KAZANOLU-ADA PERAKENDE SEKTRNDE TEDARK SEMNN BULANIK AHP LE GEREKLETRLMES Yiit KAZANOLU1 Erhan ADA2 ZET

Rekabetin giderek kreselletii i dnyasnda iletmeler tedarikilerin artmasndan dolay ok alternatifli ve mteri isteklerinin eitlenmesinden dolay da ok kriterli bir tedariki seimi ile karlamaktadr. Tedariki seimi sadece retim deil, hizmet sektrnde de iletmelere stratejik rekabet stnln salayan bir unsur hline gelmitir. ok kriterli bir yapda olan tedariki seim sreci nicel kriterlerin yannda nitel kriterlerin de yer almas artk bir zorunluluk hlini almtr. Bulank mantk temelli teknikler bu anlamda nitel kriterlerin deerlendirilmesinde ne kmaktadr. Uygulama olarak perakende sektrnden bir iletmenin tedariki firma seim srecinde Bulank AHP uygulanacaktr. Anahtar Szck: Tedariki Seimi, Perakende Sektr, Analitik Hiyerarik Sre (AHP), Bulank AHP

SUPPLIER SELECTION IN RETAIL SECTOR WITH FUZZY AHP ABSTRACT

As the business world is getting globalized and customer needs vary, firms face with multiple supplier alternatives and multiple criteria in supplier selection process. Supplier selection does not only bring competitive advantage to firms in goods sector but also in service sector. Due to the multiple criteria, nature of supplier selection qualitative criteria must be included as well as the quantitative criteria. Fuzzy logic and techniques based on it are becoming important especially in evaluation of suppliers with qualitative criteria. The application is conducted in supplier seleciton process of a retail firm with fuzzy AHP. Key Words: Supplier Selection, Retail Sector, Analytical Hierarchical Process (AHP), Fuzzy AHP

1.GR Gnmzn ar rekabet koullar, kreselleme ve teknolojide meydana gelen gelimelere iletmelerin, varlklarn koruyabilmeleri ve karl bir ekilde faaliyetlerini devam ettirebilmeleri iin tedariki seim srecine
1

Yrd.Do.Dr., zmir Ekonomi niversitesi, BF, letme Blm, zmir, yigit.kazancoglu@ieu.edu.tr 2 Prof.Dr., zmir Ekonomi niversitesi, BF, letme Blm, zmir
Makalenin geli tarihi: 27.01.2010 Kabul tarihi: 08.04.2010

29

KAZANOLU-ADA ve tedariki ilikileri ynetimine daha fazla nem vermelerini gerekli klmaktadr. Tedarikiler arasndan en iyi olan seme karar hem niceliksel hem de niteliksel faktrleri ierisinde bulunduran bir sretir. Bu sre sonucunda salkl kararlarn verilebilmesi iin bilimsel yntemlerin kullanlmas ve bu sre ile ilgili gerek niteliksel, gerekse niceliksel faktrlerin ok dikkatli bir ekilde srece dhil edilmesi byk nem tamaktadr. 2. STRATEJK REKABET STNL SALAMADA TEDARK SEMNN ARTAN NEM letmeler varlklarn koruyabilmek ve pazar paylarn artrabilmek iin kalite, maliyet ve zaman olmak zere nemli kriter zerine odaklanmaldr. Bu balamda iletmelerin, bu kriterler baznda mteri beklentilerini karlayabilmeleri iin gerek rn ve hizmetlerini gerekse srelerini bu deiimler dorultusunda gelitirmeleri gerekmektedir. Bunlara ilave olarak, son yllarda iletmelerde Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim gibi kavramlarn kullanm orannn artmas ile beraber tedariki seim srecinin daha da n plana kmaya baladn grmekteyiz. Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim felsefelerinin iletmeler arasnda genel kabul grmesi sonucunda, tedarikiler ve tedariki piyasalarn etkileyen u deiiklikleri gerekletirmek bir zorunluluk olmutur: (1) tedarikilerin seim ve deerlendirilme srecinin yeniden dzenlenmesi, (2) satn alnan malzeme ve ham maddenin kalitesini artrmak iin tedarikilerin rn tasarm srecine erken safhalarda katlmalar, (3) tedariki saysnn azaltlmas, (4) ztlamaya ve isel karlara ynelik tedariki ilikilerinden, ortaklk ve i birliine dayal bir srecin oluturulmas ve (5) tedarikileri gelitirme programlarnn devreye sokulmas (Erol,2004) . 2.1 Tedarik Kavram Tedarik kavram kreselleen i dnyasnda iletmeler iin sadece bir zorunluluk deil ayn zamanda hz, kalite ve maliyet unsurlarn iinde bulundurduu iin stratejik rekabet stnln salamada nemli bir ara olmaktadr. Tedariki seimi sreci ise bu stnln salanmasnda en kritik rol stlenmektedir. Sadece malzeme maliyeti deil, ayn zamanda iletme maliyetleri, bakm, gelitirme ve destekleme maliyetleri de bu 30

KAZANOLU-ADA seimde gz nnde bulundurulmas gereken unsurlardr. Bundan dolay ekonomiklik ve performans ile ilgili kriterler arasndan sistematik bir satc seim srecini elde etmede kullanlmak zere kriterlerin deerlendirilip ncelik srasna konulmasna ihtiya duyulmaktadr. Bu sre ayn zamanda hem seim srecini ksaltacak hem de karar vermede baary artracaktr (Dadeviren ve dierleri, 2001). Tedariki ilikileri ynetimi, tedarikilerin deerlendirilmelerinin dnda, var olan tedarikilerle kurulacak olan iletiimin organizasyonunu ve ynetim sorumluluklarn iermektedir. Bu amala gnmzde kullanlan yazlmlar tedariki retici arasnda ihtiya duyulan bilgi aknn son derece hzl, koordineli ve amaca hizmet edebilir yapda olmasn salamaktadr. Bu ekilde paylalan bilgi, gerek reticilerin gerekse bunlara ait tedarikilerin stok ve retim maliyetlerinin azalmasn mmkn klmaktadr. Tedariki ilikileri ynetimi, kilit tedarikilerin belirlenmesi sreci ile balayp en utaki tedarikiye kadar genileyen bir yelpazede gelitirilecek stratejileri, yaklamlar ve organizasyonu ierisinde barndrr. Tedariki ilikileri ynetimi, uzun vadede, tedariki deerlendirme srecinin, zellikle niteliksel kriterlerinin olumasnda nemli bir rol oynamaktadr (z ve dierleri, 2004). letmeler iin nemi olduka yksek olan tedariki, tedariki ilikileri ynetimi ve tedariki seim sreci ile kriterleri zerine literatrde yaplan birok aratrma olduunu grmekteyiz. Her ne kadar bu kavramlarla ilgili olarak yaplan almalarda kalite, hz ve maliyetler (Shipley, 2001) n plana ksa da tedariki seiminde ok eitli faktrlerin etkili olduu grlmektedir. rnein, Dickson (1966) yapt almada 23 kriter tanmlam ve yapt geni apl aratrma sonucunda tedariki seiminde kritik faktr zerinde durmutur. Bunlar kalite, zamannda datm ve tedarikinin gemi performanslardr (Dadeviren ve dierleri, 2001; Pearson ve dierleri, 1995). Weber, 1993 ylnda yapt almada bu konuda yazlm olan 74 makaleyi inceleyerek kalitenin, maliyet ve datm performansndan ok daha nemli olarak algland sonucuna varmtr. Kavramsal almalar yneticilerin sadece dk maliyetlere dayanarak tedariki sememeleri gerektiini ve kalite, datm performans ve dier nitelikleri de gz nnde bulundurmalar gerektiini vurgulamaktadr (Verma ve dierleri, 1998). Richardson ise 2002 ylnda yapt almada fiyattan, bilgi teknolojileri kaynaklarna kadar 34 farkl kriter tanmlamtr (z ve dierleri, 2004). Beck ve Lin (1981), Arbel ve Seidmmann (1984 ve 1990), Bard (1986), Zviran (1993), Ghodsypour ve Brien (1998) ve Tam ve Tummala (2001) yaptklar almalarda tedariki seiminde gz nnde bulundurulmas gereken kriterleri finansal, teknik ve iletim baars olmak 31

KAZANOLU-ADA zere grupta toplamaktadrlar. Yurdakul ve ise 2001 ylnda yaptklar almalarnda bu kriterleri; ynetsel kabiliyetler, teknik kabiliyetler ve retim tesisleri ve kapasiteleri olarak belirlemilerdir (Dadeviren ve dierleri , 2001). Sonu olarak, iletmeler deien tketici talebini karlamak zere yeni rn ve hizmetler gelitirmeye ve buna bal olarak da eski ve yeni tedarikileri ile ibirlii yapmaya yneltmektedir. Gelien ve deien koullar altnda iletmelerin stratejik rekabet stnl kazanabilmeleri iin tedariki ilikileri ynetimine odaklanmalar ve doru tedarikiyi, doru zamanda ve doru ekilde semeleri gerekmektedir. 2.2. Tedariki Seim Sreci ve Perakendecilik Sektr Perakendeciler, mallarn reticisi iletmeler ile nihai tketiciler arasndaki balanty salayan araclardr. Perakendecilik faaliyetinin iinde yer alan reticiden toptancya, distribtrden perakendeciye tm birimler, aslnda perakendecilik yapmaktadr. Geni anlamyla perakendecilik, reticiden tketiciye tm aamalarda faaliyet gsteren birimlerin faaliyetini nitelendirmektedir. Dar anlamda perakendecilik ise, rnn nihai tketiciye iletildii son aamada faaliyet gsteren bakkal, market, zincir market gibi sat noktalarn ifade etmektedir (Erdoan, 2003). zellikle son yllarda perakende sektrnde, ulusal piyasalarda artan younlama ve perakendecilerin kendi markalarnn toplam satlar ierisindeki paynn artmasyla beraber nemli gelimeler yaand grlmektedir. Buna bal olarak, perakendecilerin mallarn tketicilere ulamasn salayan araclarn dnda fonksiyonlar da stlenmeye baladklar grlmektedir. Perakendeciler, hem kendi hedef mterilerinin gereksinimlerini karlamaktan hem de en iyi koullar elde edebilmek iin tedarikilerle olan ilikilerini ynetmekten sorumludurlar (Ada ve dierleri, 2005). Modern perakendecilik ayrca satn alma fonksiyonu zerine yksek odaklanma ile karakterize edilmektedir (Silva ve dierleri, 2002). Tm bunlar dikkate alndnda perakendecilik sektrnde faaliyet gsteren iletmeler, reticilerle olan ilikileri ynetmek, lojistik faaliyetlerini yerine getirmek ve tketicilerle ilikileri gelitirmek olarak tanmlanabilecek ayr fonksiyonu yerine getirmekte ve bu balamda reticiden tketiciye uzanan zincirin de entegrasyonunu salamaktadrlar. Ayrca, perakendecilik sektr, hizmet gtrd toplumun kltrel zelliklerinden nemli lde etkilenen, bu etkilenmeye karlk, bir lde de olsa hizmet 32

KAZANOLU-ADA gtrd toplumun kltrel zelliklerini etkileyen bir sektrdr (Arkbay, 1996). Perakendecilik Trkiyede en hzl gelimekte olan sektrlerden biridir. Perakende sektr krizlerden en az etkilenen, pazar potansiyeli byk olan ve amortismannn ok abuk karland bir sektr olmas nedeniyle yeni yatrmlarn younlat bir alan hline gelmitir (Erdoan, 2003). Bugn Trkiyede 200 binin zerinde perakende sat noktas bulunmakta ve toplam perakende tketiminin %65ini gda, %35ini ise gda d tketim oluturmaktadr (http://www.e-konomistdergi.com/makaleler/ perakende.htm). Gnmzde perakendecilik sektrnde, i yaamnn temel belirleyicileri olan mteri odakllk, marka imaj ve kaliteli rn ve hizmet temeline dayal uygulamalarn artt grlmektedir. Tm bu gelimelerin de temelinde tketicilerin yer ald grlmektedir. Bu balamda asl amac nihai mteriye rn ve hizmet satmak olan perakende iletmelerinde tedariki seim karar ve sreci olduka byk nem tamaktadr. (Ada ve dierleri, 2005) Tedariki seim sreciyle ilgili olarak literatrde yaplm olan almalarda tedariki seiminde etkili olan birok faktr bulunduu grlmektedir. Perakende satn alclar ile ilgili olarak Nilsson ve Host 1987 ylnda yaptklar almalarnda kendilerinden nce yaplan 34 aratrmay deerlendirerek 10 ana balk altnda topladklar 25 kriter belirlemilerdir. Bu ana balklar; Karllk ve Satlar, Ekonomik Koullar, eitlendirmenin, Tedariki Pazarlama Faaliyetleri, Tedarikinin Karakteristik zellikleri, Rekabeti Dnce, Datm ile ilgili Faktrleri, Taktiksel Dnceler, Sat Elemanlarnn Sunumlar olarak sralanmaktadr. Balklar hlinde sralanan kriterler ise, rnn sat potansiyelinden tedarikinin sat organizasyonunun yapsna kadar pek ok niteliksel ve niceliksel zellii kapsamaktadr (Silva ve dierleri, 2002). Shipley (2001) kalite, fiyat ve teslim performansnn bilekesinden bahsederken bu bilekenin perakendecinin verimliliini ve sat gcn arttracak dier etkenlerle beraber dikkate alnmas gerektiini belirtmitir. Mller etkenlerin karar verme srecinde her zaman ayn neme sahip olamayacan ve birbirleri arasnda greceli bir deerlendirmeye tabi tutulmalar gerektiini belirtmitir. ou zaman etkenler belli bir limiti atktan sonra kabul edilebilir bir konuma gelmektedir. Bu limitler tipik olarak fiyat ve teknik spesifikasyon limitleridir. Literatrde maliyet rakamlarna bal olarak birok deiik ekilde aklanan kar, sat hacmi, 33

KAZANOLU-ADA teslim sresi ve kalite ne kan etkenleri oluturmaktadr. Ayrca uygulanan kr marj, standartlara uygun rn, rekabeti fiyatlandrma, tedarikinin piyasadaki gemii, potansiyel piyasa hacmi, rnn gelecei dier ne kan etkenlerdir (Silva ve dierleri, 2002). 2.3. Tedariki Seim Srecinde Kullanlan Yaklamlar Tedariki seim karar iletmelerde verilen en nemli kararlardan biridir. Tedariki seimi kendi aralarnda elien niteliksel ve niceliksel faktrlerin dengelenmesini gerektiren ok kriterli bir karar problemidir (Ghodsypour ve dierleri, 1998). Literatrde tedariki seimi ile ilgili birok yaklam olduu grlmektedir. Youssef (1996) ise mevcut yntemleri be balk altnda toplamaktadr: (1) Kategorisel Modeller: Kalite, fiyat, hz, teslimat esas alan modellerdir (Gregory, 1986). (2) Matris Modeller: Arlkl ortalamaya dayanan etkenlerin alt gruplara ayrld modellerdir. (3) Maliyet Tabanl Modeller: Toplam maliyeti esas alan modellerdir. (4) ok Faktrl Modeller: Greceli deerlendirmeyi ok boyutlu modellerle salayan modellerdir (Lubben 1988). (5) Tedariki Profili Deerlendirme Modelleri: Greceli deerlendirme esasna dayanmaktadr. Vokurka yukarda belirtilen bu be modelin de aslnda geleneksel olduunu gerekli olan unsurun nitel ve nicel etkenlerin matematiksel yntemlerle birletirilip uygulamaya geirilmesini belirtmitir (Vokurka, 1996). Chan bunlar; kesikli seim analizi, dorusal programlama, veri zarflama analizi, arlkl ortalama, Promethee metodu, MAU (multiple attribute utility) teorisi, kriter belirleme, kriter ilikilendirme, uzman sistem kurma, maliyet tabanl seim ve analitik hiyerarik sre olarak sralamaktadr (Chan, 2003). Analitik Hiyerarik Sre (AHP) 1970lerde gelitirilen ve birden ok kriterin deerlendirilmesini kapsayan karmak yapdaki problemlerin zmnde kullanlan bir karar verme yntemi olarak tanmlanabilir. AHP sayesinde karar vericiler, karmak yapdaki problemleri, ana hedeften alt kriterlere kadar uzan hiyerarik bir yap iinde gsterebilmektedirler. AHP, seim srecinde nitel ve nicel kriterler kulland iin nerilmitir. Ayrca 34

KAZANOLU-ADA iletme yneticileri tarafndan anlalmas ve uygulanmas kolay olmakla birlikte karar verme srecinin iyiletirilmesine de yardm edebilecek bir yntemdir (Dadeviren ve dierleri, 2001). AHPnin en nemli zellii karar vericinin hem objektif hem de sbjektif dncelerini karar srecine dhil edebilmesidir. Bir dier ifade ile AHP, bilginin, deneyimin, bireyin dncelerinin ve nsezilerinin mantksal bir ekilde birletirildii bir yntemdir. AHP ok geni bir uygulama alanna sahiptir ve pek ok karar probleminde etkin olarak kullanlmaktadr. rnein, pazarlama, finans, eitim, kamu politikalar, ekonomi, tp ve spor alanlarnda ok sayda baarl AHP uygulamasn aratrmalarna konu etmilerdir. Ayrca AHP pek ok tamsay programlama, hedef programlama, dinamik programlama gibi yneylem aratrmas teknikleriyle birlikte kullanlmaktadr (Kuruzm, 2001). AHP kullanm, kriter ve alt kriterlerin stnlklerinin belirlenmesi ve sistematik olarak karlatrlp deerlendirilmesini salayabilir. Bu bilgiler temelinde en iyi tedarikinin seimi ve tedarik sistemlerinin etkinliinin karlatrlmas yaplabilmektedir (Dadeviren ve dierleri, 2001). Tablo 1. Tedarikilerin Deerlendirilmesinde Kullanlan Teknikler Deerlendirme Metodu Yazarlar Arlkl dorusal modeller Lamberson ve dig. (1976), Timmerman (1986) Dorusal programlama Pan (1989), Turner (1988) Kark tam sayl programlama Weber ve Current (1993) Analitik hiyerari sreci Barbarosoglu ve Yazgac (1997), Hill ve Nydick (1992), Narasimhan (1983), (Chan 2003), Chan ve Kumar ( 2006) Matriks metodu Gregory (1986) ok amal programlama Weber ve Ellram (1993) Sahipliin toplam maliyeti Ellram (1995) nsani deerlendirme modelleri Patton (1996) Temel bilesen analizi Principal Petroni ve Braglia (2000) DEA Narasimhan ve dig. (2001), Weber ve Desai (1996) Yorumlayc yapsal modelleme Mandal ve Deshmukh (1994) statistiksel analiz Mummalaneni ve dig. (1996) 35

KAZANOLU-ADA Kesikli seim analizi deneyleri Yapay sinir alar Veri zarflama analizi Bulank Mantk (2006) AHP ve hedef prog. entegrasyonu Verma ve Pullman (1998) Siying ve dig. (1997) Liu ve dig. (2000), Saen (2007) Chen ve di. (2006), Haq ve Kannan Wang ve dig. (2004), OBrien ve Ghodsypour (1998), Mendoza ve di. (2008) Gencer ve Grpnar (2007) Swinney ve Netessine (2009) Kim ve di. (2008), Choy ve di. (2003)

ANP Oyun Teorisi Yapay Zeka

Kaynaka: Talluri, S. ve Narasimhan, R. (2004), A Methodology for Strategic Sourcing, European Journal of Operational Research,154,236250.

3. BULANIK ANALTK HYERAR YNTEM 3.1. Bulank Kmeler Teorisi Bulank mantk hakknda ilk bilgiler, Lotfi Zadeh tarafndan 1965 ylnda literatre kazandrlmtr. Bulank mantk ilkeleri, belirsizlii aklama kabiliyeti asndan stnl ile ne kmaktadr. Teori, matematiksel ilemleri ve programlamay bulank alanda uygulamaya da elverilidir. Bir bulank kme, her bir eleman 0 ile 1 arasnda deien yelik derecesine sahip bir fonksiyon ile tanmlanr. Bu yelik dereceleri, bir bulank kme iin sreklilik arz eder. Bir bulank kmenin temsili semboln stnn izilmesi ile ifade edilir. gensel bir bulank say ekil 1 de gsterilmektedir. Bir bulank gensel say, (l/m, m/u) veya (l,m,u) seklinde gsterilir. l, m, u ifadeleri srasyla bulank bir olayda en dk olasl, net deeri ve en yksek olasl ifade eder.

36

KAZANOLU-ADA

ekil 1. gensel Bulank Say M

Bir gensel bulank saynn sa ve sol yelik derecesi deerlerine gre lineer gsterimi u ekildedir. 0 (x-l)/(m-l) (u-x)/(u-m) 0 x<l l x m m x u x>u

~ (x | M ) =

Bulank gen saylar iin temel aritmetik ilemler u ekildedir: Toplama: M 1 M 2 l1 l 2 , m1 m2 , u1 u 2 arpma: M 1 M 2 l1 xl 2 , m1 xm2 , u1 xu 2 Blme: M 1 / M 2 l1 / u 2 , m1 / m2 , u1 / l 2 Negatif: M 1 l1 , m1 ,u1 Tersi: 1 / M 1 1 / u1 ,1 / m1 ,1 / l1 Hiyerarik model oluturulduktan sonra, her bir faktr temelinde alternatiflerin deerlendirilmesi ve faktrlerin kendi aralarndaki nem derecelerinin belirlenmesi iin ikili karlatrma karar matrisleri oluturulur. Bu matrislerin oluturulmasnda Saaty (1980) tarafndan nerilen 1-9 nem skalas kullanlr (Tablo 2).

37

KAZANOLU-ADA Tablo 2. nem Skalas Deerleri Aklama ki seenekte eit derecede neme sahip Tecrbe ve yarg bir kriteri dierine kar biraz stn

Deer Tanm 1 Eit nemli 3 Biraz nemli klmakta 5 Fazla nemli Tecrbe ve yarg bir kriteri dierine kar olduka stn klmakta 7 ok fazla nemli Bir kriter dierine gre stn saylmtr 9 Ar derece nemli Bir kriterin dierinden stn olduunu gsteren kant ok byk gvenilirlie sahiptir 2,4,6,8 Ara deerler Uzlama durumunda iki ardk yarg arasndaki deerler Tablo 3te verilen gensel bulank saylar Prakash (2003) tarafndan Saatynin 1-9 nem skalas (Tablo 2) temel alnarak gelitirilmitir. Tablo 3. Faktr Karlatrmada Kullanlan Bulank Saylar 1-9 Skala Deeri Bulank Saylar 1-9 Skala Deeri Bulank Saylar 1 (1, 1, 1) 1/1 (1/1, 1/1, 1/1) 2 (1, 2, 4) 1/2 (1/4, 1/2, 1/1) 3 (1, 3, 5) 1/3 (1/5, 1/3, 1/1) 5 (3, 5, 7) 1/5 (1/7, 1/5, 1/3) 7 (5, 7, 9) 1/7 (1/9, 1/7, 1/5) 9 (7, 9, 11) 1/9 (1/11, 1/9, 1/7) Adaylarn alt faktrler temelinde deerlendirilmesinde Chan ve di. (2000) tarafndan nerilen dilsel deikenler ve bu dilsel deikenler iin tanmlanan gensel bulank saylar kullanlacaktr (Tablo 3). Her aday iin bulank ncelik deeri, deerlendirme sonucunda hesaplanan alt faktr bulank arlklarnn toplanmasyla elde edilir (Tablo 4). 38

KAZANOLU-ADA Tablo 4. Bulank Deerlendirme Skalas Dilsel Deiken gensel Bulank Say ok yi () (3, 5, 5) yi () (1, 3, 5) Orta (O) (1, 1, 1) Dk (D) (1/5, 1/3, 1) ok Dk (D) (1/5, 1/5, 1/3) 3.2. Literatrde Bulank AHP Literatrde pek ok bulank AHP uygulamas mevcuttur (Tablo 5). Bu uygulamalarda da farkl AHP yaklamlar kullanlmtr. eitli aratrmaclar tarafndan, bulank kmeler kuramn ve hiyerarik yapy kullanarak ok ltl ortamda en iyi seenei belirlemeye veya seenekleri sralamaya ynelik eitli yntemler sunulmutur. Kyaslama srecinin bulank doasndan dolay karar vericiler ikili kyaslamalarn sabit bir deer olarak belirlemektense, bir aralk zerinde ifade etmeyi veya szel olarak gerekletirmeyi tercih etmektedirler. Bu metotlar, bulank kme teorisi kavramn ve hiyerarik yap analizini kullanarak kriterlerin arlklandrlmasna ve bir alternatifin seimine ynelik sistematik yaklamlar ierir. Tablo 5. Bulank AHP Konusunda almalar
Yazarlar Stam ve Di. (1996) Chang (1996) Ynteminin Weck ve Di. (1997) Deerlendirilmesi Cvetkovic ve Di. (1999) Optimizasyonu Lee ve Di. (1999) Metodoloji Cheng ve Di. (1999) Leung ve Cao (2000) Chou ve Liang (2001) Deerlendirmesi Shon ve Dig.(2001) Tsaur ve Di. (2002) Deerlendirilmesi allan Konu Yapay Zek Tekniklerinin gensel Bulank Saylarn Derece Analiz retim Endstriyel Stokastik evrim Salonlarn Alternatiflerinin Akustik Konfor Bir

Optimizasyona

Dayal

Silah Sistemlerinin Deerlendirilmesi Bulank Tutarllk Tanm Deniz Tamacl Firmasnn Performans Kamusal Karar Verme Sreci Hava Yollarnn Hizmet

Kalitesinin

39

KAZANOLU-ADA
Kuo ve Di. (2002) Rong ve Di. (2003) Shamsuzzaman ve Di.(2003) Kahraman ve Di. (2003) Bykzkan ve Di. (2004) Kahraman ve Di. (2004) Cheng ve Di. (2004) Maaza Yerleimi letme Atklarnn Deerlendirilmesi Esnek malat Sistemleri Tesis Yeri Yerleimi Yazlm Gelitirme Stratejisinin Seimi Hazr Yemek Sektr Telekom Sektr

Kaynaka: Akman, Glsen, Alkan, Atakan, Tedarik Zinciri Ynetiminde Bulank AHP Yntemi Kullanlarak Tedarikilerin Performansnn llmesi: Otomotiv Yan Sanayiinde Bir Uygulama, stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Yl: 5 Say: 9 Bahar 2006/1, s. 29.

3.3. AHP ile Bulank AHPnin karlatrlmas Bali ve Gencer (2005) AHP ve Bulank AHP yntemlerinin karlatrmasn u ekilde yapmaktadr: AHP ve Bulank AHP yntemleri karlatrlacak olursa aadaki yorumlar yaplabilir: - Kriterler ve alternatiflerin sayca fazla olduu durumlarda AHPnin uygulanmas baz olumsuzluklar yaratabilir. Bunun en byk sebebi, karar verici tarafndan yaplmas gereken ikili karlatrmalarn fazla olmas ve bunun da karar vericide bezginlik yaratmas ve ar zaman tketmesidir. - Bulank AHPde, AHP yntemine nazaran ikili karlatrma dilsel ifadelerle yaplmas daha kolay ve salkl yaplabilmektedir. - Bulank AHPde ikili karlatrma yaplmas daha kolay olabilmesine ramen dilsel ifadelere karlk gelen bulank deerlerin snrlarnn doru tespit edilmesi gerekir. Bulank snrlarn yanl tespit edilmesi yanl sonuca gtrecektir. - AHP ynteminde karar vericinin sonucu dorudan etkilemesinin daha zor olduu grlmektedir. Bunun sebebi olarak da bu yntemde nihai sonu tmevarm metoduna daha yakn bir yaklamla bulunmaktadr. - AHP metodunda tutarll bir ekilde lebilme imkn olmasna ramen bulank AHPde tutarll lebilecek bir kontrol mekanizmas modelin yapsnda bulunmamaktadr. 3.4 Metodoloji Tedarikilerin Bulank AHP ile deerlendirilmesinde kullanlan metodolojiyi aadaki ekilde maddeleyebiliriz: 1. Uzman heyetinin ana kriterleri ve alt kriterleri belirlemesi 40

KAZANOLU-ADA 2. Ana kriterlerin Tablo 2de belirtilen nem skalas ve bu deerlere karlk gelen Tablo 3te belirtilen bulank saylar ile deerlendirilmesi 3. Ana kriterlerin bulank nem arlklarnn hesaplanmas 4. Alt kriterlerin Tablo 2de belirtilen nem skalas ve bu deerlere karlk gelen Tablo 3te belirtilen bulank saylar ile deerlendirilmesi 5. Alt kriterlerin bulank nem arlklarnn hesaplanmas 6. Tablo 4e gre alternatiflerin her bir alt kriter iin dilsel deikenler kullanlarak deerlendirilmesi 7. Tablo 4e gre alternatiflerin her bir alt kriterde deerlendirildikleri dilsel deikene karlk gelen gensel bulank saylarn belirtilmesi 8. Alt kriterlerin bulank arlklar ile alternatiflerin bulank deerlendirmelerinin arplmas ve toplanarak her bir tedarikinin toplam puannn bulunmas 9. Alternatiflerin toplam puanlarnn durulatrlmas 10. Alternatiflerin sralamalarnn yaplmas 4. UYGULAMA Tedarikiler ile ilikilerin en youn olduu sektrlerden biri olan perakende sektr bulank AHPnin uygulanmas asndan ideal bir uygulama alan olarak grlmektedir. zmirde yabanc bir perakende zinciri olarak faaliyet gsteren bir iletmede uygulama gerekletirilmitir. Uygulamada iletmenin kendi uzman kadrosu deerlendirmelerde yer almtr. Tedarikilerin seiminde kullanlacak olan kriterler uzmanlar tarafndan aadaki ekilde belirlenmitir: Tedariki seim kriterleri arasnda yer alan hatal rn iadesi, gvenilirlik , zamannda datm, esneklik gibi tedariki ile allrken elde edilebilecek deerlendirmeler seim aamasnda aday tedarikinin tesisinin ziyareti ve uzman grlerine dayal tahminleme ile gerekletirilmitir. Seim aamasnda tedarikinin ciro, sermaye yaps gibi mali kriterler ok salkl veri elde edilemeyecei dnld iin darda braklmtr. Tablo 6. Tedarikilerin Seiminde Kullanlacak Olan Ana Kriterler ve Alt Kriterler KALTE PERFORMANS FNANSAL Paketleme Teknik Kapasite deme Kolayl Gvenilirlik Corafi Konum rn Fiyat Hatal rn adesi Esneklik 41

KAZANOLU-ADA Gemi Deneyim Zamannda Datm rn eitlilii

Ana kriterler uzman heyeti tarafndan ikili karlatrmalar ile deerlendirilmitir. Tablo 7. Ana Kriterler in Oluturulan kili Karlatrma Matrisi Ve Bulank Arlklar Kalite Kalite 1 Performans 1/4 Finansal 1/5 1 1/2 1/3 1 1 1 Performans 1 1 1/7 2 1 1/5 4 1 1/3 Finansal 1 3 1 3 5 1 5 7 1

Satrlarn bulank geometrik ortalamas hesaplanm ardndan satrlarn toplam alnm ve en sonunda normalizasyon ilemi ile ana kriterlerin bulank arlklar bulunmutur. Tablo 8. 1,000 0,866 0,169 2,035 Ana Kriterler in Bulank Arlklar 0,130 0,571 2,449 4,472 0,113 0,369 1,581 2,646 0,022 0,060 0,258 0,577 4,289 7,695

Kalite Performans Finansal

2,198 1,300 0,284

Kalite ana kriterine ait alt kriterler uzman heyeti tarafndan ikili karlatrmalar ile deerlendirilmitir. Tablo 9. Kalitenin Alt Kriterleri in kili Karlatrma Matrisi Ve Bulank Arlklar Gemi Deneyim
1/5 1/4 3 1 1/3 1/2 5 1 1 1 7 1

Paketleme Paketleme (P) Gvenilirlik (G) rn adesi () Gemi Deneyim (GD)

1 1/4 1/5 1 1 1/2 1/3 3 1 1 1 5

Gvenilirlik
1 1 1/7 1 2 1 1/5 2 4 1 1/3 4

rn adesi
1 3 1 1/7 3 5 1 1/5 5 7 1 1/3

42

KAZANOLU-ADA

Satrlarn bulank geometrik ortalamas hesaplanm ardndan satrlarn toplam alnm ve en sonunda normalizasyon ilemi ile alt kriterlerin bulank arlklar bulunmutur. Tablo 10. Kalitenin Alt Kriterleri in Bulank Arlklar 0,040 0,336 2,883 Paketleme 0,447 1,414 4,472 0,039 0,266 1,706 Gvenilirlik 0,433 1,118 2,646 0,026 0,137 0,985 rn adesi 0,293 0,577 1,528 0,034 0,261 1,665 Ge.Deneyim 0,378 1,095 2,582 1,551 4,205 11,227 Performans ana kriterine ait alt kriterler uzman heyeti tarafndan ikili karlatrmalar ile deerlendirilmitir. Tablo 11. Performansn Alt Kriterleri in kili Karlatrma Matrisi
TK
Teknik Kapasite (TK) Corafi Konum (CK) Esneklik (E) Zam. Datm (ZD) rn eitlilii 1 1 1 1

CK
2 4 1

E
3 5 1/5

ZD
1/3 1 3

5 7

1/4 1/5 1

1/2 1/3 3

1 1 5

1 1/7 1

1 1/5 2

1 1/3 4

3 1 1/7

5 1 1/5

7 1 1/3

1/4 3 1

1/2 5 1

1 7 1

1 1 1/7

2 1 1/5

4 1 1/3

1/7

1/5

1/3

1/4

1/2

Satrlarn bulank geometrik ortalamas hesaplanm ardndan satrlarn toplam alnm ve en sonunda normalizasyon ilemi ile alt kriterlerin bulank arlklar bulunmutur. Tablo 12. Performansn Alt Kriterleri in Bulank Arlklar Teknik 0,036 0,485 6,004 Kapasite 0,775 3,162 11,832 Corafi Konum 0,020 0,243 2,685 0,433 1,581 5,292 Esneklik 0,293 0,577 1,528 43 0,014 0,089 0,775

KAZANOLU-ADA

Zam. Datm rn eitlilii Teknik Kapasite

0,143 0,327 1,971

0,490 0,707 6,518

1,491 1,528 21,669

0,007 0,015

0,075 0,108

0,756 0,775

Finansman ana kriterine ait alt kriterler uzman heyeti tarafndan ikili karlatrmalar ile deerlendirilmitir. Tablo 13. Finansmann Alt Kriterleri in kili Karlatrma Matrisi deme Kolayl rn Fiyat

deme Kolayl (K) rn Fiyat (F)

1 1/5

1 1/3

1 1

1 1

3 1

5 1

Satrlarn bulank geometrik ortalamas hesaplanm ardndan satrlarn toplam alnm ve en sonunda normalizasyon ilemi ile alt kriterlerin bulank arlklar bulunmutur. Tablo 14. Finansmann Alt Kriterleri in Bulank Arlklar deme Kolayl rn Fiyat 1,000 0,447 1,447 1,732 0,577 2,309 2,236 1,000 3,236 0,309 0,138 0,750 0,250 1,545 0,691

Ana kriterlerin bulank arlklar ile alt kriterlerin bulank arlklar arplr. Tablo 15. Alt Kriterler in Global Bulank Arlklar
0,130 0,571 2,198 P G GD 0,040 0,039 0,026 0,034 0,036 0,336 0,266 0,137 0,261 0,485 2,883 1,706 0,985 1,665 6,004 0,005 0,005 0,003 0,004 0,004 0,192 0,152 0,078 0,149 0,179 6,337 3,749 2,164 3,658 7,806

Kalite

Performans
0,113 0,369 1,300 TK

44

KAZANOLU-ADA

CK E ZD

0,020 0,014 0,007 0,015 0,309 0,138

0,243 0,089 0,075 0,108 0,750 0,250

2,685 0,775 0,756 0,775 1,545 0,691

0,002 0,002 0,001 0,002 0,007 0,003

0,089 0,033 0,028 0,040 0,045 0,015

3,491 1,008 0,984 1,008 0,438 0,196

Finansal

0,022

0,060

0,284

K F

Tedarikilerin alt kriterlere gre uzman heyeti tarafndan ikili karlatrmalar ile deerlendirilmesi dilsel deikenler kullanlarak gerekletirilmitir. Tablo 16. Tedarikilerin Alt Kriterle Gre Dilsel Deikenler le Deerlendirilmesi
rn Fiyat Orta yi yi Orta yi Gvenilirlik Paketleme Zamannd a Datm Tedariki Gemi Deneyim Teknik Kapasite rn eitlilii Orta deme Kolayl yi yi yi ok yi ok Dk Esneklik Corafi Konum ok yi rn adesi

ok yi

ok yi

Dk

ok yi

ok yi

ok Dk

Orta

Orta

yi

yi

yi

Orta

yi

yi

yi

ok yi

ok yi

ok Dk

ok yi

ok yi

Dk

Dk

Orta

Orta

yi

yi

ok yi

ok yi

Alt kriterin global bulank arl ile tedarikinin ilgili alt kriterlerde ald dilsel deikenlere karlk gelen puann arplmas ve toplanarak tedarikinin toplam bulank puannn elde edilmektedir. 45

ok yi

ok Dk

Dk

Dk

Orta

yi

yi

yi

ok Dk

Orta

yi

yi

yi

yi

yi

KAZANOLU-ADA Tablo17. Tedarikilerin Ald Toplam Bulank Puann Hesaplanmas TEDARK 1 Paketleme Gvenilirlik rn adesi Gemi Deneyim Teknik Kapasite Corafi Kon Esneklik Zam. Da. rn eit deme Kol rn Fiyat 0,005 0,005 0,003 0,004 0,004 0,002 0,002 0,001 0,002 0,007 0,003 0,192 0,152 0,078 0,149 0,179 0,089 0,033 0,028 0,040 0,045 0,015 6,337 3,749 2,164 3,658 7,806 3,491 1,008 0,984 1,008 0,438 0,196 3 3 1 1/5 1 3 1 1 1 1/5 1 0,054 5 5 3 1/3 3 5 3 1 1 1/5 3 3,208 5 5 5 1 5 5 5 1 1 1/3 5 129,550

Opricovic (2003) de yer alan Arlk Merkezi Yntemi ile tedarikilerin toplam bulank puanlarnn durulatrlm ve sralama elde edilmitir. Tablo 18. Tedarikilerin Ald Toplam Bulank Puann Durulatrlmas ve Baar Sralamas TEDARK BAARI SIRASI 1 0,054 3,208 129,550 44,271 1 2 0,068 3,020 113,564 38,884 2 3 0,045 2,446 98,067 33,520 5 4 0,049 2,773 106,347 36,390 3 5 0,042 2,217 98,661 33,640 4 Yaplan alma sonucunda sralama Tedariki 1-2-5-3-4 eklinde gereklemitir. SONU ok kriterli karar verme probleminin en ok karlald yerlerden birisi de tedariki seimidir. Doru tedarikinin seimi iletmeye stratejik rekabet avantaj salamada ok nemli bir imkn salamaktadr. 46

KAZANOLU-ADA Perakende sektr gibi ok sayda rn eidi ve tedariki ile allan bir sektrde durum daha da nem kazanmaktadr. Tedarikilerin deerlendirilmesi sz konusu olduunda dilsel deikenler kullanarak deerlendirme yapabilmek hem uzmanlarn grlerini daha rahat ortaya koyabilmelerini salamakta hem de deerlendirmeye konu olan kriter says artabilmektedir. Dilsel deikenler yardm ile yaplacak olan deerlendirme bulank mantk zelliklerini aka grebileceimiz bir yap sunmaktadr. Kriter ve alt kriterler yolu ile gerekletirilecek olan deerlendirme ierisinde bulank mantk zelliklerini de barndrmaldr. Bu gereksinimlere uygulama kolayln da ekleyecek olursak Bulank AHP en ideal yntemlerden biri olarak karmza kmaktadr. Yaplan uygulamada almalarn genelde nitel deerlendirmeler zerine younlamas nedeniyle nitel kriterlerin deerlendirilmesi ele alnmtr, buna ilave olarak nicel kriterlere gre de bir deerlendirme yaplp, iki grup kriter birletirilebilir. Bylelikle nitel ve nicel kriterler ayn at altnda konuya dhil edilebilir. Tedarikinin bir defalk seimi ile snrl kalmayp sre ynetimi ilkelerine bal kalarak konuya tedariki ilikileri ynetimi boyutu ile baktmz zaman kullanlan teknik hem srekli deerlendirme tekrarlarna imkn vermeli hem de kriterler anlamnda esnek bir yapda olmaldr. Bu adan da ele aldmzda Bulank AHP bu gereksinimlere de cevap verebilmektedir. KAYNAKA Ada, E.; Kazanolu, Y. ve Aracolu, B., 2005, Stratejik Rekabet stnl Salamada Tedariki Seiminin Analitik Hiyerarik Sre le Gerekletirilmesi, stanbul Ticaret niversitesi, 5. Ulusal retim Aratrmalar-Bildiriler Kitab, S.605-611 Akman, G. ve Alkan, A., 2006, Tedarik Zinciri Ynetiminde Bulank AHP Yntemi Kullanlarak Tedarikilerin Performansnn llmesi: Otomotiv Yan Sanayiinde Bir Uygulama, stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Yl: 5, Say: 9, Bahar 2006/1 s.23-46. Arkbay, C., 1996, Perakendecilikte Gelimeler ve Yeni Yaklamlar, MPM Yaynlar No:572, Ankara. Bali, . ve Gencer, C., 2005, AHP, Bulank AHP ve Bulank Mantkla Kara Harp Okuluna gretim Eleman Seimi,Savunma Bilimleri Dergisi, Say 1, Cilt 4, s.24-43.

47

KAZANOLU-ADA Barbarosoglu, G. ve Yazgac, T., 1997, An Application of The Analytic Hierarchy Process to The Supplier Selection Problem Production and Inventory Management Journal,38(1),14-21. Chan, F.T.S. ve Kumar, N.,1996, Global Supplier Development Considering Risk Factors Using Fuzzy Extended AHP-Based Approach, Omega, Article in Press, Chan, F.T.S., 2003, Interactive Selection Model For Supplier Selection Process; An Analytical Hierarchy Process Approach, International Journal of Production Research, Vol: 41, No: 15, pp. 3549-3579. Chan, F.T.S., Chan, M.H. ve Tang, N.K.H., 2000, Evaluation methodologies for technology selection, Journal of Materials Processing Technology, 107(1-3), 330-337. Chang, D. Y., 1996, Applications of The Extent Analysis Method of Fuzzy AHP, Europen Journal of Operational Research, 95, pp. 649-655. Chen, C.-T., Lin, C.-T., ve Huang, S.-F., 2006, A fuzzy approach for supplier evaluation and selection in supply chain management, International Journal of Production Economics, 102 (2),289301. Cheng, C. H., Yang, K. L. ve Hwang, C. L., 1999, Evaluating Attack Helicopters by AHP Based on Linguistic Variable Weight, European Journal of Operational Research, 116 (2), 423 -435. Cheng, J. Z., Chen, P. T. ve Yu, H. C. D., 2004, Establishing A MAN Access Strategy for Future Broadband Service: a Fuzzy MCDM Analysis of SONET/SDH and Gigabit Ethernet, Science Direct. Chou, T. Y. ve Liang, G. S., 2001, Application of A Fuzzy Multicriteria Decision Making Model for Shipping Company Performance Evaluation, Maritime Policy and Management, 28 (4), 375-392. Choy, K., Lee, W., ve Lo, V., 2003, Design of an intelligent supplier relationship management system: a hybrid case based neural network approach, Expert Systems with Applications, 24 (2), 225237. Cvetkovic, D., Manic, M., Prascevic, M. ve Milutinovic, S., 1999, Acoustic Comfort Optimization of Industrial Hale Using Intelligent Technology, Working and Living Environmental Protection, 1 (4), pp. 9-18 Dadeviren, M. ve Eren, T.,2001, Tedariki Firma Seiminde Analitik Hiyerari Sreci ve 0-1 Hedef Programlama Yntemlerinin Kullanlmas, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Faklte Dergisi, Cilt:16, Say: 2, s. 41-52. Dadeviren, M., 2007, Bulank Analitik Hiyerari Sreci le Personel Seimi Ve Bir Uygulama, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Faklte Dergisi, Cilt 22, No 4, 791-799.

48

KAZANOLU-ADA Ellram, L.M., 1995, Total Cost of Ownership: An Analysis Approach for Purchasing, International Journal of Physical Distribution and Logistics Management,25 (8), 423. Erdoan, T., 2003, Rekabet Hukuku Asndan Perakende Sektrnde Alm Gc, Rekabet Kurumu lk Bask, Ankara. Erol, ., 2004, Toplam Kalite Ynetimi ve Tam Zamannda retim Yaklamlarnn Satnalma levi le likilendirilmesi, Btnsel Bir Yaklam nerisi ve rnek Olay Analizi, Makine Mhendisleri Odas Endstri Mhendislii Dergisi, Cilt: 15, Say: 4, s. 2-16. Gencer C, Gurpinar D, 2007, Analytic network process in supplier selection: A case study in an electronic firm, Applied Mathematical Modelling, 31(11), 2475-2486. Ghodsypour, S.H. ve Brien, C.O., 1998, A Decision Support System for Supplier Selection Using an Integrated Analytic Hierarchy Process and Linear Programming, International Journal of Production Economics, Vol. 56-57, pp. 199-212. Gregory, R., 1986, Source Selection: A Matrix Approach, Journal of Purchasing and Material Management, pp. 24-29. Gregory, R.E., 1986, Source Selection: A Matrix Approach, Journal of Purchasing and Materials Management (Summer),2429. Haq, A.N. ve Kannan, G., 2006, Design of an integrated supplier selection and multi-echelon distribution inventory model in a built-to-order supply chain environment International Journal of Production Research, 44 (10), 19631985. Hill, R.P. ve Nydick, R.J., 1992, Using The Analytic Hierarchy Process to Structure The Supplier Selection Procedure, International Journal of Purchasing and Material Management, 28 (2), 3136. Kahraman, C., Cebeci, U. ve Ruan, D., 2004, Multi-Attribute Comparison of Catering Service Companies Using Fuzzy AHP: The Case of Turkey International Journal of Production Economics, 87 , 171-184 Kim, T., Bilsel, R.U., ve Kumara, S., 2008, Supplier selection in dynamic competitive environments, International Journal of Services Operations and Informatics, 3(3/4),283-293. Kuo, R. J., Chi, S. C. ve Kao, S. S., 2002, A Decision Support System for Selecting Convenience Store Location Through Integration of Fuzzy AHP and Artifcial Neural Network, Computers in Industry, 47 (2), 199 -214. Kuruzm, A. ve Atsan, N., 2001, Analitik Hiyerari Yntemi Ve letmecilik Alanndaki Uygulamalar, Akdeniz BF Dergisi, Cilt: 1, s. 83-105. 49

KAZANOLU-ADA Lamberson, L.R., Diederich, D. ve Wuori, J., 1976, Quantitative Vendor Evaluation, Journal of Purchasing and Materials Management (Spring), 1928. Lee, M., Pham, H. ve Zhang, X., 1999, A Methodology for Priority Setting with Application to Software Development Process, European Journal of Operational Research, 118, 375 -389. Leung, L. C. ve Cao, D., 2000, On Consistency and Ranking of Alternatives in Fuzzy AHP, European Journal of Operational Research, 124, 102 -113 Liu J, Ding FY, ve Lall V., 2000, Using Data Envelopment Analysis to Compare Suppliers for Supplier Selection and Performance Improvement, Supply Chain Management: An International Journal , 5(3):14350. Lubben, R.T., 1988, Just-In-Time Manufacturing: An Aggressive Manufacturing Strategy, McGraw Hill, New York, NY, Mandal, A. ve Deshmukh, S.G., 1994, Vendor Selection Using Interpretative Structural Modeling (ISM), International Journal of Operations and Production Management, 14(6), 5259. Mendoza, A., Santiago, E., ve Ravindran, A., 2008, A three-phased multicriteria method to the supplier selection problem, International Journal of Industrial Engineering,15(2),195-210. Mummalaneni, V., Dubas, K.M. ve Chao, C., 1996, Chinese Purchasing Mangers_ Preferences and Trade-Offs in Supplier Selection and Performance Evaluation, Industrial Marketing Management , 25 (2), 115124. Narasimhan, R., 1983, An Analytical Approach to Supplier Selection, Journal of Purchasing and Materials Management, 19 (1), 2732. Narasimhan, R., Talluri, S., ve Mendez, D., 2001, Supplier Evaluation and Rationalization via Data Envelopment Analysis: An Empirical Examination, working paper, Michigan State University. OBrien C., ve Ghodsypour S.H. , 1998, A Decision Support System for Supplier Selection Using An Integrated Analytic Hierarchy Process and Linear Programming, International Journal of Production Economics;56:199212. Opricovic S., ve Tzeng G.H., 2003, Defuzzification within a Multicriteria Decision Model, International Journal of Uncertainty, Fuzziness and Knowledge-Based Systems,11(5),635-52 z, E., Bayko, ., 2004, Tedariki Seimi Problemine Karar Teorisi Destekli Uzman Sistem Yaklam, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Faklte Dergisi, Cilt:19, Say: 3, s.275-286. 50

KAZANOLU-ADA Pan, A.C., 1989, Allocation of Order Quantity Among Suppliers, Journal of Purchasing and Materials Management, 3639. Patton, W.W., 1996, Use of Human Judgment Models in Industrial Buyers Vendor Selection Decisions, Industrial Marketing Management 25, 135149. Pearson, J. ve Ellram, L., 1995, Supplier Selection And Evaluation in Small Versus Large Electronics Firms, Journal of Small Business Management, pp.53-65. Petroni, A. ve Braglia, M., 2000, Vendor Selection Using Principal Component Analysis, Journal of Supply Chain Management, (Spring), 6369. Prakash, T.N., 2003, Land Suitability Analysis for Agricultural Crops: A Fuzzy Multicriteria Decision Making Approach, MSc Thesis, ITC Institue. Rong, C., Takashi, K. ve Wang, J., 2003, Enterprise Waste Evaluation Using The Analytic Hierarchy Process and Fuzzy Set Theory, Production Planning and Control, 14 (1), 90-103 Saaty, T.L., 1980, The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill, New York, 37-85. Saen, R.F., 2007, Supplier selection in the presence of both cardinal and ordinal data, European Journal of Operational Research, 183 (2), 741747. Shamsuzzaman, M., Ullah, A. M. M. S. ve Bohez, E. L. J., 2003, Applying Linguistic Criteria in FMS Selection: Fuzzy Set AHP Approach, Integrated Manufacturing Systems, 14 (3), 247-254. Shipley, D., 2001, Resellers Supplier Selection Criteria For Different Consumer Products, European Journal of Marketing, Vol: 19, No: 7,pp.26-36. Silva, R., Davies, G., Naude, P., 2002, Assessing Customer Orientation in Context of Buyer/ Supplier Relationships Using Judgmental Modelling, Industrial Marketing Management, Vol: 31, pp.241-252. Siying, W., Jinlong, Z., ve Zhicheng, L., 1997, A Supplier-Selecting System Using A Neural Network, 1997 IEEE International Conference on Intelligent Processing Systems, IEEE, NewYork, NY, pp. 468471. Sohn, K. Y., Yang, J.W. ve Kang, C.S., 2001, Assimilation of Public Opinions in Nuclear Decision Making Using Risk Perception, Annals of Nuclear Energy, 28 , 553-563 Stam, A., Minghe, S. ve Haines, M., 1996, Artificial Neural Network Representations for Hierarchical Preference Structures, Computers and Operations Research, 23 (12), pp1191 -1201. 51

KAZANOLU-ADA Swinney, R. ve Netessine, S., 2009, Long-term contracts under the threat of supplier default, Manufacturing and Service Operations Management, 11 (1), 109127. Talluri, S. ve Narasimhan, R. 2004, A Methodology for Strategic Sourcing, European Journal of Operational Research,154,236250. Timmerman, E., 1986, An Approach to Vendor Performance Evaluation, Journal of Purchasing and Materials Management, (Winter), 28. Tsaur, S. H., Chang, T. Y. ve Yen, C. H., 2002, The Evaluation of Airline Service Quality by Fuzzy MCDM, Tourism Management, 23, 107-115. Turner, I., 1988, An Independent System for The Evaluation of Contract Tenders, Journal of Operational Research Society, 39 (6), 551561. Verma, R. ve Pullman, M.E., 1998, An Analysis of The Supplier Selection Process, Omega, International Journal of Management Science , 26(6):73950. Verma, R., Pulman, M., 1998, An Analysis of The Supplier Selection Process, International Journal of Management Sciences, Vol: 26, No: 6, pp.739-750. Vokurka, R. J., Choobineh, J. and Vadi, L., 1996, A Prototype Expert System For The Evaluation And Selection Of Potential Suppliers, International Journal of Operations & Production Management, Vol. 16 No. 12, pp. 106-127. Wang G, Samuel H.H ve Dismukes JP., 2004, Product-Driven Supply Chain Selection Using Integrated Multi-Criteria Decision-Making Methodology, International Journal of Production Economics, 91:115. Weber, C.A. ve Current, J.R., 1993, A Multiobjective Approach to Vendor Selection. European Journal of Operational Research 68, 173184. Weber, C.A. ve Ellram, L.M., 1993, Supplier Selection Using Multi Objective Programming: A Decision Support Systems Approach. International Journal of Physical Distribution and Logistics Management 23 (2), 314. Weck, M., Klocke, F., Schell, H. ve Renauver, E., 1997, Evaluating alternative production cycles using the extended fuzzy AHP method, European Journal of Operational Research, 100(2), 351-366. Youssef, M.A., Zairi, M. ve Mohanty, B., 1996, Supplier Selection n An Advanced Manufacturing Technology Environment: An Optimization Model, Benchmarking for Quality Management & Technology, Vol. 3 No. 4, pp. 60-72.

52