Yksek Gerilim Kablolarndaki zolasyon Problemlerinin

Elektrik Alan Dalmna Etkisi

The Effect of High Voltage Cable Insulation Problems On
Electric Field Distribution
Celal KOCATEPE
1
, Oktay ARIKAN
1
, Celal Fadl KUMRU
1
, Orhan Doan ORHAN
1
1
Elektrik Mhendislii Blm
Yldz Teknik niversitesi
kocatepe@yildiz.edu.tr, oarikan@yildiz.edu.tr, cfkumru@yildiz.edu.tr, odoganorhan@gmail.com




zet
Yksek gerilim kablolar, elektrik enerjisi iletim ve datm
sistemlerinde yaygn olarak kullanlan elemanlardr. G
sistemlerinde nemli bir rol stlenen bu kablolarn tasarm ve
imalatlarnn ayn hassasiyetle yaplmas gerekmektedir.
Kablo imalatnda yaplan hatalar ile malzeme yapsnda
meydana gelebilecek olan bozukluklar yalanma ve arzalara
sebep olmaktadr. zellikle yaltkan malzeme ierisinde
kalabilecek olan hava boluklar, yabanc maddeler ve nem
delinme ile sonulanabilecek yaltm problemlerine sebep
olabilmektedir. Bu almada, yksek gerilim kablolarnn
izolasyonunda, imalat hatas sebebiyle kalabilecek olan hava
boluklarnn elektrik alan dalm zerindeki etkileri
incelenmitir. 220 kVluk yksek gerilim kablosunun, yaltkan
tabakasnda farkl koordinatlarda ve aplarda hava boluu
bulunmas durumlar gz nne alnarak, elektrik alan
dalm zerindeki etkileri aratrlmtr. Gerekletirilen
almada Finite Element Method Magnetics (FEMM) paket
program kullanlarak analizler yaplmtr. Analizler
sonucunda, boluk apnn ve konumunun elektrik alan
dalmn nemli lde etkiledii tespit edilmitir.

Abstract
High voltage cables are the elements which widely used in
electric energy transmission and distribution systems. The
design and the production of these cables, which have a
crucial role in power systems, must be made delicately. The
structural defects in the materials caused by the processing
errors result in aging and breakdown. Especially the cavities,
foreign materials and the humidity in the insulation may
cause to insulation problems result with the breakdown. In
the present study, the effect of the cavities caused by the
processing errors on electric field distribution is analyzed in a
high voltage cable. The electricity field distribution of a 220
kV nominal rated high voltage cable is studied in the presence
of cavity at different coordinates and different sizes. The
analyses are carried out by using the packaged program
named Finite Element Method Magnetics (FEMM) in the
present study. As a result of the analyses conducted, it is
understood that cavity size and the cavity distance extensively
affect the electric field distribution in the cable.

1. Giri
Enerji retim tesisleri ile tketim tesislerinin genellikle
birbirinden uzak olmas sebebiyle, enerji iletiminin teknik ve
ekonomik bakmdan en uygun ekilde yaplabilmesi iin
yksek gerilime ihtiya duyulmaktadr [1]. Yksek mertebeli
glerin uzun mesafeler boyunca verimli olarak tanmas
ancak yksek gerilim ile salanabilmektedir. Bu sebeple, g
sistemlerinde kullanlan yksek gerilim ekipmanlar tm
modern sistemlerin omurgas konumundadr [2]. Yksek
gerilim ile enerji iletimi genellikle havai hatlar ile
yaplmaktadr. Ancak baz fiziksel ve evresel zorunluluklar
(grnt kirlilii, gvenlik, alan darl vb.) olduu
durumlarda yksek gerilim kablolar tercih edilmektedir.
zellikle insan nfusunun youn olduu yerleim
blgelerinde enerjinin tanmas gerektii durumlarda byk
kolaylk, gvenlik ve enerji sreklilii salamaktadr. Yksek
gerilim kablolarnn iletmede salkl bir ekilde
kullanlabilmesi iin ana izolasyon malzemesinin de kaliteli
olarak retilmesi gerekmektedir [3].

Ana izolasyon tabakas, yksek gerilim kablosunun en nemli
katmandr ve bu malzemenin kalitesi kablo mrn direk
olarak etkilemektedir [4]. Buna ek olarak, izolasyon
ierisindeki yabanc maddelerin, boluklarn ve bunlara bal
olarak oluan ksmi dearjlarn da kablo mr zerinde etkisi
olduu bilinmektedir [5,6,7]. Literatrdeki birok almada,
izolasyon ierisindeki boluklarn ksmi dearj ve kablo mr
zerindeki etkileri incelenmitir. Kablo ierisinde bulunan
hava boluklarnn maruz kald elektrik alann, havann
delinme dayanmn gemesiyle birlikte ksmi dearj meydana
gelir. Bu dearj, izolasyon malzemesinin bozulmasna ve buna
bal olarak da tm sistem iin tehlike oluturabilecek tam
delinmenin gereklemesine sebep olabilmektedir [2].

Bu almada, 220 kV nominal gerilimli, tek damarl bir
yksek gerilim kablosunun ana izolasyonu ierisinde bulunan
farkl koordinat ve aplardaki hava boluklar iin elektrik
alan analizleri gerekletirilmitir. Yaplan almada FEMM
paket program kullanlmtr.
2. Yntem
2.1. Analitik Yntem
Yksek gerilim tekniinde kullanlan analitik zmlerde, en
nemli problemlerden biri de Laplace ve Poisson
denklemlerinin zmlerini gerektiren elektrik alan
analizleridir [4]. zellikle karmak geometriye sahip
durumlarda, analitik olarak zm yapmak olduka
zorlamaktadr.

Yksek gerilim kablolar silindirsel bir yapya sahiptir ve
analizleri iin silindirsel elektrot sisteminin alan denklemleri
kullanlmaktadr. Denklem (1)de silindirsel elektrot sistemi
iin elektrik alan ifadesi verilmitir.
|
|
.
|

\
|
=
1
2
0
ln
1
r
r
U
r
E
(1)
Burada r elektrik alan deeri hesaplanmak istenen yarap, r
1

iletken yarapn, r
2
kablo siperinin yarapn ve U
0
ise
kablo-siper (toprak) aras gerilimi ifade etmektedir.

zolasyon malzemesi ierisinde bulunan hava boluu ise
genellikle kresel yapdadr. Dolays ile hava boluu
ierisindeki elektrik alann hesaplanmas, kresel
koordinatlardaki Laplace denkleminin zmn gerektirir.
Bilindii gibi kresel koordinatlardaki Laplace denklemi r,
ve e baldr. Burada r kre yarapn, ve ise eksenel
a deiimlerini ifade etmektedir. Ancak hava boluu ap,
eksenel simetriye sahip kablo apna gre olduka kktr.
Dolaysyla kresel koordinatlardaki Laplace denklemi, sadece
r ve a bal olan iki boyutlu Laplace denklemine dnr.
0 sin
sin
1
2 2
= |
.
|

\
|
c
c
c
c
+ |
.
|

\
|
c
c
c
c
= V
u
u
u u
V
r
V
r
r
V
(2)

Grld zere yukarda verilen iki boyutlu Laplace
denklemini analitik olarak zm zordur. Ancak hava
boluu iindeki elektrik alan deerini yaklak olarak veren
ifade denklem (3) de verilmitir [2].
d
d c
d
c
E E
|
|
.
|

\
|
+

=
c c
c
2
3
(3)
Burada, E
c
, boluk ierisindeki elektrik alan, E
d
, izolasyon
malzemesindeki elektrik alan,
d
, izolasyon malzemesinin
bal dielektrik sabitini ve
c
ise boluktaki malzemenin bal
dielektrik sabitini ifade etmektedir.
2.2. Sonlu Elemanlar Yntemi
Sonlu elemanlar yntemi, fiziksel matematiin snr deer
problemlerine yaklak zmler elde etmek iin kullanlan
saysal bir yntemdir. Bu yntem, elektrik veya magnetik alan
incelenecek blge iindeki enerjinin en kk deere
indirgenmesi ilkesine dayanmaktadr. Blge ierisindeki alan,
Laplace ve Poisson tipinde bir elektrik veya magnetik alan
olabilir. Sonlu elemanlar ynteminde de dier saysal
yntemlerde olduu gibi bir sistemin sonlu saydaki
bilinmeyen byklnn, sistemin bilinen byklkleri
cinsinden bulunmas yolu izlenir. Herhangi bir problemin
sonlu elemanlar yntemi ile zm, aada srlanan be
admda gerekletirilir [8],
- Problem geometrisi, materyal zellikleri ve snr
koullarnn belirlenmesi,
- zm blgesinin sonlu elemanlara veya alt
blgelere ayrlmas,
- Her bir eleman iin temel denklemlerin yazlmas,
- zm blgesindeki tm elemanlarn birletirilmesi,
- Elde edilen denklem sisteminin zm

3. Analiz
Bu blmde, FEMM paket program kullanlarak elektrik alan
analizleri gerekletirilmitir. Analiz iin, 220 kV nominal
gerilime sahip, sektr iletkenli, XLPE izoleli ve tek damarl
yksek gerilim kablosu kullanlmtr.

ekil 1: Analizi yaplan kablonun kesit grnm
Analizi yaplan yksek gerilim kablosunun kesit grnm
ekil 1de ve kabloya ait teknik veriler, izelge-1de
verilmitir.
izelge-1: almada kullanlan kablo parametreleri
Kablo Parametreleri Deer
Nominal Gerilim 220 kV
letken Kesiti 1x2000 mm
2

letken ap 56,5 mm
Yar-iletken Kalnl 1,6 mm
XLPE zolasyon Kalnl 22 mm
D Yar-iletken Kalnl 1,2 mm
Bakr Siper Kalnl 1,36 mm
D Klf Kalnl 5 mm
Diren (20C) <0,00903 /km
XLPE bal dielektrik sabiti 2,3
Yaplacak analiz almas iin iki farkl senaryo
belirlenmitir:
Senaryo-1: Hava boluunun yarap sabit iken, boluk
konumunun deiken olmas.
Senaryo-2: Hava boluunun konumu sabit iken, yarapn
deiken olmas.

Her iki senaryo iinde iin de kullanlacak olan kablonun kesit
grnm ve kablo ierisindeki hava boluu ekil 2de
verilmitir.

ekil 2: almada kullanlan kablonun kesit grnts
ekil 2de verilen yksek gerilim kablosunun izolasyonunda
herhangi bir hava boluu yokken elde edilen elektrik alan
dalm ekil 3de verilmitir.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
4
5
6
7
8
Mesafe [mm]
E
l
e
k
t
r
i
k

A
l
a
n

[
k
V
/
m
m
]

ekil 3: zolasyon ierisinde hava boluu olmad durumda
elektrik alan dalm

ekil 3den de grld zere, bir yksek gerilim
kablosundaki elektrik alan dalm lineerdir. zolasyon
ierisindeki elektrik alan iddeti yarap ile ters orantl olarak
deimektedir.

3.1. Senaryo-1
Bu blmde, kablo izolasyonu ierisinde sabit apta ve farkl
koordinatlarda hava boluu bulunmas durumundaki elektrik
alan dalm incelenmitir. Hava boluunun yar ap
r=0,07mm olarak alnmtr ve izolasyon ierisinde farkl
koordinatlarda analizler gerekletirilmitir.

ekil 4de, hava boluu merkezinin, iletkenden 1 mm
uzaklkta olmas durumundaki alan dalm verilmitir. Alan
dalm lineer bir ekilde devam ederken, hava boluunda
lineerlik bozulmu ve elektrik alan iddeti hava boluu
ierisinde 10,12 kV/mm deerine ulamtr. Bu artn sebebi,
havann bal dielektrik sabitinin (
rhava
), XLPE malzemeye
gre (
XLPE
) olduka dk olmasdr. Hava boluu
ierisindeki maksimum elektrik alan iddeti, havann delinme
alan iddetinden (3 kV/mm) olduka byktr. Dolaysyla,
izolasyon ierisinde bulunan hava boluunda ksmi dearj
oluacak ve elektrik alan deeri sfra decektir. Bu
almada, hava boluu ierisindeki elektrik alan iddetinin
belirlenmesi amaland iin, boluk ierisinde oluabilecek
ksmi dearjlar ihmal edilmitir.

0 0.5 1 1.5 2
4
5
6
7
8
9
10
11
Mesafe [mm]
E
l
e
k
t
r
i
k

A
l
a
n

[
k
V
/
m
m
]

ekil 4: letkenden 1 mm uzaklkta bulunan hava boluu
ierisindeki elektrik alan dalm
Ayn aptaki hava boluunun, iletkenden 21 mm mesafede
olmas durumunda ki elektrik alan dalm ekil 5de
verilmitir.
20 20,2 20,4 20,6 20,8 21 21,2 21,4 21,6 21,8 22
2
3
4
5
6
7
Mesafe [mm]
E
l
e
k
t
r
i
k

A
l
a
n

[
k
V
/
m
m
]

ekil 5: letkenden 21 mm uzaklkta bulunan hava boluu
ierisindeki elektrik alan dalm
ekil 5de grld zere, iletkenden 21 mm uzaklktaki
mesafede bulunan hava boluu ierisindeki elektrik alan
iddeti deeri 6,13 kV/mm deerine ulamtr. Bu deer de
havann delinme alan iddetinden byktr. zolasyon
ierisinde, sabit apta ve farkl koordinatlarda hava boluu
olmas durumunda elde edilen maksimum elektrik alan iddeti
deerleri izelge 2de verilmitir.
izelge 2: r=0,07 yarapta farkl koordinatlarda bulunan hava
boluklar ierisindeki maksimum elektrik alan iddeti
deerleri
Mesafe
[mm]
1 5 9 13 17 21
Maks.
Elektrik
Alan
[kV/mm]
10,12 8,96 8,05 7,31 6,69 6,13

Yaplan simlasyon sonularna bakldnda, hava boluu
ierisindeki elektrik alan iddetinin iletkene yakn noktalarda
yksek olduu ve iletkenden uzak noktalarda ise daha dk
olduu belirlenmitir. Ancak en uzak durumda dahi, hava
boluu ierisinde tam delinme ile sonulanabilecek ksmi
dearjlar olaylar gereklemektedir. Bu sebeple, izolasyon
ierisindeki hava boluunun yeri byk nem arz etmektedir.
izelge 2de verilen hava boluklar ierisindeki maksimum
elektrik alan iddeti deerlerinin, iletkene olan uzaklk ile
deiimi ekil 6da verilmitir.
0 5 10 15 20
6
7
8
9
10
11
Mesafe [mm]
E
l
e
k
t
r
i
k

A
l
a
n

[
k
V
/
m
m
]

ekil 6: Hava boluu ierisindeki maksimum elektrik alan
iddetinin iletkene olan uzaklk ile deiimi
3.2. Senaryo-2
Bu blmde, kablo izolasyonunda sabit bir nokta seilmi ve
hava boluunun ap deitirilerek elektrik alan dalmlar
incelenmitir. Hava boluunun iletkene olan uzakl 5 mm
olarak seilmitir. Bu noktada, hava boluunun yarap
r=0,03 mm iken boluk ierisindeki elektrik alan dalm
ekil 7de verilmitir.
4 4,5 5 5,5 6
4
5
6
7
8
9
Mesafe [mm]
E
l
e
k
t
r
i
k

A
l
a
n

[
k
V
/
m
m
]

ekil 7: letkenden 5 mm uzaklkta, r=0,03mm yarapl hava
boluu ierisindeki elektrik alan dalm
Burada, hava boluu ierisindeki maksimum elektrik alan
iddeti deeri 8,95 kV/mm deerine ykselmitir. nceki
analizlere benzer olarak burada da havann delinme alan
iddeti deeri almtr. Bu sebeple, imalat aamasnda
izolasyon malzemesinin olabildiince homojen ve ierisinde
bulunan boluk aplarnn da olabildiince kk olmas
gerekmektedir. Aksi halde izolasyon malzemesinde snma,
delinme ve erken yalanma olaylar gzkebilir.

Hava boluu apnn elektrik alan dalm zerindeki
etkisinin tam olarak grlebilmesi iin, hava boluunun
yarap r=0,23 mm deerine ykseltilmitir. Yaplan analiz
sonucunda, boluk ierisindeki elektrik alan dalm ekil
8de verilmitir.

3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7
4
5
6
7
8
9
Mesafe [mm]
E
l
e
k
t
r
i
k

A
l
a
n

[
k
V
/
m
m
]

ekil 8: letkenden 5 mm uzaklkta, r=0,23mm yarapl hava
boluu ierisindeki elektrik alan dalm
Yarapn r=0,23 mm olduu durumda, hava boluu
ierisindeki maksimum elektrik alan iddeti 9 kV/mm olarak
hesaplanmtr. Bu elektrik alan deeri, yarapn daha kk
olduu ilk durumdaki deere olduka yakndr. Dolaysyla
yarap deiiminin hava boluu ierisindeki maksimum alan
iddetine etkisi olduka azdr. Ancak burada dikkat edilmesi
gereken nokta, yarapn artmyla birlikte ksmi dearj
meydana gelen hacmin de artmasdr. Daha byk yaraplarda
meydana gelen ksmi dearj olay malzemenin daha ksa
srede bozulmasna ve yalanmasna sebep olmaktadr.
izelge 3de, sabit noktada ve farkl yaraplardaki hava
boluklar ierisindeki maksimum elektrik alan iddeti
deerleri verilmitir.
izelge 3: letkene 5 mm mesafede bulunan farkl
yaraplardaki hava boluklar ierisindeki maksimum elektrik
alan iddeti deerleri
Yarap
[mm]
0,03 0,13 0,23 0,33 0,43 0,53
Maks.
Elektrik
Alan
[kV/mm]
8,951 8,965 8,983 9,059 9,067 9,075

izelge 3de grld zere, yarap deiimi ile birlikte
hava boluu ierisindeki maksimum alan iddeti yava bir
ekilde artmaktadr. Bu artn az olmasnn sebebi, hava
boluunun boyutlarnn, kablo boyutlar yannda ok kk
kalmasdr. Analizi yaplan yksek gerilim kablosunun ve
hava boluunun geometrisi ekil 9da verilmitir.

ekil 9: Analizi yaplan yksek gerilim kablosundaki elektrik
alan dalm
Gerek uygulamalarda da, izolasyon ierisindeki hava boluu
boyutlar kablo boyutlarna gre kk kalaca iin, ok
byk aplardaki analizler gerekletirilmemitir.
4. Sonular
Bu almada, 220 kV nominal gerilimli, XLPE izoleli ve tek
damarl bir yksek gerilim kablosu iin elektrik alan analizi
gerekletirilmitir. alma, kablo izolasyonu ierisinde farkl
koordinat ve aplarda hava boluu bulunmas durumu iin
gerekletirilmitir. Yaplan analizler sonucunda, hava
boluu ierisindeki alan iddetinin, iletkene olan uzakla
bal olarak deitii grlmtr. letkene yakn noktalarda
boluk ierisindeki alan iddetinin yksek olduu, uzak
noktalarda ise daha dk olduu belirlenmitir. Bununla
birlikte, boluk ierisindeki alan iddetinin deeri de nem arz
etmektedir. Boluk ierisindeki maksimum elektrik alan
iddeti deerinin, boluk malzemesinin delinme dayanmndan
kk olmas gerekmektedir. Aksi halde, boluk ierisinde
ksmi boalma ve buna bal olarak snma, delinme ve erken
yalanma olaylar meydana gelmektedir. Hava boluu apnn
da malzeme mr zerinde etkisi bulunmaktadr. Boluk ap,
maksimum alan iddeti deerini ok fazla etkilememektedir.
Ancak boluk apnn byk olmas, ksmi dearjn daha
byk bir alan tahrip etmesine ve buna bal olarak da
malzemenin hzl bir ekilde yalanmasna sebep olmaktadr.

Sonu olarak, yksek gerilim kablo izolasyonlarnn ve yksek
gerilime maruz kalan yaltm malzemelerinin retimlerinin
zenle yaplmas gerekmektedir. Enerji verimliliinin ve
srekliliinin byk nem tad gnmzde, yksek gerilim
elemanlarndan optimum ekilde faydalanmak iin retim
ncesi ar-ge almalarna ncelik verilmelidir. zolasyon
malzemesi ierisindeki farkl trde, farkl geometrilerde ve
farkl saylardaki yabanc maddelerin incelenmesi ve
analizlerinin gerekletirilmesi ileride yaplacak almalarda
gerekletirilebilir.

5. Kaynaklar
[1] Kalenderli, ., Kocatepe, C., Arkan, O., zml
Problemlerle Yksek Gerilim Teknii, Birsen Yaynevi,
2005.
[2] Al-Arainy, A. A., Qureshi, M. I., Malik, N. H.,
Fundamentals of High Voltage Engineering, Academic
Publishing and Press, Saudi Arabia, 2005.
[3] Kuffel, J., Kuffel, E., Zaengl, W. S., High Voltage
Engineering Fundamentals, Newnes, 2000.
[4] Lachini, S., Gholami, A., Mirzaie, M., Determining
Electric Field Distribution in High Voltage Cable In
Presence of Cavity, Universities Power Engineering
Conference (UPEC), 2010, pp 1-7
[5] H.N.O.T.R.; Phung, B.T.; Zhang, H.; Khawaja, R.H.; R.
H. Khawaja,"Investigation of Electric Field Distribution
In Power Cables With Voids", 8th International
Conference on Properties and Applications of Dielectric
Materials, pp 637-640, June 2006.
[6] Stancu, C. Notingher, P. V. Ciuprina, F. NotingherJr., P.
Castellon,1. Agnel, S. Toureille, A. ," computation of the
electric field in cable insulation in the presence of water
trees and space charge", IEEE Transactions On Industry
Applications, Vol. 45, No. I, pp. 30-43, January/February
2009.
[7] C. Stancu, P.V. Notingher, F. Ciuprina"P. Notingher jr,
S. Agnel, 1.Castellon, A. Toureille ," Electric Field
Computation in Water Treed PolyethyleneWith Space
Charge Accumulation", Conference on International
Symposium on Electrical Insulation, pp. 186-189, 11-14
June 2006.
[8] Kalenderli, ., Elektrik Mhendisliinde Sonlu
Elemanlar Yntemi, T, 1997.