EDEBYAT SZL

ABSOLUTZM Mutlakl k. Herhangi bir eserde ya da ilkede bir ebedinin varl na ve dei mezli ine inanmak, eseri ya da ilkeyi bu de i meze gre incelemek. AIK HECE Trke szcklerde sesli harf ile belirtilen ksa heceler. rne in a-na-do-lu, a--la-ma gibi. Arapa ve Farsada ise szcklerde sesli harflerle yazlmayp hareke ile gsterilen ksa hecelere verilen isim. rnein ka-de-me, ha-se-ne gibi. Aruz vezninde btn ak heceler ksa hece olarak kabul edilir. AIKLAMA Edebi bir eseri geni okuyucu kitleleri iin anla labilir hale getirmek iin yaplan yazl al malar. Sanatlar eserlerinde anlam herkes tarafndan bilinmeyen szckler, deyimler, durumlar ve d ncelerle, sanatlar kullan r. Bunlarn her biri bir olay, bir durum ya da d nceyi ifade eder. Okuyucu bunlar zmeden eserin btnn anlayamaz. Aklamann amac bu anlamay sa lamaktr. AIKLIK Bir metinde belirtilmek istenen duygu ve d ncelerin kolay, anla l r, herhangi bir ek yoruma aklamaya gerek kalmadan kavran labilir olmasd r.

ADAPTASYON Farkl trde bir eserin (roman, yk, an gibi), sahne veya sinemaya uyarlanmas ya da farkl trde bir eserden (roman, destan, yk gibi) farkl bir edebi eser (rne in oyun) meydana getirilmesidir. AED Eski Yunanl larda iirlerini lirle syleyen saz airlerine verilen ad. AFROZM e itli konularda mutlak bilinmesi gereken ana zellikleri ksa, ak ve anla l r bir biimde anlatma sanat. Yazarlarn derin anlam ykl vecizelerine de afrozim denir. AIZ Bir anadilin herhangi bir ivesi iinde var olan syleyi farkd r. A zlarda dilbilgisi ve szckler farkl de ildir ancak baz sesler de i ik sylenir. Rumeli a z, Karadeniz a z gibi. AHREB ve AHREM Rubai vezinlerinin ana lsdr. Meful ile ba layanlara ahreb, mefuln ile ba layanlara ahrem denir. AHSENL KASAS

Ge
1

ADAPTE Herhangi bir dilde yazlm bir eseri, ba ka bir dile yer ve ki i adlarn de i tirerek, olaylar rf ve adet, duyu ve d n bakmndan aktarld dili konu anlarn hayatna uygulamak yntemli serbest eviri tarzdr. Trk edebiyatnda daha ok tiyatro eserlerinde kullan l r. rne in Tanzimat edebiyat yazarlarndan Ahmet Vefik Pa an n Moliereden yapt adapteler gibi.

ci

K ssalarn, hikayelerin en gzeli. Bu deyim, Kuran- Kerimde Yusuf Suresinde geen Yusuf k ssasn anlatr. AKD HALL D mleme ve zlme. Divan edebiyatnda nesir bir eseri nazma evirmeye akd, nazm bir eseri nesire evirmeye hall denir. AKICILIK Szck ve cmlelerin dile taklmadan kolayca okunabilmesi iin anlatlmak istenen d ncenin rahatl kla anla l r ekilde ifade edilmesi. Akcl k, d ncelerin bir dzenleme kapsamnda sralanmas, bu d ncenin herkes tarafndan bilinen ve kolay sylenebilen szcklerle anlatlmas, cmlelerin ksa ve yap bakmndan do ru olmas ile sa lan r. Akcl k, ierikten ok bir slup zelli idir. AKROST Bir iirde dizelerin ilk harflerinin yukardan a a ya do ru sraland nda anlaml bir szck meydana getirmesi. Divan edebiyatnda akrosti e muv aah ya da istihrac denir. Eski Yunan ve Latin edebiyatnda ise akrosti " dize" anlam na gelir. rne in: Varolan bir sen, bir ben, bir de bu bahar Elden ne gelir ki? Gzelsin, genli in var Dnyada a km z lm gibi mukaddes nan ki bir daha geri gelmez bu gnler lemde bu and r bize dost esen rzgar Cahit S tk Taranc iirin dizelerinin ilk szckleri alt alta okundu unda "VEDA" ismi kyor. AKS, AKS Bir cmlede, bir dizede iki szc n ya da szck topluluklarn n yerleri dei tirilerek yaplan sz sanat. Cmle ya da dizede bir szck di erinin nne ya da arkasna getirilerek cmle ya da dize tekrarlan r. Tard aks veya aks tebdil de denir. Aks-i tam (tam akis) aks-i naks (eksi k akis) olmak zere iki tr var. Aks-i tam, cmle ya da dizenin anlaml iki paras kal p halinde yer de i tirir, ekleme ve karma yap lmaz. rne in: Mmkn de il Hudy bilmek de bilmemek de Mtem grnr di di grnr mtem

Aks-i naks, Cmle ya da dizelerde anlaml szck topluluklarnn yerlerinin baz ekleme ve karmalar yaparak de i tirilmesi yntemidir. rne in: Hayran oluyor kudretine, sununa insan Hayran oluyor kudretine, sununa hayran smail Safa Gelse der-gh na ikrm grrler krem Krema dergehine gelse grrler ikrm Ziya Pa a AKSAN Vurgu demektir. Syleyi farkn belirtmek iin baz seslerin zerine konur. AKS- MFRED Bir szckteki harflerin sondan ba a do ru alnmas halinde yine anlaml bir szc n meydana gelmesidir. rne in ayak-kaya gibi. AKS YON Bir edebi eserde olgularn akd r. rne in bir romandaki aksiyon, tan mlama, d nce ve moral

Ge
2

ci

blmlerinin karlmasndan sonra kalan olaylardr. ALAKA lgi. Bir szc gerek anlam n n d nda bir anlamda (mecazi) kullanmak iin d nlen ilgiye alaka denir. Edebi sanatlarn o unda bu durum sz konusudur. Bu ili ki ne kadar uygun olursa edebi sanat o derece yerinde ve gzel sayl r. ALEGOR Bir d ncenin canl bir varl k olarak anlatlmas. Soyut bir d nceyi heykel ya da resim ile gstermek gibi. rne in adalet d ncesinin gz bal ve elinde terazi bulunan bir kad nla anlatlmas gibi. ALTERASYON iir ya da dzyazda bir uyum yaratmak amacyla ayn sesleri ta yan szckleri sk s k ve art arda tekrarlamak. rne in: Seherlerde seyre koyuldum semay, deryay Tevfik Fikret Kar yatan karl kara da lar kayptr. Dede Korkut ANA DUYGU Bir d nceden ok bir duyguyu dile getirmek, okuyucu ya da dinleyiciye hissettirmek, onlarn benli inde ya atmak amal yaz ya da konu malarn ne karmak istedi i asl duyguyu anlatr. Ana duygu bir metnin zn olu turur. Metinde bu duyguyu destekler haldeki btn yardmc duygu ve d nceler hep ana duyguya balanarak onun daha anla r ve duyulur olmasn sa lar. Ana duygu konu anlam na gelmez. Konu anlatlan ey, ana duygu ise bu anlatlanlardan kan sonutur. ANA FKR Belirli bir konuda yazlm eserlerin temelini olu turan ve okuyucuya verilmek istenen asl d nce.

ANAKRONZM Meydana geli tarihi kesin olarak bilinen bir olay ya ad zaman belli olan bir ki iyi, de i ik bir tarihte gerekle mi ya da ya am gibi gsterme. rne in Nasrettin Hocan n Timur ile ilgili fkralar gibi. Anakronizm bilgi eksikli inden kaynaklanabilir ya da bir ama iin bilinli olarak yaplabilir. ANALZ Bir btn paralarna ayrarak detayl inceleme. Bir edebi eserin analizi, olaylarn, ki ilerin ve sluplarn ayr ayr incelenmesi yntemiyle yap l r. Analizden karlan sonu bir tartma konusu olursa bu duruma ele tiri (tenkit) denir. ANEKDOT Bir edebi eserde anlatlan bir olayn ba l ba na ayr bir btnlk gsteren parasd r. Ksa hikaye, fkra, menkbe anlamlarn da ta r. ANJANBMAN iirde cmlelerin bir dize ya da beyitte bitmeyip di er dize, beyit veya bendlere kaymasd r. Trk iirine Fransz iirinden geti. Servet-i Fnun dneminde yayg nla t. Dzyazy iire yakla tran nemli bir sluptur. rne in: Geen akam eve geldim. Dediler: Seyfi Baba Hastalanm , yatyormu .

Ge
3

ANAGRAM Bir szckteki harfleri kullanarak ba ka bir szck kurmak. rne in sahip anlam ndaki "malik" szc ile tamamlamak anlam ndaki "ikmal" szc kurulabilir. Anagram o unlukla zel isimlerde yap l r. Gerek isim yerine o isimdeki harflerle yap lan bir ba ka isim kullan l r.

ci

- Nesi varm acaba? - Bilmeyiz, o lu haber verdi geerken bu sabah. - Ke ke ben evde olaydm... Esef ettim. Vah vah! Bir fener yok mu, verin... Nerde sopam? K z abuk ol... Gecikirsem kalrm beklemeyin. Zira yol Hem uzun, hem de bataktr... Mehmed kif ANLAM Her szc n anlatt d nce. Szckler birden fazla anlama gelebilir. Bu durumda anlamlardan biri z anlam di erleri mecaz anlamd r. Szckler zamanla yeni anlamlar alarak zenginle ebilir. Zamanla anlamlarn n kaybetmelerine anlam daralmas denir. Dar anlam bulunan szcklerin anlamlarnn geni lemesine de anlam geni lemesi denir. ANLATIM Duygu ve d ncelerin szl ya da yazl ifadesi. Edebiyatta daha ok yazl anlatm iin kullan l r. Anlatm n arac szcklerdir. Szcklerin dilbilgisi kullarna uygun olarak sralanmasyla anlatm ortaya kar. Edebiyatta anlatm genel olarak iki trde yaplr. Biri nesir (dzyaz) di eri nazm (iir). ANTOLOJ Gerek sanat eseri de erindeki rneklerin bir araya getirildi i derleme yap tlar. Yunanca anthos (iek) ve legein (toplama) szcklerinden tremi tir. Batda ilk rneklerini Yunanl lar verdi. Gadaral Meleagros ile Makedonyal Filipposun Stephanos (elenk) isimle derlemeleri ilk antolojidir. Trkedeki ilk antoloji ise mer bin Mezidin 1436da yapt Mecmuatn Nezirdir. 83 airin 397 iirini kapsayan bu antolojiyi Prof. Dr. Mustafa Canpolat 1978de Latin harfleriyle yaymlad . ANTONM Ters anlaml szckler. S cak-so uk, iyi-kt, ac-tatl , ksa-uzun, gzel-irkin gibi. APOSTROF Kesme i areti. zel isimleri eklerinden ayrmak iin (Alinin kalemi), szckteki d en bir harfi belirtmek iin (nolur=ne olur), szc n ekiyle karmamas iin (kolan itin mi) kullan l r. ARASIZ SLUP Bir fikri, bir duyguyu syleyenlerden do rudan do ruya aktarmak. Monolog ve diyaloglar arasz slup rnekleridir. ARKAZM Bir dilin eskimi szcklerini ya da cmle kurulu larn kullanarak edebi eser yaratma. Bu eserlere arkaik denir. ASALET Edebi eserlerde terbiye d , irkin, baya , mstehcen ve galiz saylan szcklerden kanmak. Edeb-i kelam ya da mmtaziyet de denir. Tersi eserlere hasaset ad verilir. ASKI Halk edebiyatnda saz airleri aralarndaki iir yarmalarnda kazananlara verilmek zere duvara tfek, kl , heybe, saz gibi eyler asard . Bunlara ask , asky kazanmaya da ask indirmek denir. YNE Szck anlam aynadr. Herhangi bir eyi veya hali yanstan, gznnde canland ran anlam nda

Ge
4

ci

kullan l r. Tasavvuf edebiyatnda dnya, Allahn tecelli etti i bir aynad r.

BAB Bir edebi eserin dzenlenmesinde, konularn ele al n p i lenmesine gre ayrld blmlerden en geni olan. BDE zm arab . Ama tasavvuf edebiyatnda a k anlam ndad r. BAHR-I TAVL Vezinli, kafiyeli uzun nesir cmlelerden kurulan Divan edebiyat nazm tr. Feilatn, mefailn, mstefi ln gibi czler arka arkaya tekrarlan r. Trk edebiyatnda ok az kullanlm tr. BALAD uzun bir ksa bendden olu an Bat edebiyat nazm tr. Uzun bendlerin dize says 6-10 arasnda de i ir. K sa bend ise 4-5 dizedir. Bu bend tanrya, krala, prense ithaf bendidir. Her bendin sonundaki msra bir tr nakarattr. Masal ve hikaye niteli indeki bendleri ele al p i leyen, ksa ve hikayesi olan iirlerdir. BAS TNAME Divan edebiyatnda yal n Trke ile yazlm gazeller. Bunlara Trk-i basit gazel de denir. Basitnamelerde Arapa ve Farsa szcklerle tamlamalar ok azd r. rne in:

n seve geldi seve gider seni Bu gnl nden sona hey sevd m Ayruluk derdi bana bir bun durur Kim dyer imdi buna hey sevd m

Turmad m umak diler gnlm ku Yce k knden yana hey sevd m Yzni gzler gzel bu uyzden ay Giceler kalur tana hey sevd m

A zn pmek ana ol kim senn S me yok yire ana hey sevd m

Cn dahi bir kez ana hey sevd m Edirneli Nazmi BED Sz, kula a ho gelecek ve ruha heyecan verecek e kilde gzelle tirme yollarn gsteren bilim. lm-i bed de denir. Bu isim altnda toplanan sanatlar iki gruba ayrlr: Szle ilgili sanatlar (Sanayi-i lafziye ): Cinas, i tikak, seci, kalp, tedvir, aks, teddil, tasri, tarsi gibi. Anlamla ilgili sanatlar (Sanayi-i mnev iye ): lhan, tevriye, tenasp, mbala a, leff ne r, tensik, mgalata-i mneviye, tecahl-i rif, hsn-i talil, tezat, istifham, rcu, tekrir, telmin, insal-i mesel, istidrak, tevcih, iktibas gibi. BELGAT Dzgn ve yerinde sz syleme sanat. Szn dzgn, ak, anla lr, gzel olmasn , syleme nedeniyle, sylenene gre dzenlenmesini reten bir bilimdir.

Ge
5

ci

D di bu gnlm sana hey sevd m Nola yaksan bana hey sevd m

BERAT-I STHSAL Szn ba nda eserde anlatlanlar belirten szck ya da syleyi ler. Berat stn gelmek, istihsal yeni ayn grnmesi, ya murun ya mas, ocu un do arken l k atmas anlamlarna gelir. Bu edebi sanata hsn-i ibtida ad da verilir. Amaca iki yolla ula l r. Bir ili ki kurularak ya da ili ki kurulmadan. li ki kurulmasna tahalls , kurulmamasna iktidab denir. Sinan Pa an n Tazarrunamesi, Fuzulinin Hsn A k, Cevdet Pa an n Belagat- Osmanniye adl eserlerinde bu sanatn gzel rnekleri vard r. BERCESTE z, gzel, latif, ince anlaml , kolayca hatrlanan, yaps sa lam dize ya da beyit. Dize iin daha ok msra- berceste, beyit iin de beyt-i berceste tan mlamalar kullanlr. Genel anlamda bir iirdeki en gzel dize ya da beyit de denebilir. Baz berceste rnekleri: Uyduk dil-i divneye dil uydu hevya Ruhi Su uyur d men uyur hasta-i hicrn uyumaz eyh Glib e mini grdm unutdum derdi de dermn da eyh Glib

Aya yire mi basar zlfine ber-dr olanun Zevk evk ile virr cn seri dne dne Necati

Dr olam gerdr olam ber-dr olam mansr olam Yunus Emre

BEZM Sohbet, muhabbet, iki meclisi. Daha ok divan edebiyatnda kullanlr. Tamlamalar halindedir. rne in bezm-i nn durmadan iilen meclis demektir. Bezm-i vslat kavu ma meclisidir. Bezm-i muhabbet a k meclisidir. Bezm-i mey iki meclisidir. Tasavvuf edebiyatnda bezm-i elest e kli kullan l r. Ba langc olmayan zaman demektir. BLADYE Beldeleri konu edinen edebi eserler. Sanatlar grdkleri, gezdikleri, sevdikleri ya da grmek istedikleri beldeleri nazm ya da nesir eklinde anlatr. Divan edebiyatnda Ferdi, Dervi mer Efendi gibi airlerin biladiyeleri vard r. BOZLAK Halk edebiyatmzda bir ezgi tr. Konusunu a iret kavgalarndan, kan davalarndan, a k maceralarndan al r. oklukla Gney ve Orta Anadolu blgelerinde sylenir. Afar bozla , Urum bozla gibi trleri vardr.

Ge
6

BERDAR Aslm , dara acna ekilmi . Divan ve tasavvuf edebiyatnda sevgilinin salarna vurulan " k" tan mlamak iin kullan l r. rne in:

ci

rler pene-i kahrmda olurker lerzn Beni bir gzleri hya zebun etdi felek II. Selim

Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi Muhibb (Kanuni)

CEMYYET Birbirine uygun veya birbirine kart anlaml szckleri bir arada bulundurma. Byle szlere cemi yyetli ad verilir. CEVAZ- EDEB Szc vezne uydurmak amacyla baz de i ikliklerle kullanlmas, hecelerin, seslerin ucun ya da k sa okunmas eklinde yap lan yanl lar ho karlama. iirde byle kullan lar "kusur" kabul edilir. CEZLET Syleyi leri kula a sert gelen szckleri tan mlar. Uyumu konuya gre ayarlayan nemli bir anlatm e kli. rne in, sanat iddet, byklk, vakar, lm, korku, sava gibi konular anlatrken ya da i lerken, szckleri de anlatt konuya uygun d ecek kal n sesliler arasndan seer. Sava anlatrken ekk, glbank gibi szcklerin kullan lmas gibi. Bu tr kal n seslilere elfz- cezele, ta d klar niteli e de cezlet denir. rnein: Saflar dzp hcum hcum edilecek hayl-i d mene Deh et simn u zemn pr-fign olur Evc-i havda ekk tigden vaz- rad u sika reh-gmknn olur Nefi CNK Halk edebiyat rnlerinin yazld defterler. Bir tr antoloji sayl rlar ve yazarlarnn kim oldu u o u zaman bilinmez. APRAZ KAFYE Drder msral bendlerle kurulan nazm ekli. Her drtl n tek sayl dizeleri ile ift sayl dizeleri kendi aralarnda kafiyelidir. Drtlk say s sn rl de ildir. Her tr konuya uygun oldu u iin ok kullan l r. aprazlama da denir. rnein: Hfzn kabri olan bahede bir gl varm Yeniden her gn aarm kanayan rengiyle Gece, blbl a aran vakte kadar a larm Eski rz- hayl ettiren hengiyle Yahya Kemal Beyatl (Rindlerin lm)

DANDZM Yapmack slup. Bu slup sanatlarn taklit edilmemek amacyla kulland klar sluptur. DARAYAK k edebiyatnda kafiye olma olasl d k szckler. kn kar la ma ya da atma srasnda en azndan drt ayak kafiye bulmas gerekir. Di er k da ayn ayakta drt szck sylemek zorundadr. Darayak bu durumda i e yarar. Darkap olarak da adland rl r. DARB-I MESEL Meydana gelen bir durumu, olay bir rnekle anlatmakta kullanlan kal pla m , anlaml szler. Durb- emsl diye de bilinir. DEKADANLIK Edebiyat soysuzla trd klar ne srlen sanat ya da akmlara verilen isim. rne in Ahmet Mithat Efendi, Edebiyat- Cedide airlerini gln gstermek iin onlara dekadanlar demi tir. DELLET Sz ile anlam arasndaki ba lant. Bir szc n okundu u ya da sylendi i zaman beyinde canland rd anlam. ki ba l kta incelenir: Szle alakal olmayan dellet (gayr-i lafzi dellet): Bu da ikiye ayrl r: Dellet-i v aziyye : Szckle anlam arasnda szle ilgili olmayan a rma dayal bir ba lant

Ge
7

ci

vard r. emsiyenin ya muru an msatmas gibi. Dellet-i akliye : Paran n btn, eserin yayncsn , kainatn Allah an msatmas gibi. Szle alakal dellet (Lafz- dellet): Bu da e ayrl r: Dellet-i mutabkiye (Uygunluk): Szn, ifade etti i eyin btnn ifade etmesi. rne in ev denince btn odalarn n akla gelmesi gibi. Dellet-i tazammuniye : Szn ifade ettii eyin bir blmn ifade etmesi. Musluktan e me, evden oda gibi. Dellet-i iltizamiye: Szn kendi anlam iin gerekli olan bir ba ka anlamda kullan lmas. Eli ak, gnl geni , a z sk gibi. DEVR ya da DEV R Tasavvufa gre, yaratl (madde) ve sona eri (mead) arasndaki safhalar anlatan sistem. Tasavvufular bu sistemi bir daireye benzetti i iin bu ismi ald . DEVRYE Tasavvuf edebiyatnda devr konusunu i leyen iirler. DEY M oklukla gerek anlamlarnn d nda bir anlam ta yan kal pla m szler. En az iki szckle kurulur. K sa ve zl anlatm aracd r. Te bih, istiare, mecaz ve kinaye unsurlaryla bir olay tanmlar ya da ifade eder. "A r ba l ", "Dostlar al veri te grsn" gibi.

DEY ME Halk edebiyatnda klarn karl kl iir sylemesi. Atma da denir. En az iki k kendi kendilerine ya da bilirki iler ve dinleyiciler kar snda belli kurallar erevesinde iir yar yaparlar. Birbirlerini denerler, ustal klaryla ne kmaya al rlar. Deyi me u srayla yap l r: Merhabala ma, giri blmdr. klar, birbirlerini ve dinleyicileri "Ho geldiniz", "Sefa geldiniz", "Merhaba" gibi szcklerle rediflerine ba lanan kafiyelerle drtlkler kurarak selamlar. kinci blmde klar kendi ustalarn n iirlerinden rnekler syler. Tekerleme blm denilen nc blm asl deyi me blmdr. Ev sahibi ya da ya l bir ki i dz ya da geni ayakla deyi meyi aar. klar konu ve bend sn rlamas olmakszn verilen oyun zerinden deyi meye ba lar. klar asl ustal klarn ve sanatl klarn burada gstermeye al r. lk ayak bitince di er k yeni bir ayak aar. Deyi me srdke ayaklar darayak halini al r. Deyi me kar l kl soru-yan t ekline dner. klar bylece birbirlerinin bilgi ve sanatlarn ler. Bir ekilde kar sndakini sz sylemez haline getiren k deyi meyi kazan r. Sz syleyememe durumuna "lebde mez" denir. Deyi menin sonunda da klar birbirlerini rahatlatmak, gnl almak iin karl kl ko malar syler. Birbirlerini verek ho gr rne iyle deyi meyi bitirirler. rne in k enlik ile k Feryadnin deyi mesi: enlik: hretin vezir paynda Rtbesiyle ana layk Oturu un o duru un Hem sultana hana layk Feryad: Sefa geldin gzm zre Olsam mihmana layk eyhlislam, sadrazam Do ru AlOsmana layk enlik: Seninle oldum taa u k Gzlerime geldi k

Ge
8

ci

DEY Trk halk edebiyatnda hece vezniyle sylenen iirler. Trk, destan, koaklama, gzelleme, ta lama, nefes, ko ma, tekerleme trlerinin hepsine deyi ad verilir. "Deme" szc de kullan l r.

Duymad m sen kime a k Dillerin Kurana layk Feryad: Bu d kn gnlm aarsn Selim S rat geersin Kevser rmaktan iersin Olasan cihana layk enlik: Kul enli i eder hrmet Rikab n kld m ziyaret Sana nasip olsun cennet Huriye g lmana layk Feryad: Sefil Feryad gresen Meram maksda eresen Sancak altnda durusan Habb-i Rahmana layk DBCE oklukla mensur, bazen de mazmun eserlerin ba nda yer alan ve eserin yazl nedeni ile ieri ini aklayan ba lang ksm . nsz, mukaddime, medhal, szba , ba larken, birka sz gibi szckler de dibce karl d r. DPNOT Yazarn yararland kaynaklar ve al ntlar metnin geti i yerlerde belirtmesi. DYALOG ki ki inin karl kl konu masn tan mlayan Yunanca szck. Roman, hikaye, tiyatro gibi trlerde kahramanlarn karl kl konu malarn n oldu u gibi yazlmasn ifade eder. En ok dram trnde grlr ve sluba canl l k katar. Devrik cmleler kullanmaya elveri lidir. rne in Eflatunun diyaloglar nldr. DRTLEME Halk edebiyatmzda drt dizelik ktalardan meydana gelen nazm ekillerinin genel ad. D EME Trk halk hikayelerinin ba nda geen seili szler. Ayakl saya da denir. Arapa mukkaddime ve medhal, Farsa dibcenin karl d r. D eme ba lama adl giri le ba lar. Sonra duruma gre yalan veya tanr, yaratl zerine bir destan, bir yurt veya sava destan sylenir. Ard ndan asl esere ya da anlatma geilir. DRAMATK Sahnede canland rlmak zere yazlm eserlerin ortak ad . DURAK Hece vezniyle yazlm iirlerde dizelerin belli blmlere ayrld yerler. Durakta szckler blnmez, kula a uyumlu gelen sz bekleri olu turulur. DBEYT ki beyit anlam ndad r. Divan edebiyatndaki rubai trn belirtmek iin kullanlr.

EDA Sz ve yazdaki ifade ekli, uslup tarz, anlat yolu. Belagatlar bunun hakikat, mecaz, kinaye

Ge
9

ci

olmak zere trl oldu unu sylerler. EDEB- KELM Ac, ho olmayan, ayp, irkin, kaba veya u ursuz saylan eyleri kendi adlarn sylemeden ba ka szle ifade etmek. Buna aslet ve mmtaziyet adlar da verilir. Edeb-i Kelm, bir d nceyi, bir olay incelik, aslet ve nezaketle ifade etmek iin anlam, kendine ait olmayan kelimeyle karlan r. Genellikle u durumda bu yola ba vurulur: 1. Sz kabalktan kurtarmak iin. len birisi hakknda "lm" yerine "Rahmet-i Ralmana kavu tu", "sizlere mr", i i elinden al nd n bildirmek zere "Affedildiniz" denmesi gibi. 2. Tazim veya ifadeyi sslemek iin. eyh Galibin a a daki iki beyitten ilki tazim, ikincisi tezyine (s slemeye) rnektir: Bir eb ki Sar-y mmehn Olmu du o mhn sumn Giydikleri ftb- temmz tikleri le-i cihan-sz 3. fadeyi fesahat ynnden bozacak ses, kelime ve terkiplerin tekrarndan kanmak iin. EDSYON KRTK Ele tirel basm. Farkl nshalar bulunan yazma veya matbu eserlerin aralarndaki ayrl klar tespit edilerek asl na en uygun ekilde yaynlan r. Farklar dip notlar halinde gsterildi i gibi aklayc bilgiler de verilebilir. EFSANE Tabiatst zellikler gsteren ki ilerin hayatlarn n ve olaylarn anlatld hikayeler. Efsane halkn hayalgcyle yaratt "ideal insan tipi"ni verir ve nesilden nesile anlatl r. Efsane ile masallar arasnda uygunluk vard r. ki trde de ola anst olaylar i lenir. Yalnz efsane daha inand rcdr. Bu ynyle hikaye ve destana yakla r. Efsaneler yle ayrl r: 1. Yarad l efsanesi (Dnyan n yarad l , tabiat varl klarn n meydana geli i, kyamet gnleri.) 2. Tarihi efsaneler. 3. Ola anst ki iler, varl klar ve gleri konu alan efsaneler. 4. Dini efsaneler. Trk efsanelerinde kahramanl k, fedakarl k, cesaret, ahlaki davran lar, sosyal dzene bal l k, Ahlahn kudretine iman, do ruluk, cmertlik, samimiyet gibi konular yer alr. Gen Osman, Bo Be ik, akc EFe, oban e mesi, Gelin Kaya, Cennet Da , Kan Kuyusu, Yusufuk Ku u gibi efsaneler halk arasnda sylenegelmektedir. EGLOG oban iiri. Birka obann a k, kr hayatnn gzellikleri zerine karl kl konu malar biminde yazlr. Latin edebiyatnda geli en bu iir tr genellikle Bat edebiyatnda grlr. Bir olaya dayand ve karl kl ki ileri konu ald iin kk bir piyesi and rr. Eglog, Trk edebiyatnda kullan lmayan bir trdr. EKLEKTZM Felsefede uyu abilir tezleri toplayp uyu amayanlarn bir yana brakma e ilimini, edebiyatta ise birbirine aykr e itleri ba da tran geni sn rl zevki ifade eder. ELFYE Binlik kar l d r. Bin m sradan meydana gelen manzum eserler iin kullan l r. Elfiyeler edebiyatla ilgili oldu u gibi, hadis, fkh, feraiz, nahiv ilimleriyle de ilgili olabilir. ELGAZ Bilmece anlamna gelen lgaz kelimesinin o ulu. ELFNME

Ge
10

ci

Genellikle m sra ba larndaki kelimelerin ilkharflerinin alt alta elifden yeye kadar alfabetik tarzda devam etmesi ile meydana gelen iir. Divan ve halk edebiyatm zn ortak mahsulleri arasnda yer al rlar. Dini-tasavvufi ve din d konularda rneklerine rastlanr. EMOSYANALZM Sanat ve edebiyat eserlerinde duyguya nem veren estetik anlay. EMPRESYONZM Nesneyi do rudan do ruya tasvir ve analiz etme yerine, onun uyand rd duygular anlatma yolu. XIX yzyl n sonlarnda Fransada do du. nce resimde, sonra di er sanatlarda tesiri grld. Empresyonistler d dnyan n kendi ilerinde b rakt izlenimi dile getirirler. Bu lem, sanatya sadece heyecan ve duygusal dalgalanmalar veren bir uyarcdr. nemli olan sanatn n kendi alg lamalar ve bunlar anlatma yntemidir. Edebiyatn bir amaca hizmet edemeyece ini savunur. Empresyonist edebiyatlar iir, ksa hikaye, tek perdelik manzum piyes gibi ksa al malar tercih etmi lerdir. ENTM ZM tencilik. nsan ruhunun mahrem ve gizli srlarn itenlikle anlatma eilimi. Bu sanat anlayna sahip edebiyatlara entimist denir. ENTONASYON Cmlede heceler, kelimeler ve daha byk anlaml gruplar zerindeki seslerin alal p ykselmesi. Konu macnn anlatmak istedi i anlama yard mc olur. Dinleyicileri duyguland ran, heyecanland ran, co turan zellikler ta r. Cmlenin yap sna gre de i iklikler gsterir. Bazen cmlelerin anlam n da belirler. EP FONEM Bir szl ya da yazl eserde anlatlanlarn hikmetli bir szle son bulmas.

EP GRAM Eski Yunand a mezar ta larna yazlan ksa ve epik nazm ekli. Romal larda ok k sa hiciv manzumesi. EP ZOT Hikaye, roman veya iirde ana konuya ba l ikinci derecede olay; mzikte temalar birbirinden ayran serbest yazlm blmler; tiyatroda bir aksiyona (harekete) katlm ikinci derecede bir aksiyon; Yunan trajedisinin unsurlarn meydana getiren diyaloglu blmlerin her biri. Bu blmler modern tiyatroda perde ad yla bilinir. EPOPE Kahramanl k konusunu i leyen uzun iirler. Kelimenin asl "konu ma, nutuk, sohbet" anlam na gelen Yunanca epospoiene dayan r. ESREM Aruzdaki feln cznden fe ve nyi kaldrp lu yerine getiren fal cz. E HAS ah s kelimesinin oklu u. Eskiden tiyatro eserlerinde ve romanlarndaki kahramanlara veya kadroya bu ad verilirdi. E TER Aruzdaki mefai ln cznden m ve y harflerinin kald rl p yerine getirilen filn cz.

Ge
11

EP GRAF Bir yap n n zelliklerini belirten ve genellikle bir plaka zerine binan n n yzne ili tirilen yazya (kitabe) bir kitab n, bir kitab meydana getiren blmlerin ba na konan, o kitapta veya blmdeki yazlanlar zetler mahiyette szler, iir paralar, ataszleri, vecizeler.

ci

FABL Hayvanlar, bitkiler ve cansz nesneler arasnda geti i hayal edilen retici masallar. Te his ve intak sanat zerine kurulur. Olaydaki ki ilere insan karakteri ve davran verilir. Asl masallardan k sad r. FALNAME Fal ile ilgili kitap. Fal n her bir e idine gre dzenlenen eserler. Y ld zname, tefelname, hurdname, ihtilacname, kyafetname, kehanetname adlaryla da bilinirler. Falnameler okluk manzum yazlrlar. Nesir halinde yazlanlarna genellikle yldzname denir. Falnameler Kurn fal , kur fal gibi dallara da ayrl rlar. Kura ta lar veya bir ka t zerine izilmi noktalar ve noktalarn meydana getirdi i ekilleri konu edinen kura fallar daha ok Hz. Aliye nispet edilir. Edebiyatm zda Cem Sultann Divannda yer alan Faly- Reyhan- Sultan Cem adl kura fal me hurdur. FASIL Ayrma, blme. Bir kitab n blmlerinin her biri. Mevsim mnsna da gelir. Fasl- zayf (yaz mevsimi), fasl- it (k mevsimi), fasl- hazan (sonbahar mevsimi). Tiyatro oyunlarnda perde anlam nda kullan l r. Trk sanat musikisinde bir defada al nan ayn makamdan paralarn tamam na denir. FAS H Dilin btn kaidelerine uyularak do ru, gzel ve ak e kilde konu up yazlmas, ifadenin anlam ve henk bakm ndan kusursuz olmas. FESD-I TELF Sz veya yazda anlam n anla lmayacak kadar kar k olmas.

FESAHAT Szn ses ve anlam kusurlarndan kurtarlmas yollar. fadenin kusurlardan uzak bulunmas hali fashtir. Szn syleni i ve i itili i tatl olmal , anla lmasnda glk ekilmemelidir. Divan edebiyatnda fesahat, kelimede fesahat, kelmda fesahat diye ikiye ayrlr: 1. Kelimede fesahat: Ayn veya yakn mahreten kan harflerin bir kelimede toplanmamasna (tenfr-I hurf), (er kalkl nca); kelimeleri meydana getiren harflerin kayna masnda telaffuz zorlu u olmamasna (mtenfir) (r. tartrtt); anlam herkes tarafndan bilinmeyen kelimelere yer vermemeye (garbet), kelimeyi vezne uydurmak iin eklini dei tirmemeye, ok anlaml bir kelimeyi me hur olmayan anlm nda kullanmamaya gramer hatas yapmamaya (kyasa muhalefet) dikkat edilir. 2. Kelmda fesahat: Telaffuzu gle tiren kelimelerin yan yana getirilmemesi (tenafur-I kelimt). (rne in: u k e yaz k e si u k e k k e si), zincirleme tamlama (tetbu-I izft) yapmamaya (rne in: Alin in ceketinin cebinin ii); Cmle kurulu unun sa lam olmasna, nce sylenecek sz sona, sonra sylenecek sz ne almamaya, szn d mlenmemesine dikkat edilir. FKS YON Bir sanat eserinde uydurularak bulunmu ey. Gnmzde, roman, ksa hikaye gibi nesir halindeki edebi eserler kastedilir. Romanla e anlaml kullan ld da grlr. Ak bir ekilde bir olaya bal bulunmasndan dolay edebi ekiller iindeki birok ah s hakknda kullanlmasna imkan verir. FKTF tibari, gerek olmayan, var saylan demektir. Roman, hikaye, masal, halk hikayesi, destan gibi edebi eserler iin kullanlr. Yazar, d dnyaya zihninde bir ekil verir ve bunu eserine aktarr. Bu tr eserler, tasvir esasna dayand iin olaylar ve kahramanlar fiktiftir. FRAGMATZM Parack diye adland rlabileceimiz bir edebiyat akm d r. lk defa XX. Yzyl n ba larndan talyan yazar A. Sofficinin ba latt bu akmda, gerekten al nm k sa k sa paralar, kk tablolar ve

Ge
12

ci

hayattan grntler (enstanteneler) en belirgin zellii olu turur. FUAYE Tiyatro salonlarnda, perde arasnda oyuncularn ve seyircilerin dinlenmesi iin ayrlan yer.

GALAT Yanl anlam na gelir. Bir kelimenin ilk veya kitapta yazlm eklinden ba ka sylenmesi. okluk e kli galtattr. Yanl oldu u bilindi i halde kullan lmasnda saknca grlmeyen kelime veya kelime grubuna galat- me hur ad verilir. rnek: Asl nda okluk olan evlat, e kya, evrak kelimelerinin evlatlar, e kyalar, evraklar eklinde tekrar okluk yap larak kullanlmas gibi. "Galat- me hur, lgt- fashten evld r" szyle yanl kullan lan yerle mi kelimelerin tercih edilebilece i belirtilir. Genellikle latife, alay iste i ile bir kelimeyi ekil, slp ve anlam bakm ndan dildeki kullan na aykr kullanmaya galat- tahakkumi veya kyasa muhalefet denir. GARABET Dilden d m veya ok az kullanlp henz aylmam kelimelerin kullan lmasyla meydana gelen fesahat bozuklu u. Byle kelimeler iin garib, veh isimlerinin kullan ld grlr. Bu durum eski edebiyatta ok ortaya kard . air ve yazarlar ya ustal k gstermek iin ya da seci, kafiye zorlamalarndan dolay Arapa ve Farsadan i itilmedik kelimeler alarak kullanm lard r. Sylendikleri zaman uygun olan, ancak bugn terkedilmi szler garib-i hsn, hibir devirde benimsenmemi szler de garib-i kubh diye adland rl r. Bir mecburiyet karsnda kullan lan garip kelimelere muvafk , zorunluluk olmadan kullan lanlara ise muhalif denir. GE ki parafraf arasnda bir d nceden di erine geilirken bu fikirlerin balanmas. Paragraflar arasndaki gei in azl veya oklu u yaznn ak, do al olu una gre dei ir. Balanma aksa gei e gerek kalmaz. Gei lerin ksa olmasna dikkat edilir. Gei iin, fakat, bundan dolay, kald ki gibi edatlar yeterli grlebilir. GEZMECE A klarn yolculukta u radklar yerleri anlatan methiyeli veya ta lamal deyi ler. Gezmeceler onbirli destan veya sekizli kesik (semai) biiminde sylenir. Gezilen yerler srayla anlatl rsa, deyi , sra gezmece veya sral gezmece ad n al r. Keremi n (Asl nn ) Pasin, Erzurum kyleri iin syledi i deyi ler bilinen en eski gezmecelerdir. GRZGH Kasidelerin nesip blmnden sonra medhiye blmne geerken sylenen beyit veya beyitler. Asl girizghdr ve ka yeri anlam na gelir. Kasideler okluk bir tasvirle ba lar. Ard ndan girizgahla asl amaca geilir. air esprili bir szle vgye ba lad n belirtir. GNOM K Anlaml szleri nazmla anlatan manzum tr. GRAMER Bir dili meydana getiren ses, szc k yap l , szck haznesi, anlam dei meleri, cmle kurulu u gibi unsurlar inceleyip kurallara ba layan dil bilgisi. Yunanca gramma kknden geliyor. GLDESTE Seme manzum ya da nesir yazlarnn topland dergi. Antoloji de denebilir. GNLK Bir ki inin d ncelerini, duygu ve gzlemlerini gn gnne yazd ve o gnn tarihini koydu u yazlar. Ruzname olarak da bilinir. Gnlk bir tr an dr. Ancak gnlk gn gnne yazl r, an ise

Ge
13

ci

olaylarn ya anmasndan sonra kaleme aln r.

HBNAME Bir olay, bir ki iyle ilgili d nceleri sanki ryada grm gibi anlatarak yazlm eserler. Hbnameler nesir ya da nazm olabilir. Ziya Pa a ile Namk Kemalin "Rya" adl eserleri bu tre rnektir. HCB ki ya da daha fazla kafiyeli olan manzumelerdeki baz szck ya da szckler. Szck anlam perdeci, perde a asd r. Bu ekildeki kafiyelere mahcub ad verilir. rne in lem esir-I dest-I me iyyet deil midir dem zebun-I pen-I kudret de il midir Avn HFIZ-I KTB Kitaplar koruyan ki i. Eskiden ktphaneciler bu isimle adland rl rd . HANE Divan ve halk edebiyatnda drtlklerden kurulu nazm trlerinin her bir drtl . HASASET Szck anlam cimrilik. Ahlaka aykr saylan szckleri edebi eserlerde kullanmaya denir. Ters anlaml s "asalet"tir. HAYE Bir metnin altna ya da kenarna konuyla ilgili aklayc bilgiler yazmak. Eskiden yeni kitaplar yazmak yerine mevcuk kitaplar bu notlarla zenginle tirilirdi. Ha iye yazmaya tahiye , tah iye yazan ki iye muha i, ha iyeli eserlere de muhaa ismi verilir. HA V ya da HAV Yazda gereksiz sz bulunmas. E anlaml szc sk s k kullanmak, anlam iin gerekli olmayan kelimeler bulundurmak, ayn fikri de i ik kelimelerle tekrar etmek, ayn anlama gelen kelimeleri art arda sylemek, yazya yabanc fikir ve hayal kartrmak ha ivdir. Eskiler seci, sz sanatlar ve vezin iin yaz veya iire fazla sz katarlard . Edebiyatmzda ha iv rnekleri ok fazladr. (ve) edatyla ba lanan e anlaml szler sk s k kullan lm tr. rnek: Ahd peyman, bey fruhi, ceng harb, etraf cevanib, feth k ad, ferid yekta, ilm irfan, medh sitayi , sehl asan, vak zaman... eyh Galibi n u beyti ha vin ak bir rneidir: Var m hele sylenmedik sz Kalm m me er denilmedik sz Ha v mfsid ve gayr-i mfsid olmak zere ikiye ayrl r. 1. Ha v-i mfsid: Anlatm bozan sz kalabal iin kullanlr. Yazarn neyi nasl anlataca hakknda kesin fikri olmazsa fikir anla lmaz hale gelir, maksat ifade edilmez. 2. 2. Ha v-i gayr-i mfsid: Fikri anla lmaz hle sokmayan sz kalabal iin kullan l r. Kabh, malih ve mutavassta olmak zere e ayrl r. a. Ha v-i kabh: fadeye irkinlik veren fazlalklar. Sylenmi bir fikrin e anlaml kelimelerle tekrarlanmasnda kabh ha iv grlr. b. Ha v-i melih: Sze gzellik ve kuvvet kazandrmak iin sylenir. Gereksiz gibi grnen bu szler ikinci derecede anlam ifade ederler. c. Ha v-i mutavassta: fadeye gzellik vermedi i gibi irkinlik de vermeyen fazla sze denir. Pek fark edilmeyen e anlaml kelimelerin tekraryla meydana gelir. Bir beytin iki m srasn n ba ve son paralar arasnda bulunan paralara da ha iv denir.

Ge
14

ci

HATIRAT Bir kimsenin kendi hayatn , ya ad devrede grd veya duydu u olaylar anlatt yazlard r. Hatrat, otobiyografiden ayran zellik udur: Otobiyografilerde yazar do rudan kendi hayatn anlatr, duygu ve d nceleri geni yer tutar. Hatratta ise, kendi hayatyla birlikte dnemini ve evresini anlatr. Bazen yazarn kendisini geriye ekerek sadece evresini verdi i de grlr. HAYFA "Yazk, eyvah!" anlamlarna gelen bu kelime Arap harfleri ile bir kelime, noktal , bir kelime noktasz dzenlenen yazlarn ad dr. Tarih m sralarnda keder ifadesi iin kullan l r. HYDE A zdan a za dola m , herkes tarafndan kullan lm , ok duyulmu sz. Edebiyatta bu tr szlerin kullan lmas kusurlu sayl r. rnek: Hyde edya sanma kim el Bir kerre daha demi ler evvel eyh Galib HAZF "Giderme, kald rma" anlam na gelir. Bir ifadedeki kelimelerin bir veya bir kan ya da baz cmleleri kald rma suretiyle yap lan sz ksaltmasna denir. Kasdedilen anlam tek bir kelime ile sylemeye de hazf takdir denir. Arap harfi Tre metinlerde noktasz harflerle meydana getirilen sz iin de bu tabir kullan l r. B-nukat, tecrid gibi szckler de ayn anlama gelir.

HLYE Hz. Muhammedi n i ve d vasflarn anlatan yazlar. Kelime, "Ss, ziynet, cevher, gzel yz, gzellikler" anlam nda. Hilyelerde Hz. Muhammedi n gz ve sa rengi, ekli, boyunun uzunlu u, konu mas, sesinin tonu, belli ba l tavr, bedeni ve di er maddi zellikleri tan mlan r. Mevlid ve mirciyeler gibi slamiyeti n geli me dneminde ortaya kt. Osmanl dneminde yayg nla arak orijinal eserler yazld . Hilye ismi de bu dnemde verildi. HTABET Sz syleme sanat. Bir toplulu a bir fikri, bir davay a lamak, bilgi vermek iin yap lan konu ma. HSN- TALL Anlamla ilgili edebi sanat. Divan edebiyatnda bir olayn meydana geli ini hayali ve gzel bir nedene ba lama yoluyla yap l r. Bu nedenin gerekle ilgili olmamas ve kesin bir etkeninin bulunmas gerekir. Hsn-i tevcih diye de anland rl r. E er neden, gya, sanki, acep, acaba, me er gibi szcklerle olasl klara dayand rl rsa ibh-i hsn-i talil (yani yarm hsn-i talil) yap lm olur. rnek: Aceb bi ba kenrnda dursa lle hacil Ki llezr- cemlinde hr u zrnd r Ahmet Pa a (Lale ba kenarnda utunga dursa a l r m ? nk o lale bahesine benzeyen yznn gzellii yan nda senin bir d knndr. Yani air, sevgiliye, "senin yanaklarn o kadar krm z ki, lale bile

Ge
15

HKMET Do adaki nesnelerin mahiyetini, asllarn anlatan bilgi, ahlaki ve t verici szdr. Edebiyatta, diniahlaki konular i leyen, nasihat eden, ataszleri ve tlerle ssl nazma denir. Bu tr iirler hikemi iirler diye bilinir.

ci

HCV YE Ki ilerin veya toplumun kt ynlerini, kusurlarn , gln durumlarn alayl bir dille ortaya koyan manzum yazlar. Medhiyenin tersi kabul edilir. Yergi de denen hicviye halk edebiyatnda ta lama ad n al r. Hicviyelerde mbala al slp kullan l r. Hicvedilen ki i ahsiyetinin gerek ynleriyle ilgisi olmayan yergi ve svglerle a a lanr.

onun yan nda utan r kzarr" diyor. Lalenin krm zl gzel bir nedene ba lan yor.)

BDA Ya an lan dnemin sanat anlay iinde ola anst bir eser yaratma. rnein Fuzlnin Leyla v Mecnunu , eyh Galibi n Hsn- A k birer ibda kabul edilir. bda eser verebilenlere mbdi, ibdakr, eserleri de bedia olarak adlandrlr. BHAM Bir edebi eserde isteyerek ve bilinli olarak yap lan kapallktr. Sanat, szn anlam n hemen anla lmayacak ekilde kapal tutarak, okuyucusunu d ndrmeyi amalar. Sanatn n istemeden, bilinsiz olarak yapt kapalla ise "tekid" ad verilir. rnek: Nasl istersen yle dinle, bakn: Dallarn zirvesindeyiz ancak Yar yoldan ziyade yerden uzak Yar yoldan ziyade mha yakn Ahmed Ha im CAZ Bir d nceyi ok az szckle zl bir ekilde anlatmad r. Ksaltman n anlam gle tirmemesine dikkat edilir. Buna icaz- muhil denir. Az sz ykl anlamla ifadeye makbul icaz denir. Ataszleri, vecizeler, hikmetli szler bu gruba girer. Makbul icaz iki trdr: Hafz yoluyla icaz: Anlama zarar vermeyecek ekilde baz szckler atlr. Bu cmle karlarak da yaplabilir. Szck karmaya icaz bil -harf denir. rnek: Bir preye bini ferinin Pp u atldu Gevhernin Ziya Pa a

air burada "papucu dama atld y "papucu atld " diye ksaltm . caz, cmle karlarak yap l rsa icaz bil cmel adn al r. rnek: "Ahmet ders al sayd " Burada "ba arl olacakt" cmlesi karlm . Tazammum yoluyla icaz: fadeden szck ve cmle atlmadan yaplan icazd r. ki tr vard r. caz bit-takdr: Ama az szckle anlatl rken ihatal anlam da kar. rnein "Ate d t yeri yakar". v az bil-kasr: Hibir szck atlmadan anlamca zengindir. rne in "Akacak kan damarda durmaz" gibi. DGAM Birbirine yakn iki harfi tek yazarak vurgulu okumak. rne in akal yazp akkal okuma gibi. DL Eski Yunan iirinde mitolojik, epik ve pastoral iirlerin genel ad . Gnmzde sevgi ve mutluluk i leyen iir tr. DMAC Szck anlam sk trmak. Edebiyatta szde ve yazda vg iinde vg ya da a ag lama iinde a a lama yapmay tan mlar. vg iinde vg yapmaya istitb ad da verilir. rnek: Sadrnda seni eyleye Hak dim bki Hep lemin etdikleri imdi bu dud r Nedim

Ge
16

ci

 air sadrazama dua ediyor ama bu duann herkes tarafndan yapld n belirterek vg iinde vg yap yor. FRAT Bir sfat a r lde iddetlendirmektir. Mbala a (abartma) sanatn n bir trdr. GARE Bir airin irinin bir ba ka air tarafndan benimsenmesi anlam ndaki sirkatn tr. Benimsenin iirde baz de i iklikler yap l r veya sadece baz szckler al nrsa sirkat, igare (nesh olarak da adland rl r) olur. iirin szckleri de il anlam benimsenmi se ilmd ya da selh ad verilir. rnek: Rza Tevfikin 1925te yazd Cniye ba l kl iirin ilk drtl : O gece ne kadar gzeldi kinat Havvda bir saf cereyn vard Da lardan ta lardan ta yordu hayat Guyibr-I a kn fezeyn vard Nihal Atszn 1933te yazd Dn Gece ba l kl iirin ilk drtl : Dn gece ne kadar gzeldi lem Gklerin anl bir mehtb vard Sevdn n topraktan ta t bu dem Gnh-I a kn da sevab vard HAM Anlamla ilgili edebi sanat. ki ya da daha fazla anlam olan szc n en uzak anlamyla kullan lmas. E er szcgn iki anlam nn da konuyla ilisi olursa "ilham", szc n zellikle gerekten ok mecaz anlam kastedilirse "kinaye" yap lm olur. rnek: Sahn- emende durma saalnsun sab ile Azdedir nihl bugn berg brdan

HTRA Daha nce hibir airin kullanmad szck, deyim ve sluplar tan mlar. HTSAR Bir d ncenin az szle anlatlmasd r. Geni aklamalara, tan mlamalara girilmeden konu yal n ve do al bir ekilde anlatl r. Bu bakmdan icaza benzer. KMAL Bir cmledeki anlam , ard ndan gelen cmleyle tamamlamak. Her iki cmlenin znesi de o unlukla ortaktr ve ilk cmlede yer al r. rnek: Merd olan kizbe tenezzl etmez Zillet-i kizbe tahamml etmez Nab KSAR Kusur saylan sanatlardand r. Bir d nceyi gereksiz ekilde uzatlan ve tekrarlanan szcklerle anlatmaktr. rne in "Ali gitti mi?" sorusuna karl k "evet" ya da "hayr" yerine "Ali gitti, gelmedi" yan t vermek gibi. KTBAS

Ge
17

Bak ("Fidan bugn yaprak ve bardan kurtulup serbet kald, artk bahenin ortasnda rzgarla salnsn." Br szc hem meyve hem yk anlamndadr. Brdan kurtulmakla a alar hem meyveden hem de ykten kurtulurlar. air burada brn bu iki anlam n kastederek iham yap yor.

ci

Anlam glendirmek iin sze ayet ve hadisler katlmasyla yap lan sanat. Ayet ve hadisler aynen kullan labilir ya da evirisinin bir blm tercih edilebilir. rnek: Zalimlere bir gn dedirtir kudret-i Mevl "Tallahi lekad serekellah aleyna" Ziya Pa a (Yusuf Suresi ayet 91: Tanr hakk iin Allah seni bize stn kld .) LMAM Bir airin, ba ka bir airin iirini biraz dei tirerek sahiplenmesi. rnek: d-i vuslat niin tahamml-i nz eyler bana Rind-i d-d menim ben gam niyz eyler bana Nil- Kadm Ti - istisn ekip gamzen ne nr eyler bana Afet-i a kn kaz arz- niyz eyler bana Namk Kemal LTFAT Sz konuyla ilgili bir ba ka yne evirme eklindeki edebi sanat. Bir yeri, olay, duyguyu, d nceyi anlatrken birden sz yine konuyla ilgili ba ka bir yere, olaya, d nceye, duyguya evrilir. LTZAM iirde kafiyeyi sa layan ya da dzyazda "seci" olarak kullanlan szckten nce gelen ve kafiye ile ayn sayda harf ieren benzer szckler kullanarak yap lan sanattr.rnek: Merasim-i tevkr-i tevfirinde ihmal- taksr olunmayup h l-i fhire ve in mt- zhire ve ziyft- vfire ile Zlkadiro lu tifesi mu tenem oldular. NS CAM Szn dzgn, tutarl ve birbirine ba lanak sylenmesi. Szckler titizlikle seilir, art arda gelen cmlelerde anlaml bir dizili aran r. N A Divan edebiyatnda edebi sanatlarla ykl, ssl dzyazlara verilen isim. n a yazanlara "mn i" denir. Gnmzdeki anlam kompozisyon. NTHAL Ba ka sna ait eserlerden paralar alp kendisininmi gibi gsterme. A rma veya ahz u sirkat tabirleri de ayn anlama gelir. ntihal iirde olursa irkat- ir bu i i yapan da dzd-i shan (sz h rsz) diye anlr. Snblzde Vehbi, Sirkat- ir (iir alma) olay iin u beyti sylemi tir: Sirkat- ir edene kati zeban lzmdr Byledir er-i belgatle fetv-y shan. RSAL-I MESEL Anlamla ilgili sanatlardand r. Sylenen fikri kuvvetlendirmek iin araya atasz veya atasz de erinde rnekler katmaya denir. leri srlen d nce, kendisiyle ortak nokta bulunmayan ba ka bir d nceyle birlikte kullan l r. rad- mesel de denir. rnekler genellikle herkes tarafndan bilinen, sylenen, kabul edilen ataszleri, vecizeler ve hikmetli szlerden seilir. rnek: Tok olanlar bilemez ekti ini a kalan n S rt pek kimseye ahvl-i ita yaz grlr

Ge
18

ci

Sam STDRAD Uygun bir yerde konu d nda bir ey anlatmak. Konuya akl k getirmek, okuyucunun veya dinleyicinin istifadesini sa lamak iin bu yola ba vurulur. Bu tr ara giri ler " stidrad" ba l ile yazlr, biti yeri ayrca belirtilirdi. Sonra bu yntem b rakld , ba l k koymadan aklama yap p "Sadede gelelim" szyle asl konuya dnlmeye ba land. Zaman m zda istidradlar ksa olmak kayd yla parantez veya iki izgi arasnda yap l r. STDRK Anlamla ilgili sanatlardand r. ver gibi grnerek yerme ve yerer gibi grnerek vmek. 1. vme yoluyla yerme: Eskiler tekdz-zemm bi-m y ebbihl medh derlerdir. Ki i vmeye benzer szlerle, kuvvetle yerilir. Ali Pa an n Giritteki ba arszl n dile getiren Ziya Pa an n Zafernmesinden al nan u beyitler bu sanatn en gzel rneklerinden. Brek-Allah zeh kevkebe-i lelal Levha -Allah, aceb nusret-i feyz ikbl! Hak bu kim grmedi a az edeli devre elek Byle bir tefh zafer byle kh icll...

ferin himmetine saf- li-kadrin, Oldu yeste-I tevfik-i Cenb-I Mtel GiridI ald geri himmet-i seyf kalemi Hakkna gelmi iken diye-i istikll

Devleti eyledi bir yle beldan zd Yoksa pek m kil olurdu u zamnda ahvl... htiyar eyledi bu kda u m kil seferi, Yoksa kim etmi idi kendisini istiskl!

2. Yerme yoluyla v me: Eskiler tekdl-medh bi-m y ebb hz-zemm derlerdi. Ki i yermeye benzer szlerle kuvvetle vlr. rnek: Dehrde anlamayup bilmedi i varsa me er Tamau bu z u nifak u hased u gadr u sitem Nab STFHAM Anlamla ilgili sanatlardand r. Cevap alma gayesi gtmeksizin art arda sorulan sorularla yap l r. Sevgi, nefret, teessr, znt, fke, kin, kskanl k, mitsizlik, acz, a knl k, hayret ve hayranl k gibi heyecan verici duygular bu yolla ifade edilir. air duyguya ba l olarak kendi kendisine, herkese veya her eye soru yneltebilir. D nce ve kavram zerine dikkati ekmek iin bu sanata ba vurulur. A r heyecan ve gerilim istifham alelde soru cmlelerinden ayrl r. rnek: akaklarma kar m ya d ne var? Benim mi Allahm bu izgili yz? Ya gzler altndaki mor halkalar? Neden byle d man grnrsnz,

Ge
19

ci

Kimseler olmad bu feth-i mbne mazhar Ne Skender ne Hlg ne Sezar Anibal.

Lerze sald fele e nre-i "Hayyk Allah" R e verdi kreyi gulgule-i "Ya Mtel"

Y llar yl dost bildiim aynalar? Cahit S tk Taranc STHDAM Anlamla ilgili sanatlardand r. ki anlam olan bir kelimeyi, bu iki anlama gelecek ekilde kullanmak. Birinde gerek, di erinde mecazl anlam kasdedilir. rnek: Bahar erdi ald sevdi im hem fasl- dey hem gl Bir sahn-i glistandan biri fasl- glistanda. Muallim Naci Bu beyitte ald fiili birinci msrada fasl- dey (k mevsimi)nin uzakla mas, sona ermesi; ikinci m srada ise, ie in almas anlam na geliyor. STHLAF Trkedeki sesli harfleri baz durumlarda uzatmak. rnek: Verseydi h- mecnn feryadumun sedsn Ku m karr iderdi b mdaki yuvda Fuzl "ba ndaki" ve "yuvadaki" kelimelerinde "a"lar uzun okunur. TKRAR Szle ilgili sanatlardand r. Ayn kkten treyen veya ayn kke ba l harflerin benzerli inden dolay ayn kkten tremi gibi grnen seslerin birarada kullan lmasna denir. rnek: K lmag l muhkem gnl dnyaya akd-i irtibt Sen bir avre msafirsen bu vrn ribt Fuzl Ribt ve irtibt ayn kkten gelir.

TLF Uygunluk. Kelimenin anlamla uygunlu u, kelimelerin vezinle uygunlu u, kelimelerin di er kelimelerle uygunlu u, anlamn n vezinle uygunlu u ve anlam n anlamla uygunlu u. TNAB Sz, gerekti inden fazla kelime veya cmle ile uzatma. cazn kart. kiye ayrl r: 1. tnab- makbul: Makbul saylan sz katmadr. Bu e itte anlam peki tirilir, anlatlacak ey abartl r, kastedilen husus fazla tasvir edilir ve birden sa lan r. rnek: "Yal larn en tabii ve en lzumlu gezinti vastas sandallar! Sade yal larn m ? Bo aziinde herkesin her an, en ok, onlar i ine yaryor. Mehtapla gezginci, szende k k onlar, saz dinleyicilerin mevkibi onlar, yerine gre madrabazlarn bal k deposu onlar, sebze dkkan , dondurmac dkkan , onlar; yrk manav sergisi onlar, tatl su damacanalarnn ambar onlar, hasta sedyesi onlar..." Ru en E ref naydn 2. tnb- mmel: Makbul saylmayan sz katmad r. tnab- mhil de denir. Ha v- kabihler ve tekrarlar makbul saylmayan sz katmanlard r. rnek: Du ile sz hatmedelim, zr hakikatte Szn gevher olursa ye dir itnb ndan cze Nef

KALB Szle ilgili sanatlardand r. Arap harflerine gre bir kelimenin harflerinin yerleri dei tirilerek yaplr. Cinas sanatn n bir e ididir. Cinas- kalb, tecnis-i kalb ve maklb adlaryla da bilinir. kiye ayrl r:

Ge
20

ci

1. Kalb-i kl: Tersinden okundu u zaman da anlaml olan kelime kan sanattr. Buna kalb-i muntazam veya aks-i mfred de denir. rnek: Mr gibi emrine klm itat halk- Rm Rm olupdur nitekim Msya ey eh ihr-i mr Surur Kadim Mr: Karnca, Rm: Anadolu, Rm: taat etme, Mr: Y lan anlam na gelir. 2. Kalb-i baz: Bir kelimenin harfleri de i tirilerek kelime yazma sanatd r. Buna maklb muavvec de denir. rnek: Tahlsine yok mu duc Cniler iinde kald Nc Muallim Naci Cni: Katil, Nci: airin ad . KARAVELL Asl hikaye arasna katlan kk, mstakil hikayeler. Hikayelerin iinde manzum para bulunmaz. bret verici veya gldrc niteliktedirler. Genellikle uzun hikayelerin anlatld toplantlarda zaman zaman dikkatleri ba ka noktaya evirmek ve sahneyi de i tirmek iin sylenirler. KAT Anlamla ilgili sanatlardand r. Susmann sylemekten etkili olaca yerde sz kesmeye denir. Heyecan n doru a ula t noktada bu yola ba vurulur. Genellikle nesirde kullanlan bir sanattr. rnek: Bu da n ilesi dolmaz, Bu da n ilesi solmaz, Bu da bir... Sus air, Hepsini demek olmaz!

Halide Nusret Zorlutuna

KATAR Halk edebiyatnda alt alta sralanan drtlklerin hepsine birden katar denir. KAYABA I Halk edebiyatmzda bir ko ma tr. zel ezgiyle okunur. Trklerin ezgilerine gre blmlenmesinde usulsz okunan trkler blmne girer. Konular kr ve ky hayatyla ilgilidir. obantrks olarak da bilinir. KELAM-I KBAR Ulu sz demektir. Velilerin, byk ki ilerin, ahlaklarn zl szlerini tan mlamak iin kullan l r. KEREM HAVALARI Saz, ba lama, bozuk dzenler e li inde zel bir ezgiyle sylenen trklerdir. Adn yk kahraman Keremden ald san lyor. Akcl ndan dolay ok tutulan bir sluptur. Anadolun un hemen btn blgelerinde sylenir. Kerem, yan k Kerem, kesik Kerem, kandilli Kerem gibi blmlere ayrl r. KES K Halk edebiyatmzda hece says 7 ve 8 olan iirlerin genel ad .

LEDR

Ge
21

ci

Arapa szck anlam "bilmiyorum" demek. Yazar bilinmeyen eserler iin kullan l r. LEBDE MEZ inde "dudak se ssiz harfleri" (yani b, f, m, p, v) diye tanmlanan harfler bulunmayan szcklerle yazlm iirlerdir. "Dudakde mez" ad da verilir. Divan edebiyatnda az ba vurulan bir yntemdir. Asl halk edebiyatm zda kullan l r. Bu trde iirler sylemek bir ustal k i areti sayl r. rnek: Tarik-i a ka gir ehl-i Hd ol Gnl gel layk-i her itil ol Dilersen dehrde zde serlik Gurur-i ch terk eyle ged ol Cidl-i kl ukale yok nihyet Ricalllah ile hl- ina ol ekil izzetle uzlet g esine Azz ol derd- hretten cda ol Dokunmaz leb lebe Remzi okurken Dehn-i dil-bere nkte nm ol

MAKLUB Harfleri tersten sraland nda yine ayn szck kan szckler. rne in mum, bab, aba gibi. MAZMUN Bir dizenin bir ifadenin ta d ve onlardan herkesin anlad gerek ya da mecaz anlama, asl anlam yan nda ta yan bir isme, bir ataszne, yete, hdise, olaya, bir eyi onun zelliklerini a rtracak szck ya da szck gruplarnn veya dizelerin iine yerle tirmeye mazmun denir. rnek: hma yrim giceler a yar tenndan sakn Sen meh-i evc-i melhatsin bu noksnd r sana Fuzul (Sevgilim, gece yarlar d ar kma, yabanclarn ayplarndan sakn. Sen gzellik g nn en yksek yerindeki dolunaysn, gece kmak sana yakmaz, kusur sayl r.) Fuzulin in bu beytinde sevgili, gzelli in doru undaki aya benzetiliyor. Ayn en gzel hali dolunayd r. Dolunay gne in batmasndan nce do ar. Dolunayn gece yars kmas ay tutulmasyla olabilir. Ay tutuldu unda noksand r, kusurludur, gzelli ini kaybeder. Fuzul, bu beytinde "noksan" ve "tan" szckleriyle bir ay tutulmas mazmunu yap yor. MEKTUP Birbirinden uzakta bulunanlarn haberle mesini sa layan bir yaz tr. En eski haberle me aralarndan biri. Szck anlam Arapa "yazlm ey." Farsas name , eski Trk dillerindeki kar l bitig, betik ya da bittidir. Tarihte rol oynam nl ki ilerin, yazar, bilimadam ve

Ge
22

ci

LRK R Din, do a, a k, zlem, gurbet, vatan, lm gibi konularda ki isel duygulan mlarn dile getirildi i, o kulu bir anlatm n kullanld iirlerdir. Eski Yunan edebiyatnda airler iirlerini genellikle lir e li inde syledi i iin isim buradan kaynaklan r. Trk edebiyatnda bir dnem bir tr telli saz olan rebab ile iir sylendi i iin lirik iire "rebabi" denildi. Divan edebiyatnda gazel, murabba, ark, halk edebiyatm zda ko ma ve semailer lirik iire rnek verilebilir.

Ahmet Remzi Dede (Sadece son beyitte dudak se ssiz harfleri var)

sanatlarn mektuplaryla birlikte bir edebi eserler tr olarak kimi zaman ele al nm tr. Sadece mektuplardan olu an kitaplar da vard r. MELHAME Divan edebiyatnda gelecek olaylar anlatan nazm ya da nesir eserlerin ortak ad . MENKUT Divan edebiyatnda szcklerinin tm noktal harflerden olu an iirler. MENSURE (Mensur iir) Duygu, d nce, ya am ya da hayalleri iir inceliinde anlatan dzyaz tr. uyuma nem verildi i iin dilbilgisi kurallarna uygunluk aranmaz. 19. Yzylda Fransz edebiyatnda ilk rnekleri grld. inasinin Fransz edebiyatndan yapt iir tercmeleri edebiyatm zdaki ilk rne idir. MESEL Ataszleri, retici, ahlaki zellikleri bulunan kk hikayelerdir. ME TR Divan edebiyatnda drt czl (yani 4 mefiln 4 mstefiln) ile yazlm vezinleri iki er cze indirerek yazlm iirlerdir. MONOGRAF Bir ki i ya da bir konu ile ilgili zel bir gr le yazlm incelemeler. Ele al nan konu ya da ki iyi her ynyle aklamaya al r.

Bende yok sab- skun sende vefadan zerre ki yoktan ne kar fikr edelim bir kerre Nbi

MUA ER Onar m sral k bendlerle kurulan musammatlar. Divan edebiyat nazm eklidir. MUCEM Arap alfabesindeki noktal harfler. Alfabetik olarak dzenlenmi szlk, hl tercmesi, ansiklopediler byle adlandrl r. Mucem tarih, ebced hesab ile sadece noktal harflerin hesap edilmesine dayan larak d len tarihlerdir. MUHAMMES Be m sral k bendlerden olu an divan edebiyat nazm ekli. Kelime "be lik" anlamndadr. En az 4, en ok 8 bend arasnda yazlm tr. MUKABELE Aralarnda tezat ve kartl k bulunan kelime, tamlama ve szleri birarada kullanmak. rnek:

Ge
23

MUAMMA Ba ta Esmy Hsn (Allahn doksan dokuz gzel ismi) olmak zere konusu insan ismi olan manzum bilmeceler. Kelime "gizli, rtl, anla lmas g veya i aret remiz yoluyla sylenmi sz" anlamlarna gelir. Muammalar lgazlardan farkl d r. Muammalar Allahn isimlerinden biri veya insan ismi iin dzenlenirken lgazlar her ey hakknda dzenlenirler. Yaln z muammalarn bazen lgaz, hatta k edebiyatnda bir e it bilmece ( k -muamma) karl olarak da kullan ld grlr. Muamma alan nda en ok eser veren airimiz Emri (Edirneli Emrullah elebi) olmu tur. Muamman n dzenlenmesinde ebced hesab kullan l r. rnek:

ci

MONOLOG Tek ki inin konu mas, tiyatro oyunlarnda kahramanlardan birinin sahnede kendi kendine yapt uzun konu malarn tamam . Tek ki inin oynamas iin yazlm komedilere de monolog ad verilir.

Safa-y a kn dide gam nla prnem Bir evde ay u d bir evde yes mtem (Safa ile gam, ay u di ile yes u mtem arasnda kartl k bulunmasna ra men birarada kullan lm tr.) MUKATTA Arap alfabesinde kendisinden sonra gelen harfle biti meyen harfler (elif, dal, zel, r, ze, vav) kullan larak sylenen sz. MUKTEZA-YI HL Uslpta zamana, yere, duruma ve hitp edilen ki ilere gre dili ayarlama, szn sylendi i yerin, zaman n gerek ve gereklerine uygun olmas. Mukteza-y makam, itibar- mnasib szleri de ayn anlamda kullan l r. MURAFAKAT slbun, ele al nan konuya gre dzenlenmesi, dile getirilen d nce, duygu ve hayallare uygun d mesine, slp ile ierik arasnda bir ili ki kurulmas. Anlatlan konuya uygun kelime, kelime grubu ve isimler seilir. MURASSA Nesirde iki ibarenin, nazmda ise iki m sran n kelimelerinin sayca denk, karl klaryla vezin ve kafiye bakm ndan birlik olmas. rnek: h melekt ar-pye Mh- cebert per-sye eyh Glib

MUTABAKAT Anlatm iinde kullanlan kelime ve deyimlerin ieri e uygun seilmesi. Kart mbayenettir (aykrl k, ztl k). MUVAFAKAT Kelimenin anlamla, kelimenin vezinle, kelimenin kelimeyle, anlam n vezinle, anlamn anlamla uygunlu u. MUVAZENE Nesirde seci, nazmda kafiye yerindeki szc yaln z vezin bakmndan e it olmas. rnek: Mnderic nsha-i ztnda kemlat-i vcd Mndemic tynet-i pkinde havass-i icd Nd (Mnderic ve mndemic kelimeleri arasnda muvazene vardr.) MLEMMA Bir iirin baz m sralar, blmleri veya bir m sran n baz szcklerin de i ik dillerde yazlmas. Divan edebiyatnda Arapa, Farsa, Yunancan n Trke ile birlikte kullan ld iirler yazlm tr. Tanzimattdan sonra bu dillere Franszca da eklenmi tir. rnek: Eyyhar-ra ibne fil -evkat! Edrikh fe-m mad kad ft.

Ge
24

MUSARRA M sralar birbiri ile kafiyeli olan beyitler. Beyt-i musarra, gazellerin ilk beyitleri (matla) musarrad r. Her m sras ayn kafiyede olan iirlere de musarra denir. (Musarra tuyu gibi) Bu ekilde dzenlenen iirlerin bir ba ka ad mselseldir.

ci

Fevt-i fursat me-kn vakt-i safst, Ki bes hestder-cihn ft. rdi bir dem ki behcetinden an n Sekiz Um a dnd Alt Ciht. ke-m e ikun valem! Tvet in-nefs tbet il-evkat. MNAKKAHYET Gereksiz szlerden arnd rlm zl ifade, konuyu gerektii kadar i leme; anlaml szckler arasnda e itlik bulunmas. MN ET Mensur yaz veya mektuplarn bir araya getirdi i dergiler. Divan edebiyatnda edebi de eri olan yazlar bir defterde toplan r ve merakl lar okurdu. Mn eatlardaki nesirlerde konu birli i aranmaz. Bu eserlerde e itli tarih belgeleri yan nda edebi metinler ve zel mektuplarn biraraya getirildi i grlr. Mn et- Feridun Bey, Nergisi ve Veysinin mn eatlar nldr. Son mn et rnekleri arasnda Mn et- Akif Pa a nemlidir. MN Sanatl dzyaz yazan ki iler. Mn ilerin yazlarn toplayan dergiler mn eattr. MNTEHABT Seilmi eyler. okluk ayn trde kaleme alnm , bir veya daha fazla yazarlara ait yazlar arasndan yap lan semelerle meydana getirilmi eser; semeler, antoloji. MSTE RK Do ulu milletlerin tarih, din, dil, edebiyat ve kltrlerini ara trp inceleyen Batl bilginler. arkiyat, oryantalist, do ubilimci kelimeleri de ayn anlamda kullan l r. M AARE Karl kl iir syleme. Edebiyat ara trmaclar m aareyi e ayrr: 1. Bir divan airinin manzum eserine di er bir airin ayn vezin ve kafiyede nazire yazmas. 2. klar arasnda karl kl iir syleme. Bir n okudu u beyit veya ktaya di er bir air ayn vezin ve kafiyede iir syleyerek cevap verir. 3. Edebiyat merakl larn n iir okumalar, herhangi bir mazmunu ihtiva eden beyitler okunur veya birinin okudu u beyte karl k onun son kelimesiyle ba layan bir beyti ba kas okur. M AKELE Birden fazla anlam olan szcklerin art arda gelecek ekilde, iki anlam ile kullan lmas, birinin syledi i bir sz bir ba ka sn n dei ik anlama gelmek zere tekrarlamas. Karl kl konu an iki ki iden birinin gerek veya mecazi anlamda syledi i bir sz, di eri ba ka bir d nceye yan t olacak ekilde tekrarlar. Birinci anlam gerek olursa oklukla ikinci kullan taki anlam mecazidir. rnek: "Tezer Yine mi kanmyorsunuz szme Ne iin bakm yorsunuz yzme Beni bir kere oka san z ne kar? Melik Sen karsn... Demek ki fitne kar!" Abdlhak Hmid Tarhan MTAKARRN Kafiyeleri birbirinin pe inden gelen ve iki kafiyeli olan iir. rnek:

Ge
25

ci

Hangi kl der ki ancak rh-i gl enden gein Bir de gafiller u nilgh-i venden gein Muallim Naci MTEKERRR Murabba, muhammes, mseddes gibi nazm ekillerinde bendlerin sonlarnda tekrarlanan m sra veya beyitler. MTELEVV N Divan edebiyatnda bir beytin okunu u srasnda kk bir de i iklikle veznin bir ba ka vezne evrilmesi. MZDEV C Murabba, muhammes, mreddes benzeri nazm ekillerinde bendlerin sonundaki m sralarn birinci bend ile kafiyeli olmas.

NAZIM Dizelerden olu an vezinli ve kafiyeli anlatm ekli. Kelime, "dizmek, ipli e inci dizmek" anlamlarn ta r. Nazmda sadece anlam de il, seslerin musikisi de nemlidir. Aklda kolay kald iin ezberlenmesi istenen bilgilerin o u bu yolla ifade edilir. En kk birim dizedir (m sra). Ayrca beyit, kta, bend gibi nazm birimleri de vard r. iirler de nazm eklinde yazl r, ancak her nazm, iir de ildir. NAZRE Bir airin iirine ba ka bir air tarafndan ayn ekil, vezin, kafiye ve redifle yazlan iir. Divan edebiyat nazm trdr. Kelime Arapa "e , de er" anlamlarndaki nazirden gelir. Nazire yazma, tanzir, tanzir etme diye an l r. Nazire gelene i Trk edebiyatna ran edebiyatndan gemi tir. ranl airler nazireye cevb ad n verirler. Alay ve aka yollu yazlm nazirelere tezhil veya hezl denir. rnek: Fuzlnin gazeli Hayret ey bt sretin grdkte ll eyler meni Sret-i hlim gren sret hayl eyler meni Mihr salmazsn mana rahm eylemezsin munca kim Sye tek sevd-y zlfn py-ml eyler meni Zaf tli mn-i tevfik olur her nice kim ltiftn rz-mend-i visl eyler meni Men ged ah yr olmak yok amm neyleyem

Ge
26

NT Hazreti Muhammedi vmek iin yazlan iirler.

ci

NME Mektup, kitap, risle, ferman gibi anlamlar ta yan Farsa bir kelime. Eskiden kitap tr olarak ok kullan lm tr. K yafetnme, kbnme, Hamzanme gibi. Resmi nitelikteki ka t ve mektuplar da nme diye bilinirdi.

NAKARAT iirlerde bendlerin sonunda tekrarlanan msra veya m sralar. Bu blm, anlam bakm ndan her bendi iirin ana duygusuna ba lar. iirin, nakarat blmlerinde ifade olunan duygu ve d nce etrafnda geli mesini sa lar. Nakarat, halk iirinde balama veya kavu tak diye bilinir. Szl musiki eserlerinde ayn sz ve ezgi ile tekrar edilen blm de nakarattr.

rz ser-ge te-i fikr-i muhl eyler meni Tir-i gamzen atma kim ba rm deler kan m dker Akd-i zlfn ama kim fte-hl eyler meni Dehr vakf etmi meni nev-res civanlar a kna Her yeten meh-ve esr-i hatt u hl eyler meni Ey Fuzl klmazsam terk-i tark-i a k kim Bu fazilet dhil-i ehl-i keml eyler meni Fuzl Nedimi n Fuzulinin bu gazeline yazd nazire: Bs- lal in yle sr-b- zull eyler beni Kim gren b- hyt imi hayl eyler beni ire sz bulma a minnet yok amma neyleyim h kim hyret seni grdke ll eyler beni Sevdi im cm- meye hcet nedir lal -i lebin Bir eker handeyle mest-i b mect eyler beni Ba da zlf ruhun and ka bu kimdr dey Snbl gl birbirinden sal eyler beni

Nkhet- zlfnle geldike nesm-i nev-bhar Turra-i snbl-sfat fte-hl eyler beni

Gerdi in grdke sk-mlym me rebin Arz ser-ge te-i fikr-i muhl eyler beni

Hasret-i e minle ben hk-i siyh olsam dahi Baht hir srme-i e m-i gazl eyler beni Gldrr ya alatr ya ltf eder yhud itb Hsl neylerse ol ruhsr- l eyler beni

Arz- hlim ok efendim hak-i py devlete Ltfun amm b-niyz- arz- hl eyler beni Ben kulun lyk de ildir asl na amm yine ltiftn rz mend-i visl eyler beni Gyy bilmez efendim bende-i drinesin Kim Nedm bu mudur dey sul eyler beni Nedm NES R Duygu, d nce ve hayallerin dilgilgisi kurallarna uygun cmleler iinde anlatlmas eklindeki edebi eser. Edebiyatn iki anlatm yolundan biridir. Di eri nazmd r. Nesirde akl n kontrol altnda duygu, d nce ve hayallere yer verilir. Nazmdan daha ge domu tur. D ncelerin fadesi iin nazmdan ok daha zengin imkanlara sahiptir. Hikaye, roman, tiyatro, masal, hatrat, makale,

Ge
27

N-tvnm yle e min hasetinden kim geh Sye-i mjgn- h py-ml eyler beni

ci

sohbet, deneme, gezi yazs, biyografi gibi edebiyat trlerinde hep nesir kullan l r. Nesrin en kk birimi tek ba na bir anlam ifade eden cmledir. Nesir, kullan lan slba gre sade nesir, orta nesir ve ssl nesir olmak zere e itlere ayrl r. NDA Divan edebiyatm zda bir sanat tr. airin korku, sevin, a knl k, ac, zd rap, fke gibi peki tirilmi , duygu ve d ncelerini okuyucuya hissettirebilecek ekilde i lemesi. okluk "ey!, hey!, vay!" gibi nlemlerle seslenilir. Tekrr ve te his sanatlaryla birlikte kullan l r. rnek: Ey midelerin zehr-i tekazas nnde Her zilleti beleyleyen efvf kadide; Ey fazl- tabiatle en mde ve mni m Bir ftrata makrn iken a, tl ve kim Her nim eti, her fazl , hep esbb- rehy Gkten dilenen zll- tevekkl ki... Mry

OTOBYOGRAF Bir kimsenin kendi hayatn yazd eser. Biim ve ieri iyle bir edebi de er ta mal dr. OTOGRAF Yazarn kendi el yazs. Eskiden hatt- dest (el yazs) deyimi kullanlrd .

OZAN Kopuzla trk syleyen en eski Trk airleri. Osmanl dneminde halk airleri iin kullan l rd . k sznn karl oldu u gibi meddah anlamn da ta yordu. Ozanlarn toplumda nemli yerleri vard . Beylerin huzurunda, dini trenlerde, elindeki kopuzunu alarak kahramanl k destanlar okurlar, halk arasnda kssa sylerlerdi. Memluk ordusunun m zka takmnda ozan denilen alg clar oldu u tarihi kaynaklarda yazar. Seluklularda da benzer durum grlr. NSZ Eserin niin ve ne amala yazld n belirtmek iin kitab n ba na eklenen yaz. Bu blmde yazar ya kitab n zetini verir veya hangi nedenle yazd n aklar. Eskiden, "sebeb-i telif-i kitab" (Kitab n yazln n sebebi) sz kullan l rd . Tanzimattan sonra edebiyatlar, mukaddeme ba l altnda yazd klar nszlerde edebiyat anlaylarn belirleyici aklamalar yapt. Namk Kemali n Celaleddin Harzem ah, Recaizade Mahmud Ekremin Zemzeme, Abdlhak Hamid Tarhann Makber mukaddemeleri bunlardand r.

Ge
28

OTTOVA RMA Sekiz msral bir nazm ekli. nce talyan edebiyatnda kullanlm , sonra Fransz edebiyatnda, buradan da Trk edebiyatna gemi tir. Bat edebiyatnda kafiye emas, abababccdir. Bu ema bizde de i ikli e u rayarak ababcccb eklini almtr. Aabbccdc ekli de grlr. Bu nazm ekli lirik tr iin elveri lidir. Ottova Rimay edebiyatmzda daha ok Abdlhak Hamid kullanm tr. rnek: (MAKBERden) Bu makberdir o bba makdem, Bilmem ne duyar girince, adem? Szi lerimin budur ess Hep phelerin bu en fens Benlik aceb kal r m ol dem? Snm erimekte o nr-i ddem. Ben gzler idim bu hli ey yr Senden daha ok zaman akdem... Abdlhak Hmid

ci

PARAGRAF Bir fikrin i lendi i yaz blm. Bir veya birka cmleden meydana gelebilir. Satrba yaplm her blm bir paragraftr. PASTORAL oban ve kr hayatn , kylerdeki ya ay e klini anlatan iir. Greklerin bukolik dedikleri bu tr Edebiyat- Cedideciler e ar-riyne (oban iirleri) diye adland rmlard r. Pastoral iir, ssten, kelime oyunlarndan, yapmacl ktan uzak sade bir dille yazl r. Eski Yunan edebiyatnda Theokrites ile Latin edebiyatnda Vergillius, pastoral iirin ilk ve en gzel rneklerini verdi. PELTEKNME Kekeleme iiri. Lisan-i pepe i ad da verilir. Halk edebiyat nazm eklidir. k, kelimelerin ilk hecelerini, bazen de kelimelerin o unlu unu kekeleyerek syler. Bu tekrarlar lye dahildir. rnek: Bu bu bugn g g grdm y y yzn dilber Ba ba baktm g g gnlm oluptur ziya Di di dilim pe pe peltek s s syler zeban m Ne ne ne derse de de desin dimesin tek sana Abdi ma m PLOT Roman, hikaye, tiyatro gibi eserlerde, ba tan sona devam eden hareketlerin yap s. Bir bakma eserin plan d r. Kahramanlarn ve olaylarn meydana getirdi i devaml l ifade eder. kinci, nc derecedeki ki i ve olaylar, grnp kaybolan bir ba ka zaman, mekan ve olayla ortaya kan ki iler, duygusal davran lar plotu tamamlar ve zenginle tirir. Plot, yap sna gre e itlere ayrl r. Baz plotlar trajik olaylar, bazlar komedi, masal ve hiciv gibi konular gstermek iin kurulur. Eser, bu plota gre kimlik kazan r. POETKA iir zerine d ncelerin ve teorilerin btn. Bu kelime eskiden Franszcada yaln z iirin de il, gzel sanatlarn teorisini gzelli in feslefesini, bir bakma esteti i ifade ederken, bugn iir sanat anlam na gelen bir terim olmu tur. Bat dillerinde poetika konusuna giren birok eser var. Trkede ise, baz iirlerin ve gruplarn bildiri niteli indeki, genellikle savunmaya dayal birka nsz grlr. Necip Fazl K sakrekin de bir Poetikas var. PROZOD Kelimelerin ta d klar seslerin de erlerine ve hecelerin ta mas gereken seslere gre sylenmesi. Tonlamaya, hecelerin vuru una kelimelerin uzunluk ve ksal klarna dikkat edilerek sylenir.

RAKTA Arap harflerine gre bir harfi noktal , bir harfi noktasz kelimeleri kullanarak iir yazma. REKKET Kelime veya cmlelerin dzensiz sralanmasndan ileri gelen okumay zorla trc durum. Divan edebiyatnda yazda kusur sayl rd . RKKAT Anlatmda syleni leri kulakta ince, hafif, ho etki brakan szcklerin kullan lmas. Sanat sevgi, efkat, muhabbet, gzellik gibi konular anlatrkenn szckleri de uygun d ecek ekilde ince sesle kurulanlardan seer. Bu szckler kelim- rahika , ta d klar zellik de rikkatdiye adland rl r. RSALE Kk kitap, bro r. lim veya sanata dair yazlar. nceleri okluk dini konular ele alan kk hacimli kitaplar bu adla anlrlard .

Ge
29

ci

RTM iirde, hecelerdeki vurgu, uzunluk, ksal k, kal nl k, incelik, ykse klik gibi ses zelliklerinin ve duraklarn n dzenli bir ekilde tekrarlanmasndan do an uyum. RONDELET Yedi m sral ek bendden meydana gelen Fransz nazm ekli. RC Divan edebiyat sanatlarndan. Bir d nceyi daha gl hale getirmek iin, sylenen szden vazgeer gibi davran l r. Espri, znt, sevin, deh et, hayret durumlarnda ifadeyi daha gl ve canl klmak iin kullan l r. Vazgeme dng halinde de yap labilir. rnek: Eder isyan ma gnlmde nedmegalebe Neyleyeyim yz bulamam yes ile afvime talebe Ne dedim? Tvbeler olsun, bu dafii erdir Benim zrm gnehimden iki kat beterdir Nr-i rahmet niye gldrmeye ry-i siyehim Tanrn n ma firetinden de byk m gnehim? inasi

SALYE Divan edebiyatm zda yeni yl kutlamak iin yazlan iirler. Bu iirlerde daima girilen yl n tarihini tespit eden bir beyit de bulunur. SARMA KAFYE Drt m sral k bendlerle kurulan nazm ekli. Her drtlkte birinci ile drdnc, ikinci ile nc m sralar kendi aralarnda kafiyelidir. Kafiye emas yledir: Abba, cddc, effe. rnek: Rhumu bu armha kendi ellerimle gerdim: Bir nebi zd rab kayn yor her yerimde. lm, siyah bir tts yakyor gzlerimde Ald m her nefesi son nefes gibi verdim! Yusuf Ziya Orta SATRAN Saz airleri tarafndan aruzun mfteiln mftei ln mfteiln kal b yla ve musammat gazel eklinde yazlan iirler. Musammat beyitlerden olu tu u iin, her msra kafiyeli iki e it paraya blnr. Bu paralar alt alta yazld klarnda drtlklerden meydana gelen yeni bir ekil ortaya kar. Bu eklin kafiye emas yledir: abab cccb dddb... rnek: Sevdi gnl bir psteri / Sanat terzi gzeli Hsnn bir muhtasar / erh ederek sylemeli

Ge
30

SAKNAME Sakiye (iki sunana) seslenmek yoluyla ikiyi (okluk arab ) ve iki meclislerini, adetlerini, ikiyle alakal btn d nce, duygu ve kavram bazan tasavvufi, bazan da dnyevi i leyen iirler. Mesnevi e klinde yazl r. Terkib-i bend, terc-i bend veya kaside eklinde de grlr.

ci

SAGU slamiyet ncesi Trk edebiyatnda len kimselerin arkasndan sylenen iirler. Sevilen, saylan zellikle gsterdi i kahramanl klarla tannm kimselerin lm zerine ozanlar tarafndan, yu ad verilen cenaze trenlerinde okunur, len ki inin yi itli i, iyilii, cmertli i, faziletleri dile getirilirdi.

SADR Bir beyitte birinci m sran n ilk paras ile nesirde cmlenin ilk paras.

Matlan n fikn / Sohbetinin lykn Ben gibi bir kn / Eylemi a kyle deli D t gnl resine / Ka larn n karesine ehre-i menresine / Yand dernum greli Vard ellerim eline / Tutuldu dilim diline Kklnn bir teline / Ba lad bu cn dili Emrah SAYA A k edebiyatnda nesir. Mensur kar l olarak da sayal kullan l r. Secili (msecca) nesre ise ayakl saya ad verilir. SEBK- HND Divan edebiyatnda kullanlan bir slup. Terim, "Hint tarz, Hint slbu" anlamna gelir. Trk edebiyatna XVII. ran airlerinin etkisiyle girdi. Bu nedenle sebk-i sfahni diye de bilinir. ran edebiyatna ise Hindistandan gemi tir. SEC Cmlelerin veya bir cmle iinde birden ok kelimenin sonlarndaki ses benzerli i. Nesirde kullan lan bir e it kafiyedir. Secili nesre msecca ad verilir. Edebiyatm za Arap edebiyatndan gemi tir. SEHL- MMTEN Sylenmesi kolay grlen ama benzeri yaplmak istendi inde gl ortaya kan sz. Bu tr szler sade ve derin anlaml d rlar. En gzel rneklerini Yunus Emre, Sleyman elebi, Mehmed Akif Ersoy vermi lerdir. rnek: Ete kemi e brndm Yunus diye grndm Yunus Emre

SELMET Cmlelerin do ru ve sa lam olmas. fadenin d k, eksi k olmamas gerekir. SELSET Bir yazda cmle ve kelimelerin akc, henkli, kolay ve anla l r olmas. Selset, szklerin birbirine uygun seilmesiyle sa lan r. SELH Ba ka sna ait bir iirin anlam n al p kelimelerini de i tirerek yeniden yazmak. Selh intikali n bir e idi sayl r. SELS Halk iiri nazm ekli. Aruzun fei ltn feiltn feiltn feiln kal b yla gazel eklinde yazl r. Murabba, muhammes, mseddes eklinde yazlm selislere de rastlan r. Kafiye dzeni divan, semai ve kalenderi nazm ekilleri ile ayn dr. rnek: Benden zge sana yok k- vre gzel Szi - firkat ile yakma beni nre gzel Dn gece dde-i hunkr ile ettikte nigh Ci erim ba na atn yine bir yre gzel Nr SERBEST NAZIM Bend, vezin ve kafiye kurallarna ba l olmayan nazm ekli. Bendlerin, m sralarn ve hecelerin

Ge
31

ci

saylar belli dzene ba l de ildir. air isterse kafiyeli yazar. Bendleri sn rlayabilir veya sn rlamaz. nce Fransz sembolistleri arasnda yayld . Trk edebiyatna Servet-i Fnn dneminde Bat edebiyatndan girdi. Serbest nazm n uygulan a ama geirdi: 1. Vezinli-kafiyeli serbest nazm: Servet-i Fnn ve Fecr-i ti dneminde grlr. M sralar bir kelimeye kadar ksald , kafiye belli bir kurala gre sraland. Aruz veznine yer verildi, bir iirde birka aruz kal b veya bu kal plarn e itli czleri kullanld . 2. Vezinsiz-kafiyeli serbest nazm: 1925-1930 yllarnda grlm , 1930dan sonra yayg nl k kazanm tr. Vezin braklm, bir heceye kadar klen dizeler kurulmu tur. Bu dizeler hibir d dzene bal de ildir. air belirtmek istedi i fikri ta yan kelimeyi ne karr. Byk harfler sadece cmle ba larnda kullan labilir. Kafiyeli m sralarn aras alarak kafiye rgs gevetilir. 3. Vezinsiz-kafiyesiz serbest nazm: 1940 yl ndan sonra yayg nla an bu anlayta vezin ve kafiye tamamen b rakld iirde i uyum nem kazand . rnek: Yolcu Yolunda Gerek Hastalar, Kar isterler Kafda n n ardndan Ve buluttan d ek, Onlar, Yaramaz ocuklardr, Sallar durur, Dnyan n balkonundan, D t d ecek! Glgen kayorsa senden, D m se gkte yld zn, Kavga ba lar canla ten arasnda Ne bilelim; Hangi p narn suyu, Ya da iein znde derman, Byk yerden geldi ferman Yolcu yolunda gerek Ali Akba

SONE lk iki bendi drtlk, son iki bendi lk on drt msradan olu an nazm ekli. nce talyan edebiyatnda kullan lm, sonra Fransz edebiyatna, oradan da di er Avrupa edebiyatlarna gemi tir. Edebiyatmzda ilk Cenab ahabeddinin sone eklinde iir yazd n gryoruz. Servet-i Fnn airlerinin hemen hepsi bu nazm eklini benimser. Sone kafiye sistemi e ayrlr. 1. talyan tipi: Kafiye emas abba, abba, ccd, ede 2. Fransz tipi: Kafiye emas abba, abba, ccd, eed (talyan ve Fransz tipi sone arasndaki tek fark son l n dzenindedir.) 3. ngiliz tipi: M sra says de i memekle beraber ilk on iki msra tek bir bend, son iki m sra da ayr bir bend halinde yazlrlar. Kafiye emas: a b a b c d c d e f e f g g. rnek: Yks k Yks n ince eklini yazmak Bana pek g gelir kad nlardan Sorunuz belki bir gzel parmak onu tersim iin bulur imkan Bunu bir ekmenin iinde gren Muteber bir refik-i hane san r; Kadrini pek bilirler elde iken, D t anda mutlaka aln r. O da layk nezketin eline:

Ge
32

ci

Tenine saplan r iken i ne, Yine pekok sever i i lemeyi; Bin letfetle rpn r her n... Sanki bir nahl-i nev-hayta konan Kck bir ku un kk yre i! Ali Ekrem (Bolayr) SZLK Bir dilin veya dillerin kelime haznesini (szvarl n), syleyi ve yazl e killeriyle veren, kelimenin k kn esas alarak, bunlarn ba ka unsurlarla kurduklar szleri ve anlamlarn , dei ik kullan larn gsteren eser. Szlkler tek dilli veya ok dilli olabilir. Madde ba larn a-be-ce sras takip eder. Genel veya zel alanlarla ilgili szlkler hazrlanabilir. Arap harfli eski szlklerde madde ba Arapa kelimenin harfli kknn son harfi esas al narak sralan rd. XIV.-XV.yzyllar arasnda ya am olan el-Kams--Muht (Okyanus Szl ) adl eseri Trkeye eviren Mtercim Asm bu sistemi kulland . lk szlk olarak skenderiye Mzesi ktphanecisi Bizansl Aristophanesin hazrlad eser kabul edilir. slam dnyasnda en nemli szlk X. yzylda ya ayan Frbl smail Cevherinin Sihh adl Arapa eseri. Vankulu Lgat diye bilinen Mteferrikan n bast ilk kitap da bir Sihh evirisidir. Trk kltrnde ilk szlk ise Ka garl Mahmudun Trkeden Arapaya Divan Lgatit-Trkdr. AHESER Nesilden nesile geen, benzeri yazlamayan ykse k de erdeki edebi eser. aheserlerin ba l ca zellikleri yle sralan r: Zengin bir kltr birikimi sonucu yazlr, her devrin okuyucusu tarafndan aran r, okunur ve takdir edilir, zamanla yayl r, ulusal ve uluslararas unsurlar ierir, pekok yabanc dile evrilir, trnde yazlan yeni eserlere rnek olur. VEYE MUGAYERET ivesizlik. Dili kurallar d nda kullanmak. Trk dilini iyi bilmemekten, dilimizin zelliklerini gznne almakszn yabanc dillerdeki baz kullan e killerini tercme edip uygulamaktan do ar. "Me rubat imek" yerine "me rubat almak", "banyo yapmak" yerine "banyo olmak" gibi.

TAKD fadeye akl k getirememe, anlatamama halidir. kiye ayrl r. 1. Lafzi takid: Bir cmlede kelimelerin yerli yerine kullan lmamasndan do ar. rnek: Ben fakr etme terk memnn-i ebn-y zaman Hasl etmezsen de il gam matlab m y Rab bana Rg p Pa a

2. Manevi takid: Bir cmlede kelimeler yerli yerince kullanlmakla beraber bir anlam kmamasna denir. rnek: lemin cn de ilsin cn- lemsin sen Nef TARFAT Mevki sahipleri ve baz grevlileri tasvir eden iirler. Divan edebiyat nazm trdr. Birka beyitlik bendler halinde yazl rlar. Sfi Kasm Pa an n, Kalkandelenli Fikrinin, Gelibolulu Mustafa Alinin, Yeni ehirli Avninin tarifat vard r. rnek: Nedr bildm mi defter-dr efendi E eri bir iki var efendi Kiminn i ini altun iderler Kimin mazl kimin ma bn iderler Olardur si-i genc haznle Olardur shib-i ml u define

Ge
33

ci

Kalkandelenli Fikri TAR Bir gazelin her beytinin veya bir beytinin zerine sekiz m sra eklenerek yap lan mua erdir. Divan edebiyat nazm eklidir. Edebiyatm zda rne i fazla grlmez. Yahya Beyin Muhibbn in (Kanunu Sultan Sleyman) gazeline yapt tairi rnek olarak verilebilir. Haste olmak g ml-i Hazret-i zzet gibi Her ki inn yalmn alak ider gurbet gibi De me bir kimse gre gelmez refahiyyet gibi Nleler gy dery- rhlet-i rhat gibi Dr- dnya cy- frkat menzil-imihnet gibi Devleti bir let-i hengme-i zahmet gibi Sa l gun bnyd yok yinede sret gibi Matla h- cihnun ma rk- hikmet gibi Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihnda bir nefes shhat gibi Yahya Bey TA TR Bir gazelde her beytin iki m srasn n arasna iki veya m sra ekleyerek manzume meydana getirmek. Divan edebiyat nazm eklidir. Kelime, Arapa "bir eyin yars, iki cznden bir cz" anlam ndaki atr kknden gelir. Ta tirde, ayn vezin ve kafiyede, araya iki msra girerse terb-i mutarraf, m sra girerse tahmis-i mutarraf olur. Edebiyatm zda XVIII. yzyldan sonra rnekleri grlen ta tir ok az kullan lan bir ekildir. En ok Halveti eyhlerinden Aydi Baba yazm tr. TAZM N Bir airin, bir msra veya bir beytin bir ba ka airce kullan lmas. Divan edebiyat nazm trdr. Tazmin edilen m sra veya beytin sahibinin zikri arttr. Tazmin eden air, iiri herhangi bir nazm e kline tamamlar ve ald sahibini belirtir. rnek: Recaizade Ekremin iirini tanzim:

Hep seni a kn eserken serde Hsn nn grnr her yerde Gezdi im duygulu vdilerde Seni syler bana da lar dereler Yahya Kemal Beyatl

TECHL- ARF Anlamla ilgili sanatlardand r. Bilinen bir gerei, bilmez grnerek sylemek yntemiyle yap l r. Bilinen ey, bilinmiyormu gibi anlatl rken genellikle bir espriye dayand rl r. Bu yap l rken mbala a ve istifham sanatndan da yararlan l r. rnek: b-gndur gnbed-i devvr rengi bilmezem Ya muht olmu gzmden gnbed-i devvre su Fuzul (Bilmiyorum, dnen kubbe mi su rengindedir, yoksa gzya larm m gkyzn kaplam tr.) Fuzuli, kubbenin, yani gkyznn mavi renkte oldu unu bilmiyor gibi grnyor. Asl nda gzya larn n gkyzn kaplayacak kadar ok a lad n belirtmek iin bu yola ba vurmu tur. TEFRK Anlamla ilgili sanatlardand r. Ayn e ide giren iki ey arasna, birbirine aykr taraflar (tebyn) so kularak bir farkl l k meydana getirilmesidir. rnek:

Ge
34

San rm ismini ku lar heceler Seni syler bana da lar dereler Su a ldar kuzular krda meler Seni syler bana da lar dereler

ci

Budur fark gnl mah er rz- hicrndan Kim ol cnm verir cisme bu cismi ayrr cndan Ortak e it gn, aykr taraflar ise cisme can verme, cisimden can ayrmadr. TEHZL Alay ve aka yollu yazlm nazire. Hezl diye de bilinir. okluk tannm airlerin iirlerine vezin ve kafiye taklit edilerek yazlr. Tehzil, ciddi iirleri baya l ktan uzak ciddi bir duruma soktu u iin edebiyatn gzel ve elenceli rnekleri arasnda kabul edilir. XVII. yzyldan sonra yayg nl k kazanan bu tr iirin rneklerini daha ok Srri, Havyi, Snblzade Vehbi, Hseyin Kmi (Dehri mahlasyla), Fazl Ahmet Ayka, Halil Nihat Boztepe vermi lerdir. TEKRAR Bir ifadede ayn szck ya da syleyi i, estetik kayg gtmeden birka kez tekrar etmek. A r tekrar szkonusu ise buna kesret-i tekrar denir. TELM H Divan edebiyat sanatlarndan. Sz srasnda bilinen bir olaya, bir ki iye, kssaya ya da ataszne i aret etmektir. Ama bu ki i ya da ey uzun uzadya de il bir iki szckle anlatl r. rnek: Ey nme sen ol mh-likdan m gelirsin Ey Hdhad-i mmid Sabadan m gelirsin Nab ( air beytinde Sleyman-Belks k ssa sn hatrlatyor.)

TENASB Divan edebiyatnda anlamlar arasnda ba lant bulunan szcklerin ayn ifadede kullan lmasyla yap lan edebi sanat. rnek: Asb rzigr glistn- dehre Sen serv-i gl-izr hevdar olan bilr Bak

Tenasb, ilham ve tezat sanatlaryla da birlikte kullanlr. Bu ynyle de ikiye ayrl r: lham- tenasb: lham ve tenasb sanatlarn n birlikte kullan lmasyla yaplr. ki anlam olan bir szc n, dize ya da beyit iinde belirtilmemi anlam yla di er baz szcklerin arasnda anlam bakm ndan ba lant kurularak yap l r. rnek: Ne gzel vkadr bu ki asup can gzn Hb- gaflette geen mrm ry grdm Zat (Can gzn ap gaflet uykusunda geen mrmn bir rya oldu unu grp anlamam ne gzel bir olayd r. Rya, d kelimelerinin kastedilmeyen ikinci anlamn n hb ve rya szckleriyle ili kisi vard r.) lham- tezad: lham ve tezat sanatlar birlikte kullanlr. ki anlam olan bir szc n dize ya da beyit iinde belirtilmemi anlam yla anlaml bir szck arasnda ili ki kurmak e klinde yap l r. Belirtilmeyen anlam cinas yoluyla sa lanr. rnek:

Ge
35

TENFR Bir ifadede birbirleriyle uyu mayan harf, hece, szck ya da tamlamalarn kula a ho gelmeyen etki yapmasd r. kiye ayrl r: Harflerle tenfr: k noktalar ayn ya da birbirine yakn harflerin ayn szckte toplanmas. rne in: Yaptrttk Szcklerle tenfr: Syleni leri zor olan, dinlenmesinden zevk al nmayan a r vurgulu szcklerin art arda sralanmas: rnek: u k e yaz k esi, u k e k k esi

ci

Serverlik ister isen ftdelik ir et Kim d meden aya a kmad ba a bde Fuzul (Burada ayak nce kadeh sonra gerek ayak anlamlaryla kastediliyor. Fuzul beyitte szc n vurgulamad ayak anlam ile ba szc arasnda tezat yap yor.) TERDD Bir anlatmda sz dinleyici ya da okuyucunun ilgisini yo unla trd ktan sonra konuyu hi beklenmedik bir sonuca gtrme yoluyla yap lan edebi sanat. Szn ciddi bir sonuca varmas haline terdid-i sdk , varmamasna terdid-i mutyip denir. rnek: Dizilirler ayakta Ana baba ve karde Hayal rak... Irakta Eder fiillerle gre Ba ndan kayar yastk Nura dner karanl k S rlar zlr artk K rka knca ate Necip Fazl K sakrek TERZA RMA er m sral k bentlerle kurulur. Bend says belirsizdir. Tek bir m sra ile sona erer. Kafiye emas yledir: Aba bcb cdc ded e. lk olarak talyan edebiyatnda grld. Dante lahi Komedyasn bu nazm ekliyle yazd. Edebiyatm zda terza rimay Tevfik Fikret, ehryn adl tek iirinde denemi tir. 1908den sonra pek kullan lmam tr. Bu biimde yazlm k sa iirlerin son m srasn n kuvvetli olmasna dikkat edilir. TESB Bir gazelin beyitleri nn be m sra eklenerek yap lan msebbad r. Msebba musammatlardan bir nazm eklidir. Kafiye emas yledir: Aaaaa (aa) bbbbb (ba) ccccc (ca). Tesbi, Trk edebiyatnda ok az grlr. zzet Mollan n Fuzulinin bir beytini, Leyla Han mn da zzet Mollan n bir beytini tazmin yoluyla olu turdu u tesbiler de vard r. TE TABU-I ZFT kiden fazla ismin meydana getirdii zincirleme tamlama. Edebiyatm zda Trke, Farsa, Arapa kaidelere gre kurulmu e it tetbu izfta rastlan r. Trke kurala gre iki, Farsa kurala gre kelimeden meydana gelen tamlamalar anlatm bozmaz. Trke tetbu- izfta rnek: "Ahmetin sylediklerinin do ruluk derecesinin ara trlmas..." Farsa tetbu- izfta rnek: Ey vucd- kmiln yin eclr- feyz-I Hak sitn m kble- hct- erbb- yakn Fuzul TEVRD ki airin birbirinden habersiz ayn msray veya beyti tesadfen yazmas. TEVKYE Anlamla ilgili sanatlardand r. ki veya ikiden fazla anlam olan bir kelimenin yakn anlamn syleyip uzak anlam n kasdetmek. Birok edebiyat bu sanat iham sanatyla ayn kabul etmi tir. Fakat ihamda, ikiden fazla anlam olan kelimenin bir m sra veya beyitte btn anlamlar kasdedilirken, tevriyede uzak anlam na i aret edilir. rnek: Kyunda nle kim dil-i m tkdan kopar Bir namedir Hicazda u akdan kopar

Ge
36

ci

Nili-Kadim TRYOLE On m sral bir nazm eklidir. nce iki msral ksm, sonra drder m sral iki ksm gelir. Birinci k sm n ilk m sras birinci drtl n sonunda, yine birinci ksm n ikinci m sras ikinci drtl n sonunda tekrarlan r. Drt msral ksmlarda, eklenen m sralarn ilk m sra ile anlam btnl sa lamas gerekir. Kafiye emas yledir: Ab aaaa bbbb. rnek: Yznde hasta-i sevd gibi mellet var, Nedir bu hl-i peri an n ey hill-seher? Sabh- feyz-i bahride mbtesem ezhr emen emen mtemevvic nesm-i anber-br: Niin? Ben anlamad m kimden etsem istifsr? Yznde hasta-i sevd gibi mellat var! Dem-i seherde yan nda u parlayan ahter Hazan iinde solan bir iek gibi dil-ber Srr fec ile dn iken btn yerler, Nedir bu hl-i peri an n ey hill-i seher? Tahsin Nuhid

VEZN- HAR Halk iiri nazm ekli. Aruzun mstefiltn mstefiltn mstefiltn mstefiltn kal b yla murabba eklinde yazl r. Her m sra bir mstefiltn czne s acak ekilde drt kelime veya kelime grubuna blnr. Birinci m sran n 2. Cz ikinci m sran n ba na, ikinci msran n 2. Cz nc m sran n ba na, nc msran n 2. Cz drdnc m sran n ba na getirilir ve bu czlerden sonra gelen czler birbirlerini izler. rnek: Ey vasl cennet/kl cna minnet/vay, serv- kamet/cn ire cansn K l cna minnet/vay serv- kamet/cn ire cansn/nev-res fidansn Vay serv-kamet/cn ire cansn/nev-res fidansn/suh- cihansn Cn ire cansn/nev-res gidansn/h- cihansn/gzden nihansn. Tokatl Nur

Ge
37

VECZE Syleyeni belli, ksa, anlaml sz. zdeyi diye de bilinir. Bireysem ya da toplumsal bir ilke, bir gr , bir kan y en ksa yoldan anlatr. Ya am deneyimine ve gzleme dayanr. Vecizeler ba msz yazld gibi, bir eserin iinde da n k da bulunabilir. slam byklerinin bu tr szlerine kelam-kibar denir. Vecize nce eski Yunan edebiyatnda yazlm tr. Klasizm edebiyat dneminde, Larochefoacauldn Maximes (Vecizeler) adl eseriyle Avrupaya gelmi tir.

ci
******************************* GECL http://Gajil.20m.com