T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MAKNA MHENDSL BLM

PM BALANTILI KOMPOZT MALZEMELERDE GERLME ANALZ

BTRME PROJES

DNER BAYKAL

Projeyi Yneten Prof. Dr. Ramazan KARAKUZU

Aralk 2004 ZMR

TEZ SINAV SONU FORMU Bu alma / / gn toplanan jrimiz tarafndan BTRME PROJES

olarak kabul edilmitir / edilmemitir. Yaryl ii baar notu 100 (yz) tam not zerinden .(..) dir.

Bakan

ye

ye

Makine Mhendislii Blm Bakanlna, .................... numaral ..jrimiz tarafndan / / gn saatda yaplan snavda, 100 (yz) tam not zerinden .almtr.

Bakan

ye

ye ONAY

TEEKKR

Bu almann hazrlanmasndan bitimine kadar her aamada almay ynlendiren, zverili yardmlarn esirgemeyen, projeyi yneten deerli hocam Prof. Dr. Ramazan KARAKUZU' ya ve Ara. Gr. Blent M. TENe sonsuz teekkrlerimi sunarim. Ayrca eitim hayatm boyunca her zaman yanmda olan ve maddi manevi desteklerinden dolay aileme teekkrlerimi ve sonsuz sevgilerimi sunarm.

Diner BAYKAL

NDEKLER BLM 1
1.1 KOMPOZT MALZEMELERN TANIMI ....................................................... 1 1.2 KOMPOZT MALZEMELERN GENEL SINIFLANDIRILMASI ................ 1 1.3 KOMPOZT MALZEME TEKNOLOJS ........................................................ 2 1.4 KOMPOZT MALZEMELERN AVANTAJLARl .......................................... 3 1.5 KOMPOZT MALZEMELERN DEZAVANTAJLARl .................................. 4 1.6 KOMPOZT MALZEMELERN SINIFLANDIRILMASI.............................. 5 1.6.1 Yaplarn Oluturan Malzemelere Gre ............................................ 6 1.6.1.1. Plastik-Plastik Kompozitler................................................. 6 1.6.1.2. Plastik - Metal Fiber Kompozitler....................................... 6 1.6.1.3. Plastik-Cam Elyaf Kompozitler .......................................... 6 1.6.1.4. Plastik - Kpk Kompozitler............................................... 7 1.6.1.5. Metal Matrisli Kompozitler................................................. 7 1.6.1.6. Seramik Kompozitler........................................................... 7 1.6.2 Yap Bileenlerinin ekillerine Gre................................................. 8 1.6.2.1 Partikl Esasl Kompozitler.................................................. 8 1.6.2.2 Lamel Esasl Kompozitler .................................................... 8 1.6.2.3 Fiber Esasl Kompozitler...................................................... 8 1.6.2.4. Dolgu Kompozitleri............................................................. 9 1.6.2.5. Tabaka Yapl Kompozitler ................................................. 9 1.7 KOMPOZT MALZEMELERN UYGULAMALARI.................10

BLM 2
GR...11 2.1KOMPOZT MALZEME DZAYNI.11

2.2

KOMPOZT

ESASLI DKKATE

MAKNA

ELEMANLARININ GEREKEN

BALANTILARINDA

ALINMASI

PARAMETRELER...11 2.2.1 Dizayn Parametreleri......12 2.2.2 Malzeme zellikleri...13

BLM 3

GR.16 3.1 ANSYS LE GERLME ANALZ16 3.2 ANSYS MENLER..17 3.2.1 ANSYS Utility Menu......................................17 3.2.2 ANSYS Main Menu....18 3.2.3 ANSYS Graphics.....18 3.2.4 ANSYS Input...18 3.2.5 ANSYS Output........18 3.2.6 ANSYS Pan / Zoom / Rotate...18 3.3 ANALZ TPNN BELRLENMES......18 3.4 ELEMAN TP VE ZELLKLER....19 3.5 MALZEME ZELLKLER....20 3.6 MODELN OLUTURULMASI.........21 3.7 ELEMANLARA AYIRMA......21 3.8 SINIR ARTLARININ VERLMES......22 3.9 KUVVETN UYGULANMASI...22 3.10 ZMLEME...........23 3.11 SONULARIN OKUNMASI....23

3.11.1. F/D=2 W/D=6 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 24 DAILIMLARI VE GRAFKLER 3.11.2. F/D=2 W/D=7 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 26 DAILIMLARI 3.11.3. F/D=2 W/D=8 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME.................. 29 DAILIMLARI 3.11.4. F/D=3 W/D=6 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 31 DAILIMLARI 3.11.5. F/D=3 WID=7 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME...................... 34 DAILIMLARI 3.11.6. F/D=3 W/D=8 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 36 DAILIMLARI 3.11.7. F/D=4 W/D=6 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 39 DAILIMLARI 3.11.8. F/D=4 W/D=7 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 42 DAILIMLARI 3.11.9. F/D=4 W/D=8 OLAN NUMUNE ZERNDEK GERLME..................... 44 DAILIMLARI KAYNAKLAR..49

ZET

Bu projede ama pim balantl kompozit malzemede deien boyutlara gre meydana gelen gerilmeleri analiz etmek ve en uygun boyutlandrmay belirlemektir. ANSYS 5.4 program ile F/D = 2, 3, 4 ve W/D = 6, 7, 8 oranlarndaki gerilme dalmlar incelenmitir. almann ilk blmnde kompozit malzeme tantlm ve bu malzemeler hakknda genel bilgiler verilmitir. almann ikinci blmnde kompozit malzemenin dizayn artlarna yer verilmitir. almann son blmnde ise ksaca ANSYS 5.4 program tantlm ve analiz aamalar anlatlarak analiz ksmna geilmitir. En uygun boyutlandrma belirlenmitir.

BLM 1

1.1 KOMPOZT MALZEMELERN TANIMI stenilen ama iin tek balarna uygun olmayan, ekil ve/veya kimyasal bileenleri farkl, birbiri ierisinde pratik olarak znmeyen iki veya daha fazla malzemeyi, kullanm yerindeki aranan zellikleri verebilecek duruma getirmek iin belirli artlar ve belirli oranlarda fiziksel olarak birletirerek oluturulan malzemelere kompozit malzemeler denir. Kompozit malzemelerde ekirdek olarak kullanlan bir fiber malzeme bulunmakta, bu malzemenin evresinde de hacimsel olarak ounluunu oluturan bir matris malzeme bulunmaktadr. Bu iki malzeme grubundan fiber malzeme, kompozit malzemenin mukavemet ve yk tama zelliini salamaktadr. Matris malzeme (balayc)' nn ise iki ana rol vardr. Plastik deformasyona geite oluabilecek atlak ilerlemelerini nleyici rol oynamakta ve kompozit malzemelerin kopmasn geciktirmektedir. Diger kullanm amac da, fiber malzemeleri yk altnda bir arada tutabilmek ve kompozit malzemeye gelen ykn liflere homojen olarak dagtlmasna olanak verir. Bylelikle fiber malzemelerde plastik deformasyon gerekletiinde ortaya kacak atlak ilerlemesi olaynn nne geilmi olunmaktadr.[1]

1.2 KOMPOZT MALZEMELERN GENEL SINIFLANDIRILMASI Kompozit malzemelerin genel anlamda snf1andrlmas Tablo 1.1' de rneklerle gsterilmitir. nsan vcudundaki ou dokular yksek eilme kabiliyeti gsteren liflerden meydana gelmitir. Bu lifler zorlanma ve yklenmelere kar koyabilmek iin bir dzene konmutur ve birbirlerinden kayarak dokunun dayankl olmasn salamaktadr. Buna benzer olarak bambu ve odun yaps mikroskop altnda incelendiinde liflerden olutuu grlr. Bu yzden bambuya (hint kam) doal fiberglas denmektedir.[1]

Tablo 1.1- Kompozit malzemelerin snflandrlmas: rnekler: Doal Kompozit Malzemeler Mikro Kompozit Malzemeler Makro Kompozit Malzemeler Odun, kemik, bambu, kas ve dokular Metalik alamlar, elik, katlatrlm termoplastikler Galvanizli elik, uak gvdesi

1.3 KOMPOZT MALZEME TEKNOLOJS Kompozit malzemelerin bilinen en eski ve en geni kullanm alan, inaat sektrdr. Saman ile liflendirilmi amurdan yaplan duvarlar ilk kompozit malzeme rneklerindendir. Sonralar ta, kum, kire, demir ve imento ile oluturulan kompozit malzeme evlerimizi oluturmaktadr. Otoyollar, asfalt ve akl ta karm ile daha lineer, dayanml bir duruma getirilmitir. Teknoloji geliimine paralel olarak elektrik enerjisi naklinde kompozit malzemeler kullanlmaya balanmtr. yi bir iletken olan bakr fiberler ile hafif bir metal olan alminyum matris kullanlarak, enerji nakli daha verimli bir hale getirilmitir. Selloz ve reineden oluan kat ise, yaammzn her alannda esiz bir kullanm arac olarak bilimin ve insanln hizmetine sunulmutur. Kompozitler her ada geni kullanm alan bulmular ve srekli gelitirilmilerdir.[1]

1.4 KOMPOZT MALZEMELERN AVANTAJLARI

Kompozit malzemelerin dier malzemelere gre nem kazanmalar, bunlarn deiik uygulamalarda belirli zelliklere sahip olmasndan ileri gelir. Bunlar; ekme, basma, eme, akma, srnme, yorulma mukavemeti, sertlik, tokluk, rijitlik, anma direnci gibi mekanik zellikler. Elektriksel iletkenlik/yaltkanlk, magnetik zellikler, younluk v.b fiziksel zelliklerle; kararllk, korozyon direnci gibi kimyasal zelliklerdir. Malzeme seimi ve dizaynndan nem kazanan ve deiik tekniklerle llebilen bu zelliklerin yansra malzemenin birim maliyeti, gereksinilen tonaj, kolay bulunabilirlik, ilenebilme ve ekillendirilebilme gibi dier faktrler de mhendis ve iletmecilerin her zaman gz nnde bulundurduklar faktrlerdir. Uygulamada pek ok durumda elimizdeki malzemeden yukarda ileri srdmz zelliklerin ouna sahip olmasn bekleriz. Kompozit malzemelerin zelliklerini u ekilde aklayabiliriz.[1]

1.4.1 Yksek Mukavemet: Kompozitlerin ekme ve eilme mukavemetleri birok metalik malzemeye gre ok daha yksektir. Ayrca kalplama zelliklerinden dolay, kompozitlere istenilen ynde ve istenilen blgede gerekli mukavemet verilebilir. Bylece malzemeden tasarruf yaplarak, daha hafif ve ucuz rnler elde edilebilir.[1]

1.4.2 Kolay ekillendirilebilme: Kompozitler malzemeler yeni tasarm esneklikleri sunarlar. Byk ve kompleks paralar, tek ilemle bir para halinde kalplanabilir. Bu da malzeme ve iilikten kazan salar.[1]

1.4.3 Elektriksel zellikler:

10

Uygun malzemelerin seilmesiyle, ok stn elektriksel zelliklere sahip komozit rnler elde edilir.[1] 1.4.4 Korozyona ve Kimyasal Etkilere Kar Mukavemet: Kompozitler; hava etkilerinden, korozyondan ve ou kimyasal etkilerden zarar grmezler. Bu zellikleri nedeniyle kompozit malzemeler, kimyevi madde tanklar, boru ve aspiratr, tekne ve deniz aralar yapmnda gvenle kullanlmaktadr.[1] 1.4.5 Isya ve Atee Dayankllk: Is iletim katsays dk malzemelerden oluabilen kompozitlerin sya dayankllk zellikleri, yksek s altnda kullanlabilmesine olanak tanmaktadr. Baz zel katk maddeleri ile kompozitlerin sya dayanm arttrlabilir.[1] 1.4.6 Kalc Renklendirme: Kompozit malzemeye, kalplama esnasnda reineye ilave edilen pigmentler sayesinde istenilen renk verilebilir. Bu ilem ek bir masraf ve iilik gerektirmez.[1] 1.4.7 Titreim Snmlendirme: Kompozit malzemelerde, sneklik nedeniyle doal bir titreim snmleme ve ok yutabilme zellikleri metallerden nemli lde fazladr. atlak yrmesi olay da bylece minimize edilmi olmaktadr. [1]

1.5 KOMPOZT MALZEMELERN DEZAVANTAJLARI Kompozit malzemelerin mant gerei, bir tr malzemenin olumsuz zellikleri mevcutsa bu zellik mevcut kompozit malzemeye yansr. rnein kompoziti oluturan matris organik zclere kar dayanksz ise, onun oluturduu kompozite de bu olumsuzluk yansr. Dolaysyla bu kompozit malzemelerin, organik zclerin bol miktarda bulunduu ortamda gerekir. Ayn mantk, scaklk, nem v.s. gibi kimyasal etkiler asndan kullanlmamas da

11

yrtlebilir. Kompozit malzemelerde u tr dezavantajlar grlmektedir: - Kompozit malzemelerdeki hava zerrecikleri, malzemenin yorulma zelliklerini olumsuz etkiler. - Kompozit malzemeler deiik dorultularda, deiik zellikler gsterirler. - Ayn kompozit malzeme iin ekme, basma, kesme tr operasyonlar liflerde almaya neden olduundan, bu tr malzemelerde hassas imalattan sz edilemez. - yi tanmlanmam tasarm parametreleri varsa, bundan dolay ham malzeme asndan en yksek imalat verimliliine ulalamamas bir dezavantajdr. Grld gibi kompozit malzemeler, baz dezavantajlara ramen elik ve alminyuma gre birok avantaja sahiptir. Bu zellikleri nedeniyle kompozider otomobil gvde ve tamponlarndan, deniz teknelerine, kimyasal madde depolama tanklarna, ev eyalarndan tarm aralarna kadar bir ok sanayi kolunda problemleri zmleyecek bir malzemedir. [1 ]

1.6 KOMPOZT MALZEMELERN SINIFLANDIRILMASI Kompozit malzemeler, yaplarn oluturan malzemeler ve yap

bileenlerinin ekillerine gre iki ekilde snflandrmak mmkndr. Matris malzemesinin trne gre plastik kompozider, metalik kompozitler, seramik kompozitler v.b. bir gruplandrma yaplabildii gibi yap bileenlerinin ekillerine gre de partikl esasl kompozitler, lamel esasl, fiber esasl kompozitler, dolgulu (kafes) kompozitler, tabaka yapl kompozitler eklinde snflandrlabilir.[1]

12

1.6.1 Yaplarn Oluturan Malzemelere Gre 1.6.1.1 Plastik-Plastik Kompozitler: Fiber olarak kullanlan plastik, yk tayc bir zellie sahip iken, matris olarak kullanlan plastik, esneklik verici, darbe emici yada istenen amaca gre kullanlan plastiin zelliine sahip olmaktadr. Kullanlabilecek plastik trleri de iki ayr snfta incelenebilir.[1] A- Termoplastikler: Bu tr plastikler, stldnda yumuar ve ekillendirildikten sonra soutulduunda sertleir. Bu ilem srasnda plastiin mikro yapsnda herhangi bir deiiklik sz konusu deildir. Genellikle 5-500C karbon florr, akrilikler, sellozikler, viniller saylabilir.[1] B- Termoset Plastikler: Bu tip plastiklerde ise stlp ekillendirildikten sonra soutulduklarnda artk mikro yapda oluan deiim nedeniyle eski yapya dnm mmkn olmamaktadr.Bu grubun belli bal plastikleri ise; polyesterler, epoksiler, alkider, aminler olarak verilebilir.[1] 1.6.1.2 Plastik-Metal Fiber Kompozitler: Endstride ok kullanlan bir tr olan metal fiber takviyeli plastikten oluan kompozider olduka mukavemetli ve hafif bir rn olarak karmza kmaktadr. Bu kompozider, metal fiberlerin (bakr, bronz, alminyum, elik vs.) polietilen ve polipropilen plastiklerini takviyelendirilmesi amacyla elde edilmekte ve kullanlmaktadr. zellikle deformasyon ynnden takviyelendirilme yaygn olarak kullanlmakta ve iyi bir verim alnmaktadr.[1] arasndaki scaklklarda kullanlabilirler.Bu gruba giren plastikler olarak; naylon, polietilen,

1.6.1.3 Plastik-Cam Elyaf Kompozitler: stee gre termoplastikler veya termoset plastikten oluan matris ve cam lifterin uygun kompozisyonlarndan retilmektedir. Mekanik ve fiziksel zellikleri nedeniyle cam lifler birok durumda metal, asbest, sentetik elyaf ve pamuk iplii

13

gibi liflere tercih edilebilider. Ancak cam elyaft kompozitler, byk kuvvetleri iletmelerine ramen camn knlgan olmasndan dolay ok kk direnlidider. Bu tr malzemelerin fiziksel ve kimyasal zellikleri, kullanlan plastik reineler uygun seilerek, arzu edilen ekle sokulabilir. Plastik reineler de, daha nce belirtildii gibi termoplastik ve termoset trnde olmaktadr. Termoset plastikler, fiberlerin de dzgn oryantasyonu ile yksek mukavemete ulaabilirler. Cam elyaf takviyeleri ile en ok kullanlan plastik reineler, polyesterlerdir.[1] 1.6.1.4 Plastik-Kpk Kompozitler : Bu tr kompozitlerde plastik, fiber olarak grev yapmakta, kpk ise matris konumunda olmaktadr. Kpkler, hcreli yapya sahip, dk younlukta, gzenekli ve doal halde bulunduu gibi, byk bir ksm sentetik olarak imal edilmi hafif maddelerdir. Kpk hcre yapsna gre sert, krlgan, yumuak ya da elastik olabilmektedir.[1]

1.6.1.5 Metal Matrisli Kompozitler : Metallerin ve metal alamlarnn birou, yksek scaklkta baz zellikleri salamalarna ramen krlgan olmaktadrlar. Fakat metalik fiberler ile takviye edilmi metal matrisli kompozitler, her iki fazn uyumlu almas ile yksek scaklkta da yksek mukavemet zelliklerini vermektedirler. Bakr ve Alminyum matrisli. Wolfram veya Molibden fiberli kompozitler ve Al-Cu kompoziti, bize bu kompozisyonu veren en iyi rneklerdir. Bu tip kompozitler, matrisin zelliklerini iyiletirdii gibi bu zelliklere daha ekonomik olarak ulalmasn salamaktadr. Bu kompozitlerde metal matris iine gmlen ikinci faz, srekli lifler eklinde olabildii gibi, gelii gzel olarak datlm kk paralar halinde de olabilmektedir.[1]

1.6.1.6 Seramik Kompozitler: Metal veya metal olmayan malzemelerin birletirilmelerinden oluan seramik kompozitler, ylksek scaklklara kar ok iyi dayanm gstermekle birlikte, rijjt ve gevrek bir yapya sahiptirler. Ayrca elektriksel olarak ok iyi bir yaltkanlk zellii

14

de gsterirler.[1] 1.6.2 Yap Bileenlerinin ekillerine Gre 1.6.2.1 Partikl Esasl Kompozitler : Rijitlik ve mukavemette art salayan kk granl dolgu maddesi ilavesiyle ekillendirilirler. Partikl kompozitler, bir veya iki boyutlu makroskobik partikllerin veya sfr boyutlu olarak kabul edilen ok kk mikroskobik partikllerin matris faz ile oluturduklar malzemelerdir. Makroskobik veya mikroskobik boyutlu partikller kompozit malzeme zelliklerini farkl ekilde etkilerler. Partikl takviyeli kompozitleri fiber ve pul kompozitlerden ayrt eden karakteristik zellikleri, partikullerin matris iinde tamamen rastgele daglmas ve bu nedenle malzemenin izotropik zellik gstermemesidir. Partikl esasl kompozitlerin maliyeti dk ve rijitlii de olduka iyidir.[1]

1.6.2.2 Lamel Esasl Kompozitler : Yksek yk tama kabiliyeti olan byk uzunluk / ap orannda dolgu maddesi ilave edilerek retilir. Matris iinde yer alan pullarn konsantrasyonu dk olabilecei gibi birbiri ile temas etmelerini salayacak derecede yksek deerlerde olabilir. Pul esasl sistemin maliyeti biraz daha fazla, ancak mukavemet zellikleri iyidir.[1]

1.6.2.3 Fiber Esasl Kompozitler : Birok zelliklerde art salayan, yksek etkinlii olan liflerin ilavesiyle elde edilir. Mhendislikte kullanlan malzemelerin pek ou fiber eklinde retildiklerinde mukavemet ve rijitlikleri ktle hallerindeki deerlerinden ok stnde olabilmektedir. rnein karbon fiberlerin ekme mukavemeti ktle halindeki grafitten 50 kat, rijitlii 3 kat daha yksektir. Fiberlerin bu zelliinin fark edilmesiyle fiber kompozitlerin retilmesi sreci balamtr. Gnmzde dk performansl ev eyalarndan roket motorlarna dein kullanm alan bulan malzemeler olmulardr.

15

Fiberler yap ierisinde kesintisiz uzayan srekli fiberler veya uzun fiberlerin kesilmesiyle elde edilen sreksiz fiberler veya elyaflar eklinde olabilirler. Fiber-matris kompozitlerinin mhendislik performansn etkileyen en nemli faktrler fiberlerin ekli, uzunluu, ynlenmesi, matrisin mekanik zellikleri ve fiber-matris ara yzey zellikleridir. Fiberler dairesel olduu gibi daha nadiren dikdrtgen, hekzagonal, poligonal ve ii bo dairesel kesitli olabilir. Bu kesitlerin baz art zellikleri olmakla bitlikte (paketleme, yksek mukavemet vs.) dairesel kesitler maliyeti ve kullanm kolayl ile stlnlk salar. Srekli fiberlerle almak genelde daha kolay olmakla beraber tasarm serbestlii sreksizlere gre ok daha snrldr. Srekli fiberler sreksizlerden daha iyi ynlenme gstermelerine karlk sreksiz fiberlerin kullanlmas daha pratik sonular vermektedir.[2]

1.6.2.4. Dolgu Kompozitleri:

boyutlu srekli bir matris malzemesinin yine boyutlu dolgu maddesi ile doldurulmas ile oluan malzemelerdir. Matris eitli geometrik ekillere sahip bir iskelet veya ebeke yapsndadr. Dzgn petekler, hcreler veya sngere benzeyen gzenekli yaplar arasnda metalik, organik veya seramik esasl dolgu maddeleri yer alabilir. Optimum zelliklere sahip kompozitlerin retimi iin birbiri iinde znmeyen, kimyasal reaksiyon vermeyen bileenlerin seilmesi gerekir.[1]

1.6.2.5. Tabaka Yapl Kompozitler :

Farkl zelliklere sahip en az iki tabakann kombinasyonundan oluur. ok deiik kombinasyonlarla tabakalanm kompozitlerin retimi mmkndr.

Korozyon direnci zayf metaller zerine, daha yksek direnli metallerin veya plastiklerin malzemelerle kaplanmasyla korozyon sertlik zelliinin, ve anma yumuak metallerin farkl sert fiber

birletirilmesiyle

direncinin,

ynlenmesine sahip tek tabakalarn birletirilmesiyle ok ynl yk tama zelliinin gelitirilmesi mmkn olmaktadr.[1]

16

1.7 Kompozit Malzemelerin Uygulamalar: Askeri havacilik alamndaki uygulamalan: 1- General Dynamics F-III sava uaklannn kanat-merkez uyum sistemlerinde borepoksi, 2- Vaught A-7 bombardman uaklarnn frenleme sistemlerinde grafit-epoksi, 3- Vought S-3A denizaltl arama uaklarnn tesisatlarnda grafit-epoksili bal petei gbei, 4- Boeing F-18 saldr uaklarnn dey kuyruklar, kanatlar ve yatay kuyruk yzeyleri gibi temel yaplar ile eitli kk kaplar ve uak evresindeki dier kk blgeler gibi ikincil yaplarnda grafit-epoksi, 5- Boeing A V -8B Harrier uaklarnda grafit-epoksi, 6- Grumman X-29 A uaklanmn ileri eilmi kanatlarnda, 7- Northrop Grumman B-2 gizli bombardman uaklann radar-absorpsiyonu karakteristiini salayan tm d paralarnda, 8- Lockheed Martin F-22 sava uaklarnn yapsndaki %26' lk blmde, kullanlmaktadr. [2]

Sivil havaclk alanndaki uygulamalar:

1- Lockheed L-l011 uaklarnn dey kuyruklarnda grafit-epoksi 2- Rutan Voyager uaklarnn tm yapsnda,

3- Boeing 777 uaklarnda karbon epoksi, cam ve karbonun hibriti ve karbonkarbon 4- ngiliz Fransz Concorde uaklarnn ve Sovyet Tupelov T-l44 uaklar gibi yksek hzl sivil uaklarnda kullanlmaktadr.[3]

17

BLM 2

GR
Kompozit malzeme kullanm, izotropik malzeme artlarnda dizayn ve tasarma alm mhendis ve malzemeciler iin olduka farkl bir ortam oluturmaktadr.

2.1 KOMPOZT MALZEME DZAYNI zotropik malzemenin her alanda yalnzca bir deerle ifade edilebilen zelliklerinin, kompozit malzeme kullanm durumunda birden ok degerle ifade edilmesi gerekmektedir. En basit durumda, tek ynde takviye edilmi ortotropik yapya sahip bir levhada takviye dorultusunda ve buna dik dorultuda olmak zere iki ekme mukavemeti, iki elastisite modl, iki sl genleme katsays ile iki elektrik ve s iletim katsays gibi deerlerin bilinmesi ve tasarmda gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. stelik bu deerler dorultulara gre byk farkllklar gstermektedir. Bu durum,ok deiik ekillerde takviye edilebilen kompozitler gznne alndnda ortaya kacak zorluklar ve dikkate alnmas gereken parametrelerin okluu sebebiyle kompozit malzemeden yaplacak makina elemanlarnn dizaynnda optimizasyonun nemini ortaya karmaktadr. Kompozit malzemenin izotropik malzemeye gre farkl ynlerinden biri de yaplacak makine parasn meydana getirecek olan malzemenin, parann retimi srasnda hazrlanmasdr. Yani, izotropik malzemede olduu gibi yan mamul malzemeden eitli ilemlerle para imalat ou zaman sz konusu deildir.[4]

18

2.2 KOMPOZIT ESASLI MAKNA ELEMANLARININ BALANTILARINDA DKKATE ALINMASI GEREKEN PARAMETRELER Kompozit esasl makine elemanlarnda kompozit balantlarnda, 3 tip hasar modu ile karlalr. Bunlar; ekme (Net-tension), kayma (Shear-out) ve yataklama (Bearing) hasarlardr. Bu 3 tip hasar birlikte de gzlenebilir. eki ve kayma hasar yataklamaya gre daha tehlikelidir. eki ve kayma hasarlarnda, hasar olutuu anda kuvvet ani bir ekilde der. Bu yzden dizayn yapan kii, ani oluan hasar engellemek iin optimum bir W / D ve EID oran bulmak zorundadr. Yataklama (bearing) hasarnda ise, makine elemannn tayabilecei max. yke ulaldnda, kuvvet dm yava yava olur. Kompozit malzemeden imal edilecek bir makine elemannda balant yerlerinde, hasar yk, balang hasarnn pozisyonu ve hasarn ilerleme yn ve ayn zamanda max. mukavemet deerini dorudan etkileyen faktrler; dizayn, retim ekli ve kompoziti oluturan matriks ve fiber malzemelerinin zelliklerine ve laminent konfigrasyonuna baldr. Ayrca alma durumu, gerilme analizi ve hesaplamalar da bu faktrler zerinde etkili olduklarndan, makine elemannn dizaynnda gz nne alnmaldrlar. Kompozit malzemelerde, balant hasar tipleri genelde metallerdeki gzlenenden farkldr. Balant davran 4 gruba ayrlm aadaki parametrelerden etkilenir.

2.2.1

Dizayn Parametreleri: Kompozit malzemeden imal edilecek bir makine

elemannn dizaynnda ykleme durumu, birletirmeler ve arlk byk nem tar. imdi bunlar tek tek ele alalm. a) Ykleme durumu: Klasik malzemelerden farkl olarak kompozit malzeme zerine gelecek kuvvetin dorultusu, iddeti ve tesirleri ok byk onem tar. nk kompozit malzemede fiberlerin takviye asna gre malzeme mukavemeti deimektedir. b) Paralarn birletirilmesi: Dizaynda gznnde bulundurulmas gereken dier

19

nemli bir faktr de kompozit parann baka bir para ile birletirilmesi durumudur. Gerek kompozit-kompozit gerekse kompozit-dier malzemeler arasndaki birletirmelerde birletirme ekilleri, birletirmenin yapld yer (W / D , E/D ,F/D oranlan), balayc zellikleri (pim tipi: konik, silindirik ..vs) ok dikkatli olarak tayin edilmesi gerekmektedir.

c) Arlk: Kompozitlerin en belirgin ve tercih sebebi olan zelliklerinin banda mukavemet/arlk orannn yksek olmas gelmektedir. (Tablo 2.1) eitlitli kombinasyonlar yaplarak maksada en uygun kompozitin elde edilmesi mmkn olduundan belirli zelliklerin arlkla oran nemli ve snrlayc bir faktrdr. rnein uak sanayiinde bu ok onemlidir. Uaklann kendi arlklar azaldka tayacaklar yk artacak ayrca arlgndaki azalmayla orantl olarak yakt tketimi de azalacaktr.

Tablo 2.1 - eitli malzemelerin zgl agrlklar:

Malzeme (g/ cm3)

S Carn 1.9-2.1

Boron 2.2

Kevlar 1.3-1.8

Karbon 1.5-1. 7

Al 2.7

Ti Pas.el. 4.4 8.03

2.2.2. Malzeme zellikleri : Kompozit malzemelerin zelliklerini belirleyen drt temel faktr vardr. Bunlar; matriks zellikleri, fiber zellikleri, arayzey ve mikroyap zellikleri olarak saylabilir. Kompozit malzerde en basit ekliyle srekli dorusal bir fiber ve fiberle yapk olarak katlam bir matriks malzemeden meydana gelmektedir. Kompozit malzemeler matriks ve fiber malzernelerin gerekli artlar salayan eitli kombinasyonlar ile oluturulur. Kompozit malzemede fiberlerin takviye asna gre malzeme mukavemeti deimektedir.

a) Fiberler: Takviye malzernesi rijitlik, srnme ve yorulma gibi mekanik zellikleri olarak kullanllan fiberler, takviye dorultusunda mukavemet, yorulma gibi

20

mekanik zellikleri ve iletkenlik, genleme ile elektriksel zellikleri belirlerler. Is ve elektriksel iletim zellikleri carn, ararnid, seramik -fiber kullanlmasl durumunda matriks malzemeninkilere yakndr. Karbon fiberler gibi iletim zellii iyi olan fiberlerin kullanld kompozitIerde ise fiber malzemesinin zelliklerine yaknlk gsterir. b)Matriksler: Matriks malzeme fiziki olarak fiberlere gre daha zayf ve ekonomik olarak da daha ucuzdur. Bununla beraber kompozit malzeme asndan ok nemlidirler. Matriks malzeme fiberlerin yzeylerini korur ve bir arada durmalarn salar. Gerilmeler matriks malzeme vastasyla dier makine elemanlarndan fiberlere veya fiberlerden dier makine elemanlarna aktarlr. Matriks malzemesi ayn zamanda fiberlerde oluan atlaklarn bymesine engel olarak kompozitlerin gerilme altnda uzayabilmelerini belirleyen ksm olmaktadr. Takviye ynne dik dorultuda kompozitin zellikleri matriks malzeme tarafndan belirlenir. Ayrca kayma davran, basn dayanm, arpma ve tokluk zelliklerinde de belirleyici unsur matriks malzemesidir. Matriks malzemesi kompozitin nem, s ve kimyevi maddeler gibi evre etkilerine ilk maruz kalan ksm olduundan korozyon dayanm, absorbsiyon gibi evre etkilerine kar zellikleri de belirlemektedir. Mesela, 200 0C zerinde zellikleri kararl olmayan bir fiber, ok daha yksek scaklklara dayanabilen ve sl iletkenlik zellikleri iyi olmayan bir matriks iinde yksek scaklkta kullanlabilen, mukavemeti yksek bir kompozit oluturabilmektedir. c) Arayzey: Kompozit malzemenin nc bir eleman fiber-matriks arayzeyidir. Ara yzey, kalnl 0.1 mikrondan daha az olabilen tabakadr. Fiber ve matriks malzeme zelliklerine bal olarak arayzey ba gerilmesi birka MPa ile 100 MPa arasnda deimektedir. Ba gerilmesi kompozitin takviye dorultusunda dik ynde kayma zelliini ve burkulma zelliini belirleyen faktrlerden biridir.

21

d) Mikroyap: Kompoziti oluturan fiber ve matriks mikroyaplar kendilerinden beklenen zellikler dorultusunda ayr ayr ele alnmaldr. Bir fiberden beklenen zellikler mukavemet, rijitlik ve dk zgl arlk yannda uygulama yerine gre sl, elektriksel ve korozif zelliklerinin iyi olmasdr. Ayrca fiberin arayzey tekili zellii de kontrol edilebilmelidir.[4]

22

BLM 3

GR

Program, bir eit tmevarm yntemi esasna dayanr. Sonlu elemanlarna ayrma yntemi ile sonuca gidilir. Sonlu elemanlar metodunun temel prensibi, bir elemana ait sistem zelliklerini ieren denklemlerin kartlp, daha sonra tm sistemi temsil edecek ekilde e1eman denklemlerini birletirerek sisteme ait lineer denklem takmnn elde edilmesidir.

3.1 ANSYS 5.4 LE GERLME ANALZ Sonlu elemanlar metodu, sreklilie sahip bir yapnn ok sayda elemana blnerek incelenmesini mmkn klar. Mhendislik problemlerinde, teorik hesaplamalarn karmak yapdaki modellere uygulanmasnn zorluundan dolay, inceleme (kabul gren tolerans snrlar iindeki hassasiyete) modelin belirli saydaki elemanlara blnmesi ile yaplr. FEM (Finite Elements Method) programlarndan ANSYS'in kullanlarak modelin tasarlanmas ve belli geometrideki paralann, deiik ykleme durumunda mukavemet analizleri, deiik scaklklarda termodinamik davranlar ve alma esnasndaki titreim zellikleri incelenerek konstrksiyon ynlendirilebilir. Bu sayede eitli ykleme ve ortam artlarnda emniyetli bir biimde alabilecek malzemeler minimum maliyetle retilebilir. Bu blmde F / D oranlar 2, 3, 4 ve W / D oranlan 6, 7, 8 olan dikdrtgen ekilli ve iinde pim delii bulunan kompozit plakalarda pim delii evresindeki gerilmeler ANSYS program ile incelenmitir.

23

3.2 ANSYS MENLER

3.2.1 ANSYS Utility Menu: Bu men, aada aklanan ekilde alt menlerden olumutur. 3.2.1.1 File: Bu ksmda yeni bir almaya balama, daha nceden kaydedilmi dosyalar arma, yaplan yeni almay kaydetme gibi dosya ilemleri yaplmaktadr. 3.2.1.2 Select: Bir model zerinde alrken bazen bir takm ksmlarn (alanlar, dm noktalar vb. ) genel grnmnden ayr olarak incelenmesi gerekmektedir. Seim yntemlerinin eitlilii tasarm srasnda kolaylk salar. 3.2.1.3 List : Bu men sayesinde hazrlanan model zerinde nokta, izgi, alan, hacim, eleman, kuvvet, basn, malzeme zellikleri ve ana serbestlik derecelerinin listesi alnabilir.

3.2.1.4 Plot : Modelin nokta, izgi, alan ve elemanlarnn tek balarna ya da toplu halde gsteriminin ayarland mendr.

3.2.1.5 Plot Controls: Bu menden, modelin grafik ekrandaki grnm as deitirilebilir. Perspektif grnt veya istenilen ekillerde animasyon grntleri alnabilir.

3.2.1.6 Work Plane : Balangta kullanlan kartezyen koordinat sistemi bu men yardmyla kutupsal yada kullanc eksen takmlarna dntrlebilir. Koordinat sistemlerini telemek ve dndrmek de mmkndr.

24

3.2.1.7 Men Controls: Ekrandaki menlerin almas ve kapanmas ilemlerinin yaplmasna olanak salar. 3.2.1.8 Help: Programn blmleri, komutlar ve genel koordinatlar hakknda bilgi almaya yarayan mendr.

3.2.2 ANSYS Main Menu Bu men programn kullanlmasn salayan temel mendr. Bu men sayesinde model oluturulur, analiz zmlenir, sonular incelenerek gerekli diyagramlar alnabilir. 3.2.3 ANSYS Graphics Modelin oluturulduu ve zerinde allan ekrandr. 3.2.4 ANSYS Input Bu pencerede klavyeden girilen komutlar alt ksmda, eski komutlar ise st ksmda bulunan listede yer alr. 3.2.5 ANSYS Output Klavye yada mouse ile girilen tm komutlar karsnda programn verdii tepkiler ve yapt ilemler bu pencerede yer alr. 3.2.6 Pan I Zoom I Rotate Penceresi Bu pencere "Plot Controls" mensnden alr. Grntleme srasnda ok byk kolaylklar salar. Model istenilen ekilde dndrlebilir, byltlp kltlebilir.[3]

3.3 ANALZ TPNN BELRLENMES Bunu iin Main Menu > Preferences' den Structural (Yapsal Analiz)

25

seilir. Aynca Main Menu > Solution > New Analizy 'den alan pencerede static seilir. Burada eitli analiz tipleri de mevcuttur.

3.4 ELEMAN TP VE ZELLKLER ANSYS'de kullanacamz birim eleman tipini belirlemek iin; Main Menu > Proprocessor > Element Type > Add I Edit I Delete buradan eleman seeceimiz iin, Add butonuna baslr ve alan pencerede;

Structural Mass: Yapsal Link: ubuk Beam : Kiri Pipe: Boru Solid: Kat Shell: Plaka Ayrca Help mensnden elemanlar hakknda da bilgi temin edilebilir. Bizim modelimiz tabakal kompozit olduundan, SHELL 99'u seiyoruz. Bu almada kullanlan kompozit plaka, 8 tabakadan olumaktadr ve tabakalarda takviye eleman = 0 a dzeninde yerletirilmitir. Tabaka says ve tabaka zellikleri u ekilde girilir. Proprocessor > Real Constant> Add I Edit I Delete' den Add seilir ve alan pencerede: Number of layers: 8 girilir ve daha sonra fiber yerleim alar ve uygun tabaka kalnl girilir.

26

3.5 MALZEME ZELLKLER Material Properties > Orthotropic seilir, aylan pencerede malzemenin sra numaras yazlr ve bu onaylanr. Bylece setiimiz Shell 99 eleman kabul etmi olduk. Alan Orthotropic Material Properties penceresine malzemenin Young modlnn, Poission saysnn ve Kayma modlnn X , Y ve Z koordinatlarndaki deerleri girilir. Bylece kullandmz kompozit malzemenin, malzeme zelliklerini bilgisayara tantm oluyoruz. Tabakal kompozitler isotropik gibi davransalar da, tabakalar bir araya geldiinde orthotropik malzeme gibi davranrlar. Girilen malzeme zellikleri: Ex = Ey = 20000 MPa Ez = 10000 MPa Gxy = 4600 MPa Gxz = Gyz = 1150 MPa Nxy = Nxz = Nyz = 0.25

E L

27

D = 5 mm E = 15 mm L = 85 mm t = 4 mm

3.6 MODELN OLUTURULMASI

ANSYS ile modelleme ilemi birok ekilde yaplabilir. Oluturulacak modelin nce geometrik olarak ekli kurulur. rnein F /D = 2 ve W / D = 6 olan dikdrtgen eklindeki kompozit plakann modelini oluturalm. Proprocessor > Create > Rectangule > By dimension x (0,85) ve y (0,30) koordinat deerleri girildiinde 85 mm uzunluunda ve 30 mm yksekliinde bir dikdrtgen oluur. Dikdrtgen plaka iinde daire (pim delii) oluturmak iin; Proprocessor> Create> Circle> Solid Circle WPx = 15 WPy = 10 Radius = 2,5

pim delii iin izilen ember, dikdrtgenin alanndan karlr. Proprocessor > Operate > Subtract > Areas komutlar ile ilk nce dikdrtgenin alan iaretlenir, sonra karlacak olan pim deliinin alan iaretlenir.

3.7 ELAMANLARA AYIRMA "MESH" Oluturulan maddelerin analizini yapabilmek iin yani sonlu zmn gerekletirebilmek iin modelin sonlu sayda elamana blnmesi gerekmektedir. ANSYS programnda elemanlara ayrma ilemi mesh komutu ile olur.

28

Proprocessor > Mesh Toll ile mesh yapma komutlarna ksa yoldan ulalabilecek pencere alarak istediimiz sayda sonlu elemanlara ayrlmasn salarz. Mesh ileminde dikdrtgen alan mesh yaplacagmdan Mesh > Areas seilir ve Shell 99 elemanna uygun olarak Free, Quadretik seimlerinde Mesh butonuna baslarak mesh yapilacak alan iaretlenir ve dikdrtgen kompozit plakamz kaba bir ekilde (Model zerinde Node-dm noktas az) mesh yaplr. Bizim iin pim evresindeki gerilme dalmnn incelenmesi nemli olduundan, delik evresindeki sonlu elaman says arttrlr. Bu ilem iin Mesh Tool penceresinde Refine at > Lines seilir ve Refine butonuna baslarak sonlu eleman saysn arttrmak istedigimiz pim delii evresi iaret1enir. Alan pencerede minimal = 2 seilir. Meshleme ilemi sonucunda model zerinde ok sayda "Node" (Dm noktas) meydana gelir.

3.8 SINIR ARTLARININ VERLMES Proprocessor > Create> Keypoint > In active CS Silindirik koordinatlara gemek iin ; WorkPlane> Offset WP to >Keypoints Yarattmz keypoint'i iaretleriz. WorkPlane > Change Active CS to > Global Cylindirical WorkPlane> Create Local CS > At wp Origin Alan pencerede ; Type of coordinate System: Cylindirical seyilir. Deliin sol yarsn mesnetlemek iyin nce bu ksmlarn seilmesi gerekir. Solition > Apply> Displacement> On lines denerek alan pencereden deliin sabitlenmek istenen sol taraf iaratlenir ve ilem tamamlanr.

3.9 KUVVETN UYGULANMASI Pim deliinin sol yars ankastre hale geldikten sonra plakann sa tarafna

29

uygulanacak statik kuvvet yerletirilmelidir. Kuvvetin yayl yk olarak uygulanmas sonularn okunmasnda bize baz avantajlar salamaktadr. Solution> Loads / Apply > Pressure > On lines pressure value: Uygulanacak basn. Bu almada uylanan deer 50 MPa dr.

3.10 ZMLEME Solution > Solve I Current LS komutu ile girdiimiz datalara gre program zm yapmaya balar.

3.11 SONULARIN OKUNMASI Yap1an zmn sonucunda plaka zerinde gerilme dalmlarn grmek iin ; General Process> Plot Results> Nodal Solution istenilen node' lardaki gerilme grafiklerini grmek iin ; Path Operation> Define Path> By Nodes node'lar seilir ve bir isim verilir. Map on the Path> On Graph istenen ynlerde ve dzlemdeki gerilme grafii izdirilir.

30

3.11.1 F / D = 2 W / D = 6 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.1 X ynndeki uzama deerleri

EKL 3.2 X ynnde normal gerilme dalm

31

EKL 3.3 Y ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.4 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

32

EKL 3.5 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

3.11.2 F / D = 2 W / D = 7 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.6 X ynndeki uzama deerleri

33

EKL 3.7 X ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.8 Y ynnde normal gerilme dalm

34

EKL 3.9 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

EKL 3.10 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

35

3.11.3 F / D = 2 W / D = 8 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.11 X ynndeki uzama deerleri

EKL 3.12 X ynnde normal gerilme dalm

36

EKL 3.13 Y ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.14 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

37

EKL 3.15 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

3.11.4 F / D = 3 W / D = 6 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.16 X ynndeki uzama deerleri

38

EKL 3.17 X ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.18 Y ynnde normal gerilme dalm

39

EKL 3.19 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

EKL 3.20 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

40

3.11.5 F / D = 3 W / D = 7 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.21 X ynndeki uzama deerleri

EKL 3.22 X ynnde normal gerilme dalm

41

EKL 3.23 Y ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.24 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

42

EKL 3.25 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

3.11.6 F / D = 3 W / D = 8 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.26 X ynndeki uzama deerleri

43

EKL 3.27 X ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.28 Y ynnde normal gerilme dalm

44

EKL 3.29 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

EKL 3.30 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

45

3.11.7 F / D = 4 W / D = 6 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.31 X ynndeki uzama deerleri

EKL 3.32 X ynnde normal gerilme dalm

46

EKL 3.33 Y ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.34 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

47

EKL 3.35 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

48

3.11.8 F / D = 4 W / D = 7 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.36 X ynndeki uzama deerleri

EKL 3.37 X ynnde normal gerilme dalm

49

EKL 3.38 Y ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.39 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

50

EKL 3.40 Von Mises kriterine gre gerilme dalm 3.11.9 F / D = 4 W / D = 8 OLAN NUMUNE ZERNDE GERLME DAILIMLARI

EKL 3.41 X ynndeki uzama deerleri

51

EKL 3.42 X ynnde normal gerilme dalm

EKL 3.43 Y ynnde normal gerilme dalm

52

EKL 3.44 XY dzlemindeki kayma gerilmesi dalm

EKL 3.45 Von Mises kriterine gre gerilme dalm

53

X YNNDEK MAX. GERLM DAILIMI

140.000 120.000 GERLME 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 NUMUNE NO Seri 1

VON MSES KRTERNE GRE GERLME DAILIMI

180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 NUMUNE NO

GERLME

Seri 1

54

XY YNNDE KAYMA GERLMES DAILIMI

60000 50000 GERLME 40000 30000 20000 10000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 NUMUNE NO Seri 2 Seri 1

SONU Bu projede pim balantl kompozit malzemede F / D ve W / D oranlarnn deimesi ile meydana gelen gerilmeler analiz edilmitir. F / D = 2, 3, 4 ve W / D = 6, 7, 8 oranlarna sahip paralarn gerilim grafikleri elde edilmi ve bu gerilmelerin karlatrlmas ile en uygun oran belirlenmeye allmtr. Gerilim grafikleri incelendiinde 4 nolu numunenin F / D = 3 ve W / D = 6 oranlar ile en uygun boyutlarda olduu tespit edilmitir.

55

KAYNAKLAR

[1] SAYMAN O. ve AKSOY S. Kompozit Malzemeler [2] ARKANOL SERHAT Tabakal Kompozitlerde Termal Gerilme Analizi

Haziran 2002 zmir. [3] BANKAOLU MUSTAFA Pim Balantl rg Takviyeli Kompozit

Malzemelerde Gerilme Analizi Haziran 2003 zmir. [4] 5.DENZL MALZEME SEMPOZYUMU Kompozit Malzemelerde Tasarm Parametreleri

56