VISOKA KOLA ZA SIGURNOST NA RADU

s pravom javnosti
ZAGREB

Priprema ispita:

MEHANIKA I MEHANIKE OPASNOSTI

Student: J sip Tara!i

Predava: pr "# !r# s$# Osma% M&"ti'

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

Nastavna "odina #$%&##%

SADRAJ:
SA'R(A):%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%* +% Ne,tonovi -a.oni%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%/ *% Na0rojite a.siome stati.e i o0jasnite i1 2%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%3 /% Ka.o je odre4en po5o6aj si5e u prostoru%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%7 8% 9to je stati.i moment si5e : o0jasniti%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%$ 3% 9to je spre" i5i par si5a%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%# 7% 0jasniti redu.;iju si5a%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+< =% 0jasniti veri6ni po5i"on%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%++ $% >vjeti ravnote6e .ad si5e dje5uju proi-vo5jno u prostoru%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+/ #% >vjeti ravnote6e .ad si5e dje5uju u ravnini%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+8 +<% ?u5mannova metoda rastav5janja si5a%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+3 ++% Ritterova metoda rastav5janja si5a%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+7 +*% 0jasniti su1o trenje%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+= +/% 0jasniti trenje na .osini%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+$ +8% 0jasniti trenje u 5e6ajevima%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+# +3% 0jasniti trenje u u6etu : Eu5erova jednad60a%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*< +7% Ka.o mo"u nosai 0iti optere@eniA i .a.o i-o5iramo nosa da on ostane u ravnote6i%%%%%%%%%%%%%%%%%*+ +=% Na;rtajte BMB i BCB dija"ram -a nosa os5onjen na dva os5on;a i optere@en .on;entriranom si5om .oja dje5uje na sredini nosaa i5i poma.nuto od sredine%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%** +$% dnosi me4u unutarnjim si5ama%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*/ +#% 9to su "eometrijs.i momenti tromostiA Steinerovo pravi5o%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*8 *<% 0jasnite dinami.e momente tromosti%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*3 *+% 9to su deDorma;ijeA o0jasnite%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*7 **% 9to je napre-anjeA o0jasnite%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*= */% dnos napre-anja i deDorma;ija%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*$ *8% 0janiti dija"ram E : F%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%*# *3% 'eDini;ija Da.tora si"urnosti i dopuGteni1 napre-anja%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%/< K RI9!ENA HI!ERA!>RA I MA!ERI)AHI:%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%/+ INI RMA!IKA BRA'A:%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%/+

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

1.

Newtonovi zakoni

(# S)a* ti+e, sta+e & sta%+& mir )a%+a i,i +e!% ,i* - pra) $rt% - -i.a%+a s)e ! * si,a/ * +a %a %+e-a m 0e !+e, )ati/ %e pr mi+e%i t sta%+e# : uvjetovano je postojanje si5e 1# U.r2a%+e +e pr p r$i %a,% si,i 3t !+e,&+e %a ti+e, / a 2.i)a se & sm+er& !+e, )a%+a si,e#

: teme5jna jednad60a me1ani.e : si5a je jedna.a promjeni .o5iine "i0anja u vremenuA a istodo0no je jedna.a umnoG.u mase i u0r-anja i dje5uje u smjeru u0r-anja% : u0r-anje se -0iva u smjeru dje5ovanja si5e% 4# A*$i+i +e &)i+e* +e!%a*a i s&pr t% &sm+ere%a rea*$i+a# : teme5j -a s1va@anje pojma si5e u smis5u u-ajamno" dje5ovanja i-me4u dva tije5a% I- nje"a proistjee da sve si5e i-me4u dva tije5a u doti;ajuA jesu promjenjive i5i sta5ne ve5iineA ne-avisno od nji1ovi1 i-voraA i da ostaju ;ije5o vrijeme jedna.e po ve5iini i suprotno su usmjereneA a ovaj pristup dovodi do prin;ipa i-o5a;ije tije5aA putem .oje" nam se omo"u@ava jasna predod60a o dje5ovanju si5a%

F = ma

)edini;a -a si5u: ( %+&t% 5N6 : si5a Gto dje5uje na tije5o mase + ." s u0r-anjem od + m&s*%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

2.

Nabrojite aksiome statike i objasnite ih ! para,e, -ram& si,a 7 (# a*si m stati*e

(# Pra)i,

: sva.u si5u mo6emo rastaviti na * .omponente : dvije si5e mo6emo -amijeniti sa jednom : re2&,ta%t m 7 do re-u5tiraju@e si5e mo6emo do@i na tri naina

I
+

I
*

1# Pra)i,

p ma*& si,e !&0 pra)$a 7 1# a*si m stati*e

: odnosi se na pitanje poma.a 1vatiGta si5e na jednom prav;u : u stati;i .ruti1 tije5a mo6emo s5o0odnoA 0e- i.a.vo" utje;aje na re-u5tateA pomi;ati 1vatiGte si5e na prav;u dje5ovanja si5e% : -0roj -ao.ru6eni1 si5a I jedna. je <%

4# Pra)i, i2 ,a$i+e ti+e,a i,i s&sta)a 7 4# a*si m stati*e : i- tre@e" Ne,tonovo" -a.ona : jednad60a ravnote6e : primjer: me1ani.i sustav .oji se sastoji od jedno" Gup5je" ;i5indra i dvije .u"5e:

: sva.i od 5anova to" sustava ima svoju te6inu .oje su o-naene pripadaju@im ve.torima% A.o rastavimo taj sustav u nje"ove e5ementeA onda na mjesta u .ojima su 0i5e ostvarene ve-e e5emenata tre0amo nadomjestiti te ve-e s od"ovaraju@im si5ama%
JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB ) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

3.

Kako je o re!en "o#o$aj si#e % "rostor%

: pri.a- si5a u !es% m * r!i%at% m s&sta)& : osi KA L i : poma;i od is1odiGta prema o-na.ama osi KA LA - sa po-itivnim poma;ima : pravi5o desne ru.e : pa5a; o-naava po-itivni smisao osiA a prsti u smis5u porasta .uta : -apera. ve.tora je u poet.u .oodinatno" sustava < : pri.a-ana si5a u o05i.u ve.tora stoji .oso u prostoruA -atvaraju@i s .oordinatni osima .uteve MA NA O : spuGtanjem i- Gi5j.a M o.omi;e na ravninu KL odre4uju se ve5iine verti.a5ne sastavni;e I- te IK i IL : re2&,tira+&'a si,a +e !i+a- %a,a para,e,epipe!aA a nje"ove strani;e od"ovaraju ve5iinama si5a .oje su sastavni;e re-u5tiraju@e si5e : ve5iine sastavni;a re-u5tiraju@e si5e odre4uju se ta.oA da se re-u5tiraju@a si5a IR mno6i s .osinusom .uta .oje"a ona -atvara s od"ovaraju@im osima : re2&,ta%ta sasta),+a%+a si,a m 0e se i2ra8&%ati prim+e% m Pita- ri%a p &8*a#

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

&.

'to je stati(ki moment si#e ) objasniti

: ve.tors.a ve5iina .oja je deDinirana .ao ve.tors.i produ.t i-me4u ve.tora po5o6aja i si5e : ve.tors.a ve5iina .oja stoji uvije. o.omito na ravninu u .ojoj 5e6e ve.tor po5o6aja i -adana si5a% : si5u mo6emo pomi;ati po prav;uA a moment si5e s o0-irom na po5 ostaje isti
M = r xF

P Nm Q

r : ve.tor po5o6aja

F : ve.tor si5e

: odre4ivanje smjera momenta vrGi se primjenom pravi5a desne ru.e% A.o postavimo desnu ru.u ta.oA da prstima po.a-ujemo nastojanje rota;ije te si5e u pri.a-anoj ravniniA onda pa5a; po.a-uje smjer ve.tora momenta M R r I sinS 1 R r sinS 9 7 *ra* si,e/ p ,&-a si,e : predoava najmanju uda5jenost prav;a dje5ovanja si5e od to.e <

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

*.

'to je s"re+ i#i "ar si#a

: par si5a : dvije jedna.eA a5i suprotno usmjerene si5e I i :I Gto 5e6e na para5e5nim prav;ima dje5ovanja Je.tors.a je suma ti1 dviju si5a jedna.a nu5iA me4utim dje5ovanje ti1 si5a re-u5tira rota;ijom tije5a na .oje dje5uje promatrani spre" si5a% Nema trans5a;ijs.o" "i0anjaA a5i mo6e do@i do rota;ije% : spre" si5a se ne mo6e -amijeniti sa + si5om Z%a8a+*e spre-a: : inten-itet Pve5iinaQ si5a PNQ : .ra. spre"a PmQ : smisao rota;ije PT i5i : Q : pravi5o desne ru.e : ravnina spre"a si5a : ve.tors.a ve5iina% Je.tor spre"a si5a stoji o.omito na ravninu u .ojoj se na5a-e si5e spre"a% S.a5arna je vrijednost spre"a si5a jedna.a umnoG.u i-me4u jedne si5e i .ra.a spre"a si5a% : 0e- o0-ira na i-0or to.e ve5iina spre"a 0iti @e uvije. ista : ve.tor spre"a si5a je s5o0odan ve.tor%

Pra)i,a

spre-& si,a:

+% dje5ovanje spre"a se ne mijenja a.o si5e pomiemo u prav;u dje5ovanja PII% a.siom stati.eQ *% spre" si5a mo6e se po vo5ji pomi;ati u prav;u nje"ova .ra.aA o.omito na prava; dje5ovanja /% spre" si5a mo6e se pomi;ati u ravnini dje5ovanja po vo5jiA pod uvjetom da pojedine si5e ne mijenjaju svoj po5o6aj 8% spre" se si5a mo6e nadomjestiti dru"im spre"om a.o su im momenti jedna.i i imaju isti smisao rota;ije 3% spre" si5a mo6emo poma.nuti i- jedne ravnine u dru"u para5e5nu ravninu .ruto" tije5a 0epromjene njeno"a dje5ovanja% Te rem spre-& si,a:
F MF A = M A = Fa

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

10

,.

-bjasniti re %k.ij% si#a

: para5e5ni poma. : est postupa. u me1ani;i A.o na .rutu p5ou dje5uje si5a I u to.i AA tada se nje-ino dje5ovanje mo6e -amijeniti dje5ovanjem iste ta.ve samoj se0i para5e5ne si5e I u to.i BA .ojoj se joG pridru6uje i spre" si5a M% > to.i B dje5uje redu;irana si5a I i spre" si5e M% Poma.nemo 5i si5u I 0i5o 5ijevo 0i5o desno od to.e AA redu;irana @e si5a uvije. 0iti jedna.a njoj samojA tj% IA do. @e se ve5iina spre"a M mijenjati u M u -avisnosti od .ra.a spre"aA a smjer @e po pravi5u desne ru.e -avisiti o tomeA da 5i se redu;irana si5a na5a-i 5ijevo i5i desno od to.e A% : redu.;ija si5e u prostoru:

: sva.a redu.;ija op@enito po5o6ene si5e u prostoru -amjenjuje dje5ovanje te si5e u to.i redu.;ije istom si5om i pripadaju@im ve.torom spre"a%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

11

/.

-bjasniti veri$ni "o#i+on

: .oristi se .ada dje5uju / i5i viGe si5a P5an po5o6aja i p5an si5a su u svojim mjeri5ima% > p5anu si5aA si5e se nani-aju redos5ijedno jedna -a dru"om i odredi se ve5iina re-u5tante% Potom se rastav5jaju si5e I +UIi na si5e +A *A /A 8 ta.o da sastavni;a * 0ude ista -a si5e I + i I*A a sastavni;a / -a si5e I* i I/% Na taj je nain si5a IR ve@ rastav5jena na si5e + i 8% > s5ijede@em .ora.u pov5aimo para5e5ne prav;e u p5an po5o6aja postav5jaju@i sje;iGta .omponenta si5a na od"ovaraju@e si5eA tj% na si5u I + postav5jamo si5e + i *A a -atim na si5u I* si5e * i / i napos5jet.u na si5u I / si5e / i 8% > sje;iGtu se si5a + i 8 na5a-i to.a .ro.oju u p5anu po5o6aja tre0a pro5a-iti re-u5tiraju@a si5a IR% Komponente rastav5jeni1 si5a +A *A / A 8 u p5anu si5a se uo0iajeno na-ivaju po5ne -ra.e% !o.a < na-iva se po5om% Po5ne -ra.e se uo0iajeno o-naavaju 0rojevimaA a mo"u i s5ovima% Para5e5ne ;rte s po5nim -ra.ama u p5anu po5o6aja na-ivaju se veri6ni;amaA a o-naavaju se istim 0rojevimaA odnosno s5ovimaA .ao i u p5anu si5a% Kada se radi o primjeru -adani1 si5a .oje su me4uso0no para5e5neA postupa. je potpuno istiA samo Gto je ovdje i re-u5tanta para5e5na sa -adanom si5ama%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

12

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

13

0.

1vjeti ravnote$e ka si#e je#%j% "roizvo#jno % "rostor%

: suma svi1 si5a R < : suma svi1 momenata R < : tije5o @e 0iti u ravnote6i samo onda a.o su -atvoreni i p5an si5a i veri6ni po5o"on% : redu.;ijom si5a na jednu i-a0ranu to.u utvr4ujemo najjednostavniji nain optere@enja to" tije5a% > op@em primjeru na nje"a @e dje5ovati re-u5tiraju@a si5a i re-u5tiraju@i spre" si5a% A.o je ta.o tije5o @e se "i0ati trans5a;ijs.i i rota;ijs.i% Rastav5janjem re-u5tiraju@e si5e i momenta u prav;ima osi KA LA - utvr4ujemo postojanje .omponenata si5a i momenata -a te osi% > tom trenut.u tije5o mo6e imati / trans5a;ijs.a i / rota;ijs.a "i0anja : st&p%+e)i s, . !e -i.a%+a# Kruto tije5o ima u svojem s5o0odnom "i0anju u prostoru 7 stupnjeva s5o0ode "i0anjaA s5o0odno ravnins.o tije5o ima / : * trans5a;ije i + rota;iju% 7 !&2mem ,i ti+e,& & pr st r& s)i9 : st&p%+e)a s, . !e -i.a%+a/ % se %e'e m 'i -i.ati/ %!a se t ti+e, %a,a2i & sta%+& ra)% te0e# : i- 7 jednad60i -a opisivanje dje5ovanja re-u5tiraju@e si5e P/.omponentne i / momentneQ s5ijedi:

IR R M R

2 2 2 FRx + FRy + FRz

2 2 M2 x +My +Mz

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I 2. 1vjeti ravnote$e ka si#e je#%j% % ravnini

14

: -a ravnins.i primjer dje5ovanja si5a mo"u se napisati / jednad60e: * .omponentne i + momentna : ve-anjem tije5a -a nepominu pod5o"u mo"u@e je odu-imati stupnjeve s5o0ode "i0anja 7 2a ra)%i%s*a ti+e,a !&2ima%+em 4 st&p%+a s, . !e -i.a%+a ti+e, se %e'e m 'i -i.ati/ 3t 2%a8i !a +e & sta%+& ra)% te0e : suma svi1 si5a R <

FR = 0
M =0

: suma svi1 momenata R <

: a.o se si5ama doda re-u5tantna si5a suprotno" smjera i ve5iineA tada se si5e uravnote6avaju i ispunjava se uvjet da je -0roj si5a jedna. nu5i% U)+eti ra)% te0e m -& .iti: :ve.tors.i : ana5iti.i : "raDi.i Gra"i8*i &)+eti ra)% te0e 5 & ra)%i%i 6: 7 2at) re% p ,i- % si,a i 2at) re% )eri0%i p ,i- % : a.o je spre" si5a jedna. <A tada je veri6ni po5i"on si"urno -atvoren : tada je "raDi.i uvjet ravnote6e pored -atvoreno" po5i"ona si5aA da se -adnje / si5e sije.u u jednoj to.i%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I 13. 4%#mannova meto a rastav#janja si#a

15

: sastoji se u tome da se -adani prav;i si5a u p5anu po5o6aja produ6e ta.oA da se odrede nji1ova me4uso0na sje;iGta P na s5i;i to.e I i II%Q Spajanjem ti1 .ara.teristini1 toa.a odre4en je ;&,ma%% ) pra)a$ L# Potom se u p5anu si5a -adana si5a I rastavi na sastavni;e si5e S / i si5e H% 'a 0i osta5e dvije si5e 0i5e u ravnote6i moraju sudje5ovati u -atvaranju po5i"ona si5aA a to -nai da se one moraju -atvoriti ta.o4er s ?u5mannovom si5om H%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

16

11.

Ritterova meto a rastav#janja si#a

: "raDoana5iti.a metoda : uveo ju je Ritter

: utvrde se presje;iGta -adani1 si5aA Pna s5i;i to.e AA BA ? QA potom se utvrde mjerenjem nji1ove najmanje uda5jenosti aA 0A ; od -adane si5e I% Postav5janjem momentni1 jednad60i -a sva.u od ti1 toa.aA u .ojima se u sva.oj pojav5juje -adana si5a i jedna nepo-nata si5a i i-mjereni .ra.A name@u@i im uvjet ravnote6e P i-jednaavanje s < QA stvaraju se uvjeti da se i-raunaju nepo-nate si5e%

MA R I+ 1* R I a MB R I* 1+ R I 0 M? R I/ 1/ R I ;

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

17

12. -bjasniti s%ho trenje : najjednostavniji o05i. prouavanja dje5ovanja si5a trenja : trenje i-me4u dva tije5a i-me4u .oji1 nema ni.a.vo" ma-iva Tre%+e : si5a .oja predstav5ja otpor "i0anju% Nje-in je smjer uvije. suprotan smjeru "i0anja tije5aA suprotno od dje5ovanja vune si5e I%

; &, m. ) 2a* % tre%+a : -a ravnote6no stanje si5a @e trenja u trenut.u .ad se to tije5o poinje "i0ati Pi5i joG uvije. mirujeQ 0iti jedna.a: I! R IN 7 "a*t r tre%+a : ovisi o: : vrsti materija5a tije5a .oja su u doti;aju : stupnju 1rapavosti : povrGins.om t5a.u : 0r-ini .5i-anja

7 *&t stati8* - tre%+a : nje"ov je tan"ens jedna. vrijednosti Da.tora trenja

U)+et ra)% te0e: I! < N I! V I!o R Io

K %&s tre%+a : s5u6i -a deDiniranje podruja unutar .oje" tije5a mo"u 0iti u stanju ravnote6e : i-vodni;a na p5aGtu jedno" stoG;a .ojem je vrGi .ut jedna. * #

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

18

13. -bjasniti trenje na kosini : trenje 05o.a .oji se na5a-i na .osini .oja je na"nuta pod .utem na"nuta pod .utem % : -a poeta. .5i-anja ni- .osinu vrijednost @e si5e I 0iti: I R IG coc + cos a.o uvrstimo da je: tada je: I R IG
sin t" R cos sin + cos

A s tim da na tije5o dje5uje si5a

( + ) sin ( ) cos

: u primjeru da tije5o tre0a i@i ni- .osinuA tada si5a ima smjer nani6eA pa se u jednad60ama ravnote6e mijenja pred-na.A a time se i u re-u5tatu mijenja pred-na.% 1 -ra%i8%a s,&8a+a !a ti+e, .&!e & mir )a%+&: +Q C sin : I! R < *Q C ;os : IN R <

R tije5o je u ravnote6i W tije5o .5i-i ni- .osinu V potre0na je si5a -a pomi;anje tije5a ni- .osinu

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I 1&. -bjasniti trenje % #e$ajevima : vrste 5e6ajeva: radija5ni a.sija5ni radija5no a.sija5ni

19

Ra!i+a,%i ,e0a+ : .od nji1 si5a dje5uje u prav;u po5umjera : odre4uje se potre0an moment .oji i-vodi ep osovine po5umjera r i- stanja mirovanja .a.o je pri.a-ano na s5i;i:

: Da.tor trenja r : po5umjer epa IG : radija5na si5a

A*si+a,%i ,e0a+

MT = r <G

[ Nm]

: odre4uje se moment trenja na donjoj p5o1i osovine .oja rotira jedno5i.om 0r-inom : pretpostav5ja se da je Da.tor trenja sta5anA .ao i to da je t5a. u dodirnoj p5o1i jedno5i.o raspore4en

MT =

2 r 3

<G

[ Nm]

Ra!i+a,% a*si+a,%i ,e0a+

2 M! R r <G > r <G 3

[ Nm]

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I 1*. -bjasniti trenje % %$et% ) 5%#erova je na $ba : u primjeru .ada su spre"nuti .ruto tije5o i savit5jivo u6e : si5a I* u .ojem se smjeru "i0a u6e rauna se prema E&,er ) + +e!%a!0.i:

20

I* R I+ e
: Da.tor trenja : o0u1vatni .ut

5n

S2 R < S1

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

21

1,. Kako mo+% nosa(i biti o"tere6eni7 i kako izo#iramo nosa( a on ostane % ravnote$i Na8i%i ptere'e%+a % sa8a: .on;entriranim si5ama rasprostrtim optere@enjem .ontinuiranim optere@enjem spre"om si5a .om0ina;ijom optere@enja

Vrste % sa8a: ne-a.riv5jeni : ravniA us.iA puni -a.riv5jeni 5uni o.virni prema )rsti s, %$a: nosa na dva os5on;a u.5ijeGtena "reda : .on-o5a nepomini os5on;i pomini os5on;i

I2 ,a$i+a % sa8a !a % sta%e & ra)% te0i : i-a0eremo 5i na uda5jenosti K proi-vo5jni presje. pre.o nosaaA tada smo primijeni5i tre@i a.siom stati.e i i-o5ira5i 5ijevi dio nosaa P i desni Q% !a.o i-o5irani dio nosaa ostaje u ravnote6i i da5je% : -0o" to"a jer @e sve si5e s desne strane presje.a initi jednu re-u5tiraju@u si5uA .oju @emo redu;irati u te6iGte presje.a nosaa u presje.u : i tamo je rastaviti u u-du6nom i poprenom smis5u% Istodo0no s tom se redu.;ijom pojav5juje i od"ovaraju@i spre"% Si5u Gto dje5uje popreno na-ivamo poprenom si5omA a Gto dje5uje u-du6no na-ivamo u-du6nom si5om% Redu.;ijs.i spre" u ovom primjeru na-ivamo momentom savijanja u tom presje.u% I- to"a proi-5a-i: moment savijanja u ne.om presje.u nosaa jedna. je a5"e0ars.oj sumi stati.i1 momenata svi1 vanjs.i1 si5a Pu.5juivo i rea.;ijaQA 5ijevo i5i desno od presje.aA s o0-irom na te6iGte i-a0rano" presje.a poprena je si5a u ne.om presje.u jedna.a -0roju proje.;ija ti1 si5a na os .oja je o.omita na u-du6nu os nosaa u-du6na si5a u ne.om presje.u jedna.a je sumi proje.;ija ti1 si5a na u-du6nu os nosaa%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

22

1/. Na.rtajte 898 i 8:8 ija+ram za nosa( os#onjen na va os#on.a i o"tere6en kon.entriranom si#om koja je#%je na sre ini nosa(a i#i "omakn%to o sre ine

N sa8 %a !)a s, %$a 7 si,a %a sre!i%i Ma*sima,%i m me%t sa)i+a%+a K R 5&* MmaK R
Fl 4

Opas%i pres+e* & sre!i%i % sa8a Na+)e'i pr -i. & sre!i%i % sa8a D R
Fl 3 48 EI

Opas%i pres+e* : mjesta na .ojima se na5a-e ma.sima5ni momenti savijanja N sa8 %a !)a s, %$a 7 si,a p ma*%&t ! sre!i%e Ma*sima,%i m me%t sa)i+a%+a MmaK R Opas%i pres+e* & ; Pr -i. D R
Fa2b2 l + b l + b x -a a W0 3EIl 3b 3a

Fab l

: momentni dija"ram i nada5je ima o05i. tro.utaA s tim da mu se vr1 na5a-i ispd to.e dje5ovanja si5e Pto.a ?Q% Si5a I je 05i6e os5on;u BA to @e i rea.;ija u tom os5on;u 0iti ve@a od rea.;ije u os5on;u A%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

23

10. - nosi me!% %n%tarnjim si#ama : .ada je nosa optere@en .ontinuiranim optere@enjem XA tada su oevidno rea.;ije jedna.e po5ovi;i vrijednosti umnoG.a ve5iine .ontinuirano" optere@enja X s du6inom nosaa H% M me%t sa)i+a%+a & %e* m pr i2) ,+% m pres+e*& ?7? i2% si: M R
x x 2 2 2

: jednad60a para0o5e dru"o" reda Ma*sima,%i +e m me%t & sre!i%i#

l 2 8

MmaK R

)ednostavnom se matemati.om ana5i-om mo"u po.a-ati da vrijede odnosi i-me4u momenta savijanjaA poprene si5e i po5o6aja presje.a:
dM R IC dx

dF Q dx

R :X R

d2M dx2

: u primjeru .ontinuirano" optere@enja poprena je si5a u 0i5o .oje presje.u jedna.a deriva;iji momenta savijanja u tom istom presje.u : momentna Dun.;ija P.oja je .ontinuirana i deriva0i5naQderiviranjem je podvr"nuta tra6enju ma.simuma Dun.;ijeA u primjeru .ada je deriva;ija P.oja ima smisao poprene si5eQ jedna.a nu5i : u to;i "dje je poprena si5a jedna.a nu5i moment je u svojoj ma.sima5noj vrijednosti : a.o -avisnosti nisu .ontinuirane i deriva0i5neA tada se dije5e u se.;ije .oje imaju svojstva deriva0i5nosti i .ontinuiranosti%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

24

12. 'to s% +eometrijski momenti tromosti7 Steinerovo "ravi#o Ge metri+s*i m me%ti tr m sti : momenti tromosti povrGina% : jedini;a: ;m8

: s o0-irom na ra-5iite odnose povrGina prema osima s o0-irom na .oje se 6e5i odrediti moment tromosti povrGinaA dije5e se po nainu deDiniranja na / s.upine: (# 1# 4# a*si+a,%i m me%ti tr m sti p ,ar%i m me%ti tr m sti $e%tri"&-a,%i i,i !e)i+a$i+s*i m me%ti tr m sti

: a.sija5ni i po5arni momenti tromosti su uvije. po-itivni : ;entriDu"a5ni momenti tromosti mo"u 0iti: po-itivniA ne"ativniA jedna.i <% Pra)i,a (# 1# 4# m me%tima tr m sti: 2.ra+a%+& m me%ta tr m sti p mi$a%+& p, 9e para,e,% m p ma*& i,i Stei%er ) pra)i,

pra)i, pra)i, pra)i,

Stei%er ) pra)i, : jedno od / pravi5a o momentima tromosti : pravi5o o para5e5nom poma.u : moment tromosti presje.a s o0-irom na os K .oja je para5e5na s osi Gto pro5a-i te6iGtem presje.a jedna. je momentu tromosti to" presje.a s o0-irom na te6iGnu os uve@anom -a umno6a. p5oGtine presje.a i .vadrata uda5jenosti osi K od te6iGne osi% IK R IKS T a* A

: ovo se pravi5o mo6e proGiriti i na odre4ivanje ;entriDu"a5no" momenta tromosti s o0-irom na par osiA .oje su para5e5ne paru osi Gto pro5a-e te6iGtem i -a .oje osi se -naju ;entriDu"a5ni momenti tromosti% IKY LY R IK L T a 0 A : a i 0 : uda5jenosti osi KY i -Y od osi Gto pro5a-e te6iGtem presje.a
JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB ) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

25

23. -bjasnite inami(ke momente tromosti (# A*si+a,%i !i%ami8*i m me%ti tr m sti

: sustav s jednom dis.retnom masom m .oja je privrG@ena na Gtap neuva6avaju@e maseA .oji mo6e rotirati o.o osi AAY% A.o na ta.a sustav pone dje5ovati spre" MA tada @e Gtap .oji je -ajedno s masom 0io u stanju mirovanja poeti da se "i0a% Jrijeme potre0no da sustav pGoprimi 6e5jenu 0r-inu je propr;iona5no dis.retnoj masi m i .vadratu uda5jenosti r te mase od osi rota;ije% : umno6a. r* m je mjera tromosti sustava : otpora .oji sustav ini .ada "a 6e5imo staviti u stanje "i0anja% !aj umno6a. se na-iva moment tromosti mase m u odnosu na os AAY% )AAY R
( m)

r* dm

[kgm ]
2

) : sim0o5 dinami.o" momenta : dinami.i moment tromosti tije5a s o0-irom na osi KA LA .oordinatno" sustavaA mo6e se jednostavno podije5iti prema .oordinatama e5ementarne mase dm : -a os - najmanja vrijednost mase dm jedna.a je r pa @e vrijediti: )- R
( m)

P K* T L* Q dm

7 a*si+a,%i s& !i%ami8*i m me%ti / p %+i9 ) + !e"i%i$i+i/ &)i+e* p 2iti)%e )e,i8i%e# 1# P ,ar%i !i%ami8*i m me%t tr m sti )< R
m

X* dm * )< R )K T )L T )-

[kgm ]
2

: po5arni moment u odnosu na a.sija5ne momente jedna. je nji1ovu po5u-0roju 7 )e,i8i%a * +a +e &)i+e* p 2iti)%a# 4# ;e%tri"&-a,%i i,i !e)i+a$i+s*i !i%ami8*i m me%ti tr m sti

: umno6a. tromosti : dinami.i momenti deDinirani .ao umno6a. od"ovaraju@i1 .oordinata s inDinite-ima5nom masom: )KL R
m

xy dm

)L- R

yzdm

)K- R

xzdm

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

26

: -avisno od po5o6aja iner;ijs.i1 osi umno6a. i-me4u .oordinata mo@i @e poprimati i po-itivne i ne"ativne vrijednostiA a mo6e 0iti i < 7 $e%tri"&-a,%i m me%ti m -& .iti )e'i/ ma%+i i,i +e!%a*i @#

21. 'to s% e;orma.ije7 objasnite : promjena o05i.a i dimen-ija tije5a Gto nastaju pos5jedi;om vanjs.o" optere@enja : sva.o se vrsto tije5o pod dje5ovanjem vanjs.i1 si5a deDormira : mijenja svoj prvo0itni o05i. : pri5i.om deDorma;ija u tije5u se na ra-5iitim nje"ovim mjestima pojav5juju unutarnje i vanjs.e si5e : deDorma;ije tije5a su ve-ane u- pojmove poma.a toa.a to" tije5aA promjene du6ina i-me4u toa.a promatrano" tije5aA promjene .utova i-me4u toa.a oda0rani1 na prouavanom tije5u Aps ,&t%a !e" rma$i+a : i-mjerena promjena du6ine po ne.om i-a0ranom prav;u Re,ati)%a !e" rma$i+a : odnos apso5utne deDorma;ije podije5jen s poetnom du6inom i-me4u dvije mjerene to.e E,asti8%e !e" rma$i+e : deDorma;ije .oje u potpunosti nestaju na.on rastere@enja P,asti8%e !e" rma$i+e : deDorma;ije .oje dje5omino ostaju i na.on rastere@enja E,asti8%a i p,asti8%a s) +st)a materi+a,a : svojstva .oja se pojav5juju u ve-i s vrstom deDorma;ija

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

27

22. 'to je na"rezanje7 objasnite : ve5iina unutarnje si5e .oja se odnosi na jedini;u povrGine% : -a odre4ivanje ve5iine napre-anja .oristi se metoda i-o5a;ije P&% %apre2a%+e & t 8$i T:

F A A R 5im

I%"i%ite2ima,%i pr st r%i *&.:

: na sva.oj nje"ovoj povrGini dje5uje jedno puno napre-anjeA .oje se mo6e rastaviti u / .omponenteA od .oji1 je jedna o.omita na promatranu povrGinuA dru"e dvije se na5a-e u povrGini% : devet sastavni;a P / norma5ne i 7 tan"en;ija5ni1 Q .oje -ajedni.i ine sta%+e %apre2a%+a# Te%2 r %apre2a%+a : matri;a EK Eij R ZKL ZKZLK EL ZLZ-K Z-L EP iA j R KA LA - Q

Ra)%i%s* sta%+e %apre2a%+a : stanje .od .oje" u sva.oj ravnini para5e5noj s promatranom ravninom dje5uju napre-anja para5e5na s tom ravninom%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

28

23. - nos na"rezanja i e;orma.ija : prvaA a5i sasvim nepotpuna deDini;ija ve-a i-me4u napre-anja i deDorma;ija pripada Ro0ertu Hoo.e:u P +7=7% Q .oju je dao u o05i.u: B 'eDorma;ija e5astino" tije5a propor;iona5na je optere@enju B : i- to"a proistjee da je: E R F E P < E EE5 Q E : norma5no napre-anje F : re5ativna deDorma;ija E : modu5 e5astinosti : vrijedi u primjeru jednoosno" stanja napre-anja visnost i-me4u napre-anja i deDorma;ija .od raste-anja i5i sa0ijanja u dva me4uso0no o.omita prav;a: : Gtap AB P.oji ima o05i. pravo.utno" para5e5epipedaQ podvr"nut je v5a.u u smjri osi K i L

: .onano re5ativno produ5jenje u prav;u osi K: : .onano re5ativno produ5jenje u prav;u osi L:

y x E E y x FL R E E

FK R

Ana5o"nim se nainom mo"u odrediti i i-ra-i -a re5ativne deDorma;ije -a tri me4uso0no o.omita prav;a: FK R x ( y + z ) E E FL R
y E (x + z ) E

F- R

z ( y + x ) E E

: / jednad60e -a .utne deDorma;ije : Dun.;ije od tan"en;ija5ni1 napre-anja i modu5a smi;anja G: OKL R

xy !

OL- R

yz !

OK- R

xz !

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I : modu5 e5astinosti EA Poissonov .oeDi;ijent [ i modu5 smi;anja G su -a i-otropne materija5e u odnosu: G R 2#1+ "
E

29

2&. -bjaniti ija+ram < ) = : otpor vrsto" tije5a da promijeni svoj o05i. pod dje5ovanjem si5a najs5i.ovitije daju po.usi raste-anja pro0ni1 Gtapova PepruvetaQA .oji se stav5jaju pod dje5ovanje postepeno rastu@e si5e I% Tipi8%i !i+a-ram A 7 B 2a * %str&*$i+s*i 8e,i*:

: napre6emo 5i pro0ni GtapA on @e se produ5jivatiA a .ad prestane optere@enjeA on @e se vratiti i5i u prvo0itni o05i.A i5i @e imati -aosta5e deDorma;ije% : podruje "dje vrijede odnosi da se Gtap vra@a u prvo0itni o05i. -ove se e,asti8% p !r&8+e : podruje "dje se na.on rastere@enja Gtap ne vra@a u prvo0itni o05i.A ne"o ostaje na njemu trajna deDorma;ija -ove se %ee,asti8% p !r&8+e : napre-anje pos5ije .oje" nastupaju ve@e p5astine deDorma;ije -ove se -ra%i$a ra2),a8e%+a AR : smanjenje popreno" presje.a pro0no" Gtapa u e5astinom podruju je vr5o ma5enoA pa "a se mo6e i neuva6iti : napre-anja i deDorma;ije .oje svodimo na popreni presje. neoptere@eno" Gtapa na-ivamo .onven;iona5nimA nomina5nim i5i in6enjers.im ve5iinama deDorma;ija i5i napre-anja% : pojavom p5astini1 deDorma;ijaA smanjenje povrGine popreno" presje.a postaje to5i.imA da "a se ne mo6e -anemariti% : st)ar% %apre2a%+e !reCe% +e i2ra2 m: E R
F A$

AY : povrGina presje.a .oji od"ovara trenutnom optere@enju I : st)ar%a !e" rma$i+a !e"i%ira%a +e *a : e5 R 5n P + T F5 Q : .od ma5i1 ve5iina .onani1 deDorma;ija re5ativna deDorma;ija deDorma;ijom: l l ln 1 %1 = ln# 1+ l " F5 R l l0 podudara se s stvarnom

: -a mno"e materija5e odnos i-me4u deDorma;ija i napre-anja odre4uje se jednad60om:

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB ) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I E R KFn E : stvarno napre-anje na poet.u ra-v5aenja

30

KA n : .onstante .oje se odre4uju po.usom

2*. De;ini.ija ;aktora si+%rnosti i o"%>tenih na"rezanja <a*t r si-&r% sti 7 D : omjer vrsto@e i dopuGteno" napre-anja materija5a .onstru.;ije \ R
Rm do

\ : Da.tor si"urnosti Rm : v5ana vrsto@a materija5a Edop : dopuGteno napre-anje materija5a .onstru.;ije : Da.tor si"urnosti u -avisnosti o vrsti .onstru.;ije .re@e se u podruju vrijednosti od * : +<% D p&3te%a %apre2a%+a : omjer i-me4u vrsto@e i Da.tora si"urnosti Edop R
Rm

: dopuGtena napre-anja u materija5u .onstru.;ije ne smiju premaGivati "rani;u e5astinosti : -0o" si"urnosti u primjeru pojav5jivanja nepredvi4eni1 dodatni1 optere@enja P npr% dinami.i1 optere@enja QA materija5 se ne napre6e ni do "rani;e e5astinostiA ve@ -naajno ni6e% : dopuGtena napre-anja -naajno ovise o pose0nim Da.torima Gto mo"u utje;ati na vrsto@u "radiva .onstru.;ije: Da.tor o05i.aA vrsta trajno" optere@enja : "a*t r .,i*a 7 E* : omjer i-me4u ma.sima5no" napre-anja i nomina5no" napre-anja : sim0o5i.a je o-na.a dopuGteno" napre-anja ovisna i o nainu optere@enja dije5a .onstru.;ije pa ta.o ra-5i.ujemo dopuGtena napre-anja na: v5a.A t5a.A savijanjeA smi;anjeA uvijanje%

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I

MEHANIKA I MEHANIKE PASN S!I

31

K-R?'@5NA A?@5RA@1RA ? 9A@5R?JAA?:

Re!%i .r +: (# G !i%a i2!a%+a: +###%

A&t r: proD% dr% s;% sman MuDti@

Na2i): Me1ani.a i me1ani.e opasnosti

I2!a)a8: IPR Z Za"re0

?NB-R9A@?CKA -DRADA:
5i;en;irani soDt,are:

+% Mi;rosoDt ]indo,s N! ]or.station 8%< *% Mi;rosoDt DDi;e #= /% ?ore5 'ra, =%<

a.ove;A <+%<7%+###%

J sip Tara!i

JIS KA 9K HA ZA SIG>RN S! NA RA'> ZAGREB

) SIP !ARA'I