T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

TEN BASINCA MARUZ ELK VE KOMPOZT TANK TASARIMI

BTRME PROJES

Mehmet ar TZEMEN

Projeyi Yneten Prof. Dr. Ramazan KARAKUZU

Mays, 2012 ZMR

TEZ SINAV SONU FORMU

Bu alma / / . gn toplanan jrimiz tarafndan BTRME PROJES olarak kabul edilmitir. Yaryl ii baar notu 100 (yz) tam not zerinden ( .. ) dir.

Bakan

ye

ye

Makine Mhendislii Blm Bakanlna, .. numaral jrimiz tarafndan / / . gn saat da yaplan snavda 100 (yz) tam not zerinden . almtr.

Bakan

ye

ye

ONAY

ZET

Bu almada, elik ve cam elyaf-epoksi malzeme iin farkl et kalnlklarnda yaplan statik analizlerde iten basnl tanklarn dayanabilecei maksimum basn deeri aratrlmtr.

lk blmde, iten basnl tanklar hakknda genel bilgi verilmitir. Ayrca kompozit malzemelerin snflandrlmas, kullanm alanlar, avantajlar ve dezavantajlar anlatlmtr.

kinci blmde, iten basnl silindirik tanklarn hesap yntemleri anlatlmtr.

nc blmde, ANSYS 10.0 program ile basnl tank dizayn, sistem zerindeki kstlama ve yklerin tanmlama ve analiz edilmesi detayl bir ekilde anlatlmtr.

Sonu blmnde ise farkl malzeme ve et kalnlklarnda yaplan analiz sonular grafik ve tablo eklinde verilmitir.

NDEKLER

Sayfa indekiler..................................................................................................................................4 Tablo Listesi..............................................................................................................................7 ekil Listesi...............................................................................................................................7

Blm Bir GR

1.1. Basnl Tanklar...............................................................................................................10 1.2. Kompozit Malzemeler......................................................................................................11 1.2.1. Kompozit Malzemelerin Avantajlar ve Dezavantajlar............................................12 1.2.2. Kompozit Malzemelerin Snflandrlmas................................................................14 1.2.3. Kompozit Malzeme Yapmnda Temel Maddeler.....................................................16 1.2.3.1. Reineler ve zellikleri......................................................................................17 1.2.3.2. Elyaf eitleri ve zellikleri...............................................................................17 1.2.4. Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar..............................................................21 1.2.4.1. Gnlk ve Ticari Hayatta Kullanm...................................................................21 1.2.4.2. Askeri Alanda Kullanm.....................................................................................21

Blm ki STATK HESAPLAMALAR

2.1. Genel Gerilme Durumu ve Dzlem Gerilme Dnmleri..............................................23 2.2. Mohr emberi ve Asal Gerilmeler...................................................................................25 2.3. Akma Kriterleri................................................................................................................26 2.3.1. Maksimum Kayma Gerilmesi Kriteri............................................................................26 2.3.2. Maksimum Distorsiyon Enerjisi Kriteri........................................................................27 2.4. nce Cidarl Basnl Tanklardaki Gerilmeler..................................................................27

Blm TEN BASINCA MARUZ TANKIN MODELLENMES VE GERLME ANALZ

3.1. ten Basnca Maruz elik Tankn Modelleme ve Analiz Aamalar..............................31 3.1.1. ki Boyutlu Modelleme.............................................................................................31 3.1.1.1. Geometrik zelliklerin Belirlenmesi.................................................................31 3.1.1.2. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi................................................................32 3.1.1.3. Modelleme ve Sonlu Elemanlara Ayrma lemlerinin Yaplmas....................35 3.1.1.4. Mesnetleme ve Kuvvetlerin Uygulanmas.........................................................38 3.1.1.5. Analiz ve Sonularn Grntlenmesi...............................................................39 3.1.2. Boyutlu Modelleme.............................................................................................42 3.1.2.1. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi................................................................42 3.1.2.2. Modelleme ve Sonlu Elemanlara Ayrma lemlerinin Yaplmas....................43 3.1.2.3. Mesnetleme ve Kuvvetlerin Uygulanmas.........................................................47 5

3.1.2.4. Analiz ve Sonularn Grntlenmesi...............................................................47 3.2. ten Basnca Maruz Kompozit Tankn Modelleme ve Analiz Aamalar......................50 3.2.1. Geometrik zelliklerin Belirlenmesi........................................................................50 3.2.2. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi.......................................................................50 3.2.3. Modelleme ve Sonlu Elemanlara Ayrma lemlerinin Yaplmas...........................53 3.2.4. Mesnetleme ve Kuvvetlerin Uygulanmas................................................................54 3.2.5. Analiz ve Sonularn Grntlenmesi......................................................................55

Blm Drt SONU

4. Sonu..............................................................................................................................57

TABLO LSTES

Tablo 3.1. Et Kalnlna Bal Tabaka Says.......................................................................50 Tablo 4.1. ki Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular............................57 Tablo 4.2. Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular............................59 Tablo 4.3. Boyutlu Modellenmi Kompozit Malzemenin Analiz Sonular.....................60

EKL LSTES

ekil 1.1. Kompozit yap formu..............................................................................................14 ekil 2.1. Normal ve Kayma Gerilmeleri................................................................................23 ekil 2.2. Dndrlm Koordinat Eksenindeki Gerilmeler..................................................24 ekil 2.3. Prizmatik Elemann Yzeylerine Etki Eden Kuvvetler..........................................24 ekil 2.4. Mohr emberi.........................................................................................................25 ekil 2.5. Maksimum Kayma Gerilmesi Kriteri......................................................................26 ekil 2.6. Maksimum Distorsiyon Enerjisi Kriteri..................................................................27 ekil 2.7. nce Cidarl Silindirik Tank....................................................................................28 ekil 2.8. 1 Gerilmesi.............................................................................................................29 ekil 2.9. 2 Gerilmesi.............................................................................................................29 ekil 2.10. Dzlem i ve Dzlem D Gerilmeler................................................................30 ekil 3.1. D Boyutlar............................................................................................................31 ekil 3.2. Yapsal Analiz.........................................................................................................32 7

ekil 3.3. Malzeme Seimi......................................................................................................32 ekil 3.4. Element Davran...................................................................................................33 ekil 3.5. Birim Sistemi Seimi..............................................................................................33 ekil 3.6. zotropik Seimi......................................................................................................34 ekil 3.7. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi.....................................................................34 ekil 3.8. Dikdrtgen Oluturma.............................................................................................35 ekil 3.9. Daire Oluturma......................................................................................................36 ekil 3.10. 2 Boyutlu Model...................................................................................................36 ekil 3.11. Sonlu Eleman Boyutu...........................................................................................37 ekil 3.12. Sonlu Elemanlar Malzemeye Tanmlama............................................................37 ekil 3.13. Basn Deerinin Girilmesi...................................................................................38 ekil 3.14. Mesnetleme ve Basn Kuvvetlerini Listeleme.....................................................38 ekil 3.15. Von Mises Gerilmesi.............................................................................................39 ekil 3.16. 3 Boyutta Gsterim...............................................................................................39 ekil 3.17. x Dzlemindeki Gerilme.......................................................................................40 ekil 3.18. y Dzlemindeki Gerilme.......................................................................................40 ekil 3.19. z Dzlemindeki Gerilme.......................................................................................41 ekil 3.20. Von Mises Gerilmesi.............................................................................................41 ekil 3.21. Malzeme Seimi....................................................................................................42 ekil 3.22. Silindir Oluturma.................................................................................................43 ekil 3.23. Kre Oluturma.....................................................................................................44 ekil 3.24. Hacimleri Birbirinden Ayrma..............................................................................44 ekil 3.25. 3 Boyutlu Model...................................................................................................45 8

ekil 3.26. Sonlu Elemanlara Ayrma lemi Yntemini Belirleme.......................................46 ekil 3.27. Eleman Biimini Belirleme...................................................................................46 ekil 3.28. Sonu Tipini Belirleme.........................................................................................47 ekil 3.29. x Dzlemindeki Gerilme.......................................................................................48 ekil 3.30. y Dzlemindeki Gerilme.......................................................................................48 ekil 3.31. x Dzlemindeki Gerilme.......................................................................................49 ekil 3.32. Von Mises Gerilmesi.............................................................................................49 ekil 3.33. Malzeme Seimi....................................................................................................51 ekil 3.34. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi...................................................................51 ekil 3.35. Hasar Kriterlerini Belirleme..................................................................................52 ekil 3.36. Fiber As ve Tabaka Kalnl Belirleme...........................................................53 ekil 3.37. Sonu Grntleme...............................................................................................55 ekil 3.38. Tsai-Wu............................................ ....................................................................56 ekil 4.1. ki Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular..............................58 ekil 4.2. ki Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular..............................59 ekil 4.3. Boyutlu Modellenmi Kompozit Malzemenin Analiz Sonular......................60

BLM BR

GR

1.1. Basnl Tanklar

Basnl tanklar byk i basnlar karsnda yksek szdrmazlk ve mukavemet zellii gsteren tanklardr. TSEye gre 0.5105 Pa ve daha yksek basnl sv ve gazlarn retiminde, tanmasnda ya da depolanmasnda kullanlan kre, silindir biimli veya kre, silindir ya da koni biimli hacimlerin birletirilmesinde oluan atmosfere kapal kaplardr. Bu tanklar sv veya gaz depolamada veya tanmasnda kullanlabilir. zellikle gaz depolanmasnda kullanlan tanklarn i basnlar ok yksek mertebelerde olabilir. Bu tanklar sanayide, evlerde ksaca birok yerde ve insanlarn yanbandadr. Bu noktada insan sal ve can gvenlii Bundan dolay retilecek tanklarn tasarmnn amacna uygun olmasnn yansra analizinin doru yaplp emniyetli kullanm artlarnn oluturulmas gerekir. Bunun salanmas iin tank zerindeki yklerin doru olarak belirlenip analizler yaplmaldr. Basnl kaba etkiyen ykler; i ve d basn, kabn kendi arl, ortamn scakl, rzgar ve ykleme durumunun statik veya dinamik oluudur. zellikle tankerlerin tasarmnda dinamik yklerin etkisi gzard edilmemelidir. Basnl tanklar yaygn olarak elik ve kompozit malzemelerden retilirler. elik malzemesi olarak zellikle AISI 304, AISI 304L, AISI 316, AISI 316L, AISI 316Ti, AISI 309, AISI 310, AISI 321 ve AISI 430 kullanlmaktadr. Kompozit tanklarda ise youn olarak polyester malzeme kullanlmakta olup i ksm polietilen d ksm cam elyaf-epoksi olarakta retimleri mevcuttur.

10

1.2. Kompozit Malzemeler

stenen ama iin tek balarna uygun olmayan farkl iki veya daha fazla malzemeyi istenen zellikleri salayacak ekilde belirli artlar ve oranlarda fiziksel olarak, makro yapda bir araya getirilerek elde edilen malzemeye kompozit malzeme denir.

yaplar plak gzle incelendiinde (makroskobik muayene) yap bileenlerinin seilip ayrt edilmesi mmkndr. Yaplarnda birden fazla sayda fazn yer ald klasik alamlar ise makro lde homojen olmalarna ramen mikro lde (mikroskobik muayene ile seilebilen) heterojen malzemelerdir.

Kompozit malzemelerde yapy oluturan bileenler birbiri iinde znmezler, kimyasal olarak inert davranrlar. Ancak zellikle metalik sistemlerde dk oranlarda bile olsa, bir miktar znme bileenler arasnda kompozit zelliklerini etkileyebilen ara yzey reaksiyonlar grlebilir.

Kompozit malzemelerde ekirdek olarak kullanlan bir fiber malzeme bulunmakta, bu malzemenin evresinde hacimsel olarak ounluu oluturan bir matris malzeme bulunmaktadr. Bu iki malzeme grubundan, fiber malzeme kompozit malzemenin mukavemet ve yk tama zelliini, matris malzeme ise plastik deformasyona geite oluabilecek atlak ilerlemelerini nleyici rol oynamakta ve kompozit malzemenin kopmasn geciktirmektedir. Matris olarak kullanlan malzemenin bir amac da fiber malzemeleri yk altnda bir arada tutabilmek ve yk lifler arasnda homojen olarak datmaktr. Bylece fiber malzemelerde plastik deformasyon gerekletiinde ortaya kacak atlak ilerlemesi olaynn nne geilmi olur.

11

1.2.1. Kompozit Malzemelerin Avantajlar ve Dezavantajlar

Kompozit malzemelerin birok zelliklerinin metallerinkine gre ok farkllklar gstermesinden dolay, metal malzemelere gre nem kazanmlardr. Kompozitlerin zgl arlklarnn dk oluu hafif konstrksiyonlarda kullanmda byk bir avantaj salamaktadr. Bunun yannda, fiber takviyeli kompozit malzemelerin korozyona dayanmlar, s, ses ve elektrik izolasyonu salamalar da ilgili kullanm alanlar iin bir stnlk salamaktadr.

Aada bu malzemelerin avantajl olan ve olmayan yanlar ksaca ele alnmtr. Kompozit malzemelerin dezavantajl yanlarn ortadan kaldrmaya ynelik teorik almalar yaplmakta olup, bu almalarn olumlu sonulanmas halinde kompozit malzemeler metalik malzemelerin yerini alabilecektir.

Yksek Mukavemet: Kompozitlerin ekme ve eilme mukavemeti birok metalik malzemeye gre ok daha yksektir. Ayrca kalplama zelliklerinden dolay kompozitlere istenen ynde ve blgede gerekli mukavemet verilebilir. Bylece malzemeden tasarruf yaplarak, daha hafif ve ucuz rnler elde edilir.

Kolay ekillendirebilme: Byk ve kompleks paralar tek ilemle bir para halinde kaplanabilir. Bu da malzeme ve iilikten kazan salar.

Elektriksel zellikler: Uygun malzemelerin seilmesiyle ok stn elektriksel zelliklere sahip kompozit rnler elde edilebilir. Bugn byk enerji nakil hatlarnda kompozitler iyi bir iletken ve gerektiinde de baka bir yapda, iyi bir yaltkan malzemesi olarak kullanlabilirler.

12

Korozyona ve Kimyasal Etkilere Kar Mukavemet: Kompozitler, hava etkilerinden, korozyondan ve ou kimyasal etkilerden zarar grmezler. Bu zellikleri nedeniyle kompozit malzemeler kimyevi madde tanklar, boru ve aspiratrler, tekne ve dier deniz aralar yapmnda gvenle kullanlmaktadr. zellikle korozyona kar mukavemetli olmas, endstride birok alanda avantaj salamaktadr. Isya ve Atee Dayankll: Is iletim katsays dk malzemelerden oluabilen kompozitlerin sya dayankllk zellii, yksek s altnda kullanlabilmesine olanak salamaktadr. Baz zel katk maddeleri ile kompozitlerin sya dayanm arttrlabilir.

Kalc Renklendirme: Kompozit malzemeye, kalplama esnasnda reineye ilave edilen pigmentler sayesinde istenen renk verilebilir. Bu ilem ek bir masraf ve iilik gerektirmez.

Titreim Snmlendirme: Kompozit malzemelerde sneklik nedeniyle doal bir titreim snmleme ve ok yutabilme zellii vardr. atlak yrmesi olay da bylece minimize edilmi olmaktadr. Btn bu olumlu yanlarn dnda kompozit malzemelerin uygun olmayan yanlar da u ekilde sralanabilir: Kompozit malzemelerdeki hava zerrecikleri malzemenin yorulma zelliklerini olumsuz etkilemektedir. Kompozit malzemeler deiik dorultularda deiik mekanik zellikler gsterirler. Ayn kompozit malzeme iin ekme, basma, kesme ve eilme mukavemet deerleri farkllklar gsterir. Kompozit malzemelerin delik delme, kesme tr operasyonlar liflerde almaya neden olduundan, bu tr malzemelerde hassas imalattan sz edilemez. Grld gibi kompozit malzemeler, baz dezavantajlarna ramen elik ve alminyuma gre birok avantaja sahiptir. Bu zellikleri ile kompozitler otomobil gvde ve tamponlarndan deniz teknelerine, bina cephe ve panolarndan komple banyo nitelerine, ev eyalarndan tarm aralarna kadar bir ok sanayi kolunda problemleri zmleyecek bir malzemedir.

13

1.2.2. Kompozit Malzemelerin Snflandrlmas

Yaplarnda

ok

sayda

farkl

malzeme

kullanlabilen

kompozitlerin

gruplandrlmasnda kesin snrlar izmek mmkn olmamakla birlikte, yapdaki malzemelerin formuna gre bir snflama yapmak mmkndr. Bu snflama ekli aada verilmektedir.

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 1.1 Kompozit yap formu

Kompozit malzemelerin snflandrlmas a. Elyafl kompozitler b. Parackl kompozitler c. Tabakal kompozitler d. Karma kompozitler a) Elyafl kompozitler: Bu kompozit tipi ince elyaflarn matris yapda yer almasyla meydana gelmitir. Elyaflarn matris iindeki yerleimi kompozit yapnn mukavemetini etkileyen nemli bir unsurdur. Uzun elyaflarn matris iinde birbirlerine paralel ekilde yerletirilmeleri ile elyaflar dorultusunda yksek mukavemet salanrken, elyaflara dik dorultuda olduka dk mukavemet elde edilir, iki boyutlu yerletirilmi elyaf takviyelerle her iki ynde de eit mukavemet salanrken, matris yapsnda homojen dalm ksa elyaflarla ise izotrop bir yap oluturmak mmkndr. Elyaflarn mukavemeti kompozit yapnn mukavemeti asndan ok nemlidir. Ayrca, elyaflarn uzunluk/ap oran arttka 14

matris tarafndan elyaflara iletilen yk miktar artmaktadr. Elyaf yapnn hatasz olmas da mukavemet asndan ok nemlidir. Kompozit yapnn mukavemetinde nemli olan dier bir unsur ise elyaf matris arasndaki ban yapsdr. Matris yapda boluklar sz konusu ise elyaflarla temas azalacaktr. Nem absorbsiyonu da elyaf ile matris arasndaki ba bozan olumsuz bir zelliktir. b) Parackl kompozitler: Bir matris malzeme iinde baka bir malzemenin paracklar halinde bulunmas ile elde edilirler. zotrop yaplardr. Yapnn mukavemeti paracklarn sertliine baldr. En yaygn tip plastik matris iinde yer alan metal paracklardr. Metal paracklar sl ve elektriksel iletkenlik salar. Metal matris iinde seramik paracklar ieren yaplarn, sertlikleri ve yksek scaklk dayanmlar yksektir. Uak motor paralarnn retiminde tercih edilmektedirler. c) Tabakal kompozitler: Tabakal kompozit yap, en eski ve en yaygn kullanm alanna sahip olan tiptir. Farkl elyaf ynlenmelerine sahip tabakalarn bileimi ile ok yksek mukaveket deerleri elde edilir. Isya ve neme dayankl yaplardr. Metallere gre hafif ve ayn zamanda mukavemetli olmalar nedeniyle tercih edilen malzemelerdir. Srekli elyaf taviyeli tabakal kompozitler uak yaplarnda, kanat ve kuyruk grubunda yzey kaplama malzemesi olarak ok yaygn bir kullanma sahiptirler. Ayrca, uak yaplarnda yaygn bir kullanm alan olan sandvi yaplar da tabakal kompozit malzeme rneidirler. Sandvi yaplar, yk tamayarak sadece izolasyon zelliine sahip olan dk younluklu bir ekirdek malzemenin alt ve st yzeylerine mukavemetli levhalarn yaptrlmas ile elde edilirler. d) Karma (Hibrid) kompozitler: Ayn kompozit yapda iki yada daha fazla elyaf eidinin bulunmas olasdr. Bu tip kompozitlere hibrid kompozitler denir. Bu alan yeni tip kompozitlerin gelitirilmesine uygun bir alandr. rnein, kevlar ucuz ve tok bir elyafdr ancak basma mukavemeti dktr. Grafit ise dk toklua sahip, pahal ancak iyi basma mukavemeti olan bir elyafdr. Bu iki elyafn kompozit yapsnda hibrid kompozitin tokluu grafit kompozitden iyi, maliyeti dk ve basma mukavemetide kevlar elyafl kompozitten daha yksek olmaktadr.

15

1.2.3. Kompozit Malzeme Yapmnda Temel Maddeler

Matris Malzemeleri: Kompozit yaplarda matrisin temel fonksiyonu vardr. Bunlar, elyaflar birarada tutmak, yk elyaflara datmak ve elyaflar evresel etkilerden korumaktr. deal bir matris malzemesi balangta dk viskoziteli bir yapda iken daha sonra elyaflar salam ve uygun bir ekilde evreliyebilecek kat forma kolaylkla geebilmelidir.

Kompozit yaplarda yk tayan elyaflarn fonksiyonlarn yerine getirmeleri asndan matrisin mekanik zelliklerinin rol ok byktr. rnein matris malzemesi olmakszn bir elyaf demeti dnldnde yk bir yada birka elyaf tarafndan tanacaktr. Matrisin varl ise ykn tm elyaflara eit olarak dalmn salayacaktr. Kesme yk altndaki bir gerilmeye dayanm, elyaflarla matris arasnda iyi bir yapma ve matrisin yksek kesme mukavemeti zelliklerini gerektirir. Elyaf ynlenmelerine dik dorultuda, matrisin mekanik zellikleri ve elyaf ile matris arasndaki ba kuvvetleri, kompozit yapnn mukavemetini belirleyici nemli hususlardr. Matris elyafa gre daha zayf ve daha esnektir. Bu zellik kompozit yaplarn tasarmnda dikkat edilmesi gereken bir husustur. Matrisin kesme mukavemeti ve matris ile elyaf aras ba kuvvetleri ok yksek ise elyaf yada matriste oluacak bir atlan yn deitirmeksizin ilerlemesi mmkndr. Bu durumda kompozit gevrek bir malzeme gibi davrandndan kopma yzeyi temiz ve parlak bir yap gsterir. Eer ba mukavemeti ok dkse elyaflar boluktaki bir elyaf demeti gibi davranr ve kompozit zayflar. Orta seviyede bir ba mukavemetinde ise elyaf veya matristen balayan enlemesine dorultuda bir atlak elyaf/matris ara yzeyine dnp elyaf dorultusunda ilerleyebilir. Bu durumda kompozit snek malzemelerin kopmas gibi lifli bir yzey sergiler.

16

1.2.3.1. Reineler ve zellikleri

Epoksi Reineleri: Epoksi reineleri bifenol A ile epiklorhidridin reaksiyon rn olup sertletirici (katalist) ile kartrldnda adi scaklkta veya frnlama ile (70 90 derece) bir sonucu belli bir srede sertleir ve bir plastik grnm alr. nemli zellikleri olarak sv, viskoz sv veya kat hallerde bulunabilmeleri, elektrik, s, kimyasal direnleri ile mekanik zelliklerinin yksek olmas, hava artlarndan etkilenmemeleridir. Depolanma sreleri oda scaklnda 24 aydr. Polyesterler: Dibazik asitlerle gliserin, glikol gibi polialkollerin reaksiyonundan elde edilirler. Kat, sv termostat, termoplast gibi trlerde bulunur. Sv polyesterler, katalist ve hzlandrc kullanlarak kr edilirler. Sert, kimyasal maddelere ve hava artlarna direnci ok yksektir. Kat polisterler (LPET gibi) darbe dayanmldr. retan Reineleri: Bir izosiyanatla bir polialkoln oda scaklnda katlma polimerizasyonu ile elde edilen retanlar daha ok kpk lastik (esnek ve rijit) yapmnda kullanlrlar. Kimyasal direnci iyidir. Yazlm zellikleri yksektir. Fenolik Reineler: Fenol formaldehit kondenzasyon rn olup, bu ham maddelerin bazen trevlerinde kullanlmaktadr. Kat ve sv trleri vardr. Yurdumuzda sv reine retimi vardr.

1.2.3.2 Elyaf eitleri ve zellikleri

Matris malzeme iinde yer alan elyaf takviyeler kompozit yapnn temel mukavemet elemanlardr. Dk younluklarnn yansra yksek elastite modlne ve sertlie sahip olan elyaflar kimyasal korozyona da direnlidir. Gnmzde kompozit yaplarda kullanlan en nemli takviye malzemeleri srekli elyaflardr. Bu elyaflar zellikle modern kompozitlerin oluturulmasnda nemli bir yer tutarlar. Cam elyaflar teknolojide kullanlan en eski elyaf tipleridir. Son yllarda gelitirilmi olan bor, karbon, silisyum karbr ve aramid elyaflar ise gelimi kompozit yaplarda kullanlan elyaf tipleridir. Elyaflarn ince apl 17

olarak retilmeleri ile byk ktlesel yaplara oranla yapsal hata olaslklar en aza indirilmitir. Bu nedenle stn mekanik zellikler gsterirler. Ayrca, elyaflarn yksek performansl mhendislik malzemeleri olmalarnn nedenleri aada verilen zelliklere de baldr. stn mikroyapsal zellikler, tane boyutlarnn kk oluu ve kk apta retilmeleri. Boy/ap oran arttka matris malzeme tarafndan elyaflara iletilen yk miktarnn artmas. Elastite modlnn ok yksek olmas.

Cam elyaflar: Cam elyaflar, sradan bir ie camndan yksek saflktaki kuartz camna kadar pek ok tipte imal edilirler. Cam amorf bir malzemedir ve polimerik yapdadr. boyutlu molekler yapda, bir silisyum atomu drt oksijen atomu ile evrilmitir. Silisyum metalik olmayan hafif bir malzemedir, doada genellikle oksijenle birlikte silis (SiO2) eklinde bulunur. Cam eldesi iin silis kumu, katk malzemeleri ile birlikte kuru halde iken 1260 C civarna stlr ve soumaya brakldnda sert bir yap elde edilir.

Cam elyaflarn baz zellikleri aadaki gibi zetlenebilir. ekme mukavemeti yksektir, birim arlk bana mukavemeti eliinkinden yksektir. Isl direnleri dktr. Yanmazlar, ancak yksek scaklkta yumuarlar. Kimyasal malzemelere kar direnlidirler. Nem absorbe etme zellikleri yoktur, ancak cam elyafl kompozitlerde matris ile cam elyaf arasnda nemin etkisi ile bir zlme olabilir. zel elyaf kaplama ilemleri ile bu etki ortadan kaldrlabilir. Elektrii iletmezler. Bu zellik sayesinde elektriksel yaltmn nem kazand durumlarda cam elyafl kompozitlerin kullanlmasna imkan tanrlar. Cam elyaf imalinde silis kumuna eitli katk malzemeleri eklendiinde yap bu malzemelerin etkisi ile farkl zellikler kazanr. Drt farkl tipte cam elyaf mevcuttur. A (Alkali) Cam: A cam yksek oranda alkali ieren bir camdr. Bu nedenle elektriksel yaltkanlk zellii ktdr. Kimyasal direnci yksek, en yaygn cam tipidir. 18

C (Korozyon) Cam: Kimyasal zeltilere direnci ok yksektir. E (Elektrik) Cam: Dk alkali oran nedeniyle elektriksel yaltkanl dier cam tiplerine gre ok iyidir. Mukavemeti olduka yksektir. Suya kar direnci de olduka iyidir. Nemli ortamlar iin gelitirilen kompozitlerde genellikle E cam kullanlr.

S (Mukavemet) Cam: Yksek mukavemetli bir camdr. ekme mukavemeti E camna oranla %33 daha yksektir. Ayrca yksek scaklklarda olduka iyi bir yorulma direncine sahiptir. Bu zellikleri nedeniyle havaclkta ve uzay endstrisinde tercih edilir. Cam elyaflar genellikle plastik veya epoksi reinelerle kullanlrlar.

Bor elyaflar: Bor elyaflar aslnda kendi ilerinde kompozit yapdadrlar. ekirdek olarak adlandrlan ince bir flamann zerine bor kaplanarak imal edilirler. ekirdek genellikle Tungstendir. Karbon ekirdek de kullanlabilir ancak bu yeni bir uygulamadr.

Silisyum karbr elyaflar: Bor gibi, Silisyum karbrn tungsten ekirdek zerine kaplanmas ile elde edilirler. 0.1 mm ila 0.14 mm aplarnda retilirler. Yksek scaklklardaki zellikleri bor elyaflardan daha iyidir. Silisyum karbr elyaf 1370C'ta mukavemetinin sadece %30'nu kaybeder. Bor elyaf iin bu scaklk 640 Ctr. Bu elyaflar genellikle Titanyum matrisle kullanlrlar. Jet motor paralarnda Titanyum, Alminyum ve Vanadyum alaml matris ile kullanlrlar. Ancak Silisyum karbr elyaflar Bor elyaflara gre daha yksek younlua sahiptirler. Silisyum karbrn karbon ekirdek zerine kaplanmas ile retilen elyaflarn younluu dktr.

Alumina elyaflar: Alumina, Alminyum oksittir (A12O3). Elyaf formundaki alumina, 0.02 mm apndaki alumina flamann Silisyum dioksit (SiO2) kaplanmas ile elde edilir. Alumina elyaflarn ekme mukavemetleri yeterince yksek deildir, ancak basma mukavemetleri yksektir. rnein, alumina epoksi kompozitlerin basma mukavemetleri 2275 ila 2413 MPa'dr. Ayrca, yksek scaklk dayanmlar nedeniyle uak motorlarnda kullanlmaktadrlar.

19

Grafit (Karbon) elyaflar: Karbon, younluu 2.268 gr/cm3 olan kristal yapda bir malzemedir. Karbon elyaflar cam elyaflardan daha sonra gelien ve ok yaygn olarak kullanlan bir elyaf grubudur. Hem karbon hemde grafit elyaflar ayn esasl malzemeden retilirler. Bu malzemeler hammadde olarak bilinirler. Karbon elyaflarn retiminde adet hammadde mevcuttur. Bunlardan ilki rayondur (suni ipek). Bu hammadde inert bir atmosferde 1000 - 3000 C civarna stlr ve ayn zamanda ekme kuvveti uygulanr. Bu ilem mukavemet ve tokluk salar. Ancak yksek maliyet nedeniyle rayon elyaflar uygun deildirler. Elyaf imalatnda genellikle rayonun yerine poliakrilonitril (PAN) kullanlr. PAN bazl elyaflar 2413 ila 3102 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptirler ve maliyetleri dktr. Petroln rafinesi ile elde edilen zift bazl elyaflar ise 2069 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptirler. Mekanik zellikleri PAN bazl elyaflar kadar iyi deildir ancak maliyetleri dktr.

Karbon elyaflarn en nemli zellikleri dk younluun yansra yksek mukavemet ve tokluk deerleridir. Karbon elyaflar, nemden etkilenmezler ve srnme mukavemetleri ok yksektir. Anma ve yorulma mukavemetleri olduka iyidir. Bu nedenle askeri ve sivil uak yaplarnda yaygn bir kullanm alanna sahiptirler. Karbon elyaflar eitli plastik matrislerle ve en yaygn olarak epoksi reinelerle kullanlrlar. Ayrca karbon elyaflar alminyum, magnezyum gibi metal matrislerle de kullanlrlar.

Aramid elyaflar: Aramid "aromatik polyamid" in ksaltlm addr. Polyamidler uzun zincirli polimerlerdir, aramidin molekler yapsnda alt karbon atomu birbirine hidrojen atomu ile balanmlardr. ki farkl tip aramid elyaf mevcuttur. Bunlar Du Pont firmas tarafndan gelitirilen Kevlar 29 ve Kevlar 49'dur. Aramidin mekanik zellikleri grafit elyaflarda olduu gibi elyaf ekseni dorultusunda ok iyi iken elyaflara dik dorultuda ok zayftr. Aramid elyaflar dk arlk, yksek ekme mukavemeti ve dk maliyet zelliklerine sahiptir. Darbe direnci yksektir, gevreklii grafitin gevrekliinin yars kadardr. Bu nedenle kolay ekil verilebilir. Doal kimyasallara direnlidir ancak asit ve alkalilerden etkilenir. Her iki kevlarda 2344 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptir ve kopma uzamas %1,8dir. Kevlar 49'un elastik modl kevlar 29'unkinden iki kat fazladr. Kevlar elyafn younluu cam ve grafit elyaflarn younluklarndan daha dktr. Kevlar49/Epoksi kompozitlerinin darbe mukavemeti grafit epoksi kompozitlere oranla yedi kat, bor/epoksi 20

kompozitlere oranla drt kat daha iyidir. Uak yaplarnda, dk basma mukavemetleri nedeniyle, karbon elyaflarla birlikte hibrid kompozit olarak, kumanda yzeylerinde kullanlmaktadrlar. Aramid elyaflar elektriksel iletkenlie sahip deildirler. Basma mukavemetlerinin iyi olmamasnn yansra kevlar epoksi kompozitlerinin nem absorbe etme zellikleri ktdr. ekilde farkl elyaf malzemelerin ve epoksi matrisin gerilme-uzama diyagram verilmitir. izelgede ise farkl elyaf malzemelerin epoksi matris ile oluturduu yar mamul tabaka maliyetleri, E camnn maliyeti baz alnarak verilmektedir.

1.2.4. Kompozit Malzemelerin Kullanm Alanlar 1.2.4.1 Gnlk Ve Ticari Hayatta Kullanm

Bu amala, yaygn ekilde cam elyaf, cam, kee ve cam dokuma ile polyester reineden yaplan eitli rnler kullanlmaktadr. Cam elyaf oran % 30 40 arasdr. ay tepsisi, masasandalye, depo, kvet, tekne, bot ve otomotiv sanayi bu kompozitlerin uygulama rnekleridir. Ayrca formika, baskl devre plakas, elektriki fiberleri, spor malzemeleri ve ara arj atlama srklar, kaynak takm, tenis raketi, yar kanolar deiik birleik malzemelerden yaplan rnlerdir.

1.2.4.2 Askeri Alanda Kullanm

Uzay Ve Havaclk Sanayisinde: Birleik malzemelerin uzay ve havaclk sanayinde kullanm bata hafiflik ve salamlk nitelikleri sayesindedir. Ama daha az yakt harcamak, daha yksek hza ulamak ve verimlilii salamaktr. Bu kullanmda sadece maddi kazan dnlmeyip stratejik performanslarda dikkate alnmtr. zellikle titreim, yorulma ve s dayanm gibi nitelikler uzay ve havaclk sanayinde birleik malzemelerin nde gelen avantajlardr. 21

Birleik malzemeler, deerli niteliklerden dolay uzay ve havaclk aralarnda gittike daha fazla kullanlmaktadr. Bugn bir av bombardman uanda birleik malzeme kullanm toplam uak arlnn yarsna ulam bulunmaktadr. Bu sayede bor karbr, silisyum karbr, almina karbon, cam ve kevlar elyaf deiik reinelerle deiik birleik malzemeler yapmnda kullanlmaktadr.

Silah, Roket Ve Dier Mhimmat Sanayisinde: Birleik malzemelerin silah retimi de kullanm pek yaygn olmamakla beraber 3000 bara kadar dayanabilen 60 ve 81 mm gibi kk apl havanlar iin baz almalar olmutur. Bu silahlar hafiflii nedeniyle piyadenin sava performansn artrc niteliktedir. Roket retiminde birleik malzemelerin rol olduka byktr. rnek olarak M72 de motor laneri cam elyaf ve epoksiden, Apilasta ve dier tanksavar roketlerde gvde ksmen kevlar ve epoksiden, M77 MLRS de lle (nozzle) karbon birleik malzemesinden yaplmaktadr. Mhimmat retiminde de birleik malzemeler ksmen kullanlmaktadr. M19 A/T maynnda gvde ABS reine ve cam elyaf paracklarndan, bu mayna ait kk ve byk belleville yaylar cam doku ve fenolik reineden yaplmlardr. 155mm lik ICM mhimmat gvdelerinde cam elyaf epoksi sarg vardr. Mifer konusunda kevlar ve deiik reineler kullanlmaktadr. Kurun geirmez yeleklerde gnmzde bitili kevlardan, balistik testler iin zrh levhalar cam ve fenolik reineler imal edilmektedir ve tasarm alternatiflerinin bulunmasyla git gide artacak ve birok avantajlaryla insanln hizmetine verilmi olacaktr.

22

BLM K

STATK HESAPLAMALAR

2.1. Genel Gerilme Durumu ve Dzlem Gerilme Dnmleri

Bir noktadaki en genel gerilme durumu alt adet gerilme bileeni ile ifade edilebilir. x, y, ve z normal gerilmeler xy, yz ve zx kayma gerilmeleri Eer eksenler dndrlrse ayn gerilme durumu farkl bileenleri ile ifade edilir.

ekil 2.1 Normal ve Kayma Gerilmeleri

23

ekil 2.2 Dndrlm Koordinat Eksenindeki Gerilmeler

kadar eimli bir dzlemdeki gerilme hali, x=

cos2 + xy sin2

xy= -

sin2 + xy cos2

y=

cos2 - xy sin2

ekil 2.3 Prizmatik Elemann Yzeylerine Etki Eden Kuvvetler 24

2.2. Mohr emberi ve Asal Gerilmeler

Dzlem gerilme iin Mohr emberinin fiziksel yeterlilii basit geometrik dncelerle gerilme dnm iin uygulanabilir. Kritik deerler grafiksel yntemle tahmin edilebilir veya hesaplanabilir.

ekil 2.4 Mohr emberi

x =

R=

Asal gerilmeler A ve B noktalarndan elde edilir. max,min= ort R tan2p=

25

2.3. Akma Kriterleri 2.3.1. Maksimum Kayma Gerilmesi Kriteri

Bu kriter snek malzemelerde, ncelikle kayma gerilmelerinin etkisiyle malzemenin eik dzlem boyunca kaymas sonucu ortaya kan akmann gzlenmesi zerine kurulmutur. Bu kritere gre, verilen bir yap eleman, o elemandaki kayma gerilmesinin maks maksimum deeri, numune akmaya balad zaman, ayn malzemeden yaplm oan ekme deneyi numunesindeki kayma gerilmesi deerinden daha kk olduu srece gven iinde kalr. maks= <

ekil 2.5 Maksimum Kayma Gerilmesi Kriteri

26

2.3.2. Maksimum Distorsiyon Enerjisi Kriteri

Bu kriter, verilen bir malzemede distorsiyon enerjisinin tayini, yani malzemenin ekil deitirmesiyle balantl enerjinin (ayn malzemenin hacim deimesiyle balantl enerjisinin kart olarak) tayin edilmesi esasna dayanr. Ayn zamanda Von Mises kriteri olarak bilinen bu kritere gre, bir yap eleman o malzemede bir hacme den maksimum distorsiyon enerjisi deeri, ayn malzemeden yaplm ekme deneyi numunesinin, akmaya neden olan birim hacme den distorsiyon enerisinden daha kk olduu srece emniyetlidir. a2 ab + b2 < y2

ekil 2.6 Maksimum Distorsiyon Enerjisi Kriteri

2.4. nce Cidarl Basnl Tanklardaki Gerilmeler

nce cidarl basn tanklar, dzlem gerilme analizinin nemli bir uygulama alann tekil eder. Bu tanklarn cidarlarndaki eilme mukavemeti kk olduundan, bir cidar parasna tesir eden i kuvvetlerin tank yzeyine teet olarak tesir ettii kabul edilir. 27

 yarap r ve cidar kalnl t olan ve basnl bir akkan tayan silindirik bir basn kabn ele alalm (ekil 2.7). Sz konusu tankn ve iindeki akkann silindir eksenine gre simetrik olmas nedeniyle, kenarlar srasyla silindir eksenine parale ve dik olan kk elemann kenarlarna herhangibir kayma gerilmesinin tesir etmeyecei aka bilinmektedir. Bu nedenle 1 ve 2 asal gerilmelerdir.

ekil 2.7 nce Cidarl Silindirik Tank

Burada 1 radyal, 2 ise eksenel gerilmedir. Denge denkleminden, Fz = 0 1(2tx)-p(2rx)=0

Bu ifadeyi radyal gerilme 1 iin zerek, 1 = Benzer ekilde denge denkleminden, Fx = 0 2(2rt)-p(r2)=0

Bu denklemi 2 iin zerek, 2 =

28

ekil 2.8 1 Gerilmesi

ekil 2.9 2 Gerilmesi

1 ve 2 asal gerilmeleriyle ilgili A ve B noktalarndan geen Mohr emberini izip maksimum dzlem ii kayma gerilmesinin yarapa eit olduunu hatrlayarak aadaki ifadeyi yazabiliriz. maks(dzlem ii) = maks =

29

ekil 2.10 Dzlem i ve Dzlem D Gerilmeler

30

BLM

TEN BASINCA MARUZ TANKIN MODELLENMES VE GERLME ANALZ

3.1. ten Basnca Maruz elik Tankn Modelleme ve Analizi Aamalar 3.1.1. ki Boyutlu Modelleme 3.1.1.1. Geometrik zelliklerin Belirlenmesi

Modellenecek tank d boyutlar olarak piyasada kullanlan bir su deposunun benzeri olacaktr (ekil 3.1). Analizi yaplacak tank kapasitesi 500 lt.dir. boyutlu elik ve kompozit malzeme analizinde de ayn boyutlar kullanlacaktr. Analiz 2mm, 3mm, 4mm, 5mm, 6mm, 8mm ve 10mm et kalnlklar ayr ayr yaplmtr. Hem iki boyutlu hemde boyutlu modellemelerdeki paralar 2mm et kalnlna sahiptir.

ekil 3.1 D Boyutlar 31

3.1.1.2. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi

Analizi yaplacak elik malzemenin zellikleri aadaki gibi seilmitir; Elastisite Modl: E=200 GPa =0,3

Poisson Oran:

Main Menu > Preferences den Structural seilir. OK baslr.

ekil 3.2 Yapsal Analiz

Main Menu > Preprocessor > Element Type > Add/Edit/Delete seilir. Element Type penceresinden Add. e tklanr. Library of Element Types penceresinden Solid ve Quad 4node 42 seilir. OK ve Close baslr.

ekil 3.3 Malzeme Seimi

32

Main Menu > Preprocessor > Element Type > Add/Edit/Delete seilir. Element Type penceresinden Options. seilir. Alan pencereden Element Behavior K3 axisymmetric olarak seilip OK ve Close baslr.

ekil 3.4 Element Davran Main Menu > Preprocessor > Material Props > Material Library > Select Units seilir. SI (MKS) seilip OK baslr.

ekil 3.5 Birim Sistemi Seimi

33

Main Menu > Preprocessor > Materials Props > Materials Models seilir. Alan pencerede Structural > Linear > Elastic > Isotropik seilir ve yeni alan pencere malzeme zelliklerine gre doldurulur. OK baslr ve ak kalan pencere kapatlr.

ekil 3.6 zotropik Seimi

ekil 3.7 Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi

34

3.1.1.3. Modelleme ve Sonlu Elemanlara Ayrma lemlerinin Yaplmas

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Create > Areas > Rectangle > By Dimensions seilir. Alan Create Rectangle by Dimensions penceresine verilen deerler girilir ve OK baslr.

ekil 3.8 Dikdrtgen Oluturma

Utility Menu > Workplane > Offset by Increments seilir ve alan pencereden stteki scrool bar 9a getirilip +y baslr ve yeni WP orjine gre 0,45m +yde ayarlanm olur.

Utility Menu > Workplane > Offset by Increments seilir ve alan pencereden stteki scrool bar 9a getirilip +y baslr ve yeni WP orjine gre 0,45m +y ynnde ayarlanm olur. Main Menu > Preprocessor > Modeling > Create > Areas > Circle > By Dimensions seilir. Alan Circular Area by Dimensions penceresine verilen deerler girilir.

35

ekil 3.9 Daire Oluturma

Bylece aadaki 2 boyutlu model elde edilmi oldu.

ekil 3.10 2 Boyutlu Model

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Add > Areas seilir ve oluturulan iki ayr alan birletirilir.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Size Cntrls > Global > Manuel seilir ve sonlu elemanlara ayrma boyutu belirlenir.

36

ekil 3.11 Sonlu Eleman Boyutu

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesh Attributes seilir ve sonlu elemanlara ayrma ilemi malzeme zelliine atanr.

ekil 3.12 Sonlu Elemanlar Malzemeye Tanmlama

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesh > Volumes seilir ve sonlu elemanlara ayrma ilemi yaplm olur.

37

3.1.1.4. Mesnetleme ve Kuvvetlerin Uygulanmas

Main Menu > Solution > Define Loads > Apply > Structural > Displcement > Symmetry B.C seilir. Mesnetlenecek yerler seilip OK baslr.

Main Menu > Solution > Define Loads > Apply > Structural > Pressure > On Lines seilir. Basncn uygulanaca yer seilir ve OK baslr. Alan pencereye basn deeri pascal [Pa] cinsinden girilerek OK baslr.

ekil 3.13 Basn Deerinin Girilmesi

Yaplan mesnetleme ve ykleme ilemlerinin doru yaplmas nemlidir. Bir hata olup olmad Utility Menu > List takip edilerek surface loads ve constraints seeneklerinden kontrol edilebilir.

ekil 3.14 Mesnetleme ve Basn Kuvvetlerini Listeleme 38

3.1.1.5. Analiz ve Sonularn Grntlenmesi

Main Menu > Solution > Solve > Current LS seilerek zm yaplr. Main Menu > General Postproc > Plot Results > Counter Plot > Nodal Solution seilir. Counter Nodal Solution Data penceresinden Nodal Solution > Stress > vonMises (stenilen gerilme tipi seilip sonularna baklabilir.) seilip OK baslr.

ekil 3.15 Von Mises Gerilmesi

Bu grntleme grsellik asndan zayf kald iin Utility Menu > Plot Cntrls > Style > Symmetry Expansion > 2D Axi-Symmetric seilerek alan pencerede seenekler aadaki gibi doldurulup OK baslr.

ekil 3.16 3 Boyutta Gsterim 39

Aada srasyla x, y, z dzlemlerindeki gerilmeler ve Von Mises gerilmesi gsterilmitir.

ekil 3.17 x Dzlemindeki Gerilme

ekil 3.18 y Dzlemindeki Gerilme 40

ekil 3.19 z Dzlemindeki Gerilme

ekil 3.20 Von Mises Gerilmesi

41

3.1.2. Boyutlu Modelleme 3.1.2.1. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi

Main Menu > Preferences den Structural i seilir. OK baslr. Main Menu > Preprocessor > Element Type > Add/Edit/Delete seilir. Element Type penceresinden Add. e tklanr. Library of Element Types penceresinden Solid ve Brick 8node 45 seilir. OK ve Close baslr.

ekil 3.21 Malzeme Seimi

Main Menu > Preprocessor > Material Props > Material Library > Select Units seilir. SI (MKS) seilip OK baslr.

Main Menu > Preprocessor > Materials Props > Materials Models seilir. Alan pencerede Structural > Linear > Elastic > Isotropik seilir ve yeni alan pencere malzeme zelliklerine gre doldurulur. OK baslr ve ak kalan pencere kapatlr.

42

3.1.2.2. Modelleme ve Sonlu Elemanlara Ayrma lemlerinin Yaplmas

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Create > Volumes > Cylinder > By Dimensions seilir. Alan Create Rectangle by Dimensions penceresine verilen deerler girilir ve OK baslr.

ekil 3.22 Silindir Oluturma

Utility Menu > Workplane > Offset by Increments seilir ve alan pencereden alttaki scrool bar 90 getirilip +y baslr ve yeni workplane ayarlanm olur.

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Create > Volumes > Sphere > By Dimensions seilir. Alan Create Sphere by Dimensions penceresine verilen deerler girilir ve OK baslr.

43

ekil 3.23 Kre Oluturma Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Divide > Volume By WP seilir. Alan pencerede bir nceki ilemde oluturulan eyrek kre seilir. Bu ilem ile eyrek kre ikiye blnmtr.

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Subtract > With Options > Volume seilir. Kreye tkladktan sonra alan pencerede ilk seenek deitirilerek separate entity yaplr. Bylece ikiye blnen krenin bir paras karlm ve istenilen boyutlu tasarm elde edilmi olur.

ekil 3.24 Hacimleri Birbirinden Ayrma

44

ekil 3.25 3 Boyutlu Model

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Add > Volumes seilir ve oluturulan iki ayr hacim birletirilir.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Size Cntrls > Global > Manuel seilir ve sonlu elemanlara ayrma boyutu belirlenir.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesher Options seilir ve beinci seenek No Pyramids olarak deitirilir. Sonra alan penceredeki seenek de tri olarak deitirilir.

45

ekil 3.26 Sonlu Elemanlara Ayrma lemi Yntemini Belirleme

ekil 3.27 Eleman Biimini Belirleme Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesh Attributes seilir ve sonlu elemanlara ayrma ilemi malzeme zelliine atanr. Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesh > Volumes seilir ve sonlu elemanlara ayrma ilemi yaplm olur. 46

3.1.2.3. Mesnetleme ve Kuvvetlerin Uygulanmas

Main Menu > Solution > Define Loads > Apply > Structural > Displcement > Symmetry B.C seilir. Mesnetlenecek olan parann et kalnlklar seilip OK baslr.

Main Menu > Solution > Define Loads > Apply > Structural > Pressure > On Areas seilir. Basncn uygulanaca yer seilir ve OK baslr. Alan pencereye basn deeri pascal [Pa] cinsinden girilerek OK baslr.

3.1.2.4. Analiz ve Sonularn Grntlenmesi

Main Menu > Solution > Solve > Current LS seilerek zm yaplr. Main Menu > General Postproc > Options for Output seilerek alan pencerede Result coord system seenei Global cylindric olarak seilir.

ekil 3.28 Sonu Tipini Belirleme

47

Main Menu > General Postproc > Plot Results > Counter Plot > Nodal Solution seilir. Counter Nodal Solution Data penceresinden Nodal Solution > Stress seenei seilerek istenilen gerilme tipi seilip sonularna baklabilir. Aada srasyla x, y, z dzlemlerindeki gerilmeler ve von-Mises gerilmesi gsterilmitir.

ekil 3.29 x Dzlemindeki Gerilme

ekil 3.30 y Dzlemindeki Gerilme 48

ekil 3.31 x Dzlemindeki Gerilme

ekil 3.32 Von Mises Gerilmesi

49

3.2. ten Basnca Maruz Kompozit Tankn Modelleme Ve Analiz Aamalar 3.2.1. Geometrik zelliklerin Belirlenmesi

Et kalnlklarna gre tabaka says aadaki tabloda verilmitir. Tablo 3.1. Et Kalnlna Bal Tabaka Says

Et kalnl Tabaka says

2 6

3 10

4 12

5 16

6 18

8 24

10 30

3.2.2. Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi

Analizi yaplacak olan kompozit malzeme cam elyaf olup mekanik zellikleri aadaki gibidir; Ex= 40 GPa Gxy=Gxz=Gyz= 3 GPa Xt= 783 MPa Xc= 298 MPa S=69 MPa Ey=Ez= 14 GPa xy=xz=yz= 0,22 Yt= 64 MPa Yc= 124 MPa Fiber Ynleri: [55/-55/55/-55/55/-55]

Main Menu > Preferences den Structural i seilir. OK baslr. Main Menu > Preprocessor > Element Type > Add/Edit/Delete seilir. Element Type penceresinden Add. e tklanr. Library of Element Types penceresinden Solid ve layered 46 seilir. OK ve Close baslr. 50

ekil 3.33 Malzeme Seimi

Main Menu > Preprocessor > Material Props > Material Library > Select Units seilir. SI (MKS) seilip OK baslr.

Main Menu > Preprocessor > Materials Props > Materials Models seilir. Alan pencerede Structural > Linear > Elastic > Orthotropic seilir ve yeni alan pencere malzeme zelliklerine gre doldurulur. OK baslr ve ak kalan pencere kapatlr.

ekil 3.34 Malzeme zelliklerinin Belirlenmesi

51

Main Menu > Preprocessor > Materials Props > Failure Criteria > Add/Edit seilir. Alan pencere veriler gre doldurulup OK baslr.

ekil 3.35 Hasar Kriterlerini Belirleme

Main Menu > Preprocessor > Real Constants > Add/Edit/Delete seilir. Add..ve OK baslr. Alan pencerede OK baslp Number of layers 6 olarak yazlr ve OK baslr.

Alan pencereye verilen deerler girilir. Ak kalan Real Constants penceresi kapatlr. (THETA: Fiber As TK: Fiber tabakann kalnl)

52

ekil 3.36 Fiber As ve Tabaka Kalnl Belirleme

3.2.3. Modelleme ve Sonlu Elemanlara Ayrma lemlerinin Yaplmas

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Create > Volumes > Cylinder > By Dimensions seilir. Alan Create Rectangle by Dimensions penceresine verilen deerler girilir ve OK baslr.

Utility Menu > Workplane > Offset by Increments seilir ve alan pencereden alttaki scrool bar 90 getirilip +y baslr ve yeni workplane ayarlanm olur.

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Create > Volumes > Sphere > By Dimensions seilir. Alan Create Sphere by Dimensions penceresine verilen deerler girilir ve OK baslr.

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Divide > Volume By WP seilir. Alan pencerede bir nceki ilemde oluturulan eyrek kre seilir. Bu ilem ile eyrek kre ikiye blnmtr.

53

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Subtract > With Options > Volume seilir. Kreye tkladktan sonra alan pencerede ilk seenek deitirilerek separate entity yaplr. Bylece ikiye blnen krenin bir paras karlm ve istenilen boyutlu tasarm elde edilmi olur.

Main Menu > Preprocessor > Modeling > Operate > Booleans > Add > Volumes seilir ve oluturulan iki ayr hacim birletirilir.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Size Cntrls > Global > Manuel seilir ve sonlu elemanlara ayrma boyutu belirlenir.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesher Options seilir ve beinci seenek No Pyramids olarak deitirilir. Sonra alan penceredeki seenek de tri olarak deitirilir.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesh Attributes seilir ve sonlu elemanlara ayrma ilemi malzeme zelliine atanr.

Main Menu > Preprocessor > Meshing > Mesh > Volumes seilir ve sonlu elemanlara ayrma ilemi yaplm olur.

3.2.4. Mesnetleme ve Kuvvetlerin Uygulanmas

Main Menu > Solution > Define Loads > Apply > Structural > Displcement > Symmetry B.C seilir. Mesnetlenecek olan parann et kalnlklar seilip OK baslr.

Main Menu > Solution > Define Loads > Apply > Structural > Pressure > On Areas seilir. Basncn uygulanaca yer seilir ve OK baslr. Alan pencereye basn deeri pascal [Pa] cinsinden girilerek OK baslr.

54

3.2.5. Analiz ve Sonularn Grntlenmesi

Main Menu > Solution > Solve > Current LS seilerek zm yaplr. Main Menu > General Postproc > Options for Output seilerek alan pencerede Result coord system seenei Global cylindric olarak seilir.

Main Menu > General Postproc > List Results > Nodal Solution seilir. List Nodal Solution penceresinden Nodal Solution > Failure Criteria > Tsai-Wu Strength Index seilip OK baslarak btn dm noktalarndaki Tsai-Wu deerleri okunabilir.

Main Menu > General Postproc > Plot Results > Counter Plot > Nodal Solution seilir. Counter Nodal Solution Data penceresinden Nodal Solution > Failure Criteria > Tsai-Wu Strength Index seilip OK baslr.

ekil 3.37 Sonu Grntleme

55

ekil 3.38 Tsai-Wu

56

BLM DRT

SONU

Bu almada belirli et kalnlklarnda elik ve cam elyaf malzemeden retilen iten basnca maruz kablarn dayanabilecei basnlar Ansys programnda yaplan statik analizler sonucunda bulunmutur.

Tablo 4.1.de 2 boyutlu modellenmi elik malzemenin farkl et kalnlklarna karlk gelen dayanabilecei maksimum basn deeri ve bu basn altnda r, z, ve Von Mises gerilme deerleri verilmitir. ekil 4.1de ise et kalnlna bal olarak dayanabilecei basn deerleri grafikte grlmektedir.

Yaplan analiz almalarnda iki boyutlu elik malzemenin et kalnl aama aama arttrlarak ilk deerinin 5 katna karlm bunun sonucunda ise dayanabilecei basn deeri yaklak 5,3 kat artmtr. ekil 4.1 incelendiinde elik malzeme iin et kalnl ile dayanabilecei basn arasndaki ilikinin neredeyse lineer olduu grlebilir.

Tablo 4.1. ki Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular

Et Kalnl [mm]

Basn [bar] 15,90 24,09 32,10 40,08 48,10 63,90 79,77

r [MPa] 163 157 152 147 144 144 138

z [MPa] 152 155 156 157 158 158 158

[MPa] 265 265 264 263 261 259 258

2 3 4 5 6 8 10

VonMises [MPa] 230 230 230 230 230 230 230

57

90 80 70 Bas n [MPa] 60 50 40 30 20 10 0 2 3 4 5 Et Kalnl [mm] 6 8 10

ekil 4.1 ki Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular

Tablo 4.2.de 3 boyutlu modellenmi elik malzemenin farkl et kalnlklarna karlk gelen dayanabilecei maksimum basn deeri ve bu basn altnda x, y, z ve Von Mises gerilme deerleri verilmitir. ekil 4.2de ise et kalnlna bal olarak dayanabilecei basn deerleri grafikte grlmektedir.

elik malzeme iin yaplan boyutlu modellemeden elde edilen sonular iki boyutlu modelleme ile paralellik gstermektedir. Benzer ekilde burada da et kalnl ile dayanabilecei basn arasnda yaklak lineerlik sz konusudur. Ancak sonular karlatrlacak olursa, ayn et kalnlnda, boyutlu modelin az da olsa daha fazla basnca dayanabildii grlr. Bu fark et kalnlklarna gre deimekle beraber ortalama 7 kPa mertebesindedir. Bu durumda daha gvenilir olan sonu boyutlu modellemeden elde edilen sonular olacaktr. Aslnda ayn malzeme zellikleri ve ayn geometrik zellikler kullanlmasna ramen oluan bu fark paket programlardan kaynaklanmaktadr. zellikle oluturulan modelin sonlu elemanlara ayrlmas srasnda oluan farkllklar bu sonular dourmaktadr. Sonlu elemanlara ayrrken daha kk boyutlar kullanlrsa geree daha yakn sonular alnabilir. Ancak yaplacak analiz saatler alabilir. Bu noktada yaplan iin nemine gre hassas sonular ile harcanacak zaman arasndaki denge iyi kurulmaldr. 58

Tablo 4.2. Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular

Et Kalnl [mm]

Basn [bar] 13,70 20,65 27,65 34,70 41,70 55,10 69

x [MPa] 111 111 111 112 111 111 111

y [MPa] 230 230 230 230 230 230 230

z [MPa] 116 117 119 121 123 124 124

2 3 4 5 6 8 10

VonMises [MPa] 197 197 197 198 199 197 197

90 80 70 Bas n [MPa] 60 50 40 30 20 10 0 2 3 4 5 Et Kal nl [mm] 6 8 10

ekil 4.2 ki Boyutlu Modellenmi elik Malzemenin Analiz Sonular

Tablo 4.3.te 3 boyutlu modellenmi cam elyaf-epoksi malzemenin farkl et kalnlklarnda ilk hasar ald andaki basn deerleri verilmitir. ekil 4.3te ise et kalnlna bal olarak dayanabilecei basn deerleri grafikte grlmektedir.

Cam elyaf-epoksi malzeme iin analiz sonularna baklacak olursa beklendii gibi et kalnl arttka dayanabilecei basn da artmaktadr. Ancak analiz sonular et kalnl ile basn arasnda elik malzemede olduu gibi bir lineerlik gstermemektedir. 3mmden 59

8mmye kadar et kalnl artna karlk basn art belli oranlarda kalmasna ramen zellikle et kalnl 2mmden 3mmye ve 8mmden 10mmye karldnda dayanabilecei basn yaklak %50 orannda artmtr. Ancak 2mm et kalnlna sahip olan parann 6 tabaka, 3mm et kalnlna sahip olan parann ise 10 tabaka olduu unutulmamaldr. Maliyet asndan bakldnda tabaka says arttka maliyet artar. Bu durum ayn et kalnlklarna sahip kompozit malzemeler iinde geerlidir.

Tablo 4.3. Boyutlu Modellenmi Kompozit Malzemenin Analiz Sonular

Et Kalnl [mm]

2 3 4 5 6 8 10

Basn [bar] 7 11,7 13,5 14,5 19,7 21,6 31,2

Von-Mises [MPa] 1,002 1,011 1,006 1,004 1,006 1,004 1,007

35 30 Bas n [Mpa] 25 20 15 10 5 0 2 3 4 5 Et Kalnl [mm] 6 8 10

ekil 4.3 Boyutlu Modellenmi Kompozit Malzemenin Analiz Sonular

60

KAYNAKLAR

[1] BEER, F.P., JOHNSTON, E.R., Cisimlerin Mukavemeti, 2.baskdan eviri, Beta Basm A.., stanbul, TRKYE, 2003

[2] Yrd. Do. Dr. NAL, O.,Yap Malzemesi Ders Notlar

[3] Teknolojik Aratrmalar web sayfas, http://www.teknolojikarastirmalar.com/eegitim/yapi_malzemesi/icerik/kompozit.html, 10/05/2012

[4] Karplas web sayfas, http://www.karplas.com.tr/, 25/03/2012

[5] Malzeme Bilgisi web sayfas, http://www.matweb.com/, 29/03/2012

[6] Bilgisayar Destekli Mhendislik web sayfas, http://bidem-cae.blogspot.com/, 07/04/2012

[7] CAD CAM web sitesi, http://www.cadcamsektoru.com/, 13/04/2012

[8] CAD CAM CAE paylam sitesi, http://www.argeportal.com/, 06/04/2012

[9] ANSYS 10.0 bilgisayar program kulanm rehberi, ANSYS Inc., 1999

61