graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.2 / 2009

METODA PROGRAMIRANOG PONAANJA U NELINEARNOJ ANALIZI OKVIRNIH KONSTRUKCIJA ZGRADA

Mladen osi1
Rezime: U radu su prikazani aspekti primene metode programiranog ponaanja (capacity design method) u nelinearnoj statikoj seizmikoj analizi okvirnih konstrukcija zgrada. Na osnovou razliitih koncepcija formiranja mehanizama loma sistema, analizirana su deformaciona stanja i merodavne lateralne smiue sile u osnovi zgrada. U tom smislu razmatrana su 4 modela (mehanizma loma) uz njihovu nelinearnu statiku analizu i uporeene pushover krive i vrednosti ciljnih pomeranja. Kljune rei: metoda programiranog ponaanja, mehanizmi loma, nelinearna statika seizmika analiza

Resume: This paper shows aspects of using the capacity design method for nonlinear static seismic analysis of buildings. Using different concepts for development of failure mechanisms, deformation states and design lateral forces were analyzed at the basis of building. Four models (failure mechanisms) were considered with nonlinear static analysis, and than pushover curves and design lateral deformations were compared. Key words: capacity design, failure mechanisms, nonlinear static seismic analysis

1. UVOD
Za uobiajeno optereenje konstrukcija ostaje u linearno-elastinom podruju rada materijala i odnos izmeu nosivosti i deformacija je jednostavan. U sluaju dejstva zemljotresa, a u zavisnosti od njegove jaine, pojedini delovi konstrukcije prelaze u nelinearno podruje rada materijala. Da bi se pratilo ponaanje konstrukcije u nelinearnom domenu u uslovima dejstva zemljotresa, razvijene su nelinearna dinamika i statika seizmika analiza. Usled kompleksnosti nelinearne dinamike analize u poslednjih dvadesetak godina razvijena je nelinearna statika seizmika analiza, a ija se podela generalno moe izvriti na konvencionalnu i adaptivnu [1]. Ovom analizom se vri procena odgovora sistema na dejstvo zemljotresa, pri emu se ukazuje na lokacije kritinih mesta gde se mogu oekivati vee nelinearne deformacije, kao i globalno ponaanje konstrukcije u nelinearnom podruju.
dipl.in.gra., student poslediplomac, Fakultet tehnikih nauka, Univerzitet u Novom Sadu
1

Za nelinearnu statiku seizmiku analizu koristi se termin pushover analiza (nonlinear static pushover analysis) jer se zasniva na principu analize postepene lateralne deformacije sistema, dok se prati ukupna raspodela lateralne sile. Primenom nelinearne statike seizmike analize mogue je odabrati mesta potencijalnih plastifikacija sistema, ime se stvaraju uslovi da se na sistemu formira poeljni mehanizam loma. Na taj nain se kotrolisanim razvojem nelinearnih deformacija na sistemu spreava da isti doe u stanje potpunog kolapsa.

2. FORMIRANJE SISTEMA

MEHANIZMA

LOMA

Nelinearna statika seizmika analiza koristi inkrementalno-iterativnu proceduru za proraun jednaina ravnotee sistema primenom metode konanih elemenata. Inkrementalno-iterativna procedura se izvrava sve dok se ne dostigne unapred definisani nivo horizontalnog pomeranja ili dok ne nastupi kolaps konstrukcije. Ovakvom inkrementalno-

graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.2 / 2009

iterativnom procedurom omogueno je praenje razvoja materijalne nelinearnosti u plastinim zglobovima, pri razliitim fazama optereenja konstrukcije [2] (slika 1.). Ulaskom u domen nelinearnog ponaanja nastupa redukcija krutosti preseka, a to se odraava na stanje celokupnog sistema preko preraspodele statikih uticaja. Dakle, u ovakvim situacijama nije mogue kontrolisati razvoj nelinearnih deformacija u kritinim presecima.

stubovima. Na osnovu ovakvih polaznih pretpostavki razvijena je metoda programiranog ponaanja (capacity design) [4]. Glavna ideja ove metode je da se unapred izaberu elementi, odnosno naini neelastinog deformisanja koji mogu formirati mehanizme sa velikom sposobnou absorpcije energije i ne ugroavaju vertikalnu nosivost konstrukcije. Ti elementi se namerno dimenzioniu tako da se prvi plastificiraju. Istovremeno su detalji njihovog izvoenja takvi da omoguavaju to veu disipaciju energije. Ostalim elementima obezbeuje se dovoljno velika nosivost tako da se mogu programirani mehanizmi absorpcije u potpunosti prihvatiti (slika 2.).

Slika 1 - Inkrementalni razvoj nelinearnih deformacija

Slika 2 - Ilustracija metode programiranog ponaanja

Pri formiranju veeg broja plastinih zglobova ponaanje sistema se znatno menja u odnosu na poetno stanje, tako da se mogu uspostaviti zakonitosti na osnovu kojih sistem postepeno prelazi u mehanizam. Raspored plastinih zglobova i naponskodeformacijsko stanje u svakom plastinom zglobu definie mogue mehanizme loma sistema, a sa druge strane mehanizam loma zavisi od geometrijskih karaketeristika sistema i poloaja optereenja. Poto se razmatra apliciranje optereenja u inkrementima, to se moe uzeti u obzir i promena mehanizma loma sistema u toku nelinearnih statikih seizmikih analiza. Kod jednostavnih sistema i koncetrisanih optereenja mehanizmi loma se mogu unapred predvideti, dok se kod sloenih sistema i optereenja oni pretpostavljaju primenjujui postupke teorije plastinosti [3]. Razlikuju se: boni, gredni i zglobni kao osnovni mehanizmi loma, dok se kao sloeniji identifikuju kombinovani mehanizmi loma.

3. KONCEPT METODE PROGRAMIRANOG PONAANJA

Prethodno su opisani opti postupci analize mehanizma loma, pa se na osnovu ove injenice i nazivaju mogui mehanizmi loma sistema. U odreenom sistemu nee uvek biti poenjo formiranje razliitih mehanizama loma, pogotovo ne u

Sa fs je oznaena raunska nosivost slabijeg elementa. To je unapred odabran element (ili elementi) koji ne ugroava globalni stabilitet konstrukcije i kome je mogue obezbediti dovoljan duktilitet. fj je raunska nosivost jaeg elementa. To su u principu manje duktilni elementi (na primer oni koji rade na smicanje) ili elementi ije bi ruenje moglo ugroziti globalni stabilitet konstrukcije (na primer stubovi). Treba imati u vidu da je zbog razliitih faktora (konzervativnost projektovanja, standardne dimenzije, minimalni zahtevi o armaturi, rezerve u materijalu) stvarna nosivost slabijeg elementa (fs) obino mogo vea od raunske (>1). Sa druge strane postoji odreena mogunost da je stvarna nosivost jaeg elementa manja od raunske. Opisanom metodom [5] mogue je obezbediti da, nezavisno od jaine zemljotresa, sila u neduktilnim elementima ne bude vea od unapred propisane sile fs, jer slabiji duktilni elementi rade kao osigurai. Ukoliko se analiza proiri na viespratne okvirne konstrukcije zgrada, idealan plastini mehanizam bio bi da se razviju plastini zglobovi na krajevima greda i samo na krajevima stubova na mestima ukljetenja [6]. Primenjujui prethodno opisanu metodu sprovedene su nelinearne statike seizmike analize za viespratnu zgradu primenom softvera SAP2000. Kao reprezentativni model zgrade usvojen je etvorobrodni okvir u ravni sa deset spratova. Razmatrana su etiri razliita mehanizma loma sa unapred usvojenim rasporedom plastinih zglobova. Plastini zglobovi za

graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.2 / 2009

prvi mehanizam (mehanizam I) su postavljeni samo na krajevima greda. Kod drugog mehanizma (mehanizam II) plastini zglobovi su postavljeni samo na krajevima stubova. Trei mehanizam je sa plastinim zglobovima postavljenim na krajevima greda i na krajevima stubova na mestima ukljetenja (mehanizam III), dok je poslednji mehanizam sa plastinim zglobovima postavljenim na krajevina svih tapova (greda i stubova) (mehanizam IV). Na osnovu prethodno definisanih numerikih modela izvrene su nelinearne statike seizmike analize (slika 3.), primenom koncepta inkrementalnoiterativne formulacije. Usled postojanja velikog broja plastinih zglobova na sistemu korien je veliki broj inkremenata, a takoe i iteracija usled potrebe za smanjenjem rezidualnog optereenja posle svake iteracije. Razvoj sile u plastinom zglobu definisan je prema propisima FEMA 356 [7], a koji se zasniva na primeni krive obvojnice (backbone curve).

Dalji korak u komparativnoj analizi razliitih modela bio je da se primenom adekvatne metode odredi merodavan nivo lateralnog ciljnog pomeranja i odgovarajua seizmika sila. Za ovo istraivanje primenjena je metoda spektra kapaciteta (capacity spectrum method) prema ATC-40 propisima [8]. Rezultati analiza su prikazani u formatu ADRS (acceleration displacement response spectrum). Na osnovu preseka pushover kriva i kriva zahteva (demand curve) odreen je nivo ciljnog pomeranja Ut i merodavne lateralne sile Pt (tabela 1.).
Tabela 1 - Ciljna pomeranja i merodavne lateralne sile za razmatrane mehanizme meh. I Ut (cm) Pt (kN) 7.6 896.1 meh. II 7.3 731.8 meh. III 7.5 850.8 meh. IV 7.2 712.2

Slika 3 - Razvijene pushover kriva za razmatrane mehanizme

Generalno, najloija situacija se dobija za mehanizam II poto je kod istog dozvoljeno samo formiranje plastinih zglobova na stubovima. U odnosu na mehanizam IV gde je dozvoljeno formiranje plastinih zglobova i na gredama smanjena je globalna duktilnost, dok je nosivost gotovo identina. Daleko bolja situacija je za mehanizme I i III. Ukoliko se dozvoli samo formiranje plastinih zglobova na gredama onda je mogue postii i najveu nosivost u nelinearnom domenu. Kod mehanizma III gde je dozvoljeno formiranje plastinih zglobova na gredama i stubovima na mestima ukljetenja, daleko je pojovljnija situacija u odnosu na mehanizam IV gde se uspostavlja plastificiranje po svim tapovima sistema. Vea je nosivost u nelinearnom domenu, krutost je pozitivna i duktinost je znatno uveana, gotovo dvostruko.

Uporeujui nivoe ciljnog pomeranja moe se konstatovati gotova identinost, ali je razlika u merodavnim lateralnim silama znaajna. Naime, mehanizam sa plastifikacijom po svim tapovima i mehanizam sa plastifikacijom samo po stubovima imaju znatno manje vrednosti merodavnih lateralnih sila. Za druga dva mehanizma ove vrednosti sila su znatno vee, a to ukazuje da su mehanizmi znatno krui pa navlae na sebe vee seizmike sile. Vee lateralne seizmike sile znae i potrebne vee poprene preseke, odnosno potrebnu armaturu za prijem smiiih sila. Poveanje sila za trei mehanizam u odnosu na etvrti iznosi do 20%. Na slikama 4.-7. prikazane su pushover krive i krive zahteva u ADRS formatu za sve mehanizme, respektivno.

Slika 4 - Pushover kriva i kriva zahteva za mehanizam I

Evidentno je da je kod mehanizma II i pri prekoraenju nivoa ciljnog pomeranja najmanja

graevinsko arhitektonski fakultet u niu

nauka + praksa

12.2 / 2009

vrednost mogue duktilnosti, dok je kod prvog i treeg mehanizma znatno vea.

etaama za drugi i etvrti mehanizam, u odnosu na prethodna dva mehanizma.

Slika 5 - Pushover kriva i kriva zahteva za mehanizam II

Slika 8 - Meuspratni driftovi za razmatrane mehanizme

4. ZAKLJUAK
Savremeni koncept analize zgrada u uslovima zemljotresnog dejstva gotovo da nije mogue zamisliti bez primene metode programiranog ponaanja, ime se dobija uvid u ponaanje sistema pri razvoju nelinearnih deformacija i kontrola unapred odabranim najpovoljnijim mehanizmom loma sistema.

Slika 6 - Pushover kriva i kriva zahteva za mehanizam III

LITERATURA
[1] FEMA (1997) FEMA 273. Washington [2] CSI (1998) SAP2000 Integrated Finite Elements Analysis and Design of Structures, Detailed Tutorial Including Pushover Analysis. Berkeley [3] Tomii, I. (2003) Modeliranje seizmiki otpornih armiranobetonskih okvira. Graevinar, Zagreb, br. 55, str 449-455 [4] Paulay, T., Priestley, M. J. N. (1991) Seismic Design of Reinforced Concrete and Masonry Buildings. New York: John Wiley & Sons [5] Anii, D., Fajfar, P., Petrovi, B., SzavitsNossan, A., Tomaevi, M. (1990) Zemljotresno inenjerstvo visokogradnja. Beograd: Graevinska knjiga [6] Alendar, V. (2004) Projektovanje seizmiki otpornih armiranobetonskih konstrukcija kroz primere Deo B. Beograd: Graevinski fakultet [7] FEMA (2000) FEMA 356. Washington [8] ATC (1996) ATC-40. Redwood City

Slika 7 - Pushover kriva i kriva zahteva za mehanizam IV

Uporeujui stanja plastinih zglobova za nivo drifta 0.4%, za prvi i trei mehanizam karakteristian je razvoj plastinih zglobova u srednjim i donjim etaama, dok je kod drugog i etvrtog mehanizma karakteristian razvoj plastinih zglobova u srednjim etaama. Takoe, kod drugog i etvrtog mehanizma su izraeni meuspratni driftovi (slika 8.) u srednjim etaama, a to ukazuje na razvoj velikih nedozvoljenih deformacija koje su stvorene kombinovanim, odnosno stubnim mehanizmima loma. Jasno se uoava poveanje meuspratnih deformacija u srednjim