TEROR VEINE I ZATITA MANJINE Teoretiari elitizma su dali bogatu argumenatciju o superiornosti elitnih manjina u odnosu na inferiorne veine

kao mase i neelite, dok demokratija, obratno, polazei od naela jednakosti, daje prednost veini. Ne moe se rei da teoretiari demokratije od Perikla do Dona Stjuarta Mila, nisu bili svjesni ograniene mogunosti naj irih dru tvenih slojeva da ravnopravno participiraju u politikom ivotu. Perikle je jo u !" vjeku prije #ristovog ro$enja upozorio da su, istina, svi slobodni gra$ani atinski bili sposobni da procjenjuju valjanost zakona, ali samo izuzetni pojedinci i da ih stvaraju. Don Stjuart Mil je predlagao %pluralni votum&, po kome je teina svakog glasa na izborima zavisila od stepena politike kompetentnosti njegovog nosioca. Nepismeni bi imali po jedan glas, a oni obrazovaniji bi bi bili gradirani u rasponu od dva do pet glasova. 'ase bi, tako, dobile makar i ogranienu mogunost da se ukljue u demokratski ivot prije nego to se, kroz sindikalnu i politiku aktivnost, osposobe za angaovanje u punom kapacitetu. (firmacija veine u demokratiji, otvorila je, me$utim, pitanje prava manjine, odnosno njene za tite od potencijalnog %terora veine&. ) tome se posebno moe govoriti kada se radi o malim veinama i velikim manjinama. Pri odluivanju se, naime, moe ispostaviti da veinu ini tek samo jedan glas vi e, koji onda marginalizuje suprotan stav velikog broja uesnika u demokratskom procesu. ( ve sama kvantitaivna ravnotea ukazuje da kvalitet odluke nije tako ubjedljiv da bi iza nje stala ubjedljivija veina. *bog toga +obio primeuje da je teror veine %opasnost koja prijeti demokraciji kao postupnom provo$enju u djelo egalitarnog ideala jest izjednaenost ,...- koja naposlijetku zavr ava despotizmom.&. Taj problem se obino rje ava razliitim modelima raunanja veine, jer u praksi se, pored natpolovine veine, operi e i sa kvalifikovanom venom, apsolutnom veinom, dvotreionskom veinom, ali i sa relativnom veinom. )ptimalno rje enje, naravno, predstavlja jednoglasje, koje istovremeno elimini e i manjinu i veinu, ali, ukoliko to nije izuzetak nego pravilo, postaje sumnjivo koliko se u tom sluaju uop te radi o demokratiji.

+obio N., Liberalizam i demokracija, Novi /iber, *agreb, .001., str. 22.

!stina, ak i kada je manjina mala, postavlja se pitanje da li demokratija, u ime naela veine, treba da je zanemari, pa i onda kada se radi samo o disonantnom pojedincu. (ko se od manjinske grupe ili usamljenog pojedinca oekuje da prihvate odluku veine i da je slijede kao svoju vlastitu, ne znai li to onda da od njih traimo da rade protiv svojih iskrenih uvjerenja, te od njih pravimo hommo duple3a4 (ko im se pak dopusti da ostanu pri svome stavu i u skladu sa tim djeluju na svoju ruku, onda to, opet, praktino znai da e manjina slobodno opstruirati veinu i demokratiju pretvoriti u anarhiju. 5ompromisno rje enje ove nedoumice nalazi se u tome da manjina ili pojedinac mogu da zadre svoje rezerve prema odluci veine, ali da nemaju pravo da je praktino sabotiraju, nego samo da se povodom konkretne odluke uzdre od bilo kakve akcije. !li, drugim reima %demokratija ne daje 6svu vlast6 nikome, a raspodeljuje je razliito na manjine i veine koje se pretau jedna u drugu ba po veinskom principu ,pravilu-.&1 Napokon, po to injenica da je neku odluku donijela demokratska veina ne znai da je to i najbolja odluka, manjini se dopu ta da nastavi da kritikuje veinu, jer e tek praksa, kao posljednji kriterijum istine, moda ba njoj naknadno dati za pravo. 5lasina teorija demokratije relativizuje nepovoljan status manjine, kao i povoljan status veine. "einska procedura naprosto pretpostavlja ad hoc veine i manjine, jer je njihov status stalno promjenljiv i samo privremen. 7rugim rjeima, jedni te isti pojedinci i grupe e pri jednoj odluci ostati u manjini, a ve pri sljedeoj nai e se u veini. Pored tih ukr tenih manjina i veina, postoji i specifina kategorija %nepromjenljivih i beznadenih manjina&, kao to su vjerske, etnike, rasne i sl. manjine, koje e biti diskriminisane neprestanim nadglasavanjem. 5ljuna modifikacija u istorijskoj genezi demokratije nije se desila toliko u pro irenju naroda jer je to %uvijek 6narod6, shvaen kao skup gra$ana koji u krajnjoj liniji imaju pravo da donose kolektivne odluke, nego u opsegu u kojem narod vr i to svoje pravo.&8 To ne znai samo pro ireni opseg u odnosu na vlast, ve i smanjeni opseg u odnosu na manjine koje su u %prirodnom hendikepu&. !pak, poku aji da se njihov problem rije i tako to e na razliite naine biti izuzeti iz veinskog naela sa moguno u da zaustave odluku veine, nerijetko dovode do %terora manjine&.

1 8

9artori :., !bid., str. .;2. +obio N., !bid., str. 8..

USTAV PROTIV VEINE ! zagovornici i kritiari atinske demokratije slagali su se barem u jednom< da je za polis bolja vladavina zakona nego vladavina ljudi. 5ant smatra da %ustav koji bi garantovao najveu ljudsku slobodu putem zakona koji bi inili da sloboda svakog pojedinca moe postojati zajedno sa slobodom svih drugih ljudi... u svakom sluaju predstavlja jednu nunu ideju od koje se mora poi ... u svim zakonima.&; "ladavina zakona nosi u sebi jedan kvalitet koji vladavina ljudi ne poseduje< pravdu. Tokvil nam stoga poruuje< %Postoji jedan op ti zakon, koji je stvorila ili bar usvojila ne samo veina ovog ili onog naroda, nego veina svih ljudi. Taj zakon je pravda.Pravda ini, dakle, granicu prava svakog naroda.&= Pravda je samo u ranom arhajskom periodu helenskog svijeta dolazila od *evsa, a formulacija i obznanjivanje zakona dolazili su iz daleke pro losti, od gotovo mitskih zakonodavaca ,nomotetai- i to se kasnije po tovalo kao naprosto prastaro obiajno pravo. > klasino doba, me$utim, pitanje zakona je bilo potpuno sekularizovano i posmatrano je gotovo iskljuivo sa praktine strane. 'ir i stabilnost polisa nisu se mogli postii bez ustaljenih, op tepoznatih i op teprihvaenih zakona koji su redovno primjenjivani kao osnova svakog dru tvenog pona anja. Platon smatra da %u dravi gde zakon zavisi od vlasti upravljaa i gde on sam nema snagu, ja vidim da je spremna na propast.&2 +ezakonje proizvodi haos i gra$anski rat, pa su se i nomotetai, prema predanju, uvijek pojavljivali kao mudri i strogi spasioci nakon estokih dru tvenih nemira koji su prijetili opstanku zajednice. *ato, kako zakljuuje (ristotel< %*akon je, dakle, bez strasti, a svaka ljudska du a, naprotiv, mora da ih ima.&? Problem se javlja sa atinskom demokratijom, u kojoj svi slobodni gra$ani uestvuju u dono enju zakona koje e potom sami po tovati, pa 9okrat, u to ime, dobrovoljno prihvata smrtnu kaznu. *a to zakoni, koji su u demokratiji djelo naroda, treba da ograniavaju samovladavinu naroda4 7emokratija slijedi samo odluku brojane veine pa zakoni treba da budu i valjani i umni i u skladu sa op tim dobrom polisa da bi za titili manjine i pojedince od njene kvantitativne premoi. 9ofista Protagora iz (bdeje, za koga se smatra da je po prvi put u istoriji stvorio teoretsku osnovu demokratije, vi e je
; =

@itirano prema< #eld 7., !bid., str. 1=?. Tokvil (., !bid., str. 11A. 2 Platon, Zakoni, +!B*, +eograd., .0?.., str. .;=., ?.=d. ? (ristotel, Politika, 5ultura, +eograd, .0?A., str. .A;., .12Cb.

bio elitista nego egalitarista. Po njemu, slobodni gra$ani jesu svi sposobni da uestvuju u dono enju politikih odluka, ali ne u jednakoj mjeri, i zato su neophodni uitelji i politiko vo$stvo. (ko demokratiju posmatramo kao vladavinu naroda, u kome je narod ochlos, neuka i zajedljiva gomila, onda o po tovanju prava i zakona uop te, nema ni govora. Tokvil je mnogo kasnije upozorio na ra$anje sline tendencije u (merici skoro retorikim pitanjem< %*abogaD *ar veina koja ima preimustvo da im propisuje zakon, hoe da ima i privilegiju da se tom istom zakonu ne povinuje.&C ( Perikle, kao politiki strunjak iz prakse, samo je potvrdio ovu relativizaciju demokratije u prilog zakonodavstva< %9vi su sposobni da procjenjuju zakone, ali samo neki da ih stvaraju&. 'oderna demokratija, bar naelno ne priznaje ovu diskriminaciju, pa se opisana kontradikcija izme$u demokratskog porijekla zakona i samovladavine naroda obnavlja u jo zao trenijoj formi. 5ako smo ve ranije pomenuli, 7on 9tjuart 'il je protivrjenost izme$u op teg birakog prava i nejednake kompetencije gra$ana poku ao djelimino i privremeno da rije i pluralnim votumom. Tako bi i u okviru demokratije najumnije glave nacije, iako u manjini, zadrale inicijativu u parlamentarnom krojenju zakona, koje veina samo potvr$uje. ( EanFEak Guso je uveo %op tu volju&, koja sabira sve ono to je najbolje u prirodi svakog ovjeka i kao zakon se uzdie iznad, kako individualnih pristrasnosti, tako i kolektivnih zastranjivanja. %!skustvo pokazuje&, istie na ugledni pravnik i politikolog 5osta Havo ki, %da veina u demokratiji obino postupa umerenije i racionalnije kada uestvuje u dono enju apstraktnih i bezlinih zakona jer tada jo nije sasvim izvesno na koje e se pojedinane sluajeve primeniti i ije e interese neposredno ugroziti ili podrati.&0 +ilo da je bazileja, aristokratija ili demokratija, vlast se psiholo ki lak e podnosi ako nije personalizovana nego otjelovljena u bezlinim, op tim i apstraktnim pravnim normama, ali kao to demokratija nije li ena slabosti ni vladavina prava nije neranjiva. (tinska demokratija je propala kada su se u sudove kao porotnici ukljuili siroma ni dijelovi demosa. Nedovoljna razra$enost 9olonovih zakona dopu tala im je ne samo da glasaju o krivici nego i da tumae zakone i izriu sankcije, pa je to otvorilo vrata korupciji. ( ta ista korupcija, kao to dobro znamo, i danas nagriza osjetljivo tkivo novih demokratija u !stonoj Ivropi i, posebno, na *apadnom +alkanu.
C 0

Tokvil., !bid.