Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 28

tIcf hnt\mZkmc \bw

2012

Sqdnkw hIpv
tIcf km

D-Sw

1. BapJw

2. `mhn-Zi\w

3. ZuXyw

4. e-y

5. KpW-ta--bp ki\ A\p-`hw

6. kaq-lhpw Sqdn-khpw

13

7. \nt]w

16

8. hn]W\w

17

9. a\p-jy-hn-`-h-tijn hnI-k\w

20

10. kwm\ Sqdnkw D]-tZ-i-I-k-anXn

22

1. BapJw
1.1 ]pXn-b km-n-I {I-aw C-y k-Zv hy-h--bn L-S-\m-]-cam-b am-- h-cp-nbn-cn-pp. C-Xv sam-w tZio-b D-ev-]m-Z-\-nepw hnhn-[ ta-J-e-I-fn \n-p- kw-`mh-\-I-fnepw {]-Xn-^-en-p Xp-S-n-bn-pv. I-gn- H-cp Z-im--me-v km-tXn-I cw-Kp-m-b ]p-tcm-K-Xn-bpw, hym-]m-c-ta-J-e-bn-epm-b h-f-bpw a-p tk-h-\ {]-h-\fpw tN-v XyXo-b ta-Jesb (tertiary sector) hn-I-k-\-n-s ap-Wn-bn-senp. C-ybpw C-Xn-\v A-]-hm-Za. 2010 se I-W--\p-k-cn-v B-tKm-f tZio-b D-ev]m-Z-\-n-s 63.29 i-X-am-\w tk-h-\ ta-J-e-bn \n-mWv. C-y-bnepw tI-c-f-nepw CXv b-Ym-{I-aw 55.2 i-X-am-\-hpw 66.28 i-X-am-\-hpw BWv. ]p- km-n-I {I-a-n
hn-Ikz-c cm-Py--, {]-tXy-In-v C-ybpw ssN-\bpw {i-t-bam-b ]p-tcmK-Xn ssI-hcnp. CXn-s\m-w hn-Ikn-X k-Zv hy-h--I-fn-se A-`n-hr-n-bpw Iq-Sn-t--tm BtKm-f hn-t\m-Zkm-c ta-J-e-bv-v H-cp ]pXn-b D-W-p e-`np. F-m 2008 - 2009 se
km-n-I am-y-s Xp-S-v hn-t\m-Zkm-c hy-h-km-bw ]n-tm-w t]m-hp-Ibpw AXv C-y-sb AS-w _m-[n-p-Ibpw sN-bvXp. X--fp-sS hnI-k-\ A-P--bn hn-t\mZk-mc-s X-Xm-b {]m-[m\yw \-ev-In D-s-Sp-m tZio-b K-h-sap-I-sf t{]cn-n-p- \n-m-b-I LS-Iw sXm-gn, h-cp-am\w, hntZ-i \m-Wyw, {]m-tZin-I hn-Ik\w Xp-Sn-b ta-J-e-I-fn hn-t\m-Zk-m-c-n-\p- km-n-I {]m-[m-\y-am-Wv. {]-IrXnZ--am-b k--pw, kmw-kv-Imcn-I ss]-Xr-Ihpw hn-t\m-Zkm-c hy-h-km-b-n-s
aq-e-[-\-am-bn I-W-m--s-Spp. C-h-bm A-\p-{K-lo-Xam-b {]-tZ-i- hn-t\m-Z
km-c cwK-v A-km-[m-c-Wam-b h-f ssI-h-cn-p-hm km-[y-X-bpv. {]mtb-W IqSp-X sXm-gn-e-h-k-c- kr-n-p- hn-t\m-Zkm-c ta-J-esb, Zm-cn-{Zyhpw sXm-gnenm-bv-a-bp-am-bn _--s- {]-iv-\--p ]-cn-lm-c-am--sa- \n-e-bn t{]m-m-ln-np-pv. {]-Ir-Xn-bn-te-p a-S-p-hm-\m-Wv B-[p\n-I hn-t\m-Zk-m-cn Xm-ev-]-cy-s-Sp-sX- Imcyw a-\-n-em-n {]-IrXn, k-aqlw, kw-kv-Im-cw Ch-sb A-Sn-m-\-am-n-bp A-\p-`-h- ]-I-p \-ev-Ip- hn-t\m-Zkm-c ]-cn-]m-Sn-Ifpw X-{--fp-am-Wv cmPy- X-m-dm-p-Xv. hn-t\m-Zkm-c hy-h-km-b-n \n-v ]-c-amh-[n ^-ew I-sp-I-sb-

e-y-tm-sS,

hn-t\m-Zkmc

tI-{--fn-se

{]tZ-ihm-knIsf

'tNm-I Ip-d-bv-p-hm\pw _-- i-n-s-Sp-m-\p-am-bn' (minimize leakages and


maximize linkages) Sq-dn-kw ]-cn-]m-Sn-I-fn ]-p tN-cp-hm t{]-cn-n-pp. C-v kpnc

hn-Ik\w (sustainable development) F- B-i-b-n-\v {]-tXy-I Du- \-evIn, Sq-dn-kn-\v X--fp-sS hnI-k-\ am-Xr-I-bn A-lam-b m-\w \-ev-Ip-hm Fm k--Zv
hy-h--Ifpw {i-n-p-p-v.

1.2 B-tKm-f Sq-dnkw 919 _n-ey bp.Fkv. tUm-f-dns (G-Xm-v \m-ev-]-p e-w
tIm-Sn C-y cq-]) H-cp hy-h-km-b-amWv. AXv 2010- 67 _n-ey bp.Fkv. tUm-f-dns h-[\-hv h-cp-am-\-n-ep-m-n A-p i-X-am-\w h-f-m \nc-p ssI-h-cn-p-I-bpmbn. 1950 25 Z-ie-w am-{X-am-bn-cp-p B-tKm-f hn-t\m-Zk-m-cn-I-fp-sS Fw.
2008- AXv 924 Z-i-e--n-se-n. sF-Iy-cm-{ Sq-dn-kw kw-L-S-\-bpsS (UNWTO)
2010-se Xm-Xv-Imen-I I-W-p-I-f-\p-k-cn-v sXm-p-ap-h-j-s-m 6.6 i-X-am-\w IqSp-X h-f- t\-Sn- k-m-cn-I-fp-sS Fw 940 Z-i-e--n-se-n \n-ev-pp. 2010
tZiob sam- h-cp-am-\-n\v (GDP) bm-{Xm hn-t\m-Zkm-c ta-J-e-I-fp-sS B-sI kw`mh-\, A-Xn-s hnim-e km-n-I kzm-[o-\w D-ssS, 9.1 i-X-am-\-amWv. 258
Z-iew sXm-gn-e-h-k-c--fm-Wv B-sI kr-n--s-Xv. C-Xv B-tKmf sXm-gn-e-h-k-c-fpsS (Global employment) 8.8 i-X-am-\-amWv. Cu t\--n-\p Im-c-W-am-bn ]-d-bp-Xv
s]m-Xpkz-Im-cy ]-m-fn--a-Sn-m-\-am-n-bp- H-cp kw-tbm-K I- ]--Xnbpw A-Xns km-aq-ly-X-e--fpw (community interface) B-Wv.
1.3 B-tKm-f hn-t\m-Zkm-c hy-h-km-b-n C-y Xm-c-X-tay-\ H-cp ]p-Xp-ap-J-amWv.
B-tKm-f hn-t\m-Zk-m-c-ta-J-e-bn-se h-cp-am-\-n-s H-cp i-X-am-\-hpw (bp.Fkv.
tUmf 11.39 _n-ey), k-m-cn-I-fp-sS h-c-hn-s H-cp i-X-am-\-hpw (5.58 Z-i-ew)
am-{X-am-Wv \-ap-p e-`n-p--sX-n-epw, C-Xv tZio-b k-Zv hy-h--bp-sS H-cp
kPo-h `m-K-am-bn am-dn--gnp. C-y-bn-te-p- cm-Pym--c hn-t\m-Zk-m-cn-I-fp-sS
hchv 1991-se 16 e--n- \npw 2010-se Xm-Xv-Imen-I I-W-p-I kq-Nn-n-pXp t]mse 55.8 e--n-se-n \n-ev-p-tm hmjn-I h-f-m \ncv 8.1 i-X-am-\amWv. C-tX Im-e-b-f-hn hn-hn-[ kw-m-\- X-n-ep- B-`y--c hn-t\m-Z
k-m-cw 66.6 Z-i-e--n \nv 740.21 Z-i-e--n-sen 10.7% hmjn-I h-f-
tc-J-s-Spn. hntZ-i \m-Wy-h-cp-am-\w 1991-se 1.86 _n-ey bp.F-kv. tUm-f-dn
\npw 2010-se-p-tm 14.19 _n-ey bp.F-kv.tUm-f-dmbn (Xm-Xv-Imen-I I-Wv)
h-np. C-hn-sS hmjn-I h-f-m \ncv 24.6% BWv. C-y-bp-sS tZiob sam-w
D-ev-]m-Z-\-n-\v Sq-dn-kw ta-J-e-bp-sS kw-`mh\ 8.6 i-X-am-\-am-bpw, 49 Z-ie-w sXm-gn-epI Bbpw I-W-m--s-Spp. ]qXn-b hn-t\m-Zkm-c tI-{-fpw D-ev-]--fpw
A-\p-`-h-fpw hn-I-kn-n-s-Sp-p--Xn-eq-sSbpw hnhn-[ X-c-mcm-b k-m-cn-I-fp-sS
Xm-ev-]-cy---\p-kr-Xam-b ]-cn-]m-Sn-I cq-]-s-Sp-p--Xn-eq-sSbpw Sq-dn-kw hy-h-kmbw A-m-cm-{ hn-]-Wn-bn H-cp Ip-Xn-p Nm--n-\v X-m-sd-Sp-p-I-bmWv. h-cp- Zi-I2

n tem-I-n-se G-hpw {]-[m-\-s- Sq-dn-kw h-f-m tI-{-fn-sem-m-bn


C-ysb WTTC Aw-Ko-I-cn-pp. {Sm-hSq-dn-kw ta-J-e-bn-se B-sI km-n-I hym]m-c--fn A-Sp- ]-p h-j-mew, 9.7 i-X-am-\w F- D-b- h-f-m \n-c-p
ssI-h-cn-m t]m-hp-Xv S-n-bv-p ti-jw C-y B-bn-cn-p-sa-p {]-Xo-n-pp.
C-tX Im-e-b-f-hn G--hpw A-[n-Iw sXm-gn kr-n--s-Sp-Xpw ssN-\-bv-p ti-jw
C-y-bn B-bn-cn-p-sapw I-cp-X-s-Spp. cm-Pym--c hntZ-ik-m-cn-I ]-Ww Nn-ehm-p--Xn-s h-f-m\n-c-pw, A-Sp- Z-i-I-n G--hp-a-[nIw ({]-Xn-hjw 14.3%)
C-y-bn-em-bn-cn-p-sa-p I-cp-X-s-Spp. Np-cp-n--d-m Cu ta-J-e-bp-sS h-f-m \nc-n-s\ _m-[n-p- \-b-]-cam-b {]-iv-\--fn {]-[m-\-s--h-bv-v D-cw I-s-m
I-gn-m, WTTC bp-sS {]-hN-\w C-y-bv-v tim-`-\am-b `m-hn hm-Kv-Zm-\w sN-p-p.
1.4 1976- tIm-hf-v tI-{ k-m-cn-s c-m-I-Xr-Xz-n H-cp A-m-cm-{ _o-v
dn-tkm-v m-]n-p--tXm-sS-bm-Wv tI-c-f-n hn-t\m-Z km-c hnI-k-\ ]-cn-]mSnI B-cw-`n-p-Xv. hn-t\m-Z km-c ta-J-e-bp-sS h-cp-am\ km-n-I km-[yXI a-\-n-emn-b tI-c-f k-m 1986- X-s hn-t\m-Z k-mc-s H-cp hy-hkm-b-am-bn {]-Jym-]np. c--c Z-im-w F- sNdn-sbm-cp Im-e-b-f-hn-\p-n X-s
A-m-cm-{ hn-]-Wn-bn X--fp-sS Sq-dn-kw {_m-Un-\p m-\-ap-d-n-p-hm\pw tI-c-fn-\p I-gnp. s]m-Xpkz-Im-cy ]-m-fn--n-s {]m-[m\yw Du-n--d-bp- tI-c-fn-s B-Zy Sq-dn-kw \bw 1995- {]-Jym-]n--s-p. ]p- hn-]-Wn-I Io-g-S-nbpw
]pXn-b X-{-fpw D-ev-]--fpw sa-\-s-Sppw Sq-dn-kw H-t-sd ap-n-se-n-gnp. 1986- I-n-v A-]-Xn-\m-bn-cw hntZ-i hn-t\m-Z k-m-cn-I-fm-sW-n-bn-cpXv. hntZ-i \m-Wy h-cp-am\w 0.16 _n-ey cq-]-bpw. 2010-se-n-b-tm hntZ-i
hn-t\m-Z k-m-cn-I-fp-sS Fw 0.6 Z-i-e--am-bpw, hntZ-i \m-W-b h-cp-am\w 37.97
_n-ey cq-]-bmbpw D-b-p. hn-t\m-Z km-c ta-J-e-bn B-sI Dmb sXm-gn-e-h-kc 1.2 Z-i-e--am-bn I-W-m-n-bn-cn-pp. hn-t\m-Z k-m-c ta-J-e-bp-sS H-cp Z-im-me-s h-f-m N-cn{Xw hy--am-p- ]-n-I-bm-Wv Xm-sg-sm-Sp-n-cn-p--Xv.

]nI 1 tI-c-f Sq-dn-kw k-m-cn-I-fp-sS h-chpw h-cp-am-\hpw


tI-c-f-nte-v
hntZ-i
hn-t\m-Z
k-m-cnI-fp-sS
hchv

C-y-bn-tev hntZ-i
hn-t\m-Z
k-m-cnIfpsS hchv

tI-c-f-n-tev h-cp-
hntZ-i hn-t\mZ k-m-cn-I-fpsS i-X-am-\W-v

tI-c-f-n-tep h-cp-
B-`y--c hnt\m-Z
k-m-cn-I-fpsS I-Wv

hn-t\m-Z km-c- ta-J-ebn \n-p-


hntZ-i\mWy
h-cp-am\w (_ney cq-]bn)

B-sI h-cpam\w
(_n-ey
cq-]-bn)

2001

208830

2537282

8.23

5239692

5.35

45.00

2002

232564

2384364

9.75

5568256

7.06

49.31

2003

294621

2726214

10.81

5871228

9.83

59.38

2004

345546

3457477

9.99

5972182

12.67

68.29

2005

346499

3918610

8.84

5946423

15.22

77.38

2006

428534

4447167

9.64

6271724

19.88

91.26

2007

515808

5081504

10.15

6642941

26.41

114.33

2008

598929

5282603

11.34

7591250

30.67

131.30

2009

557258

5167699

10.78

7913537

28.53

132.31

2010

659265

5583746

11.81

8595075

37.97

173.48

h-jw

A-\p-]-a hn-t\m-Z km-c D-ev-]--fm-b Im-b Sq-dnkw, B-bpth-Z Sq-dn-kw Xp-Sn-b


\q-X-\m-i-b- A-m-cm-{-X-e-n Aw-Ko-Im-cw t\Sn. tI-c-f-n-se Im-b-ep-I-fn
C-p- B-bn-c-tm-fw lu-kv t_m-p-I-fn A-Snm-\ ku-I-cy- D-h sXm-v H-gpIp sIm-m-c- F-p hn-ti-jn-n-m-hp-{X B-Uw-_-c ku-I-cy- D--h h-scbpv. tI-c-f-n-s ]-c--cm-K-X Nn-In-m co-Xnbm-b B-bp-thZ-s hn-t\m-Z k-m-cnI-n-S-bn ]p-\-bu--\ Nn-In-m hn-[n-bm-bn {]-N-cn-np. k-m-cn-I-p a-d-m-\m-h A-\p`-hw ]-I-p \-ev-Ip--Xn-\m-bn B-Uw-_c tlm--ep-I ap-X ]-c--cm-K-X
hm-kvXp ssi-en-p aIp-tSm-Zm-l-cW-fmb tlmwkv-tI (Homestays), kw-kv-Imcw, ]m-c-cyw, I-e-I C-h-sbmw {]-tbm-P-\-s-Spn. Xp-S--bm-bn h- k-m-cp-I s]m-Xp-taJ-e-sb-bpw, kz-Im-cy-ta-J-e-sb-bpw, _-lp-P-\--sf-bp-samw Iq-n-t-v hn-t\m-Z km-c
ta-J-e-bp-sS A-Sn--d hn-I-kn-n-p-hm {i-anp. 2000-amv ap-X Xp-S--bm-bn c-p
h-j-n-sem-cn- \-S-p- tI-c-f {Sm-h am-v kz-Im-cys]m-Xp ]-m-fn--n-s
i-n Im-n--cpp. Sq-dn-kw h-Ippw Sq-dn-kw hy-h-km-bhpw tN-v \q-X-\ {]N-c-W
]-cn-]m-Sn-I-fn-eq-sSbpw tdm-Uv tjm-I-fn-eq-sSbpw tZiobA--tio-b hn-]-Wn-I ]n-Sn--S4

p- H-cp ]pXn-b amXr-I D-cp-n-cnp. Sq-dn-kw _-lp-P-\--p-]-tbm-K-s-tS--Xnsbpw ]-m-fn--n-sbpw B-h-iy-I-X-bn-eq-n sXm-q-dp-I-fn Ctm Sq-dn-kw am-Xr-II D-b-p h-cn-Ibpw 2007- D--chm-Z Sq-dn-kw ]-cn-]m-Sn-I B-cw-`n-p-Ibpw sN-bvXp.
Xm-a-k ku-I-cy-, hgn-tbm-c hn{i-a tI-{, a-\p-jy hn-`-h hn-I-k\w, hn-t\m-Zkmc ta-J-e-bv-p th- \n-t-]w C-h-sbm-s D-m-n-sb-Sp-p--Xn-\p t\-Xr-Xzw \-ev-Ip-hm\m-h-iyam-b m-]-\ kw-hn-[m-\w kw-m-\w hn-I-kn-n-s-Sp-p I-gn-p.

Cvv hn-t\m-Zkm-c ta-J-e-bn sN-dpInSC-S-cw kw-cw-`--m-Wv ta-v. hn-I-k\-n-s Im-gv-N-m-Sn-eq-sS t\m-p-tm hn-t\m-Zk-m-c-n-\p- {]m-ap-Jyw Xt-i `-c-W
kw-hn-[m-\-fpw {]-tZ-i-hm-kn-Ifpw a-\-n-em-n-p-S-n-bn-p-v. s]m-Xpkz-Im-cy ta-J-eI-fp-sS H-cp am-Xr-Im Iq-mbv-a hn-t\m-Z km-c ta-J-e-bn D-cp-n-cn-n-pv. k-Zv hyh-sb i-n-s-Sp-p-Xn-s\m-w km-aq-ly]-cn-k-c L-S-I-sf tZm-j-I-c-am-bn _m-[nm- X-c-n hn-t\m-Zk-m-cn-v k-i-\w tem-I-\n-e-hm-c-ap- H-cp A-\p-`-h-am-n
amp-hm th- \n-e-hm-cw Fm ta-J-e-I-fn-ep-ap-d-m-p-I-bm-Wv Im-e-L--n-s B-h-iyw.

2. `m-hn-Zi\w (Vision)
tI-c-f kw-m-\-n-s kpn-c hn-I-k-\-n N-e-\m--Ihpw kp-{]-[m-\-hpam-b ]-v
hn-t\m-Zk-m-c ta-J-e h-ln-pI.

3. Zu-Xyw (Mission)
3.1 A-m-cm-{ \n-e-hm-c-ap- H-cp {]m-tZin-I k--i-\m-\p`hw Cu kw-m-\w ]-I-p
\-ev-Ipw.
3.2 ]m-cn-nXn-I ]-cn-K-W-\-I \n-e-\n-n-sm-pX-s Sqdn-kw ta-J-e hy-hkm-b
\n-t-]- -Wn-pw.
3.3 X-t-io-b-v hn-t\m-Zk-m-c-n-s {]-tbm-P-\- e-`n-p-Ibpw A-h A-Xn-\v
XXm-b aqeyw \-ev-Ip-Ibpw sN-pw.
3.4 tI-cf-s Sq-dn-kw ta-J-e-bn-se {i-t-bam-b H-cp B-tKm-f {_m-Um-bn D-b-pw.
3.5 C-y--Ipw ]p-dpw \-p-sS hn]-Wn hn-ln-Xw h-n-n-pw.
3.6 kw-m-\-n\pw cm-Py-n\pw Sq-dn-kw ta-J-e-bn B-h-iyam-b D-b- \n-e-hm-c-ap-
am-\-h hn-`-h-ti-jn-bp-sS t{km-X-m-bn tIc-fw am-dpw.

4. e-y (Objectives)
4.1 D-b- Kp-W-\n-e-hm-c-ap- k--i-\m-\p`-hw D-d-m-pI.
4.2 hn-t\m-Z k-m-c-n \npw Xt-ihm-kn-I-p {]-tbmP-\w D-d-m-p-hm {i-npI.
4.3 \n-t-]w km-[y-am-hp- A--co-w kr-n-pI.
4.4 tZiobA--tio-b hn-]-Wn-I-fn tI-cf-s {]-Xy-am-b H-cp B-tKm-f {_m-Umn hn-]-W\w sN-pI.
4.5 hn-t\m-Z km-c B-Xn-Yy ta-J-e-I-m-h-iyam-b D-b- Kp-W\n-e-hm-c-ap- am-\-h
hn-`-h-ti-jn hn-I-kn-n-s-Sp-p-I.

5. KpW-ta--bm- k--i-\m-\p`hw D-d-m-p-hm


k-i-I-cm-Wv hn-t\m-Zkm-c hy-h-km-b-n-s \-sv F-v a-\-n-em-pp. a--c-
\n-d- Cu ta-J-e-bn H-cp hn-t\m-Zkm-c tI-{--n--\v ]n-Sn-v \n--W-sa-n D-]-t`mm-hn-\v In-S-b- tk-h-\hpw, kw-Xr-]v-Xnbpw D-d-m-n-tb Xocq. B-tKm-f \n-ehm-c-ap-
ku-I-cy- e-`y-am-p-hm R- {i-anpw. C-Xn-\m-bn hn-t\m-Zkm-c tI-{--fn
A-Sn-m-\ ku-I-cy- Iq-p-hm\pw tlm--ep-I-fn-epw, sd-kv-tm-dp-I-fn-epw, a-v k--i-I
tI-{--fnepw sa--s- tk-h-\- e-`y-am-p--Xn-\pw, hn-t\m-Zkm-c tI-{--fn
Iq-Sp-X sa--s- ku-I-cy- H-cp-p-hm-\pw, hnt\m-Zkm-c ta-J-e-bn-se {]m-tZin-I
B-I-j-W--fp-sS ]cn-]m-e-\hpw k-q- kw-c--Whpw D-d-mpw.
5.1 hn-t\m-Zkm-c tI-{-f-n-se ASnm\ ku-I-cy-
Xt-i kz-bw`-c-W m-]-\-f-p-sSbpw h-Ip-p-I-fp-tS-bpw {]-h--\- G-Io-I-cnp-I
F-Xv sa--s- ASnm\ ku-I-cy- D-d-m-p--Xn-\v A-Xy-m-t]-Iv-jn-X-amWv.
ASnm\ ku-I-cy--fp-sS Im-cyn \n-e-hn-ep- A-]-cym-]v-X-X ap-K-W-\m-Sn-m-\n ]-cn-l-cn-t--XmWv. Cu {]-h-\--fp-sS knw-l-`m-Khpw a-p h-Ip-p-I \Ip ap-K-W\-sb A-Sn-m-\-s-Sp-n BbXn-\m _--s- avv h-Ip-p-I Cu B-hiy--tfm-Sv {In-bm--I-ambn {]-Xn-I-cn-t--Xp-v. {][m-\-s hn-t\m-Zkm-c tI-{-fn Sq-dn-kw h-Ipv _s- h-Ip-p-I-fp-ambn tN-v A-Snm-\ ku-I-cy- sa--sSp-p-Xn-\p- ]--Xn-I X-m-dm-p-w. P-e-hnX-c-W kw-hn-[m-\w, km-c kuIcyw,
sX-cp-hv hn-f-p-I, am-en-\y kw-kvIc-Ww Fn-h-bmWv {][m-\ ]XnI ap-Jy-a-{n
A-y--\m-bpw, Sq-dn-kw a{n D-]m-[y--\mbpw, H-cp Iym-_n-\v I-n-n Sq-dn-kn\p
thn cq-]n-I-cn-pw. a-p h-Ip-v a-{n-am Aw-Kfmb Cu I-n-n Sq-dn-kw ta-Jebnse
kp-{][m\ ]--Xn-I-fp-sS \-S-n-n-\v ta-t\m-w h-ln-pw.
6

5.1.2 {]-k-hpw {]m-[m-\y-hp-tadn-b ]--Xn-I cq]n-I-cn-p--Xn-\mbn Sq-dn-kw h-Ip-v


C-Xn-\m-bn Sq-dn-kw an-\n- -A-y--\m-bp- "Sm-kv-v t^mgv-kv Hm C-{^m-kv-{S-Iv sU-h-e-vsav cq-]n-I-cn-pw. C-Xn Sq-dn-kw hy-h-km-b-n G-s-n-cn-p-hcpw a-p h-Ip-p-I-fn-se {]-Xn-\n-[-n-Ifpw Aw-K--fm-bn-cn-pw.

5.1.3 sI-n-n-S-p-

\Kc-am-en-\y-

Sq-dn-kw

hy-h-km-b-n--\pw

s]m-Xp-P\m-tcm-Ky-

n\pw Hcp-t]m-se D-Xv-WvT D-f-hm-pp. B-h-iy-ap--bn-S--fn-semw Sq-dn-kw


h-Ip-v Xt-i kz-bw`-c-W m-]-\--fp-am-bn k-l-I-cn-v am-en-\y \n-m-\w \-Sm-n Sq-dn-kw tI-{-fpw {][m-\ Sq-dnkw C-S-\m-gn-Ifpw hr-n-bm-bn kq-npw.
hnhn-[ F.Pn.H.I-fp-tSbpw kz-bw`-c-W m-]-\--fp-tS-bpw, kz-bw klm-b kwL--fp-sS-bpw- ]-m-fn--tmsS tI-c-f th-kv-v {^o sUn-t\j (KWFD) F-
t]-cn {]-Nm-c-W ]-cn-]m-SnI B-cw-`n-pw. Sq-dn-kw a-{n A-y\m-b H-cp Sm-kv-v
t^m-gvkv t^m C-^-Iv-So-hv Iym--bn (KWFD) cq-]oI-cn-pw. C-Xn Sq-dn-kw h-Ip-nsebpw X-t-i-kz-bw`-c-W h-Ip-n-sebpw ip-Nn-Xz -an-j-\n-sebpw kz-bw-k-lm-b-kw-L-fn-se-bpw, hnhn-[ F.Pn.H.I-fn-sebpw Sq-dn-kw hy-h-km-b-n-sebpw {]-Xn-\n-[n-I
D-m-bn-cn-pw.

5.2. hn-t\m-Z km-c hn-`-h-fp-sS amt\-Pv-savv


5.2.1 tI-c-f-n-se `qcn]-w hn-t\m-Z km-c BI-j-W-fpw Xt-i kz-bw`-c-Ww,
h\w, h-\y-Pohn, sI.F-kv.C._n, kmw-kv-Im-cnIw, P-e-tkN-\w, Irjn, Xpd-ap-Jw, arKkw-cWw Xp-Sn-b h-Ip-p-I-fpsS A[o-\-X-bn-emWv. Cu hn-`-h--fp-sS D-]-t`mm-hv F- \n-e-bn Cu h-Ipp-I-fp-am-bn kl-I-cnv sImv A-h-bp-sS hn-I-k-\n\pw ]cn--]m-e-\-n-\p-am-bn tI-c-f Sq-dn-kw {_m-U-ns Iogn hnhn-[ {i-a-
\-S-pw.
5.2.2 {]Ir-Xn-bp-am-bn _--s-p In-S-p- hn-t\m-Zkm-c hn-`-h- Sqdn-k-n-s
t]-cnepw a-p ]-e co-Xn-bn-ep-ap- Nq-j-W--v C-c-bm-Im\p- km-[y-X-tb-sd-bmWv.
Cu hn-`-h--fp-sS \n-e-\n--n-\m-bn A-h-bp-sS hnth-I]q-am-b D-]-tbm-Kw A-Xy-mt]-n-XamWv. C--c-n F-fp--n -Xs-Sm-hp- {]-tZ-i--fn-se G-sXm-cp
hn-[-n-ep- C-S-s]-S-ep-I-pw Sq-dn-kw h-Ip-n-s AwKoImcw \n-_--amWv.

5.2.3 B-e-p-g tI-{o-I-cn-m-Wv tI-c-f-n-se an- Imb hn-t\m-Zkm-c {]-h--\fpw \S-p h-cp-Xv. \n-e-hn B-bn-c-n]-cw lu-kv-t_m-p-I-fm-Wv Cu {]-tZip {]-h-n-p h-cp-Xv, Cu km{-X C-hnS-s Im-b ]-c-p-Ip Xm-m-hp-7

Xn-\pw A-p-d-amWv. X-aq-ew K-XmK-Xw Ip-d- Im-b ]-c-n-te-v lu-kvt_m-p-IfpsS k-m-cw Xn-cn-p hn-tS-Xv B-h-iy-am-bn-cn-pp. ]pXn-b {]-tZ-i--fn Imb hn-t\mZk-m-cw hym-]n-n-p--Xn\p th-n Sq-dn-kw h-Ip-v P-e-hn`h h-Ip-p-ambn k-l-I-cn-v ]pXnb t_m-v sP-n-I-fpw,- I-S-hp-I-fpw, ]m-nw-Kv G-cn-b-Ifpw \n-npw. th--\m-p Im-b-en-\p ]pd-ta a-p Im-b {]-tZ-i--fn-tepw lukv-t_m-v
{]-h--\- hym-]n-n-p-hm-\p- k-lm-bw Sq-dn-kw h-Ip-v \-Ipw.
5.2.4 tlmwkv-t-Ipw, B-bpth-Z tI-{--pw, lukv-t_m-p-I-pw, k-o-kv
hn-Ipw Xt-i kz-bw`-c-W-m-]-\--fp-sS sse-k-kv e-`n-p--Xn\v Sq-dn-kw
h-Ip-n-s Aw-Kn-Im-cw \n-_-am-pw. C-Xn-\m-bn X-t-i kz-bw`-c-W hIp-p-am-bpw
Btcm-Kyw, Xp-d-apJw, Xp-Sn-b h-Ip-p-I-fp-ambpw tbm-Pn-v {]-h-npw.
5.2.5 k--i-I-p ]pXnb A-\p`-h \-Ip-Xpw C-tm-sU-h-e-v-sav I-n-n-v
Iq-Sp-X h-cp-am-\w Dm-p--Xpam-b Ctm Sq-dn-kw {]-h--\- h-[n-n-p-Xn-\m-bn h\w, h-\y-Po-hn h-Ip-p-I-fp-am-bn k-l-I-cn-v Sq-dn-kw h-Ip-v \-S-]-Sn-I F-Sppw.

5.3 {]mtZin-I Dm-k-tI-{--fp-sS hn-I-k\hpw {]m-tZin-I A-\p-`-h--fp-sS


h-o-I-c-Whpw
5.3.1 ssh-hn-[y-am- tI-c-f-n-s {]-Ir-Xn-bp-sSbpw kw-kv-Im-c-n-sbpw ss]-Xr-Iw
{]-Z-in-n-m-\m-h-iyam-b {]-tXy-I hn-j-bm-[n-jvTn-X ayq-kn-b- m-]npw. Hcp
Z-im Im-e-b-f-hn-\pn C-Xp-t]m-ep- ]-v ayq-kn-b- \n--n-m-\p-
km-n-I k-lm-bw Sq-dn-kw h-Ip-v \-Ipw.

5.3.2 A-dn-bp-Xpw A-dn-bm--Xp-am-b H--\h-[n B-I-j-W- tI-c-f-n D-v. B-hiyam-b ku-I-cy- H-cp-p--Xn-eq-sS C-hn-tS-v [m-cm-fw k--iI-sc sIm-p-hcm I-gnbpw. {]-knam-b A-cw tI-{--fn D- ku-Icyw h-n-n-p-Ibpw
A-{X {]-kn--am- -e--fn ]pXn-b ku-I-cy- krn-p-Ibpw sNpw.

5.3.3. Pnm Sq-dn-kw {]-tam-j Iu-kn-en-t-bpw, sU-n-t\-j am-t\-Pv-sav Iu-kn-entbpw k-lm-b-tm-sS hn-t\m-Zkm-c tI-{--fp-sS \-S-n-v Xm-sg X-n \npw
i-n-s-Sp-pw.

5.4 hn-t\m-Zkm-c tI{---fp-sS \n-ehm-c ]cn-tim[\


5.4.1 hn-t\m-Zkm-c tI{---fp-sS \n-e-hm-cw D-b-p--Xn-\v \n-e-hn-ep-f-f ku-I-cy-fn k-m-cn-I F-{X-am{Xw Xr-]v-X-cmWv F-v a-\-n-em-t-Xv B-h-iy-amWv.
C-Xn-\m-bn Fm {][m-\ tI-{--fnepw Sqdn-kw h-Ip-v ^o-Uv-_m-v k-t \-S-pw.
Cu k-t-I-fn \npw e`n-p hnh-c I-W-n-se-Sp-v k-m-cn-I-fp-sS
_q-n-ap-p-I ]-cn-l-cn-p-hm- B-h-iyam-b Xncp-- \-S-]-Sn-I Sq-dn-kw h-Ip-v
kzo-I-cn-pw.

5.5 hn-t\m-Zkm-c tI-{--fnepw bm{Xm-am---fnepw hgn-tbm-c ku-I-cy


5.5.1. \ co-Xn-bn kw-c-n-p t]m-cp s]mXp tSm-bv-e-n-sbpw, a-p Sq-dn-kv-v ku-I-cy-fp-sSbpw A]cym-]vXX an- hn-t\m-Zkm-c tI-{--fnepw tI-p- H-cp {]-iv\-amWv. Cu {]-iv-\w ]-cn-l-cn-m Sqdn-kw h-Ip-v H-cp I- ]-Xn B-hn-jv-I-cnpw. t\-cn-pw, ]-m-fn--tm-SpIq-Snbpw \ne-hm-c-ap- tSm-bve-p-Ifpw hn{i-a-ap-dnIfpw Fm hn-t\m-Zkm-c tI-{--fnepw bm{X-m-m-bn \n-n-pw. tSm-bve-pI Fmw X-s H-cp t]m-se Db \n-e-hm-cw ]p-e-p-p Fpw Ddm-pw.

5.5.2 ]-Ww A-S-p-]-tbm-Kn-m-hp-- s]m-XptSm-bv-e-p-Ifp-sS \n-m-Whpw ]-cn-]m-e\hpw


\qX-\ km-tXn-I hn-Zy-I-fp-sS D-]-tbm-K-hpw t{]m-m-ln-n-p-hm-\p- ]--Xn-I
B-hn-jv-I-cnpw

5.6 ]cn-n-Xn-v C-Wn-b {]-h--\- t{]m-m-ln-n-pp


5.6.1 hn-t\m-Zk-m-c {]-h--\--fp-sS ^-e-am-bn Im-b--c-p-Ifpw a-v P-em-i-b-fpw
aen-\o-I-cn--s-Sp-Xv Ku-c-h-tadn-b H-cp hn-j-b-amWv. Sq-dn-kw h-Ip-v kw-m\ a-en\oI-c-W \n-b{W t_m-Up-ambn k-l-I-cnvv C-hn-sS {]-h-n-p- lukv-t_m-pI-fn J-c{Z-h- am-en-\y- im-kv-{Xo-b-am-bn kw-kv-I-cn-pp Fpw t^m
kv-t{Sm-v F-Pn X-s-bm-Wv D-]-tbm-Kn-p-Xv Fpw D-dvv h-cp-m-\m-bn
Ii\ \-S-]-Sn-I kzo-I-cn-pw. a-v Sq-dn-v t_m-p-I-fnepw Cu kw-hn-[m-\w \-S-n-emp--Xn-\p- km-[y-X-I h-Ip-v ]cn-tim-[n-pw.

5.6.2 ]v-fm-n-v am-en-\y- s]m-Xp P-\-tfbpw hn-t\m-Zk-m-cn-I-tfbpw H-cp t]m-se


A-e-p- {]-iv-\-ambn \n-e-\n-p-p. B-Zy-L--sa- \n-e-bn Unkv-t]m-kn-_n
]-v-fm-n-n-s D-]-tbm-Kw {][m-\ hn-t\m-Zkm-c ta-J-e-Ifmb tIm-hfw, s]m-apSn,
thfn, h--e, sXae, B-e-p-g Im-b {]tZ-i, IpacIw, t^m-v sImn,

CchnIp-fw, tX-Sn, ]q-tm-Sv X-Sm-Iw, kq-Nn-m-d, Ip-dp-h Xp-Sn-b -e--fn


Sqdnkw hy-h-km-bn-I-fp-sS k-lm-b-m-sS ]q--ambpw \n-tcm-[n-pw.

5.6.3 t]-- _mKvv \n-mWw, ]v-vfm-n-pw a-p a-en-\y-fpw D-]-tbm-K{]-Zam-b h-kv-Xp-fmbn amp-I Xp-Sn-b ]cn-n-Xn kulrZkw-cw-`-sf Sq-dn-kw h-Ip-v h-b-_n-en-n
Km]v ^-n-n-ep-sS ]n-Xp-W-bvpw.

5.7 kph-\o hy-hkm-bns t{]m-ml\w


5.7.1 kph-\o hy-]m-cw tem-I-sa-mSpw hn-t\m-Zkm-c ta-J-e-bn-se {][m-\ L-S-I-amWv.
C-Xn-\v c-v h-i-apv. H-v {]m-tZin-I k--Zv-L-S\-sb C-Xv k-lm-bn-p-p. c-v
k-i-\w I-gn-v a-S-p--h-v bm-{X-sb-p-dn-v Hm-p-hm\mbn H-cp kv-a-cWn-I
sImp-t]m-Ip-hm I-gn-bpp. hn-t\m-Z-k-m-cnI-sf Xn-cn-sI \-p-sS \m-n-te-v
X-s sIm-p hcn-I F--Xm-Wv C-Xn-s ]-c-tam--X e-yw, am-{X-a Cu
kv-a-cWn-I \-p-sS kvY-e-sf a-p- k-m-cn-I-v ap-n hmsam-gn-bn-eq-sS
hn-]W-\w sN-p-hm k-lm-bn-pp. ]-s ]T-\- Im-Wn-p-Xv tI-c-f-n
F-p- hn-t\m-Zk-m-cn-I A-h-cp-sS Nn-e-hn-s 5% n Xm-sg am-{X-ta kv-a-c-WnI-I hm-p-hm-\mbn Nn-e-hm-p-p-p F-mWv. kv-a-c-Wn-I-I-fp-sS ]-cn-an-Xam-b
e`y-Xbpw ssh-hn-[yhpw I-W-n-se-Sp-v A-h-bp-sS D-m-Z-\hpw hn-]-W-\hpw
t{]m-m-ln-n-p-hm-\m-bn Xn-c-s-Sp--s--Xpw, Aw-Ko-Im-c-ap-Xpw Bb Fm
hn-t\m-Zkm-c bq-Wn-p-I-fnepw tI-c-f-n-s {]m-tZin-I kv-a-c-Wn-I-fp-sS {]-Z-i-\
hn-ev-]-\ tI-{- \n-_--am-n-bn-pv. C-Xn\mbn ]-p-n-S-tmfw kv-a-c-Wn-I-Ifp-sS hn-]-W-n-\v B-h-iy-am-b -ew \-In tI-c-f K-h-sa-pw Cu ]--Xn-sb
]n-Xm-pw.
5.8 tIcfns X\Xp ]mNIcoXnIfpsS t{]mml\w
5.8.1 tIc-f-n-s kp-K--{Z-hy-fpw ]m-N-I-co-Xnbpw G-sd {]-i-kv-X-hpw, Aw-Ko-I-cn--s-Xp-amWv. {]m-tZin-I `--W-hn-`-h- \-Ip-hm-\mbn tlm--ep-I-tfbpw d-kv-tm-dp-Itfbpw Sq-dn-kw h-Ip-v t{]m-m-ln-n-pw. B-h-iy-ap- am-\-hhn-`-hti-jn D-d-p h-cpm\m-bn tI-c-f If-n\-dn C-n-yq-v Xp-S-p--Xn\pw th- \-S-]-Sn-I F-Sp-pw.
5.9 kmlknI Sqdnkns t{]m-ml\w
5.9.1 ]--X--fpw, Ip-p-I-fpw, P-em-i-b--fpw \nd-sb D- tI-c-f-n-s `q-{]-Ir-Xn
km-lkn-I hn-t\m-Z-n-\v G-hpw A-\ptbm-Py-am-b-XmWv. sX-c-s-Sp--s- -e-fn I-c-bnepw P-e-n-ep-ap- kmlknI hn-t\m-Z-bm-{X {]-h--\- t{]m-mln-n-pXn\p- \-S-]-Sn-I kzoIcnpIbpw kmlknI Sqdnkw Hmtdamv
{]tXyI Ckohv \IpIbpw sNpw.
10

5.10 Fm {]ap-J km-c tI-{--fnepw C^-taj tI-{-


5.10.1 \n-e-hm-c-ap- hn-h-c- e-`y-am-p--Xn-\v Fm {]-[m-\-s- hn-t\m-Zkm-c tI-{-fnepw \-K-c--fnepw KXm-K-X-tI-{--fnepw C-^-taj tI-{- D-mthXv

A-Xy-m-t]-nX-amWv.

ta--d-

Fm

kvv-Y-e--fnepw-

hnh-c

km-tXnI tI-{-fpw ]-cn-ioe-\w e-`n- Poh-\-m-scbpw e-`y-ampw.

5.11. hn-t\m-Zk-m-c-tI-{-fnepw tdm-Up-I-fnepw am--\n-t-inI (Signages)


m]n-
5.11.1 Sqdn-kw tI-{--fn-te-p- h-gn-I-fn-epw ssl-th-I-fnepw \n-e-hn-ep- ssk-t\-Pp-I
sa--s-Sp-p--Xn-s

B-hiyw

I-W-n-se-Sp

C-h

sa--s-Sp-p--Xn-\m-bn

Sq-dn-kw h-Ip-v H-cp {]-tXy-I ]-Xn B-hn-jv-I-cnpw. Ign-bp-n-S-tmfw A-m-cm{


X-e-n Aw-Ko-I-cn--s-n-p- Nn--fpw \n-d--fp-am-bn-cnpw C-Xn-\m-bn D-]-tbmKn-p-I.

5.12 hgn-tbm-c tI-{-fp-sS X-cw-Xn-cn--


5.12.1 tSm-bv-e-v ku-I-cy-, ]m-nw-Kv ku-I-cy, e-Lp`--W ku-I-cy- Ch
\Ip hgn-tbm-c tI-{-fpsS- \n-e-hm-cw D-d-m-p--Xn-\v th-n H-cp X-cw-Xn-cn -k-{-Zm-bw sIm-ph-cpw.

5.13 tlm-]v Hm/tlm-]v Hm^vv k-okv


5.13.1

Xn-cph-\--]pcw, Bepg, t^mv sImn, sIm-n Im-b-temcw, aq-m F-o


efn H-cp tlm-]v Hm/ tlm-]v Hm^vv k-okv e-`y-am-p--Xm-bn-cn-pw.
CXn-s hn-P-b-ns ASn-m-\-n Iq-Sp-X ta-J-e-I-fn-te-v Cu tkh-\w
hy-m-]n-n-pw.

5.14 hy-Xy-kv-Xam-b ti-jn-I-fp--h-c-Sw (differently abled person) Fm-h-pam-bn


]pXn-b hn-t\m-Zkm-c tI-{- hn-I-kn-n-s-Sp-pI
5.14.1

im-co-cn-I-am-bn ssh-I-ey--fp- k--i-I tI-c-f-n-s {]-tXy-I-X-I A-\p-`-hn-dn-bp-hm _p-n-ap-p-p. sX-c-s-Sp-p- Ipd-p hn-t\m-Z km-c tI-{--fn
im-cocnI ssh-I-ey--fp--h-m-bn ku-I-cy- H-cp-p-hm D-t-in-pp.

5.15 Po-h c-m X-m-sd-Sp-pI (Life saving initiative)


5.15.1

I-S-tem-c, Im-b-epI, \-ZnI, X-Sm-I- XpS-n A-]-IS-tfm Po-hlm\ntbm kw-`-hn-m km-[y-X-bp-X-cw hn-t\m-Zkm-c tI-{-sf Im-cy-am-bn
11

B-{i-bn-m-Wv tI-c-f-n-se Sq-dn-kw ta-J-e \o-p-Xv. {][m-\ I-S-tem-c--fnsemw X-s ]-cn-ioe-\w t\Sn-b Po-h c-m {]-h-Isc (Life guards) \n-tbmKn-n-p-s-nepw ]-cn-ioe-\w t\Sn-b Iq-Sp-X t]-sc hn-\y-kn-p-Ibpw A-h-cp-sS
I-gn-hp-I Iq-Sp-X sa--s-Sp-p-Ibpw kpc-m D-]-I-c-W- \-ev-Ip-Ibpw
sN-t--Xpv. C-tm \n-e-hn-ep- Po-h c-m {]-h--I-v A-h-cp-sS I-gn-hpI sa--s-Sp-m ]-cn-ioe-\w \-ev-Ip--tXm-sSm-w B-h-iyam-b B-[p\n-I
Po-h c-m D-]-I-c-W-fpw \-ev-Ipw.

5.15.2 ]-cn-ioe-\w t\Sn-b B-fp-I-fp-sS F-w h-[n-n-t--Xp-v F- Imcyw ]-cn-KWnv, D-b- A]-I-S km-[y-X-bp- P-em-i-b-sf tI-{o-I-cnv 'Po-h c-m
k-- tk-hI' F- ]-Xn \-S-n-emn, \n-e-hn-ep- Po-h c-m kw-hn-[m-\w
sa--s-Sp-pw. hn-t\m-Z km-c tI-{-n \n-p I-s-p- Zq-c-n
sXm-gn sN-p-htcm Xm-a-kn-p-htcm B-b B-fp-I-fn \n-p k--
tk-hI-sc sX-c-s-Sp-v A-h-p Po-h c-m-{]-h--\--fnepw {]-Y-a ip-{iqj-bnepw ]-cn-ioe-\w \-ev-In Ah-sc Po-h c-m k-- tk-h-I-cm-bn \n-tbm-Knp-I-bm-Wv ]--Xn-bp-sS e-yw. Sqdn-kw hy-h-km-b-n-s-bpw X-t-i-hm-kn-I-fpsSbpw k-l-I-c-W-tm-sS Cu ]Xn \-S-n-em-pw.

5.15.3 Po-h c-m tk-h-\--m-bn H-cp {]-tXy-I skm-ssk-n cq-]o-I-cn-p-Ibpw


i-cnbm-b ]-cn-ioe-\w \-ev-Inbpw A-Xym-[p\n-I D-]-I-c-W- \-ev-Inbpw tkh-\w
Iq-Sp-X sa--s-Sp-p-I-bpw sN-pw.

5.16 hn-t\m-Zkm-c tI-{--fn Sq-dnv -hm-U-am


hn-t\m-Zkm-c tI-{--fn k-m-cn-I-tfm-Sv A-]-a-cym-Z-bm-bn s]-cp-am-dp-Ibpw Ah-sc B{I-an-p-Ibpw sNbv-X H-t-sd kw-`-h- D-m-bn-pv. C-cw {]-iv-\- X-S-bp-hm \ne-hn-ep- kw-hn-[m-\w sa--s-Sp-p--Xn-s `m-K-am-bn Fm {][m-\ hn-t\m-Zk-m-c tI{--fnepw Sq-dn-v hmU ]-Xn \-S-n-em-pw. hn-Zym-k--cpw sXm-gn-c-ln-X-cpam-b Xt-i-hm-kn-I-fn \n-v Sq-dn-kw h-Ip-v sX-c-s-Sp-v ]-cn-io-e-\hpw Aw-Ko-Im-chpw \-ev-In
\n-tbm-Kn-p- Cu hm-U-am-cn ]-Ip-Xn kv-{Xo-I-fm-bn-cn-pw. Ch-sc Un.-n-.]n-.kn-bv-p
Iogntem Un.-Fw.-kn-.bv-p Iogntem hn-\y-kn-pw. H-cp hn-t\m-Zkm-c tI-{-s {]iv-\cln-X-amn (hassle free) \n-e-\n-p-hm B-h-iyam-b k-lm-b-fpw \n-t-i--fpw C-h
k--i-Ipw Xt-ihm-kn-Ipw \-ev-Ipw.

12

5.17 I-n-P-kn sdkv-t]m-kv sk (CRC)


5.17.1

hn-t\m-Zk-m-cnI-sf _m-[n-p- A-Sn-bn-c km-l-N-cy- t\-cn-Sp--Xn-\mbn,


A-cw B-I-kv-an-I k`--fn A-Sn-b-n-c-am-bn C-S-s]-Sm ]-cym-]-vXamb
'In-P-kn sdkv-t]m-kv sk' Sq-dn-kw h-Ip-v kwm-\ X-e-n cq-]o-I-cnpw. Cu skn-\v A-Sn-bn-c km-l-N-cy- t\-cn-Sm B-h-iyam-b Po-h-\-mscbpw A-Snm-\ ku-I-cy-fpw \-ev-Ipw.

5.18 l-m-ep-I-fn \npw Sq-dn-kw ta-Je-sb H-gn-hm-pI


5.18.1

hn-t\m-Zk-m-cn-I-v Kp-cp-X-c-am-b A-ku-I-cy--fpw km-nIk-a-b \-fpw D-m-p- l-m-ep-I-fn \n-v Sq-dn-kw ta-Je-sb H-gn-p \n-p-hm
Sq-dn-kw h-Ip-v cm-{o-b I-n-I-fp-ambpw sXm-gn-em-fn kw-L-S-\-I-fp-ambpw N--I
Xp-S-pw.

6. k-aq-lhpw hn-t\m-Zk-m-c-hpw (Community and Tourism)


XtihmknIfpsS ]mfnhpw AwKoImchpw Sqdnkn\v \nmbIamWv. GsXmcp
Sqdnkw

tI{nsbpw

hnIk\w

XtihmknIv

kmnIkmaqlnI

]mcnnXnI Xen {]tbmP\sSWw. IqSpX sXmgnehkc krjvSnm


kmnI

eyn\v

IpSpw_sfbpw

(economic

hynIsfbpw

objective)

Sqdnkw

Du

\IWw.

CXn\p]pdsa

hyhkmbn\mhiyamb

D]

\nnm\pw hnXcWw sNm\pw {]m]vXcmpIbpw, As\ km[mcW P\v


Sqdnkn \npw ]camh[n {]tbmP\ e`yampIbpw sNWw. kmaqlnI,
]mcnnXnI Xen, Zqjy^e Ipdbvphm\pw kaqln\v {]IrXn, kwkvImcw,
]mccyw Fnhbpambn s]mcpsp Pohnm kmyamphm\pw \S]SnsbSppw.
tad

Dtiey

kwhn[m\

insSpphm\pw

GsSptXpv.

Cu

\Snemphm\pw

Bhiyamb

eytmSpIqSnbmWv

tIcfn

DchmZnXzSqdnkw {]h\ cq]I]\ sNbvXv \SnemphcpXv.

6.1 k-aq-l-hpw, km-n-I t\---fpw


6.1.1 sXm-gn-e-h-k-c, {]m-tZin-I D-ev-]-- Xp-Sn-b Im-cy--fn Sq-dn-kw hy-h-kmb-n-s B-h-iy--sf-p-dn-v X-tio-b k-aq-l-sbpw {]m-tZ-in-I-am-bn e-`y-am-hp-
ssh-Z-Kv-[y-s-p-dn-pw {]-tZ-i-hm-kn-I-p sXm-gn \-ev-Ip--Xn-sbpw {]m-tZ-in-Iam-bn D-ev-]-- I-s-p--Xn-sbpw {]-tbm-P-\--sf-p-dn-v Sq-dn-kw hy-h-km-bn\pw a\nemnsmSppw.

13

6.1.2 X-tio-b D-ev-]-- e-`y-am-p--Xn-\v A\p-tbm-Pyam-b A--co-w kr-n-p-Xn-\m-bn Sq-dn-kw h-Ip-v, X-tio-b m-]-\-, kz-bw klm-b kw-L-S-\I (self
help groups), F.Pn.H.I, I-j-I Iq-m-bv-a-I, Irjn, ar-K-kw-c-Ww, h-\w, ay-

_-\w F-o h-Ip-p-I-fp-ambn tbm-Pn-v {]-h-npw.


6.1.3 Xtio-b kw-c-w`-I-cp-sS t{]m-m-l-\-n-\m-bv h-Ip-v sX-c-s-Sp--s- -e-fn Hm-{S-s{]-\-jn-v sU-h-e--sav t{]m-{Kmw kw-L-Sn-npw.

6.2 kaq-lhpw km-aq-lykmw-kv-Imcn-I h-i-fpw


6.2.1 A\yw \n-p t]m-b-tXm, t]m-hp--tXm B-b I-emcq-]-sf I-s-n Ah-sb ]p-\cpcnpXn\pw A-h-bp-sS X\-Xp ssi-enbpw B-[n-Im-cn-I-Xbpw kw-c-n-phm\pw h-Ip-v {i-an-pw.
6.2.2 ss]-Xr-I hnI-k-\ ]--Xn-I-v Iq-Sp-X {]m-apJyw \-Ipw. C-Xn\mbn kmw-kv-

Imcn-I h-Ip-p-am-bn tN-v ss]-XrI sI-n-S--fp-sS \-ho-I-c-Whpw ]p-\-cp-mcWhpw \-S-pw.


6.2.3 kmaq-ly-taw, hn-Zym-`ymkw, \n-baw, B-`y-cw, B-tcm-Kyw, Sq-dn-kw F-o h-Ip-pI-fn-se D-tym-K-cpambn tNv {Sm^nnwKv (trafficking) apXemb \nbahncp
{]h\sXnsc H-cp I-tk-\ cq-]oI-cn-pw. Cu I tk\bneqsS
{Sm^nnwKv,

_me]oU\w,

abpacpv

XpSnbhbvsXnsc

\S]SnIfpw

]XnIfpw {]mtbmKnIampw.

6.3 D--c-hm-Zn- Sq-dnk-s _-e-s-Sp-epw t{]m-m-ln-n--epw


6.3.1 tIm-hfw, Ip-a-cIw, tX-Sn, h-b-\m-Sv F-n-hn-S--fn-se ]-co--W ]--Xn-I-fn
\n-p ]mT-ap-sm-v D--c-hm-Zn- Sq-dn-kw ]-cn-]m-Sn-sb tI-c-f-sa-mSpw hym-]n-np-hm \-S-]-Sn-I-sf-Sp-pw.
6.3.2 D--c-hm-Zn- Sq-dn-kw ]-cn-]m-Sn-I ]n-p-S-cp- m-]-\-sf Xn-cn--dn-v Ah-sb
t{]m-m-ln-n-t--Xm-h-iy-amWv. B-tKm-f kpn-c hn-t\m-Z km-c am-\-Z--f-\p-k-cn-v Sq-dn-kw tk-h-\-Zm-Xm-sf X-cw Xn-cn-p--Xn-\m-bn D--c-hm-Zn- Sq-dn-kw
mn^ntj (Responsible Tourism classification) ]-cn-]m-Sn-I B-hn-jv-I-cn-pIbpw t{]m-m-ln-n-p-Ibpw sN-pw. {Kmao-W ta-J-e-I-fn-ep- Xn-c-s-Sp---
bq-Wn-p-I-fn 30 i-X-am-\-sa-nepw ]-v h-j Im-e-b-f-hn-\p-n RT m-kn-ss^-Uv
bq-Wn-p-I B-bn am-pw.

14

6.3.3 Sq-dn-kw h-Ip-n-s-bpw, Xt-i kz-bw`-c-Wh-Ip-n-sbpw, kz-bw klm-b kw-L--fpsSbpw Sq-dn-kw hy-h-km-b-n-sbpw, F.Pn.H.I-fp-sSbpw, Imjn-I ar-K-kwc--W
h-Ip-n-sbpw, a-y_--\ h-Ip-n-sbpw {]-Xn-\n-[nI-sf D-s-Sp-n kwm-\ Xe-n tI-c-f D--c-hm-Zn- Sq-dn-kw I-tk-\ cq-]o-I-cn-pw.

6.4 Xt-i kz-bw`-c-W m-]-\--fp-sS k-{In-b]-m-fn-w


6.4.1 hn-t\m-Z k-m-c-tI-{--fn Sq-dn-kw ]-cn-]m-Sn-I B-hn-jv-I-cn-p--Xnepw hn-I-knn-p--Xnepw Xt-i kz-bw`-c-W-m-]-\--p \n-m-b-I ]-p h-ln-m I-gnbpw. Sq-dn-kw hnI-k-\ ]-cn-]m-SnI-sf Xt-i kz-bw`-c-W m-]-\--fp-sS a-p
hnI-k\ ]-cn-]m-Sn-I-fp-am-bn kw-tbm-Pn-n-pw. hn-t\m-Zk-m-c-n-\v {]m-[m-\y-ap-
ta-J-e-I-fn Sq-dn-kw h-n-v {Kq-v cq]oI-cn-pXn\v Xt-i m-]-\-sf
t{]m-m-ln-n-p-Ibpw k-lm-bn-p-Ibpw sN-pw.
6.4.2 tI-c-f-n-se {][m-\ hn-t\m-Zk-m-c B-I-j-W--sfmw {]-Ir-Xn-bp-am-bn _--s-h-bm-sW-n-cn-s

hn-t\m-Zkm-c

tI-{

hn-I-k-\-n-\v

B-kq-{X-W-anm-sX

\-S-p- B-I-kvan-I ]-cn-]m-Sn-I Sq-dn-kw h-f-sb _m-[n-p- Kp-cp-X-cam-b {]-iv\-amWv. ]-mb-v cm-Pv \n-b-a-a-\p-k-cn-v hnI-k-\ {]-h--\-sf \n-b-{n-p-hm\p- ]q- A-[n-Im-cw Xt-i m-]-\--fn \n-n-]v-X-amWv. am- m-\pI, hni-Zam-b Su m-\nw-Kv ]--XnI, tI-c-f ap-\n-kn- sIn-S \nm-W N-
(Kerala Municipal Building Rules) C-h-bm-Wv G-Xp {]-tZ-i-n-sbpw hn-I-k\-s \n-

b-{n-p-hm\pw {I-ao-I-cn-p-hm\pw D- D-]-I-c-W. {]-tXy-I-X-I-fp- H-cp


{]-tZi-s {]-tXy-I ta-J-e-bm-bn Xn-cn-p-hm\pw B {]-tZ-i-n-\p am-{X-am-bn
{]-tXy-I \n-t-i- cq-]o-I-cn-p hn-Ik-\w \n-b-{n-m-\p-ap- hy-h--I Su
B-Uv I{Sn m-\nw-Kv B-n-epv. Cu ]-m--e-n Sq-dn-kw h-Ip-v Su
I{Sn m-\nw-Kv h-Ipv, Xt-i kz-bw`-c-W m-]-\- C-h-bp-am-bn tN-v
hn-t\m-Zkm-c {]m-[m-\y-ap- -e- Xn-cn--dn-v A-h-bpsS D-sm
tijn a-\-n-em-n A-h-bp-sS kw-c--W-n\pw ]-cn-]m-e-\-n-\p-ap- {]-tXy-I \nt-i- X-m-dm-n \-S-n-em-p--XmWv. Sq-dn-kw {]m-[m-\y-ap- {]-tZ-i--m-bn
{]-tXy-I {]-tZ-i-hnI-k-\ ]-cn-]m-Sn-I X-m-dm-n \-S-n-em-p- Im-cy-n Su
B-Uv I{Sn m-\nw-Kv h-Ip-p-am-bn ]-p tN-cpw.

15

7. \nt]m\pIqe A-cow krjvSn-


kwm-\-ns km-nI hnI-k\w Xzcn-X-s-Sp-p--Xn hnt\m-Z-k-m-c- ta-J-ebpsS {]m[m\yw Xncn--dnv 1986 Xs km hnt\m-Z-k-m-c- ta-J-esb Hcp
hyh-km-b-ambn {]Jym-]n-p. tap kuI-cy-fpw (super structure) ASn-m\
kuI-cyhpw GsXmcp hnt\m-Z-k-mc tI{s kw_-n-n-S-tm-fhpw Ghpw {][m-\s--h-bm-Wv. km-cn-sbpw kzIm-cy-ta-J-e-bp-sSbpw IqmbvabmWv tIc-f-n- hnt\m-Z
k-m-c -ta-J-e-bpsS hnP-b-n-\-Sn-m-\w. km Hcp s^kn-en-t-dpw (facilitator)
Iym-enpw (catalyst) Bbn {]hnv kzIm-cy-\n-t-]-n\v A\p-Iq-e-amb A-cow
krjvSn-p-p. kwm-\-ns `qan-im-kv{X-]camb khn-ti-j-X-I IW-n-se-Spv
sNdp-In-S--C-S-cw \nt-]-mWv apXqw \Ip--Xv. kpn-c-hn-I-k-\-n-eq-nbp kzImcy \nt-]-v km {]tXyI ]cn-K-W\ \In hcp-p.

7.1 10 tImSn cq]bvv ap-I-fn-ep hnt\m-Z-k-mc ]-Xn-Iv A\p-a-Xn-mbn AXnthK nb-dkv kwhn-[m\w
7.1.1 10 tImSn cq]bvv apI-fn-ep Sq-dn-kw ]-Xn-Iv s]sv A\p-aXn \evIp--Xn\mbn \ne-hn-ep- kw-hn-[m-\-hp-am-bn kw-tbm-Pn-n-v AXn-thK nb-dkv kwhn[m\w \-S-n-empw.

7.2 D-c-hm-Zn hnt\m-Z-k-mc {]h\ t{]mm-ln-n-p-hm ]pXnb


k_vknUn kwhn-[m-\w
7.2.1 D-c-hm-Zn hnt\m-Z-k-m-c- {]h\sf t{]mkm-ln-n-m-\mbn B\p-Iq-ey \Ipw. \ne-hn-ep \nt] k_vknUn ]-Xn-I 2013 HmsS ]nh-en-pw.
BsI \nt-]-ns 15% hscbpw Fm ]c-am-h[n 20 ew cq]- hsc \evInsmv D-c-hm-Zn hnt\m-Z-k-mc \nt-]-Iv ]pXnb k_vknUn ]Xn
cq]oIcnpXmWv.
7.2.2 Dc-hm-Zn- hn-t\m-Z-k-m-c-n-\p Io-gn mn^ntj e`nnp kw-c-w`-v B-Zy-s A-v h-j-t-v hym-h-kmbn-I \n-c-n ssh-Zyp-Xn \-Ipw.

7.3 tkh-\-Zm-Xm-v hn]-W\ klmbw


7.3.1 Sq Hm-td-j, tlmwt, ko-kv-Uv hn, BbpthZ taJ-e-I-fnse ]pXnb
kwcw`-Iv tZiob, At-iob {]Nm-cW ]cn-]m-Sn-I-fn ]s-Sp-p--Xn-tebvmbn BZys aqv hj--fn-tev {]tXyI B\p-Iqey \IpXn\p
]Xn Xmdmpw. Cu B\pIqey {]Xnhjw Hcp {]mtZinI s^bdn\pw Hcp
Amcmjv{S s^bdn\pw am{Xambncnpw e`npI. Am-cmjv{S t{SUv s^b-dp-I16

fn ]s-Sp-m Ccw m]-\-v bm{Xbvpw s{]mtam-j-W sao-cn-b-epIpambn sNe-hm-Ip XpI-bpsS 25 iX-am\w (]-c-am-h[n 75,000 cq]) Sqdnkw
hIpv hln-p--Xm-Wv. cmPy-n-\-I-p t{SUv s^b-dp-I-fn ]s-Sp-p--Xn\mbn 50,000 cq]-bpw \Ipw. Bdv hS- Pn-I-fnse (Im-ktKm-Uv, Iq, hb\m-Sv, tImgn-tm-Sv, ae-p-dw, ]me-m-Sv) 30 apdn-I-fn Xmsg-bp sNdp-In-S--C-S-cw
Asm-a-tU-j bqWn-p-Ipw, th-\mSv Imb Hgn-sI-bp-n-S--fnse ]pXnb
lukvt_mv kwcw-`-Ipw Cu B\p-Iq-ey-n\v AlXbpmbncnpw.

7.4 tlmwt-Iv dkn-Ujy Xmcn^v


7.4.1 kwm-\v

tlmwt

kwhn-[m\w

t{]mm-ln-n-p-hm-\mbn

dkn-Ujy

Xmcn^v \nc-n tlmwt-Iv sshZyp-Xnbpw shhpw sI.Fkv.C._n, hm


AtXmdnn Fo hIppIfpambn klIcnv e`y-am-pw.

8. Xt-io-bhpw At-io-b-hp-amb hnt\m-Z-k-mc amspIfn


tIc-fs {it-b-amb Hcp BtKmf {_mUv Bbn Dbn-sm-p-h-cn-I
90--IfpsS BZyw apXp Xs bqtdm-n \np, {]tXy-Inv bp.-sI., P-\n,
{^mkv XpS-nb cmPy--fn \np At-iob hnt\m-Z-k-m-cn-I-fn-em-Wv tIcfw
{i sNep-n-bn-cp--Xv. Fm Ign Ipdp hj--fn- temIw t\cn km-nI
amyw bqtdm-n \np hnt\m-Z-k-m-cn-I-fpsS F-n KWy-amb Ipdhv sImph-p. CXv {]mtZ-inI hnt\mZkm-cn-Isf BIjn-p-hm-\mbnv Xo{h {]Nm-c-W-]-cn-]m-SnI XpS-p-hm t{]cn-n-p. ap]v At-io-bhpw {]mtZ-in-I-hp-amb hnt\mZ-k-mc
hn]-W-\-n-\mbn amn h ^ns A\p-]mXw 70:30 Fn-s\bmbn-cp-p. Fm
CXv {]mtZ-inI hnt\m-Z-k-m-c-n\v Du \In-smv 50:50 F A\p-]m-X-ntev Dbn-bn-cn-p-p.
Ign Zim-_vZ-n tIc-f-n-te-bvp hnt\mZkm-cn-IfpsS BK-a\ \ncv
]cn-tim-[n-p-I-bm-sW-n AXn {]Xn-hjw 12% hf ImWp-hm km[npw.
Ign hjs am{Xw IWv ]cn-tim-[n-p-I-bm-sW-n \psS kwm\w
6.5 ew hntZi km-cnIsf kzoI-cn--Xmbn ImWmw. {]tXyIw Xm-dm-nb Xo{h hn]W\ X{- ]cn-K-Wn-p-tm {]Xn-hj hfm\ncv 15% Bn Dbp-hm-\mWv
eanncn-p--Xv. CXn-eqsS 2021 Bhp-tm-tgpw hntZi km-cn-I-fpsS Fw
30 ew Bm Ignbpw FmWv hnizm-kw. Ign Zim-_vZ-nse Xt-iob km-cnI-fpsS ki-\-nse {]Xn-hj icm-icn hfm \ncv 4.5% BWv. 2010 86 ew
Xt-iob hnt\m-Z-k-m-cn-I-fmWv tIc-f-n h-Xv. ASp Zim-_vZ-m-e-tv
eywshp {]Xn-hj icm-icn hfm\ncv 7% BWv. CXneqsS 2021 Bhp-tmtgpw 180 ew Xt-iob hnt\mZkm-cn-Isf ChnsS Fnpw FmWv hniz-kn-p-Xv.
17

8.1 \ne-hn-ep At-iob hn]-Wnsb _e-s-Sp-pI


8.1.1 2010se nXn-hn-h-c--W-p-I A\p-k-cnv tIc-f-ns \ne-hn-ep hn]-W\
Dd-hn-S- bp.-sI. (23.7%), bp.-F-kv.F (10.8%), {^mkv (9.8%), P\n (7.6%),
Hmkvt{Senb (5.6%) Fn-h-bm-Wv. \ne-hn Cu hn]-Wn-Isf Hpw Xs Ah-bpsS
]c-am-h[n D]-tbm-Kn-p-n Fp thWw ]d-bm. Cu hn]-Wn-Isf Fmw Xs
AXns ]c-am-h[n D]-tbm-K-s-Sp-p--Xn-\mbn AXmXp hn]-Wn-I-fpsS kz`mhw
a\-n-em-n-smv {]tXyI \b- cq]o-I-cn-pw.

8.2 ]pXn-b-Xmbn Dbp hcp BtKmf hn]-Wn-bpsS ]c-am-h[n D]-tbm-Kw


8.2.1 bp.-F-kv.-F, kvImUn-t\-hnb, djy, ssN\, Zn--Wm-{^n-, a-t[yjy, atejy XpSnb cmPy- tIc-f-n\p ]pXn-b-Xmbn Dbp hcp hn]-Wn-I-fm-sW-nepw
Gsd km[y-X-bp--h-bm-Wv. Fm km-nI sRcpw aqew AwKo-IrX bqtdm]y hn]-Wn-I-fn am{X-ambn \psS hn]-W-\-{i-a- Npcp-p-I-bm-bn-cp-p. ta
]d e--fn IqSn \psS hn]-W-\-{i-a- hym]nnpw. CXn-eqsS tIc-fnse hnt\mZkmc tI{- ta ]d km-cn-Isf ]cn-N-b-s-Sp-pw.
{lkz--ZoL-Ime km-cn-Imbn {]tXyI \b- cq]-h-Xv-cn-pw.
8.3 \ne-hn-ep Xt-iob hn]-Wn-I-fpsS D]-tbm-Kw
8.3.1 Xan-gv\m-Sv, IWm-S-I, B{m-{]-tZiv Fo kwm-\- BWv tIc-f-ns
apJy-amb {]mtZ-inI hn]-Wn-I Fv ]T-\- hy-am-p-p. hSt Cybntebpw, ay Cybntebpw hn]-Wn-I th hn[w {]tbm-P-\-s-Sp-n-bn-n
FmWv Cu ]T-\- sXfn-bn-p--Xv. ]pXn-b-Xmbn hcp Cu Xt-iob hn]-WnIsf IqSn Dsm-n-p-sIm-mhpw Xo{h hn]-W\ \b- XpSp sImp
t]mhp-I.
8.3.2 CS-m-ep-mb e-ku-I-cy--fpsS h\hv IW-n-se-Spv tIcfs Hcp
MICE am-mbn Dbn-smp htc--Xp-v. tIcfs MICE _nkn-\v taJ-

e-bn

Xo{h

hn]-W\w

sNp--Xn-\mbn

Sqdnkw

hyh-km-b-ns

]m-fn-

tmSpIqSn tIcf Ishj {]tam-j _yqtdm (KCPB) cq]-h-Xv-cnpw.


8.4 hn]Wn ]T\w (Market Research)
8.4.1 \ne-hn-ep hnt\mZ-k-mcnI-fpsS nXn hnhc IW-p-I tiJ-cn-p coXn
hn]-W\ \b- cq]o-I-cn-p--Xnt\m hn]-Wn-bn Kth-jWw \S-p--Xnt\m
Bh-iy-amb hni-Zmw-i- \evIp-n-. hnt\mZkm-cn-Imbn XmakkuIcyw

18

Hcp-p--h-cpsS klm-b-tmsS Ah-cpsS hnh-c- tiJ-cnv AXp-IqSn Ds-Spn-smv Cu kwhn-[m-\s kpZr-V-am-mw.


8.4.2 {][m\ hn]Wn t{kmX-pI-fn \npw tIc-f-n-tev t\cn-p hnam-\-bm{Xm
kuIcyw Hcp-p--Xns Bh-iy-I-X-sb-p-dnv Sqdnkw hIpv ]T\w \S-pw.

8.5 Cs\v A[n-jvTnX hn]-W\ X{- _e-s-Sppw


8.5.1. hj--fmbn tIcfw hnh-c-km-t-XnI hnZysb hnP-b-I-c-ambn Xs D]-tbm-Knphcp-p. tIcfm Sqdn-k-ns hf-bvmbn Sqdnkw hIpv tkmjy amnwKv Sqkv ]-cam-h[n {]tbm-P-\-s-Sp-pw.
8.6 hntZikm-cn-I-fpsS icm-icn Xma-k-m-e-b-fhv hn-n-p-I
8.6.1 Hcp hntZ-i-k-m-cn-bpsS icm-icn Xma-k-m-e-b-fhv 16 Znh-k-ambn IW-m-p-p.
icm-icn Xma-k-m-e-b-fhv 21 Znh-k-ambn hn-n-pXn\p-thn an FIvkv]ocn-bkv ]mtPpw t{]mUIvpw hnI-kn-n-p--Xn-\mbn Sqdnkw hyh-km-bs
klm-bn-p-Ibpw t{]mm-ln-n-p-Ibpw sNpw.

8.7 tIc-fs kIme hnt\mZkm-c -tI{w (all season destination) Bbn


hnI-kn-n-p-I
8.7.1 \psS hnt\mZkmc D---sf {][m\ hn]-Wn-I-fp-ambn s]mcp--s-Sp-p-Xn-\m-bpw, EXp-t`Z LS-I- kqNn-n-p--Xn\p thn Sqdnkw hIpv Hcp
t{]mUIvv amv kok-Wm-enn sa{SnIvkv hnIknn-pw. CXv tIc-fs kIme sUn-t\-j Bbn amdp-hm klm-bn-pw. Bbp-thZw, Im-b-temcw,
km-lkn-I hn-t\m-Z-bm-{X, MICE, sa-Un- Sq-dn-kw F-nh-sb {]-tXy-I Sq-dn-kw
D--\--fmbn- t{]m-m-ln-n-p-I-bpw t]m-jn-n-p-Ibpw sN-pw.

8.8 ]pXnb hnt\mZkmc tI{--fpsS {]N-cWw


8.8.1 t_, hb-\mSv XpS-nb ]pXn-b-Xmbn Dbp hcp- hnt\m-Z-k-m-c-tI-{pthn \ho\ {]N-cW {]h-\- Sqdnkw hIpv Bcw-`n-pw.
8.9 Sqdnkw am-nw-Kn-\mbn Hcp SmkvIv t^mgvkv
\ho\ hn]-W\ \b- cq]o-I-cn-p--Xn-\p-thn s]mXp--kz-Im-cy-ta-J-e-bpsS kl-IcWw

XpSp-sIm-p-t]m-Ip--Xn-\mbn

Hcp

cq]hXv-cn-pw.

19

SmkvIv

t^mgvkv

t^m

amnwKv

9. Sqdnkwtlmkv]n-m-enn taJ-e-I-fn am\h hn`-h-tijn hn-n-pI


Sqdnkwtlmkv]n-m-enn taJ-e-I-fn ]cn-io-e\w e`n sXmgn-em-fn-I-fpsS Bh-iy-I-Xbpw
e`y-Xbpw Xn-ep Acw hfsc hep-Xm-Wv. Cu taJ-e-I-fn am\-h-hn-`-h-tijn (HR)
bpsS Bh-iy-IX {]Xn-hjw GI-tZiw cp ew BsW-nepw \ne-hnse e`yX 12,000
am{X-am-Wv. \psS kwm-\s Sqdnkw taJ-e-bnse HRD sbp-dnv hni-Z-am-sbmcp
]T\w \S-n. AXn \npw {SmhSqdnkwtlm-kv]n-m-enn taJ-e-I-fnep hnZym`ymk kwhn-[m-\-s-p-dnv Nne {]k--amb \nco--W- Dcp-n-cnp hp.
AXn Nne \nco--W- NphsS:

{Smh--Sq-dnkwtlm-kv]n-m-enn taJ-e-bnse tPmen km[y-X-Isfpdnv P\sf t_m[-hm-m-cm-t-Xp hfsc AXym-h-iy-am-bn-cn-p-p.

Cu hnZym-`ymk k{-Zm-b-n s]mXp-hm-sbmcp \ne-hm-chpw GIo-I-c-Whpw


sFIyhpw sImp-h-tc--Xp-v.

Xr]vXn-I-c-a-m thX-\hpw A[nI {iaw Bh-iy-amb sXmgn kml-N-cyhpw


ImcWw Cu taJ-e-bntev IqSp-X Bfp-I ISp hcp-n-.

Hu]-Nm-cn-Ihpw A\u-]-Nm-cn-I-hp-amb sXmgn km[y-X-I Sqdnkw taJ-e-bn Dsnepw A\u-]-Nm-cn-I-amb sXmgn-ep-ImWv Gsd {]m[m\yw. \ne-hn Cu taJ-e-bnse
HR Bh-iy-IX ]qo-I-cn-p-Xv tIcfm Cn-yqv Hm^v Sqdnkw BUv {Smh

Uokpw (KITTS) tv Cn-yqv Hm^v tlmkv]n-m-enn amt\-Pvsapw (SIHM) Cnyqv Hm^v tlm amt\-Pvsav BUv Im-dnwKv sSIvt\m-fPnbpw (IHMCT) ^pUv
{Im^vv Cn-yqpw (FCI) IqSmsX H-\-h[n kzIm-cy-m-]-\--fp-am-Wv.

9.1. KITTSs\ am\-h-hn-`h hnI-k-\-ns As]Ivkv m]-\-ambn Dbp-I


9.1.1 Sqdnkw hIp-nsbpw hyh-km-b-n-sbpw HR Bh-iy-IX \nd-th-p--Xn-\mbn
KITTSs\ As]Ivkv (Apex) m]-\-ampw. hnZym-`ymk kw_--amb Imcy-

\n-ln-p--Xn\p ]pdta Sqdnkw taJ-e-bnse am\-h-hn-`-h-ti-jn-bpsS \ne-hmcw


Dbp--Xn-\mbn Xmsg ]d-bp Imcy- IqSn KITTS \n-ln-p-w.

sekv te F t]cn tkh-\-Zm-Xm-mbn ]cn-io-e-\hpw Im-knn


_nUnwKv t{]m{Kmapw \S-pw. hcp 5 hj-n-\p-n Cu kvIoan IpdXv 25,000 Poh-\-ms-nepw ]cnio-e\w \Ipw.
hnt\m-Z-k-m-c-ta-J-e-bnse hnhn[ hi--sf-p-dnv
{]tXyI Kth-jW hn`mKw Xs XpS-pw.
20

]Tn-p--Xn-\mbn

Hcp

Sqdnkw hyh-km-b-nse HR Bh-iy \nI-p-hm \ne-hm-c-ap hnZym`ymkw Dd-p-h-cp-p--Xn-\p-thn (C-QUESTIukn t^m Izmfnn FPyqt-j knw C Sqdnkw) F t]cn Hcp ]pXnb kanXn cq]o-I-cn-pw.
Sqdnkw hyh-km-b-n\p DX-Ip ]mTy-]--Xn-bpw, tImgvkpw Xm-dm-p--Xn\v
KITTS t\XrXzw \Ipw. Sqdnkw tImgvkv \Ip ap hnZym-`ymk m]-\v KITTS kmtXnI klm-b- \Ipw. CXn BSvkv BUv kbkv
tImtf-Pp-Ifpw Ds-Spw. ^mn sUh-e-]vsav t{]m{Kmw \mbn ncamb kw-hn-[m\w Gs-Sp-p-Ibpw sNpw.
Sqdnkw taJ-e-bnse Fm ]m-fn-I (stakeholders)pw, ti-jn D-b-
(capacity building)\pw ]cn-io-e\ ]cn-]m-Sn-Ip-ambn KITTS Hcp RT kvIq Bcw`n-pw. Hcp kvIq F-Xn-ep-]cn Kth-j-Ipw, Aym-]-Ipw, \b-cq-]o-IcWw \S-p--hpw Sqdnkw taJ-e-bn {]hn-p--hpw CXv Hcp
hnm\ t{kmX-mbn {]hn-pw. Sqdn-kw ta-J-e-bn-se hn-Zym-`ym-khpw sXmgn km-[y-X-I-sfbpw Ip-dn-p- t_m-[-h-XvI-c-W ]-cn-]m-Sn-I-fn KITTS ay-Jy-m\w h-ln-pw.

9.2 kmt-XnI hnZym-`ymk m]-\--fnse Sqdnkw hnZym-`ymk {]h-\--fpsS


GIo-I-cWw
9.2.1 Ctm, shmt-j-W lb sk-dn kvIqfp-Ifpw CUkv{Snb s{Sbn-\nwKv
Cn-yq-p-Ifpw (ITI) sXc-s-Sp sXmgn taJ-e-I-fn tImgvkp-I \Ipp. Cu Cn-yq-p-I-fn Sqdnkw hyh-km-b-n-\p-X-Ip coXn-bn-ep tImgvkpI \Ip-hm-\mbn t{]cn-n-pw.
9.2.2 Sqdnkw tImgvkp-I \Ip km m]-\-pw, FbvUUv m]-\pw IpSp-X sshZKv[yw Bh-iy-ap tImgvkp-I sXmgn cln-X-cmb sNdp-mv \Ip--Xn-\mbn t{]mkm-l\w \Ipw. CXn-\mbn Xt-i-kz-bw-`-cW
m]-\-fpw CXc hIp-p-I-fmb kmaq-ln-I-ta hIpv, ]nI PmXn ]nI
hn`mK hIpv, bph-P\ta hIpv Ch-bn \np-samw ^v kzcq-]n-pw.
9.2.3 Sqdnkw tlmkv]n-m-enn taJ-e-I-fn tbmKy-cmb Aym-]-I-cpsS A`mhw ]cn-l-cnp-hm-\mbn Cu hyh-km-b-n A\p-`-h--cmb hyn-Ip {lkz-Ime SonwKv
tImgvkp-I \Ipw.

21

10. kwm\ hnt\mZkmc D]-tZ-iI kanXn (STAC)


10.1 tIc-fs {]Y-a-amb hnt\mZkmc taJ-e-bmbn Dbn-smp hcp-hm thn
Sqdnkw hIpv kwm\ hnt\mZkmc D]-tZ-iI kanXn cq]o-I-cn-pw. Cu kanXn
hnt\m-Z-k-m-c- tI-{--fpsS hnI-k-\w, hnt\mZkmc DXv]---fpsS hnI-k\w,
hnt\m-Z-k-mc hn]-W\ \b-, HR, hnt\mZkmc Kth-jWw Fo taJ-e-Ifn Sqdnkw hIp-n\p th \nt-i- \Ipw. Cu kan-Xn-bn \ma-\ntiw
sN-s-Sp Sqdnkw hyh-km-b-nse ]m-fn-Ifpw Sqdn-k-nse hnhn[ SmkvIv
t^mgvn-sebpw Xnc-s-Sp--s {]Xn-\n-[n-I AwK- Bbn-cn-pw.



22

You might also like