KRATKI ISTORIJAT VAZDUHOPLOVSTVA

Najstariji pokuaj ovjekovog leta, prema grkoj legendi, izveli su Dedal i Ikar, koji su pokuali da lete sa krilima napravljenim od labudovih pera i slijepljenim pomou voska. Na nesreu, prema legendi taj let se zavrio tragino, Ikar se previe pribliio Suncu ija toplota je istopila vosak i krila su se raspala. Ovo je pria o prvom letu i prvoj rtvi vazduhoplovstva. Kroz vijekove koji slijede, do dananjih dana, istoriju vazduhoplovstva su pisali hrabri entuzijasti amateri, umjetnici i naravno naunici. Ikarova rtva naalost nije bila jedina, ali je ovjekova elja da se vine u vazduh ostvarena. Pregled koji slijedi nipoto nije lista najvanijih i naznaajnijih momenata i ljudi u istoriji vazduhoplovstva, nego istorijski presjek u ponekim takama koji nas je doveo do dananjeg dana i stotina hiljada letova i miliona putnika dnevno (Slika 1.) u avionima kao to je A380 (Slika 2.).

Slika 1. Stanje u vazdunom prostoru Evrope 16.01.2013., vrijeme 08:32 (GMT)

Slika 2. Airbus A380

1

Ikar i Dedal
Prema grkoj mitologiji Ikar je bio sin veliko majstora i inenjera Dedala. Pria kae da su u elji da pobjegnu sa ostrva Krita konstruisali krila sastavljena od labudovog perja koja su su bila zalijepljena voskom. Taj prvi let je bio uspjean, ali Ikar nije posluao Dedalov savjet da se ne pribliava previe Suncu, ija je toplota istopila vosak i krila su se raspala. Let se zavrio tragino, Ikar je pao u more i utopio se (Slika 3.).

Slika 3. Ikarov pad

Abbas Ibn Firnas

Abbas Ibn Firnas (810887 n.e.), takoe poznat i kao Abbas Abu Al-Qasim Ibn Firnas Ibn Wirdas al-Takurini (arapski: ) , je bio arapski matematiar, pronalaza, ininjer, ljekar, pjesnik i muziar koji je ivio u paniji u Andaluziji. Roen je u Izn-Rand Onda, Al-Andalus (dananja Ronda u paniji), i ivio je u Emiratu Kordoba. On je takoe imao jedan od rijetkih zabiljeenih ranih pokuaja letenja. Izveo je pokuaj leta sa nekom vrstom jedrilice koji se zavrio padom, ali na sreu Abbas Ibn Firnas je preivio taj pad. Ovaj pokuaj leta je ostao zabiljeen u istoriji kroz stihove marokanskog istoriara Ahmed Mohammed al-Maqqari-a napisane sedam vijekova kasnije. Leonardo da Vini Vei dio svog ivota, Leonardo da Vini je bio fascioniran fenomenom letenja. Izradio je mnogobrojne studije o letu ptica ukljuujui i Kodeks o letenju ptica (Codex on the Flight of Birds) iz 1505. Godine. Takoe je izradio planove za nekoliko leteih maina, izmeu ostalog i helikopter (Slika 4.) i laku jedrilicu (Slika 5.). Veina ovih naprava je bila
2

nepraktina i nije mogla letjeti (Slika 6.), ali je laka jedrilica uspjeno konstruisana i demonstrirala let.

Slika 4. Helikopter Leonarda da Vinija

Slika 5. Laka jedrilica Leonarda da Vinija

Slika 6. Plan letee maine Leonarda da Vinija iz 1488. godine

3

Braa Montgolfier
Prvi let sa balonom sa toplim vazduhom napravila su braa Josef-Michael i Jacquestienne Montgolfier 4. aprila 1783 (Slika 7.). Bio je napravljen od platna. Balon je preletio udaljenost od 2 km i letio je bez posade. Sa ovim letom je poela i era vazduhoplovstva. 19. Septembra 1783. braa Montgolfier su vinula u vazduh prvi balon sa posadom (ovca, pijetao i patka). Taj let je trajao 8 minuta i balon je preletio 3,5 km. Naredni korak je bio let sa ljudskom posadom i 21. Novembra 1789. dvolana ljudska posda je poletjela. Nju su inili Jean Franois Pilatre de Rozier i markiz od Arlandes-a. Poslije 25 minuta leta i preenih 8 km balon se bezbjedno spustio.

Slika 7. Balon brae Montgolfier

Braa Orville i Wilbur Wright

17. decembra 1903. godine Orville Wright je pilotirao prvim avionom sa pogonskom grupom 20 stopa iznad vjetrovite pjeane plae u Sjevernoj Karolini (Slika 8.). Taj prvi let je trajao 12 sekundi i bio je dugaak 120 stopa. Istog dana su izvedena jo tri leta i rekordni let koji je izveo njegova brat Wilbur trajao je 59 sekundi sa ukupnom duinom 852 stope. Braa su poela eksperimentisati sa letenjem jo 1896. godine. U 1902. godini su na plai Kitty Hawk jedrilicom izveli vie od 700 uspjenih letova (Slika 9.).

Slika 8. 17.12.1903. Orville Wright je izveo prvi let sa pogonskom grupom

Slika 9. 10.10.1902. Wilbur Wright leti jedrilicom u Kitty Hawk

Ferdinand von Zeppelin

Ferdinand Adolf Heinrich August Graf von Zeppelin bio je njemaki general i kasnije proizvoa vazduhoplova. Osnovao je kompaniju za izradu vazdunih brodova Zeppelin. Zeppelin je iznad Bodenskog jezera u blizini Friedrichshafena 2. jula 1900. napravio prvi let s LZ-1. Cepelin se uzdigao sa zemlje i ostao u vazduhu 20 minuta ali je pri slijetanju uniten. Tokom 1906. izvrena su dva uspjena leta pri brzini od 48 km/h, a 1907. postignuta je brzina od 58 km/h. Kako su letovi postajali sve uspjeniji, raslo je javno oduevljenje to je omoguilo nastavak razvoja letjelice. Konani finansijski proboj desio se nakon pada Zeppelina LZ4 1908. u Echterdingenu. Udes je izazvao javni interes za razvoj vazdunih brodova. Nakon kampanje prikupljanja sredstava fond se podigao na 6,5 miliona njemakih maraka, a novac se iskoristio za stvaranje kompanije Luftschiffbau-Zeppelin GmbH.
5

Iste godine vojna uprava kupila je LZ-3 te ga koristila preimenovanog u Z1. Od 1909., cepelini su takoe koriteni u civilnom vazduhoplovstvu. Do 1914. Njemako vazduhoplovno udruenje (Deutsche Luftschiffahrtsgesellschaft ili DELAG) prevezlo je 37.250 putnika na vie od 1.600 letova bez incidenta. Tako je u roku od nekoliko kratkih godina cepelin revolucija poela stvarati eru vazdunog transporta.

Slika 10. Cepelin LZ 129 Hindenburg iznad New York-a

Prvi komercijalni let

Let izveden 1. januara 1914. u Sjedinjenim Amerikim Dravama izmeu gradova St. Petersburg i Tampa je prvi zabiljeeni komercijalni let u istoriji vazduhoplovstva. Pilot na prvom letu je bio Tony Jannus, iskusni probni pilot, a prvi komercijalni putnik je bio Abram C. Pheil, bivi gradonaelnik St. Petersburga. Cijena leta je kotala tadanjih $400. Let je trajao 23 minute, a preena relacija je iznosila 21 milju (34 km). Letjeli su u leteem amcu koji je konstruisao Thomas Benoist, vazduhoplovni preduzetnik iz St. Louisa. Iako je linija i kompanija Air Boat Line radila samo 4 mjeseca, utrla je put dananjim interkontinentalnim letovima.

Slika 11. Prvi komercijalni let 01.01.1914.

6

Heinkel He 178
Heinkel He 178 je bio prvi vazduhoplov koji je letio sa turbomlaznom pogonskom grupom i istovremeno imao praktinu primjenu (Slika 12.). To je bio privatni poduhvat njemake kompanije Heinkel u skladu sa tenjama diretora Ernsta Heinkela da stavi naglasak na razvoj tehnologije za high-speed letove. Prvi put je poletio 27. avgusta 1939., a pilotirao je Erich Warsitz. Upotreba turbomlazne pogonske grupe je vrlo brzo nakon ovog prvog leta uvela revoluciju u komercijalno i vojno letenje.

Slika 12. Heinkel He 178

De Havilland DH 106 Comet

De Havilland DH 106 Comet je bio prvi proizvedeni komercijalni avion sa turbomalznom pogonskom grupom (Slika 13.). Razvijen i proizveden od strane de Havilland u Hatfieldu, Hertfordshire, u Velikoj Britaniji, Comet 1 prototip prvi put poletio 27. jula 1949. Imao je aerodinamiki istu konstrukciju sa etiri De Havilland Ghost turbomlazna motora smjetena u krilima, kabinu pod pritiskom, i velike kvadratne prozore. Za to doba, ponudio relativno mirnu, udobnu putniku kabinu i postavio standarde komercijalnog letenja.

Slika 13. Comet 1 prototip (sa kvadratnim prozorima) na Hatfieldu, Hertfordshire, oktobar 1949.
7