Demokracia jo liberale dhe rasti shqiptar

Demokracia liberale sht n vshtirsi - ky sht prfundimi ku ka arritur Fareed Zakaria, n nj libr t tijin, ku, bash pr ta theksuar e ulritur kt alarm, nuk nguron t flas qysh n titull pr demokracin jo liberale (illiberal democracy sht n j term i shpikur prej tij), me fjal t tjera, pr at sistem qeverisjeje, n t cilin pushteti i dal nga zgjedhjet nuk do tia dij pr lirit civile, pr t drejtat e njeriut, pr rregullat e lojs politike e t lojs n tregun e lir, pr rregullimin ligjor e kushtetues t veprimtaris s vet; me fjal t tjera akoma, demokracia jo liberale sht ai sistem qeverisjeje, n t cilin pushteti i dal nga nj pal zgjedhje dosido i jep t drejtn vetes pr t qndruar mbi ligjet e mbi gjithka tjetr. sht ky rasti i Shqipris? Absolutisht po. sht aq e vrtet kjo, sa t duket se Zakaria, teksa sht ulur pr t shkruar librin e vet ka patur n mendje vetm modelin shqiptar, ska gj se n fakt, n tentativn pr t ilustruar tezn e vet me shembuj e ilustrime t bots s sotme, ai i referohet Shqipris shum rrall. Sipas tij, ky sht nj fatalitet. Kaq mjafton, q lexuesit shqiptar t dhn me pasion e besim pas demokracis liberale, t bjen n pikllim t thell; nse jan dakord me mesazhet e ktij libri, do tu duhet t gjejn mnyra t tjera pr t ledhatuar pa fund shpresn e aspiratn e tyre pr t ndrtuar demokracin liberale n Shqipri, dhe kshtu e gjitha kjo do t rezultoj nj prpjekje e dshpruar pr t prgnjeshtruar ca t vrteta, tek t cilat besojn dhe vet. sht bel kur shpresa bie ndesh me besimin. Si i bhet? Duhet t heqim dor nga shpresa pr t ndrtuar demokracin liberale? Duhet t dorzohemi prball nj pushteti, i cili qasjen jo liberale e ka t nakatosur frikshm me nepsin pr ta plakitur kt vend e pr t vjedhur pasurin publike? Duhet ta lm kt vend n dor t nj bande, q nuk ka t ndalur n tamahun pr tu pasuruar me do kusht e me do mim (Grdeci na tregon se dhe jett njerzore jan nj hi prball ktij tamahu)? Personalisht, nuk jetoj shum me iden e demokracis liberale n vshtirsi; aq m pak jetoj me iden e demokracis s pamundur liberale n vende si Shqipria. Prkundrazi, un jetoj thjesht me iden se demokracia liberale sht gjithsesi nj loj e nj sfid e vshtir, e rrjedhimisht, jetoj me iden se kjo loj mund t fitohet e se kjo sfid mund t mposhtet duke mbetur n vijimsi e gjith kohn nj loj pr tu fituar e nj sfid pr tu mundur. Demokracia liberale sht nj sistem qeverisjeje, q - edhe kur parimet, mbi t cilat ngrihet e nga t cilat frymzohet, pranohen prej t gjithve - nga njra an nuk mund t prsoset kurr (a mund t prsoset vall, fjala vjen, nj sistem drejtsie?), e nga ana tjetr vuan pa fund "natyrn esencialisht t keqe" t njerzve, t cilve, edhe pse jan fiziologjikisht t korruptueshm, mkatar e plot vese, "u sht besuar" t mbajn frert e sistemit e ta bjn kt (demokracin liberale pra) nj sistem punmadh n t mir t t gjithve e kundr askujt.

Le ti ikim teoris s rnd e mezi t tretshme e le t zhvendosemi n nj terren praktik. Nga duhet tia fillojm pr t mos e ln shpresn pr pakz demokraci liberale t vdes prpara syve tan? Ne, s bashku me vende e shoqri t tjera, e n ndryshim nga ajo pjes e bots, ku demokracia liberale - pavarsisht borive t alarmit, t cilave u bie me t drejt Fareed Zakaria - ka triumfuar n mnyr t pakthyeshme, e ku demokracia ka pasuar liberalizmin, duhet tia fillojm me demokracin pr t vijua r m pas me merakun pr praktikat liberale; m sakt, duhet tia fillojm me zgjedhjet e lira e t ndershme, t cilat jan fillimi i fillimit t demokracis. Nuk dua t them me kt q praktikat liberale duhet ti lm pas dore. Jo, dua t them se n radh n e gjrave, demokracia sht e para, e liberalizmi sht i dyti, gj q afrmendsh nuk na pengon t merremi me t dyja kto sfida. Dua t them gjithashtu, se liberalizmi (me t cilin n kt kontekst nuk sht gabim t kuptohet shteti i s drejts) sht nj objektiv m i mundimshm e m afatgjat se sa demokracia. Prej sa m sipr, buron dhe prparsia nr.1 e shoqris shqiptare. Kjo prparsi pra ka nj emr: zgjedhjet e lira e t ndershme. Pa u marr seriozisht me kt gj, pa qen mendjefjetur se zgjedhjet e lira e t ndershme jan shndrruar m n fund n nj procedur rutinore, do t ishte mendjelehtsi e padurueshme t tentonim arritjen e objektivave t tjer madhor q kan t bjn me shtetin e s drejts. Kjo sht nj arsye m tepr, q na bind mbi panevojshmrin e kotsin e reformave t ndrmarra e t reformave q priten t ndrmerren n kuadr t shndoshjes s bots institucionale, t cilat - kuptohet, formalisht - jan reforma t natyrs liberale. Po mir, pse t mos bhen edhe kto reforma? pun u prishin reformave lidhur me infrastrukturn zgjedhore, t cilat mund t bhen paralelisht? Kto jan pyetje q n dukje nuk kan t shar. Por ve n dukje am, pasi n thelb ato s pari nuk jan reforma q synojn shndoshjen e bots institucionale e t shtetit t s drejts (jan lvizje t bra n t mir e n interes t atyre q i bjn, t cilt kan paturpsin ti quajn reforma), s dyti - edhe sikur t supozonim se jan br me funksionin e pretenduar, pra n t mir t mirfunksionimit t shtetit - ato jan krejt t parndsishme n raport me reformat, pr t cilat kemi realisht nevoj, s treti ato fokusojn vmendjen e opinionit publik e politik prej prparsis nr.1, dmth prej zgjedhjeve t lira e t ndershme, dhe s katrti, duke qen se shiten si reforma me theks liberal e duke qen se frymzohen e inicjohen prej politikanit m antiliberal n Evrop, ato jan nj prqeshje e hapur q i bhet sfids s ndrtimit t demokracis liberale. Edi Rama, i cili, n funksionin e kryeopozitarit, sht prpjekur jo pa sukses t ofroj n nj mas t madhe nj sjellje e nj model t ri politik (jan trsisht gabim ata q e qortojn pr faktin, q po i vjen Shqipris vrdall si nj bjerradit, apo pr faktin tjetr, q ligjrimi i tij publik nuk dallohet asnj ik pr sulmet personale, pr shpifjet,

pr sharjet, pr akuzat, pr tonet e larta e agresive), Edi Rama pra po bn nj gabim t pafalshm; po e bn kt gabim, s pari duke mos u kapur aq sa duhet e ashtu si duhet pas prparsis nr.1, s dyti duke br reforma q vijn prej nj logjike e frymzimi kinse liberal me njeriun anti liberal par excellence (vetm dy jav kan kaluar, kur kryeministri, i zemruar me vendimin e Gjykats kushtetuese q shfuqizonte ligjin e gjobave ndaj biznesit t miratuar nga kjo maxhoranc, na shock-oi t gjithve duke thn, se "do ta reformojm sistemin gjyqsor, pasi nuk mund t tolerohen gjykata t plotfuqishme"), e s treti duke na hequr vmendjen prej Sali Grdecit (jan me dhjetra njerz q pshprisin rrugve fakte t dokumentuara mbi prfshirjen e familjes Berisha n biznesin e vdekjes n Grdec, por kan frik t dshmojn. Edi Rama e di shum mir kt gj) e duke na e drejtuar vmendjen tek Sali reformatori. duhet t bj Edi Rama? A mos vall duhet t pushtoj foltoret publike e t vjell akuza t ngritura mbi fakte e mbi dshmi t bra - duhet theksuar srish, prej friks ve rrugve e kafeneve? A mos vall duhet ta pshtyj dorn e shtrir t dialogut nga ana e Sali Grdecit? Jo, nuk i krkon askush t bj kt, pasi ksisoj do t prgnjeshtronte e lndonte frymn e re q po prpiqet t mbjell, pr t ciln ka marr prgzime e duartrokitje nga t gjitha drejtimet. Por am vallja e dialogut dhe e konsensusit duhet t hiqet nga Edi Rama, e n kt kuptim, kur ka mbetur ve nj vit nga zgjedhjet e radhs, e kur n harkun e tre viteve t shkuara jemi ballafaquar vese me nj korrupsion t paprfytyrueshm, dhe me atentate t pafundme ndaj demokracis, ndaj shtetit t s drejts, ndaj tregut t lir, ai nuk ka asnj arsye t humbas koh e energji duke br pseudo reforma me theks liberal me nj njeri, q anti-liberalizmin e ka nj gjymtyr t qnies s vet. Ne duhet t bjm mos ta detyrojm kt njeri t marr masa n funksion t zgjedhjeve t lira e t ndershme, e pas ksaj, ta bjm t humbas, ta bjm ta njoh kt humbje e ta bjm t dal n pension. Zgjedhsit e Zimbabves po bjn gjithka pr ta larguar Mugaben nprmjet zgjedhjeve. Edhe ne duhet t bjm gjithka pr ta hequr nga skena Mugaben ton. Nprmjet zgjedhjeve, sigurisht. Ndryshe, do t jemi t dnuar t bjm sehir konsolidimin e regjimit t demokracis jo liberale.