SATUAN ACARA PENYULUHAN

1. POKOK BAHASAN 2. SUB POKOK BAHASAN 3. HARI/ AN!!A" '. SASARAN ,. -.PA

: Perawatan Ibu Post Partum : Perawatan Payudara : Rabu# 1$ O%tober 2&12 : Ibu N()as / Ibu menyusu( dan Ke*uar+a : Ruan+ N()as : &1.&& s/d &1.3&

/. 0AK U

A. 1.

U2UAN P-.B-"A2ARAN A AU P-N3U"UHAN u4uan Umum Sete*a5 d(*a%u%an 6enyu*u5an Breast care se*ama 7 3& men(t# %*(en mam6u menera6%an 8ara 6e*a%sanaan Breast care se8ara mand(r(.

2.

u4uan K5usus Sete*a5 d(*a%u%an 6enyu*u5an tentan+ 6erawatan 6ayudara se*ama 3& men(t# %*(en mam6u menyebut%an:

a.

Pen+ert(an Breast care

b. .an)aat dar( me*a%u%an Breast care 8. .enyebut%an a*at9a*at yan+ d(6er*u%an da*am me*a%u%an Breast care

d. .am6u me*a%u%an *an+%a59*an+%a5 Breast care

B. K-!IA AN P-.B-"A2ARAN 1. .ater( Pembe*a4aran 2. .etode 6embe*a4aran a. :erama5

b. ;(s%us( 8. ;emonstras(

3. .ed(a .en++una%an "ea)*et

:. "AN!KAH K-!IA AN 1. Pra Ke+(atan Pembe*a4aran a. Pers(a6an tem6at

b. Pers(a6an a*at 8. Pers(a6an %*(en/ Ibu n()as/ Ibu menyusu(

2. Ke+(atan .embu%a Pe*a4aran No 1 0a%tu , men(t a5a6 %e+(atan Pembu%aan Ke+(atan Penyu*u5 Sasaran 1. .embu%a a8ara den+an 1. .en4awab sa*am men+u8a6%an sa*am 2. .em6er%ena*%an d(r( 2. .en+ena* 6ara 3. .enyam6a(%an to6(% dan tu4uan 6en%es %onse*or/ 6enyu*u5 6enyu*u5 menyam6a(%an to6(8 '. Kontra% wa%tu tentan+ 6en%es dan tu4uan '. .enyetu4u( %ese6a%atan wa%tu 6e*a%sanaan 2 1, .en(t Ke+(atan (nt( 1. .en+%a4( u*an+ 6en+eta5uan %*(en tentan+ mater( 6enyu*u5an 2. .en4e*as%an mater( 6enyu*u5an %e6ada %*(en den+an men++una%an 6end(d(%an 6en%es 1. .enyam6a(%an 6en+eta5uannya tentan+ mater( 6enyu*u5an 2. .enden+ar%an 6enyu*u5 menyam6a(%an mater( 3. .enanya%an 5a*95a* 3. .enden+ar%an

*ea)*et 3. .ember(%an %esem6atan 6ada %*(en untu% menanya%an 5a*95a* yan+ be*um d(men+ert( dar( mater( yan+ d(4e*as%an 6enyu*u5 '. .endemonstras(%an te%5n(% 6erawatan 3 1& men(t -<a*uas(

yan+ t(da% d(men+ert( dar( mater( 6enyu*u5an

'. .em6er5at(%an

6ayudara 1. .ember(%an 6ertanyaan1. .en4awab 6ertanyaan %e6ada sasaran tentan+ mater( yan+ suda5 d(sam6a(%an 6enyu*u5 2. .eny(m6u*%an mater( 2. .enden+an%an 6enyu*u5an yan+ te*a5 d(sam6a(%an sasaran 3. .ember(%an %esem6atan %e6ada sa*a5 satu %*(en 3. .am6u untu% mendemonstras(%an tentan+ 6erawatan 6ayudara '. .enutu6 a8ara dan men+u8a6%an sa*am '. .enden+ar%an 6enyu*u5 menutu6 a8ara dan men4awab sa*am mendemonstras(%an %emba*( 8ara98ara me*a%u%an 6erawatan 6ayudara 6enyam6a(an %es(m6u*an yan+ d(a4u%an 6enyu*u5

;. -=A"UASI 1. Bentu% 2. 2en(s : "(san : anya 4awab dan demonstras(

-. .-;IA P-.B-"A2ARAN

.en++una%an *ea)*et

>. SU.B-R 1. Sa*e5a# s(tt(. 2&&1. Asu5an Keb(danan Pada .asa N()as. 2a%arta: Sa*emba .ed(%a 2. Saryono dya5 6ram(tasar( 6o(s85a. ?2&&1@. Perawatan 6ayudara. 2o+4a%arta:m(tra 8end(%(a. 3. Boba%# d%%. 2&&'. Keperawatan Maternitas. Ha* '/&. 2a%arta : -!: '. .e**yna# H. 2&&3. Perawatan Ibu Pasca Melahirkan. Ha* 21. 2a%arta : Pus6a Swara

!. "A.PIRAN 1. Ura(an mater( 2. Pertanyaan dan %un8( 4awaban

MATERI PENYULUHAN

PERAWATAN PAYUDARA (Breast Care)

1. Pen+ert(an Post nata* breast 8are 6ada (bu n()as meru6a%an 6erawatan 6ayudara yan+ d(*a%u%an 6ada (bu 6as8a me*a5(r%an/n()as untu% me*an8ar%an s(r%u*as( dara5 dan men8e+a5 tersumbatnya sa*uran susu se5(n++a mem6er*an8ar 6en+e*uaran ASI. Pe*a%sanaan 6erawatan 6ayudara d(mu*a( sed(n( mun+%(n# ya(tu 192 5ar( sete*a5 bay( d(*a5(r%an dan d(*a%u%an 2 %a*( se5ar(. Perawatan 6ayudara ada*a5 suatu %e+(atan yan+ d(*a%u%an se8ara sadar dan teratur untu% meme*(5aran %ese5atan 6ayudara wa%tu 5am(* den+an tu4uan untu% mem6ers(a6%an *a%tas( 6ada wa%tu 6ost 6artum 2. .an)aat dan tu4uan 6erawatan 6ayudara Perawatan 6ayudara 5enda%nya d(*a%u%an sed(n( mun+%(n se*ama %e5am(*an da*am u6aya mem6ers(a6%an bentu% dan )un+s( 6ayudara sebe*um ter4ad( *a%tas.2(%a 6ers(6an %uran+ da6at ter4ad( +an++uan 6en+5(sa6an 6ada bay( a%(bat u%uran 6ut(n+ yan+ %e8(* atau mende*e6. A%(bat *a(n b(sa ter4ad( 6rodu%s( As( a%an ter*ambat serta %ond(s( %ebers(5an 6ayudara (bu t(da% ter4am(n se5(n++a da6at memba5aya%an %ese5atan bay(. ;(6(5a% (bu# a%(bat 6erawatan yan+ %uran+ 6ada saat 6ersa*(nan (bu be*um s(a6 menyusu( se5(n++a 4(%a bay( d(susu%an (bu a%an merasa%an +e*( atau 6er(5 6ada 6ayudaranya.

u4uan 6erawatan 6ayudara ada*a5 : a. .eme*(5ara 5y+ene 6ayudara b. .e*entur%an dan men+uat%an 6ut(n+ susu

8. Payudara yan+ terawat a%an mem6rodu%s( ASI 8u%u6 untu% %ebutu5an bay( d. ;en+an 6erawatan 6ayudara yan+ ba(% (bu t(da% 6er*u %5awat(r bentu% 6ayudaranya a%an 8e6at beruba5 se5(n++a %uran+ menar(%. e. ;en+an 6erawatan 6ayudara yan+ ba(% 6ut(n+ susu t(da% a%an *e8et sewa%tu d(5(sa6 o*e5 bay(. ). .e*an8ar%an a*(ran ASI +. .en+atas( 6ut(n+ susu datar atau terbenam su6aya da6at d(%e*uar%an se5(n++a s(a6 untu% d(susu%an %e6ada bay(nya 3. A%(bat 4(%a t(da% d(*a%u%an 6erawatan 6ayudara Berba+a( dam6a% ne+at() da6at t(mbu* 4(%a t(da% d(*a%u%an 6erawatan 6ayudara sed(n( mun+%(n. ;am6a% tersebut me*(6ut( : a. Put(n+ susu mende*e6

b. Ana% susa5 menyusu( 8. ASI *ama %e*uar

d. Produ%s( ASI terbatas e. ). Pemben+%a%an 6ada 6ayudara Payudara meradan+

+. Payudara %otor 5. Ibu be*um s(a6 menyusu( (. Ku*(t 6ayudara terutama 6ut(n+ a%an muda5 *e8et.

'. 0a%tu Pe*a%sanaan a. Pertama %a*( d(*a%u%an 6ada 5ar( %edua sete*a5 me*a5(r%an b. ;(*a%u%an m(n(ma* 2A da*am se5ar(

,. Ha*9Ha* 3an+ Per*u ;(6er5at(%an ;a*am .e*a%u%an Perawatan Payudara a. Poton+ %u%u tan+an se6ende% mun+%(n#serta %(%(r a+ar 5a*us dan t(da% me*u%a( 6ayudara.

b. :u8( bers(5 tan+an dan terutama 4ar( tan+an. 8. "a%u%an 6ada suasana santa(#m(sa*nya 6ada wa%tu mand( sore atau sebe*um beran+%at t(dur.

/. Persyaratan Perawatan Payudara a. Pen+urutan 5arus d(%er4a%an se8ara s(stemat(s dan teratur m(n(ma* dua %a*( da*am se5ar(. b. .em6er5at(%an ma%anan den+an menu se(mban+ 8. .em6er5at(%an %ebers(5an se5ar(95ar( d. .ema%a( BH yan+ bers(5 dan bentu%nya yan+ menyo%on+ 6ayudara e. .en+5(ndar( ro%o% dan m(numan bera*%o5o* ). Ist(ra5at yan+ 8u%u6 dan 6(%(ran yan+ tenan+ $. "an+%a59*an+%a5 6erawatan 6ayudara a. Pers(a6an a*at untu% 6erawatan 6ayudara

1@ Handu% 2 bua5 2@ 0as5*a6 2 bua5 3@ 0as%om ber(s( a(r d(n+(n 1 bua5 '@ 0as%om ber(s( a(r 5an+at 1 bua5 ,@ .(nya% %e*a6a/baby o(* /@ 0as%om %e8(* 1 bua5 ber(s( %a6as/%asa se8u%u6nya $@ Ba%(# a*as dan 6enutu6 b. Pe*a%sanaan 1@ .ember(%an 6rosedur yan+ a%an d(*a%sana%an

2@ .en+atur *(n+%un+an yan+ aman dan nyaman 3@ .en+atur 6os(s( %*(en dan a*at9a*at 6era+a su6aya muda5 d(4an+%au '@ :u8( tan+an sebe*um d(*a%sana%an 6erawatan 6ayudara ,@ Pasan+ 5andu% d( 6(n++an+ %*(en satu dan yan+ satu d(6unda% B. e%n(% Perawatan Payudara a. em6e*%an %a6as yan+ suda5 d(ber( m(nya% %e*a6a atau baby o(* se*ama 7 , men(t# %emud(an 6ut(n+ susu d(bers(5%an b. em6e*%an %edua te*a6a% tan+an d(antara %edua 6ayudara.

8. Pen+urutan d(mu*a( %eara5 atas# %esam6(n+# *a*u %eara5 bawa5.;a*am 6en+urutan 6os(s( tan+an %(r( %eara5 s(s( %(r(# te*a6a% tan+an %anan %eara5 s(s( %anan. d. Pen+urutan d(terus%an %ebawa5#%esam6(n+ se*an4utnya me*(ntan+# *a*u te*a6a% tan+an men+urut %ede6an %emud(an %edua tan+an d(*e6as%an dar( 6ayudara#u*an+( +era%an 2&93& %a*( e. !era%an9+era%an 6ada 6erawatan 6ayudara 1@ !era%an Pertama Kedua tan+an d(s(m6an d( ba+(an ten+a5 atau antara 6ayudara# +era%an tan+an %e ara5 atas 6usat %e sam6(n+# %e bawa5 %emud(an 6ayudara d(an+%at sed(%(t dan d(*e6as%an# *a%u%an 2&9 3& %a*(.

2@ !era%an Kedua Satu tan+an mena5an 6ayudara dar( bawa5# tan+an yan+ *a(n men+urut 6ayudara den+an 6(n++(r tan+an dar( ara5 6an+%a* %e 6ut(n+ susu# d(*a%u%an 2&93& %a*( d(*a%u%an 6ada %edua 6ayudara se8ara ber+ant(an.

3@ !era%an Ket(+a Satu tan+an mena5an 6ayudara d( ba+(an bawa5# tan+an yan+ *a(n men+urut den+an ba5u# 4ar( tan+an men+e6a*# *a%u%an 6en+urutan dar( ara5 6an+%a* %e 6ut(n+ susu# 2&93& %a*( d(*a%u%an 6ada %edua 6ayudara se8ara ber+ant(an. ). Se*esa( 6en+urutan# 6ayudara d(s(ram den+an a(r 5an+at dan d(n+(n ber+ant(an se*ama 7 , men(t#%er(n+%an 6ayudara den+an 5andu% bers(5 %emud(an +una%an BH yan+ bers(5 dan meno6an+. +. Bers(5%an 6ayudara terutama be%as m(nya% 5. Pa%a(*a5 BH yan+ terbu%a ba+(an de6annya ?untu% Ibu menyusu(@ dan yan+

menyan++a bua5 dada atau *an+sun+ susu( bay(. 1. >a%tor 3an+ .endu%un+ Perawatan Payudara a. .en4a+a 6ayudara a+ar teta6 %er(n+

b. Senam 6ayudara

.an)aat senam 6ayudara ada*a5 men4a+a otot dada seba+a( 6enyan++a# a+ar teta6 %en8an+# 4u+a untu% men8e+a5 6ayudara turun atau %endur sebe*um wa%tunya. .an)aat aerob(%# se6ert( ber4a*an# 4o+(n+ atau na(% se6eda da6at membantu menda6at%an 6ostur tubu5 yan+ ba(%# se%a*(+us mem6erba(%( 6enam6(*an 6ayudara. Senam *a(nnya ada*a5 mendayun+# berenan+# dan *at(5an aerob(% yan+ men++una%an a*at C a*at 6emberat tan+an serta bebera6a +era%an yo+a. Senam r(n+an (n( t(da% men4am(n 6eruba5an bentu% dan u%uran 6ayudara. Namun den+an me*a%u%an senam tersebut otot C otot dada a%an men+uat dan tam6(*an 6ayudara a%an *eb(5 6adat dan (nda5.

"an+%a5 C *an+%a5 yan+ da6at d( *a%u%an 6ada senam 6ayudara ya(tu:

1@ Pertemu%an te*a6a% tan+an d(de6an be*a5an 6ayudara. 2@ Berd(r( den+an te+a% dan *a%u%an +era%an sa*(n+ mene%an. 3@ '@ a5an se*ama , det(%. R(*e%s dan u*an+( +era%an tersebut 1& A. "en+an bawa5 sa*(n+ men++en++am. :en+%eram *en+an bawa5 tan+an den+an te*a6a% tan+an %(r(# dan *en+an bawa5 %(r( den+an te*a6a% tan+an %anan# den+an 6os(s( s(%u sebatas ba5u. ,@ ar(% C tar(% %edua ara5 ?%eda*am dan %e*uar@# 4an+an sam6a( ter*e6as u*an+( +era%an tersebut 1& A. /@ Pertemu%an 4ar( C 4ar( %edua tan+an anda d( bawa5 da+u dan te%u% %eduanya den+an 6os(s( sa*(n+ men+un8(# %emud(an tar(%*a5. a5an se*ama , det(% u*an+( +era%an (n( 1& A. 8. 1@ .em(4at 6ayudara Usa6 6ayudara# d(mu*a( den+an 6ayudara %anan# den+an +era%an %e atas# men++una%an %edua te*a6a% tan+an. 2@ ;en+an sa6uan te*a6a% tan+an# bentu% 6ayudara a+ar men4u*an+ den+an 8ara men+usa6 C usa6 dar( se+a*a ara5 menu4u %eten+a5 ?6ut(n+ susu@# %um6u*%an da+(n+ 6ayudara %eara5 ten+a5# den+an men8ub(tnya. d. Pem(*(5an dan 6erawatan bra.

:ara 6em(*(5an bra me*(6ut( S(De atau u%uran# %awat# dan 8u6.Untu% 6erawatan bra da6at d(*a%u%an send(r( dan 8aranya 6un 4u+a seder5ana.

1@ Rendam bra da*am a(r sabun. 2@ :u8( bra den+an sabun 8u8( a(r# 5(ndar( men++una%an mes(n 8u8( %arena da6at merusa% bentu% bra. 3@ A6ab(*a men+5enda%( men8u8( den+an mes(n# ma%a +una%an mes(n yan+ da6at d( set 5and was5.

'@ Sete*a5 d(8u8( *an+sun+ d(4emur# 5(ndar( 6en+er(n+an men++una%an mes(n a6a*a+( d( 6eras# b(ar%an a(r menetes dar( bra den+an send(r(nya saat d(+antun+. 1&. Perawatan Payudara ;en+an .asa*a5 a. :ara .en+atas( B(*a Putt(n+ en++e*am "a%u%an +era%an men++una%an %edua (bu 4ar( den+an mene%an %edua s(s( 6ut(n+ dan sete*a5 6ut(n+ tam6a% menon4o* %e*uar *a%u%an tar(%an 6ada 6ut(n+ men++una%an (bu 4ar( dan te*un4u% *a*u *an4ut%an den+an +era%an memutar 6ut(n+ %e satu ara5.U*an+( sam6a( bebera6a %a*( dan d(*a%u%an se8ara rut(n. b. 2(%a As( Be*um Ke*uar 0a*au6un as( be*um %e*uar (bu 5arus teta6 menyusu(. .u*a(*a5 se+era menyusu( se4a% bay( baru *a5(r# ya%n( den+an (n(s(as( menyusu( d(n(# ;en+an teratur menyusu( bay( ma%a 5(sa6an bay( 6ada saat menyusu %e (bu a%an meran+san+ 6rodu%s( 5ormon o%s(tos(n dan 6ro*a%t(n yan+ a%an membantu %e*an8aran ASI. 2ad( b(ar%an bay( terus men+5(sa6 ma%a a%an %e*uar ASI. 2an+an ber6(%(r seba*(%nya ya%n( menun++u ASI %e*uar baru menyusu(. 8. Penan+anan 6ut(n+ susu *e8et Ba+( (bu yan+ men+a*am( *e8et 6ada 6ut(n+ susu# (bu b(sa men+(st(ra5at%an 2' 4am 6ada 6ayudara yan+ *e8e dan memera5 ASI se8ara manua* dan d( tam6un+ 6ada boto* ster(* *a*u d( sua6%an men++una%an sendo% %e8(* .O*es( den+an %r(m untu% 6ayudara yan+ *e8et.B(*a ada madu# 8u%u6 d( o*es( madu 6ada 6ut(n+ yan+ *e8et. d. Penan+anan Pada Payudara 3an+ erasa Keras Se%a*( ;an Nyer(# As( .enetes Pe*an ;an Badan erasa ;emam. Pada 5ar( %e em6at masa n()as %adan+ 6ayudara terasa 6enu5 dan %eras# 4u+a sed(%(t nyer(.2ustru (n( 6ertanda ba(%. Berart( %e*en4ar a(r susu (bu mu*a( ber6rodu%s(. a% 4aran+

d((%ut( 6embesaran %e*en4ar d( %et(a%# 4an+an 8emas (n( bu%an 6enya%(t dan mas(5 da*am batas wa4ar.;en+an adanya rea%s( a*am(a5 tubu5 seoran+ (bu da*am masa menyusu( untu%

men(n+%at%an 6rodu%s( ASI# ma%a tubu5 memer*u%an 8a(ran *eb(5 banya%.In(*a5 6ent(n+nya m(num a(r 6ut(5 B sam6a( den+an 1& +e*as se5ar(.

2-NIS 9 2-NIS P-R AN3AAN: 1. A6a yan+ d(ma%sud den+an 6erawatan 6ayudara E 2. A6a sa4a man)aat me*a%u%an 6erawatan 6ayudara E 3. Ba+a(mana +era%an *an+%a59*an+%a5 yan+ benar da*am me*a%u%an 6erawatan 6ayudara E '. A6a sa4a a*at9a*at yan+ d(6er*u%an untu% me*a%u%an 6erawatan 6ayudara E

2A0ABAN P-R AN3AAN: 1. A6a yan+ d(ma%sud den+an 6erawatan 6ayudara E Jawab: Perawatan 6ayudara ada*a5 suatu %e+(atan yan+ d(*a%u%an se8ara sadar dan teratur untu% meme*(5aran %ese5atan 6ayudara wa%tu 5am(* den+an tu4uan untu% mem6ers(a6%an *a%tas( 6ada wa%tu 6ost 6artum 2. A6a sa4a man)aat me*a%u%an 6erawatan 6ayudara E Jawab: a. .eme*(5ara 5y+ene 6ayudara b. .e*entur%an dan men+uat%an 6ut(n+ susu 8. Payudara yan+ terawat a%an mem6rodu%s( ASI 8u%u6 untu% %ebutu5an bay( d. ;en+an 6erawatan 6ayudara yan+ ba(% (bu t(da% 6er*u %5awat(r bentu% 6ayudaranya a%an 8e6at beruba5 se5(n++a %uran+ menar(%. e. ;en+an 6erawatan 6ayudara yan+ ba(% 6ut(n+ susu t(da% a%an *e8et sewa%tu d(5(sa6 o*e5 bay(. ). .e*an8ar%an a*(ran ASI

+. .en+atas( 6ut(n+ susu datar atau terbenam su6aya da6at d(%e*uar%an se5(n++a s(a6 untu% d(susu%an %e6ada bay(nya 3. Ba+a(mana +era%an *an+%a59*an+%a5 yan+ benar da*am me*a%u%an 6erawatan 6ayudara E Jawab: a. !era%an Pertama Kedua tan+an d(s(m6an d( ba+(an ten+a5 atau antara 6ayudara# +era%an tan+an %e ara5 atas 6usat %e sam6(n+# %e bawa5 %emud(an 6ayudara d(an+%at sed(%(t dan d(*e6as%an# *a%u%an 2&9 3& %a*(. b. !era%an Kedua Satu tan+an mena5an 6ayudara dar( bawa5# tan+an yan+ *a(n men+urut 6ayudara den+an 6(n++(r tan+an dar( ara5 6an+%a* %e 6ut(n+ susu# d(*a%u%an 2&93& %a*( d(*a%u%an 6ada %edua 6ayudara se8ara ber+ant(an. 8. !era%an Ket(+a Satu tan+an mena5an 6ayudara d( ba+(an bawa5# tan+an yan+ *a(n men+urut den+an ba5u# 4ar( tan+an men+e6a*# *a%u%an 6en+urutan dar( ara5 6an+%a* %e 6ut(n+ susu# 2&93& %a*( d(*a%u%an 6ada %edua 6ayudara se8ara ber+ant(an. '. A6a sa4a a*at9a*at yan+ d(6er*u%an untu% me*a%u%an 6erawatan 6ayudara E Jawab: a. Handu% 2 bua5

b. 0as5*a6 2 bua5 8. 0as%om ber(s( a(r d(n+(n 1 bua5

d. 0as%om ber(s( a(r 5an+at 1 bua5 e. ). .(nya% %e*a6a/baby o(* 0as%om %e8(* 1 bua5 ber(s( %a6as/%asa se8u%u6nya

+. Ba%(# a*as dan 6enutu6