Cyberpunk opravdan strah ili paranoja?

Suzana Simovi Univerzitet u Beogradu, Filoloki fakultet 080861

Cyberpunk opravdan strah ili paranoja?

U eseju Cyberpunk as a Branch of Postmodernisam, Dozef Tabi analizira sajberpank dajui akcenat na ono to ga ini granom postmodernizma i ono to ga od istog odvaja. Sajberpank knjievnost se temelji na distopijskim slikama budunosti zasnovanoj na ekspanziji medija i tehnologije, a postmodernistikim ga, pored nihilistikih vizija, ini i naglasak na ulogu pojedinca u impersonalnom drutvu nazvanom sistem ili maina. Ono to sajberpank knjievnost ini jedinstvenom jesu marginalizovani heroji, poput hakera i samotnjaka koji u sajber prostoru, krojenom po njihovim eljama i kodovima, trae izlaz iz turobne realnosti, i na takav nain se bore protiv autoritarnog sistema. Fikciju sajberpanka su, osamdesetih godina prolog vijeka, popularizovali pisci poput Vilijama Dibsona, Brusa Sterlinga, Rejmonda Federmana i drugih. Meutim, Tabi naglaava da sajberpank proistie iz ranijih literarnih eksperimenata postmodernista, poput Pinona i DeLila. Brajan Stounhil je 1994. godine rekao da Pinon, u svom romanu Gravitys Rainbow, not only curses but precurses what we now glibly dub cyberspace1. Razlike izmeu postmodernizma i sajberpanka jesu razlike izmeu eksperimenta i rezultata tog eksperimenta, izmeu uticajnih teorija i materijalnog tehnolokog napretka.2 Sajberpank je u jednoj eri knjievne iscrpljenosti (literatry exhaustion) uspio da uvede novinu integriui visoku tehnologiju i popularnu kulturu. Pisac sajberpank fikcije tei da izbrie granice izmeu fikcije i istorije, izmeu visoke i popularne culture, tehnologije i knjievnosti, stvarnog i virtuelnog.
1 "Cyberpunk." Wikipedia, the Free Encyclopedia. preuzeto 20. februar 2012. <http://en.wikipedia.org/wiki/Cyberpunk>. 2 Joseph Tabbi, "Cyberpunk as a Branch of Postmodernism," u Postmodernism, ur. Derek Maus. (Greenhaven Press, Inc., San Diego, CA), 76.

U Dibsonovom romanu Neuromancer, koji se smatra najreprezentativnijim djelom ovog knjievnog anra, brie se i granica izmeu ivota i smrti. S obzirom na to da sajberpank daje viziju budunosti u kojoj se identitet svodi na obilje informacija, u Neuromancer-u, oni protagonisti koji umru zapravo nastavljaju da ive u obliku informacija kojima putem kompjuterskih sistema moemo pristupiti u svakom trenutku. U ovom romanu je adekvatno prikazana i tenja sajberpanka za trivijalizacijom svega to je tjelesno i materijalno, dajui prednost umnim/cerebralnim zadovoljstvima u globalnoj elektronskoj mrei sajber prostoru. Sve ostalo je padanje u sumorni potroaki svijet iz koga, pojedinac ipak ne moe da pobjegne, jer je njegova svijest ukorijenjena u tom kulturnom sistemu. Sajberpank fikcija je orijentisana ne na daleku,ve na savim blisku budunost. U njoj se tehnologija ponaa osiono, a dolazi do fuzije izmeu ovjeka i maine, i time se muti granica ovjenosti. Akcenat je stavljen na velike korporacije koje kontroliu drutvo, a ne na vlade i dravne sisteme. Ono to u vizuelnom smislu karakterie sajberpank jeste neonsko bljetavilo i prljava hiper -realnost o kojoj govori i Bodrijar, i koja je sama po sebi simulacija realnog. Ono to je krajnje fascinantno jeste da su se najpoznatija djela sajberpank fikcije pojavila mnogo prije nastanka Interneta, pa je sajberpank mogao biti, a i mahom bio shvaen kao jo jedna negativna utopija i fantazija. Meutim, koliko god neko bio kritiki nastrojen prema ovom anru, treba da mu oda priznanje za bolno realnu viziju budunosti u kojoj dominira globalna elektronska mrea, multinacionalne korporacije i vjetaka inteligencija, koje radikalno mijenjaju na ivot. Svjedoci smo toga da se u dananjem kapitalistiko-elektronskom sistemu broj siromanih naglo poveava, a da bogati postaju sve moniji. U takvoj situaciji se javljaju oni koji se priklanjaju sistemu i oni koji se bore protiv njega taktikama koje su poprimile nezamislive razmjere, poput hakerisanja, upada u sisteme i prevara.

Dakle, sjaber prostor nas naprosto uvlai u svoje kande, ne dajui nam gotovo nikakav izbor. Haker Kejs, glavni junak Neuromancer-a, , ne uspijeva da ne bude izmanipulisan, ba kao i veina protagonista sajberpank fikcije, bez obzira na njihovu visoku kompetenciju upravljanja elektronskom mreom. Liotar je, kao jedan od najpoznatijih teoretiara postmodernizma, u svom radu The Inhuman (1988) upozoravao na opasnost koja vreba od tehnolokih dostignua. Liotar naglaava da je glavni manipulativni cilj tehnologije odvajanje misli od tijela, tako da misao bude mogua bez tijela.3 O toj trivijalizaciji tijela govori i Tabi u svom eseju. To je velika opasnost za ljudsku vrstu, jer se ono to je ljudsko svodi na informaciju, softverski program svima dostupan . Ponitava se sve ono to je individualno i svi postajemo more informacija. U ponitavanju individualnog, ponitavaju se i sve razlike koje su temelj postmodernistie teorije, a Derida je meu prvima govorio o znaaju razlika i razliitosti. U filmu Blade Runner, najpoznatijem sajberpank filmu koji se pojavio jo prije romana Neuromancer, to nepriznavanje razlika je najvie dolo do izraaja, ukoliko replikante posmatramo kao metaforu za razliitost. Oni su zabranjeni na Zemlji i neophodno je da se istrijebe, njihova raliitost se naprosto ne moe tolerisati. S druge strane, ta genetiki stvorena bia moemo posmatrati i kao mranu sliku budunosti u kojoj smo svi samo binarni kodovi i elektronske informacije. Nihilistika slika filma je upotpunjena apokaliptinim prikazom razruenog grada u kome jedino bilbordi, reklamni panoi i neoni bljete i upotpunjuju sajber sliku. Meutim, ono to mene kao gledaoca raduje jeste da u u ovom filmu, pa i u cjelokupnom sajberpanku kao literalnom anru, nije izgubljeno ono to je humano, samo je na drugaiji nain prikazano. Ljubav izmeu Rika i
3 Stuart Sim, "Postmodernism and Philosophy," u The Routlage Companion to Postmodernism, ur. Stuart Sim. (London and New Zork), 7.

Rejel uspjeva da nas dirne na potpuno tradicionalan, romantiarski nain. To moda daje traak preko potrebne nade u optimitistinu budunost. Postavlja se pitanje da li je ono to je humano ipak na dobrom putu da potpuno iezne. Internet je uao u svaku poru naeg ivota i postao globalni dosije koji vjeno uva podatke o naem identitetu, djelovanju, i ivotu uopte, pa samim tim se potpuno gubi concept privatnog i linog. ak je i Google, kao najvea korporacija dananjice, nedavno javno priznao da sva naa Internet aktivnost ostaje zauvijek pohranjena, ma koliko puta da smo klikom na delete mislili da smo ispravili neke greke, rijeili se neeljenih podataka itd. Pa, da li onda moemo uopte da govorimo o ouvanju identiteta? U postmodernoj teoriji akcenat je stavljen na individualno, a u sajberpanku je taj akcenat stavljen prvenstveno na iezavanje individualnog. Globalna mrea ima ogromnu mo nad naim ivot ima i predstavlja jedan poseban kapitalistiki svijet, sajber svijet. U njemu nam je sve toliko dostupno da se gubi potreba za bilo kakvim kontaktom sa spoljanjim, odnosno stvarnim svijetom. Gubi se granica izmeu virtuelnog i stvarnog. Broj ljudi koji su zarobljeni u sajber prostoru postaje sve vei , i oni gube svaki oblik socijalne kompetencije. Strah je osjeanje koje je dominantno u ovakvom sistemu, strah od potpuno mrane budunosti, podivljale tehnologije, mogunosti opstanka u takvom svijetu i od digitalizacije uma i tijela. Mnogi kritiari kau da je paranoja dominatno osjeanje, ali analitiki pogled na stvarnost nam ipak daje koliko-toliko opravdanje za strah. U svijetu sajberpanka, neobuzdani kapitalizam svodi drutvo na haos prirodna sredina je unitena i sve postaje vjetako i tehnoloki modifikovano. Dolazi do spajanja ovjeka i kompjuterskog sistema, te do mogunosti ugradnje

kompjuterskih implatanata u ljudsko tijelo, ak i protiv nae volje. Na taj nain bismo svi postali kiborzi, odnosno kombinacija kibernetikih i organskih tvari. Ovo moe zvuati pomalo fantastino i neutemeljeno, ali sjetimo se da je i sajberpank imao iste takve kvalifikacije kad se pojavio, a pokazalo se da je predoio jedan potpuno realan prikaz budunosti. Strah od ovakvog razvoja situacije, bio on opravdan ili ne, je iskonski, strah za na opstanak i za naa tijela. ak je i crkva blagoslovila izdavanje filma pod nazivom Digitalni aneo, koji daje jednako apokaliptinu i sumornu sliku kao i sajberpank fikcija, sliku u kojoj svi postajemo ipovi kojima se upravlja i manipulie preko globalne elektronske mree. Dakle, moemo kritikovati svijet koji nas okruuje i koji je utonuo u globaln u mreu, ali ne moemo kritikovati sajberpank kao knjievni anr, jer on sam, na sebi svojstven nain, kritikuje takav sistem koji je uspostavljen pod dirignetskom palicom tehnologije. Ipak, sajberpank ne odbacuje ono to je humano, ve, kao to je ve napomenuto, to humano predstavlja na drugaiji nain koji ogovara datom kulturnom momentu. Sadanjost je pokazala da je slika sajberpanka bila realna, a budunoste pokazati i u kojoj mjeri. ip kartice u svakoj sferi ivota, elektronski prevodioci, leskovaki robot koji ljuljuka djecu, sajber ljubavnici, Facebook vaspitanje....sve to raa nekakav strah u nama. Ili je to ipak paranoja?

Reference

Joseph Tabbi, "Cyberpunk as a Branch of Postmodernism," u Postmodernism, ur. Derek Maus. (Greenhaven Press, Inc., San Diego, CA), 75-79. Stuart Sim, "Postmodernism and Philosophy," u The Routlage Companion to Postmodernism, ur. Stuart Sim. (London and New Zork),3-14. "Cyberpunk." Wikipedia, the Free Encyclopedia. preuzeto 20. februar 2012. <http://en.wikipedia.org/wiki/Cyberpunk>.