MATEMATIKA 1

FON, 2008

,H=C=  HE 4=@A = LE
13.10.2008.

VEKTORSKI PROSTORI I SISTEMI

8- 6 45 1 24 56 41 5156- 1 1 -)4 10 -, )31 ) 15216 ) 216) )

VEKTORSKI PROSTORI

,ABE E?E = LA J HI C FH IJ H= E A=H = =LEI IJ E A =LEI IJ LA J H= *= = E @E A E = LA J HI C FH IJ H=

1 Definicija vektorskog prostora

A = A V AFH= = I KF A = A K F A E A = IK + : V 2 V E : K V V >E =H A FAH=?E A

linearni prostor ako je: 1. (V, +) Abelova grupa, 2. (x + y ) = x + y , 3. ( + ) x = x + x, 4. ( ) x = ( x), 5. 1 x = x, za sve x, y V i sve , K . Elementi skupa V su vektori, a elementi skupa K su skalari.

,ABE E?E =  Algebarska struktura (V, K, +, ) je vektorski ili

Ako je K = R, vektorski prostor je realan, a ako je K = C , vektorski prostor je kompleksan.

3AIJ IA LA J HI E FH IJ H

=G=L= I= I=

= x I= x

Primeri

V =C K=R V = Rn

= + E IK IJ= @=H@ A FAH=?E A K C K = R = + E IK @ABE EI= E I=

(x1 , . . . , xn ) + (y1 , . . . .yn ) = (x1 + y1 , . . . , xn + yn ), (x1 , . . . , xn ) = (x1 , . . . , xn ),

I KF ILED F E = IJAFA = A LA AC @ n K = R = E IK I=>EH=A F E = E AA F E = >H A " V = RR I KF ILED BK ?E = f : R R K = R = + E IK @=JA I=

V = Pn + (f + g )(x) = f (x) + g (x), (f )(x) = f (x), K=R

V = C [a, b] +

I KF ILED AFHA E@ ED BK ?E = = [a, b] = E = K FHAJD @ FHE AHK

K @=JED LA J H= E

A @= IA CA AHENA LE LA J H

Linearna kombinacija vektora x1 , . . . , xn iz V je vektor x dat sa x = 1 x1 + 2 x2 + + n xn , gde su 1 , . . . , n skalari iz K .

,ABE E?E =

,ABE E?E = ! Ako je X = {x , . . . , x }, skup svih linearnih

1 n

kombinacija vektora x1 , . . . , xn je linearni omotaq ili lineal nad X i oznaqava se sa L(X ).

,= A
L(X ) = {1 x1 + + n xn | 1 , . . . , n K }.

2 Linearna zavisnost i nezavisnost vektora

,ABE E?E = " Vektori x , . . . , x

1

vektorskog prostora V su linearno zavisni ako postoje skalari 1 , . . . , n iz K , od kojih je bar jedan razliqit od nule i za koje va i
n

1 x1 + 2 x2 + + n xn = 0. U protivnom, vektori x1 , . . . , xn su linearno nezavisni.

,HKCE HAGE = LA J HE x1, . . . , xn IK E A=H A =LEI E = E =LA@A A A@ = IJE I A@E @= A 1 = = n = 0 GEC A@ A @= IK LA J HE @ ED A A@= K = LA J H E A=H =LEI E ) IK x1, . . . , xn E A=H =LEI E @= IK E x1 , . . . , xn , x E A=H =LEI E

su linearno zavisni ako i samo ako je jedan od ih linearna kombinacija ostalih.

1 n

6A HA = 1 Vektori x , . . . , x
Dokaz.

) IK LA J HE =LEI E J=@= K ED L E A=H >E =?E E A >=H A@= I = =H H= EGEJ @ K A 8A J H K J= I = =H A E A=H = >E =?E = IJ= ED >H KJ = A A@= @ ED E A=H = >E =?E = IJ= ED @= A E A=H = >E =?E = ILED A@ = = K E = A@= I = =H A A@ = 

,ABE E?E = # Beskonaqno mnogo vektora su linearno nezavisni

ako je svaki ihov konaqan podskup linearno nezavisan. U protivnom, vektori su linearno zavisni.

3 Baza i dimenzija vektorskog prostora

,ABE E?E = $ Skup linearno nezavisnih vektora je baza

vektorskog prostora ako je L(B ) = V .
Primeri

 A@ = >= = FH IJ H= Rn A
{(1, 0, . . . , 0), (0, 1, . . . , 0), . . . , (0, 0, . . . , 1)}.

A@ = >= = FH IJ H= Pn(t) A
{1, t, t2 , . . . , tn }.

6A HA = 2 Svaki vektor vektorskog prostora mo

Dokaz.

e se na jedinstven naqin izraziti kao linearna kombinacija vektora baze.

A = A x V E A = A B = {x1, . . . .xn} >= = = L(B ) = V J A x L(B ) ) FHAJF IJ=LE @= A

x = 1 x1 + + n xn = 1 x1 + + n xn ,

J=@= A
(1 1 )x1 + ( n n )xn = 0,

F= > C A =LEI IJE LA J H= >= A I A@E

1 1 = 2 2 = = n n = 0,

@ I

1 = 1 , 2 = 2 , . . . , n = n

8A J HI E FH IJ H E = LENA >= = = E IK ILA EIJA =H@E = IJE ) >= = E = =G= >H LA J H= FH IJ H A =G @E A E = =

6A HA = 3 Sve baze konaqno-dimenzionalnog vektorskog prostora

imaju jednak broj vektora.

,ABE E?E = % Broj elemenata baze konaqno-dimenzionalnog

vektorskog prostora V = {0} je dimenzija tog prostora i oznaqava se sa dimV . Za V = {0} je dimV = 0.

Primeri

dimRn = n dimPn = n + 1.

5L= E E A=H A =LEI= I KF LA J H= LA J HI C FH IJ H= A E E >= = E E @A A A >= A

A = A V LA J HI E FH IJ H @E A E A n E A = A B = {x1 , . . . , xn } A@ = >= = J C FH IJ H=

,ABE E?E = & Ako je za

x = 1 x1 + 2 x2 + + n xn za x V , skalari 1 , 2 , . . . , n su koordinate vektora x u bazi B .

H@E =JA IL= C LA J H= K @=J >= E IK A@E IJLA A

SISTEMI LINEARNIH JEDNAQINA

2 = IEIJA = E A=H ED A@ =GE = H= AH L FH=LE

4 POJAM SISTEMA LINEARNIH JEDNAQINA

4.1 Definicija sistema i rexea

A = A K @=J F A E A = aij , bi K = i = 1, . . . , m E j = 1, . . . , n

,ABE E?E = ' Sistem S oblika

a11 x1 + a12 x2 + + a1n xn = b1 a21 x1 + a22 x2 + + a2n xn = b2 . . . . . . . = . . am1 x1 + am2 x2 + + amn xn = bm

je sistem linearnih jednaqina nad poem K sa nepoznatim x1 , x2 , . . . , xn , koeficijentima aij i slobodnim qlanovima bi . Ako je b1 = b2 = = bn = 0 sistem je homogen, a u protivnom je nehomogen. Sistem S je kvadratni za m = n, a pravougaoni za m = n.

H= E =FEI IEIJA = A
n

aij xj = bi ,
j =1

i = 1, 2, . . . , m.

je rexee sistema S ako zamenom u sistemu xk sa k za k = 1, . . . , n dobijamo m taqnih jednakosti. Sistem je rexiv (saglasan, neprotivureqan, mogu ) ako ima bar jedno rexee, a u protivnom je nerexiv (nesaglasan, protivureqan, nemogu , kontradiktoran). Ako sistem ima samo jedno rexee, onda je odre en, a ako ima vixe rexea, onda je neodre en.
1 2 n

,ABE E?E =  Ure ena n-torka ( , , . . . , ) K

7 @= A A K = R 5 KF ILED HANA= IEIJA = S

RS

=G=L= I=

,ABE E?E =  Sistemi S

i S2 su ekvivalentni ako imaju iste skupove rexea, odnosno ako je RS1 = RS2 .
1

,ABE E?E = 
2. mno

Ekvivalentne transformacije sistema su:

1. zamena mesta jednaqinama, ee jednaqine brojem koji nije nula,

3. dodavae jedne jednaqine drugoj jednaqini.

6A HA = 4 Ekvivalentne transformacije ne meaju skup rexea

sistema.

4.2 Matriqni zapis sistema

) A A = (aij )mn AF =JED IEIJA @ I

LA J H I > @ ED G = L= E X LA J H A @= IA =FENA K > E K

AX = B,

a11

a12

a1n

a21 a22 a2n x2 b2 = . bm xn am1 am2 amn

x1

b1

=JHE?= A A =JHE?= IEIJA = S = =JHE?= A = (A|B ) A FH NEHA = =JHE?= IEIJA =

) A =JHE?A A =FENA E K > E K

=GE = I= A1, . . . , An IEIJA

x1 x2 b 2 = , bm xn b1

A @= IA

A1 A2 An

@ I

x1 A1 + x2 A2 + xn An = B.

) A A HACK =H = =JHE?= HANAA IEIJA = A @HA A LA J H X = A1 B HANAA =JHEG A A@ =GE A

Primeri

 = IEIJA
ax + by = , cx + dy =

E = )

=JHEG E =FEI AX = B C@A A A ad = bc =JHE?= A A HACK =H = F= A

d b 1 X = ad bc c a d b 1 , = ad bc c + a a b , A= c d B = , x X = . y

@ I

d b x= , ad bc

a c y= . ad bc

A IEIJA

AX = B 2 1 1 A = 1 3 2 , 3 3 1

@=J I=

, B= 3 9

J=@= A
|A| = 2, A1

F= A

1 1 1 1 = 7 5 3 , 2 11 7 5

2 2 1 1 1 1 1 3 = 1 . X=A B= 7 5 3 2 9 1 11 7 5

5 KRAMEROVO PRAVILO
5.1 Kramerove formule

A = A AX = B @=JE L=@H=J E IEIJA I= HACK =H A E A = A |A| = D 1 A@ = IJE

A12 A22 1 adjA B = X = A 1 B = |A| D A1n A2n A11 A21

=JHE?

An1 b1 b2 An2 bn Ann

I A@E @= A
1 xk = D

bi Aik
i=1

= k = 1, . . . , n ) A Dk @AJAH E = J= = IA @ >E = @ @AJAH E = JA D J= NJ IA k J= = = A E LA J H B JA @AJAH E = JA F k J E 2HA = J=@= A n i=1 bi Aik H= L J A L=E I A@A A JLH AA

6A HA = 5 Ako je matrica sistema regularna, sistem ima

jedinstveno rexee dato sa Dk xk = , D k = 1, 2, . . . , n.

LA B H K A IK F =JA =

H= AH LA B H K A

Primer

= IEIJA
x + y + 2z = 4, x + 2y + z = 2, 2z + y + z = 1 4 1 2 D1 = 2 2 1 = 3, 1 1 1 1 1 4 D3 = 1 2 2 = 9, 2 1 1 D2 1 y= = , D 4 D3 9 z= = . D 4

E =
1 1 2 D = 1 2 1 = 4, 2 1 1 1 4 2 D2 = 1 2 1 = 1,

F= A

2 1 1 D1 3 x= = , D 4

5.2 Diskusija rexea sistema

= I LK H= AH LED B H K = I A@E @=  IEIJA E = A@E IJLA HANAA = A D = 0 IEIJA A A CK = A D = 0 E Dk = 0 = A

k {1, 2, . . . , n}

! A = @EHA J C @C L H= HANEL IJE IEIJA = = A D = 0 E Dk = 0 = IL= k {1, 2, . . . , n} LA JHA>= H= =JH=JE IK>@AJAH E = JA E = D E = Dk 5FA?E = D CA IEIJA = D = 0 E = I= JHELE = HANAA

Primeri

 = IEIJA
x + y + az = a2 , x + ay + z = a, ax + y + z = 1

E = @= A
D = (a + 2)(a 1)2 , D2 = (a 1)2 , D1 = (a + 1)(a 1)2 , D3 = (a 1)2 (a + 1)2 .

2HA = J A = a {2, 1} IEIJA E = A@E IJLA HANAA

a+1 x= , a+2 1 y= , a+2 (a + 1)2 z= , a+2

= A a = 2 IEIJA E A I=C =I= AH A D2 = 0 = A a = 1 A = @EHA J C @C L H= AH A D = D1 = D2 = D3 = 0 A KJE IEIJA A J=@= A LEL= A J= A@ =GE E x + y + z = 1 F= E = >AI =G C HANA=

CA IEIJA
x + y + 2z = 0, x + 2y + z = 0, 2z + y + z = 0

E = I= JHELE =

HANA= (0, 0, 0) AH A D = 4 = 0

15216 ) 216) )
 8A J HI E FH IJ H E A=H = =LEI IJ E A =LEI IJ LA J H= ! *= = E @E A E = LA J HI C FH IJ H= " H= AH L= JA HA =