T

1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
biIim ve sosyaIizm yaynIar
4
DOKUZUNCU BASKI
J.
STALN
DYALEKTK VE
TARHSEL MATERYALZM
DOKUZUNCU BASKI
DYALEKTK VE
TARHSEL MATERYALZM
1. STALN
1ozef Stalin, 0/yc|e/|// |e 7c|/|se| Vc|e|yc|/:m , Eyll 1D88.
[Trke baskisi: 8/|/m |e Sosyc|/:m Icy|n|c||, Eyll 1D7D, D. Baski, s. 7-51; Sol Yayinlari,
len/n/:m/n So|0n|c|| iinde, s: 651-684|
Eri Yayinlari tarafindan dzenlenmitir, 2OO8.
erisyay@kurtuIuscephesi.com
http://www.kurtuIuscephesi.com
http://www.kurtuIuscephesi.net
http://www.kurtuIuscephesi.org
NDEKLER
7 Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm
11 1. Marksist Diyalektik Yntemin Temel Nitelikleri
16 2. Marksist Felsefi Materyalizmin Temel Nitelikleri
24 8. Tarihsel Materyalizm
7
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
DYALEKTK VE
TARHSEL MATERYALZM
1. STALN

1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
DYALEKTK MATERYALZM, marksist-leninist partinin dnya
grdr. Doga olaylarina yaklaii, onlari inceleme ve anlama
yntemleri J/yc|e/|//, doga olaylarini yorumlayii, bu olaylari kav-
rayii ve teorisi mc|e|yc|/s| oldugundan, bu dnya gr, diyalek-
tik materyalizm adini almitir.
Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmin ilkelerini top-
lum yaaminin incelenmesinde kullanir; bu ilkeleri toplum yaa-
mindaki olaylara, toplum ve toplum tarihi zerindeki alimalara
uygular.
Marx ve Engels, diyalektik yntemlerini tanimlarlarken, genel-
likle, Hegel'i diyalektigin temel [sayfa 7| niteliklerini formle eden fi-
lozof olarak gsterirler. Ama bu, Marx ve Engels diyalektiginin Hegel
T0
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
diyalektiginin aynisi oldugu anlamina gelmez. nk, Marx ve
Engels, Hegel diyalektiginin idealist kabugunu bir yana iterek, onun
yalnizca rasyonel zn almilar ve daha da gelitirerek, ona mo-
dern, bilimsel bir biim vermilerdir.
Marx, yle diyor:
"Benim diyalektik yntemim, Hegel'inkinden yalnizca
temelde farkli degil, stelik onun tam karitidir. Hegel'e
gre 'ide' adi altinda bagimsiz bir konu (subject) haline
bile dnen dnme sreci, geregin yaraticisidir, ve
gerek, 'ide'nin fenomenal [di-olaysal| biimidir. Bana
greyse, bunun tersine, dnme sreci, insan kafasinda
yansiyan, ve dnce biimlerine dnen madde
dnyasindan baka bir ey degildir."
(lc/|c|, Cilt: I.)
Marx ve Engels, kendi materyalizmlerini tanimlarlarken, ge-
nellikle, Feuerbach'tan materyalizmi dogrularina oturtarak yeniden
kuran filozof olarak sz ederler. Ama bu, Marx ve Engels materya-
lizminin Feuerbach materyalizminin aynisi oldugu anlamina gel-
mez. Gerekten de, Marx ve Engels, Feuerbach materyalizminin
"asil zn" alarak onu materyalizmin bilimsel ve felsefi bir teorisi
biiminde gelitirmiler, ve onun idealist, dini-ahlki kabugunu kal-
dirip atmilardir. Biliyoruz ki, Feuerbach aslinda bir materyalist ol-
dugu halde, materyalizmin adina kari ikmitir. Engels birka kez
belirtmitir ki, "Feuerbach, materyalist temeline karin, geleneksel
idealist zincirden kurtulmu degildir; ve ondaki gerek idealizm,
din ve [sayfa 8| ahlk felsefesine gelir gelmez aika kendini gster-
mektedir." (Ludwig Feuerbach ve Klsik Alman Felsefesinin Sonu)
Diyalektik Eski Yunan dilindeki, konumak, tartimak anlami-
na gelen J/c|eo szcgnden ikmitir. Eski zamanlarda diyalek-
tik, muhatabin savindaki elikileri ortaya koyup bu elikilerin s-
tesinden gelmek yoluyla gerege ulama sanati demekti. Eski za-
manlarda, dncedeki elikileri ortaya ikarmanin ve karit gr-
lerin atimasinin, gerege ulamada en iyi yntem oldugunu kabul
eden filozoflar vardi. Dncenin bu diyalektik yntemi, sonralari
doga olaylarini da kapsadi; dogadaki olaylari srekli bir hareket ve
degime iinde gren, dogadaki gelimeleri, dogadaki elikilerin
gelimesi sonucu olarak, ve dogadaki karit glerin birbirlerini
karilikli etkilemeleri sonucu kabul eden, doganin diyalektik kav-
TT
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
ranmasi biiminde geliti.
Diyalektik, znde metafizigin tam karitidir.
1. MARKSST DYALEKTK YNTEMN TEMEL
NTELKLER UNLARDIR:
a) Diyalektik, metafizigin tersine, dogaya, rastgele toplanmi,
birbirleriyle ilikisiz, birbirlerinden bagimsiz, ayri eyler, ayri olaylar
gzyle degil maddelerin ve olaylarin birbirleriyle organik olarak
ilikili bulundugu, birbirlerine dayandigi ve birbirleriyle belirlendigi
tam ve bagimli bir btn gzyle bakar.
Bu yzden, diyalektik ynteme gre, mademki doganin her-
hangi bir kesimindeki bir olay, evresindeki [sayfa D| koullarla ilikisiz,
onlardan ayri olarak dnldgnde bizce anlamsiz olacaktir,
yleyse, dogadaki hibir olay tek baina, evresindeki olaylardan
ayri olarak kavranamaz; bunun tersi olarak da, evresindeki olaylarla
ayrilmaz baglar iinde ve evresindeki olaylarla koullandirilmi
olarak dnlen her olayi kavramak ve aiklamak mmkndr.
b) Diyalektik, metafizigin tersine, doganin, durgunluk ve ha-
reketsizlik, duraganlik ve degimezlik halinde olmadigini, hep
bireylerin dogdugu ve gelitigi, bazi eylerin de paralanip ldg,
srekli bir hareket ve degime, srekli bir yenilenme ve gelime
halinde oldugunu kabul eder.
Bu yzden, diyalektik ynteme gre, olaylar, yalnizca karilik-
li bagintilari ve dayanimalari aisindan degil, ayrica bu olaylarin
hareketleri, degimeleri, gelimeleri, varolulari ve varolutan yok-
olua geileri aisindan da dnlmelidir.
Diyalektik ynteme gre, asil nemli olan, o anda kalici gibi
grnen, ama daha o andan balayarak lmeye yztutmu olan
ey degil, o anda kalici gibi grnmese bile, dogan ve gelimekte
olan eydir. nk diyalektik yntem, ancak, yeni dogan ve geli-
mekte olan eylerin yenilmez oldugunu kabul eder.
Engels yle diyor:
"Tm doga, en kgnden en bygne dek, kk
bir kum tanesinden gnee, canli en ilkel hcreden insa-
na dek, srekli bir varolu ve yokolu, srekli bir aki,
T2
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
sonsuz bir hareket ve degime iindedir." (Doganin Diya-
lektigi) [sayfa 1O|
Onun iin, Engels'in syledigi gibi, diyalektik, "eyleri ve on-
larin zihindeki yansimalarini, temel olarak karilikli ilikileri, birbiri-
yle bagintilari, hareketleri, dogu ve yokolu koullari iinde ele
alir." (Ayni yapit)
c) Diyalektik, metafizigin tersine, gelime srecini, nicel
degimelerin nitel degimelere yol amadigi basit bir byme sreci
gzyle grmez; gelimeyi, nemsiz ve belirsiz nicel degimelerden,
aik, temel nitel degimelere geilen, ve bu nitel degimelerin, ya-
va yava degil de, bir sirayi biiminde, bir durumdan tekine
kesin ve hizli olarak gerekletigi bir sre olarak kabul eder. Buna
gre, nitel degimeler, rastgele degil, grnmeyen ve yava yava
oluan nicel degimelerin, dogal sonulari olarak ortaya ikarlar.
Bu yzden, diyalektik ynteme gre, gelime sreci daireler
emberi stnde dnen bir hareket ya da gemiteki olaylarin ba-
sit birer yinelenmesi olarak anlailmamali; srekli ve ileri bir hareket,
eski bir nitel durumdan yeni bir nitel duruma geen, basitten
karmaiga, alaktan yksege dogru bir gelime olarak bilinmelidir.
Engels, diyor ki:
"Doga, diyalektigin denektaidir. Denilebilir ki, mo-
dern doga bilimleri bu dogrulama iin son derecede
zengin ve gn getike ogalan materyaller saglami; ve
bylece, doga srecinin, son zmlemede metafizik
degil, diyalektik oldugunu, sonsuz bir tekdzelikle sre-
kli olarak daireler emberi stnde dnmeyip gerek
bir tarih izgisinden getigini tanitlamitir. Bu konuda
hemen, bitki ve [sayfa 11| hayvanlardan insana dek, bug-
nn organik dnyasinin tmnn bir gelime srecinin
rn oldugunu ve milyonlarca yildan bu yana geli-
mekte oldugunu ortaya koyarak, doganin metafizik kav-
raniina kesin bir vuru indiren Darwin'den sz etmek
gerekir." (topik ve Bilimsel Sosyalizm)
Engels, diyalektik gelimeyi, nicel degimelerden nitel degi-
melere gei olarak tanimlarken, yle diyor:
"Fizikte... her degime, cismin kendinde var olan ya
da diardan cisme verilmi olan bir hareket biiminin
T3
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
sonucu olarak, nicel degimeyle nicelikten nitelige gei-
tir. Szgelimi, suyun isi derecesi nceleri, onun, sivi duru-
muna etkili degildir. Ama sivi durumundaki suyun isi
derecesi azalir ya da ogalirsa, moleklleri arasindaki
ekim bir an sonra degiecek ve durum degitirerek buza
ya da buhara dnecektir... Bir platin telin akkor duruma
gelmesi iin belli miktarda asgari bir elektrik akimi gerek-
lidir. Her sivinin, elimizdeki olanaklarla ve gerekli olan
isi derecesiyle elde edebilecegimiz belli bir basin altinda,
belli bir donma ve kaynama noktasi vardir. Ve sonu
olarak, her gazin, uygun basin ve sogutma koullarinda
sivi durumuna dnebilecegi kritik bir noktasi vardir. ...
Fizigin sabiteleri (degimezleri, bir durumdan teki bir
duruma gei noktalari - 1. Stalin) dedi ey, birok du-
rumda, eldeki cismin durumundaki hareketin nicel (de-
gimesi) artii ya da azalii sonucu nitel degimenin orta-
ya iktigi ve bundan dolayi da niceligin nitelige dntg
[sayfa 12| dgm noktalarindan baka bir ey degildir."
(Doganin Diyalektigi)
Engels, kimyaya geerek, yle srdryor:
"Kimya, nicel birleimlerin degimeleri etkisiyle oluan
cisimlerin nitel degimelerinin bilimi olarak tanimlana-
bilir. Bu, Hegel'ce de bilinen bir gerekti... Oksijeni ele
alalim: moleklde iki atom yerine atom bulunursa,
kokusu ve reaksiyonu adi oksijenden tamamen farkli bir
cisim olan ozonu elde ederiz. Ve yine, oksijenin azot ve
slfrle, degiik oranlarda birlemesi sonunda, merke-
zinde, btn teki cisimlerden nitelike ayri cisimlerin
ortaya ikmasi, olayi da ayni kapsama girer." (Ayni yapit)
Sonu olarak, Engels; Hegel'de degerli olan ne varsa begen-
meyip reddeden, ama yine de onun, cansizlar dnyasindan can-
lilar dnyasina, inorganik madde diyarindan organik madde diyarina
geii yeni bir sirama dnemi olarak aiklayan nl tezini gzai-
klikla airan Dhring'i eletirirken, yle diyor:
"Bu, tam anlamiyla hegelci l bagintilarinin dgm
izgisi stndeki dgm noktalarinda yalnizca nicel art-
ma ya da azalmanin ortaya koydugu n/|e| s||cmcJ||.
Szgelimi, suyun isitilmasi ya da sogutulmasi durumun-
T4
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
da normal basin altinda dgm noktalari olan kay-
nama ve donma noktalari, yeni bir kmelenme duru-
muna gei siramasi ve sonu olarak da niceligin nite-
lige dnmesi durumudur." (Anti-Dhring) [sayfa 18|
d) Diyalektik, metafizigin tersine, dogadaki her eyin ve her
olayin yapisinda i elikilerin varligini kabul eder. nk hepsinin
olumlu ve olumsuz yanlari, bir gemii ve bir gelecegi, len bir
yani ve gelien bir yani vardir. te bu karitlar arasindaki savaim,
yeniyle eski arasindaki, lenle dogan arasindaki, yitip gidenle gelien
arasindaki savaim, gelime srecinin i kapsamini, yani nicel degi-
melerin nitel degimelere dnmesi biiminde beliren i kapsa-
mini, oluturur.
Bundan dolayi, diyalektik ynteme gre, alaktan yksege
dogru olan gelime sreci, olaylarin uyumlu bir evrimi biiminde
olmayip, maddelerin ve olaylarin znde var olan elimelerin orta-
ya ikmasina ve bu elimelerin temelindeki karit ynelilerle i-
leyen "savaim"a dayanir.
Lenin, "en uygun anlamiyla, diyalektik, eylerin asil :0nJe-
// gelimenin incelenmesidir" diyor. (Felsefe Defterleri)
Ve, daha ilerde Lenin yle der:
"Gelime, karitlarin savaimidir." (Materyalizm ve
Ampirio-Kritisizm)
te, marksist diyalektik yntemin temel nitelikleri kisaca
bunlardir.
Diyalektik yntemle ilkelerinin, toplum yaaminin ve toplum
tarihinin incelenmesi alanina uzatilmasinin ne kadar gerekli oldugu,
bu ilkelerin toplum tarihine, proletarya partisinin pratik alimasina
uygulanmasinin ne byk nem taidigi kolaylikla anlailmaktadir.
Dnyada olaylar her eyden ayri ve tek baina degilse, btn
olaylar birbirlerine bagli ve birbirlerini karilikli olarak koullandiri-
yorlarsa, aika [sayfa 14| grlr ki, tarihteki btn sosyal sistemler
ve sosyal hareketler de, ogu tarihilerin sik sik bavurduklari gibi
"sonsuz adalet" ya da baka birtakim nyargilar aisindan degerlen-
dirilemezler; ancak ve ancak, o sistemi ya da sosyal hareketi dogu-
ran ve o sisteme ilikin koullar aisindan degerlendirilebilirler.
Gnmzn koullari altinda kleci sistem, sama, aptalca
ve anormal olurdu. Ama zlmeye yztutmu bir ilkel komnal
T5
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
sistem koullarinda, ilkel komnal sisteme gre daha ileri bir adim
olan kleci sistem tamamen dogal ve mantiki bir olaydir.
Szgelimi 1DO5 Rusya'sinda, arligin ve burjuva toplumu-
nun varligi sirasinda burjuva-demokratik cumhuriyeti kurma istemi
tamamen anlailir, yerinde ve devrimci bir istemdi. nk o zaman-
lar burjuva cumhuriyeti ileriye dogru bir adim demekti. Ama imdi,
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi koullarinda, burjuva-demok-
ratik cumhuriyeti kurma istemi ok anlamsiz ve kari-devrimci bir
istem olur. nk Sovyet Cumhuriyeti'yle karilatirildiginda, bur-
juva cumhuriyeti kurma abasi geriye atilmi bir adimdir.
Her ey koullara, zamana ve yere baglidir.
urasi aiktir ki, sosyal olaylara byle tarihsel bir aidan ba-
kilmadika, tarih biliminin varligi ve gelimesi olanaksiz olacaktir.
nk, ancak byle bir gr, tarih bilimini bir karmakariiklik, bir
rastlantilar ve samasapanliklar yigini olmaktan kurtarabilir.
Devam edelim. Dnya srekli bir hareket ve gelime halin-
deyse, eskinin lmesi ve yeninin bymesi bir gelime yasasiysa,
aiktir ki, artik [sayfa 15| "degimez" sosyal sistemlerin, zel mlkiyet
ve smrnn "sonsuz ilkeleri"nin, kylnn toprak agasina, iinin
kapitaliste baegdirilmesine ilikin "ncesiz ve sonsuz dnler"in
varligi olanaksiz bir eydir.
Bu yzden, nasil bir zamanlar feodal sistemin yerini kapitalist
sistem aldiysa, kapitalist sistemin yerini de sosyalist sistem alabilir.
Onun iin, abalarimizi, bugn en egemen gc oluturmu
da olsalar, toplumun artik gelimeyen tabakalari stne degil, bugn
egemen g sayilmasalar bile, gelien ve nnde geni bir gele-
cegi olan tabakalari stne dayandirmaliyiz.
188O-18DO yillarinda, marksistlerin Narodniklere kari sava-
imi dneminde, Rusya proletaryasi, nfusun byk ogunlugunu
oluturan, kendi baina kyller yiginina gre ok kk bir azinlikti.
Ama kyller bir sinif olarak zlrlerken, proletarya sinif olarak
geliiyordu. Ve, proletaryanin bir sinif olarak gelimesi yzndendir
ki, marksistler eylemlerini proletaryaya dayandirmilardi. Bunda
da yanilmamilardi. nk bildigimiz gibi, sonradan proletarya
nemsiz bir g olmaktan ikip birinci derecede tarihsel ve politik
bir g durumuna gelmitir.
Bu yzden, politikada hata yapmamak iin hep ileriye ba-
kilmalidir, geriye degil.
T
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
Devam edelim. Yava nicel degimelerden hizli ve ani nitel
degimelere gei. bir gelime yasasiysa, ezilen siniflarin yaptigi
devrimlerin ok normal ve kainilmaz oldugu da apaik ortaya
ikar.
Bu bakimdan, kapitalizmden sosyalizme gei ve ii sinifinin
kapitalist boyunduruktan kurtulmasi, yava, yava degimelerle,
reformlara degil, [sayfa 16| ancak, kapitalist sistemin nitel degimesiyle,
devrim yoluyla gerekleebilir.
Bu bakimdan, politikada hata yapmamak iin, devrimci ol-
mak gerekir, reformist degil.
Devam edelim. Gelime, i elimelerin ortaya ikmasiyla,
bu gelimeler temeline dayanan karit gler arasindaki atima-
larla ve atimalarin sonucunda bu elimelerin ailmasi yoluyla
oluuyorsa, aika anlailacagi gibi, proletaryanin sinif savaimi
ok normal ve kainilmaz bir olaydir.
Bu yzden, kapitalist sistemdeki gelimeleri rtbas etmemeli,
onlarin stn aip gzler nne sermeliyiz; sinif atimasini kisit-
lamamali ve onu sonuna dek srdrmeliyiz.
Bu yzden, politikada hata yapmamak iin, proletarya ve
burjuvazinin ikarlarinin uzlamasi stne kurulmu reformist bir
politika degil, "kapitalizmin sosyalizmle kaynamasi"ni ngren
uzlaici bir politika degil, uzlamaz bir proleter sinif politikasi yolu
izlenmelidir.
te, marksist diyalektik yntemin, toplum yaamina, toplum
tarihine uygulanmi biimi budur.
Marksist felsefi materyalizme gelince, bu da, temelde felsefi
idealizmin tam karitidir.
2. MARKSST FELSEF MATERYALZMN TEMEL
NTELKLER UNLARDR:
a) Dnyayi, bir "mutlak ide"nin, bir "evrensel ruh"un, "bilin"
in cisimlemesi olarak gren idealizmin tersine, marksist felsefi
materyalizm, dnyayi haliyle mcJJ/ olarak kabul eder; dnyadaki
btn degiik olaylari, hareket halindeki [sayfa 17| maddenin degiik
biimleri olarak grr; diyalektik yntemin ortaya koydugu gibi,
olaylarin karilikli ilikileri ve birbirine bagliliklari, hareket eden
maddenin gelime yasasidir; dnya, maddenin hareket yasalarina
T7
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
uygun olarak geliir ve hibir "evrensel ruh"a gereksinimi yoktur.
Engels diyor ki:
"Materyalist dnya gr, doganin, oldugu gibi, hi-
bir ey katmaksizin kavranmasidir." (Ludwig Feuerbach'in
Tezi)
"Dnya bir tmdr; hibir insan tarafindan yaratilma-
mitir; o sistemli olarak parlayan ve sistemli olarak snen,
ncesiz ve sonsuz, canli bir alev hallindeydi ve yle olarak
da kalacaktir" diyen eski filozof Heraklit'in materyalist
grnden sz ederken Lenin, "diyalektik materyalizm
ilkelerinin ok gzel bir anlatimidir bu" diyor. (Felsefe Def-
terleri)
b) Gerekte yalniz bilincimizin var oldugunu, maddi dnya-
nin, varligin, doganin, ancak bizim bilincimizde, duyularimizda,
dn ve algilarimizda bulundugunu savunan idealizmin tersine,
marksist materyalist felsefe, maddeyi, dogayi, varligi bilincimizin
diinda ve ondan bagimsiz olarak var olan nesnel bir gerek olarak
kabul eder. Madde, btn duyularin, dnlerin ve bilincin kaynagi
oldugu iin, ilk veridir. Maddenin, varligin bir yansimasi olan bilinse,
ikinci veridir. Dnce, gelimesinde yksek bir kusursuzluk
dzeyine erimi olan bir maddenin, yani beynin rndr. Beyin
dnme organidir, ve bu yzden, insanin dnceyi maddeden
ayirmasi byk bir yanlilik yapmasi demektir.
Engels, yle diyor: [sayfa 18|
"Dncenin varlikla, ruhun dogayla ilikisi sorunu
tm felsefenin en nemli sorunudur. Filozoflarin bu so-
ruya verdikleri yanitlar, onlari iki byk kampa ayirmitir.
Ruhun dogaya gre ncelik taidigini ileri srenler ...
idealizm kampini olutururlar. Dogaya ncelik taniyan
tekilerse mc|e|yc|/:m/n eitli ekollerini olutururlar."
(Ludwig Feuerbach ve Klsik Alman Felsefesinin Sonu)
Engels, yle srdryor:
"Tek gerek, bizim de iinde oldugumuz, duyusal
olarak algilanabilen maddi dnyadir... Bilincimiz ve d-
ncemiz, ne kadar duyularin stnde grnrlerse de,
maddi ve bedensel bir organin, yani beynin rndr-
ler. Madde ruhun rn degil, tersine, ruhun kendisi
T8
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
maddenin en yksek rnnden baka bir ey degildir."
(Ayni yapit)
Madde ve dnce sorunu zerine, Marx yle diyor:
"000ncey/, J00nen mcJJeJen cy||mc/ o|cnc/s|:-
J||. Btn degiikliklerin znesi maddedir." (Kutsal Ai1e)
Lenin, marksist materyalist felsefeyi tanimlarken yle diyor:
"Genellikle, materyalizm, nesnel gerek varligin (mad-
denin) bilinten, duyulardan ve deneyimden bagimsiz
oldugunu kabul eder... Bilin... varligin bir yansimasindan
baka bir ey degildir, ve en fazla, varligin yaklaik olarak
dogru (yeterli, tami tamina) bir yansimasidir." (Materyalizm
ve Ampirio-Kritisizm) [sayfa 1D|
Ve, Lenin, yle srdryor:
"Madde, duyu organlarimiza etki yaparak duygular
yaratan eydir. Madde bize duyularla verilen nesnel bir
gerektir... Madde, doga, varlik, fiziksel olan her ey ilk
veridir; ruh, bilin, duyular, ruhsal olan her ey ise ikinci
veridir." (Ayni yapit)
"Dnya tablosu, maddenin nasil hareket ettigini ve
maddenin ncs|| J00nJ00n gsteren bir tablodur." (Ay-
ni yapit)
"Beyin dnme organidir." (Ayni yapit)
c) Dnyanin ve onun yasalarinin bilinebilecegini yadsiyan,
bilgilerimizin degerine inanmayan, nesnel geregi kabul etmeyen
ve dnyanin bilimle anlailamayacak "kendinde eyler"le dolu ol-
dugunu savunan idealizmin tersine, marksist felsefi materyalizm,
dnyayi ve onun yasalarini tmyle bilinebilir, deneyim ve pratikle
dogrulanmi olan doga yasalari zerine bilgilerimizin nesnel gere-
gin tutarliligini taiyan geerli bilgiler oldugunu kabul eder. Ve dn-
yada bilinmeyecek hibir ey yoktur, yalnizca henz bilemedigimiz,
ama bilim ve pratik yoluyla aiklanacak ve bilinir duruma sokulacak
eyler vardir.
Dnyanin bilinemeyecegini ve kavranamayacak "kendinde
eyler"in var oldugunu savunan Kant ve teki idealistlerin grlerini
eletirip bilgimizin saglam bilgi oldugunu ileri srerek, materyalist
tezi savunurken, Engels, unlari yaziyor:
"Bunu ve btn teki felsefi fantezileri en etkili [sayfa
T
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
2O| biimde rten ey, pratik, zellikle deneyim ve
sanayi pratigidir. Bir doga srecini kavrayiimizin dogru-
lugunu, o sreci kendimiz yaparak, onu kendi z orta-
minda oluturarak ve stelik kendi amalarimiz iin kul-
lanarak tanitlayabiliyorsak, Kant'in o kavranmasi olanak-
siz olan 'kendinde ey'ine bir son vermi oluruz. Bitki ve
hayvan organlarindan elde edilen kimyasal maddeler,
organik kimya, onlari ardardina retmeye balayana dek,
byle 'kendinde eyler' olarak kaldilar. Bundan sonradir
ki, o 'kendinde ey' bizim iin bir ey haline geldi. Sz-
gelimi, kkboyanin renkli maddesi alieri, imdi artik,
tarlalarda kk-boya yetitirmekle degil, ok daha ucuz
ve kolaylikla kmr katranindan elde edilmektedir.
yzyil boyunca, Kopernik'in gne sistemi bir hipotez
olarak kaldi; dogrulugu zerine bire kari yzbin, onbin
bahse giriilebilecek bir hipotez olarak, ama yine de bir
hipotez olarak. Ama ne zaman ki, Leverrier, bu sistem
sayesinde elde edilen sayilara dayanarak bilinmeyen bir
gezegenin varliginin gerekliligini ortaya koydu ve stelik
bu gezegenin gkte mutlaka olmasi gereken durumunu
hesapladi; ne zaman ki, Galile, gerekten bu gezegeni
buldu, Kopernik sistemi de tanitlanmi oldu." (Ludwig
Feuerbach ve Klsik Alman Felsefesinin Sonu)
Bogdanov, Bazarov, Ykevi ve Mach'in teki izleyicilerinin
fideizmini* sulayarak, doga yasalari zerine edindigimiz bilimsel
bilgilerin [sayfa 21| saglamligini, bilimsel yasalarin nesnel gerekleri
temsil ettigini ileri sren nl materyalist tezi savunurken, Lenin,
yle diyor:
"agda fideizm hibir zaman bilimi yadsimaz. Yad-
sidigi tek sey, bilimin 'abartilmi savlar'i, yani nesnel ger-
egi bilme savlaridir. Materyalistlerin dndg gibi, nes-
nel gerek varsa; insan 'deneyiminde' di dnyayi yansi-
tan doga bilimleri, yalniz onlar, bize nesnel geregi verme-
ye yetenekliyse, fideizmin tm rtlm demektir."
(Materyalizm ve Ampirio-Kritisizm)
* Fideizm : lk dogrularin bilgisi imanla kazanilir diyen ve akla gre imana ncelik
taniyan felsefi anlayi. (-).
20
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
Marksist felsefi materyalizmin karakteristik nitelikleri kisaca
ite bunlardir.
Felsefi materyalizm ilkelerinin toplum yaamini ve toplum
tarihini inceleme alanlarina uzatilmasinin ne kadar gerekli oldugu,
bu ilkelerin toplum tarihine ve proletarya partisinin pratik faaliyeti-
ne uygulanmasinin ne byk nem taidigi kolayca anlailmaktadir.
Doga olaylari arasindaki karilikli iliki, baglilik doganin geli-
me yasalariysa, bundan, sosyal yaamdaki olaylar arasindaki kari-
likli iliki ve bagliligin da toplumun gelime yasalari oldugu ve rast-
gele bir ey olmadigi sonucu ikar ortaya.
Bylece, toplumsal yaam ve toplum tarihi bir "rastlantilar"
yigini olmaktan kurtulur; nk toplum tarihi, toplumun zorunlu
bir gelimesi haline ve toplumsal tarihin incelenmesi de bir bilim
haline gelir.
Bu yzden, proletarya partisinin pratik faaliyeti, "sekin
kiilerin" iyi niyetleri, "aklin", "evrensel ahlk"in vb. isterleri stne
degil, toplumun [sayfa 22| gelime yasalari ve bu yasalarin incelenmesi
stne oturtulmalidir.
Devam edelim. Dnya bilinebilirse, doganin gelime yasala-
ri zerine edindigimiz bilgiler nesnel gereklerin geerliligini taiyan
saglam bilgilerse, bundan, toplum yaaminin, toplumsal gelimenin
de bilinebilecegi ve toplumsal gelime yasalari zerine edinilen bi-
limsel bilgilerin nesnel gerek geerliligi taiyan saglam bilgiler ol-
dugu sonucu ikar ortaya.
Bu yzden, toplum tarihi bilimi, toplum yaamindaki olayla-
rin tm karmaikligina karin, szgelimi biyoloji kadar kesin bir
bilim haline gelebilir, ve, toplumsal gelime yasalarindan pratik
amalar iin yararlanilabilir.
Bu yzden, proletarya partisi, pratik faaliyeti iinde, kendi-
ne, olur-olmaz nedenlerle degil, toplumsal gelime yasalariyla ve
bu yasalardan ikartilan pratik sonularla yn vermelidir.
Bu yzden, sosyalizm, eskiden oldugu gibi insanlik iin gr-
kemli bir gelecek d olmaktan ikar, bir bilim haline gelir.
Bu yzden, bilimle pratik faaliyet, teoriyle pratik arasindaki
bag, aralarindaki birlik, proletarya partisinin yolgsterici yildizi ol-
malidir.
Devam edelim. Doga, varlik, maddi dnya birinci veri, bilin
ve dnce ikinci, trevsel veriyse; maddi dnya insan bilincinden
2T
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
bagimsiz olarak var olan nesnel geregi temsil ediyorsa, ve bilin,
bu nesnel geregin bir yansimasiysa, bundan ayni biimde, toplu-
mun maddi yaaminin ve varliginin nde geldigi, ruhsal yaamininsa
ikinci, trevsel bir veri oldugu, ve, toplumun maddi yaaminin in-
san iradesinden bagimsiz olarak var olan [sayfa 28| nesnel bir gerek
oldugu, toplumun ruhsal yaamininsa bu nesnel geregin bu, var-
ligin bir yansimasi oldugu sonucu ikar ortaya.
Bu yzden, toplumun ruhsal yaaminin oluum kaynagini,
sosyal dnlerin, sosyal teorilerin, politik gr ve politik kurum-
larin dogu kaynaklarini, bu dnlerin, teorilerin, grlerin ve
politik kurumlarin kendilerinde degil, bu dnleri, teorileri, gr-
leri vb. yansitan toplumsal varlikta, toplumun maddi yaam koulla-
rinda aramak gerekir.
Bu yzden, toplum tarihinin degiik dnemlerinde degiik
sosyal dn, teori, gr ve politik kurumlar grlebiliyorsa; kle-
ci sistemde belli birtakim sosyal dn, teori, gr ve politik kurum-
larla karilamiken feodalizmde bakalarina, kapitalizmde daha
bakalarina rastliyorsak; bu dnler, teoriler, politik gr ve politik
kurumlar, kendi "dogasi" ve "zellikleri"yle degil, sosyal gelimenin
degiik dnemlerinde toplumun maddi yaam koullarinin da de-
giik oluuyla aiklanmalidir.
Toplumun varligi, toplumdaki yaam koullari nasilsa, o top-
lumun dnleri, teorileri, politik gr ve politik kurumlari da y-
ledir.
Marx, bu konuyla ilgili olarak, yle diyor:
"nsanlarin varligini belirleyen bilinleri degil, tersine,
bilinlerini belirleyen sosyal varliklaridir." (Ekonomi Poli-
tigin Eletirisine Katki'ya nsz)
Bu yzden, politikada hata yapmamak ve bo hayalciler
durumuna dmemek iin, proletarya partisi, eylemlerini soyut
"insan aklinin ilkeleri" stne degil, sosyal gelimeyi belirleyen
toplumun [sayfa 24| somut maddi yaam koullari temeline oturtma-
li, "byk adamlarin" iyi niyetlerine degil, toplumun maddi yaa-
minin gelimesinin gerek gereksinimleri stne dayandirmalidir.
Narodnikler, Anaristler ve Sosyalist-Devrimciler'i de kapsa-
yan tm topyacilarin baarisizliklarinin nedenleri arasinda, toplu-
mun maddi yaam koullarinin toplumsal gelimede oynadigi birin-
ci derecedeki rol anlayamayilari, ve, idealizme saplanarak, pratik
22
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
faaliyetlerini, toplumun maddi yaam koullarinin gelime gereksi-
nimleri stne degil, bu gereksinimlerin diinda ve bunlara kari
olan, toplumun gerek yaamindan kopmu "ideal planlar" ve
"geni kapsamli projeler" stne dayandirmalari da vardir.
Marksizm-leninizmin gc ve canliligi, pratik faaliyeti toplu-
mun maddi yaam koullarindaki gelimenin gereklerine dayan-
dirmasindan ve onu toplumun gerek yaamindan hibir zaman
ayirmamasindan gelir.
Ama, Marx'in sylediklerinden, sosyal dnlerin, teorilerin,
politik gr ve politik kurumlarin toplum yaaminda hi nemi
olmadigi, sosyal varligi, toplumun maddi yaam koullarinin geli-
mesini karilikli olarak etkilemedigi sonucu ikmaz. Biz buraya
dek yalnizca, sosyal dnlerin, teorilerin, politik gr ve politik
kurumlarin /cync/|c||nJcn, o||cyc |/||c||nJcn sz ettik; bunla-
rin toplumun ruhsal yaaminin, onun maddi yaam koullarinin
bir yansimasi oldugunu syledik. Bu sosyal dnlerin, teorilerin,
politik gr ve politik kurumlarin nemine, tarihteki rollerine ge-
lince, tarihsel materyalizm onlari asla yadsimaz; tersine, onlarin
toplum yaami ve toplum tarihi [sayfa 25| zerindeki |o||e|/n/ ve nem-
|e|/n/ zellikle belirtir.
Degiik trde sosyal teoriler ve dnler vardir. Gnlerini
doldurmu olan ve toplumun canekien glerinin ikarlarina hiz-
met eden eski dnler ve teoriler vardir. Bunlarin nemi, toplum-
sal gelime ve ilerlemeye zarar vermelerinden dolayidir. Bir de,
toplumun ilerici glerinin ikarlarina hizmet eden, yeni ve ileri
dnler vardir. Bunlar, toplumun gelimesine, ilerlemesine yardim
ettikleri iin nem tairlar ve toplumun maddi yaam koullarindaki
gelimenin gereklerini ne kadar dogru yansitirlarsa nemleri de o
kadar byktr.
Yeni sosyal dnler ve teoriler, ancak, toplumun maddi
yaamindaki gelimenin toplumun nne yeni grevler koymasiyla
ortaya ikarlar. Ama bir kez ortaya iktiktan sonra da, toplumun
maddi yaamindaki gelimenin ortaya koydugu yeni grevlerin
gerekletirilmesini kolaylatiran, toplumun ilerlemesine yardim
eden en byk g haline gelirler. te tam bu noktada, yeni dn-
lerin, yeni teorilerin, yeni politik gr ve politik kurumlarin rgt-
leyici, harekete geirici, degitirici tm nemi apaik kendini gste-
rir. Yeni sosyal dnler ve teoriler, topluma tamamen gerekli olduk-
23
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
lari iin, ve, bunlarin rgtleyici, harekete geirici ve degitirici ni-
telikleri olmaksizin toplumun maddi yaam koullarindaki geli-
menin zorunlu amalarinin baarilmasi olanaksiz olacagi iin, ortaya
ikarlar. Toplumun maddi yaamindaki gelimenin ortaya koydugu
grevler tarafindan ortaya ikarilan bu yeni sosyal dnler ve teo-
riler kendilerine yol bularak yiginlarin mali olurlar, yiginlari toplumun
canekien glerine kari [sayfa 26| harekete geirerek rgtlerler,
bylece de, toplumun maddi yaamindaki gelimeye zarar veren
bu glerin yikilmasini kolaylatirirlar.
Bu yzden, toplumun maddi yaaminin gelimesiyle toplum-
sal varligin gstermekte oldugu gelimenin olgunlami grevleri-
nin temeli stnde fikiran yeni sosyal dnler, teoriler, politik
gr ve politik kurumlar, sonradan kendileri de toplumun maddi
yaaminin olgunlami grevlerini tmyle sonuna dek yerine getir-
mek ve onun daha da gelimesi olanagini saglayacak gerekli koul-
lari yaratmak yoluyla, toplumsal varligi ve toplumun maddi yaamini
etkilerler.
Marx, bununla ilgili olarak, yle diyor:
"Teori, yiginlari kavradigi anda maddi bir g haline
gelir." (Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eletirisi)
Bu yzden, toplumun maddi yaam koullarini etkilemek
ve gelimesini, ilerlemesini hizlandirmak iin, proletarya partisi,
yle bir sosyal teoriye, yle bir sosyal dne dayanmalidir ki, bu
sosyal dn ve teori, toplumun maddi yaamindaki gelimenin
gereklerini dogru bir biimde yansitsin; ve bylece de, geni halk
yiginlarini harekete geirmeye, onlari, kari-devrimci gleri ezmeye
ve toplumun ileri glerine yol amaya hazir proletarya partisinin
byk ordusu iinde seferber etmeye ve rgtlemeye yetenekli
olsun.
"Ekonomistler"in ve Meneviklerin baarisizliklarinin neden-
lerinden biri de, ilerici teorinin, ilerici dnlerin harekete getirici,
rgtleyici ve degitirici rollerini kavrayamayarak, kaba materyaliz-
me saplanmalari, bu rollerin nemlerini [sayfa 27| hemen hemen
sifira indirgeyerek, partiyi pasiflige ve zayifliga mahkm etmeleridir.
Marksizm-leninizmin gc ve canliligi, toplumun maddi yaa-
mindaki gelimenin gereklerini dogru bir biimde yansitan ilerici
bir teoriye dayanmasindan, teoriyi kendine uygun bir dzeye ikar-
masindan, bu teorinin harekete geirici, rgtleyici ve degitirici
24
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
gcnn her zerresini kullanmayi bir grev bilmesinden gelir.
te, tarihsel materyalizmin, toplumsal varlikla toplumsal bi-
lin arasindaki, toplumun maddi yaamindaki gelimeyle toplumun
ruhsal yaaminin gelimesi arasindaki ilikiler sorununa getirdigi
zm budur.
8. TARHSEL MATERYALZM
imdi, geriye u soruya aikliga kavuturmak kaliyor: Tarih-
sel materyalizm aisindan son zmlemede, toplumun grn-
n, dnlerini, grlerini, politik kurumlarini vb. belirleyen
"toplumun maddi yaam koullari"yla ne anlatilmak isteniyor
"Toplumun maddi yaam koullari" ne demektir, bunlarin
ayirdedici nitelikleri nelerdir
Kukusuz bir eydir ki, "toplumun maddi yaam koullari"
kavrami, her eyden nce, toplumun maddi yaaminin en vazge-
ilmez ve degimezlerinden biri olan, toplumsal gelimeyi haliyle
etkileyen cografi ortami, toplumu evreleyen dogayi kapsamakta-
dir. Peki, cografi ortamin toplumsal gelimedeki rol nedir Cografi
ortam, toplumun grnn, insanlarin sosyal sisteminin niteli-
gini, [sayfa 28| bir sistemden tekine geiini belirleyen ana etken
midir
Tarihsel materyalizm bu soruya olumsuz karilik verir.
Cografi ortam, hi kukusuz, toplumun degimez ve vazge-
ilmez koullarindan biridir. Ve elbette ki, toplumun gelimesini
etkiler: bu gelimeyi hizlandirir ya da yavalatir. Ama, mademki
toplumdaki gelime ve degimeler cografi ortamdaki gelimelerden
karilatirilamayacak kadar bir hizla ilerliyor, yleyse, bu etki belir-
leyici bir etki degildir. bin yillik bir srede, Avrupa'da birbiri
ardisira ayri sistem gelmitir: ilkel komnal sistem, klecilik ve
feodal sistem. Dogu Avrupa'da, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Bir-
ligi topragi zerinde ardarda drt ayri sosyal sistem gemitir. Oysa,
bu sre iinde Avrupa'daki cografi koullar ya hi degimemitir
ya da cografyada kaydedilemeyecek kadar az degiiklik olmutur.
Bu anlailir bir eydir. Cografi ortamda az ok nemli bir degime
olmasi iin milyonlarca yilin gemesi gerekli oldugu halde, insan-
larin toplumsal sisteminde hatta ok nemli bir degiikligin olabil-
25
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
mesi iin birka yzyil ya da iki bin u kadar yil yeter.
Bundan da anlailiyor ki, cografi ortam sosyal gelimenin
ana nedeni, belirleyicisi olamaz. nk onbinlerce yillik bir sre
iinde hemen hemen degimeden kalan bir ey, birka yzyilda
kkl degiikliklere ugrayan bir eyin gelimesinde temel neden
olamaz.
Kukusuz bir eydir ki, "toplumun maddi yaam koullari"
kavrami, nfus artiini, u ya da bu kadar olan nfus yogunlugunu
da kapsar. nk insan, toplumun maddi yaam koullarinin zorun-
lu [sayfa 2D| glelerinden biridir. Belli bir insan sayisi tabanina eriilme-
dike toplumun herhangi bir maddi yaami olamaz. yleyse, nfus
artii, insanoglunun sosyal sisteminin niteligini belirleyen temel bir
g mdr
Tarihsel materyalizm bu soruya da olumsuz karilik verir.
Kukusuz, nfus artii toplumdaki gelimeyi etkiler, bu geli-
meyi hizlandirir ya da yavalatir; ama toplumun gelimesinde asil
g olamaz ve toplumun gelimesi stne olan etkisi |e|/||ey/c/
nitelikte bir etki degildir. nk, nfus artii tek baina bir sosyal
sistemin yerini, neden bakasina degil de, tam u biimde bir sos-
yal sisteme biraktigini, neden ilkel komnal sistemin ardindan ke-
sinlikle kleci sistemin, onun ardindan feodal sistemin, onun ardin-
dan da burjuva sisteminin gelip bir baka sistemin gelmedigini
aiklayabilecek ipulari veremez.
Nfus artii toplumsal gelimenin belirleyici gc olsaydi,
daha fazla bir nfus yogunlugu, zorunlu olarak, buna bagli daha
yksek biimde bir sosyal sistem dogururdu. Ama durumun byle
olmadigini gryoruz. in'deki nfus yogunlugu Amerika Birleik
Devletleri'ndekinden drt kat daha fazladir. Sosyal gelime sirasin-
da Amerika Birleik Devletleri in'den nde gelir. nk in'de
hl yari-feodal bir sistem hkm srmektedir. Oysa Amerika Bir-
leik Devletleri kapitalist gelimenin en yksek aamasina erieli
ok oluyor. Belika'daki nfus yogunlugu Amerika Birleik [sayfa 8O|
Devleri'ndekinden 1D, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi'ndekin-
den 26 kat fazladir. Ama yine de, Amerika Birleik Devletleri sosyal
gelime sirasinda Belika'dan ilerdedir. Sovyet Sosyalist Cumhuri-
yetleri Birligi'ne gelince, Belika'yi tm bir tarih dneminin gerisinde
birakmitir. nk Belika'da kapitalist sistem hkm srdg
halde, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi daha imdiden kapita-
2
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
lizmle iini bitirmi ve sosyalist bir sistem kurmutur.
Bunlar gsteriyor ki, nfus artii, toplumsal gelimenin temel
gcn, sosyal sistemin temel niteligini ve toplumun grnn
belirleyen g degildir, olamaz da.
a) Peki ama, toplumun maddi yaam koullari dzeni iin-
de, toplumun grnn, sosyal sistemin niteligini, toplumun bir
sistemden tekine gelimesini belirleyen temel g yleyse nedir
Tarihsel materyalizme gre, bu g, insanin varoluu iin
gerekli olan yaama aralarinin e|Je eJ/|/ |//m/; toplumun yaa-
yabilmesi ve geliebilmesi iin zorunlu olan yiyecek, elbise, ayak-
kabi, ev, yakacak, retim aletleri vb. gibi maddi mallarin 0|e|/m
|//m/J/|.
nsanlarin yaamak iin yiyecege, giyecege, ayakkabiya, ba-
rinaga, yakacaga vb. sahip olmalari, bu maddi mallara sahip olmak
iin de onlari retmeleri gerekir; ve, bunlari retmek iin insanlarin
yiyecek, giyecek, ayakkabi, barinak, yakacak vb. retebilecekleri
retim aletlerine sahip olmalari, bu aletleri retebilmeleri, kulla-
nabilmeleri gerekir.
Maddi degerlerin retilmesinde kullanilan [sayfa 81| 0|e|/m c|e|-
|e|/, belirli bir 0|e|/m Jeney/m/ ve / |ece|/s/ sayesinde bu retim
aletlerini kullanan ve maddi degerler retimini srdren /nscn|c|,
ite btn bu geler hep birlikte toplumun retim glerini olutu-
rurlar.
Ama retim gleri, retimin yalnizca bir yani, retim bii-
minin yalnizca bir yn, yani insanla maddi deger retiminde yarar-
lanilan eyler ve doga gleri arasindaki ilikileri anlatan bir
yndr. retimin, retim biiminin baka bir yani da, retim sre-
cinde insanin insanla olan ilikileri, yani insanlar arasindaki 0|e|/m
/|///|e|/dir. nsanlar dogaya kari olan savaimlarini srdrrlerken
ve maddi degerlerin retiminde dogadan yararlanirlarken birbirle-
rinden tecrit edilmi ve birbirlerinden ayri kiiler olarak degil, birlik
halinde, grup halinde, topluluk halinde bulunurlar. Bundan dolayi,
retim, her zaman ve her koul altinda sosyal bir retimdir. Maddi
degerlerin retiminde insanlar, retim iinde u ya da bu biimde
aralarinda karilikli ilikiler, u ya da bu biimde retim ilikileri
kurarlar. Bu ilikiler, smrden kurtulmu zgr insanlar arasinda
ibirligi ve karilikli yardimlama biiminde olabilir, egemenlik ve
27
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
boyunegme ilikileri biiminde olabilir ya da bir retim ilikisi bii-
minden teki retim ilikisi biimine gei biiminde olabilir. Ama,
retim ilikilerinin niteligi ne olursa olsun, her zaman ve her sis-
temde, aynen toplumun retim gleri gibi, retimin zorunlu ge-
lerinden biridir.
Marx, yle diyor:
"retim iinde insanlar, yalnizca dogaya degil, birbirle-
rine de etki yaparlar. Ancak belli bir biimde ibirligi ve
faaliyetlerini mbadele [sayfa 82| ederek retimde bulu-
nurlar. retim yapabilmek iin birbirleriyle belli bagin-
tilar kurarlar ve ilikilere girerler, ve ancak, bu sosyal ba-
ginti ve ilikiler iinde doga zerindeki eylemleri, yani
retim, gerekleir." (cretli Emek ve Sermaye)
Sonu olarak, retim ve retim biimi, hem toplumun retim
glerini hem de insanlarin retim ilikilerini kapsar; bu yzden
de, bunlarin maddi degerler retimi srecindeki birliginin bir anla-
timidir.
b) retimin /|/ :e||//, bir noktada asla uzun bir sre kalm-
amasi ve srekli bir degime ve gelime halinde olmasidir. Ayrica,
retim biimindeki degimeler, kainilmaz olarak, sosyal sistemin
tmnde, sosyal dnlerde, politik gr ve politik kurumlarda
da bir degimeyi gerektirir; retim biiminin degimesi sosyal ve
politik sistemin tmnn yeniden kurulmasini zorlar. Degiik
gelime derecelerinde, insanlar degiik retim aralari kullanirlar,
ya da daha kabaca sylersek, degiik yaama biimleri srdrr-
ler. lkel komnde bir retim biimi, klecilikte baka bir retim
biimi, feodalizmde de daha baka bir retim biimi vardir vb....
Buna bagli olarak, insanlarin sosyal sistemleri, ruhsal yaamlari,
politik gr ve politik kurumlari da bu retim biimlerine gre
degiiklige ugrar.
retim biimi nasilsa, toplumun kendisi, toplumdaki dn
ve teoriler, politik gr ve politik kurumlar da esas olarak yledir-
ler. Ya da, sorunu daha kabaca koyarsak, insanin yaama biimi
nasilsa, dnme biimi de yledir. [sayfa 88|
Bu demektir ki, toplumun gelime tarihi, her eyden nce,
retimin gelime tarihi, yzyillar boyunca birbirini izleyen retim
biimleri tarihi, retim glerindeki ve insanlarin retim ilikile-
28
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
rindeki gelimenin tarihidir.
Bu yzden, sosyal gelime tarihi, ayni zamanda, maddi de-
gerleri retenlerin, retim sreci iinde temel g olan ve toplu-
mun varligi iin gerekli olan maddi degerlerin retimini srdren
emeki yiginlarin tarihidir.
Bu yzden, tarih bilimi, gerek bir bilim olacaksa, artik sos-
yal gelime tarihini krallarin, generallerin davranilarina, o devlet-
teki "fatihlerin" ve "galiplerin" yaptiklarina indirgemekten kurtulmali,
bu bilim, her eyden nce, maddi degerleri retenlerin tarihi, emek-
i yiginlarin tarihi, halkin tarihi olma yoluna girmelidir.
Bu yzden, toplum tarihi yasalarinin incelenmesinde, anah-
tar olarak, insanlarin aklini, toplumun gr ve dnlerini degil,
herhangi bir tarih dneminde toplumun uyguladigi retim biimini,
toplumun ekonomik yaamini almamiz gerekir.
Bu yzden, tarih biliminin birinci grevi, retimin yasalarini,
retim glerinin ve retim ilikilerinin gelime yasalarini incele-
mek ve ortaya ikarmaktir.
Bu yzden, proletarya partisi, gerek bir parti olacaksa, her
eyden nce, retimin [sayfa 84| gelime yasalarini ve toplumun eko-
nomik gelime yasalarini kavramali ve bilmelidir.
Bu yzden, proletarya partisi, politikasinda hata yapmamak
iin, programini saptarken olsun pratik yaaminda olsun, esas ola-
rak, retimin gelime yasalarina, toplumun ekonomik gelime ya-
salarina dayanmalidir.
c) retimin ///nc/ :e||// de udur: retimdeki degime ve
gelimeler, daima, retim glerinde ve her eyden nce, retim
aletlerinde olan degime ve gelimelerle balar. Bundan dolayi,
retim gleri, retimin en hareketli ve en devrimci gesidir. lkin
toplumun retim gleri degiir ve geliir; sonra da, bu gelimelere
|c|| ve 0y0n olmak zere, insanlar arasindaki retim ilikileri,
onlarin ekonomik ilikileri degiiklige ugrar. Ama bu, retim iliki-
lerinin, retim glerinin gelimesi stnde etkili olmadigi, ve,
retim glerinin retim ilikilerine bagli olmadigi anlamina gelmez.
Gelimeleri retim glerinin gelimesine bagli bulunan retim
ilikileri de, ayni biimde, retim glerinin gelimesi stnde etkili
olur, bu gelimeyi hizlandirir ya da yavalatir. Ayrica, unu da belirte-
lim ki, retim ilikileri, ok uzun sre retim glerindeki gelime-
2
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
nin gerisinde kalamaz ve bu gelimeyle atima halinde bulunamaz;
nk, retim ilikilerinin retim glerinin niteligine ve durumu-
na uygun dmesiyle ve retim glerinin gelimesine eksiksiz bir
ortam yaratmasiyladir ki, retim gleri ancak o zaman tam olarak
geliebilir. Bundan dolayi, retim ilikileri, retim glerindeki
gelimenin ne kadar gerisinde kalirsa kalsin, eninde sonunda,
retim glerindeki gelime dzeyine ve retim glerinin niteligine
uygun duruma gelmek zorundadir; ve, gerekte de byle olur.
Yoksa retim gleriyle retim ilikilerinin retim sistemindeki
birligi temelden bozulabilir, retim tmyle sarsintiya [sayfa 85| ugra-
yabilir, retim krizi ve retim glerinin yikimi gibi bir durum ika-
bilir ortaya.
retim aralari zerindeki kapitalist zel mlkiyetin retim
srecinin toplumsal niteligi ve retim glerinin niteligiyle apaik
bir elime halinde bulundugu kapitalist lkelerdeki ekonomik kriz-
ler, retim ilikileriyle retim glerinin nitelikleri arasindaki uyu-
mazligin, retim gleriyle retim ilikileri arasindaki atimanin
bir rnegidir. retim glerinin tahribi sonucunu veren ekonomik
krizler, bu uyumazligin sonucudur; ayrica, bu uyumazlik, kurulu
retim ilikilerini yikmak ve retim glerinin niteligine uygun yeni
ilikiler kurmakla grevli sosyal devrimin ekonomik temelini
oluturur.
Tersine, retim aralari zerindeki toplumsal mlkiyetin re-
tim srecinin toplumsal niteligiyle tam bir uyumluluk halinde bu-
lundugu, dolayisiyla ne ekonomik krizlerin ne de retim glerinin
tahribinin szkonusu oldugu Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi
sosyalist ekonomisi, retim ilikileriyle retim glerinin nitelikleri
arasindaki tam uyumlulugun bir rnegidir.
Sonu olarak, retim gleri, retimin yalnizca en hareketli
ve en devrimci gesi degil, ayni zamanda, retimdeki gelimenin
belirleyici gesidir.
retim gleri nasilsa, retim ilikileri de yle olmak zorun-
dadir.
retim glerinin durumu bir soruyu, insanlarin gereksinim-
leri olan maddi degerleri ne gibi retim aletleriyle rettikleri soru-
sunu yanitlarken; retim ilikilerinin durumu da bir baka soruyu,
0|e|/m c|c|c|| (toprak, ormanlar, sular, [sayfa 86| maden kaynaklari,
hammaddeler, retim aletleri, iletme binalari, ulaim ve haber-
30
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
leme aralari vb.) kimin elindedir, bu retim aralari kimin dene-
timi altindadir, toplumun tmnn m, yoksa bu aralari teki bi-
reyleri, gruplari, siniflari smrmek iin kullanan tek baina birey-
lerin, gruplarin ya da siniflarin mi sorusunu, yanitlar.
te retim glerinin en eski zamanlardan gnmze dek
gelimesinin ematik bir tablosu: Yontmata aletlerden ok ve yaya
gei, ve bununla birlikte, avcilik yaamindan hayvanlarin evcille-
tirilmesine ve ilkel hayvanciliga gei, ta aletlerden maden aletlere
(demir balta, demir ulu gelitirilmi saban vb.) gei; ve buna ili-
kin olarak da bitki ekimine ve tarima gei; madenlerin ilenmesine
yarayan madeni aletlerin daha da gelimesi, demirci krgnn,
mlekiligin icadi ve bunlara bagli olarak el zanaatlarinin gelimesi,
el zanaatlarinin tarimdan ayrilmasi, bagimsiz el zanaatlarinin ve
sonra manfaktrn gelimesi, el zanaati aletlerinden makineye
gei, el zanaati ve manfaktrn makinelemi sanayiye dn-
mesi, makine sistemine gei ve modern makinelemi byk sa-
nayinin doguu ite, insanlik tarihi boyunca toplumun retim
glerindeki gelimenin, tam degilse bile, genel izgisi byledir.
Aika anlailiyor ki, retim aletlerindeki gelime ve ilerlemeler
retimle ilikili olan insanlar tarafindan meydana getirilmi, insan-
lardan bagimsiz kalmamilardir. Bunun sonucu, retim aletlerinin
degimesiyle birlikte, retim glerinin esas gesi olan insanlar da
degimi ve gelimilerdir, insanlarin retim deneyimleri, alima
alikanliklari, retim aletlerini kullanma yetenekleri degimi [sayfa
87| ve gelimitir.
Tarih boyunca, toplumun retim glerinde grlen degime
ve gelimeye uygun olarak, insanlarin retim ilikileri, ekonomik
ilikileri de degimi ve gelimitir.
Tarihte be temel retim ilikisi tipi bilinmektedir: ilkel ko-
mnal, kleci, feodal, kapitalist ve sosyalist.
lkel komnal sistemde, retim aralari zerindeki kolektif
mlkiyet, retim ilikilerinin temelidir. Bu durum, esas olarak o
dnemin retim glerinin niteligine karilik der. Ta aletler ve
daha sonra ortaya ikan ok ve yay, insanlarin doga glerine ve
vahi hayvanlara kari tek baina savaim vermelerini gletiriyor-
du. Ormandan meyve toplamak, balik yakalamak, barinaklar
yapabilmek iin, insanlar ortaklaa alimak zorundaydilar; ancak
bylece, a kalip lmekten, vahi hayvanlara ya da komu kabile-
3T
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
lere kurban olmaktan kurtulabiliyorlardi. Ortak alima hem retim
aralarinin hem de rnlerin ortak mlkiyetine yol amiti. O
zamanlar, vahi hayvanlara kari savunma araci olarak da kullanilan
retim aletleri diinda, herhangi bir retim araci zerinde zel
mlkiyet kavrami henz yoktu. O zamanlar ne smrme vardi ne
de siniflar.
Kleci sistemde, retim ilikilerinin temeli, retim aralari
zerindeki, ve ayrica, retimde alian ve sahibinin herhangi bir
hayvan gibi alip satabildigi ya da ldrebildigi kle zerindeki kle
sahibinin mlkiyetidir. Bu gibi retim ilikileri, esas olarak, o dnem-
deki retim glerinin durumuna karilik der. Ta aletler yerine,
insanlar [sayfa 88| artik madeni aletlere sahiptirler; ne obanligin, ne
iftiligin bilindigi ilkel ve sefil bir avcilik yerine, hayvanciligin, tari-
min, el zanaatlarinin ve bu eitli retim kollari arasinda bir ibl-
mnn ortaya iktigi grlr; bireyler ve gruplar arasinda rnlerin
mbadelesine, servetin birka kii elinde birikmesine, retim ara-
larinin gerek birikiminin bir azinligin elinde toplanmasina, ve,
ogunlugun azinlik tarafindan boyunegdirilip kleletirilmesine yol
aan olanaklarin belirdigi grlr. Artik burada, toplumun btn
yelerinin retim sreci iindeki ortak ve zgr alimasi grlmez;
burada egemen olan ey, alimayan kle sahipleri tarafindan
smrlen klelerin zorla alitirilmasidir. Onun iin, artik burada
retim aralarinin ya da retilen rnlerin ortak mlkiyeti yoktur.
Bunun yerini zel mlkiyet almitir. Burada kle sahibi, ilk ve esas
mal sahibi, mutlak mal sahibidir.
Zenginler ve yoksullar, smrenler ve smrlenler, btn
haklara sahip olan insanlar ve hibir hakka sahip olmayan insanlar
ve bunlar arasinda zorlu sinif savaimi ite, kleci sistemin g-
rn.
Feodal sistemde, retim ilikilerinin temeli, feodal beyin re-
tim aralari zerindeki mlkiyeti, ve, onun ldrmeye artik hakki
olmadigi ama alip satabildigi retici olan serf zerindeki sinirli
mlkiyetidir. Feodal mlkiyet, kyl ve zanaatinin retim aletleri
ve bireysel alima rn olan zel ekonomisi zerindeki bireysel
mlkiyetiyle birarada bulunur. Bu retim ilikileri, esas olarak o
dnemdeki retim glerinin durumuna karilik der. Demirin
eritilmesi, ilenmesi ve daha da [sayfa 8D| gelitirilmesi; demir ulu
saban ve dokuma tezghinin yayilmasi, tarimin, bahivanligin, bag-
32
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
ciligin, zeytinyagi imaltinin srekli gelimesi, el zanaatlari atlye-
lerinin yaninda imalthanelerin de belirmesi ite, bu sistemin
retim glerinin durumundaki belli-bali izgiler bunlar.
Yeni retim gleri, emekinin retimde belirli bir girikenlik
gstermesini, alimaya bir yakinlik ve ilgi duymasini gerektirir. Bu
yzden, feodal bey, ie ilgi duymayan ve hibir girikenlige sahip
olmayan kleden vazgeiyor, kendisine ait topragi ve retim aletleri
olan ve topragi ekip-bierek elde ettigi rnden bir kismini feodal
beye deyecek derecede ie ilgi duyan serfle ilgilenmeyi yeg tutu-
yor.
Burada zel mlkiyetin daha da gelimi oldugunu gryor-
uz. Smr, biraz hafiflemi olmakla birlikte, hemen hemen kle-
cilikte oldugu kadar zorludur. Smrenlerle smrlenler arasindaki
sinif savaimi, feodal sistemin ana izgisini oluturur.
Kapitalist sistemde, retim ilikilerinin temeli, retim aralari
zerindeki kapitalist mlkiyettir. reticiler zerinde, yani cretli i-
iler zerinde artik mlkiyet yoktur. Bu sistemde iiler kii olarak
bagimliliktan kurtulduklari iin, kapitalist onlari ldremez, satamaz;
ama, retim aralarindan yoksun olduklarindan, aliktan lmemek
iin igcn kapitaliste satmak ve smr boyunduruguna katlan-
mak zorundadirlar. retim aralari zerinde, kapitalist mlkiyetin
yanisira, serflikten kurtulan kyllerin ve zanaatilarin kendi birey-
sel emeklerine dayanan, ve, nceleri olduka geni lde yaygin
bulunan zel mlkiyetleri de yer alir. [sayfa 4O| El zanaatlari atlyeleri
ve imalthaneler yerini, makinelerle donatilmi kocaman fabrikalara
ve iyerlerine birakir. Kyllerin ilkel retim aletleriyle ekip-bitikleri
feodal beylerin malikanelerinin yerini, bilimsel yollarla iletilen tarim
makineleriyle donatilmi gl kapitalist iletmeler alir.
Yeni retim gleri, retimde alianlarin, bilisiz ve aliklatiril-
mi serflerden daha bilgili ve daha kavrayili olmalarini, makineleri
anlayip onlari kullanabilecek yetenekte olmalarini gerektirir. Bu
yzden, kapitalistler, serfligin baglarindan kurtulmu ve makineyi
dogru-drst kullanabilecek derecede egitim grm cretli iilerle
i grmeyi yeg tutarlar.
Ama retim glerini devasa llerde gelitirmek iin, ka-
pitalizm, kendisinin de zemeyecegi elimelerle bir ag gibi saril-
mitir. Gitgide daha fazla emtia reterek ve bunlarin fiyatlarini d-
rerek, kapitalizm, rekabeti keskinletirir; kk ve orta zel mlk
33
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
sahipleri yiginini yikima ugratir, onlari proleterletirir, satinalma g-
lerini azaltir. Sonuta, imal edilen metalarin srm olanaksiz duru-
ma girer. retimi genileten ve milyonlarca iiyi kocaman fabrika
ve iyerlerinde toplayan kapitalizm, retim srecine sosyal bir nitelik
verir ve bylece kendi temelini kendisi sarsar. nk, retim sre-
cinin sosyal niteligi, retim aralarinin sosyal mlkiyetini gerektirir.
Oysa, retim aralari zel kapitalist mlkiyet olarak kalir ve bu du-
rum retim srecinin sosyal niteligiyle bagdaamaz.
retim glerinin niteligiyle retim ilikileri arasidaki bu uz-
lamasi olanaksiz elimeler, [sayfa 41| nbet nbet patlak veren fazla
retim krizleri sirasinda aika kendilerini gsterirler; yiginlari yikima
ugratmalari yznden yeterince alici bulamayan kapitalistler,
rnleri yakmak, mamul mallari yoketmek, retimi durdurmak,
retim glerini tahrip etmek zorunda kalirlar, ve bu durum, emtia
azligindan degil, fazla emtia retildiginden dolayi, milyonlarca insa-
nin isizlik ve aliktan aci ektikleri sirada olur.
Bu demektir ki, artik kapitalist retim ilikileri toplumdaki
retim glerinin durumuna uygun dmemekte ve onlarla uzla-
maz gelimeler halinde bulunmaktadir.
Bu demektir ki, kapitalizm, retim aralari zerindeki kapi-
talist mlkiyet yerine, sosyalist mlkiyeti koyma grevini yerine ge-
tirecek olan bir devrime gebedir.
Bu demektir ki, smrenlerle smrlenler arasinda ok
zorlu bir sinif savaimi, kapitalist sistemin esas zelligidir.
imdilik yalnizca Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi'nde
gerekletirilmi olan sosyalist sistemdeki retim ilikilerinin temeli,
retim aralarinin sosyal mlkiyetidir. Burada, artik ne smrenler
vardir ne de smrlenler. rnler, harcanan emege gre ve "ali-
mayan yemez" ilkesine dayanilarak dagitilir. Burada, insanlarin
retim sreci iindeki karilikli ilikileri, arkadaa bir ibirligi ve
smrden kurtulmu iilerin sosyalist yardimlamalari biimin-
dedir. Burada, retim ilikileriyle retim glerinin durumu arasin-
da tam bir uygunluk vardir. nk, retim srecinin [sayfa 42| sosyal
niteligi, retim aralari zerindeki sosyal mlkiyetle desteklenmitir.
Bu yzden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi'ndeki sos-
yalist retimde, nbet nbet patlak veren fazla retim krizleri ve
bunun sonucu olan samaliklarin hibiri grlmez.
Bu yzden, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birligi'nde, re-
34
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
tim gleri hizlandirilmi bir tempoyla geliir; nk bunlara karilik
den retim ilikileri, byle bir gelime iin elverili bir ortam ya-
ratirlar.
te, insanlik tarihi boyunca, insanlar arasindaki retim ili-
kilerinin gelime tablosu.
te, retim ilikilerindeki gelimenin, toplumun retim g-
lerinin gelimesine ve zellikle retim aletlerinin gelimesine bagli-
ligi byledir; ve bu baglilik sonucudur ki, retim glerindeki degi-
me ve gelimeler, eninde-sonunda retim ilikilerinde de degime-
lere ve gelimelere yol aarlar.
Marx, yle diyor:
" aralarinin* kullanimi ve yapimi, bunlar embriyo
halinde bazi hayvan trleri arasinda da grlmekle bir-
likte, insanin yrttg spesifik i srecinin belirleyici
niteligidir; ve bundan dolayi, Franklin, insani 'alet yapan
hayvan' (c |oo|-mc//n cn/mc|) diye tanimlamitir. Fosil
durumundaki kemik kalintilarinin bulunup biraraya geti-
rilmesi, nesli tkenmi hayvan trlerinin yapilarini anla-
mak iin nasil bir nem taiyorsa, alet, yani i aralari
kalintilari da tarihe karimi ekonomik [sayfa 48| toplum bi-
imleri zerinde yapilan incelemeler ve varilacak sonu-
lar iin ayni nemi tair. Ekonomik aglari birbirinden
ayirdeden ey, yapilmi olan maddeler degil, bunlarin
nasil ve hangi i aralariyla yapilmi oldugudur...
aralari yalnizca insan igcnn geirmi oldugu geli-
menin derecesini len eyler olmakla kalmazlar, ayni
zamanda, bu igcnn hangi toplumsal koullar altinda
kullanilmi oldugunu da gsterirler." (Kapital, Cilt I.)
Yine, Marx, yle diyor:
"Sosyal ilikiler, retim gleriyle sikisikiya baglidir-
lar. nsanlar yeni retim gleri elde ederek retim biim-
lerini degitirirler, ve, retim biimlerini, yaamlarini ka-
zanma biimlerini degitirerek, btn sosyal ilikilerini
degitirirler. El degirmeni size feodal toplumu, buhar ma-
kinesi kapitalist toplumu verecektir." (Felsefenin Sefaleti)
"retim glerinin gelimesinde, sosyal ilikilerin yi-
* aralari derken Marx'in dndg esas olarak retim aletleriydi.
35
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
kiminda, dnlerin oluumunda srekli bir hareket var-
dir; degimeyen tek ey, hareketin soyutlamasidir." (Ayni
yapit)
lom0n/s| Vcn//es|o'da, formle edilmi olan tarihsel mate-
ryalizmin niteliginden sz ederken, Engels yle diyor:
"Her tarih dneminin ekonomik retimi ve zorunlu
olarak bundan ikan toplumsal biimlenme, o dnemin
politik ve dnce tarihinin temelidir; ve bunun sonucu
olarak, (ilkel [sayfa 44| komnal toprak mlkiyetinin orta-
dan kalkmasindan buyana) tm tarih, smrenle sm-
rlen, egemen olanla egemen olmayan siniflarin sosyal
gelimenin eitli aamalarindaki savaimlarinin, yani si-
nif savaimlarinin tarihidir; ama bu savaimin imdi ula-
tigi aamada, smrlen ve ezilen sinif (proletarya), ayni
zamanda tm toplumu smrden, ezilmeden ve sinif
savaimlarindan nihai olarak kurtarmadan, kendisini s-
mren ve ezen siniftan (burjuvaziden) kurtaramaz..." (Ko-
mnist Manifesto'nun Almanca baskisina nsz)
d) retimin 00nc0 :e||//, yeni retim glerinin ve buna
bagli olarak retim ilikilerinin, eski sistemin diinda ve eski sis-
temin yokolmasindan sonra degil, eski sistemin iinde dogmasi-
dir. Bu, insanin nceden dnlm ve bilinli faaliyetinin bir
sonucu degil, kendiliginden ve insan iradesinden bagimsiz bir olu-
umdur. Kendiliginden ve insan iradesinden bagimsiz olumasi da
iki nedene dayanir.
Bu nedenlerden birincisi, insanlarin u ya da bu retim bii-
mini seme zgrlgne sahip olmayii, yaama giren her yeni
kuagin, bir nceki kuagin alimalari sonucu yaratilmi olan re-
tim gleriyle ve retim ilikileriyle yzyze gelmesi, ve bu neden-
le de, maddi deger retimi iin, nceden retim alaninda hazir
buldugu her eye kendini uydurmak ve her eyi kabul etmek zo-
runda olmasidir.
kinci neden de, insanin, u ya da bu retim aletini, retim
glerindeki u ya da bu geyi gelitirirken, bu gelimelerin sosyc|
sonularini [sayfa 45| gremeyii, anlayamayii ve bunu durup dne-
meyiidir. Onu ilgilendiren, gnlk ikarlari, iinin kolaylamasi ve
kendisi iin dogrudan ve elle tutulur birtakim yararlar saglamasidir.
3
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
lkel komnal toplumun yelerinden bazilari, yava yava,
aratira aratira, ta aletlerden demir aletlere getikleri zaman, hi
kukusuz bu buluun yol aacagi sosyc| sonulari bilmiyorlardi ve
bunu durup dnmemilerdi. Madeni aletlere geiin retimde
bir devrim oldugunu ve sonunda kleci sistemi getirecegini
grmemiler, anlamamilardi. Onlarin istedikleri yalnizca, ilerinin
kolaylamasi ve kisa srede maddi yarar saglayabilmeleriydi. Bilin-
li faaliyetleri gnlk ikarlarinin dar sinirlarini amiyordu.
Feodal sistem dneminde, Avrupa'nin gen burjuvazisi,
kk zanaati atlyelerinin yanisira byk imalathaneler de ku-
rup, bylece toplumun retim glerini gelitirmeye baladigi za-
man, kukusuz bu buluun sosyc| sonularini bilmiyordu ve bunu
durup dnmemiti; burjuvazi, bu "kk" buluun, sosyal gleri
yeniden gruplatiracagini, ve bunun, burjuvaziye olan iyiliklerine
pek deger verilen krallik egemenligine kari olsun burjuvazinin en
ileri gelenlerinin ogu kez aralarina girmek iin can attiklari soylu-
lara kari olsun, bir devrimle sonulanacagini grmemi, anlama-
miti. Onun istedigi yalnizca, retilen metalarin maliyetini dr-
mek, Asya ve yeni kefedilmi bulunan Amerika pazarlarina fazla
miktarda emtia yigabilmek ve daha fazla kr elde edebilmekti.
Onun bilinli faaliyeti bu pratik gnlk ikarlarin dar sinirlarini ami-
yordu.
Rus kapitalistleri, yabanci kapitalistlerle [sayfa 46| birlikte, arliga
dokunmadan ve kylleri agalarin penesine atarak, Rusya'ya b-
yk modern makinelemi sanayiyi soktuklari zaman, hi kuku
yok ki, retim glerindeki bu airi bymenin ne gibi sosyc|
sonulara neden olacagini bilmiyorlardi ve bunu durup dnme-
milerdi. Toplumun retim glerindeki bu byk atilimin, sosyal
gleri yeniden gruplatiracagini, bunun da proletaryanin kyller-
le birlik olarak sosyalist devrime zafer kazandirmasini saglayacagini
grmemiler, anlamamilardi. Onlarin istedigi yalnizca, sanayi re-
timini olabildigince geniletmek, geni i pazarin denetimini ele
geirmek, retimi tekelletirmek ve ulusal ekonomiden olabildi-
gince ok kr sizdirmakti Onlarin bilinli faaliyetleri tamamen pratik
gnlk ikarlarin tesine gemiyordu.
Bu konuda Marx, yle diyor:
"nsanlar, varliklarinin sosyal retiminde (yani, insan-
larin yaamasi iin gerekli olan maddi mallarin retimin-
37
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
de - Stalin), aralarinda zorunlu, iradelerinden |c|ms|:,*
belirli ilikiler kurarlar; bu retim ilikileri maddi retim
glerinin belirli bir gelime derecesine karilik der."
(Ekonomi Politigin Eletirisine Katki'ya nsz)
Ama, bu, retim ilikilerindeki degimeler ve eski retim
ilikilerinden yeni retim ilikilerine gei, dzenli olarak, atimasiz
ve kariiklik olmadan gerekleir demek degildir. Tersine, byle
bir gei, genellikle, eski retim ilikilerinin devrimle yikilmasi ve
yeni retim ilikilerinin kurulmasi [sayfa 47| biiminde olur. retim
glerinin gelimesi ve retim ilikileri alanindaki degimeler, belirli
bir dneme dek, kendiliginden, insan iradesinden bagimsiz olarak
gerekleir. Ama bu ancak, belirli bir ana dek, yeni ve gelien re-
tim gleri yeterli bir olgunluk aamasina eriinceye dek, byle
gider. Yeni retim gleri olgunlatiktan sonra, kurulu retim ili-
kileri ve bu ilikileri temsil eden egemen siniflar, ancak yeni siniflarin
bilinli eylemiyle, bu siniflarin zorlu eylemiyle, devrimle yikilabile-
cek, "baedilemez" bir engel haline gelirler. te burada, apaik bir
biimde, grevleri eski retim ilikilerini yoketmek olan yeni sosyal
dnlerin, yeni politik kurumlarin ve yeni bir politik gcn |0y0/
|o|0 ikar ortaya. Yeni retim gleriyle eski retim gleri arasin-
daki atima, toplumun yeni ekonomik gereksinimleri, yeni sosyal
dnler dogururlar; bu yeni dnler, yiginlari rgtler ve harekete
geirir; yiginlar, yeni bir politik ordu iinde birleirler, yeni bir devrim-
ci iktidar kurarlar, ve bu iktidari, retim ilikileri alanindaki eski
dzeni zorla ortadan kaldirmak ve yeni bir dzen kurmak iin kul-
lanirlar. Kendiliginden gelime sreci, yerini bilinli eylemlere; bari-
i gelime, yerini zorlu kariikliklara; evrim de, yerini devrime birakir.
Marx, yle diyor:
"Proletarya, burjuvaziyle olan savaiminda, mutlaka
kendini bir sinif olarak rgtler... Devrim yoluyla egemen
sinif durumuna gelir, ve, egemen sinif olarak eski retim
koullarini zorla sprp atar." (Komnist Manifesto) [sayfa
48|
Marx, yle srdryor:
"Proletarya, politik stnlgnden, sermayeyi burju-
vaziden dilim dilim koparip almak iin, btn aralarini
* Altini ben izdim.- Stalin
38
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
devletin, yani egemen sinif olarak rgtlenmi proletarya-
nin elinde toplamak ve olabildigince hizla, toplam retici
glerin miktarini artirmak iin yararlanacaktir." (Ayni
yapit)
"Zor, yeni bir topluma gebe olan her eski toplumun
ebesidir." (Kapital)
Marx, taninmi yapiti E/onom/ Po|/|//n E|e|/|/s/ne lc|/|'nin
tarihsel nsznde (185D), tarihsel materyalizmin znn u da-
hice tanimini verir:
"Varliklarin sosyal retiminde insanlar, aralarinda be-
lirli, zorunlu, kendi iradelerine bagli olmayan ilikiler
kurarlar; bu retim ilikileri onlarin maddi retici gler-
inin belirli bir gelime derecesine karilik der. Bu re-
tim ilikilerinin tm, toplumun ekonomik altyapisini,
belirli sosyal bilin biimlerine karilik den bir hukuki
ve politik styapinin stnde ykseldigi gerek temeli
oluturur. Maddi yaamin retim biimi, sosyal, politik
ve genel olarak entelektel yaam srecini koullandirir.
nsanlarin varligini belirleyen ey, bilinleri degildir; tam
tersine, onlarin bilincini belirleyen sosyal varliklaridir. Ge-
limelerinin belirli bir aamasinda, toplumun maddi re-
tici gleri, o zamana dek iinde hareket ettikleri kurulu
retim ilikileriyle ya da bunlarin hukuki [sayfa 4D| anlatimin-
dan baka bir ey olmayan mlkiyet ilikileriyle elikiye
derler. Bu ilikiler, retici glerin gelimesinin sonucu
olan biimler olmaktan ikip bu gelimenin nnde
engeller niteligine brnrler. O zaman sosyal devrim
agi balar. Ekonomik temeldeki degime koca styapi-
nin tmn, byk ya da az bir hizla, dnme ugratir.
Bu gibi altst olularin incelenmesinde daima, ekonomik
retim koullarinin maddi altst oluuyla ki bu, doga
bilimlerinin kesinligiyle saptanabilir hukuki, ekonomik,
dini, estetik ya da felsefi biimleri, kisaca insanlarin bu
atimanin bilincine vardiklari ve onu sonuna dek gtr-
dkleri ideolojik biimleri ayirdetmek gerekir. Nasil ki,
bir kimse zerine onun kendisi iin taidigi dne daya-
nilarak bir yargiya varilamazsa, byle bir altst olu dne-
mi de, bu dnemin kendikendini degerlendirmesi
3
1. Slulin
Diyuloklik vo Turihsol Muloryulizm
gznnde tutularak onun zerine bir yargiya varilamaz;
tam tersine, bu degerlendirmeleri maddi yaamin eli-
kileriyle, sosyal retici glerle retim ilikileri arasindaki
atimayla aiklamak gerekir. erebildigi btn retici
gler gelimeden nce bir sosyal biimlenme asla yok
olmaz; yeni ve daha yksek retim ilikileri, bu ilikilerin
maddi varlik koullari eski toplumun bagrinda iek a-
madan asla gelip yerlerini almazlar. Onun iindir ki, in-
sanlik, kendi nne ancak zme baglayabilecegi so-
runlari koyar; nk yakindan bakildiginda, her zaman
grlecektir ki, sorunun kendisi, ancak onu zme bag-
layacak olan maddi koullarin [sayfa 5O| var oldugu ya da
gelimekte oldugu yerde ortaya ikar." (Ekonomi Politigin
Eletirisine Katki'ya nsz)
te, toplumsal yaama, toplum tarihine uygulanmi marksist
materyalizmin grettigi ey budur.
Diyalektik ve tarihsel materyalizmin temel zellikleri bunlar-
dir. [sayfa 51|