Nazm Hikmet yi nsan

Bana yeter yirminci asrda olduum safta olmak bizim tarafta olmak ve dvmek yeni bir lem iin...

iirlere kendine zg ses ve sazyla adeta can veren usta Ruhi Su Nazm Hikmetin eserlerinin bestelenmesi konusunda Aydn bir ozann iirini bestelemek kolay bir i deil der ve ekler Ezgili Yrekte; Memleketimizde bilimin ve bilim adamnn bo kalan yerini sanat ve sanat adam alm, toplumun sorunlarn bir bilim adam gibi incelemek zorunluluu duymutur. Batdaki gelime iinde toplum dzeninin kurallarna aykr gelen dncelerinden dolay ikence gren, lme mahkum edilen bilim adamlarna karlk bizim memleketimizde ounlukla hep sanat adamlar srlm, hapsedilmi, ikence grm ya da ldrlmtr. Memleketimiz iin ne yaplmsa sanat adamnn eliyle yaplmtr Ne gzel iki byk usta devrimci sanaty ayn albmde buluturan trklerini dinlemek, Svarinin Trksn, Nazm Trksn ve Karaylan Ruhi Su ve Nazm Hikmet yaamlar boyunca bir yandan eitli baskyla zorluklara gs germi dier yandan evrelerine rlen kaln duvarlara ramen bunu ap

beslendikleri ulusal rmaktan evrensel boyutlara taabilmilerdir. Trkiye insannn sesini btn dnyaya duyurup sanat grevlerini baaryla yapmlardr. Ancak ne ac ki her iki sanatya da yaamlar boyunca uygulanan bask ve kartlan trl engeller gnmzde de sryor. natla srdrlen vatandalk ile ilgili tartmalar, iirlerini okuduklar iin tutuklamalar, yasaklamalar devam etmekte. Kimi 2001lerde olduu gibi yurdu terk eden bir vatan hainidir diyor, kimi zaman da ulusal bir airdir diyenleri 1968lerde olduu gibi lin etmeye kadar vardryorlar satamalarn Ve gnmzde lkemizdeki tabloya bakp da kimin vatan haini kimin olmadna karar vermek zaten o kadar zor deil. Nazm gibi yurtsever aydnlarmza satamak yerine yazdklarna baksalar gerekten anlayacaklar, nk bugn yzde 82si Nazm Hikmetle ayn hisleri paylamyor mu bu lke insannn: Vatan, Amerikan sleri, Amerikan bombas, Amerikan donanmas topuysa vatan, kurtulmamaksa kokmu karanlmzdan, ben vatan hainiyim Nazm hem gerek bir yurtseverdir, hem de ithamclarn hibirinin olmayacaklar kadar nsancl, barsever ve anti-emperyalisttir nk nk Nazmn iirinin asl z Mehmet H.Doann da dedii gibi sevgiyle, saygyla, gvenle yanat Trk halkdr. Onu, akp giden yaam rma iinde sevgisi, kavgas, bykl, zavalll ile somut bir biimde ortaya koyar. Ulusal gerekten evrensel insan gereine ular 22 Kasm 1950de Dnya Bar Konseyinin Uluslar aras Bar dl Trkiyeden Nazm Hikmete verilmiti. dl alanlar arasnda bulunan dnyaca nl air Pablo Neruda, Zekeriya Sertele Nazm Hikmeti gstererek yle diyordu: Bu adamn kadrini bilin. Biz onun yannda air bile saylmayz Bir yaamla beraber halkna adad kitaplar, seslendirdii plaklar uzun bir sre yasaklanmtr. Dnya apndaki iirleri cezaevlerinde, srgnlerde yazlmtr usta ozann; Memleketimden nsan Manzaralar bunlarn banda gelir. "Salkmst" ile "Bahri Hazer" gibi plaa okuduu iirler Nzm Hikmetin nnn sanat evrelerini amasn salayan ilk rnlerdir. Hayat boyunca sosyalizme bal kalan Nazm Hikmet Bursa cezaevindeki okumalarnda tanyp etkilendii ve ortak mlkiyeti savunan ilk tarihsel kiilik eyh Bedreddin ve yoldalaryla ilgili destanyla zerinde tam yl alt Anadolu insanyla corafyasnn Kurtulu sava yllarndaki durumunu anlatt nemli bir yapt daha ortaya kartacaktr: Kuvayi Milliye Destan... ki binlerin banda Nazm Hikmetle ilgili TV programlarnda vs. eletirilerde sk sk dile getirilen Karaylan isimli Antepli bir milli kahramann hakknda yazdklarn doru deerlendirmek iin onun hakknda Kuvayi Milliye Destannda bahsi

geenlere iyi bakmak gerekir. Karaylanda szedilen aslnda Anadolu insannn kahraman olduunu ancak hereyden yoksun ve yoksul brakldn, eline frsat geirdiinde ve aresizlikten kurtulduunda her eyi baaracan ve baardn, Anadolunun kurtulu zaferinin de halkn eseri olduunu dile getirmekte. Zaten destann sonunda da aka ifade eder Nazm Hikmet: Ve biz de burda bitirdik destanmz. Biliyoruz ki lynca olmad bu kitap, Trk halk balasn bizi, onlar ki toprakta karnca, suda balk, havada ku kadar okturlar; korkak, cesur, chil, hakm ve ocukturlar ve kahreden yaratan ki onlardr, kitabmzda yalnz onlarn mceralar vardr... Yine televizyon programlarnda Nazm Hikmete dnk karalayc eletirilerden dier ikisi de, Nazm Hikmetin Harp Okulu rencilerini kkrtt yolundaki iddiayla yurttan kayla ilgili iddiadr. 11 Mart 1938 tarihinde Harp Okulu komutanlnca hakknda soruturma alan ve daha sonra ayn durumada air Nazm Hikmetle birlikte yarglanacak Harp Okulu rencilerinden A.Kadir 1938 Harp Okulu Olay ve Nazm Hikmet adl kitapta yazd nszde O zamanlar, ta 1938lerde Alman faizmi azgn bir hale gelmiti. Ortadouda tam bir egemenlik kurmutu. Harp Okulunda kitap okumaya merakl bir avu gen vard. Bu genler rk ve Turanc bir baka grubun hmna urad. Harp Okulu, Ankara allak bullak oldu. Bugn yarn daraalar kurulacakm gibi hava esti ortalkta. Sorgular sualler, mahkemeler derken bu ocuklar kabahatli kabahatsiz kurunun yannda ya misali grltye gittiler. Kimi hapis cezas yedi, kimi alaya karld, kimi katip snfna ayrld. Bunlar iinde sosyalist fikirler tamak yle dursun dnyadan habersiz olanlar bile vard. Ama bu olayn asl ac yan o zaman 37 yanda olan air Nazm Hikmetin bu genlerin varlndan bile haberi yokken tevkif edilerek onlarla birlikte muhakeme edilmesi ve 15 yla mahkum olmasdr diyordu Nazm Hikmet ise o sralar 1933te girdii ve 1,5 yl tutsak kald Bursa Cezaevinden Sultanahmet Cezaevine gnderilmi ve kan afla serbest braklmtr.

1936da yaplan baka bir deiiklik ceza yasasyla ilgiliydi. Faist talyan ynetimindeki ceza yasasndan alnp Trk ceza yasasna konan ve daha da arlatrlan 141 ve 142. maddeler yasalatrlmtr. Buna gre toplumsal snflardan szetmek bile ar hapis cezasyla sonulanacakt. Turgay Fieki ise 1938deki bu olay Nazm Hikmet adl kitabnda Byk Oyun bal altnda yle anlatr: 1936 yl sonlarnda bir harp okulu rencisinin zerinde resmi niformasyla pek sinemasnda kendisini ziyarete gelmesi, ardndan bir provokasyon gelecei kukusuyla Nazmn ok cann skt. Hemen polis mdrln arayarak kendi halimde, ailemin nafakasn karmak iin alyorum. Kimsenin etlisine stlsne kartm yok. Yine de beni taciz ediyorsunuz. Rica ederim ekin bu adamlar dedi 1937nin 3 Aralk gn eker bayram ncesidir. Nazm ile Piraye ocuklara armaan almak iin alverie kmlardr. Evlerine dndklerinde mer Deniz adl bir harp okulu rencisi kendilerini beklemektedir ve o srada evde bulunan Nazm Hikmetin vey annesine Nazm Hikmet bana randevu verdi diyerek eve girmitir. Nazm Hikmet yine bann derde gireceini dnerek geleni bandan savar. Yeniden siyasi polise telefon edip Harbiyeli klnda gelen ajanlarn geri ekmelerini ister. Aslnda mer Denizle A.Kadir ve dier genler edebiyata, okumaya dknd. Nazm Ustann kitaplarn okuyup hayran olmulard ve bu ilgilerini sadece okulda bulunan baka arkadalaryla da paylayorlard. 5 Ocak 1938 Sal gn harp okulunun rencileri arasnda yaplan bir genel aramada 20 kadar renci dolabnda baka kitaplarla birlikte Nazm Hikmetin kitaplar da bulunmutur. Sorguya tutulan rencilere yneltilen en nemli soru Nazm Hikmetle mer Denizin konutuklaryd. Aslnda oyunun planlar nceden hazrlanmtr. Savan yaklat, faizmin btn Avrupada glendii ve Trkiyede de kendine yandalar bulduu bir srada kitaplaryla faizm dmanl yapan Nazm Hikmete bu zgrlk tannamazd ya daha nce yarglanp bir suunu bulamayan mahkemeler onu serbest brakmtr ama bu kez askeri mahkemeyle kalc sona mutlaka ulaacaklard. 17 Ocak akam Nazm yeni bir dergi tasars stnde konumak iin yaknlarndan birisine gittii esnada evi ve iyeri baslr. Bulunduu yer renilince oradan da alnp polis merkezine gtrlr. Ardndan Ankaradaki merkez komutanlna teslim edilen Nazm Hikmet askeri cezaevindeki tek kiilik bir hcreye konacakt. Birisinin yarg, drdnn ise subay olduu askeri mahkeme heyeti 29 Mart gn gizli yaptklar durumayla Askeri isyana Tevik suundan Nazm Hikmeti 15 yl ar hapis cezasna mahkum eder. Buna ayn iddiayla Donanma Komutanlnn 20

yl hapis cezas da eklenir. Hakkndaki 2 hkm birletirilip toplam 28 yl 4 aylk cezas Mays aynda askeri temyizce de onaylanr. Srayla Ankara Cebeciden sonra stanbul Sultanahmet, ankr ve Bursa cezaevlerinde toplam 13 yla yakn kalr. Kuvayi Milliye Destan da ite bu cezaevinde 1939-41 arasnda yazlp tamamlanmtr. Ancak tefrika edilebilen kitab 1965te yani yaklak 25 yl sonra Yn Dergisinde yaynlanabilmitir. Nazm Hikmetle ilgili ortaya atlan iddialardan biri de yurt dna klaryla ilgili oland. Nazm Hikmet yaam boyunca kez yurt dna kar. lki 1921 ylnda gereklemitir. stanbulun igal altnda olduu yllard. Nazm Hikmet cokulu iirler yazyor ve genleri vatann kurtulu mcadelesine davet etmekteydi. Kendisi de ulusal kurtulu hareketlerine katlmak iin Ankarann ars zerine yakn arkada Vala Nurettinle yanlarnda Faruk Nafiz amlbel ve Yusuf Ziya Ortala birlikte stanbuldan yola kmlar, nce Anadoluya silah karan bir vapurla neboluya gemilerdi. Burada izinle bekledikleri srada Almanyada renim grm ve o yllardaki spartakist hareketten etkilenen genler vastasyla sosyalist dncelerle tanmlard. Sosyal Demokrasi Partisinin radikal sol kanadn temsil eden Rosa Luxemburg ve Karl Liebneck nderliinde spartakistlerin k 1918de Almanyada bir devrimle talanmamtr ama devrimcilerin belleklerinde iz brakan Avrupadaki nemli bir tarihsel kalkma saylr. Ankaraya ulatklar sralarda ise Sovyetlerden vgyle szedilmektedir. Sovyet Rusya Lenin nderliinde Trkiyeyi paralamak isteyen emperyalistlerle ortaklk eden arlk ynetiminin btn anlamalarn aa kartp Byk Millet Meclisi ile bir ibirlii anlamas bile imzalamtr. Yazdklar stanbulda ses getiren, M.Kemal Paayla tantrlan Nazm Hikmet Vanuyla birlikte Boluya retmen olarak atanmtr. retmen olarak tayin edildikleri Boluda tantklar Ar Ceza Yargc Hilmi Ziya da sosyalist grl biriydi onun etkisi ve Fransz htilali hakknda rendiklerinin tesiriyle Trabzon zerinden nce Batuma ardndan da Tiflise gitmeye karar verirler. Nazm Hikmet Tifliste tantklar teki Trkiye komnistleriyle beraber Moskovaya doru yola kar. 1924 ylnda da yurda geri dner, Aydnlk dergisinde almaya balar. Nazm Hikmetin yurt dna ikinci kysa 1925 ylnda olur. Bunun nedeni ise Dou Anadoluda patlak veren eyh Sait isyanyd. Hkmet isyan bastrmak iin Takrir-i Skun adl bir yasa kararak olaanst yetkiler kazanr. Bu yasayla isyanla ilgisi olmayan solcular da baskyla karlar ve Orak-eki ile Aydnlkn da aralarnda bulunduu birok dergiyle gazete kapatlp sorumlular tutuklanr. Kendisinin de tutuklanacan anlayan Nazm Hikmet nce zmire sonra tekrar stanbula dnerek buradan Sovyetler Birliine gider. TKP yelerinden 38 kii

Ankarada stiklal Mahkemesince yarglanarak eitli hapis cezalarna arptrlmtr. Nazm Hikmete de yokluunda 15 yl hkm giydirilmiti. 1926 ylnda karlan aftan sonra yurda dnmek iin yapt bavurulara olumlu cevap alamayan usta air 1928de yurda dnd gibi tutuklanr ve Hopa Cezaevine kapatlr, karld durumada ise yazdklar hakknda su unsuru bulamadklar iin serbest kalr. Resimli Ay dergisinde yazmaya balar ve Putlar Ykyoruz adl yaz diziyle de dikkat eker. Putlar dedii kemiklemi edebiyat anlaynn temsilcileri olan eski kuak yazarlard. Resimli Ay dergisinin Haziran 1929 saysnda yaymlanan dizinin ilki Dahi-i Azam yani byk adam olarak adlandrlan air Abdlhak Hamit zerineydi. A.Hamit o yllarda neredeyse Shakespearele kyaslanyordu. Nazm Hikmet eletirisinde Shakespearei byk sanat yapan zelliin feodalizmin ykl ve kapitalizmin douu yllarnda yaam olmasna karn her iki toplumsal dzene de kar km olmasnda bulunduunu syleyerek, Abdlhak Hamitin onun ancak karikatr olabileceini ifade etmi, iinde yaad Osmanl toplumunun zelliklerini evrensel bir dille anlatabilmi olsayd dahiler arasnda yeralabilirdi demitir. Bu eletiriyi kabul edenlerden en bata gelen Abdlhak Hamitin kendisi oldu. Temmuz 1929daki dizinin ikincisi, o yllarda gene ulusal air olarak gsterilen Mehmet Emin Yurdakul zerine yazlmt, Mehmet Emin Efendiye baln tamaktayd. M.Emin Yurdakulun Trkeyi bile gzel kullanmadn belirtiliyor ulusal kurtulu savan yaam bir air olmasna karn mcadelenin sesini duyuramayan birinin ulusal air saylmayacan sylyordu. Bu yazlar dnemin btn nl yazarlarnca tepkiyle karlanm fakat Nazm cesaretle dile getirdii dncelerle takdir de edilmitir. Nazm Hikmetin nc ve yurttan son k ise bir daha dnmemecesine gittii Moskovadaki 3 Haziran 1963te lmne kadar srecek olan 1951 ylndaki kdr. 1930lu yllarda Nazm Hikmetin n iyice artmtr. yle ki artk apkasndan gmleine, yrynden iirine kadar onunla ilgili her ey ilgi uyandracakt. Trkiyedeki ynetim ise tam tersine bu durumdan rahatszlk duymaktayd. 1950 ylnda Nazm Hikmetin zgrle kavutuu yllarda dnya iki kutba ayrlmtr. ABDde yaanan McCarty dnemi Trkiyeye de yansr. En kk hak talebi kovuturmaya urar, tabii N.Hikmette. Onunla ilgili tekrar hapse atlaca, yaz yazdrlmayaca sylentileri dolar. O dnem yurtta adeta tam bir kzlelma koalisyonu kurulmutur. Milli ef rejimini srdrmek isteyenlerle kahrolsun komnizm sloganlar atanlar birlemilerdir. nk komnizm propagandas yapt iddiasyla hem 1931de hem 1933te iki kez

kovuturmaya uramt. lkinde aklanm, ikincisinde ise tutuklanp Bursa Cezaevine konmutu. Son tutuklan ise mehur 1938 Harp Okulu Olay ile olanyd.

Bursa cezaevindeyken mecliste haklarnda kan af tasars engellenince alk grevine balamt. Alk greviyle kamuoyunda destek bulan Ahmet Emin Yalmann Vatan gazetesinde balatt adli hataya kurban gittii yolundaki kampanya 100 kadar siyasi hkmlnn salverilmesi iin baz aydnlarn imzaladklar dilekeyle birleince 1950deki aftan yararlanp hrriyetine kavuabilmiti. Btn dnyaya yaylan Nazma zgrlk kampanyas ses getirip serbest kalmasna ramen cezaevinden ktktan sonra bir yandan geimini salamakla urarken tam anlamyla zgrlk de yaayamaz, artk srekli izlenmektedir. 26 Mart 1951de olu Memet doar. Birgn kendisine askerlik yapmam olduu bu nedenle askere gnderilecei de bildirilir. Her ne kadar Deniz Harp Okulu mezunu olduunu ve salk nedeniyle re karldn aklarsa da gerekeleri kabul edilmez ve salam raporu verilip Zaraya gidecei tebli edilir. 2 Nisan 1948de ldrlen Sabahattin Alinin akbetine urayabileceini dnen dostlar kendisi iin de bylesi planlar yapldn anmsatarak onu uyarmlard. Askerde bulunduu yerde vurulaca ve sonrada kayordu eklinde bir aklama yaplaca konuuluyordu. Btn bu sylenenlerden sonra lkeden kamaktan baka bir zm bulamyordu, Nazm Hikmet. TKP Moskovaya Nazm legal alanda yararl olabilir diye bir rapor yazar. O sralar Amerikadaki niversite reniminden yeni lkeye dnm kzkardeinin nianls olan Refik Erduran Nazm Hikmete kendisini bir deniz motoruyla karabileceini syler. N.Hikmet bu neriyi bir sre dndkten sonra kabul eder, bir sre gnlk hayatn srdrr, hi kimseye bir ey aklamaz. Ei Mnevvere askerlik ii iin Ankaraya gideceini syler ve 17 Haziran 1951 Pazar gn sabah saat 4te izlendii evden gizlice karak Refik Erduranla szletikleri Tarabyaya gider. R.Erduran motorla Tarabyaya gelerek Nazm Hikmeti rhtmdan alr. nce Boazda geziyormu gibi gneye sonra kar kyya srer. Bu srada boazdan geen bir geminin ardna taklarak kuzeye ynelirler. Karadenize ktklarnda amalar Varnaya gitmektir. Ancak Romanya bandral bir ilepe rast gelirler. Planlar deiir ve gemiye yanarlar. Nazm Hikmet gemidekilere Franszca ve Rusa seslenerek air Nazm Hikmet olduunu ve gemiye binmek istediini syler. Gemi durur ancak N.Hikmet bir trl ieri alnmaz. Gemidekiler durumu Kstenceye bildirmiler, oras Bkree, Bkrete Moskovaya sormutur, olumlu yant gelene kadar bekletildikten sonra gemiye alnmtr. Nazm Hikmet gemiye binip yemek odasna gelir gelmez duvarlarda asl Nazm

Hikmete zgrlk yazlarn grr. Bkre radyosu da 20 Haziran 1951 gn akam yaynnda Nazm Hikmetin Romanyada bulunduunu tm dnyaya duyurur. 29 Haziran 1951de de uakla Moskova havaalanna inen N.Hikmeti Yazarlar Birlii Bakan Konstantin Simonov ve dier Sovyet yazarlar ieklerle karlamlardr. Her eyden nce Nazmn sanatn harmanlayan kuku yok ki yaamnn ilk yllarndan itibaren tand ulusal deerlerle ileriki yllarda edindii toplumcu politik kimlik olmutu. ann bata ftrist ve konstrktivist olmak zere btn iir akmlarndan yararlanm ve denemi olmakla birlikte sanatsal duyarll sayesinde ayn zamanda duygusal-toplumcu bir kiilikle en gzel iirleri yazm, insanla ilgili btn duygular anlatmtr: Anadoluya getim. Millet sska, nuhtan kalma silah, al ve bitiyle savayordu Yunan ordularna kar. Milleti ve savan kefettim. atm, korktum, sevdim ve btn bunlar yazmak gerektiini sezdim diyordu Emperyalist-gerici saldrlarnn artt gnmzde solcu Nazmdan rahatszlk duyulmasnn sebepleri ortadadr. 25 Temmuz 1951de vatandalktan karlmt. Kzkardei A.Samiye Yaltrmn aire vatandalk hakk verilmesine ilikin at ve 1992de reddedilen dava kararnn sanatnn sevenlerinin nezdinde hibir nemi yoktur. Sevenlerinin gnlnde o kadar ne Nazma Vasiyetinde ok grlen narl bir mezar yeri, ne de onu meze yerine koyan atafatl trenlerin hibir deeri yoktur. Nazm zaten ii insan sevgisi dolu bir yrek ve halknn kavgasyla ykl bir bilinle Anadoluda koskoca bir nar olarak sonsuza dek yaayacaktr. Televizyon programlarndaki eletirilerde Nazm Hikmetle ilgili olarak soyadna, olunun szlerinden, uyruuna, hayatn paylat kadnlara ve Mustafa Kemalle ilgisine dair birok ey yazlp sylendi. 2000lerin banda bile bunlara takldlar. Artk hakknda atp tutanlara yazlp sylenenlere ustann iirleri en gzel yanttr, tabi ki btn bu iddialar onun byk bir air ulusal bir deer, evrensel bir sanat olmasna mani olamayacak Btn dnyaya malolmu devrimci sanat kiilii, iirleri ile nemli bir ksmn duvarlar ardnda geirmesine karlk dncelerinden taviz vermeyen sava retken kimliiyle koca bir yaamla ii sevgi dolu bir insan anlatmak o kadar g ki. Belki de air hakknda biyografi yazan Turgay Fiekinin szleriyle zetlemek en gzeli: Nazm Hikmet yi nsan

TAMER UYSAL Halkla likiler Uzman Aratrmac-Yazar dosteli16@hotmail.com