1-1

sht Statistika ?
Qllimet: Pas ksaj ore t ligjeratave ju duhet t jeni n gjendje q t :
Kuptoni rolin dhe rndsin e statistiks.
Spjegoni se ka kuptoni me dukuri masive variabile, mostr, njsi statistikore dhe variabl. Bni dallimin n mes t variablave kualitative dhe variablave kuntitative Bni dallimin n mes t variablave diskrete dhe variablave t vazhdueshme. Kuptoni se ka sht Statistika Deskriptive dhe Statistika Reprezentative. Keni nj paraftyrim rreth zhvillimit historik t statistiks.

Kuptoni rndsin e kompjuterve Bazat e Statistiksdhe 2010 softverve pr aplikimin e 1 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu metodave statistikore

Kuptimi dhe rndsia e statistiks

H.G.Wells: Mnyra statistikore e t menduarit nj dit do t jet e domosdoshme pr qytetari efektive si aftsia pr t lexuar
M 1998, David Moore, kryetar i Asociacionit t Statistiks Amerikane: Edhe pse statistika sht shkenc matamatikore, ajo nuk sht pjes e matematiks, dhe as q duhet studentve tiu spjegohet n at mnyr. Statistika ka metodn e vet induktive t t menduarit q dallon dukshm nga metoda deduktive n matematik.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 2

Kuptimi dhe rndsia e statistiks

2002- Statisticientt (50) m t njohur n bot:

Statistika nuk sht fush e matematiks, por vetm shfrytzues i madh i matematiks si dhe i metodave t tjera t llogaritjes

Gjithashtu kan theksuar se statistika ka natyr multidiciplinare dhe se qllimi i prbashkt i profesionit t statisticientit sht nxjerrja e informatave nga t dhna t llojllojshme.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

1-2

Kuptimi dhe rndsia e statistiks

Statistika pr biznes dhe ekonomi: Statistika sht shkenc e grumbullimit, organizimit, prezantimit , analizimit dhe interpretimit t dhnave numerike me qllim t ndihms pr marrjen e vendimeve m efektive n kushtet e pasiguris. Pr t kuptuar statistikn duhet analizuar Dukuria variabile Dukuria variabile sht ajo dukuri n t ciln ndikojn shum faktor dhe pr kt arsye ajo n paraqitjen e saj merr vlera t ndryshme nga nj rast n tjetrin.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 4

Kuptimi dhe rndsia e statistiks Pse paraqiten variacionet? Pr arsye se n dukuri veprojn , n prgjithsi, e veanrisht n ekonomi dhe shoqri, n t njejtn koh shum faktor.

Pse duhet t hulumtohen variacionet? Q t shikohet se ka sht e rndsishme n to e ka jo, sa jan devijimet (shmangiet) n raport me normalen

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 5

Definicioni i statistiks
Statistika

sht shkenc e grumbullimit, organizimit, prezantimit , analizimit dhe interpretimit t dhnave t dukurive masive variabile.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

Pse duhet t msohet statistika?

Arsyeja e par: Gjithkund hasim n t dhna numerike; Arsyeja e dyt : Teknikat statistikore shfrytzohen pr t marr vendime t cilat kan ndikim n jetn ton, gjegjsisht q ndikojn n mirqenjen ton personale. Arsyeja e tret: Njohurit pr metodat statistikore ndihmojn q t kuptojm pse jan marr vendimet dhe t kuptojm m mir se far efekti kan n jetn ton, etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 7

1-3

Kush e shfrytzon statistikn ?

Teknikat statistikore gjersisht shfrytzohen nga marketingu, kontabiliteti , kontrolli i kualitetit, konsumatort, njerzit profesional t sportit, administrata e spitaleve, arsimtart, politikant, fizicientt etj.. Prdorimi i gjer i kompjuterve, a para se gjithash i softverve t ndryshm statistikor, i ka krijuar hapsir shfrytzuesve t statistiks q n mnyr relativisht t thjesht t prdoret n shum disiplina shkencore; mjeksi, psikologji, farmaci, veterinari, astronomi, biologi, sociologji, fizik, gjeologji, inxhinjeri, ekonomi, biznis, etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 8

Elementet e analizs statistikore

Popullimi / trsia e prgjithshme ose dukuria masive Mostra Njsia statistikore (individi) T dhnat statistikore (atributi ose tipari statistikor), Variablat.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

Popullimi / trsia e prgjithshme ose dukuria masive

Dukurit masive / kolektive ose popullimi statistikor jan grumbull i njerzve, objekteve, sendeve, rasteve, ngjarjeve etj, q jan me interes. Dukuria masive sht sasia e diferencuar n mnyr cilsore.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

10

Popullimi / trsia e prgjithshme ose dukuria masive

Varshisht nga qllimi i hulumtimit, trsia e prgjitshme mund t prbhet nga njerzit, kafsht, ngjarjet, objektet, sendet. Kshtu pr shembull trsin statistikore mund ta prbjn: - t gjith banort e nj qyteti, - t gjith studentt e nj fakulteti, - fondi i kafshve n nj shtet, t gjitha ndrmarrjet n nj regjion, ose komun ose shtet, - t gjith kompjutert n nj universitet, etj.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 11

Popullimi / trsia e prgjithshme ose dukuria masive

Trsin statistikore mund ta prbjn edhe ngjarjet si: vizitat turistike, importi dhe eksporti, prodhimi dhe konsumi, veprat kriminale, fatkeqsit e komunikacionit, etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 12

Popullimi / trsia e prgjithshme ose dukuria masive Trsia e prgjithshme duhet t definohet sakt nga aspekti:

Prmbajtsor; (puntort) Hapsinor; (ndrmarrjet e vogla n Kosov)

Kohor. (01.06.2008)

Shembull. Popullimi statistikor: Puntort n ndrmarrjet e vogla n Kosov m 01.06.2008

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

13

Mostra/Zgjedhja

Mostra sht porcion ose pjes e popullimit me interes, prmes s cils merret vendimi, bhet vlersimi , parashikimi ose prgjithsimi rreth popullimit.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

14

Populacioni dhe mostra

Populacioni/dukuria masive

Mostra

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

15

Pse mostra?
Pamundsia fizike pr t kontaktuar me t gjitha njsit e popullimit. Shpenzimet e studimit t t gjitha njsive n popullim. Rezultatet e mostrs zakonisht jan adekuate. Kontaktimi i t gjitha njsive do t marr shum koh. Natyra shkatrruese e disa provave/testeve.

16

Njsia statistikore (individi)

Njsia statistikore (individi) paraqet elementet individuale prej t cilave prbhet trsia e prgjithshme ose dukuria masive t cilat kan karakteristika variabile. Njsia (individi ) paraqet pjesn prmbajtsore t dukuris masive dhe ka rndsi t veant. Shembull: Regjistrimi i popullsis banori, pr standardin jetsor- familja, etj.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 17

T dhnat statistikore, (atributi ose tipari- VARIABLAT)

T dhnat statistikore, (atributi ose tipari (variablat) paraqesin do veti t veant pr secilin dhe t prbashkt pr t gjitha njsit statistikore.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

18

1-7

Tipet (llojet ) e Variablave

Variabla kualitative ose Atributive: karakteristikat e variablave q studiohen jan jo numerike dhe mund t jen nominale dhe rendore/shkallore.

SHEMBUJ: Gjinia, prkatsia fetare, tipi i automobilit, vendi i lindjes, ngjyra e syve etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 19

1-8

Tipet (llojet ) e Variablave

Variabla kuantitavie (sasiore-numerike): variablat mund t raportohen n mnyr numerike dhe mund t jen n intervale dhe proporcionale.

SHEMBULL: bilanci n llogarin e juaj bankare, mosha e puntorve t nj firme, numri i fmijve n nj familje, etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 20

10

1-9

Variabla kuantitavie (sasiorenumerike)

Variablat kuantitative mund t klasifikohen si diskrete - t ndrprera dhe t vazhdueshmekontinuale . Variablat diskrete - t ndrprera: mund t marrin vetm disa vlera t caktuara dhe gjithmon ka ndrprerje n mes t vlerave. SHEMBULL: numri i dhomave t fjetjes n shtpi ( 1,2,3,.., etj), numri i antarve t familjes, etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 21

1-10

Variabla kuantitavie (sasiorenumerike)

Variablat e vazhdueshme - kontinuale: mund t marrin fardo vlere brenda nj rangu t caktuar.

SHEMBULL: Koha e kaluar me aeroplan prej Prishtine n Gjenev, gjatsia e nxnsve t nj klase, etj.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 22

11

Prmbledhje e llojeve t variablave

T dhnat/variablat

Kualitative/Atributive)
Shembuj: gjinia, nacionaliteti ngjyra e flokve,etj

Numerike/Kuantitative)
T vazhdueshme /kontinuale
Shembuj: Mosha e studentve Kilometrat e kaluara n mes t dy distancave Gjatsia trupore e nxnsve, etj

Diskrete /t ndrprera
Shembuj: Numri i fmijve, Numri i t punsuarve, Numri i kinemave Numri i veturave t shitura Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

23

T dhnat/variablat T dhnat statistikore mund t klasifikohen edhe sipas nivelit t matjes s tyre.

Niveli nominal i t dhnave (t parnditshme) Niveli ordinal i t dhnave (t renditshme) Niveli interval i t dhnave Niveli proporcional i t dhnave

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

24

12

Shembull pr t dhnat nominale/ t parenditshm

Variablat kualitative Pronar i automobilit Gjendja martesore Gjinia Po Kategorit/Modalitetet Jo

I/e martuar; I/e pamartuar; I/e ve; I/e ndar Mashkull; Femr

Veprimtarit ekonomike Industria dhe xehtaria; bujqsia; tregtia; pylltaria, ndrtimtaria; komunikacioni dhe lidhjet; etj Format ligjore t shoqrive tregtare Biznes individual, Partneritet, Korporat, etj
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 25

Shembuj pt t dhnat ordinale/ t renditshme

Variablat kualitative Knaqja me produktin

Kategorit/Modalitetet Shum i paknaqur; pak i paknaqur; neutral, Pak i knaqur; shum i knaqur (Shkallt e Likertit) Profesor i rregullt; Profesor i asocuar; Profesor asistent; Assistent; Asistent i ri. 10; 9; 8; 7; 6; 5.

Thirrjet akademike t profesorve Suksei i studentve

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

26

13

Shembuj t shkalls intervale dhe proporcionale t dhnave

Variablat kuantitative Temperatura (n shkall Celsius ose Fafrenheit) Gjatsia (n metra dhe cm) Pesha (n litr ose kg) Pagat (n euro apo valut tjerr) Niveli i matjeve Intervale proporcionale Proporcionale Proporcionale

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

27

Shembull. Vrojtimi i puntorve t firms X

Emri dhe mbiemri Albulena Z. Afrim T. Vjollca M Aferdita I. Agon T. Genc M. Adelina B. Bardha M. Yll T Valton K. Gjinia F M F F M M F F M M Mosha 30 Pozita Menaxhere Pervoja Paga vjetore e punes (000) 12 13 10 2 5 8 6 14 12 3 20 15 10 8 6 6 6 6 5 5

25 Shefe e shitjes 22.3 45 32.5 23.8 27 19 27 28.6 Financa Marketing Shites Shites Shites Shites Shofer Shofer

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

28

14

Shembull, vazhdim

Popullimi/trsia e prgjithshme: T gjith puntort e firms X. Mostra/Zgjedhja : Disa elemente t popullimit,p.sh. Albulena, Ylli, Vjollca, Genci. Njsit statistikore: Albulena, Afrimi, Vjollca, Valtoni. Variabla cilsor: Gjinia, Pozita n firm/ Variabla numerik: Mosha, Prvoja e puns, Paga vjetore.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 29

Burimet e t dhnave statistikore

Primare
Mbledhja e t dhnave

Sekondare
T dhna t grumbulluara

T printuara ose

Vrojtimi

elektronike

Studimi

Eksperimentimi
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 30

15

1-12

Burimet e t dhnave statistikore

Burime primare jan ato t cilat krijohen prmes vrojtimit dhe prmbledhjes s t dhnave pr qllime t hulumtimit t fenomeneve me interes. Burime Sekonadare jan t dhnat q sigurohen nga burime sekondare si jan entet e statistikave, ose institucione t autorizuara pr mbledhjen e t dhnave primare (banka qendrore, shrbimi i doganave, shrbimet e ndryshme komunale, raportet pr afarizmin e firmave etj).

Burimet sekondare gjinden n vjetar t ndryshm statistikor n nivel ndrkomtar, rajonal dhe kombtar, n artikujt e publikuar, n revista, gazeta, etj.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

31

Burimet ndrkombtare

Organizata e Kombeve t Bashkuara-Statistical yearbook (Vjetari statistikor ), Demgraphic yearbook (Vjetari demografik), Yearbook of national accounts statistic ( Vjetari statistikor i llogarive kombtare) etj. Organizata Ndrkombtare e Puns (ILO)- Yearbook of Labour Statistic ( Vjetari statistior i puns). Organizata Ndrkombtare e Shndetsis - World Health Statistic annual (Vjetari Statistikor i shndetit botror). Organizata Ndrkombtare e Ushqimit (FAO)Production yearbook(Vjetari i prodhimit), etj.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

32

16

Burime rajonale

Instituti i Statistiks s Unionit Evropian (EUROSTAT) publikon nj gam t gjer periodiksh, zakonisht vjetor ose mujor, t cilt prmbajn statistikat e fenomeneve t ndryshme t jets ekonomike dhe sociale t vendeve q bjn pjes n Bashkimin Evropian. Enti i Statistiks i BE, Eurostat-i, i jep rekomandimet lidhur me definicionet, klasifikimet dhe standardet. Pr shtetet antare t BE disa nga kto rekomandime jan t obligueshme. Natyrisht, standardet ndrkombtare kan pr qllim mundsimin e krahasueshmris ndrmjet shteteve dhe n koh.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

33

Burime nacionale N Kosov, Enti i Statistikave t Kosovs (ESK) bn publikimin e nj numri t caktuar t statistikave zyrtare prmes publikimeve t ndryshme si: Publikimet e bujqsis dhe t ambientit, Publikimet ekonomike, Publikimet e popullsis, Publikimet e prgjithshme etj.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 34

17

Enti i Statistikave t Kosovs (ESK)

N kuadr statistikave t prgjithshme, Enti i statistiks rregullisht publikon Buletint mujor mbi statistikat e prgjithshme t cilt prcjellin trendt dhe ecurit e shtjeve t ndryshme n Kosov si:

Statistikat vitale (lindjet, vdekjet, kurorzimet, shkurorzimet, etj) Tregu i puns; Kushtet sociale; Statistikat ekonomike t prgjithshme; Prodhimi i energjis dhe rryms elektrike; Transporti dhe komunikimi; Tregtia e jashtme; mimet, gjegjsisht indeksi i mimeve t konsumit (IK) i cili mat nivelin e kostos s jetess s banorve t Kosovs.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

35

Statistikat zyrtare

Statistikat zyrtare formojn nj pjes t rndsishme t infrastrukturs informative t shoqris. Statistikat zyrtare duhet t sigurojn informacione globale lidhur me situatn dhe trendt zhvillimore. Statistikat e mira zyrtare duhet t japin nj pasqyr gjithprfshirse t shoqris, andaj duhet ti mbulojn t gjith sektort, aspektet dhe konditat. Statistikat duhet t distribuohen n nj form q mundson qasje t leht dhe form t kuptueshme n mnyr q ti shfrytzojn t gjith t interesuarit n shoqri. N bashksin ndrkombtare, Kombet e Bashkuara i kan prpiluar rekomandimet prkitazi me statistikat zyrtare dhe statistikat prkatse t lmenjve t ndryshm.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 36

18

Pak histori pr statistikn

Zhvillimin e statistiks n vija t trasha mund ta ndajm n tri etapa:

Mbledhja e t dhnave pr gjendjen e popullsis, ushtarve, detyruesve tatimor, para se gjithash pr udhheqjen e politikave t taksave.

Zhvillimi i teoris s probabilitetit, statistiks i ka dhn nj mekanizm t domosdoshm i cili mundson q n baz t mostrs t bihen vendime t rndsishme pr trsin e prgjithshme.
Revolucioni n zhvillimin dhe disponueshmria me kompjutor n dhjet vitet e fundit i ka ofruar statistiks mundsi t jashtzakonshme q ajo t jet a aplikueshme n t gjitha fushat shkencore dhe t shfrytzoj metodat e reja t cilat nuk do t mund t aplikoheshin pa mbshtetjen e kompjuterve.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 37

Rritja dhe zhvillimi i statistiks moderne Nevojat e qeverive pr t mbledhur t dhna pr qytetart e tyre

Zhvilli i teoris s probabilitetit

Zbulimi i kopmpjuterit
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 38

19

Pak histori pr statistikn

Sot konsiderohet se fjala Statistik rrjedh nga shprehja e re latine statisticum collegium (ligjrata pr punt e shtetit).

Fjala statistik rrjedh prej latinishtes mesjetare status, q tregon rendin politik, n kt kuptim statistika sht shkenca q prshkruan faktet m t rndsishme t shtetit.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 39

Pak histori pr statistikn

Njeriu q pr her t par e prdori emrin Statistik n form t shkruar sht Gottfried Achenvall m 1784, i cili konsideron se detyra e statistiks sht sistematizimi i t dhnave pr popullsin me qllim t udhheqjes s politiks shtetrore.
Gottfried Achenwall (1723-1762)

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

40

20

Pak histori pr statistikn

Fillimet e statistiks si shkenc mund t gjinden n Gjermani dhe Angli n shekullin XVII dhe gjysmn e par t shekullit XVIII, kur paraqiten dy koncepte t statistiks.

N Gjermani zhvillohet shkolla e posame Statistika Universitare nga prof. Herman Konring (Hermann Counring, 1606 1681), Shkolla deskriptive ose prshkrimi i shtetit.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

41

Pak histori pr statistikn

N ann tjetr , n Angli sht zhvilluar nj koncept tjetr i statistiks Aritmetika Politike e cila sht prgzuar nga John Graunt (1620-1674), kurse m pas sht prkufizuar si art i t arsyetuarit prmes shifrave mbi shtjet q kan lidhje me qeverisjen. Prshkrimi dhe analiza. sht vn theksi n nevojn pr prpunim matematik t dhnave dhe prpjekjet pr t zbuluar ligjshmrit e sjelljeve t dukurive

John Graunt (1620-1674)

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

42

21

Tipet (Llojet ) e Statistiks

Edhe sot ndihet ndikimi i ndryshimeve t ktyre dy qasjeve dhe statistika e aplikuar ndahet n dy grupe kryesore:
Statistika

deskriptive (Prshkruese) Statistika representative (Inferenciale) (Mostra)

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

43

Zbrthimi i analizs statistikore Statistika

Statistia Deskriptive
Prfshin Mbledhjen Organizimin Prmbledhjen Prezantimin e t dhnave

Statistika Inferenciale
Prfshin Brjen e vlersimeve Testimin e hipotezave Prcaktimin e raporteve Brjen e parashikimeve

22

1-4

Tipet (Llojet ) e Statistiks

Statistika deskriptive: Metodat e

organizimit, prmbledhjes dhe prezentimit t dhnave n mnyr informative. SHEMBULL 1: Regjistrimi i popullsis dhe krahasimi i t dhnave npr periudha t ndryshme kohore.
SHEMBULL 2: T ardhurat personale t puntorve t nj firme konkrete, mosha e t punsuarve t ksaj firme, prvoja e puns ose elemente t tjera rreth puntorve t ksaj firme.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 45

1-5

Tipet (Llojet ) e Statistiks

Statistika reprezentative (mostra): Vendimi , vlersimi , parashikimi ose prgjithsimi rreth populacionit bazuar n mostr. Populacioni / dukuria masive sht mbledhja e t gjith individve t mundshm, objekteve dhe njsive t tjera me interes ose sasia e diferencuar n mnyr cilsore. Mostra sht porcion ose pjes e populacionit me interes.
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 46

23

1-6

Tipet (Llojet ) e Statistiks

(shembuj t statistiks reprezentative)

SHEMBULL 1: TV n mnyr konstante monitorojn popullaritetin e programeve t tyre duke br hulumtimin me nj pjes t shikuesve ose duke i angazhuar organizatat e specializuara pr kt qllim. SHEMBULL 2: Departamenti i kontabilitetit t nj firme t madhe do t zgjedh nj mostr prej disa faturave pr t vrtetuar saktsin e t gjith faturave t firms. SHEMBULL 3: Testuesit e vers do t provojn disa gllnjka t vers pr t marr vendim n lidhje e Statistiks 2010 me shitjen e tyre. Dr.Bazat Rahmije Mustafa -Topxhiu

47

Disa veprime m t rndsishme statistikore, zbulime dhe t dhna pr evolucionin e statistiks

VITI ZBULIMI OSE NGJARJA AUTORI

3800 p.e.r.

Regjistrimi n Babiloni me qllim t tatimit

2323 p.e.r.

Regjistrimi i fondit t kafshve n Egjipt ( para ksaj date pr cdo dy vjet, a pas ksaj date pr cdo vjet) Regjistrimi i popullsis n Izrael Regjistrimi i par i popullsis n Rom, Roma ka 83.000 banor Regjistrimi i popullsis zbulon se n mbretrin e Roms ka 4.063.000 banor. Regjistrimi i popullsis m i vjetr rezultatet e t cilit jan ruajtur. Kina n baz t ktij regjistrimi ka pasur 47.5 milion banor Aksioni m i rndsishm statistikor n mesjet - Regjistrimi i popullsis n Angli, rezultatet jan botuar n Librin e gjyqit t tmerrshm. Vnia e themeleve t Teoris s Probabilitetit Dinastia e Hunve n Kin Williami i Par Pushtues Blaise Pascal & Pierre de Fermat John Graunt William Petty 48 Mbreti David Servilje Tulje

1055 p.e.r. 550 p.e.r. 28 p.e.r.

2 1086

1654

1662 1676

Studimi i par demografik i publikuar i bazuar n tabelat e vdekjes Del nga shtypi AritmetikaBazat politike e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

24

1710 1713

Prdorimi i par i nj lloj testi statistikor Shtypet punimi m i rndsishm pr teorin e probabilitetit n shek. e XVIII: Ars Conjectanti (Ligji i numrave t mdhenj) Golden Theorem Zbulimi i Shprndarjes Normale Pr her t par prmendet termi STATISTIK n nj punim Bazat e statistiks s Bayes-it, e bazuar n konceptet subjektive t probabilitetit Popullsia e botrore arrin n 1 miliard banor Zbulimi i metods s katrorve m t vegjl Gausi prsri zbulon shprndarjen normale dhe zgjeron metodn e katrorve m t vegjl Publikimi i par i punimit nga teoria e gjasave N Berlin organizohet Konferenca e Par Ndrkombtare e Statistiks Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

John Arbuthnott Jacob Bernoulli

1733 1749 1763 1801 1805 1809 1812 1853

Abraham De Moivre Gottfried Achenvall Tomas Bayes

A.M.Legendre Carl F.Gauss Pierre S.Laplace Adolphe Quetelet

49

1885 1896 1900 1904 1908 1918 1925 1925 1933 1933 1945 1959 1966

Pr here t pare futet ideja e regresionit Formulohet koeficienti korrelacionit t thjesht linear Formulohet testi 2 Formulohet Koeficienti i Korrelacionit t Spearman-it Zbulimi i vlersimit t mesatares aritmetike n rastin kur devijimi standard i populacionit nuk dihet. Formulohet koncepti i analizs s variancs. Popullsia n bot arrin n 2 miliard banor Botohet libri Metodat statistikore pr hulumtim, padyshim libri m me ndikim i statistiks n shekullin e XX Formulohet intervali i besimit, gabimi i llojit t II-t, fortsia e testit, regjionet kritike. sht vendosur koncepti aksiomatik i probabilitetit sht formuluar testi m i njohur joparameter: testi i shums s rangimit t Wilcoxon rangut me shenj Popullsia e botrore arrin n 3 miliard banor Prdorimi i par i metodave statistikore resampling (metoda e mostrave t prsritura)

Francis Galton Karl Pearson Karl Pearson Charles Spearman William Gosset (Student) Ronald Fisher

Ronald Fisher Jerzy Neyman & Egon Pearson Andrei Kolmogorov Frank Wilcoxon

Julian Simon

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

50

25

1972 1972 1974 1979 1986 2000 2002

sht formuluar koncepti i analizs hulumtuese t t dhnave Jan formuluar modelet lineare t prgjithshme Popullsia n bot arrin n 4 miliard banor Formulohet bootstrap metoda Popullsia n bot arrin n 5 miliard Popullsia n bot arrin n 6 miliard. Me shfrytzimin e FDR metods sht vrtetuar teoria e Big Beng-ut

John Tukey J.A.Nelder & R.W>M Wedderburn

Bradley Efron

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

51

Prdorimi i kompjuterve n statistik

Softwear-t q m s shumti prdoren pr zgjidhjen e shum problemeve statistikore jan: Excel , SPSS ( Statistical Package for Social Science), SAS (Staistical Anlysis System), Minitab, Statgraphics, Statistica, etj.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

52

26

Prdorimi i Excel-it

N mnyn rnse Tools klikojm me an t miut n opsionin Data Analysis. N kornizn e gjetur Analysis Tools selektojm metodn q dshirojm t shfrytzojm. Nse opsioni Data Analysis nuk paraqitet n mnyn rnse Tools, ather klikoni n t njjtn meny n AddIns dialog box. N kornizn e gjetur selektoni opsionet Analysis ToolPak dhe Analysis ToolPak VBA dhe klikoni Ok. Kthehuni prsri n Tools dhe do t gjeni Data analysis.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

53

Konceptet kye

Dukurit variabile Statistik Popullimi/trsia e prgjithshme Mostra Njsia statistikore, individi T dhnat statistikore:diskrete dhe kontinuale/t vazhdueshme Modalitetet Statistika deskriptive Statistika representative
Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 54

27

Detyr
Shpjego dallimin n mes t t dhnave kualitative dhe kuantitative dhe jep tre shembuj pr seciln. Shpjego dallimin n mes t dhnave diskrete dhe t vazhdueshme dhe jep tre shembuj pr seciln.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

55

Detyr
Prcakto se cilat nga variablat vijuese sht kualitative e cila kuantitative. Nse jan kuantitative prcaktoni se fenomeni me interes a sht diskret apo kontinual: - Numri i telefonave n familje, - Lloji i telefonit, - Ngjyra e telefonit, - Pagesa mujore (n euro dhe cent) pr thirrje telefonike, - Numri i thirrjeve lokale t bra gjat muajit, - Zgjatja (n minuta) e thirrjeve lokale gjat muajit, - Fakultetet e Universitetit t Prishtins.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

56

28

Ushtrime Ushtrim 1. Jam shum i stresuar sht nj shprehje q shum e shpesht n mes t studentve. ka ju streson juve.
Cili sht populacioni me interes? Identifikoni m s paku tri arsye pr t marr mostrn. Identifikoni dy variabla ose karakteristika t antarve t ktij populacioni q ju dshironi t studioni.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

57

Ushtrime

Ushtrim 2. Dekani i fakultetit dshiron t shoh se far lloj aktiviteti dhe pune bjn studentt e diplomuar t fakultetit pas 5 vjet diplomimi.
Cili sht populacioni me interes? Identifikoni arsyet pr t marr mostrn pr hulumtim. Identifikoni dy variabla/karakteristika t antarve t populacionit q ju dshironi t studioni

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

58

29

Ushtrime

Ushtrim 3. Kryetari i nj shteti dshiron t shoh se sa sht i popullarizuar pas dy vjetve t mandatit t tij. Nj mostr e votuesve t rritur jan pyetur se a do ta rizgjedhnin prap at n at post.
A jan t dhnat kualitative apo kuantitative Nse t dhnat jan kualitative a jan ato nominale apo rendore/shkallore. Nse jan numerike a jan ato diskrete apo kontinuale.

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu

59

Ushtrime
Ushtrim 4. M posht jan t listuar disa pyetje nga anketa rreth virusit Trojan horse. Pr do lloj t pyetjes identifikoni se far lloj t dhnash duhet t grumbullohen.

A sht infektuar kompjuteri juaj me virusin Trojan hor se

Po, kompjuteri im sht infektuar me kt virus. Jo , kompjuteri im nuk sht infektuar me kt virus. Nuk jam i sigurt se kompjuteri im sht infektuar.

A dini dik tjetr q kompjuteri i sht infektuar me virusin Trojan Horse

Po Jo

Sa shpesh ju me kujdes ekzaminoni subjektin e-mailit t juaj para se t hapni atachmentt.

Gjithmon Shpesh Sipas rastit Rrall ose kurr

Bazat e Statistiks 2010 Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 60

30