NGLZ KLTR OKULU

Eletirel sosyal teori ve kltrel eletiricilik gelenei ierisinde pek ok kltrel aratrma modeli yer alr. Klasik ve ada sosyal teori, kltr ve toplum arasndaki ilikilere dikkat ekmi ve pek ok deiik tipte kltrel alma retmitir. Bu adan bakldnda, Frankfurt okulundan Althusserci paradigmaya dein uzanan Neo-Marksist modellere dayal kltrel almalar olduu gibi; Neo-Weberci, Neo-Dunkheimci, post yapsalc ve feminist kkenli kltrel almalar ve kltrn kavranmas iin farkl sosyal teorileri kullanan, ok farkl kaynaklardan beslenmi yaklamlar mevcuttur.

Frankfurt Okulu kltrel almalar ekolnn temelini oluturmaktadr. Terim olarak Kltrel Aratrmalar, son yllarda Birmingham ada Kltrel Aratrmalar Merkezinin yaptlaryla ve onun etkileriyle aka anlr oldu. ngiliz kltrel almalarn inceleyeceimiz yazda, kltrel almalarn temelleri zerinde durularak, Frankfurt okulu, Kltr endstrisi, popler kltr gibi kavramlar tanmlanacaktr. Ayrca ngiliz kltr okulunun temsilcileri ve tarihsel geliimi anlatlacaktr. FRANKURT OKULU

Marksizm sonras Rus devrimi stalinizme dnmtr. Avrupada ykselen nazizm dalgas gibi nedenlerden dolay bat marksizmi domutur. Frankfurt okulunun k marksizmin bu gibi nedenlerden dolay yozlaarak yeniden yorumlanmaya ihtiya duyulmasndan dolaydr.

Kltr Okulu hem kapitalizmi eletirmek hem de Sovyet Sosyalizmini eletirmek gibi bir misyon yklenmiti. Frankfurt Okulu 1923 te Max Horkhemier ve Thedor Adorno tarafndan Almanyada kurulmutur. Onlara gre, kapitalist lkelerde ii snfnn baarszla urayan devrim dncelerinin temel nedeni konformist kitle kltr ile bireylerin bilinlerine tahakkm kuran kltr endstrisidir. Buna gre kitlesel ve rgtl serbest etkinlikleri ve bu etkinlikleri yneten ynlendiren medya toplumsal denetimin nemli bir paras olmutur. 1930 da Hitlerin iktidara geliiyle birlikte Max Horkheimer ve onunla birlikte Enstitnn tm Musevi kurucular grevden alnr (Ark). Ayn kiilerin 1933 ylnda srgn edilmesiyle okul Almanyadaki hayatn tamamlam, 1950 lerde ABD deki temsilcileri Friedrick Pollock, Herbet Marcuse, Walter Benjamin, Jrgen Haberems gibi felsefecilerle grlerin temsil sreci devam ettirilmitir.

Okulun aratrmaclar arasnda tam anlamyla bir fikir birliktelii sz konusu deildir. Frankfurt okulunun, okul kimlii kazanmas dnrlerin eletirel kuram anlayndan ileri gelmektedir. Okul postmodernitenin adnn bile duyulmad tarihlerde gnmz eletirilerine yakn bir duru sergilemitir. rnein Marcuse modernite akl arasallatrma, akl dogmalardan kurtarrken akln kendisini dogmaya evirmesi balamnda eletirmitir. Yine kltr endstrisi balamnda, kapitalist topluma youn eletirilerde bulunmu, kapitalizmin tm bireyleri birbirine benzeterek bireyi tek boyutlu kldn iddia (Marcuse 1990) etmitir.

nsann tek boyutlu klnmasnda sahte ihtiyalarn ve ihtiya fetiizminin nemi byktr. nsanlar sahip olduklar mallarda kendi deerlerini anlarlar; yani, sahip olduklar; otomobil, mzik seti, ev tipi, mutfak eyalar araclyla ruhlarn, benliklerini kefederler. Bireyi topluma balayan mekanizma deimitir. Ve sosyal kontrol, yaratt yeni ihtiyalara demir atmtr. Yeni sahte yapay ihtiyalar rza retiminin ve kontroln vazgeilemez aktrlerdir. Kltr endstrisinde; sahte ihtiyalar ve bunlarn pazarlanmasnda kitle iletiim aralar kitle kltr oluturulmasn salarlar.

Horkheimer ve Adorno, gerekte, kitle toplumunun, kurgusal/paket deneyimler, beeni ve zevklere aklk gsterdiini belirtir. Bireyler, kltr endstrisinin icat ettii hayatlar yaarlar. Burada iradi bir tercih sz konusu deildir. Bu endstri karsnda bireyler edilgenletirilmitir. Parasal, zamansal ve kltrel iktidar ellerinden alnmtr. Kaba tabirle kalabalklam amorf ve atomize olmulardr. Paket, kopya hayatlar yaamak bu toplum iin sorgulanma gerei duyulmayan, sanki doal bir eymi gibi yaanr. Kltr endstrisi yoluyla, birey ve toplum, kurulu iktidar aygtlarnn onad bir mecrada tutulur. (Oskay 1982: 188)

Kltr Okulu kendi ierisinde marksizmin eletirisi yapm, altyap styap gibi kavramlar bilinen anlamlarnn dnda tanmlamtr. nk yaanlan dnemde ayrmlar siyah beyaz kadar net deil olduka girift ve gridir. Bu anlamda Frankfurt Okulu tarafndan kltr endstrisi diye bir kavram gelitirmitir. Eletirel bak asndan kavram benimsenmi, ngiliz kltr aratrmalarnn temelini haline gelmitir.

NGLZ KLTR ARATIRMALARININ KKEN VE RAYMOND WLLAMS

ngiliz kltr okulu, Frankfurt okuluna benzer ekilde kitle kltrne eletirel bir bak as sunmutur. Kltr aratrmalarnn ekillenmesinde; Richard Hoggart, Raymond Willams ve E.P. Thompsonn pay

byktr. Kitle kltrnn kuatclnn karsna, ii kltrnn zerkliini koymaya alan almalar zamanla kitle kltr tanmn belirginletirdi.

Williamsn kltrel almalar ile ilgili ba ngiliz kltr okulunda almasndan deil, kltr yaklamlar nedeniyle, okula yol haritas izmesinden kaynaklanmaktadr. Wililams kendinden nceki scrutiny ve Ortodoks marksizmin kltr tanmlarn reddetmitir. Onun kltr yaklam Gramscinin hegemonya kavram zerinden gelitirilmitir. Williams hegemonyann devaml kurulma zorunluluundan dolay, sistemin ierisinde hegemonyadan korunmay salayacak muhalefet alanlarnn olduunu syler. Bu anlamda Williams hegemonya karsnda mitlidir ve kltrn ok boyutluluuna dikkat eker:

herhangi bir toplumda: herhangi bir zaman diliminde; mutlaka hakim ve etkin olarak adlandrabileceimiz, deerler, anlamlar ve pratikler dizgesi bulunmaktadr. Bu hakim sistem duraan bir yap deildir; srekli olarak bir iine alma srecindedir. Bu birleim zaman zaman son derece tutarsz ve elikili bir grnm sergileyebilir. Gramsci bu birleimi, alt snflarn hegemonya ierisindeki, hakim snflara kar muhalefeti anlamnda kullanmaktadr. Bana gre deerlerden ve anlamlardan olumu etkili ve hakim bir sistemin temeli sadece soyut bir iktidar yaplanmasndan olumaz; yaanan toplumsal gereklie uyumlu bir bileim ile mmkn olabilir. Bu yzden hegemonya sadece yukardan empoze edilen fikirler ve manpilasyon yoluyla gereklemez. Hegemonya ancak; yaanan hayatn tm deneyimleri ve pratiklerinin bir araya gelmesi ve aralarndaki ortak uyum ile gerekleebilir. (Williams 1980: 38)

Wililamsa gre kltr sradandr ve herkes tarafndan paylalabilir. Williams bu anlamda sekinci yksek kltr reddeder. Bu anlamda Williams; sradan insanlarn kltr ile yksek kltrn seilmi eleriyle bir arada harmanlayan ve btnletiren genel bir kltrn gelitirilmesini salayacak, daha az sekinci bir arenin olanakl olduunu dnmektedir. Kltr, anlamlarn, deerlerin ve aktivitelerin paylald bir network tr ve bilinli olarak oluturulmamaktadr. Fakat ileri bir bilin olarak toplumda kendiliinden yeermekte ve bu yzden ncelikle toplumsal yap tarafndan biimlendirilmektedir.

Williamsn kltr yaklamnda teknolojik belirlenimcilik nemli bir yer tutar. Bu kavrama gre btn kltr, teknolojik gelimelerle ekillenmektedir. Williamsa gre bundan nceki kltr yaklamlarnn dt yanlg, kltr salt deerler btn olarak grmesidir. Bu deerler, rf adetler, sanat, tarih gibi soyut kavramlardr. Oysa icatlarn kendiliinden veya ihtiyaca cevap verecek ekilde dzenlenmesi de kltre etki etmitir. Burada ki belirlenimcilik kavram teknolojik belirlenimcilik, gerek sosyal, siyasal ve ekonomik ama yerine; ya icadn rastlantsal otonomisini ya da soyut bir insani z koyduu iin savunulamaz bir fikirdir. Belirlenme (determinasyon) gerek bir sosyal sretir, ancak asla (baz teolojik

ve Marksist uyarlamalarnda olduu gibi) tmyle denetleyici ve tanmlayc bir nedenler topluluu deildir. Tersine, belirlenme gerei, deiken sosyal uygulamalar derinden etkileyen, fakat asla zorunlulukla denetlenmeyen snrlarn kurulmasna ve bask uygulanmasna dayanr. Belirlenimcilii tek bir g ya da glerin tek bir soyutlamas olarak dnmek yerine, ayn zamanda, iinde gerek belirleyici faktrlerin-g ya da kapital dalm, sosyal ya da fiziksel miras, gruplar arasndaki genilik ve byklk ilikileri- snrlar kurduu ve bask uygulad, ancak, bu snrlarn iinde ya da zerinde ve bu basklar altnda ya da bu basklara kar karmak hareketlerin sonularn ne tmyle denetleyen ne de tmyle ngren bir sre olarak dnlmesi daha doru olacaktr (Williams 2003:108)

Bu anlamda televizyonu tek belirleyici olarak grenlere Williams katlmaz. Televizyon var olduktan sonra ustalara, yarglara ve rahiplere, hi var olmamlarcasna bakmak tek propagandac olarak televizyonu grmek ne kadar dorudur? Byle dnldnde medyay davranlarmz ynlendiren toplum d bir otorite olarak grmek yerine bizim kltrmzn bir paras olarak grmek daha doru olacaktr. O halde medyay analiz etmek demek toplumu analiz etmek demek olacaktr. Bu noktada Williams, televizyonu anlayarak toplumu analiz edeceini dnerek ak kuram ndan bahseder. Ona gre televizyonda yaynlanan btn programlar bir btnn parasdr. Devamllk arz ederek birbirlerini tamamlamaktadrlar. Buradaki esas olan reklmlardr. Reklmlarn verecei mesaj iletmek zere televizyon programlar btnlk ierisinde dzenlenir. Bu yzden olsa gerek futbol ma izleyen kii futbol seyrettim kavram yerine televizyon izledim szcn sylemektedir. Yine bu yzden iki devre olan basket malar drt devreye kmtr.

biz koltuktan kalkacak enerjiyi toplamadan nce baka bir eyin iinde olabiliriz ve ou program da bu durum aklda tutularak yaplr: yani nce dikkatin ekilmesi ve eer izlemeye devam edersek heyecanl eylerin geleceine dair vaat sz konusudur. Ancak izlemeye devam etme drts, bu tr bir dzenlemenin tek bana aklayabileceinden daha yaygn gibi grnyor. Yalnzca televizyon program reticilerinden deil, ayn zamanda pek ok izleyiciden de izlenme saatlerinin artrlmas ynnde gelen basklar bu adan nemlidir. ok yakn zamana kadar ngilterede televizyon, temelde, gn ortasnda sunacak pek bir eyi olmayan bir akam elencesiydi. Sabah ve leden sonra saatlerinde, hafta sonlar hari, okullar ve benzeri yaynlar iin kullanlrd. imdi genel trdeki sabah ve leden sonra programlarnda hzl bir gelime vardr. Birleik devletlerde sabah 6da balayan yaynda bir filmi 8:30 da grmek imdiden mmkndr ve kararmayan bir ekranda, srekli bir akla ertesi sabah saat 1 de balayan gece sinemasna kadar televizyon seyredilebilir (Williams 2003: 78)

Kltr toplum asndan pozitif potansiyel g olarak gren Williams, Hogart, Thomson ls, kltr demokrat olarak adlandrlrlar. Yine bu dnrler; kitle kltr ve kltrn sradanlatrclnn en byk kartlaryd. ngilterede oluan elitist kltre kar olan dnrler toplumdan yana olmulard. Bu anlamda Frankfurt okulunun temel yaklamlaryla paralellik gsteren ngiliz kltr temsilcileri, iiler zerinde yarattklar etki asndan Frankfurt okulundan ayrlmaktayd. nk Frankfurt Okulu, dnem

ierisinde gelien faizme kar sadece teorik bir duru gsterebildi. O dnem ierisinde kitlelerde herhangi bir hareket hali oluturmas dnlemezdi. Oysa ii snf uyandrmay baaran ngiliz kltr okulu temsilcileri, ii snfnn destei ile toplumsal bir duru sergileyebildiler.

Kltrel almalar adn 1964 ylnda Birmingham niversitesinde kltrel biimler, grenekler ve kurumlar ve onlarn toplumla ve toplumsal deimeyle ilikileri konusunda doktora almalarnn merkezi olan, Centre Contemporary Cultural Studies (CCCS ada kltrel aratrmalar merkezi) den alr (ARIK) Birmingham niversitesi ada Kltrel Aratrma Merkezi tarafndan 1964 ylnda kltrel aratrmalar balatld. Bu almalarn tm ngiliz Kltr Okulu tabiriyle adlandrlr. Kurulduu yldan 1968e kadar okul Richard Hoggart ynetimindeydi. 1968den 1979 a kadar ise kltrel aratrmalarn bakanln Stuart Hall slendi. Okulun bu 1960 ve 1970 arasndaki dnemi kahramanvari dnem olarak adlandrlr.

1960 ve 80 dneminde Birmingham Okulu Marks bir yaklam benimsedi. Okulun bu dnemde Althuser ve Gramsciden etkilendii grlr. Yine bu dnemde zellikle medya kltr ekseninde almalar yapld. Kltrel metinlerdeki snf, cins, rk, etnik milliyetilik ve milliyet ideoloji temsilcilerinin birbirlerine karlkl etkisi sonucunda oluan metinler incelendi. letiim aralarnn (radyo, gazete, televizyon, film) popler kltr formlarnn oluturucusu olduu belirtildi. Ve tm bu kaynaklardan almlama srecindeki farkllk zerinde duruldu. Elbette ki farkl tipteki seyirciler medya kltrne farkl anlamlar yklemekteydiler. Birmingham Okulu bu anlam ykleme srecini kavramsallatrarak yapay, elitist medya kltr olarak adlandrd.

Balangtan beri, ngiliz Kltr aratrmalar yksek/alak kltr arasndaki ayrm reddetti ve medya kltrnn yapay rnlerini ciddiyetle ele ald. Bu sayede elitist baskn edebi yaklamlarn kltrel anlaylarnn stesinden gelebildi. Benzer biimde, ngiliz kltrel aratrmalar Frankfurt okulunun pasif izleyici nosyonunun snrlarn, kendi dnceleri olan, kendi anlamlarn ve popleri yaratan aktif izleyici dncesiyle atlar. Umberto Econun semiyotik kavramlatrmalarnn zerine yaplanarak, Stuart Hall, reticiler tarafndan kodlanan medya metinleri ile tketiciler tarafndan onlarn zlmesi arasnda bir ayrm yaplmas gerekliliini ne srd. (Kellner)

yleyse izleyici veya okuyucu kendi anlamlandrma dnyas ierisinde, medya metinlerine ayr anlamlar yklyordu. Karnzdaki kitle sanld gibi pasif deil, aktif yapda anlamlandran bir kitleydi. O halde medya metinleri retim ve tketim anlamlandrmalar olarak ayr ayr ele alnmas gereken metinlerdi.

ngiliz Kltr okulunun k temelinde ii snfnn kltrel direniine destek olduunu daha nce vurgulamtk. Bu anlamda Kltr Okulu tarafndan kitlelerin, hakim kltrn hegemonik kurallarna direniinden bahsedilmektedir. Ana akmn oluturduu, moda kodlar ve ideolojik davran biimlerine uyarken de kiiler znel alt bir kimlik olutururlar. Kiilerin seicilii, kendilerini ana akmdan ayrmlayarak tanmlamasna yol amaktadr. Avrupada punk ve hip hop kltr olarak anlan bu yaklama Trkiyedeki nemli bir adlandrma Anadolu rockudur. Bu anlamda ii snfn kltr endstrisinin hegemonyasnda kaldn ve sisteme eklemlendiini gren kltr okulu temsilcileri bu ekilde bir ayrmlatrmay tanmlayarak, kltr endstrisine muhalif bir tutum sergilemitir. Okulun k amalar dnldnde aslnda bu yaklam olduka politiktir.

Kltr Okulu politikleme izgisinden bakarsak 1960 sonras gelien; feminizm, rk teorisi gay ve lezbiyen teorilerini iyi kulland. Bunlar kltr endstrisine direni noktalar olarak adlandrd. Bu tanmlamalar sisteme eklemlenmek isteyen pasif grlen kitle gerekletirmiti. O halde var olan g a ierisinde kltr nasl oluyor da hem hakim kuvvetleri ve aralar salyor hem de direni ve atma iin kaynaklar ierisinde barndryordu. Bu anlamda yapay kltr tanmlamas ortaya atld. Yapay kltrel rnlerin kullanlmasnda alclarn etkisi zerinde durulmas gerekiyordu. POPLER KLTR VE HALL

ngiliz kltr okulu kltr yaklamda 1980 den sonra nemli bir deiiklie gitti. Daha nce negatif ykl ideolojik kitle kltr kavramn oluturan okul ortaya yeni bir kavram att. Bu kavram popler kltr oldu. Okulun kitle kltrne olan muhalif yaps ne kadar etinse popler kltre yaklam ve ondan yana olmas da ayn lde etindi. Popler kltr kavram, okulun imdiye kadar karsnda olduu tm kltr rnlerine pozitif bir almd. Oluturulmaya allan kitle kltr aslnda ierisinde byk diren noktalar tayor, kitleler Halln deyimiyle Szma gerekletirerek bu kltr formatlyordu. Kltr Okulu oluturulduunu iddia ettii kltr sistemden ayr, hakim ideolojiye eklemlenmeyen kltr olarak grm, popler kltr yeni bir kltr olarak adlandrarak ondan yana tavr almtr. Halla gre baml snflar kltrel aptallar deildirler. Kendi hayatlaryla ilgili, temsil asndan farkndalk gsterip yeni bir dzey oluturabilmektedirler. Hall bu yeni dzeyi popler olarak adlandrm ayr bir kltr olarak grmtr.

popler kltr iktidarda olanlarn kltrne kar ya da onun adna mcadelenin alanlarndan biridir. O mcadele iinde ayn zamanda, kaybedilecek yada kazanlacak olan eydir. Boyun eme ve direnme alandr. Ksmen hegemonyann ykseldii ve gvenlik altna alnd yerdir. Popler kltrn nemli olmas bu nedenledir. (Hall 1981: 239)

Hall bu anlamda almclarn etkisi zerinde durur. Almc kod ama srasnda sanld gibi edilen deildir. Anlamlandrma sreci oluturmakta ve yeniden anlam retmektedir. Birey televizyon karsnda allmama yaparken hem boyun een birisidir hem de anlamlandrma dzeyinde direnen kiidir. Hall Kodlamak/zmek olarak adlandrd kuramnda diren fetiizminden bahseder. Anlamlandrma srasnda birey diren gstermekte ve mesaj yeniden retmektedir. nk insanlar bir metni yalnzca anlamaya almakla yetinmez, ayn zamanda metne, kendi hayatlarna, deneyimlerine, ihtiya ve isteklerine uygun anlamlar yklemeye alrlar. Bu nedenle ayn metine; farkl kiiler tarafndan, farkl anlam ykleyebilmektedir ki, bu da metnin nasl yorumlandna baldr.

Hall iin, bylece postmodern kltrn oullamas marjinallere, farka, Bat kltr yklerinden dsallatrlan seslere almlar ierir. Dahas biri kp postmodernist kltrel aratrmalarn sosyal organizasyonun yeni bir modeli iinde deneyimler ve fenomenleri eklemleyeceini iddia edebilir. Aktif alclar, direnli okumalar muhalif metinler, topik anlar ve benzerlerine yaplan vurgular bireylerin aktif medya tketicileri olma yolunda eitildikleri bir dnemi betimler, bu dnemde ok geni bir mteri tercihi, rnleri ve servisleri ile oluan yeni kresel ve milletler aras geiken bir kapitalizme bal olarak alclarn pek ok kltrel materyal seme ans vardr. Bu rejimde farkllk satar ve postmodern teoride cesaretlendirilen benzersizliklerle, oulculuklar ve hetorejenlik, tketici istek ve ihtiyalarnn eitliliine dayandrlan yeni bir sosyal dzen iindeki tekililik ve marjinallik verimliliini betimler (Kellner)

Grld zere kltrel almalar Williams sonrasnda kitle kltr kavramna popler kltr kavramn eklemilerdir. Bir bakma muhalif yap kabuk deitirerek, hem muhalif olan hem de yannda olarak mit veren bir hal almtr. Kltr okulu popler kltr kavramn na daha geni anlam yklemitir. Bu anlamda kitle kltrnn zerine odakland kitle iletiim aralarnn da tesinde rza reticileri ve bu rza retimi srasnda bireyin bilinli olduu zerinde durulmutur.

popler kltr kavramnn, kitle kltr kavramndan bir stnl daha vardr. Kitle kltr kavram, zellikle kitle iletiim aralar odakl bir kltrel aratrmaya el vererek, kltrel almalar, hem pratik hem de kavramsal olarak snrlamaktadr. Halbuki, kltrel almalar yaklamnda ortaya konduu gibi, popler kltr kavramnn, kitle iletiim aralarna bamll aan bir yan vardr. Kitle iletiim aralar odakl kitle kltr aratrmalar, hem yalnzca kitle iletiim aralar araclyla yaygnlaan rnlerdeki hakim anlam ve deerlerin ortaya konmas asndan nemli olsa da bunlarn yalnzca etkisinin llmesi, kltrel aratrmalar kavramsal ve pratik olarak snrl brakmaktadr. Hlbuki hem gnlk hayattaki kltrel pratiklerde hem de dil ve dier kltrel rnlerden ritellere ve trenlere dek kltrel biimlerin ve bunlara gml olan anlam ve deerlerin ortaya karlmas yaklamyla popler kltrn kapsayc nitelii vardr. (zbek 2002:9)

ngiliz kltr okulunun ilk ortaya att kavram kitle kltr olmutur. Williamn ak kuram nda grld gibi; kitle kltrnn olumasnda, baml kitle, kitle iletiim aralar tarafndan hegemonyay olumlamak zorunda braklyorlard. Hallla birlikte kitle iletiim aralarnn ynlendirme etkisinin sanld kadar yksek olmad gr benimsenmeye balandr. Kod ama kuramnda metinleri anlamlandran kitlede, bir kltr ortaya koymaktayd. Bu kltrn unsurlar sadece, iktidar, hegemonya, sermaye ve kitle iletiim aralar deildi. Daha geni anlamda dnlen popler kltr unsurlar, kitlenin mikro ve genel anlamda btn ritellerini kapsayarak anlamlandrma sreci ile birletirilmekteydi.

Popler kltr, John Fiske tarafndan da iktidar ve direnme alan olarak tanmlanmaktadr. ktidar ve direnii kot pantolon rnei zerinden aklayan Fiskeye gre, kot pantolonunu egemen sistemin rettii biimin dnda yani yrtk giyinmek ait klmaktr. Ait klma edilgen ekilde tanmlanm nesne konumundan, rn kullanacak kltrel bir kaynak olarak gren kullancya yaklamaktr, bu anlamyla da direnii iermektedir. Popler kltr daima iktidar ilikilerinin bir parasdr, iktidar ile ona direnme, ondan kamann eitli biimler arasndaki, askeri strataejisi ile gerilla taktikler arasndaki deime mcadelesinin izlerini tar.

Alveri merkezlerini tketim katedralleri olarak adlandran Fiske, popler kltr ierisinde basnn yaklamn da incelemitir. Fiskenin popler basna yaklam da, genel grteki gibi, popler kltrn potansiyel olarak ve gerekte radikal olmasa da gelimeci olduudur. Fiske, gelimeci ile radikal arasndaki fark yle tarif ediyor: popler bir metin sosyal dzeni deitirmek veya istikrar bozmak iin alan anlam retimlerini destekleyerek gelimeci olabilir: fakat asla radikal olamaz, nk hibir zaman bu dzene kar gelip onu deitiremez (Fiske 2003)

Fiske popler basn bir yandan resmi basndan, dier yandan da alternatif basndan ayrr. Fiskeye gre popler basn ne resmi ne de alternatif basn sever. Popler basn halk ile zel hayatlar arasndaki snr izgisinde alr: tarz sansosyenel, bazen pheci, bazen de ahlaksal adan ciddi: anlatm ekli poplisttir. Ve ifade biimi kurgu ile dokmanter ya da haber ile elence arasndaki bir stil farklln deiken bir ekilde inkar eder. (Fiske 2003) Bu anlamda Fiske, popler kltr anlamna Halln yaklat anlamda bir direni noktas olarak yaklamaz. Fiskeye gre: evet popler kltr baml snflara belirli almlar salamaktadr. Fakat bu popler kltrn tamamen iktidardan bamsz oluturulmu yeni zerk bir kltr olduu anlamna gelmez. Popler ne tam olarak iktidarn istedii bir kltr tarzdr ne da halka ait olarak grlebilecek tarzda zgn bir kltrdr.

Basnda bu anlamda yeni bir terimle karlarz magazin gazetecilii: Magazin gazeteciliinin yaratt ey inanlr bir konudur. Bu konunun en nemli karakteristik ifade ekli pheci gl tarzdr. Bu tarzn sunduu elencenin zevki, aldatlamamann sonucu oluan keyifle egemen olan kesimin taktiklerini

anlamann gururunun birlemesinden oluur. Ve ikinci plana itilmi, hakim olmas iin imkn sunulmam insanlarn alt katmanlarda bulunmasnn sonucunda, asrlardr birikmi olan ezikliin etkisiyle oluan zevk tarzdr. (Fiske 2003: 78)

SONU:

ngiliz kltr okulu temsilcileri bir bakma Frankfurt okulu ekolnn devam niteliindedir. Frankfurt okulu Marksist felsefeden beslenen bir okuldur. Gramshcinin hegemonya kavram yeniden tanmlanm, Lucasn eyleme kavramndan yararlanlmtr. Bu anlamda meta fetizmi yabanclama hegemonya kavramlar zerinden baml kitlelerin sisteme nasl eklemlendii zerinde durulmutur. Frankfurt Okulu Almanyada meydana gelen Nazi oluumu sonrasnda mrn tamamlamtr.

Bundan sonra ngiliz Kltr Okulunun kurulu temelinde karmza kan isim Raymond Williams olmutur. Williams kltr kavramn yeniden tanmlam ve kltr endstrisinden bahsederek kitle kltr gibi bir kavram ortaya atmtr. ngiliz Kltr Okulu almalarna bu temel zerinden balayarak 80 li yllara kadar iktidar sahiplerinin oluturduu hegemonyann bir kltr endstrisi haline geldiini savunmutur. Bu ekilde bo zaman mefatorlar ile kitle kltr oluturulmu baml kitleler sisteme bu ekilde eklemlenmitir.

Stuart Halln, Kltr Okulunun banda olduu dneme kadar kitle kltrne negatif bir anlam yklenmitir. Bu anlamda ii snfn kitle kltrne kar kendini korumas ve sistem ierisinde kaybolmamas zerinde durulmutur. Fakat Hall kitle kltrnn baml snflara yeni almlar salad zerinden popler kltr adl bir kavram tretmitir. Analitik olarak popler, yani halka ait olan kltr bu yaanan alanda kuruluyor, pratikleri ve diliyle. Ne hakim kapitalist kltrle zde ne de tamamyla ondan kurtulmu. Srekli gerilim iinde duran, teslim olma ve kar koymaya, eski yeni farkl tarzlara ait elikili eleriyle karmak olan ve kltrel iktidar ilikileri ve mcadelesi erevesinde de srekli deien bir kltrel alan (zbek 2002:13)

Hall bu konuda fazlaca iyimser kalarak oluturulan tm kltrn yani popler olann halk tarafndan bilinli oluturulduunu; popler kltr n bir direnme alan olduunu sylemitir. Bununla birlikte kltrel almalar, popler kltr yaratmann dnyadaki egemen glerin anlaylarna kar bir direni; tabi (ynetilen) gruplarn anlaylarna ise bir destek olabileceini srarla belirtirler. (Storey 2000:13)

Kltrel almalar balangcndan gnmze kadar oluturulan kltre bir farkndalk yaratabilmek iin yapla gelmitir. Bu anlamda baml snflarn yannda olarak yola koyulan kuramclar, Marksist felsefeden beslenmi ve zaman ierisinde taraf tutma anlamnda politik de olmulardr. Kltrel aratrmalar bir taraftan oluan kltrel ortam eletirme misyonu yklenirken bir taraftan da baml snf olarak adleddikleri kesimlerin, ayakta kalmas iin dzenleyici olmaya almlardr.

KAYNAKA

ARIK, M. Bilal- Raymon Williams

FSKE, John (2003) letiim almalarna Giri, ev: Sleyman nan, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar

HERBERT, Marcuse (1990) Tek Boyutlu nsan, ev: Aziz Yardml, stanbul: dea Yaynlar

HALL, Stuart (1981) Notes on the Deconstructing the Popular, Curan, j. et al. ev: Meral ZBEK

KELLNER, Dauglas (2004) Kltrel Aratrmalar ve Sosyal Teori: Eletirel Bir Mdahale, ev: nsal

OSKAY, nsal (1982) ada Fantazya, Ankara: AYKO Yaynlar

ZBEK, Meral (2002) Popler Kltr Ve Orhan Gencebay Arabeski, stanbul: letiim Yaynevi, 5. Basm

STOREY, John (2000) Popler Kltr almalar, ev: Koray Karaahin, stanbul: Babil Yaynlar

WLLAMS, Raymond (1980) Problems in Metaralism and culture, London: verso pub. ev: M. Bilal Ark

WLLAMS, Raymond (2003) Televizyon, Teknoloji ve Kltrel Biim, ev: Ahmet Ulvi Trkba, Ankara: Dost

Taner ZCAN

9.letim Tesis ve letme Grup Mdrl/KONYA

e-mail adres: taner.ozcan@teias.gov.tr