Poznaj Traktat Z Lizbony

Urzd Komitetu Integracji Europejskiej
2008
Poznaj Traktat z Lizbony
Autor: Prof. dr hab. Jan Barcz Okadka: The Audiovisual Library of the European Commission Projekt graficzny serii: Techna Studio Skad i przygotowanie poligraficzne: Techna Studio Zdjcia: The Audiovisual Library of the European Commission
Publikacja nie jest przeznaczona do sprzeday Urzd Komitetu Integracji Europejskiej al. J.Ch. Szucha 23 00-580 Warszawa www.ukie.gov.pl Warszawa 2008 ISBN 978-83-7567-012-7
Sowo wstpne Czym jest Traktat z Lizbony Dlaczego Unia potrzebuje reformy ustrojowej Czy finalizacja reformy ustrojowej? Droga pena kryzysw
Kompromis nicejski Konwent i Konferencja Midzyrzdowa 2003/2004 Traktat konstytucyjny charakter prawny i zakres przedmiotowy
2 3 8 11
11 12 14
Etapy prowadzce do Traktatu z Lizbony Traktat z Lizbony krok po kroku

Dekonstytucjonalizacja Traktatu z Lizbony Zmiany systemowe w ustroju Unii
17 21
21 23
Wejcie w ycie Traktatu z Lizbony Co na to Polska Waniejsze skrty Dodatkowa literatura dla szczeglnie zainteresowanych tematem
44 45 48 48
Szanowni Pastwo
Mam przyjemno zarekomendowa Pastwu lektur broszury, przybliajcej istot isens Traktatu zLizbony, podpisanego 13 grudnia 2007 roku wstolicy Portugalii przez przedstawicieli 27 pastw Unii Europejskiej. Ten wany dla Polski idla Europy dokument, podpisany take przeze mnie, wimieniu Rzeczypospolitej, stanowi milowy krok na drodze dalszego rozwoju Unii. Od piciu lat Polska jest aktywnym czonkiem Unii liczcej 27 pastw i487 milionw obywateli Europy. Mimo tych piciu lat naszej obecnoci wUE, nie wszyscy Polacy wiedz, czym jest Unia Europejska, jaka jest istota Traktatu zLizbony, jak zmienia si Unia Europejska, wjakim kierunku poda, jakie miejsce wUnii Europejskiej zajmuje Polska. Wwymiarze geograficznym Polska zawsze znajdowaa si wcentrum Europy. Dzi powinnimy dy do tego, by centraln pozycj zaj take wwymiarze politycznym igospodarczym. Ju za trzy lata Polska obejmie przewodnictwo wRadzie Unii Europejskiej, by przez p roku kierowa jej pracami. To szansa na wzmocnienie pozycji Polski wUnii Europejskiej. Musimy t szans wykorzysta. Wostatnim czasie wiele mwio si ipisao oTraktacie reformujcym Uni Europejsk. Prawie kady sysza, choby zmediw, takie pojcia polityczne, jak Nicea, pierwiastek, kompromis zJoaniny, Karta Praw Podstawowych. Jednak mao kto pozna dokadnie te zagadnienia po prostu niechtnie sigamy po teksty traktatw, napisanych suchym, prawniczym jzykiem. Broszura, ktr przekazuj, przyblia histori powstawania Traktatu zLizbony iwyjania jego gwne postanowienia. Najbardziej skomplikowane zagadnienia przeoone s na jzyk bardziej przystpny izrozumiay. Ju wkrtce czeka nas Polakw izarazem Europejczykw wana debata nad ratyfikowaniem Traktatu zLizbony. Ta broszura zpewnoci przyda si wszystkim tym, ktrzy zechc lepiej zrozumie zasady dziaania Unii Europejskiej, aby by aktywnymi iwiadomymi obywatelami Europy.
Czym jest Traktat z Lizbony

Organizacje midzynarodowe ustanawiane s przez pastwa na mocy umw midzynarodowych: s to umowy stanowice wzgldnie konstytuujce organizacj midzynarodow. Pastwa mog naturalnie po ustanowieniu organizacji zmienia jej zakres kompetencji imodyfikowa jej struktur, wzalenoci od potrzeb. Aby jednak tak zmian przeprowadzi, musz zmieni umow ustanawiajc dan organizacj. Dokonuje si tego, zawierajc specjaln umow midzynarodow, ktrej celem jest zmiana (rewizja) umowy ustanawiajcej organizacj. Std umow tak okrela si jako umow rewizyjn. Czasami pastwa czonkowskie organizacji postanawiaj si zgodzi na przyjcie nowego czonka. Wwczas rwnie konieczne jest zawarcie umowy midzynarodowej midzy pastwami czonkowskimi apastwem aspirujcym do czonkostwa. Umow ustanawiajc czonkostwo nowego pastwa (oraz dokonujc stosownej zmiany wumowie stanowicej organizacj midzynarodow) okrela si mianem traktatu akcesyjnego. Podobnie rzecz si ma w odniesieniu do Unii Europejskiej, przy czym sytuacja jest wtym przypadku otyle szczeglna, e Unia ma obecnie struktur zoon mwi si, e Unia skada si ztrzech filarw. Wpierwszym filarze dziaaj dwie organizacje midzynarodowe Wsplnoty, majce wsplne instytucje. S to: Wsplnota Europejska i Europejska Wsplnota Energii Atomowej (Euratom). Do 2002 r. wtym filarze dziaaa jeszcze najstarsza Wsplnota Europejska Wsplnota Wgla iStali (EWWiS). Traktat j stanowicy by jednak zawarty na 50 lat iwygas w2002 r., natomiast zakres kompetencji EWWiS zosta przejty przez Wsplnot Europejsk. Niezalenie od tego Unia obejmuje drugi filar Wspln Polityk Zagraniczn iBezpieczestwa (WPZiB) oraz trzeci filar Wspprac Policyjn iSdow wSprawach Karnych (WPiSwSK). Oba te filary dopeniaj dziaania wsplnotowego rynku wewntrznego oraz tzw. polityk (dziedzin, ktre pastwa czonkowskie zdecydoway si wczy do procesu integracji). Stosownie skomplikowana jest rwnie podstawa prawna Unii Europejskiej, na ktr skadaj si przede wszystkim trzy traktaty sta-

nowice Uni: Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk (TWE) iTraktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Energii Atomowej (TEWEA) (s to, dobrze znane, tzw. Traktaty Rzymskie, ktre zaczy obowizywa w1958 r.) oraz Traktat oUnii Europejskiej (ktry obowizuje od 1993 r.). Ten ostatni traktat by szczeglnie istotny, powoa bowiem do ycia Uni Europejsk. Owe traktaty stanowice Uni Europejsk byy wostatnich latach zmieniane na mocy traktatw rewizyjnych Traktatu zAmsterdamu (ktry wszed wycie w1999 r.) iTraktatu zNicei (ktry wszed wycie w2003 r.). Niczym innym jak traktatem rewizyjnym mia by rwnie znany traktat konstytucyjny, ktrego pena nazwa brzmi Traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy. Jego specyfika polegaa na tym, e mia dokona bardzo gbokiej rewizji istniejcych traktatw stanowicych Uni zastpujc je (std okrelano traktat konstytucyjny jako duy traktat rewizyjny). Tym samym podstawa prawna dziaania Unii zostaaby uproszczona byby jeden traktat stanowicy UE. Traktat konstytucyjny podpisany 29 padziernika 2004 r. nie wszed ostatecznie wycie. Odrzucenie traktatu konstytucyjnego sprawio, e pastwa czonkowskie postanowiy odej od formuy duego traktatu rewizyjnego ipowrci do formy tradycyjnego traktatu rewizyjnego, ktry dokona zmian obowizujcych obecnie: Traktatu oUnii Europejskiej, Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk iTraktatu ustanawiajcego Euratom. Tre tego traktatu zostaa ustalona wprocedurze przewidzianej dla traktatw rewizyjnych: wpierw
1
ustalono wwyniku trudnych negocjacji mandat dla Konferencji Midzyrzdowej (wramach ktrej obraduj przedstawiciele rzdw pastw czonkowskich). Mandat ten, tj. okrelenie zakresu przewidywanych zmian, ustalony zosta na najwyszym szczeblu politycznym przez szefw pastw lub rzdw pastw czonkowskich UE, skupionych w Radzie Europejskiej (spotkanie 21-23 czerwca 2007 r.). Nastpnie od 23 lipca 2007 r. obradowaa Konferencja Midzyrzdowa, wramach ktrej eksperci prawni ustalali szczegowe postanowienia traktatu rewizyjnego, awprzypadku pojawienia si powaniejszych problemw (tzw. problemw politycznych) zajmowali si nimi ministrowie spraw zagranicznych. Wyniki obrad Konferencji Midzyrzdowej zostay zatwierdzone ponownie na najwyszym szczeblu politycznym przez szefw pastw lub rzdw pastw czonkowskich (spotkanie Rady Europejskiej 18-19 padziernika 2007 r.), auzgodniony traktat rewizyjny podpisano 13 grudnia 2007 r. wLizbonie (wimieniu Polski traktat podpisali premier Donald Tusk iminister spraw zagranicznych Radosaw Sikorski, wobecnoci prezydenta RP Lecha Kaczyskiego), std traktat w pocztkowo nazywany roboczo traktatem reformujcym okrela si jako Traktat zLizbony. Ale jego oficjalna nazwa jest znacznie dusza: Traktat zLizbony zmieniajcy Traktat oUnii Europejskiej iTraktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk(dalej TUE iTWE, przyp. red.)1. Tak wic Traktat zLizbony zmienia (rewiduje) TWE, iTUE oraz Traktat ustanawiajcy Euratom. Warto przy tym zauway, e zmienia on rwnie nazw TWE na
Tekst Traktatu z Lizbony w jzyku polskim jest zamieszczony w Dz.Urz. UE z dnia 17.12.2007 C 306/01.
Traktat ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Podobna sytuacja miaa miejsce wprzypadku Traktatu zMaastricht (TUE z1993 r.), ktry zmieni nazw Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej (EWG) na Wsplnot Europejsk.
Struktura izasadnicze elementy Traktatu zLizbony
art. 1: zawiera zmiany wprowadzane do TUE art. 2: zawiera zmiany wprowadzane do TWE (TFUE) art. 3: stanowi, e Traktat z Lizbony podobnie jak uprzednie traktaty rewizyjne zawierany jest na czas nieograniczony art. 4: w dwch ustpach odsya odpowiednio do Protokou nr 1 zaczonego do traktatu, na mocy ktrego dokonywane s zmiany wobowizujcych obecnie protokoach (niezalenie od tego do listy protokow dodanych zostao wiele protokow nowych) oraz do Protokou nr 2 zaczonego do traktatu, na mocy ktrego dokonywane s zmiany wTEWEA art. 5: zawiera postanowienia odnoszce si do ujednolicenia numeracji artykuw, sekcji, rozdziaw, czci itytuw TUE iTFUE, a w ust. 1 odsya do niezmiernie istotnych tablic ekwiwalencji (zamieszczonych jako zacznik do Traktatu zLizbony) art. 6: zawiera klauzul ratyfikacyjn (ust. 1) oraz postanowienia dotyczce wejcia traktatu wycie (ust. 2) art. 7: wylicza jzyki autentyczne traktatu iwskazuje tradycyjnie - jako na depozytariusza rzd Republiki Woskiej
w Akcie Kocowym Konferencji Midzyrzdowej 2007 zamieszczonych zostao cznie 65 deklaracji, uszeregowanych w trzech grupach: w grupie A deklaracje odnoszce si do postanowie traktatw (od nr 1 do nr 43), wgrupie B deklaracje odnoszce si do protokow doczonych do traktatw (od nr 44 do nr 50) iwgrupie C deklaracje poszczeglnych pastw czonkowskich lub grup tych pastw, jako deklaracje, ktre konferencja przyja do wiadomoci (od nr 51 do nr 65). Niewielka liczba artykuw Traktatu z Lizbony nie powinna zwodzi. Nie jest to umowa midzynarodowa zwiza iatwa wlekturze. Pierwsze dwa artykuy zawieraj bowiem obszerne iszczegowe zmiany wTUE iTWE. Sprawia to, e sam tekst Trak-

tatu zLizbony liczy 175 stron. Do tego naley doda tekst protokow (ktre s zformalnego punktu widzenia czci traktatw), liczcy 86 stron, przy czym nie uwzgldnia to penych tekstw protokow obecnie obowizujcych, rewidowanych na mocy Traktatu zLizbony. Wkocu uwzgldni naley rwnie teksty deklaracji, liczce (wraz zAktem Kocowym Konferencji Midzyrzdowej) 26 stron. Lektura Traktatu zLizbony jest obecnie tym trudniejsza, i wwikszoci przypadkw Czytelnik natknie si na zmiany wobowizujcych postanowieniach TUE iTWE, co oznacza, i wsamym Traktacie zLizbony znajdzie jedynie, i wtakim to atakim artykule TUE czy TWE skrela si dane postanowienia, dodaje si jakie postanowienie wzgldnie istniejce postanowienia zastpuje si nowymi. Czytelno wprowadzanych na mocy Traktatu zLizbony reform bdzie wiksza dopiero po opublikowaniu tekstw skonsolidowanych TUE iTFUE oraz TEWEA, co zapewne nastpi dopiero po zakoczeniu procesu ratyfikacji. Wrnych pastwach czonkowskich prawnicy podjli samodzielne prace nie czekajc na opublikowanie oficjalnej wersji nad tekstami jednolitymi TUE iTFUE 2. Signicie w przypadku Traktatu z Lizbony do tradycyjnej formy traktatu rewizyjnego ma uzasadnienie gwnie polityczne chodzi przede wszystkim ouatwienie procedury ratyfikacyjnej traktatu. Zprawnego punktu widzenia budzi to moe pewne wtpliwoci, zwaszcza jeli uwzgldnimy, e Unia przeksztaci si wjednolit organizacj midzynarodow (jej podstaw prawn bd dwa odrbne traktaty, cho opatrzone zastrzeeniem, e oba te traktaty maj tak sam moc prawn). Bez wtpienia przyjcie wariantu duego traktatu rewizyjnego (takiego jak traktat konstytucyjny), ktry zastpowaby obecnie obowizujce traktaty, byoby znacznie lepszym rozwizaniem zpunktu widzenia spjnoci iprzejrzystoci podstaw prawnych Unii ijej funkcjonowania. Wzgldy polityczne zdecydoway jednak otym, e wybrano inny wariant. Nie jest to rozwizanie najlepsze rwnie ztego wzgldu, i podzia materii midzy oba traktaty stanowice podstaw Unii, tj. midzy TUE iTFUE, pozostanie niejasny. Znaczna cz postanowie odnoszcych si do dziaania instytucji pozostanie bowiem ladem czci III traktatu konstytucyjnego wnowym TFUE inie zostanie przeniesiona do TUE. Nie skorzystano te zokazji, aby Uni Europejsk obj rwnie Euratom, ktry ma nadal pozosta odrbn cho poczon strukturalnie zUni organizacj midzynarodow. Nadal wic obowizywa bdzie Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Energii Atomowej (Euratom), wwersji zmienionej Protokoem nr 2 doczonym do Traktatu zLizbony. Tym samym reforma ustrojowa Unii (podobnie jak wtraktacie konstytucyjnym) pozostanie niepena. Traktat zLizbony nie jest jednak zpewnoci ostatnim akordem wprocesie rozwoju Unii. Zakada mona, e kolejnym etapem bdzie ponowne signicie do formuy duego traktatu rewizyjnego isprowadzenie podstawy prawnej Unii do jednej umowy midzynarodowej.
W jzyku polskim teksty skonsolidowane TUE, TFUE, protokow i deklaracji patrz: J. Barcz, Przewodnik po Traktacie z Lizbony, LexisNexis, Warszawa 2008.
Zasadnicze etapy rozwoju strukturalnego procesu integracji europejskiej
Dlaczego Unia potrzebuje reformy ustrojowej

Zawieranie kolejnych traktatw rewizyjnych, wtym Traktatu zLizbony, nie jest celem samym wsobie. Maj one bowiem suy umocnieniu spjnoci Unii ipodniesieniu efektywnoci jej dziaania, tak aby Unia ijej pastwa czonkowskie mogy sprosta nowym wyzwaniom, jakie przynosi rozwj relacji midzynarodowych. Tak wic nawet najlepsze traktaty same nie rozwi istniejcych problemw; mog one natomiast uatwi ich rozwizanie pastwom czonkowskim iUnii. Nieprzeprowadzenie reform ustrojowych wUnii mogoby zdrugiej strony stworzy niedobr luk instytucjonaln, utrudniajc sprostanie nowym zadaniom bd nawet stwarzajc pokus fragmentacji Unii. Wpierw jednak spjrzmy na zasadnicze wyzwania, zjakimi konfrontowana jest obecnie Unia iktre sprawiaj, e reforma jej ustroju staa si spraw palc. Najczciej wskazuje si na proces rozszerzenia UE, zwaszcza jego ostatni faz. Wistocie, Polska wraz zinnymi dziewicioma pastwami przystpia do UE 1 maja 2004 r., aBugaria iRumunia przystpiy 1 stycznia 2007 r. Tym samym Unia osigna liczb 27 pastw czonkowskich. Pocztkowo liczba pastw Wsplnot wynosia 6, wpoowie lat 90. zwikszya si do 15, obecnie wynosi 27, awkrtce po przystpieniu pastw Bakanw Zachodnich moe przekroczy 30. Liczba pastw czonkowskich zwikszy si prawie piciokrotnie. Powikszaj si te rnice midzy pastwami czonkowskimi: wwikszoci nowych pastw czonkowskich poziom ycia obywateli stanowi jedynie okoo 40 proc. tego, co osigny stare pastwa czonkowskie. Poniewa mechanizmy decyzyjne izasadnicze struktury pozostay prawie bez zmian, konieczne stao si dostosowanie ich do nowych zada, tak aby zachowane zostay dotychczasowe osignicia procesu integracji europejskiej iutrzymana jego dynamika. Nie jest to jednak jedyny powd skaniajcy do reformy ustrojowej UE. Mona wskaza na inne, nie mniej istotne: Dotychczas proces integracji europejskiej koncentrowa si na problemach ekonomicznych ustanowiono rynek wewntrzny z czterema swobodami (przepywu towarw, usug, pracownikw ikapitau) iwprowadzono wwikszoci starych pastw czonkowskich wspln walut euro. Europa konfrontowana jest jednak rwnie z innymi zasadniczymi wyzwaniami. Ukazaa je w latach 90. wojna na Bakanach, zktr tak potna gospodarczo struktura jak Unia nie moga sobie poradzi, aostatnio wymiar tych wyzwa ukazuje zagroenie terroryzmem. Unia potrzebuje wic tosamoci politycznej takiej przemiany, aby moga dziaa skutecznie na arenie midzynarodowej. Przeksztacenie to odbywa si wramach Wsplnej Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa, a zwaszcza w ramach Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony. Rwnie rozwj wsplnotowego rynku wewntrznego i polityk UE nie jest zakoczony. Unia ijej pastwa czonkowskie konfrontowane s z procesem globalizacji. Unia musi si wic sta organizacj, ktra wspiera bdzie
rozwj nowoczesnych, innowacyjnych spoeczestw w jej pastwach czonkowskich. Strategia lizboska (przyjta na pocztku 2000 r.) wskazaa na skal wyzwa stojcych przed pastwami czonkowskimi Unii zwaszcza wporwnaniu znajbardziej nowoczesnymi gospodarkami wiata, a trudnoci, jakie wystpiy wtoku realizacji tej strategii na olbrzymie deficyty w polityce edukacyjnej, badawczej, efektywnoci pracy, konkurencji. Rozwijajca si obecnie debata, zjednej strony, nad kierunkami pogbienia liberalizacji wramach rynku wewntrznego (liberalizacja musi obj wwikszym stopniu usugi oraz sektory kreujce koszty energi, transport, infrastruktur), zdrugiej za nad tzw. europejskim modelem spoecznym powinna prowadzi do rozwiza godzcych podniesienie efektywnoci gospodarowania z osigniciem stabilnej sytuacji na rynku pracy. Unia bardzo zrnicowaa si wewntrznie. Nale do niej tak bogate pastwa jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania, a take pastwa stosunkowo biedne jak Polska, Sowacja, Litwa, a od niedawna Bugaria i Rumunia. Niezbdne stao si wic umocnienie mechanizmw wewntrz UE, ktre gwarantowayby solidarno midzy pastwami czonkowskimi oraz proporcjonalny udzia w podejmowaniu decyzji. Dotychczas zasadniczym gwarantem w tej dziedzinie bya tzw. metoda wsplnotowa, stosownie do ktrej inicjatywa podejmowania dziaa naley przede wszystkim do instytucji wsplnotowej Komisji, decyzje
podejmowane s przez przedstawicieli pastw czonkowskich zebranych wRadzie UE (wnajwaniejszych sprawach jednogonie, winnych tzw. wikszoci kwalifikowan), przy czym w podejmowaniu tych decyzji uczestniczy Parlament Europejski, natomiast nad ich wykonaniem czuwaj sdy wsplnotowe na czele z Trybunaem Sprawiedliwoci. Umocnienie tzw. metody wsplnotowej polega m.in. na tym, e wcoraz wikszej liczbie spraw decyzje wRadzie UE zapadaj wikszoci kwalifikowan, arwnie sama formua podejmowania wtym trybie decyzji si zmienia. W takich jednak przypadkach rola Parlamentu Europejskiego jest mocna moe on zablokowa podjcie stosownej decyzji. Umacniana metoda wsplnotowa jest gwarantem zasady solidarnoci, chroni bowiem pastwa czonkowskie biedniejsze isabsze. Zrnicowanie wrd pastw czonkowskich i ich rosnca liczba sprawiaj rwnie, e pastwa, wpacajce najwicej do wsplnego budetu, chciayby zajmowa stosowne miejsce wpodejmowaniu decyzji wUE iokrelaniu kierunkw jej rozwoju. Takie denie naley zrozumie, cho, zdrugiej strony, powinno ono uwzgldnia interesy pastw mniejszych i sabszych, a przede wszystkim powinna by przestrzegana zasada solidarnoci. Wywaenie takich interesw byo zawsze bardzo trudne. Niejednokrotnie grozio te rozmyciem czy fragmentacj procesu integracji europejskiej. Pastwa najbardziej rozwinite mogy bowiem zacz regulowa rne wane sprawy
poza strukturami procesu integracji (pojawiay si rne koncepcje twardego jdra, krgw przycigania czy wielu prdkoci). Proces integracji europejskiej jest jednak dotychczas na tyle elastyczny, i wjego ramach moliwe s rne formy tzw. wzmocnionej wsppracy. Na przykad nie wszystkie pastwa nale do strefy wsplnego pienidza euro czy te do strefy Schengen, ktra gwarantuje swobod przemieszczania si osb. Wane jest jednak, e o tych sprawach decyduje si w ramach UE. Obecnie, w zwizku z jeszcze wikszym zrnicowaniem pastw czonkowskich, zagroenie fragmentacj procesu integracji proporcjonalnie ronie. W kocu wszystkie te problemy przenika zasadnicza kwestia w jakim kierunku zmierza Unia? W szczeglnoci pojawia si pytanie, czy nie doprowadzi ona do ustanowienia jakiego jednego pastwa europejskiego, kosztem pastw narodowych? Trudno okreli, w jakim kierunku bdzie si rozwija kontynent europejski w przedziale wykraczajcym poza racjonalne pojmowanie. Jedno jest natomiast pewne: to wszystko, co dzieje si w ramach procesu integracji europejskiej, wszystkie zasadnicze decyzje co do ksztatu UE, to, czym ma si zajmowa iwjakim kierunku rozwija zaley od woli pastw czonkowskich Unii.
Kwestie te bowiem s ustalane w umowach midzynarodowych, traktatach stanowicych Uni. Traktaty te mog by zmienione jedynie za wspln zgod wszystkich pastw czonkowskich. Sprzeciw jednego znich sprawia, e dany traktat nie wejdzie wycie. Sprostanie tym wyzwaniom wymaga podniesienia spjnoci Unii iumocnienia efektywnoci jej procesu decyzyjnego. Ley to te winteresie pastw czonkowskich. adne znich samodzielnie nie jest bowiem wstanie zagwarantowa sobie bezpieczestwa (nie tylko wrozumieniu militarnym, lecz rwnie politycznym igospodarczym, wtym na przykad bezpieczestwa energetycznego), szybkiego wzrostu gospodarczego idbania ointeresy edukacyjne, kariery zawodowe, miejsca pracy, przestrzeganie praw konsumenckich ipraw podstawowych obywateli.
Unia nie jest bytem samym w sobie: powstaa irozwija si, dziaa winteresie ina rzecz pastw j stanowicych, iich obywateli. Wejcie Polski 22 grudnia 2007 r. wpeni do obszaru Schengen jest tego najlepszym wyrazem. Istota strefy Schengen polega m.in. na moliwoci nieskrpowanego przemieszczania si osb po obszarze 24 spord pastw czonkowskich UE, Norwegii, Islandii, awkrtce take Szwajcarii iLiechtensteinu.
10
Czy finalizacja reformy ustrojowej? Droga pena kryzysw

Po ustanowieniu Unii Europejskiej w 1993 r. zajto si ponownie koniecznoci reformy ustrojowej Unii, wzwizku znowymi wyzwaniami (zwaszcza rysujc si perspektyw rozszerzenia) podczas Konferencji Midzyrzdowej 1996/1997, przygotowujcej Traktat zAmsterdamu. Wwczas jednak Unia koncentrowaa si na innych problemach. Do ksztatu gbszej reformy ustrojowej powrcono podczas Konferencji Midzyrzdowej 2000, ktrej prace uwieczy Traktat zNicei, anastpnie podczas Konwentu UE iobrad Konferencji Midzyrzdowej 2003/2004, ktre doprowadziy do ustalenia tekstu traktatu konstytucyjnego. Wtoku tych debat okazao si jednak, e wizja rozwizania powyszych wyzwa, zktrymi Unia musi sobie wczeniej czy pniej poradzi, zdominowana zostaa przez wsko pojmowane interesy narodowe. Podejcie takie umocniy wydarzenia midzynarodowe, przede wszystkim konflikt polityczny wok interwencji wIraku w2003 r., ukazujcy napicia wrelacjach transatlantyckich (midzy UE aUSA) oraz midzy pastwami czonkowskimi Unii. Naoyy si na to gbokie problemy strukturalne wUE, odnoszce si do kierunku ekonomicznego ipolitycznego rozwoju Unii oraz nastawienia do strategii rozszerzenia. Nastpstwem sta si gboki kryzys polityczny Unii, ktrego istotnym aspektem byo rwnie zahamowanie procesu ratyfikacji traktatu konstytucyjnego, gwnie za spraw negatywnych wynikw referendw wdwch pastwach zaoycielskich Wsplnot we Francji (29 maja 2005 r.) iwNiderlandach (1 czerwca 2005 r.).
Kompromis nicejski
Bezporedni impuls do debaty nad przyszoci Unii Europejskiej da Traktat zNicei (podpisany 26 lutego 2001 r., wszed wycie 1 lutego 2003 r.). Podczas Konferencji Midzyrzdowej 2000, ktra przygotowywaa ten traktat, stary si bowiem dwie koncepcje przeprowadzenia reformy Unii:
wmyl jednej znich naleao szybko doprowadzi do rozszerzenia UE, awic program (agend) konferencji naleao zawzi do reform instytucjonalnych powizanych bezporednio zprzyjciem nowych pastw czonkowskich; natomiast w myl drugiej koncepcji naleao si zaj rwnie zasadnicz reform ustrojow UE, niekoniecznie bezporednio zwizan zjej instytucjonalnym przygotowaniem do zbliajcego si rozszerzenia. Ostatecznie przyjto koncepcj pierwsz, co umoliwio finalizacj rozszerzenia UE 1 maja 2004 r. i1 stycznia 2007 r., bowiem prba przeprowadzenia ju wwczas gbszych reform Unii zpewnoci pocignaby za sob przeduenie procesu rewizji traktatw stanowicych Uni, atym samym odsunicie daty przyjcia nowych pastw czonkowskich. Niemniej jednak decyzji tej towarzyszyo uzgodnienie, aby wkrtce po wejciu wycie Traktatu zNicei powrci do prac nad gruntownymi reformami UE. Rozwizanie to okrelano mianem kompromisu zNicei (uzgodniony zosta bowiem
11

podczas spotkania Rady Europejskiej wNicei 7 - 11 grudnia 2000 r.). Gwne kierunki prac nad reform Unii zostay skonkretyzowane wDeklaracji wsprawie przyszoci Unii (doczonej do Traktatu zNicei), ktra zapowiadaa, i naley si zaj zwaszcza nastpujcymi problemami: uproszczeniem traktatw stanowicych Uni; wyjanieniem podziau kompetencji midzy Uni ajej pastwami czonkowskimi, szczeglnie za wkontecie zasady subsydiarnoci; umocnieniem ochrony praw podstawowych wramach Unii poprzez uzgodnienie statusu przyjtej wNicei Karty Praw Podstawowych; umocnieniem legitymacji demokratycznej Unii poprzez rozszerzenie roli parlamentw narodowych wsprawach dotyczcych UE.
Zagadnienia te zostay nastpnie sprecyzowane wDeklaracji zLaeken wsprawie przyszoci Unii Europejskiej, przyjtej podczas spotkania Rady Europejskiej wLaeken (1415 grudnia 2001 r.). Na podstawie tej deklaracji powoano rwnie Konwent UE.
Konwent iKonferencja Midzyrzdowa 2003/2004

Ustanowiony na podstawie Deklaracji zLaeken Konwent UE nawizywa do dowiadcze Konwentu, ktry przygotowa Kart Praw Podstawowych w2000 r. Wobradach Konwentu uczestniczyli przedstawiciele pastw czonkowskich ipastw kandydujcych zkadego pastwa po jednym przedstawicielu rzdu i2 przedstawicieli parlamentu (kady zczonkw Konwentu mia swojego zastpc), 16 deputowanych Parlamentu Europejskiego i2 przedstawicieli Komisji. ZPolski czonkami Konwentu byli: Danuta Hbner przedstawiciel rzdu, Jzef Oleksy przedstawiciel Sejmu RP i Edmund Wittbrodt przedstawiciel Senatu RP. Przewodniczcym Konwentu zosta francuski polityk Valery Giscard dEstaing. Konwent rozpocz dziaalno 28 lutego 2002 r., azakoczy formalnie podczas spotkania Rady Europejskiej wSalonikach (1920 czerwca 2003 r.). Obradowa na sesjach plenarnych i w11 grupach roboczych, ktre pod koniec 2002 r. przedoyy tzw. raporty kocowe. Obrady Konwentu zakoczyy si przedoeniem projektu traktatu konstytucyjnego.
12
Ocena przedoonego przez Konwent projektu traktatu bya bardzo zrnicowana. Zawiera on propozycje niezwykle interesujce: przeksztacenie Unii wjedn organizacj midzynarodow, umocnienie ochrony praw podstawowych, rozbudow katalogu wsplnych wartoci czy zapewnienie spjnoci przyszej Unii. Jednoczenie jednak projekt zawiera wiele propozycji budzcych gbokie kontrowersje, przyjtych pod presj wczesnej sytuacji politycznej (na przykad wdziedzinie reformy WPZiB) czy te interesw grupy najbardziej rozwinitych starych pastw czonkowskich. Symbolem wywoanych tym konfliktw sta si spr wok metody podejmowania decyzji wikszoci kwalifikowan wRadzie UE. Przy pozytywnej ocenie samej formuy Konwentu przebieg jego obrad ujawni te liczne saboci, zwaszcza zpunktu widzenia mniej dowiadczonych pastw kandydujcych. Czonkowie Konwentu nie mieli jasnego mandatu, aproces podejmowania decyzji, koncentrujcy si wjego prezydium, by mao przejrzysty. Czsto, wzasadniczych sprawach, rozwizania przedkadane przez prezydium rozmijay si zgwnymi nurtami dyskusji. Trudno si te oprze wraeniu, e stare pastwa czonkowskie dyy wmao przejrzystym procesie decyzyjnym do przesdzenia istotnych kwestii przyszego ustroju Unii jeszcze przed przyjciem nowych pastw. wiadczyo otym przypieszenie prac Konwentu irozpoczcie Konferencji Midzyrzdowej, ktra wpierwotnym zaoeniu miaa si rozpocz dopiero po rozszerzeniu UE. wiadczyy otym rwnie prby
ograniczenia dyskusji nad projektem traktatu konstytucyjnego wpocztkowej fazie Konferencji. Konferencja Midzyrzdowa rozpocza prace 4 padziernika 2003 r. Punktem odniesienia prac sta si projekt traktatu przedoony przez Konwent, ktry oceniany by dyplomatycznie jako dobry punkt wyjcia do dalszej dyskusji wkonkluzjach przyjtych przez Rad Europejsk 20 czerwca 2003 r. Zoceny tej wycigano jednak rne wnioski. Dla starych pastw czonkowskich (przede wszystkim dla Niemiec iFrancji) obrady konferencji powinny si byy ograniczy do zaakceptowania projektu traktatu bez wikszych zmian. Wocenie innych pastw, wtym Polski, podczas konferencji naleao gruntownie przedyskutowa wszystkie problemy.
Strona polska wskazywaa kilka zasadniczych kwestii, wymagajcych takiej dyskusji. Dotyczyy one:
skadu Komisji Europejskiej (bowiem propozycja Konwentu, aby zrnicowa status czonkw Komisji, wywoywaa krytyk); mechanizmu podejmowania decyzji wikszoci kwalifikowan wRadzie; formuy zarzdzania pracami Rady Europejskiej iRady Ministrw; wczenia do preambuy traktatu religii chrzecijaskiej jako elementu ksztatowania si tosamoci Europy oraz takiego uksztatowania Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, aby nie osabia NATO irelacji transatlantyckich.
13

Ze wszystkich tych kwestii najostrzejsz form przybraa dyskusja nad formu podejmowania decyzji wRadzie wikszoci kwalifikowan. Wprojekcie traktatu formu nicejsk, gwarantujc Polsce mocn pozycj wprocesie decyzyjnym, zastpowano tzw. podwjn wikszoci, ktra, co prawda, moga nada procesowi decyzyjnemu znaczn elastyczno, lecz kosztem gwnie pastw rednio-duych, takich jak Polska iHiszpania przy umocnieniu pozycji pastw duych (gwnie Niemiec). Na tak radykaln zmian Polska si nie zgadzaa. Na spr wramach Konferencji Midzyrzdowej naoy si wPolsce kryzys wewntrzkrajowy, azawoanie posa Jana M. Rokity Nicea albo mier stao si, nie cakiem zasadnie, wykadnikiem stanowiska polskiego na zewntrz. Niemcy iFrancja nie pozostaway dune, dziaajc zdrugiej strony wmyl zaoenia Konwent albo mier. Doprowadzio to do zaamania obrad Konferencji Midzrzdowej podczas spotkania wBrukseli (12-13 grudnia 2003 r.). Pierwsze miesice 2004 r. byy okresem gorczkowych poszukiwa kompromisu, ktry osignito podczas spotkania Konferencji 17 - 18 czerwca 2004 r. Udao si wwczas uzgodni wszystkie kontrowersyjne problemy, cznie zformu podejmowania decyzji wikszoci kwalifikowan wRadzie UE izamkn pakiet polityczny. Traktat konstytucyjny zosta podpisany wRzymie 29 padziernika 2004 r. przez przedstawicieli pastw czonkowskich. Ze strony Polski traktat podpisali: wczesny premier Marek Belka iwczesny minister spraw zagranicznych Wodzimierz Cimoszewicz.
Traktat konstytucyjny charakter prawny izakres przedmiotowy

Oficjalna nazwa traktatu konstytucyjnego Traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy bya niejasna itylko czciowo oddawaa istot prawn traktatu. Traktat nie mia bowiem nic wsplnego zpojciem konstytucji wpotocznym rozumieniu konstytucji pastwowej. Wszczeglnoci za nie zmierza on do ustanowienia jakiego rodzaju pastwa europejskiego. Pojcie konstytucji wywoao natomiast sporo zamieszania wdebacie nad przyszoci UE. Wprowadzone dosy nieopatrznie, po czci ze wzgldw ambicjonalnych, wyrzdzio wicej szkody ni poytku, szczeglnie wnowych pastwach czonkowskich, wktrych spoeczestwa niezmiernie wraliwie reaguj na wszelkie groby ograniczenia niedawno odzyskanej niezawisoci. Traktat konstytucyjny wswojej istocie prawnej by traktatem rewizyjnym: nie zmierza do ustanowienia jakiej konstytucji dla Europy, lecz okrela zasady dziaania przyszej organizacji midzynarodowej Unii. Wtym znaczeniu Trybuna Sprawiedliwoci okrela rwnie obecny TWE jako akt konstytucyjny tej organizacji. Traktat konstytucyjny by wic wielostronn umow midzynarodow, wrozumieniu prawa midzynarodowego, co oznaczao przede wszystkim, e ojego treci oraz wejciu wycie decyduj pastwa. By te omwionym ju wyej - traktatem
14
rewizyjnym, ztym e mia zastpi obowizujce obecnie traktaty stanowice Uni. Natomiast jeeli chodzi ozakres przedmiotowy traktatu konstytucyjnego, to jego tre istruktura byy, co prawda, stosunkowo zoone, jednak nie odbiegay od zoonoci materii. Zway bowiem naley, e traktat konstytucyjny obejmowa zakres przedmiotowy obecnego TUE iTWE. Ztego punktu widzenia zarzuty (wysuwane czsto wpublicystyce) dotyczce zbyt obszernej objtoci traktatu trudno byo uzna za powane chodzio przecie oumow midzynarodow, ktra miaa regulowa dziaanie organizacji midzynarodowej oznacznej kompetencji izoonej strukturze. Traktat konstytucyjny nie wprowadza, co prawda, rewolucji, gwnie bowiem systematyzowa ipowtarza (zwaszcza jeli chodzi odziaanie rynku wew-ntrznego) obecnie obowizujce postanowienia TWE iTUE. Niemniej owa systematyzacja bya niezmiernie wana, wskazywaa bowiem na kierunek rozwoju przyszej Unii. Traktat konstytucyjny proponowa rwnie wiele istotnych reform ustro-jowych, zwaszcza za:
midzynarodow, czemu towarzyszyoby uproszczenie systemu instytucjonalnego, procesu decyzyjnego ikatalogu rde prawa pochodnego przyszej Unii;
proponowa umocnienie katalogu wsplnych wartoci Unii, zwaszcza umocnienie ochrony praw podstawowych: wczenie do traktatu Karty Praw Podstawowych oraz stworzenie podstawy prawnej przystpienia Unii do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka (EKPC); proponowa wiele reform instytucji, ktre mogyby podnie efektywno Unii, aponadto: dy do umocnienia legitymacji demokratycznej Unii, zwaszcza poprzez pro-
traktat proponowa przeksztacenie Unii w (cho samodzielno miaby utrzyma Euratom) jedn organizacj
15

traktatu akcesyjnego. cznie wic 18 pastw czonkowskich wyrazio zgod na zwizanie si traktatem konstytucyjnym. Niemniej wdwch pastwach (we Francji iwNiderlandach) spoeczestwo wreferendach nie wyrazio zgody na wprowadzenie wycie postanowie traktatu. Waga zaistniaej sytuacji polegaa m.in. na tym, e proces ratyfikacji zablokowany zosta wdwch pastwach zaoycielskich WE, wtym we Francji, traktowanej tradycyjne jako jeden zmotorw integracji europejskiej. Rwnie wtakich pastwach czonkowskich jak Polska, Czechy iWielka Brytania nastawienie do traktatu byo wicej ni wstrzemiliwe. Przeszkody w procesie ratyfikacji ujawniy jednak przede wszystkim gboki, oglny kryzys polityczny wUE (oczym bya ju mowa wyej). Wtej sytuacji Rada Europejska przyja ju podczas spotkania 16 17 czerwca 2005 r. deklaracj, wktrej, co prawda, potwierdzia potrzeb kontynuowania procesu ratyfikacji traktatu konstytucyjnego, wezwaa jednak pastwa czonkowskie do refleksji nad powsta sytuacj. Podczas spotkania 15-16 czerwca 2006 r. Rada Europejska zdecydowaa oprzedueniu okresu refleksji. Los traktatu konstytucyjnego oraz formua prawna kontynuowania procesu reformy ustrojowej Unii zostay przesdzone na przeomie lat 2006/2007, wkocowym okresie prezydencji fiskiej (druga poowa 2006 r.) iwpierwszych miesicach prezydencji niemieckiej (pierwsza poowa 2007 r.).
pozycj istotnego umocnienia roli parlamentw narodowych wmonitorowaniu procesu decyzyjnego oraz wpywu na podejmowanie decyzji wUnii; dy do wzmocnienia spjnoci dziaa Unii, podejmowanych obecnie wtrzech odrbnych filarach UE.
Ratyfikacja traktatu konstytucyjnego wpastwach czonkowskich napotkaa jednak na powane trudnoci (pamitajmy, e wprzypadku traktatw rewizyjnych na ich wejcie wycie musz wyrazi zgod wszystkie pastwa). Co prawda, do poowy 2006 r. traktat zosta ratyfikowany przez 15 pastw czonkowskich, awkocu 2006 r. ratyfikowaa go jako 16 pastwo Finlandia; dwa nowe pastwa czonkowskie Bugaria iRumunia zwizayby si traktatem konstytucyjnym na mocy
16
Etapy prowadzce do Traktatu z Lizbony
Wsytuacji gdy malay szanse na wejcie wycie traktatu konstytucyjnego, naleao rozway moliwo kontynuacji reformy ustrojowej Unii. Naleao przy tym bra pod uwag zarwno uwarunkowania polityczno-prawne, jak iwchodzce wgr rodki prawne suce przeprowadzeniu reformy. Jeli chodzi o uwarunkowania polityczno-prawne, to zablokowanie procedury ratyfikacyjnej traktatu konstytucyjnego we Francji iwNiderlandach dao powd nonemu politycznie twierdzeniu (popularnemu te wPolsce), e traktat ten naley uwaa za martwy. Bya to teza bdna zco najmniej dwch wzgldw. Po pierwsze, proces ratyfikacyjny traktatu by kontynuowany. Zasadno kontynuacji tej procedury mimo wiadomoci, e szanse na wejcie wycie traktatu konstytucyjnego malej polegaa natym, e umacniany by wten sposb konsens, ktry znalaz wyraz wtraktacie. czyo si to zdrugim, istotniejszym wzgldem: byo jasne, e zawarte wtym akcie prawnym propozycje reform ustrojowych Unii bd podstaw ipunktem wyjcia wszelkich dalszych rozwaa inegocjacji dotyczcych reformy ustrojowej Unii. Stanowiy one bowiem rezultat dugotrwaych negocjacji wgronie pastw czonkowskich irodzaj wsplnego mianownika. Negocjacje nad reform ustrojow Unii nie mogy wic omin propozycji zawartych wtraktacie konstytucyjnym. Nastpnie naleao bra pod uwag, e obecnie
obowizujcy pakiet nicejski ma charakter zamknity, tj. obliczony jest na 27 pastw czonkowskich iwraz zakcesem 1 stycznia 2007 r. Bugarii iRumunii jego wydolno instytucjonalna zostaa wyczerpana. Musiaby on zosta rozsznurowany podczas akcesu kolejnego (dwudziestego smego) pastwa iwymagaby za kadym razem trudnych renegocjacji wtoku ewentualnych kolejnych rozszerze UE. Std te trzymanie si kurczowo pakietu nicejskiego inegowanie potrzeby reformy ustrojowej Unii pozostawao wsprzecznoci zkontynuacj strategii rozszerzenia. Wkocu, naleao mie na wzgldzie uwarunkowania negocjacyjne: reformy ustrojowe proponowane wtraktacie konstytucyjnym stanowiy tzw. pakiet negocjacyjny, byy wzajemnie mocno powizane; awyjcie jednego zproblemw automatycznie rozsznurowaoby cay pakiet, prowadzc do rozpoczcia kompleksowych, trudnych negocjacji. Wniosek wynikajcy zpowyszych uwarunkowa polityczno-prawnych by jednoznaczny: kontynuowanie reformy ustrojowej Unii bdzie si zasadza na merytorycznym kompromisie ustalonym wtraktacie konstytucyjnym, cho konieczne byo poddanie tego kompromisu weryfikacji politycznej. Analizowano rwnie rodki prawne, ktre mogyby suy kontynuowaniu reformy ustrojowej Unii wwarunkach odrzucenia traktatu konstytucyjnego.
17
Zasadnicze moliwoci prawne kontynuowania reformy ustrojowej Unii:
w ktrych traktaty tak moliwo dopuszczaj cherry picking4; reforma ustrojowa UE prowadzca do zrnicowania faktycznego lub prawnego statusu pastw czonkowskich; wrd takich moliwoci mona byoby zkolei wyrni takie, ktre mieciyby si wramach prawnych UE na przykad wykorzystanie mechanizmu wzmocnionej wsppracy, oraz takie, ktre pozostawiayby wtpliwoci co do tego, czy nie zagraaj spjnoci Unii: (zawieranie umw midzynarodowych dotyczcych wanych substancjonalnie spraw dla procesu integracji europejskiej poza traktatami stanowicymi Uni), wzgldnie prowadziyby wprost do fragmentacji procesu integracji (zrnicowania statusu pastw czonkowskich). Spord rozwaanych form najszybciej zarzucono formu traktatu konstytucyjnego plus czyli doprowadzenie do wejcia wycie traktatu konstytucyjnego poprzez takie jego uzupenienie, ktre umoliwioby ratyfikowanie traktatu wpastwach, w ktrych procedura ratyfikacyjna zostaa zablokowana bd nie zostaa jeszcze podjta. Zjednej strony, wariant taki nie byby wcale prosty wrealizacji (mimo e pewne dowiadczenia na przykad zokresu procedury ratyfikacji Traktatu zNicei istniay), poniewa dodatki nie mogyby ingerowa wtekst traktatu konstytucyjnego. Wwczas konieczna byaby powtrna ratyfikacja wpastwach
traktat konstytucyjny plus: doprowadzenie do wejcia wycie traktatu konstytucyjnego poprzez jego uzupenienie dodanie rodzaju deklaracji czy protokou, co umoliwioby ratyfikowanie traktatu w pastwach, w ktrych procedura ratyfikacyjna zostaa zablokowana bd jeszcze jej nie podjto; podjcie prby wynegocjowania nowego, kolejnego traktatu rewizyjnego (takim te by ze swej natury prawnej traktat konstytucyjny); wskazywano wiele wariantw, ktre obejmoway dwie gwne moliwoci: traktatu konstytucyjnego plus (tzw. duy traktat rewizyjny zastpujcy obecnie wice traktaty) i Nicei plus (traktat jedynie nowelizujcy obecnie wice traktaty); pewne moliwoci przeprowadzenia reformy ustrojowej, cho w ograniczonym zakresie, wchodziyby w gr przy okazji zawierania kolejnego traktatu akcesyjnego, ktry dokonuje zmian instytucjonalnych zwizanych zrozszerzeniem UE; Nicea plus: przeprowadzenie reformy ustrojowej Unii bez przyjcia nowego traktatu rewizyjnego na podstawie obowizujcych traktatw stanowicych Uni: bd w dziedzinach, w ktrych traktaty tak moliwo wyranie dopuszczaj klauzule passerelle 3 (klauzule kadki), wzgldnie w dziedzinach,
3 4
Klauzula kadki ( passerelle, footbridge ) oznacza uproszczon procedur modyfikacji traktatw. Metoda cherry picking to koncepcja wyjcia z traktatu konstytucyjnego postanowie i wpisania ich do nowego traktatu.
18
czonkowskich, ktre traktat ju ratyfikoway. Zkolei dodanie jedynie deklaracji politycznej (nie wymagajcej ratyfikacji wpastwach czonkowskich) byoby zbyt sab ingerencj, aby skoni do ratyfikacji pastwa, ktre bd ratyfikacji nie wszczy, bd wktrych ratyfikacja zostaa zablokowana. We Francji iwNiderlandach mocno artykuowano zarzuty polityczne wobec takiej procedury, wskazujc, i prowadziaby ona do obejcia woli spoeczestw wpastwach, wktrych procedura ratyfikacyjna zostaa zablokowana wwyniku negatywnego wyniku referendw. Rwnie formua traktatu konstytucyjnego plus zostaa wtoku dyskusji odrzucona. Co prawda, formua taka, zdecydowanie upraszczajca podstawy prawne dziaania Unii (jeden traktat stanowiby tak podstaw, wmiejsce obecnego Traktatu oUnii Europejskiej iTraktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk), pozostawaa jeszcze wzakresie dyskusji podczas pierwszych miesicy (na pocztku 2007 r.) prezydencji niemieckiej, ostatecznie odrzucono j jednak, chyba gwnie ze wzgldu na to, i utrzymanie wariantu reformy analogicznej do traktatu konstytucyjnego mogoby da polityczny argument do powtrzenia referendw we Francji iwNiderlandach. Tradycyjne natomiast traktaty rewizyjne atakim jest ostatecznie Traktat zLizbony nie byy poddawane akceptacji referendalnej wtoku procedury ratyfikacyjnej we Francji iwNiderlandach. Uprogu prezydencji niemieckiej (wpierwszych miesicach 2007 r.) coraz wyraniej zacza si ksztatowa wizja tradycyjnego traktatu rewizyjnego (Nicea plus), ktry dokonaby zmiany TUE iTWE. Wtakim ujciu postanowie-
nia dotyczce reformy instytucjonalnej znalazyby si wTraktacie oUnii Europejskiej (zastanawiano si nad zmian jego nazwy, np. na Traktat podstawowy UE), apostanowienia dotyczce dziaania rynku wewntrznego ipolityk znalazyby si w Traktacie ustanawiajcym Wsplnot Europejsk (ktrego nazw rwnie mona byoby zmieni). Merytorycznym punktem wyjcia proponowanych wtakim trybie zmian byyby postanowienia obecnego traktatu konstytucyjnego. Oile samo okrelenie powyszej drogi prawnej nie sprawiao wikszych trudnoci, to problemem zasadniczym byo uzgodnienie zakresu wprowadzanych wten sposb zmian iuzyskanie stosownego konsensu politycznego wrd pastw czonkowskich. atwo byo bowiem iwtym przypadku natkn si na zarzut przepakowania treci traktatu konstytucyjnego, wcelu ominicia trudnoci wprocesie ratyfikacyjnym wpastwach czonkowskich.
19

Warto zauway, e stosownie do podejcia dwutorowego podczas prezydencji fiskiej, anastpnie niemieckiej trwaa jednoczenie reforma Unii na podstawie obowizujcych traktatw. Podejcie takie zostao opisane wkonkluzjach prezydencji, przyjtych podczas spotkania Rady Europejskiej 14-15 grudnia 2007 r.: Unia podesza do problemu dwutorowo, jak to uzgodniono podczas spotkania Rady Europejskiej wczerwcu 2006 r. Skoncentrowaa si ona na tym, aby jak najlepiej wykorzysta moliwoci stworzone przez obowizujce traktaty i osign konkretne wyniki. Jednoczenie pracowaa ona nad tym, aby utorowa drog dla kontynuacji procesu reform. Odwoywano si rwnoczenie zarwno do metody tzw. cherry picking (reformy punktowej), ustanawiajc na przykad (uzgodnion wtraktacie konstytucyjnym) Europejsk Agencj Obrony, jak ido tzw. procedury kadki ( passerelle). Trway prace nad rozszerzeniem kompetencji Trybunau Sprawiedliwoci wramach PWBiS. Zdrugiej jednak strony wiele pastw czonkowskich, wtym rwnie Niemcy, zdu wstrzemiliwoci podeszo do podejcia dwutorowego (np. do moliwoci tkwicych wart. 42 TUE, na podstawie ktrego mona uwsplnotowi, tj. przenie do TWE, materie obecnego trzeciego filaru UE, tj. przeprowadzi wan reform ustrojow UE). Nie ulega wtpliwoci, e zasadniczym motywem takiego wstrzemiliwego nastawienia byo to, aby nie deprecjonowa woli politycznej przeprowadzenia kompleksowej reformy ustrojowej na mocy nowego traktatu rewizyjnego. Najwaniejszym etapem prowadzcym do Traktatu zLizbony by, bez wtpienia, kompromis osignity podczas spotkania Rady Europejskiej 21 - 23 czerwca 2007 r. (na zakoczenie prezydencji niemieckiej). Podczas tego spotkania podjto decyzj ozwoaniu Konferencji Midzyrzdowej oraz ustalono jej mandat. Mandat natomiast okreli nie tylko map drogow (road map) dalszego dziaania, lecz co waniejsze zawiera uzgodnienia dotyczce zasadniczej treci reformy UE. Mandat Konferencji Midzyrzdowej formuowa bardzo ambitn map drogow (road map), ktra bya realistyczna wanie ze wzgldu na rwnoczesne ustalenia przesdzajce tre przyszego traktatu rewizyjnego. Uzgodniono, e konferencja zostanie zwoana wlipcu 2007 r., azakoczy swe prace wkadym przypadku przed kocem 2007.
Prezydencja portugalska wykonaa ten ambitny program znawizk, rozpoczynajc Konferencj Midzyrzdow ju 23 lipca 2007 r. Zgodnie zzaoonym planem dostosowania techniczne treci traktatu reformujcego zmandatem zostay przeprowadzone wramach grupy prawnikw; pojawiajce si problemy natury politycznej dyskutowano podczas spotka ministrw spraw zagranicznych 8 - 9 wrzenia oraz bezporednio przed spotkaniem Rady Europejskiej 18 - 19 padziernika 2007 r. wLizbonie, podczas ktrego szefowie pastw lub rzdw ostatecznie ustalili tre traktatu oraz uzgodnili, e jego podpisanie nastpi wLizbonie 13 grudnia 2007 r., co te si stao.
20
Traktat z Lizbony - krok po kroku

Dekonstytucjonalizacja Traktatu zLizbony
Podczas prezydencji niemieckiej potwierdzio si, i punktem wyjcia zamierzonej reformy bd uzgodnienia zawarte wtraktacie konstytucyjnym, ale zpewnymi modyfikacjami. Susznie zrezygnowano zwaszcza ze wszystkich elementw, ktre nawizyway do terminu konstytucja, czy te konstytucjonalizacji procesu integracji europejskiej. Wmandacie wyranie podkrelono, e nowe TUE iTFUE nie bd miay charakteru konstytucyjnego.
Dekonstytucjonalizacja przejtego ztraktatu konstytucyjnego pakietu reform znalaza wyraz w:
tradycyjnych nazw rozporzdzenia, dyrektywy idecyzje; rezygnacji z postanowie odnoszcych si do ustanowienia symboli Unii, tj. flagi Unii, dewizy Unii, hymnu Unii, euro oraz Dnia Europy obchodzonego 9 maja; warto jednak zauway, e bezporednio przed podpisaniem Traktatu z Lizbony grupa 16 pastw doczya do Aktu Kocowego Konferencji deklaracj nr 52, wktrej pastwa te owiadczyy, e wyej wymienione symbole pozostaj dla nich symbolami wyraajcymi poczucie wsplnoty obywateli Unii Europejskiej oraz ich zwizek zni; rezygnacji w traktatach z postanowie potwierdzajcych zasad pierwszestwa
rezygnacji w tekstach obu traktatw (TUE iTFUE) zterminu konstytucja; przy okazji naley wspomnie, e termin Wsplnota zosta zastpiony terminem Unia, co jest wyrazem przeksztacenia UE wjednolit organizacj midzynarodow; zmianie nazwy Ministra Spraw Zagranicznych Unii na Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa; rezygnacji z terminw ustawa europejska ieuropejska ustawa ramowa na okrelenie rde prawa pochodnego UE i zachowanie
21

atwo zauway, e dekonstytucjonalizacja Traktatu zLizbony nie ma wikszego znaczenia prawnego, natomiast moe mie istotne znaczenie dla politycznego postrzegania reformy ustrojowej Unii. Podobnie rzecz si miaa ale wujciu odwrotnym zkonstytucjonalizacj traktatu konstytucyjnego. Wprowadzenie terminu konstytucji nie zmieniao charakteru traktatu konstytucyjnego jako umowy midzynarodowej traktatu rewizyjnego, miao jednak istotny wpyw na polityczn percepcj proponowanej reformy, przyczyniajc si walnie do niepowodzenia caego projektu. Wprzypadku Traktatu zLizbony chodzi owyraniejsze wyartykuowanie istoty przeprowadzanej reformy ustrojowej Unii. Najistotniejsze jest to, e uzgodniony wtraktacie konstytucyjnym pakiet reform zostaje utrzymany. Przyjte wTraktacie zLizbony modyfikacje iwyjanienia, cho miejscami wane, nie naruszaj istoty zamierzonej wtraktacie konstytucyjnym reformy ustrojowej Unii. Nie oznacza to jednak, aby Traktat zLizbony interpretowa jako proste przepakowanie treci traktatu konstytucyjnego. Takie podejcie byoby nieuzasadnionym uproszczeniem. Propozycje zawarte wtraktacie konstytucyjnym zostay poddane ponownej, gruntownej analizie podczas okresu refleksji. Pastwa czonkowskie zgosiy wiele uwag iuzupenie, zrezygnowano zrozwiza budzcych najwiksze kontrowersje. Sprawne przeprowadzenie Konferencji Midzyrzdowej 2007 wskazuje raczej, e znaleziono wywaony kompromis.
prawa Unii przed prawem krajowym pastw czonkowskich; poniewa ju podczas prac nad traktatem konstytucyjnym tego rodzaju regulacja budzia kontrowersje, zdecydowano si doda do traktatu konstytucyjnego (art. I-6) deklaracj (nr 1), ktra objaniaa, i postanowienia tego artykuu odzwierciedlaj istniejce orzecznictwo Trybunau Sprawiedliwoci iSdu Pierwszej Instancji; w mandacie konferencji (z czerwca 2007 r.) uzgodniono przyjcie jedynie deklaracji (nr 17) wskazujcej, e zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej traktaty i prawo przyjte przez Uni na podstawie traktatw maj pierwszestwo przed prawem pastw czonkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo. Niezalenie od tego w deklaracji zamieszczona zostaa opinia suby prawnej Rady, wktrej stwierdzono, e stosownie do orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci pierwszestwo prawa WE stanowi podstawow zasad prawa wsplnotowego, a zasada ta jest nieodcznie zwizana ze szczegln natur Wsplnoty Europejskiej; nawizano przy tym do precedensowego wyroku w sprawie Costa v. ENEL z 15 lipca 1964 r.; w opinii stwierdza si rwnie, i Fakt, e zasada pierwszestwa nie zostanie wczona do przyszego traktatu, waden sposb nie narusza samej zasady ani obowizujcego orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci.
22
Zmiany systemowe wustroju Unii

Traktat zLizbony idc ladem propozycji zawartych wtraktacie konstytucyjnym wprowadza do ustroju Unii wiele istotnych reform systemowych, przy czym wpewnym zakresie dokonano modyfikacji wstosunku do propozycji zawartych wtraktacie konstytucyjnym.
Najwaniejsze reformy systemowe:
(1) Przeksztacenie Unii worganizacj midzynarodow

Traktat o Unii Europejskiej stanowi (art. 46a / nowy art. 47/), e Unia ma osobowo prawn. Oznacza to, e Unia zostanie przeksztacona wjednolit organizacj midzynarodow. Jest to decyzja oznaczeniu fundamentalnym, nie tylko wychodzca naprzeciw oczekiwaniu podniesienia stopnia przejrzystoci procesu integracji europejskiej, lecz przede wszystkim prowadzca do umocnienia spjnoci Unii, atym samym podniesienia efektywnoci jej dziaania. Konsekwencj tej decyzji jest bowiem zniesienie struktury filarowej, ujednolicenie procesu decyzyjnego oraz katalogu instrumentw prawnych. Mankamentem tego rozwizania jest jak wspomniano to, e nie zdecydowano si na wczenie Euratomu do przyszej Unii, atym samym przeprowadzona reforma zachowa charakter kulejcy. Niemniej wdeklaracji nr 54 grupa pastw (Niemcy, Irlandia, Wgry, Austria iSzwecja) wzywa do jak najszybszego zwoania Konferencji Midzyrzdowej wcelu poddania rewizji Traktatu ustanawiajcego Euratom. Decyzja wsprawie przeksztacenia Unii worganizacj midzynarodow pociga za sob rwnie wane implikacje polityczne dla postrzegania charakteru prawnego Unii. Wten bowiem sposb zostanie objanione, e proces integracji europejskiej przybiera form prawn organizacji midzynarodowej kreowanej przez pastwa na mocy umowy midzynarodowej, wktrej okrelone s kompetencje
przeksztacenie Unii wjednolit organizacj midzynarodow; sprecyzowanie i wyjanienie zakresu kompetencji powierzonych Unii oraz rozgraniczenie kompetencji Unii ijej pastw czonkowskich; potwierdzenie formuy podejmowania decyzji w Radzie wikszoci kwalifikowan, zgodnie ztzw. zasad podwjnej wikszoci; podkrelenie szczeglnego charakteru Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa; umocnienie roli parlamentw narodowych; wzmocnienie ochrony praw podstawowych; zwikszenie elastycznoci dziaania w ramach Unii; uporzdkowanie katalogu rde prawa pochodnego wUnii oraz procedur stanowienia tego prawa; sprecyzowanie procedur stanowienia izmiany prawa pierwotnego Unii.
23
istruktura tej organizacji. Powinno to pooy kres politycznym obawom, i proces ten zmierza wkierunku jakiej formy pastwa oglnoeuropejskiego kosztem suwerennoci pastw czonkowskich.
stwierdza si wyranie (w art. 3a /nowym art. 4/ ust. 1 TUE), e kompetencje nieprzyznane Unii w traktatach nale do pastw czonkowskich; podkrelono (wart. 3a /nowym art. 4/ ust. 2 TUE), e Unia szanuje: (1) rwno pastw wobec traktatw, (2) ich tosamo narodow (struktury polityczne, konstytucyjne, wtym samorzdu regionalnego ilokalnego), (3) podstawowe funkcje pastwa (zwaszcza zapewnienie jego integralnoci terytorialnej, utrzymanie porzdku publicznego oraz ochron bezpieczestwa narodowego), (4) wyranie zastrzeono kwest bezpieczestwa narodowego do zakresu wycznej odpowiedzialnoci pastw czonkowskich; objaniono (w deklaracji nr 24), e posiadanie przez Uni osobowoci prawnej waden sposb nie upowania Unii do (...) dziaania wykraczajcego poza kompetencje przyznane jej przez pastwa czonkowskie wtraktatach; wodniesieniu do kompetencji dzielonych wyjaniono (wart. 2a /nowym art. 2/ ust. 2 TFUE), i pastwa czonkowskie wykonuj swoj kompetencj w zakresie, w jakim Unia nie wykonaa swojej kompetencji oraz e wprzypadku gdy Unia postanowi zaprzesta wykonywania swoich kompetencji, pastwa czonkowskie ponownie w odpowiednim zakresie kompetencje te wykonuj; w odniesieniu do dziaa Unii wspierajcych, koordynujcych i uzupenia-
(2) O bjanienie podziau kompetencji midzy Uni apastwa czonkowskie

Organizacje midzynarodowe maj tyle kompetencji, ile na mocy traktatu ustanawiajcego dan organizacj powierz jej pastwa czonkowskie. Jest to tzw. zasada kompetencji powierzonych lub przyznanych. Dziaa ona oczywicie rwnie wprzypadku Unii. Niemniej sprawa rozrostu kompetencji UE budzi rnego rodzaju obawy. Std te na mocy Traktatu zLizbony objaniono isprecyzowano zasady podziau kompetencji midzy Uni apastwa czonkowskie. Warto przy tym odnotowa, e utrzymany zosta podzia kompetencji, jakimi dysponuje Unia, na dziedziny kompetencji wycznych, kompetencji dzielonej idziaa wspierajcych, koordynujcych iuzupeniajcych. Zaakceptowano rwnie ustalone wtraktacie konstytucyjnym przeniesienie dziedzin (okoo czterdziestu) zreimu jednomylnego podejmowania decyzji do procedury prawodawczej, wktrej Rada decyduje wikszoci kwalifikowan. Sprecyzowanie podziau kompetencji potwierdzono zasad przyznania: art. 2 (nowym art. 3) ust. 6 TUE, art. 3b (nowym art. 5) ust. 2 TUE iart. 3a (nowego art. 4) ust. 1 TUE;
24
jcych objanione zostaje (wart. 2a /nowy art. 2/ ust. 5 TFUE), e podejmujca takie dziaania Unia nie zastpuje jednak (...) kompetencji pastw czonkowskich w tych dziedzinach;
blicznego i ochron bezpieczestwa narodowego oraz zastrzeono, e W szczeglnoci bezpieczestwo narodowe pozostaje w zakresie wycznej odpowiedzialnoci kadego pastwa czonkowskiego; klauzula elastycznoci (obecny art. 308 TWE nowy art. 352 TFUE), tj. moliwo podejmowania w Unii decyzji bez wyranej podstawy prawnej (gdy jest to niezbdne do realizacji celw UE) zostaa opatrzona dodatkowym mechanizmem kontrolnym: o zamierzonej decyzji musz by powiadomione parlamenty krajowe sprzeciw nawet jednego znich sprawia, e decyzja nie moe by podjta; poza tym zdziaania tej klauzuli wyranie wyczono WPZiB oraz sprecyzowano cele Unii (deklaracja nr 41), ktre mog by brane pod uwag (PWBiS, ustanowienie
w dziedzinie WPZiB wprowadzono wyrane zastrzeenie, e WPZiB podlega szczeglnym zasadom i procedurom, co wyraa si wtym, e decyzje wtej dziedzinie podejmowane s zasadniczo jednomylnie (chyba e traktaty przewiduj co innego), nie jest moliwe przyjmowanie w tej dziedzinie aktw prawodawczych, Wysoki Przedstawiciel, Parlament iKomisja Europejska mog dziaa jedynie w ramach okrelonych traktatami, sdy unijne maj bardzo ograniczon kompetencj (patrz dalej); dalsze zastrzeenia (deklaracje 13 i14) dotycz zagwarantowania pastwom czonkowskim swobody w zakresie ksztatowania i prowadzenia wasnej polityki zagranicznej, krajowej suby dyplomatycznej, stosunkw z pastwami trzecimi oraz uczestnictwa w organizacjach midzynarodowych, w tym na czonkostwo pastwa czonkowskiego wRadzie Bezpieczestwa ONZ; w dziedzinie PWBiS (wart. 3a / nowym art. 4/ TUE) podkrelono, e Unia szanuje funkcje pastw czonkowskich, m.in. majce na celu utrzymanie porzdku pu-
25
rynku wewntrznego idziaania zewntrzne); wreszcie nawizujc do utrwalonego orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci deklaracja nr 42 wyjania, i klauzula elastycznoci nie moe suy jako podstawa rozszerzania zakresu kompetencji Unii poza oglne ramy wynikajce z caoci postanowie traktatw oraz by wykorzystywana do omijania procedury rewizji traktatw.
(3) F ormua wikszoci kwalifikowanej wRadzie

Formua podejmowania wRadzie decyzji wikszoci kwalifikowan od pocztku istnienia Wsplnot budzia emocje. Do wejcia wycie Traktatu zNicei (2003 r.) decyzje wtym trybie podejmowane byy tzw. gosami waonymi (dodatkowo jeli projekt aktu prawnego zosta przedoony przez pastwa czonkowskie, anie przez Komisj naleao zebra, oprcz odpowiedniej liczby gosw waonych, 2/3 liczby pastw czonkowskich).
Podejmowanie decyzji gosami waonymi oznacza, e zpewnej ustalonej puli gosw kade zpastw otrzymywao pewn liczb gosw (waonych wedug tzw. zasady degresywnej proporcjonalnoci, czyli im wiksze demograficznie pastwo, tym relatywnie mniej gosw). Nastpnie naleao ustali progi (kwoty) gosw: ile naley zebra gosw, aby decyzj podj, oraz ile naley zebra gosw, aby decyzj zablokowa (tzw. mniejszo blokujca). Problem polega wic nie tylko na samym podziale gosw, ale rwnie
na takim uzgodnieniu progw (kwot), aby zrwnowaone byy interesy pastw duych imaych, tj. aby musiay one budowa koalicj, zwaszcza przy prbie zablokowania decyzji. Pamita przy tym naley, e istota formuy podejmowania decyzji wRadzie wikszoci kwalifikowan polega nie na tym, aby decyzje blokowa, lecz na tym, aby wsposb konstruktywny przymusi pastwa do wypracowania kompromisu iprzyjcia decyzji. Wpraktyce wikszo decyzji wtym trybie zapada wdrodze konsensu, cho pastwa podczas negocjacji cay czas ledz rozkad gosw.
Podczas Konferencji Midzyrzdowej 2000, ktra przygotowaa Traktat z Nicei, rozwaano umocnienie legitymacji demokratycznej Unii. Rozwaano wzwizku ztym rwnie reform formuy podejmowania decyzji wRadzie wikszoci kwalifikowan, polegajc na zastpieniu gosw waonych tzw. podwjn wikszoci, tj. stosowania dwch testw: liczby pastw: do podjcia (i zablokowania) decyzji naley zebra okrelon liczb pastw; poniewa w tym przypadku kade pastwo ma jeden gos (niezalenie od potencjau demograficznego), test ten chroni interesy pastw maych; potencjau demograficznego: do podjcia decyzji (izablokowania) naley zebra ustalony procent potencjau demograficznego populacji Unii; ten test z kolei wyraa interesy pastw duych.
26
Podczas Konferencji Midzyrzdowej 2000 wczesne pastwa czonkowskie nie doszy jednak do porozumienia wtej sprawie. Zawarto kompromis, ktry polega na dodaniu do testu gosw waonych obu wyej wymienionych testw (test liczby pastw by ju wpewnym zakresie stosowany). Tak wic, wramach obecnie obowizujcej formuy (wprowadzonej na mocy Traktatu zNicei), decyzja wRadzie zostaje podjta wikszoci kwalifikowan (art. 205 TWE) przy spenieniu dwch testw itrzeciego fakultatywnie, amianowicie: gosw waonych: przy 27 pastwach czonkowskich, aby podj decyzj, naley zebra co najmniej 255 na czn sum 345 gosw, natomiast w celu stworzenia tzw. mniejszoci blokujcej naley zebra co najmniej 91 gosw waonych; liczby pastw: wicej ni poowa liczby pastw, jeli projekt aktu pochodzi od Komisji Europejskiej, i co najmniej 2/3, jeli projekt pochodzi od pastw czonkowskich i (fakultatywnie) test demograficzny: kade z pastw czonkowskich moe zada sprawdzenia, czy pastwa speniajce dwa powysze teksty zgromadziy cznie co najmniej 62% potencjau demograficznego UE. Kompromis wsprawie wprowadzenia tzw. podwjnej wikszoci (tj. rezygnacji zgosw waonych) zosta, co do zasady, osignity podczas prac Konwentu UE (2002/2003), przy czym gbokie kontrowersje wywoay ustalone progi, ktre
faworyzoway pastwa due (kosztem pastw rednich, takich jak Polska iHiszpania). Po trudnych negocjacjach podczas Konferencji Midzyrzdowej 2003/2004 renegocjowano progi oraz sprecyzowano tzw. mniejszo blokujc. Uzgodniony kompromis znalaz wyraz wostatecznym tekcie traktatu konstytucyjnego, podpisanym 29 padziernika 2004 r. Problem ponownie powrci w negocjacjach nad Traktatem z Lizbony, gwnie za spraw Polski, ktra postulowaa powrt do gosw waonych, przy czym proponowano ich naliczanie stosownie do tzw. metody Penrosa, tj. poprzez przeliczenie ludnoci pastwa za pomoc pierwiastka drugiego stopnia. Propozycji tej nie akceptoway jednak pozostae pastwa czonkowskie.
Osignity podczas spotkania Rady Europejskiej 21 - 23 czerwca 2007 r. kompromis polega na przyjciu tzw. podwjnej wikszoci, uzgodnionej wtraktacie konstytucyjnym, zpewnymi modyfikacjami iokresami przejciowymi.
Stosownie do Traktatu zLizbony (art. 9c / nowy art. 16/ ust. 4 TUE iart. 205 /nowy art. 238/ ust. 2 TFUE), formua podejmowania decyzji wikszoci kwalifikowan wRadzie wyglda nastpujco: do 31 padziernika 2014 r. obowizywa ma nadal formua obecna, tj. wprowadzona na mocy Traktatu z Nicei (trzy testy, w tym test demograficzny fakultatywnie); od 1 listopada 2014 r. zacznie natomiast obowizywa formua oparta na tzw. po-
27
dwjnej wikszoci; aby podj decyzj wRadzie, trzeba wic bdzie:
- po pierwsze: zebra wikszo 55% (plus jedno) pastw czonkowskich; - po drugie: pastwa opowiadajce si za podjciem decyzji bd musiay dysponowa co najmniej 65% populacji UE; formua ta zostaa nastpnie sprecyzowana wdwch istotnych kwestiach: - sprecyzowano tzw. mniejszo blokujc: grupa pastw blokujca podjcie decyzji musi nie tylko dysponowa co najmniej 35% populacji UE, lecz rwnie liczy co najmniej cztery pastwa; - w niektrych szczeglnie istotnych dziedzinach (WPZiB, sprawiedliwoci i spraw wewntrznych, polityki gospodarczej i pieninej, zawieszenia w prawach pastwa czonkowskiego i wystpienia z UE oraz rnych nominacji) do podjcia
decyzji konieczne bdzie zgromadzenie co najmniej 72% liczby pastw czonkowskich. Traktat zLizbony wprowadza rwnie okres przejciowy od 1 listopada 2014 r. do 31 marca 2017 r. (odrbny protok wsprawie postanowie przejciowych). Wokresie tym bowiem: kade pastwo bdzie mogo zada powrotu do systemu nicejskiego i przeprowadzenia gosowania wedug formuy ustanowionej na mocy Traktatu zNicei (tj. cznie zgosami waonymi); w okresie tym bdzie si mona odwoa do tzw. formuy z Joaniny (uzgodnionej uprzednio wtraktacie konstytucyjnym); polega ona na tym, e jeeli pastwa nie zgadzajce si na podjcie decyzji zgromadz 3/4 jednego z testw mniejszoci blokujcej (34% liczby pastw lub 26% potencjau demograficznego Unii), to Rada ponownie bdzie si musiaa zaj spraw i poszukiwa satysfakcjonujcego rozwizania w rozsdnym czasie (deklaracja nr 7). Od 1 kwietnia 2017 r. zacznie wpeni dziaa podana wyej tzw. podwjna wikszo, przy czym nadal mona si bdzie odwoa do tzw. formuy zJoaniny wnieco zmodyfikowanym ksztacie (deklaracja nr 7). Do jej uruchomienia wystarczy bowiem zgromadzenie co najmniej 55% jednego ztestw mniejszoci blokujcej (tj. na przykad ok. 19% potencjau demograficznego Unii).
28
Formua zJoaniny (Janiny) zostaa ustalona podczas negocjacji akcesyjnych w1994 r. (decyzja Rady z29 marca 1994 r.) wtrakcie prezydencji Grecji podczas spotkania wJoaninie (Janinie). Pierwotnie polegaa na tym, e jeeli grupa pastw sprzeciwiajca si projektowi decyzji nie bya wstanie osign mniejszoci blokujcej (ale stanowia powany potencja wczenie naleao zgromadzi co najmniej 23 gosy, gdy mniejszo blokujca wynosia 26), to naleao poszukiwa zadowalajcego rozwizania wrozsdnym czasie, ado podjcia decyzji naleao zgromadzi nie 62 gosy, lecz 68 gosw. Istota tej formuy polegaa wic na tym, aby przymusi pastwa do dalszych negocjacji iosignicia zadowalajcego wszystkich kompromisu. Wbrew czsto wyraanym opiniom, formua ta nie suya wswoim zamierzeniu blokowaniu decyzji. Jej znaczenie praktyczne byo znikome: podobno odwoano si do niej tylko raz, ito wtoku dyskusji.
oraz Protok wsprawie stosowania zasad pomocniczoci iproporcjonalnoci. Szczeglnie istotny jest mechanizm kontrolowania zasady pomocniczoci. Parlamenty narodowe nie otrzymay, co prawda, moliwoci korzystania ztzw. czerwonej kartki (tj. moliwoci zablokowania przyjcia aktu prawnego) mog jedynie wyraa wtpliwoci co do zgodnoci projektu aktu prawnego zt zasad (tzw. ta kartka) niemniej proponowany wtraktacie konstytucyjnym mechanizm zosta umocniony. Zawiera on obecnie nastpujce zasadnicze elementy (Protok wsprawie stosowania zasad pomocniczociproporcjonalnoci):
(4) U mocnienie roli parlamentw narodowych

Umocnienie pozycji parlamentw narodowych zaproponowane w traktacie konstytucyjnym inastpnie zpewnymi modyfikacjami przejte przez Traktat zLizbony naley do bardziej znaczcych reform ustrojowych Unii. Do parlamentw narodowych odnosi si wiele postanowie Traktatu zLizbony oraz wszczeglnoci dwa protokoy doczone do Traktatu: Protok wsprawie roli parlamentw narodowych wUnii Europejskiej
Komisja przekazuje projekty aktw prawodawczych parlamentom narodowym rwnoczenie zich przekazaniem prawodawcy Unii (obowizek taki dotyczy odpowiednio Parlamentu Europejskiego, Rady, grupy pastw czonkowskich podejmujcych inicjatyw ustawodawcz, ETS, EBC lub EBI); projekty tych aktw prawnych musz zawiera uzasadnienie co do przestrzegania zasady pomocniczoci i proporcjonalnoci; obowizek taki istnieje rwnie obecnie, Protok w art. 5 okrela jednak zasadnicze elementy takiego uzasadnienia (ocena skutkw finansowych, ocena w wietle wskanikw jakociowych i w miar moliwoci ilociowych, minimalizowanie obcie finansowych lub administracyjnych nakadanych na Uni, rzdy krajowe, wadze regionalne lub lokalne, podmioty gospodarcze i obywateli); tego rodzaju szczegowe uzasadnienie ma na celu uatwienie pracy parlamentom narodowym;
29

wcigu omiu tygodni (przeduono ten okres, traktat konstytucyjny proponowa bowiem sze tygodni) od daty przekazania projektu aktu prawnego parlamenty narodowe mog przyj uzasadnion opini stwierdzajc brak zgodnoci projektu z zasad pomocniczoci (art. 6 Protokou). Tego rodzaju uzasadnione opinie maj dwojaki charakter, w zalenoci od liczby gosw parlamentw narodowych, wskazujcych na sprzeczno projektu zzasad pomocniczoci (kady parlament ma wramach omawianej procedury dwa gosy, ktre rozkadaj si w przypadku parlamentw dwuizbowych na obie izby lub te s dzielone wzalenoci od narodowego systemu parlamentarnego); wtym przypadku rwnie postanowi opodtrzymaniu, zmianie lub wycofaniu projektu, ale jeli podtrzyma projekt, musi przedstawi uzasadnion opini; otwarta jest take droga do dalszej, istotnej procedury: - uzasadniona opinia Komisji wraz z uzasadnionymi opiniami parlamentw narodowych s przekazywane Parlamentowi Europejskiemu i Radzie, ktre maj je uwzgldnia w toku zwykej procedury prawodawczej; - dalsz konsekwencj wszczcia takiej procedury jest to, e jeeli przed zakoczeniem pierwszego czytania w ramach zwykej procedury prawodawczej (przypominajcej obecn procedur wspdecydowania na mocy art. 251 TWE) wikszoci gosw wRadzie (wynoszc 55% liczby jej czonkw) lub wikszoci gosw oddanych wParlamencie Europejskim stwierdzono by, e projekt aktu prawnego nie jest zgodny z zasad pomocniczoci, to projekt taki nie byby dalej rozpatrywany. Tak wic w nowym ujciu procedura ta moe uatwi wistotny sposb zablokowanie przyjcia aktu prawnego, oile, naturalnie, zostanie uruchomiona przez parlamenty narodowe (wiele bdzie wic zaleao od efektywnoci ich dziaania). Interesujce jest to, e procedura ta moe by bardziej efektywna ni tak gorco dyskutowana wPolsce formua zJoaniny (ktra suy nie tyle blokowaniu decyzji, co przymuszeniu pastw do osignicia kompromisu).
(1) jeeli liczba uzasadnionych opinii stanowi

co najmniej jedn trzeci liczby gosw przyznanych parlamentom (ajedn czwart wodniesieniu do projektw PWBiS), to projekt poddany zostaje jedynie ponownej analizie, a nastpnie moe by podtrzymany, zmieniony lub wycofany (niezbdne jest uzasadnienie stosownej decyzji); mona zakada, i rwnie takie zastrzeenie bdzie traktowane powanie, bowiem parlamenty krajowe mog oddziaywa na stanowisko przedstawiciela wasnego pastwa (rzdu) wRadzie;
(2) jeeli natomiast liczba uzasadnionych

opinii osprzecznoci projektu aktu prawnego z zasad pomocniczoci stanowi co najmniej zwyk wikszo gosw przyznanych parlamentom, a projekt objty jest zwyk procedur prawodawcz, to Komisja moe
30
Parlamenty narodowe zachowuj ponadto na mocy Traktatu zLizbony - wszystkie niezmiernie istotne kompetencje przyznawane im przez traktat konstytucyjny, dotyczce m.in. monitorowania dziaa w ramach PWBiS (artykuy 69d /nowy art.85/ i69h /nowy art. 89/ TFUE); kontroli stosowania tzw. procedur kadek (art. 48 /nowy art. 48/ ust. 6 TUE); kontroli stosowania tzw. zasady elastycznoci (art. 308 /nowy art. 352/ ust. 2 TFUE); otrzymywania informacji owniosku oczonkostwo wUnii (art. 49 /nowy art. 49/ TUE); dodano wstosunku do propozycji zawartej w traktacie konstytucyjnym - kompetencj dotyczc kontroli zastosowania tzw. procedury kadki w przypadku, gdyby Rada miaa zadecydowa orezygnacji ze specjalnej procedury prawodawczej na rzecz zwykej procedury prawodawczej w okrelonej
dziedzinie prawa rodzinnego majcego skutki transgraniczne (art. 65 /nowy art. 81/ ust. 3 akapit ostatni TFUE). Wwczas o stosownym wniosku w sprawie podjcia przez Rad decyzji musz by powiadomione parlamenty narodowe. Sprzeciw nawet jednego znich (wterminie szeciu miesicy od powiadomienia) sprawi, e Rada nie bdzie moga podj decyzji.
Krytycznie odnotowa naley, e na mocy Traktatu zLizbony nie zmieniono, niestety, propozycji zawartych wtraktacie konstytucyjnym, wyczajcych moliwo monitorowania przez parlamenty narodowe dziaa podejmowanych wramach WPZiB. Warto zwrci szczegln uwag na umocnienie roli parlamentw narodowych wprocesie integracji europejskiej. Jej nastpstwem moe by rzeczywiste, istotne umocnienie legitymacji demokratycznej Unii oraz wyjanienie relacji Unii zjej pastwami czonkowskimi przy wykonywaniu kompetencji
31

szczeglnie wraliwych. Zdrugiej strony, kwestii tej prawie nie powicano uwagi wdebatach politycznych wPolsce nad reform ustrojow Unii.
(5) U mocnienie ochrony praw podstawowych

Traktat zLizbony przejmuje ztraktatu konstytucyjnego dwie istotne propozycje (art. 6 /nowy art. 6/ TUE): nadaje charakter prawny Karcie Praw Podstawowych (KPP); tworzy podstaw prawn do przystpienia Unii do Europejskiej Konwencji Praw Czowieka (EKPC). Na mocy traktatu konstytucyjnego KPP miaa by inkorporowana do samego traktatu jako jego Cz II. Wramach dekonstytucjonalizacji Traktatu zLizbony zrezygnowano ztego, natomiast Karta wraz zwejciem wycie Traktatu zLizbony ma mie tak sam moc prawn jak traktaty (art. 6 /nowy art. 6/ ust. 1 TUE).
Karta Praw Podstawowych zostaa proklamowana jako dokument polityczny przez trzy instytucje Parlament Europejski, Rad UE iKomisj Europejsk wprzededniu spotkania Rady Europejskiej wNicei wgrudniu 2000 r. Nastpnie jej tekst zosta zmodyfikowany wzwizku zpropozycj wczenia do traktatu konstytucyjnego (zwaszcza sprecyzowano zakres stosowania KPP). Niezbdne dostosowania techniczne zostay przeprowadzone wkontekcie Traktatu zLizbony KPP zostaa ponownie ogoszona przez trzy insty6
tucje 12 grudnia 2007 r.6 wprzededniu jego podpisania ima zacz obowizywa wnowym brzmieniu wdniu wejcia Traktatu zLizbony wycie. Zakres stosowania KPP obwarowany jest trzema zastrzeeniami zawartymi wTUE (art. 6 /nowy art. 6/ ust. 1 TUE): Karta nie rozszerza kompetencji UE okrelonych wtraktatach (patrz rwnie deklaracja nr 1);
prawa podstawowe zawarte w karcie musz by interpretowane zgodnie z postanowieniami Tytuu VII Karty (ktry zawiera rwnie istotne obwarowania patrz dalej); interpretacja postanowie KPP musi by zgodna z postanowieniami EKPC (su temu zaczone do Karty wyjanienia). Wspomniany wyej Tytu VII Karty potwierdza iprecyzuje powysze obwarowania: postanowienia KPP maj zastosowanie do instytucji Unii i do pastw czonkowskich wycznie wzakresie, wjakim stosuj one prawo Unii (art. 51 ust. 1 KPP) oraz nie mog rozszerza kompetencji UE (art. 51 ust. 2 KPP); prawa uznane w KPP, ktre s przedmiotem postanowie traktatw, s wykonywane na warunkach iwgranicach wnich okrelonych (art. 52 ust. 2); prawa podstawowe zawarte wKPP iodpowiadajce prawom zagwarantowanym w EKPC maj takie same znaczenie i zakres jak wEKPC (art. 52 ust. 3 KPP);
Dz.Urz. UE z dnia 14.12.2007 C 303/1.
32
prawa podstawowe zawarte w Karcie, wynikajce ze wsplnych tradycji konstytucyjnych pastw czonkowskich, interpretuje si zgodnie ztymi tradycjami (art. 52 ust. 4); postanowienia Karty zawierajce zasady, tj. postanowienia wymagajce aktw wykonawczych, mog by wprowadzane wycie aktami prawa pochodnego Unii i prawa krajowego pastw czonkowskich, ale jedynie w zakresie wykonania prawa Unii; postanowienia KPP mog by wtym kontekcie powoywane jedynie wcelu wykadni takich aktw ikontroli ich legalnoci (art. 52 ust. 5). Ponadto niektre pastwa zajy stanowisko wobec kwestii zakresu stosowania KPP: Polska zgosia (ju podczas uzgadniania mandatu konferencji) deklaracj nr 61, zastrzegajc kompetencj pastw czonkowskich do stanowienia prawa wzakresie moralnoci publicznej, prawa rodzinnego, a take ochrony godnoci ludzkiej i poszanowania fizycznej i moralnej integralnoci czowieka; Czechy bezporednio przed podpisaniem Traktatu z Lizbony doczyy deklaracj nr 53, ktra wskazuje na omwione wyej bariery stosowania postanowie KPP; Zastrzeenia Wielkiej Brytanii wobec karty, wynikajce ze specyfiki jej systemu prawnego, znalazy wyraz w specjalnym protokole. Polska tak jak Irlandia zastrzega sobie moliwo przystpienia do tego protokou. O ile Polska do pro-
tokou przystpia, to Irlandia ostatecznie zzastrzeenia nie skorzystaa.
Poniewa zwizki zawodowe w Polsce zaprotestoway wobec relatywizacji w powyszym protokole postanowie Tytuu IV KPP dotyczcych praw pracowniczych izwizkowych, ze strony polskiej dodano jednostronn deklaracj (nr 62), w ktrej stwierdzono, e Polska ze wzgldu na tradycj ruchu spoecznego <<Solidarno >> ijego znaczcy wkad wwalk oprawa spoeczne ipracownicze, wpeni szanuje prawa spoeczne ipracownicze ustanowione prawem Unii Europejskiej, w szczeglnoci prawa potwierdzone wTytule IV KPP. Jeli chodzi natomiast oEuropejsk Konwencj Praw Czowieka, to wart. 6 (nowy art. 6) ust. 2 TUE stwierdza si, e Unia przystpuje do EKPC. Przystpienie Unii do EKPC obwarowane jest od strony proceduralnej iprzedmiotowej: przystpienie Unii do konwencji musi si odby na podstawie umowy midzynarodowej zawartej przez Uni zpastwami stronami EKPC; ze strony Unii umow tak bdzie zawieraa Rada, dziaajc jednomylnie, za uprzedni zgod Parlamentu Europejskiego, a umow bd musiay ratyfikowa rwnie pastwa czonkowskie UE (art. 188n /nowy art. 218/ ustpy 6 i 8 TFUE); obwarowania przedmiotowe koncentruj si na zagwarantowaniu, e wwyniku przystpienia do EKPC nie mog zosta na-
33

ruszone kompetencje Unii (art. 6 /nowy art. 6/ ust. 2 TUE) oraz e (odrbny protok) umowa oprzystpieniu do EKPC musi odzwierciedla konieczno zachowania szczeglnych cech Unii iprawa Unii (chodzi tutaj o zapewnienie waciwej reprezentacji UE worganach kontrolnych EKPC, zapewnienie, aby skargi pastw nieczonkowskich iskargi indywidualne byy odpowiednio kierowane przeciwko pastwom czonkowskich UE lub przeciwko Unii oraz uzgodnienie solidarnej wsppracy midzy sdami wsplnotowymi a Europejskim Trybunaem Praw Czowieka (ETPC). Powysze decyzje maj fundamentalne znaczenie dla podniesienia spjnoci iefektywnoci europejskiego systemu ochrony praw czowieka. artykuy 280a /nowy art. 326/ do 280i /nowy art. 334/ TFUE), ktra moe obj cay obszar Unii; podwyszony zostanie jedynie prg liczby pastw, niezbdny do uruchomienia wzmocnionej wsppracy z8 do 9; specyficznego rodzaju wzmocnionej wsppracy we WPZiB, amianowicie tzw. wsppracy strukturalnej (ktrej nazw zmieniono na sta wspprac strukturaln) wdziedzinie polityki obrony (art. 28a /nowy art. 42/ ust. 6 iart. 28e /nowy art. 46/ oraz odrbny protok); nowych form elastycznej wsppracy, ktre Traktat z Lizbony wprowadza w PWBiS: pastwa czonkowskie zastrzegy sobie moliwo organizowania midzy sob i na swoj odpowiedzialno uznanych przez nie za stosowne form wsppracy ikoordynacji midzy waciwymi subami ich administracji odpowiedzialnymi za zapewnienie bezpieczestwa narodowego (art. 61f /nowy art. 73/ TFUE); wprowadzono specyficzny mecha-
(6) Umocnienie elastycznoci wUnii

Zasadnicze znaczenie dla umocnienia elastycznoci procesu decyzyjnego wUE ma zmiana formuy podejmowania decyzji wRadzie wikszoci kwalifikowan oraz zwikszenie liczby dziedzin, wktrych bdzie stosowana zwyka procedura prawodawcza (podobna do obecnej procedury wspdecydowania). Jeli chodzi oinne dziedziny, to na mocy Traktatu zLizbony przejte zostaj ztraktatu konstytucyjnego regulacje dotyczce: wzmocnionej wsppracy (art. 10 /nowy art. 10/ TUE oraz
34
nizm uruchomienia wzmocnionej wsppracy w dziedzinie wsppracy sdowej i policyjnej wsprawach karnych (patrz dalej).
(7) Uporzdkowanie katalogu rde prawa pochodnego wUnii iprocedury jego stanowienia
Traktat zLizbony, idc ladem traktatu konstytucyjnego, porzdkuje procedury stanowienia prawa pochodnego wUnii wpowizaniu zkatalogiem tych aktw. Zrezygnowano jednak ze skomplikowanego, nowego katalogu aktw prawnych, pozostajc przy tradycyjnym, obecnie obowizujcym katalogu rozporzdze, dyrektyw idecyzji (art. 249 TWE).
Akty prawne prawa pochodnego Unii iprocedury ich stanowienia:
- w szczeglnych przypadkach w toku procedur inicjatywa legislacyjna moe pochodzi od grupy pastw czonkowskich, Parlamentu Europejskiego, EBC, Trybunau Sprawiedliwoci lub EBI; - moliwe jest rwnie zastosowanie tzw. procedury kadki, tj. Rada Europejska moe podj decyzj o zmianie specjalnych procedur prawodawczych na zwyk procedur prawodawcz; akty delegowane: na podstawie aktu prawodawczego Komisji Europejskiej moe by przekazane uprawnienie do przyjcia aktw nieprawodawczych o zasigu oglnym, ktre uzupeniaj lub zmieniaj niektre, inne ni istotne, elementy aktu prawodawczego (art. 249b /nowy art. 290/ TFUE); Parlament Europejski i Rada mog jednak zdecydowa: - o odwoaniu przekazanych uprawnie, a akt delegowany moe wej wycie dopiero wwczas, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyra sprzeciwu wterminie okrelonym przez akt prawodawczy; akty wykonawcze: wydawane s w ramach uprawnie wykonawczych przez Komisj Europejsk (w pewnych przypadkach przez Rad), jeli konieczne jest zapewnienie jednolitych warunkw wykonywania prawnie wicych aktw Unii (art. 249c /nowy art. 291/ TFUE); procedura pokrywa si, generalnie, zobecn procedur komitologiczn.
akty prawodawcze: rozporzdzenia, dyrektywy i decyzje przyjmowane s przez Parlament i Rad w ramach dwch procedur (art. 249a /nowy art. 289/ TFUE):
(1) zwykej procedury prawodawczej: akt

przyjmowany jest wsplnie przez Parlament Europejski iRad na wniosek Komisji Europejskiej (jak wskazano, procedura ta jest zbliona do obecnej procedury wspdecydowania) oraz
(2) specjalnej procedury prawodawczej:

akt przyjmowany jest przez Parlament Europejski z udziaem Rady lub przez Rad zudziaem Parlamentu Europejskiego (chodzi tu wic wzasadzie oinne procedury ni obecna procedura wspdecydowania);
35

(8) Nowe procedury rewizji traktatw stanowicych Uni
Traktat zLizbony zmienia wzakresie bardzo istotnym procedur rewizji traktatw stanowicych Uni (obecnie art. 48 TUE). Obecna procedura (okrelona wart. 48 TUE) okrelona zostaje jako zwyka procedura zmiany iuzupeniona trzema elementami (art. 48 /nowy art. 48/ ustpy 2 do 5 TUE): propozycje zmiany traktatw musz by notyfikowane parlamentom narodowym pastw czonkowskich; Rada Europejska moe (ale nie musi) zwoa Konwent poprzedzajcy Konferencj Midzyrzdow, a w przypadku zwoania Konwent moe kierowa do konferencji jedynie zalecenia; wprowadza si rodzaj procedury monitorujcej postp w procesie ratyfikacji
traktatu rewizyjnego: jeeli po upywie dwch lat cztery pite pastw ratyfikowayby traktat, ajedno pastwo lub wiksza liczba pastw miaaby trudnoci w tej mierze, spraw kieruje si do Rady Europejskiej.
Uzupenienia te nawizuj do dowiadcze zwizanych z traktatem konstytucyjnym: wskazuj na ostrono co do zwoania Konwentu ijego kompetencji oraz potwierdzaj polityczny mechanizm monitorowania procedury ratyfikacji traktatu (wystpi on wdeklaracji doczonej do traktatu konstytucyjnego). Na mocy Traktatu zLizbony ustanowiono nowe, tzw. uproszczone procedury zmiany (art. 48 /nowy art. 48/ ustpy od 6 i7 TUE), obejmujce moliwo modyfikacji traktatw stanowicych Uni, tj. przeprowadzenie zmian na mocy specjalnych postanowie traktatw, ktre upowaniaj Rad do dokonania stosownej zmiany traktatw wcile okrelonym przedmiocie (zatem nie musi by wszczynana procedura rewizji traktatw). Procedura taka okrelana jest mianem procedury kadki ( passerelle).
Uproszczone procedury zmiany traktatw: zmiana postanowie Czci III TFUE (polityki wewntrzne idziaania UE): zmiana taka nastpuje na wniosek pastwa czonkowskiego, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej; decyzje podejmuje jednomylnie Rada Europejska po konsultacji z Parlamentem Europejskim, Komisj iEBC (wdziedzinie polityki pieninej); decyzja Rady Europejskiej
36
wymaga zatwierdzenia przez pastwa czonkowskie zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi; nie moe ona zwiksza kompetencji UE przyznanej w traktatach; zmiana jednomylnoci wRadzie na podejmowanie decyzji wikszoci kwalifikowan (nie dotyczy kwestii wojskowych lub obronnych); zmiana specjalnej procedury prawodawczej na zwyk procedur prawodawcz (wktrej Rada dziaa wikszoci kwalifikowan). Wobu ostatnich przypadkach (art. 48 /nowy art. 48/ ust. 7 TUE) decyzje jednomylnie podejmuje Rada Europejska po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, podjtej przez wikszo czonkw wchodzcych wjego skad. Ozamiarze podjcia takiej decyzji musz by poinformowane parlamenty narodowe pastw czonkowskich. Decyzja moe by podjta przez Rad Europejsk, jeeli wterminie szeciu miesicy od chwili powiadomienia aden znich nie notyfikuje swojego sprzeciwu. Jeli natomiast cho jeden parlament notyfikuje sprzeciw, decyzja nie moe by podjta.
Zasadnicza zmiana wdziaaniu instytucji wynika bdzie zprzeksztacenia Unii wjednolit organizacj midzynarodow. Wtym miejscu warto dodatkowo wskaza na waniejsze aspekty reform dotyczcych Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady iKomisji Europejskiej. Parlament Europejski:
- przejto rozwizania proponowane w traktacie konstytucyjnym, ktre sprowadzaj si (art. 9a /nowy art. 14/ TUE) do sprecyzowania: grnego puapu liczby posw - nie wicej ni 750; minimalnej liczby posw, ktra mogaby przypa najmniejszemu demograficznie pastwu - 6; maksymalnej liczby posw, ktra mogaby przypa najwikszemu demograficznie pastwu - 96; oraz do stwierdzenia, i rozdzia miejsc ma by degresywnie proporcjonalny. - w kontekcie toczcych si w Polsce dyskusji dotyczcych roli Niemiec w procesie decyzyjnym w Unii warto zauway, i ograniczenie grnego puapu liczby posw przypadajcych na jedno pastwo do 96 dotyczy wycznie Niemiec; zatrzymay one bowiem na mocy Traktatu zNicei jako jedyne spord wczesnych pastw czonkowskich liczb posw (99), jak miay do dyspozycji uprzednio; bya to wwczas rekompensata na rzecz Niemiec za ich ustpstwo i wyraenie zgody na utrzymanie rwnego puapu gosw waonych wrd duych pastw czonkowskich, zwaszcza Niemiec i Francji (po 29); gdy na
(9) Waniejsze reformy instytucji

Traktat zLizbony przejmuje zasadniczo ztraktatu konstytucyjnego propozycje reform poszczeglnych instytucji. Zawiera pewne modyfikacje, raczej jednak porzdkujce iwyjaniajce wychodzce naprzeciw rnego rodzaju wtpliwociom, jakie pojawiy si wtoku debaty publicznej.
37

mocy traktatu konstytucyjnego wprowadzono tzw. podwjn wikszo, atym samym Niemcy wysuny si na pierwsze miejsce stosownie do tzw. testu demograficznego, rwnoczenie ograniczono ich moc decyzyjn przy ustalaniu alokacji miejsc w Parlamencie Europejskim. Wskazuje to na bezporednie powizanie midzy formu podejmowania w Radzie decyzji wikszoci kwalifikowan a podziaem miejsc wParlamencie Europejskim (okoliczno istotna wdyskusji nad ksztatem tej formuy); - natomiast podzia miejsc w ramach powyszych przedziaw uzgodniono podczas spotkania Rady Europejskiej 18 - 19 padziernika 2007 r. stosownie do procedury na podstawie propozycji Parlamentu Europejskiego; pewne modyfikacje wynikny z tego, e pod naciskiem Woch dodano im jedno miejsce, nie zmieniajc zaproponowanego podziau i ustalonych progw. Uzyskano to w ten sposb, e do grnego puapu 750 miejsc nie bdzie wliczany przewodniczcy Parlamentu Europejskiego (de facto wic liczba posw bdzie
wynosia 751) patrz: art. 9a (nowy art. 14) ust. 2 TUE.
Rada Europejska: - mimo pewnych dyskusji, na mocy Traktatu z Lizbony przejto propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym dotyczce: - nadania Radzie Europejskiej statusu instytucji Unii (art. 9 /nowy art. 13/ ust. 1 TUE); - ustanowienia Przewodniczcego Rady Europejskiej (art. 9b /nowy art. 15/ ust. 5 i 6 TUE), ktry przewodniczy obradom Rady Europejskiej oraz zapewnia przygotowanie icigo jej prac. Rada UE: - najistotniejsza modyfikacja (a w kadym razie modyfikacja, ktra wzbudzia najwicej kontrowersji) dotyczya formuy podejmowania w Radzie decyzji wikszoci kwalifikowan (patrz wyej); - utrzymano zmiany wRadzie wynikajce zustanowienia Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa (poza zmian samej nazwy);
38
- potwierdzono
wprowadzenie 18miesicznej prezydencji zbiorowej trzech pastw (art. 9c /nowy art. 16/ ust. 9 TUE w powizaniu zart. 201b /nowy art. 236 TFUE);
wart w traktacie konstytucyjnym: Komisja w nowym skadzie ma zacz dziaa od 1 listopada 2014 r. (art. 9d /nowy art. 17/ ust. 5 TUE).
- potwierdzono ustalenie skadw Rady: dwa skady ustalono wTUE Rad do Spraw Oglnych i Rad do Spraw Zagranicznych (art. 9c /nowy art. 16/ ust. 6 TUE), pozostae skady ustala Rada Europejska, decydujc wikszoci kwalifikowan (art. 201b /nowy art. 236/ lit. a/ TFUE); - poszczeglnym skadom Rady przewodniczy prezydencja, z wyjtkiem Rady do Spraw Zagranicznych, ktrej z urzdu przewodniczy Wysoki Przedstawiciel. Komisja Europejska: - rwnie w tym przypadku na mocy Traktatu z Lizbony przejto do TUE i TFUE propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym art. 9d (nowy art. 17 TUE). Spraw natomiast istotn i wywoujc pewne niejasnoci byo zmniejszenie liczby czonkw kolegium Komisji w stosunku do liczby pastw czonkowskich i wprowadzenie zasady rotacji. W ramach instytucjonalnego pakietu nicejskiego rozwizanie takie musi zacz dziaa najpniej w 2009 r. Traktat konstytucyjny przesuwa dziaanie tego rozwizania na 2014 r. Wzwizku z odrzuceniem tego traktatu wrd pastw czonkowskich, zwaszcza ze strony Francji, pojawiy si zastrzeenia co do wprowadzenia tego rozwizania ju w 2009 r. (niezalenie od zastrzee merytorycznych). W Traktacie z Lizbony przejto wic propozycj za-
(11) Zmiany wobecnych filarach Unii

Spord zmian sektorowych na szczegln uwag zasuguj zmiany wtrzech dotychczasowych filarach UE, tj. wdziedzinie rynku wewntrznego, wdziedzinie Wsplnej Polityki Zagranicznej iBezpieczestwa oraz wdziedzinie Przestrzeni Wolnoci, Bezpieczestwa iSprawiedliwoci. Traktat konstytucyjny wswojej czci III, dotyczcej polityk ifunkcjonowania Unii oprcz postanowie instytucjonalnych zawiera rwnie regulacje dotyczce rynku wewntrznego ipolityk Unii, ktre, co do zasady, powtarzay obecnie obowizujce postanowienia (gwnie TWE), nie wnoszc zasadniczych zmian. Chodzio raczej osystematyzacj obowizujcych regulacji. Do ciekawszych nowych propozycji naleao na przykad ustanowienie podstawy traktatowej dla Eurogrupy, wprowadzenie dodatkowego wymogu wejcia do tej grupy pastwa objtego derogacj czy wymienienie nowych kategorii polityk. Na mocy Traktatu zLizbony zasadniczo przejto zakres reform proponowany wtraktacie konstytucyjnym (czyli co do istoty zachowane s obecnie obowizujce regulacje TWE), przy czym ten zakres dziaania Unii reguluje TFUE.
Najistotniejsze zmiany wdziedzinie rynku wewntrznego ipolityk UE
spord celw i zada UE wymienionych w TUE nie pojawia si niezakcona kon-
39
kurencja na rynku wewntrznym; zamiast tego przyjto jednak odrbny protok, w ktrym zostao podkrelone, e rynek wewntrzny obejmuje niezakcon konkurencj; wodrbnym protokole potwierdzone zostao znaczenie usug wiadczonych w interesie oglnym; wskazano przy tym na gwny kierunek dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci, odchodzcy w tym zakresie od dominacji niezakconej konkurencji, oraz podkrelono kompetencj pastw wodniesieniu do usug nie majcych charakteru gospodarczego; w dziedzinie polityki zabezpieczenia spoecznego (zaliczenia okresw ubezpieczeniowych i eksportu wiadcze wanych dla dziaania swobody przemieszczania si osb) wprowadzono wiksz elastyczno podejmowania decyzji (obecnie jednomylno wRadzie); w dziedzinie polityki ochrony rodowiska naturalnego pojawiy si wyrane postanowienia dotyczce zwalczania skutkw zmian klimatu; w dziedzinie polityki energetycznej znalaza si na wniosek delegacji polskiej klauzula solidarnoci (w duchu solidarnoci midzy pastwami czonkowskimi); wane nowe postanowienia dotycz umocnienia ochrony wasnoci intelektualnej; sformuowano podstawy ustanowienia wsplnej polityki w dziedzinie energii,
cznie ze wskazaniem na zapewnienie bezpieczestwa dostaw energii; Eurogrupa zyskuje umocowanie wpostanowieniach TFUE; umocniona zostaje rola Komisji Europejskiej wEurogrupie; w pewnym zakresie modyfikowane s warunki przejcia ze stanu derogacji do stanu penego czonkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGiW) (istotne dla Polski): m.in. zniesiono wymg przegldu spenienia przez pastwo objte derogacj kryteriw konwergencji co najmniej co dwa lata; wistotnym zakresie zmodyfikowano regulacje dotyczce budetu UE; planowanie wieloletnie musi obejmowa co najmniej pi lat, perspektywa finansowa ma by przyjmowana, co do zasady, w Radzie Europejskiej jednomylnie, z moliwoci przekazania okrelonych kompetencji Radzie (ktra bdzie moga podejmowa stosowne decyzje wikszoci kwalifikowan), w przypadku nieprzyjcia perspektywy finansowej Unia bdzie moga dziaa na podstawie wskanikw zostatniego roku poprzedniej perspektywy, zrezygnowano te zpodziau wydatkw na obowizkowe inieobowizkowe. Postp wrozwoju Wsplnej Polityki Zagranicznej iBezpeczestwa (WPZiB) wlatach 2000 2003 by znaczcy. Kryzys polityczny wUE w2003 r., zwizany zinterwencj USA wIraku, ujawni jednak gbokie zrnicowanie stanowisk wrd pastw europejskich, wtym wdziedzinie Wsplnej Polityki Bezpieczestwa iObrony (WPBiO). Reakcje pastw
40
(Niemiec, Francji, Luksemburga iBelgii) najostrzej wystpujcych przeciwko tej interwencji, ktre znalazy wyraz wprojekcie traktatu konstytucyjnego przedstawionym przez Konwent (zwaszcza wdziedzinie tzw. wsppracy strukturalnej), groziy nawet fragmentacj WPZiB, szczeglnie WPBiO.Kryzys ten zosta jednak przezwyciony wdrugiej poowie 2003 r. Znalazo to wyraz m.in. wstrategii bezpieczestwa UE Bezpieczna Europa wlepszym wiecie przyjtej 12 grudnia 2003 r. Stworzyo to zkolei polityczny punkt wyjcia do wprowadzenia do ostatecznego tekstu traktatu konstytucyjnego solidnych postanowie instytucjonalnych, ktre mogyby znacznie uatwi rozwj WPZiB. Propozycje te zostay zniewielkimi modyfikacjami przejte przez Traktat zLizbony.
Zasadnicze elementy reformy WPZiB
ds. WPZiB i komisarza ds. stosunkw zewntrznych (jednoczenie ma peni funkcj wieceprzewodniczcego Komisji Europejskiej i przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych); potwierdzenie w traktacie porozumienia co do ustanowienia Agencji ds. rozwoju zdolnoci obronnych, bada, zakupw i uzbrojenia (Europejskiej Agencji Obrony); jak wspomniano, Agencja ta, nie czekajc na wejcie wycie stosownych regulacji traktatowych, rozpocza dziaalno w2005 r.; utworzenie Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych rodzaju suby dyplomatycznej Unii, ktra miaaby wspomaga Wysokiego Przedstawiciela ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa; ma si ona skada z urzdnikw Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji Europejskiej oraz dyplomatw delegowanych przez ministerstwa spraw zagranicznych pastw czonkowskich;
ustanowienie Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa, ktry ma poczy obecne funkcje Wysokiego Przedstawiciela
41
jej ustanowienie co zostao wyranie zastrzeone nie moe mie wpywu na dziaalno krajowych sub dyplomatycznych; decyzje bd podejmowane podobnie jak obecnie jednomylnie (zpewnymi wyjtkami na rzecz wikszoci kwalifikowanej); niemniej Rada Europejska bdzie moga jednogonie decydowa, aby w dziedzinach, w ktrych decyzja ma by podejmowana jednomylnie, mona byo decydowa wikszoci kwalifikowan; oprcz pastw czonkowskich rwnie Wysoki Przedstawiciel bdzie mia w tej dziedzinie inicjatyw ustawodawcz; sdy wsplnotowe zasadniczo nie maj w tej dziedzinie kompetencji, z wyjtkiem kontroli przestrzegania procedury uchwalania aktw prawnych i badania niektrych aspektw ich legalnoci; rozszerzony zostanie zakres tzw. misji petersberskich na wsplne dziaania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom imisje stabilizacji sytuacji po konfliktach; ustanowiona zostanie staa wsppraca strukturalna (structured cooperation), ktra bdzie umoliwia nawizanie wzmocnionej wsppracy midzy grup pastw, majc wiksz wydolno obronn (ale wramach instytucjonalnych Unii, anie poza ni);
rozszerzona zostanie moliwo podejmowania wzmocnionej wsppracy w tej dziedzinie; ustanowiona zostanie tzw. klauzula sojusznicza, zobowizujca do udzielenia pomocy wprzypadku agresji. Zmiany zawarte wTraktacie zLizbony dotyczce Przestrzeni Wolnoci, Bezpieczestwa iSprawiedliwoci (PWBiS) przejmuj prawie wcaoci propozycje zawarte uprzednio wtraktacie konstytucyjnym. Polegaj one raczej na systematyzacji ikonkretyzacji obecnych regulacji. Zasadnicza reforma polega na ujciu obecnych dwch dziedzin PWBiS (Tytuu IV TWE ifilaru III UE) jednolitym reimem prawnym przyszej organizacji midzynarodowej Unii.
Zasadnicze elementy reformy PWBiS
w caym obszarze PWBiS zacznie obowizywa procedura prawodawcza, wktrej Rada stanowi wikszoci kwalifikowan (w obszarze tym trudniej bdzie jednak osign wikszo kwalifikowan liczba pastw musi osign co najmniej 72%, anie 55% jak wramach tzw. zwykej procedury ustawodawczej), awdziedzinach szczeglnie wraliwych (na przykad wzakresie regulacji prawa rodzinnego o skutkach transgranicznych) zachowana zostanie jednomylno; wcaym obszarze PWBiS (wtym wobecnm obszarze III filaru) stosowane bd jedno-
42
lite instrumenty prawne, odpowiadajce obecnym rozporzdzeniom, dyrektywom idecyzjom;
ustanowiono jednak 5-letni okres przejciowy od chwili wejcia w ycie Traktatu z Lizbony, podczas ktrego obecne instrumenty prawne III filaru UE maj zosta przeksztacone w rozporzdzenia, dyrektywy idecyzje; przewidziano nowe formy uruchomienia wzmocnionej wsppracy; umocniono status Eurojust oraz ustanowiono podstaw prawn powoania Prokuratury Europejskiej, ktra miaaby si zajmowa przede wszystkim zwalczaniem
przestpstw przeciwko interesem finansowym Unii (jej kompetencja moe jednak zosta rozszerzona na zwalczanie powanej przestpczoci o charakterze transgranicznym); umocniono kontrol demokratyczn nad PWBiS poprzez wzmocnienie roli parlamentw narodowych, ktre bd mogy kontrolowa dziaalno Unii w tej dziedzinie, m.in. poprzez korzystanie z procedury monitorowania zasady pomocniczoci, otrzymywanie informacji o ocenie wykonywania przez pastwa czonkowskie dziaa w ramach PWBiS i ocenianie dziaalnoci Eurojust iEuropolu.
43
Wejcie w ycie Traktatu z Lizbony

Wmandacie (zczerwca 2007 r.) pastwa czonkowskie zobowizay si do takiego przeprowadzenia procedury ratyfikacyjnej traktatu reformujcego, aby mg on wej wycie przed wyborami do Parlamentu Europejskiego wczerwcu 2009 roku. Doprowadzenie do wejcia wycie traktatu zaraz na pocztku 2009 r. ma istotne znaczenie zformalnego punktu widzenia. Niezalenie od wyborw do Parlamentu Europejskiego w2009 r., wraz zustaleniem nowego skadu kolegium Komisji wlistopadzie 2009 r. musiaaby zacz dziaa regulacja wprowadzona na mocy Traktatu zNicei zobowizujca do redukcji liczby czonkw kolegium Komisji wstosunku do liczby pastw czonkowskich. Wiele pastw (na czele zFrancj) wyraao wtpliwoci wtej dziedzinie, aTraktat zLizbony przesuwa rozpoczcie dziaania tej regulacji (ladem traktatu konstytucyjnego) na rok 2014. Sam Traktat zLizbony odnosi si do momentu swego wejcia wycie wart. 6 ust. 2, stwierdzajc, e: wejdzie on w ycie 1 stycznia 2009 r., pod warunkiem e do tego czasu zoone zostan wszystkie dokumenty ratyfikacyjne; wprzeciwnym razie wejdzie wycie pierwszego dnia miesica nastpujcego po zoeniu ostatniego dokumentu ratyfikacyjnego. Przeprowadzenie ratyfikacji Traktatu zLizbony wcigu 2008 r. jest zamierzeniem bardzo ambitnym, adowiadczenia ztraktatem konstytucyjnym wskazuj, e proces ratyfikacji moe nabra wasnej dynamiki politycznej: kade zpastw czonkowskich prowadzi bowiem procedur ratyfikacyjn traktatu na podstawie wasnej konstytucji. Zobowizania podjte wmandacie maj charakter polityczny, aich istota polega na dooeniu stara, aby zakoczy procedur wuzgodnionym terminie. Niedotrzymanie zakadanego terminu (nie mwic ju oodrzuceniu traktatu) miaoby nie tylko konsekwencje wodniesieniu do wskazanych wyej problemw ustrojowych. Dalsze przeciganie reformy ustrojowej Unii osabioby jej wewntrzn spjno, oddziaywaoby negatywnie na kontynuacj strategii rozszerzenia, hamowaoby umocnienie jej tosamoci na arenie midzynarodowej iwkocu stwarzaoby realn grob fragmentacji procesu integracji europejskiej.
44
Co na to Polska
Pocztek kryzysu wprocedurze ratyfikacyjnej traktatu konstytucyjnego w2005 r. zbieg si zkolejnym przesileniem politycznym wPolsce, wyborami prezydenckimi iparlamentarnymi, wwyniku ktrych nastpia zmiana koalicji rzdzcej. Pocztkowo zarwno wczesny rzd, jak iprezydent RP uznawali traktat konstytucyjny za martwy. Zmiana wtakim podejciu nastpia wdrugiej poowie prezydencji niemieckiej: strona polska zaakceptowaa przyjcie jako podstawy nowego traktatu reform uzgodnionych wtraktacie konstytucyjnym (zomwionymi wyej modyfikacjami), natomiast prezydent RP zrezygnowa uprogu rozmw podczas spotkania Rady Europejskiej wczerwcu 2007 r. zpostulatu pierwiastkowego. Bya to decyzja ze wszech miar rozwana: mimo e zasada Penrosa jest dobrze znana wteorii organizacji midzynarodowych isuy mierzeniu siy decyzyjnej pastw, zgoszony przez stron polsk postulat pierwiastkowy nie mia zrnych przyczyn adnych szans powodzenia podtrzymywanie tego postulatu mogo, wskrajnym przypadku, doprowadzi jedynie do zablokowania prac nad traktatem. Akceptujc tzw. podwjn wikszo, uzyskano natomiast wiele regulacji przejciowych, ktre pozwol na ewolucyjne przejcie do nowej formuy wikszoci kwalifikowanej wRadzie; nie powinny one jednoczenie ogranicza dynamiki procesu decyzyjnego wUE. Wtoku Konferencji Midzyrzdowej 2007 wynikno jeszcze kilka kwestii podnoszonych przez polsk delegacj: Nie byo jasnoci co do umiejscowienia tzw. formuy z Joaniny, ktra miaaby obowizywa po 2017 r. Osignity kompromis polega na tym, e w odrbnym protokole zastrzeono, i decyzja wsprawie zmiany tej formuy musi zapa wRadzie Europejskiej jednomylnie; tak wic wychodzc naprzeciw postulatowi strony polskiej zagwarantowano stabilno prawn tzw. formuy zJoaniny (bez zgody Polski decyzji nie bdzie mona zmieni), natomiast zdrugiej strony ewentualna zmiana tej decyzji (o ile wszystkie pastwa w przyszoci chciayby tak zmian przeprowadzi bd wogle zrezygnowa zformuy Joaniny) nie bdzie wymagaa przeprowadzenia skomplikowanej procedury rewizji traktatw. Jak ju wspomniano, Polska postanowia ostatecznie przystpi do tzw. protokou brytyjskiego, odnoszcego si do KPP; sam protok wyostrza pewne zastrzeenia polityczne co do zakresu stosowania KPP, natomiast nie wnosi nowej treci normatywnej w stosunku do obwarowa stosowania Karty zawartych wart. 6 (nowym art. 6 ) ust. 1 TUE oraz Tytule VII Karty. Rzd RP zdecydowa si na podpisanie Traktatu z Lizbony wraz z tzw. protokoem brytyjskim, nie chcc rozpoczyna dyskusji w toku procedury ratyfikacyjnej traktatu. Po wejciu traktatu wycie oraz dokonaniu analizy skutkw prawnych nadania KPP charakteru prawnego Polska ma oczywicie moliwo odstpienia od protokou.
45

Strona polska oponowaa przeciwko zmianie systemu gosowania wRadzie Gubernatorw Europejskiego Banku Inwestycyjnego (projekt traktatu reformujcego, idc ladem propozycji zawartej wtraktacie konstytucyjnym, proponowa zastpienie jednomylnoci wikszoci kwalifikowan). Delegacja polska, obstajc przy utrzymaniu jednomylnoci wpodejmowaniu decyzji, wskazywaa na potrzeb utrzymania jednolitego stanowiska wramach ksztatujcej si polityki energetycznej zwaszcza wobec gwnych dostawcw energii. Zastrzeenia Polski nie znalazy jednak akceptacji. Strona polska zdu ostronoci podchodzia do kwestii przeksztacenia aktw prawnych obecnego III filaru UE (zwaszcza decyzji ramowych idecyzji) po wejciu wycie Traktatu z Lizbony w rozporzdzenia, dyrektywy i decyzje (zostan one bowiem, co do zasady, rozcignite na ca Uni); ostrono ta wynikaa przede wszystkim zbardzo wstrzemiliwego nastawienia do moliwoci rozszerzenia jurysdykcji Trybunau Sprawiedlwiwoci na nowe materie; wkocu poparto propozycje ustanowienia okresu przejciowego (5 lat), podczas ktrego takie przeksztacenie ma by dokonane, obawiajc si zasadnie, e winnym przypadku nastpioby ono wraz z wejciem wycie Traktatu zLizbony; Strona polska zgosia rwnie postulat zwikszenia liczby rzecznikw generalnych w Trybunale Sprawiedliwoci; obecnie jest 8 rzecznikw generalnych, wtym 5 miejsc zastrzeonych jest dla duych pastw czonkowskich, natomiast 3 pozostae miejsca przeznaczone s dla pozostaych 22 pastw na zasadzie rotacji; strona polska wyrazia aspiracj otrzymania staego rzecznika generalnego. Kwestia ta nie miaa bezporedniego powizania z treci traktatu (zmiana zasady rozdziau rzecznikw zastrzeona jest do odrbnej procedury propozycj przedkada sam Trybuna Sprawiedliwoci, natomiast decyzj podejmuje jednomylnie Rada obecny art. 222 TWE), niemniej staa si elementem politycznego pakietu negocjacyjnego ispotkaa si ze zrozumieniem. Ustalony kompromis zakada (deklaracja nr 38), e liczba rzecznikw generalnych ma wzrosn do 11, aPolska ma otrzyma staego rzecznika generalnego obok Niemiec, Francji, Woch, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii (ktre takich staych rzecznikw generalnych maj). Naley jednak pamita, e z inicjatyw dokonania zmian w liczbie rzecznikw generalnych iich statusu musi wystpi Trybuna Sprawiedliwoci. Mimo wic osignicia porozumienia podczas spotkania 18-19 padziernika 2007 r., Rada obecnie musi czeka z podjciem decyzji na stosown inicjatyw Trybunau. Spraw nieco zapomnian po stronie polskiej by nowy podzia miejsc w Parlamencie Europejskim; podczas uzgadniania mandatu Konferencji Midzyrzdowej koncentrowano si na formule wikszoci kwalifikowanej, a w toku konferencji trudno byo do tej kwestii powrci, tym bardziej e ze stosown inicjaty-
46
w wystpowa Parlament Europejski. Pewne ustpstwa poczyniono podczas spotkania Rady Europejskiej wpadzierniku 2007 r. wycznie na rzecz Woch. Ostateczny bilans nie jest jednak dla Polski tak niekorzystny, jak to czsto prezentowano wmediach: Polska ma otrzyma 51 miejsc, a wic o jedno wicej, ni przewidziano na mocy Traktatu z Nicei (docelowo 50 miejsc od 2009 r.), ale o 3 miejsca mniej, ni to przewiduj regulacje przejciowe na lata 2004-2009 (wtej legislaturze Polska otrzymaa 4 miejsca zrozdziau miejsc przypadajcych na Bugari iRumuni). Zasig reform ustrojowych uzgodnionych wTraktacie zLizbony mona okreli jako kompromis rozsdny. Zjednej bowiem strony, wychodzi on naprzeciw najwaniejszym postulatom pastw czonkowskich, ktre miay pewne problemy zzaakceptowaniem pakietu reform uzgodnionych wtraktacie konstytucyjnym gwnie Wielkiej Brytanii, Niderlandw, Francji iPolski. Zdrugiej nato-
miast strony, utrzymane zostay, co do zasady, propozycje zawarte w traktacie konstytucyjnym. Dotyczy to kwestii najistotniejszych: przeksztacenia Unii wjednolit organizacj midzynarodow izwizanych ztym reform instytucjonalnych. Wprowadzone modyfikacje maj znaczenie objaniajce is wane dla politycznej percepcji procesu integracji europejskiej. Podpisanie Traktatu zLizbony 13 grudnia 2007 r. otwiera okres ratyfikacji traktatu, ktry naley mie nadziej powinien si zakoczy wplanowanym terminie, tak aby traktat mg wej wycie 1 stycznia 2009 r. Zakoczy to okres jednego znajgbszych kryzysw wdziejach integracji europejskiej, ktrego stawk jest albo umocnienie Europy na arenie midzynarodowej, albo realna groba zahamowania procesu integracji wEuropie. Przy czym naley sobie zdawa spraw, e skutki tego procesu dotknyby przede wszystkim nowe pastwa czonkowskie UE regionu Europy rodkowej iWschodniej.
47

Waniejsze skrty
Dz.Urz. UE Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej EKPC Europejska Konwencja oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci ETPC Europejski Trybuna Praw Czowieka ETS Trybuna Sprawiedliwoci WE; po wejciu wycie Traktatu zLizbony Trybuna Sprawiedliwoci UE EWEA Europejska Wsplnota Energii Atomowej EWG Europejska Wsplnota Gospodarcza (od 1993 r. Wsplnota Europejska) EWWiS Europejska Wsplnota Wgla iStali KPP Karta Praw Podstawowych Konferencja Midzyrzdowa Konferencja Przedstawicieli Pastw Czonkowskich PWBiS Przestrze Wolnoci, Bezpieczestwa iSprawiedliwoci TFUE Traktat ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej TL Traktat zLizbony Traktat konstytucyjny - Traktat ustanawiajcy Konstytucj dla Europy Traktat reformujcy pocztkowa, robocza nazwa Traktatu zLizbony TUE - Traktat oUnii Europejskiej TWE Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk UE Unia Europejska UGiW Unia Gospodarcza iWalutowa WE wzalenoci od sytuacji: Wsplnota Europejska lub Wsplnoty Europejskie WPBiO Wsplna Polityka Bezpieczestwa iObrony WPZiB Wsplna Polityka Zagraniczna iBezpieczestwa Powoywanie artykuw: przykad art. 1a (nowy art. 3) TUE; art. 1a - odnosi si do numeracji artykuw TUE zmienionych przez Traktat zLizbony (numeracja ta wystpuje wtekcie Traktatu zLizbony); (nowy art. 3) odnosi si do nowej, jednolitej numeracji artykuw, ktra okrelona jest wtablicach ekwiwalencyjnych (zacznik do Traktatu zLizbony); zostanie ona wprowadzona do skonsolidowanych tekstw traktatw po ich opublikowaniu wserii C Dziennika Urzdowego UE.
Dodatkowa literatura dla szczeglnie zainteresowanych tematem

1. Bachmann K., Konwent oprzyszoci Europy. Demokracja deliberatywna jako metoda legitymizacji wadzy wwielopaszczyznowym systemie politycznym, Wrocaw 2004 2. Barcz J., Mik C., Nowak-Far A., Ocena traktatu konstytucyjnego: wyzwania dla Polski, Warszawa 2003 3. Barcz J., Przewodnik po traktacie konstytucyjnym wraz ztekstem traktatu, Warszawa 2005 4. Barcz J., Traktat zNicei. Zagadnienia prawne iinstytucjonalne, Warszawa 2005 (wydanie II) 5. Cykl artykuw nt. Traktatu zLizbony zawarty wSprawach Midzynarodowych 2007 nr 4 6. Kranz J., To prawne dyskusji nad reform ustrojow Unii Europejskiej, Krakw Warszawa 2007 7. Mayer F.C., Die Rckkehr der Europischen Verfassung? Ein Leitfaden zum Reformvertrag, Zeitschrift fr auslndisches ffentliches Recht und Vlkerrecht 2007 nr 4 8. Milton G., Keller-Noellet J. i Bartol-Saurel A., The European Constitution its orignins, negotiation and meaning, London 2005 9. Norman P., The Accidental Constitution. The Making of Europes Constitutional Treaty, Brussels 2005 10. Przyszy traktat konstytucyjny. Zagadnienia prawno-polityczne, instytucjonalne iproces decyzyjny wUE. Redakcja naukowa J. Barcz, Warszawa 2004 11. The EU Foreign Service: how to built amore effective common policy. EPC Working Paper No. 28 November 2007 12. The Treaty of Lisbon: Implementing the Institutional Innovations. Joint Study: EPC EGMONT - CEPS, November 2007 13. Traktat reformujcy Uni Europejsk. Mandat Konferencji Midzyrzdowej analiza prawno-polityczna. Wnioski dla Polski, Kozminski Law School Papers 2007 No 5 14. Traktat zLizbony aspekty prawne ipolityczne. Wyzwania dla Polski. Materiay zkonferencji z13 grudnia 2007 r., Niezaleny Instytut Prawa Midzynarodowego iEuropejskiego: www.nipmie.pl 15. Ziller J., Nowa konstytucja europejska, Warszawa 2006
48
Urzd Komitetu Integracji Europejskiej al. J.Ch. Szucha 23, 00-580 Warszawa www.ukie.gov.pl info@mail.ukie.gov.pl

Poznaj Traktat Z Lizbony

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poznaj Traktat Z Lizbony

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Urzd Komitetu Integracji Europejskiej

Poznaj Traktat z Lizbony

Etapy prowadzce do Traktatu z Lizbony Traktat z Lizbony krok po kroku

Poznaj Traktat z Lizbony

Czym jest Traktat z Lizbony

Poznaj Traktat z Lizbony

Poznaj Traktat z Lizbony

Zasadnicze etapy rozwoju strukturalnego procesu integracji europejskiej

Poznaj Traktat z Lizbony

Dlaczego Unia potrzebuje reformy ustrojowej

Poznaj Traktat z Lizbony

Czy finalizacja reformy ustrojowej? Droga pena kryzysw

Poznaj Traktat z Lizbony

Konwent iKonferencja Midzyrzdowa 2003/2004

Poznaj Traktat z Lizbony

Traktat konstytucyjny charakter prawny izakres przedmiotowy

Poznaj Traktat z Lizbony

Etapy prowadzce do Traktatu z Lizbony

Poznaj Traktat z Lizbony

Zasadnicze moliwoci prawne kontynuowania reformy ustrojowej Unii:

Poznaj Traktat z Lizbony

Traktat z Lizbony - krok po kroku

Poznaj Traktat z Lizbony

Zmiany systemowe wustroju Unii

(1) Przeksztacenie Unii worganizacj midzynarodow

Poznaj Traktat z Lizbony

(2) O bjanienie podziau kompetencji midzy Uni apastwa czonkowskie

Poznaj Traktat z Lizbony

(3) F ormua wikszoci kwalifikowanej wRadzie

Poznaj Traktat z Lizbony

dwjnej wikszoci; aby podj decyzj wRadzie, trzeba wic bdzie:

(4) U mocnienie roli parlamentw narodowych

Poznaj Traktat z Lizbony

(1) jeeli liczba uzasadnionych opinii stanowi

(2) jeeli natomiast liczba uzasadnionych

Poznaj Traktat z Lizbony

(5) U mocnienie ochrony praw podstawowych

Dz.Urz. UE z dnia 14.12.2007 C 303/1.

tokou przystpia, to Irlandia ostatecznie zzastrzeenia nie skorzystaa.

Poznaj Traktat z Lizbony

(6) Umocnienie elastycznoci wUnii

(1) zwykej procedury prawodawczej: akt

(2) specjalnej procedury prawodawczej:

Poznaj Traktat z Lizbony

(9) Waniejsze reformy instytucji

Poznaj Traktat z Lizbony

(11) Zmiany wobecnych filarach Unii

spord celw i zada UE wymienionych w TUE nie pojawia si niezakcona kon-

Poznaj Traktat z Lizbony

Poznaj Traktat z Lizbony

lite instrumenty prawne, odpowiadajce obecnym rozporzdzeniom, dyrektywom idecyzjom;

Poznaj Traktat z Lizbony

Wejcie w ycie Traktatu z Lizbony

Poznaj Traktat z Lizbony

Poznaj Traktat z Lizbony

Dodatkowa literatura dla szczeglnie zainteresowanych tematem

You might also like