1

1.1

Sabiranje i oduzimanje ozna cenih brojeva

Brojevi zapisani u znaku i apsolutnoj vrednosti

O promeni znaka broja: Promena znaka broja vr si se promenom cifre za znak: ako je cifra za znak 0, zamenjuje se sa N 1, i obratno, ako je cifra za znak N 1 zamenjuje se 0. x 0xn1 xn2 . . . x1 x0 (N 1)xn1 xn2 . . . x1 x0 x (N 1)xn1 xn2 . . . x1 x0 0xn1 xn2 . . . x1 x0

Pravila sabiranja: Potrebno je odrediti znak zbira i apsolutnu vrednost zbira. Ako su zadati brojevi istog znaka, tog znaka je i rezultat. Ako su zadati brojevi razli citog znaka, znak rezultata odgovara sabirku sa ve com apsolutnom vredno s cu. Ako su zadati brojevi istog znaka, apsolutna vrednost zbira je zbir apsolutnih vrednosti sabiraka. Ako su brojevi razli citog znaka, apsolutna vrednost zbira se dobija kada se od ve ce apsolutne vrednosti oduzme manja apsolutna vrednost. Pravila oduzimanja: Kako je A B = A + (B ) prvo se vr si promena znaka broja B a zatim se postupa u skladu sa pravilima za sabiranje brojeva zapisanih u znaku i apsolutnoj vrednosti. Prilikom izvodjenja operacija treba voditi ra cuna o prekora cenju. Prekora cenje se javlja ako je za zapis apsolutne vrednosti zbira potreban ve ci broj cifara nego za zapis apsolutnih vrednosti sabiraka. 1. (43102)5 + (00134)5
Broj (43102)5 : znak: 4 apsolutna vrednost: 3102 Broj (00134)5 : znak: 0 apsolutna vrednost: 0134 Rezultat: znak: brojevi su razli citih znakova pa znak rezultata odgovara znaku broja sa ve com apsolutnom vredno s cu: 4 apsolutna vrednost: brojevi su razli citih znakova pa je apsolutna vrednost rezultata razlika ve ce i manje apsolutne vrednosti: 3102 0134 = 2413 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 5) kona cno: (42413)5

2. (1001101)2 + (1010011)2
Broj (1001101)2 : znak: 1 apsolutna vrednost: 001101 Broj (1010011)2 : znak: 1 apsolutna vrednost: 010011 Rezultat: znak: brojevi su istog znaka pa je tog znaka i rezultat: 1 aposlutna vrednost: brojevi su istog znaka pa je apsolutna vrednost rezultata zbir apsolutnih vrednosti: 001101+010011=100000 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 2) kona cno: (1100000)2

3. (03023)4 + (00231)4
Broj (03023)4 : znak: 0 apsolutna vrednost: 3023 Broj (00231)4 znak: 0 apsolutna vrednost: 0231 Rezultat: znak: brojevi su istog znaka pa je tog znaka i rezultat: 0 aposlutna vrednost: brojevi su istog znaka pa je apsolutna vrednost rezultata zbir apsolutnih vrednosti: 3023+0231=3320 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 4) kona cno: (03320)4

4. (730521)8 + (045277)8
Broj (730521)8 : znak: 7 apsolutna vrednost: 30521 Broj (045277)8 : znak: 0 apsolutna vrednost: 45277 Rezultat: znak: brojevi su razli citih znakova pa znak rezultata odgovara znaku broja sa ve com apsolutnom vredno s cu: 0 apsolutna vrednost: brojevi su razli citih znakova pa je apsolutna vrednost rezultata razlika ve ce i manje apsolutne vrednosti: 45277 30521 = 14556 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 8)

kona cno: (014556)8

5. (0A37C )16 (0421B )16

Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (0A37C )16 (0421B )16 = (0A37C )16 + (F 421B )16 Broj (0A37C )16 : znak: 0 apsolutna vrednost: A37C Broj (F 421B )16 : znak: F apsolutna vrednost: 421B Rezultat: znak: brojevi su razli citih znakova pa znak rezultata odgovara znaku broja sa ve com apsolutnom vredno s cu: 0 apsolutna vrednost: brojevi su razli citih znakova pa je apsolutna vrednost rezultata razlika ve ce i manje apsolutne vrednosti: A37C 421B = 6161 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 16) kona cno: (06161)16

6. (01836)10 (93527)10
Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (01836)10 (93527)10 = (01836)10 + (03527)10 Broj (01836)10 : znak: 0 apsolutna vrednost: 1836 Broj (03527)10 : znak: 0 apsolutna vrednost: 3527 Rezultat: znak: brojevi su istog znaka pa je tog znaka i rezultat: 0 aposlutna vrednost: brojevi su istog znaka pa je apsolutna vrednost rezultata zbir apsolutnih vrednosti: 1836+3527=5363 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 10) kona cno: (05363)10

7. (03521)6 + (04130)6
Broj (03521)6 : znak: 0 apsolutna vrednost: 3521 Broj (04130)6 : znak: 0 apsolutna vrednost: 4130 Rezultat: znak: brojevi su istog znaka pa je tog znaka i rezultat: 0 aposlutna vrednost: brojevi su istog znaka pa je apsolutna vrednost rezultata zbir apsolutnih vrednosti: 3521+4130=12051 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 6). Kako je sirina zapisa rezultata ve ca od zadate, dolazi do prekora cenja.

8. (220211)3 (010111)3
Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (220211)3 (010111)3 = (220211)3 + (210111)3 Broj (220211)3 : znak: 2 apsolutna vrednost: 20211 Broj (210111)3 : znak: 2 apsolutna vrednost: 10111 Rezultat: znak: brojevi su istog znaka pa je tog znaka i rezultat: 2 aposlutna vrednost: brojevi su istog znaka pa je apsolutna vrednost rezultata zbir apsolutnih vrednosti: 20211+10111=101022 (aritmetiku izvodimo u sistemu sa osnovom 3). Kako je sirina zapisa rezultata ve ca od zadate, dolazi do prekora cenja.

1.2

Brojevi zapisani u nepotpunom komplementu

Pravila sabiranja: I korak: sabiraju se sve cifre iz zapisa broja uklju cuju ci i cifru za znak + cn an1 bn 1 cn1 an2 bn2 cn2 ... ... ... a1 b1 c1 a0 b0 c0

II korak: eventualni prenos cn sa pozicije najve ce te zine se dodaje na poziciju najmanje te zine cn1 + cn1 cn2 ... c1 cn2 ... c1 c0 cn c0

Kona can rezultat je cn1 cn2 . . . c1 c0 . Do prekora cenja mo ze do ci ukoliko se sabiraju brojevi istog znaka. Prekora cenje se mo ze prepoznati promenom cifre za znak rezultata i to ako se kao rezultat dobije: broj suprotnog znaka od znaka sabiraka broj koji nije ni pozitivan ni negativan (cifra znaka je razli cita od nule i najve ce cifre sistema, pa samim tim nema zna cenje; takav zapis broja nije korektan u datoj du zini) Primeri: 1. (32102)4 + (02201)4
3 0 0 0 II korak: + 0 0 3 1 2 2 0 0 1 2 3 3 0 0 0 0 2 1 3 3 1 0

I korak:

+ 1

Sabiramo brojeve razli citih znakova, ne mo ze do ci do prekora cenja. Kona can rezultat je (00310)4

2. (00412)5 + (01302)5
0 0 0 0 1 2 4 3 2 1 0 1 2 2 4

I korak:

+ 0

0 II korak: + 0

2 2

2 2

1 1

4 0 4

Sabiramo brojeve istih znakova, mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su pozitivni brojevi, rezultat je takodje pozitivan broj, pa nema prekora cenja. Kona can rezultat je (02214)5

3. (520311)6 (501012)6 Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (520311)6 (501012)6 = (520311)6 + (054543)6
I korak: + 1 5 0 0 0 II korak: + 0 1 5 2 5 2 5 1 1 0 4 5 5 3 5 2 2 1 4 5 5 1 3 4 4 1 5

Sabiramo brojeve razli citih znakova, pa ne mo ze do ci do prekora cenja. Kona can rezultat je (015255)6

4. (11001101)2 (01101010)2 Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (11001101)2 (01101010)2 = (11001101)2 + (10010101)2
I korak: + 1 1 1 0 0 II korak: + 0 1 1 0 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1

Sabirci su negativni brojevi (po cinju cifrom 1), a rezultat je pozitivan broj (po cinje cifrom 0) do slo je do prekora cenja.

5. (F C 201)16 + (F 3F 4A)16
F F F F II korak: + F 0 1 4 C 3 0 0 2 F 1 1 0 4 4 4 1 A B B 1 C

I korak:

+ 1

Sabiramo brojeve istih znakova, mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su negativni brojevi (po cinju cifrom F), rezultat je negativan broj pa nema prekora cenja. Kona can rezultat je: (F 014C )16

6. (03021)4 + (01102)4
0 0 1 1 II korak: + 1 0 1 2 3 1 0 0 0 1 1 1 2 0 2 2 1 2 3 3 0 3

I korak:

+ 0

Sabiramo brojeve istih znakova, mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su pozitivni brojevi (po cinju cifrom 0), rezultat nije pozitivan broj (a ni negativan, po cinje cifrom 1) pa je do slo je do prekora cenja.

7. (0535)7 (0446)7 Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (0535)7 (0446)7 = (0535)7 + (6220)7
0 6 0 0 II korak: + 0 0 5 5 2 0 0 3 2 5 5 5 0 5 5 1 6

I korak:

+ 1

Sabiramo brojeve razli citih znakova pa ne mo ze do ci do prekora cenja.

1.3

Brojevi zapisani u potpunom komplementu

Pravila sabiranja: I korak: sabiraju se sve cifre iz zapisa broja uklju cuju ci i cifru za znak + cn an1 bn1 cn1 an2 bn2 cn2 ... ... ... a1 b1 c1 a0 b0 c0

II korak: Eventualni prenos cn sa pozicije najve ce te zine se ignori se. Kona can rezultat je cn1 cn2 . . . c1 c0 Do prekora cenja mo ze do ci ukoliko se sabiraju brojevi istog znaka. Prekora cenje se mo ze prepoznati promenom cifre za znak rezultata i to ako se kao rezultat dobije: broj suprotnog znaka od znaka sabiraka broj koji nije ni pozitivan ni negativan (cifra znaka je razli cita od nule i najve ce cifre sistema, pa samim tim nema zna cenje; takav zapis broja nije korektan u datoj du zini) Primeri: 1. (520311)6 + (054543)6
5 0 0 2 5 1 0 4 5 3 5 2 1 4 5 1 3 4

+ 1

Sabiramo brojeve razli citih znakova pa ne mo ze do ci do prekora cenja. Kona can rezultat: (015254)6

2. (20122)3 + (0120)3
(20122)3 + (0120)3 = (20122)3 + (00120)3

+ 0

2 0 2

0 0 1

1 1 0

2 2 1

2 0 2

Sabiramo brojeve razli citih znakova pa ne mo ze do ci do prekora cenja. Kona can rezultat: (21012)3

3. (04321)5 (02013)5
Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (04321)5 (02013)5 = (04321)5 + (42432)5

+ 1

0 4 0

4 2 2

3 4 3

2 3 0

1 2 3

Sabiramo brojeve razli citih znakova pa ne mo ze do ci do prekora cenja. Kona can rezultat: (02303)5

4. (01101)2 (11010)2
Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (01101)2 (11010)2 = (01101)2 + (00110)2

+ 0

0 0 1

1 0 0

1 1 0

0 1 1

1 0 1

Sabiramo brojeve istih znakova pa mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su pozitivni brojevi (po cinju cifrom 0), rezultat je negativan broj (po cinje cifrom 1) pa je do slo do prekora cenja.

5. (F B 76)16 + (F 255)16
F F E B 2 D 7 5 C 6 5 B

+ 1

Sabiramo brojeve istih znakova pa mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su negativni brojevi (po cinju cifrom F), rezultat nije negativan broj (a ni pozitivan, po cinje cifrom E koja nema zna cenje) pa je do slo do prekora cenja.

6. (54321)6 (01234)6
Oduzimanje brojeva svodimo na sabiranje. (54321)6 (01234)6 = (54321)6 + (54322)6

+ 1

5 5 5

4 4 3

3 3 0

2 2 4

1 2 3

Sabiramo brojeve istih znakova pa mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su negativni brojevi (po cinju cifrom 5), rezultat je negativan broj (po cinje cifrom 5) pa nije do slo do prekora cenja. Kona can rezultat: (53043)6

7. (F 1BC 9)16 + (F E 325)16

+ 1

F F E

1 E F

B 3 E

C 2 E

9 5 E

Sabiramo brojeve istih znakova pa mo ze do ci do prekora cenja. Sabirci su negativni brojevi (po cinju cifrom F), rezultat nije negativan broj (a ni pozitivan, po cinje cifrom E koja nema zna cenje) pa je do slo do prekora cenja.

1.4

Brojevi zapisani u kodu vi sak k

Za brojeve zapisane u kodu vi sak k zbir i razlika se ra cunaju prema pravilima koja va ze za brojeve zapisane u potpunom komplementu, a potom se dobijena vrednost a zurira oduzimanjem tj. dodavanjem konstante k : ako je re c o zbiru konstanta k je ura cunata dva puta pa je potrebno oduzeti je jednom ((x + k ) + (y + k ) = x + y + 2 k ), a ako je re c o razlici konstanta k se anulira pa je potrebno dodati je jednom ((x + k ) (y + k ) = x y ). Primeri: 1. Izra cunati (0351)6 + (5211)6 ako su brojevi zadati u kodu vi sak 13.
13 = (21)6

+ 1

0 5 0

3 2 0

5 1 0

1 1 2

Rezultat je: (0002)6 (21)6 = (0002)6 + (5535)6 = (5541)6

2. Izra cunati (42032)5 (01130)5 ako su brojevi zadati u kodu vi sak 7.

7 = (12)5 Oduzimanje svodimo na sabiranje. (42032)5 (01130)5 = (42032)5 + (43320)5 4 4 4 2 3 0 0 3 4 3 2 0 2 0 2

+ 1

Rezultat je: (40402)5 + (12)5 = (40402)5 + (00012)5 = (40414)5

10

2
2.1

Odredjivanje dekadne vrednosti brojeva

Brojevi zapisani u znaku i apsolutnoj vrednosti
(031)4 = +(31)4 = +(3 41 + 1 40 ) = +13

1. Odrediti dekadnu vrednost broja (031)4 . 2. Odrediti dekadnu vrednost broja (521)6 .
(521)6 = (21)6 = (2 61 + 1 60 ) = 13

3. Odrediti dekadnu vrednost broja (11011)2 .

(11011)2 = (1011)2 = (1 23 + 0 22 + 1 21 + 1 20 ) = 11

4. Odrediti dekadnu vrednost broja (0220)3 .

(0220)3 = +(220)3 = +(2 32 + 2 31 + 0 30 ) = +24

2.2

Brojevi zapisani u nepotpunom komplementu

(0301)5 = +(301)5 = +(3 52 + 0 51 + 1 50 ) = +76

1. Odrediti dekadnu vrednost broja (0301)5 . 2. Odrediti dekadnu vrednost broja (21021)3 .
(21021)3 = (1201)3 = (1 33 + 2 32 + 0 31 + 1 30 ) = 46

3. Odrediti dekadnu vrednost broja (632)7 .

(632)7 = (34)7 = (3 71 + 4 70 ) = 25.

4. Odrediti dekadnu vrednost broja (0542)9 .

(0542)9 = +(542)9 = +(5 92 + 4 91 + 2 90 ) = +443

2.3

Brojevi zapisani u potpunom komplementu

(04321)5 = +(4321)5 = +(4 53 + 3 52 + 2 51 + 1 50 ) = +736

1. Odrediti dekadnu vrednost broja (04321)5 . 2. Odrediti dekadnu vrednost broja (42432)5 .
I na cin: (42432)5 = (2013)5 = (2 53 + 0 52 + 1 51 + 3 50 ) = 258 II na cin: (42432)5 = 54 + 2 53 + 4 52 + 3 51 + 2 50 = 258

3. Odrediti dekadnu vrednost broja (3001)4 .

I na cin: (3001)4 = (333)4 = (3 42 + 3 41 + 3 40 ) = 63 II na cin: (3001)4 = 43 + 0 41 + 0 41 + 1 40 = 63

4. Odrediti dekadnu vrednost broja (052)7 .

(052)7 = +(52)7 = +(5 71 + 2 70 ) = +37

11

2.4

Brojevi zapisani u kodu vi sak k

1. Odrediti dekadnu vrednost broja (0331)4 zapisanog u kodu vi sak 22.

Dekadna vrednost broja (0331)4 se odredjuje prema pravilima koja va ze za brojeve zapisane u potpunom komplementu: (0331)4 = +(331)4 = +(3 42 + 3 41 + 1 40 ) = +61 Tra zena vrednost je: +61 22 = +39

2. Odrediti dekadnu vrednost broja (5251)6 zapisanog u kodu vi sak 14.

Dekadna vrednost broja (5251)6 se odredjuje prema pravilima koja va ze za brojeve zapisane u potpunom komplementu: (5251)6 = (305)6 = (3 62 + 0 61 + 5 60 ) = 113 Tra zena vrednost je: 113 14 = 127

12