MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE

Doc. dr. Omer Hamzi Vii asistent Adnana abani Kiseljak, 2013. godine

 I. KODIFIKACIJA: KONCEPT I HISTORIJA

1. Pojam kodifikacije: pravna tehnika ili unutr. usklaivanje pravnih normi

a) Zna. rij. kodifikacija: (lat. codex - zakonik, facere initi, praviti) pribiranje pojedina. zakona i njihovo sreivanje i unoenje u jedno jedinstveno sistematsko djelo; b) Prva definicija: proces unoenja u pravni sistem obavezujueg zakona po nalogu najvieg politikog autoriteta jedne jedinice c) Druga definicija: unutranje usklaiv. cjeline pravnih normi koje e nadivjeti politike okolnosti pod kojima su donesene.

2. Glavni dijelovi ili tehniki aspekti kodeksa (naslov, kolekcija teksta, tabela sadraja)
a) Naslov daje kodeksu politiki i pravni identitet (npr. Francuski graanski zakonik, ukazuje da je rije o kodifikaciji normi graanskog prava vaeeg u Francuskoj. Francuski graanski zakonik, ukazuje da je rije o kodifikaciji normi graanskog prava vaeeg u Francuskoj. b) Kolekcija teksta (cjelina skupljenih normi sistemska i tematska djela) c) Tabela sadraja (indeksi, hijerarhijski sistem pravnih normi)

3. Glavni ciljevi: ujednaavanje i pojednostavljivanje pronalaenja primjenljive forme u datom sluaju

a) Ujednaenje ili unifikacija prava na odreenoj teritoriji (dokidanje pravn. partikularizma) b) Pojednostavljivanje pronalaenja primjenjive pravne norme u datom sluaju (kodeks u sebi sadri svo primjenjivo pravo u datoj pravnoj grani)

4) Glavni oblici: reformne i konstantne kodifikacije

a) Reformne kodifikacije: inovacija ili zamjena pravnog sistema b) b) Konstantne kodifikacije: promjena iskljuivo postojeeg prava na odreenoj teritoriji

5. Uslovi i faktori koji pomau kodifikaciju

a)Tri kljuna uslova: -(1) visoko uvaavanje prava; -(2) visoka koncentracija vlasti; -(3) visoki politiki autoritet, koji ima volju da nametne kodifikaciju
b) Pet faktora (kad se ispune 3 uslova): -(1) Post. pravo je haotino; -(2) Post..pravo nije u skladu sa radikal. dru. promj.; -(3)Post. pravo je u cjelini zastarjelo; -(4) Postoji ranija kodifikacija kao model; -(5)Postoje pravnici spremni da rade na kodeksu.

II. KODIFIKACIJE PREDMODERNOG DOBA

1. Kodifikacije u starim mediteranskim civilizacijama

a) Podruje Bliskog istoka:klinopisno pravo najstariji zakonici svijeta(Ur-Nammu (oko 2100. p.n.e.), Lipit-itar (oko 1850. p.n.e) te Hamurabijev zakonik (1750. p.n.e.). ; Egipat (Bokharis); b) U Rimu (Zakon dvanaest tablica (451. p.n.e); u kasnijem periodu Codex Gregorianus (oko 291-291.) i Codex Hermogenianus (295.); Codex Theodosianus (15. 2. 438) (Imperator Teodosius), c) U Bizantiji: Corpus iuris Iustinianeum (528-533.); Justinijan (527-565) naredio kodifikaciju dotadanjeg raz. (digesta, institucije,kodeks); Libri basilicorum (kraj IX i po. X st.) ; d) Kodifikacija mediteran. fenomen (postojali uslovi)

2. Kodifikacije u Evropi u predmod. doba

a) Barbarski zakoni (leges barbarororum) nakon propasti Rimskog carstva
- Prodorom ger. plemena i padom Rima (476), rimsko pr. pada u zaborav ili se zapisuje u vulgariz. obliku (Lex Romana Visigothorum iz 506.); - Pojava barb zak. (leges barbarorum) nastaju kodifikacijom ili prenoen. usmene pravne tradicije (obiaja) u pisanu formu (Lex salica i Lex ripuaria); - Partikularizam je bio gl. karakterist. ranosrednjvj. prava u Evropi (Ono je izviralo iz mnotva izvora a feudalna rascjepkanost teritorija manifestovala se u pravnoj sferi kroz vaenje razliitih prava)

b) Kanonsko pravo (od 12 14. v.) doivljava svoje "klasino doba"

- Gracian prof. prava u Bolonji (Concordia discordantium canonum) (1120. i 1140) uticalo na ideju kodifikacije kanonskog prava - Uticaj kanonskog prava i njegove kodifikacije na kodifikaciju svj. prava bio je veliki, u XI st. u Evr. oivljava interes za rim pr. (Justinijanov zakonik) - Dva procesa - formulisanje klasinog kanonskog prava i oivljavanje rimskog prava - tekla su istovremeno (ius commune) - U 13. vijeku jeretiki pokreti u Evropi raste znaaj prava i pravde - Realistiko shvatanje prava i pravde od strane kranskih autora, dovelo je do poveanog interesa za ostvarivanje pravde konsekventno, do podrke zapisivanju prava.

C) Jaanje centralistike vlasti i uloge vladara i kralj. sudova (otkrie Justinijana - izlaz kodifikacija)
Za podruje Italije i italijanskih gradova drava (13. v.) Otkrie Justinijanovog Codex iuris u Bolonji, rimsko pravo iri se Evropom; Liber Augustalis iz 1231. za Kraljevs. Sicilije i primjeri statuta italijanskih gradova-drava; - Podruje panije: Zakon u 7 dijelova kastiljanskog kralja Alfonsa X Mudrog - na propisima obiajnog i rimskog kanonskog prava (1265.), - Podr. njem. zemalja: zapisiv. lok. obiaja (13. v.) - Podruje Francuske (15. vijek); Sjeverni dio: obiajno, juni dio rimsko pravo; Prvo se pojavljuju privatni zbornici obiajnog prava, a zatim i slubene kodifikacije tog prava (krajem 16. v); - 17. vijek je bio vijek pravnih teoret. u Evropi (poetak naunog prouavanja obiajnog prava u Francuskoj); - Podruje skandinavskih zemalja (17.v.); Danske Lov (Dansko pravo), (Norveko pravo), Sveriges rikes lag (Zakonik vedskog kraljevstva) -

d ) Evropa u znaku prosvjetiteljstva (18. v)

- Bavarske kodifikacije (Max Joseph (jedinstveno i racionalno pravo za Bavarsku); Bavarski krivini zakonik, 1751. (prvi korak, ali nije odraavao duh prosvjetiteljstva);Zakon o graanskom postupku, 1753. i Graanski zakonik, 1756.; Supstidijarna vanost njema. prava ostala je na snazi; - Kodifikacije u Pruskoj obavljene su u vrijeme kralja Friedricha Wilhema I (1713-1740), poznatog kao "vojnik-kralj". - Kodifikacije u Austriji tokom 18. v.: Krivini zakonik Marije Terezije,Opti zakonik o sudstvu i Zakonik o graanskom postupku; Moderne kodifikacije 19. v.; - Prosvjetiteljsko usmjerenje e kulminirati u moder. kodifikacije19. v.

3. Kodifikacije u muslimanskim zemlj. Mediterana u predmoderno doba

- Proces kodifikacije: na ar. jez - taknin (nainiti zakon), t.j. kanun, koji je izdavala musl. politika vlast u 7. v.; - Kur'an i Sunet dva su glavna izvora prava iz kojih se izvode pr. norme putem procesa koji se naziva idtihad); - Idma ili konsenzus tree; kijas ili analogija etvrto mjesto na listi izvora islam. prava i urf ili obiaj kao dopunski izvor; - Prema islamskom uenju, Zakonodavac je Bog, tuma Bojeg prava je ulema, dok dr. ima zadatak da tako formulisano pravo primjenj.: - Jaanje dr. zakonodavstva kanuna (sa jaanjem svjetovne vlasti)
- Kanuni u Osman. dravi tretirali su se kao sultanov ili osmanski obiaj; - Osmanlije su kroz kanune sistematizovali zateene obiaje pod uslovom da nisu u suprotnosti sa erijatom; - Kanuni i kanuname ili zbirke kanuna (Kanunnama o organizaciji drave iz vremena Sultana Mehmeda Fatiha, XV st.) - Osmanska praksa izdavanja kanuna otvorit e put prihvatanju modernih zakona u Osmanskoj dravi tokom 19. v.

III. KODIFIKACIJE MODERNOG DOBA

1. Historijski kontekst
a) Moderno doba religijska i politika reformacija, prosvjetiteljstvo, kodifikacije, b) Modernost kao novi nain ureenja drutva i ivotnog stila ukljuivala je, prema analizi Harveya. G. Coxa, 5 el. (prvi: uspostava suver. nac. drava); c) Dugi XIX vijek ili buroaska era i doba industrijske revolucije (poeo Francuskom revolucijom, a zavrio po. Prvog sv. rata); d) Jaanje nacionalnih drava (na drav. planu), talas kodifikacija prava, prvenstveno graanskog prava (na pravnom planu);

2. Opte karakteristike modernih kodifikacija

a) Kodifikacije 19. v. nastale su kao rezultat epohe prosvjetiteljstva i tebalo je da tite: jednakost graana, priv. Svojinu, slobodu ek. Aktivnosti; b) Kodifikacije XIX st. nastale su uglavnom pod uticajem uenja kole prirodnog prava; c) Izvor prirodnog prava je u razumu (po teoretiarima prirodnog prava); d) Justinijanove kodifikacije i to Institucije - primjer za graanske zakone 19. v. (koji su obino bili iz tri dijela: o licima, o stvarima i o tubama);

 e) Kodifikacije XIX st. predstavljaju i izraz pozitivistikog pristupa pravu (kretanje od pravne nauke ka zakonodavstvu); g) Kodifikacije XIX st. koritene su i kao sredstvo dravne imperijalne politike; i) Kodifikacije XIX st. manifestuju tenju ka pojednostavljenju prava i olakavanju pristupa pravu; j) Pored zajednikih, kodifikacije 19. v. se razliku po historijskom kontekstu u kome su nastale i po sredstvima tog nastanka k) Engleska je ostala izvan talasa kodifikacije