GNEY MEZOPOTAMYADA UNUTULMU BR KENT: BORSPPA ZERNE KISA BR NCELEME Antik Mezopotamya ehri Borsippa bugnk Irak topraklarnda,

eski Babil ehrinin yaklak on be kilometre gneybatsnda, bugnk ad Hillah olan blgede kurulmutur.1 ehir Frat Nehri'nin bat yakasnda, kk bir gln etrafna yaylmtr.2 ehrin ad bugn Birs-Nimrud veya Birs olarak bilinir. Borsippa, Babil ve Asur kaytlarnda Barsip/Barsif, brani (Talmud) geleneinde Borsif olarak bilinen ismin Hellen dilindeki syleni eklidir.3 Bu szcn Smer dilinde ''denizin klc, denizin boynuzu'' anlamlarna geldii dnlmektedir.4 Babil kral Hammurabi'nin Babil'i bakent yapmasyla birlikte nem kazanan Borsippa, ''Babil'in Kardei'' ve ''kinci Babil'' isimleriyle de anlmtr.5 Borsippa M.. 1700'l yllardan sonra, zellikle yedinci ve altnc yzyllarda ok byk bir ehir olmu ve nemli bir anakent haline gelmitir. Borsippa'da ilk kk kaz 1852'de, Mezopotamya'da kazlar yapan Fransz bir bilim heyeti tarafndan yapld.6 Ancak bu kaznn sonular dikkat ekici olmad. Daha sonra, 1854'te Henry Rawlinson, Babil Kulesi olarak adlandrlan Ezida Tapna'n kefetti ve orada kazlar yapt.7 Ardndan 1879 ve 1880'de Hormuzd Rassam bu tapnan odalarnda daha ayrntl ama sistematik olmayan kazlar yapt.8 Burada Rawlinson'n kefettii Ezida Tapna'nda kazlara devam etti. Btn bu kazlardan sonra ilk sistematik ve verimi yksek kaz almasn 1902de Alman mimar ve arkeolog Robert Johann Koldewey gerekletirdi.9 Babil'de ve etrafndaki ehirlerde Babil'in Asma Baheleri ve Babil Kulesi olarak bilinen efsanevi yaplar aramaya alan Koldewey, Borsippa'da ve Ezida tapnanda ciddi kazlar yapt. Robert Koldewey ayrca 1902'de Babil ehrini kazmasyla ve buradaki keifleriyle nldr. Borsippa'nn tarihi muhtemelen M.. 2000'li yllara ve ncesine dek uzanmaktadr. Ancak bu dnemlere ait buluntu ve kaynak kstldr. Bu tarihe ve ncesine ait tanmlamalar, Kalkolitik ve Neolitik dnemlere tarihlenen
OPPERT 1863 Kent, Frattan ayrlan Nehr-i Hindi ( Hindi Nehri ya da Hindi Kanal) olarak bilinen bir dere/kanal etrafnda kurulmutur. Bu kanal eskialarda Borsippa Frat olarak da bilinirdi. Daha sonra Arap hkimiyeti zamannda Birs Nehri olarak da anlmtr. Bkz. OPPERT 1863, RAWLINSON 1861, RASSAM 1897 3 OPPERT 1863, RAWLNSON 1861, RASSAM 1897 4 RASSAM 1897 5 RASSAM 1897 6 OPPERT, Jules., French Expedition Scientifique en Mesopotamie, Paris 1863 7 RAWLINSON, Henry., On the Birs Nimrud or the Great Temple of Borsippa The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland vol.18 1861, s.1-34 8 RASSAM, Hormuzd., Asshur and the Land of Nimrod, London and New York 1897 9 KOLDEWEY, Robert., Die Tempel von Babylon und Borsippa, WVDOG 15. Berlin 1911
2 1

Mezopotamya'nn Smer ncesi topluluklar zerinde toplanr.10 Borsippa'da ve yaknlarnda Halaf, Ubeyd, Uruk ve sonrasndaki dnemlerin sluplarna uygun buluntular karlmtr.11 Borsippa muhtemelen Smerler tarafndan da iskn edilmiti. Byle olmasna ramen en eski kaytlarda (M. nc binyl) ismine rastlanamayan Borsippa, Eski Babil kral Hammurabi'nin Babil'i bakent yapmasyla ok nemli bir ehir haline geldi.12 M.. 1790'l yllardan itibaren ykselmeye balad ve Yeni Babil (Kalde) kral II. Nabukednezzar (605-562) dneminde en grkemli zamann yaad.13 Daha sonra Pers igali srasnda (M.. 5. yzyl) Kral Kserkses tarafndan ykld.14 Mezopotamya'da Pers egemenliinin ardndan gelen skender ve Selefkiler dnemlerinde canlandrlmaya allsa da Borsippa tekrar eski grkemine ulaamad. Bu dnemlerden sonra eski nemini yitirmi olsa da Orta alar'a dek ehir yaam devem etmitir ve bu dnemlere ait arkeolojik buluntular mevcuttur. Borsippa; tanrs, tapna ve barndrd dini deerler bakmndan ok nemli bir merkezdir. Borsippa'nn tanrs Nabu (brani ve daha sonra Hristiyan ve Arap geleneinde Nebo) Babil'in ulusal tanrs Marduk'un oludur.15 Nabu'nun grkemli tapna Ezida Ziggurat, Hammurabi tarafndan kurulmu veya onarlmtr.16 Birok oryantalist ve arkeolog, sylencelere konu olan efsanevi Babil Kulesi'nin Ezida Tapna olduunu dnr.17 Tapnak, o zamanlarda varl bilinen yedi gezegene gnderme yapacak ekilde yedi katl olarak ina edilmitir; ayrca antik kaytlarda ''cennetin ve yeryznn yedi katnn evi'' olarak anlr.18 zellikle II. Nabukednezzar dneminde Mezopotamya'da ok nemli bir ibadet merkezi haline gelen Ezida Tapna'nn ayn zamanda bir astronomi ve astroloji okulu ve aratrma merkezi olduu sylenebilir. Burada yldzlar, gezegenler ve dier gk cisimleri ile ilgili gzlem ve aratrmalar yaplmaktayd. Tapnakta bulunan astronomi ve astroloji konulu tabletler bunun kant saylabilir. Tapnan bugnk kalnts 47 metredir, ancak M.. 6. yzylda II. Nabukednezzarn onarma faaliyetlerinden sonra yaklak 100 metre olduu dnlmektedir.19 Ezida Tapnann ykl da ilgi ekicidir. Zigguratn ana malzemesi tulalarn yanm ve sertlemi olmas, burann bir yangnla yklm

CRAWFORD 2010 PETERS 1896 RASSAM 1897, KOLDEWEY 1911 13 RASSAM 1897, KOLDEWEY 1911 14 RAWLINSON 1861, RASSAM 1897, KOLDEWEY 1911 15 OATES 2004 16 RAWLINSON 1861, KOLDEWEY 1911, RASSAM 1897 17 Bibliyografyadaki birok alma, zellikle Robert Koldewey ve Henry Rawlinsonn almalar, bu fikirle yaplan arkeolojik kazlarn sonucudur. 18 KOLDEWEY 1911, RAWLINSON 1861, RASSAM 1897 19 RAWLINSON 1861
11 12

10

olabileceini dndrr.20 Bu konuda baz aratrmaclar tapnan Kserkses'in ykm srasnda yandn, baka bir ksm aratrmac ise bir yldrm ile yanp ykldn savunur.21 te yandan bu yangn, tulalar sertletirmi ve tapnan gnmze dek ulamasn salamtr. Tapnan kazl esnasnda Robert Koldewey, Henry Rawlinson ve Hormuzd Rassam ok nemli katklarda bulunmulardr. Borsippann tanrs Nabu eski Babil dininde Marduk'tan sonra en nemli tanrlardan birisidir. Marduk'un olu Nabu yaz ve bilgelik tanrsdr.22 zellikle Yeni Babil dneminde Nabu ok sayg duyulan ve byk deere sahip bir tanryd. Her yeni ylda Babil'de ve Borsippa'da grkemli trenler dzenlenirdi. Babil'de Nabu'nun Marduk'u ziyaret etmesi beklenir ve kutlanrd. Bu ziyaret ok nemliydi. yle ki ktlk ve kuraklk zamanlarnda felaketlerin, Nabu'nun Marduk'u ziyaret etmemesinin sonucu olduuna inanlrd. Ayrca Nabu Babil'de de bir tapnaa sahipti.23 Borsippa kazlarnda nemli tabletler ve yaztlar bulunmutur. zellikle Ezida Tapna tabletler ve yaztlar bakmndan ok zengindir. Burada Asur ktphanesinin bir kopyas olabilecei dnlm ve bu ktphaneyi bulmak amacyla yaplan kazlar sonucunda ok sayda tablet ele gemitir.24 Genellikle ge dnemlere tarihlenen tabletler astronomi, astroloji ve mimari ile ilgili konular, dini tren, gelenek, dua ve ritelleri ierir. Ayrca Ezida Tapna'nda II. Nabukednezzar'a ait tablet ve yaztlar bulunmutur ve bu tabletlere ''Nabukednezzar Tabletleri'' ad verilmitir. Bunlar Ezida Tapna'nn onarln anlatr. ''Yedi Gezegenin Tapna'' ad verilen tablet de ilgi ekici bir buluntudur. Zigguratta bulunan ''Enuma Anu Enlil'' balkl tablet ise, Asur ve Babil krallaryla ilgili kehanetlerin listesi eklinde hazrlanm bir tablettir.25

20 21 22 23 24 25

RAWLINSON 1861, KOLDEWEY 1911 RASSAM 1987, KOLDEWEY 1911, ALLINGER-CSOLLICH 1991 OATES 2004 OATES 2004 ALLINGER-CSOLLICH 1991, RAWLINSON 1861, KOLDEWEY 1911 RAWLINSON 1861, ALLINGER-CSOLLICH 1991

BBLYOGRAFYA ALLINGER. W. CSOLLICH., Birs-Nimrud I. Die Baukrper der Ziqqurat von Borsippa, ein Vorbericht. Baghdader Mitteilungen (BAM) Gbr. Mann, 22 Berlin 1991 COLE, Steven W., Marsh Formation in the Borsippa Region and the Course of the Lower Euphrates, Journal of Near Eastern Studies vol.53 no.2 April 1994 s.81-109 CRAWFORD, Harriet., Smer ve Smerler, Arkada Yay. (ev: Nihal Uzan) Ankara 2004 DELITZSCH, F., Wo Lag Das Paradies?, Leipzig 1881 JASTROW, M., Religion of Babylonia and Assyria, Boston 1898 KOLDEWEY, Robert., Die Tempel von Babylon und Borsippa WVDOG 15. Berlin 1911 OATES, John., Babil, Arkada Yay. Ankara 2010 (v: )

OPPERT, Jules., French Expedition Scientifique en Mesopotamie, Paris 1863 PETERS, John P., Notes on the Old Testament, Journal of Biblical Literature vol.15 no.1/2 1896 s.106-117 PETERS, John P., The Tower of Babel at Borsippa, Journal of the American Oriental Society, vol.41, s. 157-159 1921 RASSAM, Hormuzd., Asshur and the Land of Nimrod, London and New York 1897 RAWLINSON, Henry Creswicke., On the Birs Nimrud or the Great Temple of Borsippa The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland vol. 18 1861, s.1-34 READE, J.E., Rassams Excavations at Borsippa and Kutha, 1879-1882 Iraq vol.48 1986 s.105-116