Tu Tuong Con Nguoi Xa Hoi Trong Triet H PDF

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i
LI M U Trit hc l hnh thi thc x hi ra i t khi ch cng sn nguyn thu c thay th bng ch chim hu n l. Nhng trit hc u tin trong lch s xut hin vo khong th k VIII VI trc cng nguyn n c i, Trung quc c i, Hy Lp v La M c i v cc nc khc. Trit hc c xem l mt hnh thi thc x hi, l hc thuyt v nhng nguyn tc chung nht ca tn ti v nhn thc v thi ca con ngi i vi th gii, l khoa hc v nhng quy lut chung nht ca t nhin, x hi v t duy. Trit hc Phng Ty ni chung v Trit hc Phng Ty t c i n cn i l mt b phn quan trng trong h thng trit hc th gii. i tng ca trit hc phng Ty ni chung ngoi phn siu hnh hc bn v nhng nim tru tng nh bn th, thc, h v... cn li l nhng hnh trnh vo cc vn c th c lin quan ti con ngi nh cm gic, nhn thc, k c, hnh phc, o c. Cc vn v con ngi nh con ngi tri thc th gii xung quanh nh th no, vai tr ca con ngi trong qu trnh nhn thc nh th no hay nhng vn v x hi nh quan h gia cc nhn v x hi, ai quan trng hn, o c l vn x hi hay vn c nhn, quan h gia c nhn v nh nc l trng tm trong quan im ca cc trit gia phng Ty. Bi ti lun ny s tp trung tm hiu, nghin cu t tng con ngi v x hi c th hin trong quan im ca cc trit gia thuc cc trng phi trit hc khc nhau trong Trit hc Phng Ty t c i ti cn i.
Trang 1
CHNG I KHI QUT V TRIT HC PHNG TY C I N CN I I.1. TRIT HC HY LP C I I.1.1. iu kin/hon cnh ra i Hy Lp c i l mt lnh th rng ln bao gm khu vc min Nam bn o Ban-cng (thuc Chu u), nhiu hn o nm trn bin gi v c mt vng rng ln ven bin bn o Tiu . Yu t a l t nhin ny to iu kin c bn nn nng nghip, th cng nghip, thng nghip Hy Lp c i pht trin t rt sm. Qu trnh lch s lu di vi khng t nhng thng trm ca vng t Hy Lp c i gn lin vi s pht trin kinh t - x hi v t tng trit hc ca n trong s phn chia x hi thnh giai cp, s phn cng lao ng x hi thnh lao ng tr c v lao ng chn tay dn ti s hnh thnh mt i ng cc nh tr thc chuyn nghip chuyn nghin cu v khoa hc, trit hc.. S hnh thnh trit hc Hy Lp khng din ra mt cch ngu nhin m l kt qu tt yu ca vic k tha nhng di sn tinh tu ca truyn thng trong sng tc dn gian, trong thn thoi, trong cc mm mng ca tri thc khoa hc (khoa hc t nhin). Nhng bn cnh , s xut hin ca nhng tr thc khoa hc v trit hc trong thi k ny to nn mt bc ngot ln v nhn thc ca con ngi, ph v thc h thn thoi v tn gio nguyn thu. Xut pht t nhu cu thc tin ca nn sn xut, nhng tri thc v khoa hc t nhin pht trin mnh, c trnh by trong h thng trit hc - t nhin ca cc nh trit hc c i, bn cnh , khoa hc thi by gi cha phn ngnh nn cc nh trit hc ng thi cng l cc nh Ton hc, nh Vt l hc... T cc yu t c th khng nh rng, trit hc Hy Lp c i ngay t khi ra i c s gn b vi nhu cu thc tin v gn vi khoa hc. Trit hc Hy Lp c i pht trin qua 3 thi k sau: - Trit hc thi k tin Socrates (thi k s khai) - Trit hc thi k Socrates (thi k cc thnh) - Trit hc thi k Hy Lp ho I.1.2. Ni dung/c im chnh Trit hc Hy Lp c i xut hin vo lc x hi ny pht trin ln ch chim hu n l vi hai giai cp ch yu l ch n v n l nn n l h t tng, l th gii quan ca giai cp ch n thng tr, ng thi n cn l cng c bo v, duy tr
Trang 2
a v, quyn li ca giai cp ch n, l cng c n dch, n p cc giai cp khc v mt t tng. Bn cnh tnh giai cp r rt , trit hc Hy Lp c i coi trng, cao vai tr ca con ngi, coi con ngi l tinh hoa ca to ho. Do l mt trong nhng nn trit hc m ng trong lch s trit hc nhn loi hn na cc quan nim trit hc c rt ra trn c s suy lun, suy on t s quan st trc tip cc s kin xy ra trong t nhin, trong x hi nn trit hc Hy Lp c i mang nng tnh s khai, cht phc, ngy th. Tuy nhin, t trong s khi u , cc nh trit hc sau ny nhn thy trit hc Hy Lp c i mm mng ca tt c cc kiu th gii quan sau ny v xem n l mt nh cao ca trit hc nhn loi. Tu thuc vo tng thi k lch s, tu tng khng gian a l c th m trit hc Hy Lp c i chia thnh cc trng phi v cc giai on pht trin khc nhau. Trn thc t, mc d trit hc duy vt Hy Lp ra i trn nn tng thn thoi v tn gio nhng th gii quan li hon ton mi l da trn c s tr tu su sc em li cho con ngi gii quyt ng n nhng vn do cuc sng con ngi t ra, gip h c cch sng hp l trong x hi. C th coi trit hc Hy Lp c i l nh cao ca vn minh Hy Lp, vi cc c trng c bn: Trit hc Hy Lp c s phn chia v i lp r rng gia cc tro lu, trng phi, duy vt v duy tm, bin chng v siu hnh, v thn v hu thn. Ton b nn trit hc th gii sau ny cng da trn nhng nn tng c bn . Cc nh trit hc Hy Lp c i bit gn b cht ch trit hc vi khoa hc t nhin tng hp mi hiu bit v cc lnh vc khc nhau hng ti vic xy dng th gii quan tng th, bin trit hc thnh "khoa hc ca cc khoa hc". Trit hc Hy Lp c i mang tnh cht duy vt t pht v bin chng s khai, c gng gii thch cc s vt hin tng trong mt khi duy nht thng xuyn vn ng v bin i khng ngng. Vi ngha , nhng t tng bin chng ca trit hc Hy Lp c i lm thnh hnh thc u tin ca php bin chng. Th hin tnh giai cp su sc, th hin n l th gii quan v thc h ca giai cp ch n thng tr trong x hi by gi.V th d hiu ti sao phn ln cc nh trit hc thi k ny u coi n l khng phi l con ngi m ch l cng c bit ni.
Trang 3
Trit hc Hy Lp c bit quan tm n vn con ngi, khng nh con ngi l vn qu, l trung tm hot ng ca th gii, l tinh hoa cao qu nht ca to ha.Con ngi l thc o tt thy mi vt(Pitago). Mc d vy, con ngi y cng ch l con ngi c th, gi tr thm nh ch yu kha cnh o c, giao tip v nhn thc. Cc trit gia tiu biu
I.1.3.
Hy Lp l mt trong nhng chic ni ca nn vn minh nhn loi. xut hin rt sm v t c nhng thnh tu rc r m nh hng ca n cn in m i vi s pht trin ca t tng trit hc sau ny. Thi k ny ni bt ln vi tn tui ca cc nh duy vt nh mcrit, Hraclit, Arixtt, piquya Trong ni dung ca bi tiu lun ny, chng ta s xem xt nhng thnh tu ca nn trit hc ny thng qua s ng gp ca cc trit gia tiu biu nh Hraclit, mcrit, Platon v Arixtt, Socrates. I.1.3.a. Hraclit Hraclit ng trn lp trng duy vt c i gii quyt vn c s u tin ca th gii t mt dng vt cht c th. ng cho rng la chnh l bn nguyn ca th gii, l c s duy nht v ph bin ca tt c mi s vt, hin tng t nhin. La l c s lm nn s thng nht ca th gii. Th gii vn ng theo trt t m ng gi l logos: logos khch quan v logos ch quan quan h vi nhau nh l quan h gia khch th v nhn thc. V nh vy th s ph hp vi logos khch quan l tiu chun nh gi t duy con ngi. y l mt ng gp c gi tr ca Heraclit cho php bin chng sau ny. Tuy cha c trnh by di dng mt h thng cc lun im nh sau ny nhng php bin chng ca Hraclit cp ti hu ht nhng lun im ct li ca php bin chng di dng cc cu danh ngn mang tnh thi ca v trit l. ng quan nim v vn ng vnh vin ca vt cht. Quan nim v vn ng c mt s nh trit hc trc cp nhng phi n Heraclit th mi tn ti vi t cch l hc thuyt v vn ng vi cu ni ni ting khng ai c th tm hai ln trn cng mt dng sng. Quan nim v vn ng ca ng c ni dung ct li l t tng v s thng nht v u tranh ca cc mt i lp. Hraclit a trit hc Hy Lp c i ni chung v trit hc duy vt c i ni ring tin ln mt bc mi vi nhng quan im duy vt v nhng yu t bin
Trang 4
chng. Hc thuyt ca ng c nhiu nh trit hc sau ny k tha. Mc v ng ghen coi ng l i biu xut sc ca php bin chng Hy Lp c i, ng thi hai ng cng vch r nhng hn ch, sai lm ca Hraclit v mt chnh tr trong quan nim phn dn ch, th ch vi nhn dn do ng ch trng. I.1.3.b. mcrit: Ln u tin trong lch s trit hc, mocrit nu ra khi nim khng gian. Theo ng, khng gian l khong chn khng rng ln, trong nhng nguyn t vn ng vnh vin. Khng gian l nhng khong trng gia cc vt th, nh cc vt th c th t li hoc gin ra. Xut pht t hc thuyt nguyn t, mocrit cho rng khng gian l gin on v c th phn chia v tn. c im ni bt ca ch ngha duy vt mcrit l quyt nh lun (tha nhn s rng buc theo lut nhn qu v tnh quy lut ca cc hin tng t nhin) nhm chng li mc ch lun (l quan im duy tm cho rng ci thng tr trong t nhin khng phi l tnh nhn qu m c tnh mc ch). S tha nhn tnh nhn qu, tnh tt yu v tnh quy lut trong gii t nhin l mt trong nhng thnh qu c gi tr nht ca trit hc duy vt Hy Lp c i. mocrit c nhiu cng lao trong vic xy dng l lun v nhn thc. ng t ra v gii quyt mt cch duy vt vn i tng ca nhn thc, vai tr ca cm gic vi tnh cch l im bt u ca nhn thc v vai tr ca t duy trong vic nhn thc t nhin. Nt c sc trong trit hc duy vt ca mcrit l ch ngha v thn. ng cho rng s d con ngi tin vo thn thnh l v con ngi bt lc trc nhng hin tng khng khip ca t nhin. Theo ng, thn thnh ch l s nhn cch ho nhng hin tng t nhin hay l nhng thuc tnh ca con ngi. Th d, mt tri m tn gio Hy Lp thn thnh ho th ng cho ch l mt khi la. Cng lao c ngha lch s ca mcrit l ng bn b u tranh cho quan nim duy vt v t nhin. N c nh hng su sc n s pht trin tip theo ca trit hc duy vt. I.1.3.c. Platon: Platon l mt nh trit hc duy tm khch quan. ng l ngi u tin xy dng h thng hon chnh u tin ca ch ngha duy tm khch quan, i lp vi th gii quan duy vt. ng tin hnh u tranh gay gt chng li ch ngha duy vt c
Trang 5
bit l chng li nhng i biu ca ch ngha duy vt thi by gi nh Hraclit, mcrit. Theo Platon, gii t nhin th gii ca nhng vt cm tnh bt ngun t nhng thc th tinh thn tc l t nhng nim; vt th cm tnh ch l ci bng ca nim. ng cho rng, nhn thc c chn l ngi ta phi t b mi ci hu hnh cm tnh; phi hi tng li nhng g m linh hn bt t quan st c trong th gii nim. Thuyt hi tng thn b ny c xy dng trn c s hc thuyt v linh hn bt t, tnh c lp ca linh hn vi th xc. Nu mocrit, php bin chng c s dng phc v khoa hc th Platon php bin chng l thuc vo trit hc duy tm. ng li Platon chng li ng li mcrit trong trit hc Hy Lp c i, chng li thuyt nguyn t ca mcrit. Cc hin tng t nhin b ng quy v cc quan h ton hc. o c hc ca ng c xy dng trn hc thuyt v linh hn bt t l mt hnh thc ca l lun tn gio, l b phn quan trng nht ca thc t tng ca tng lp ch n qu tc. Platon l mt trong nhng nh trit hc xut sc nht trong nn trit hc Hy Lp c i, h thng trit hc ca ng cp n nhiu hc thuyt nh nim, nhn thc lun... v d cho cn c hn ch nhng ng l ngi c cng ln trong vic nghin cu cc vn v thc x hi, t nn tng cho vic xy dng cc khi nim, phm tr v t duy l lun. I.1.3.d. Arixtt: ng nu ln hc thuyt bn nguyn nhn, trong ng cho rng bt k s vt no, nu tn ti bao gi cng xut pht v c to thnh t bn nguyn nhn: nguyn nhn hnh dng, nguyn nhn mc ch, nguyn nhn vt cht, nguyn nhn vn ng. Bn cnh hc thuyt bn nguyn nhn, Arixtt cn xy dng hc thuyt v linh hn v nhn thc lun. ng ph phn quan nim ca Platon v linh hn bt t, ng cho rng khng ch c con ngi m mi thc th sng u c linh hn v khng phi mi linh hn u bt t. L lun nhn thc ca Arixtt cha ng nhiu t tng hp l v nhiu yu t duy vt. Theo ng, i tng ca nhn thc l bn ngoi con ngi, qu trnh nhn thc l qu trnh phn nh i tng bn ngoi y v tri qua nhiu cp t thp n cao, cha hon thin n hon thin theo trnh t : Cm gic, biu tng, kinh nghim, ngh thut, khoa hc. o c hc ca Arixtt phn nh r nht lp trng giai cp ca ng. ng cho rng, o c phi phc v quyn li ca nh nc, hnh vi no lm suy yu nh nc l khng c o c. o c phi gn
Trang 6
lin vi hnh vi ca con ngi, tiu chun nh gi mt c nhn c o c khng phi li ni m l hnh ng. Trit hc ca Arixtt tuy cn nhng hn ch, dao ng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, nhng ng vn xng ng l b c v i nht trong cc b c v i ca nn trit hc Hy Lp c i, l v hong Maxoan ca trit hc. I.1.3.e. Socrates Socrates xut thn trong mt gia nh kh gi Athen. Cha lm ngh iu khc, m l n h sinh. ng hng v chnh th ch n qu tc chng li ch n dn ch. Nm 399 BC, ng b ch n dn ch kt n t hnh v ti coi thng lut php, chng li ch bu c dn ch. i vi ng ch c vn ni sng ng, v vn vit b kh cng. V vy cuc i ng khng li mt tc phm no. Ch bit c ng qua t ca ng. Trit hc ca ng khc vi cc nh trit hc trc . Cc nh trit hc trc nghin cu v gii t nhin. Nhng ng dnh phn ln vo vic nghin cu v con ngi, v o c, v nhn sinh quan. Trit hc khng g khc hn l s nhn thc ca con ngi v chnh mnh, con ngi hy nhn thc chnh mnh. Bt u t ng, ti con ngi tr thnh mt trong nhng ch trong tm ca trit hc phng Ty. V vy, quan im trit hc ca ng bn n vn con ngi trong i sng x hi m trc ht l hnh vi o c. Xut pht t o c hc duy l, ng cho rng, Hiu bit l c s ca iu thin, ngu dt l ci ngun ca ci c, v ch c ci thin ph bin mi l c s ca o c, mi l c s ca c hnh. Ai tun theo ci thin ph bin th ngi mi c o c. V mun theo ci thin ph bin th phi hiu c n, mun hiu c n phi thng qua cc cuc tranh lun, ta m, lun chin tm ra chn l theo cch thc m v sau c gi l phng php Socratess. Tr nn thp km hn bn thn mnhkhng phi l ci g khc hn ngoi s ngu dt, tr nn cao c hn bn thn mnh khng phi ci g khc ngoi s thng thi. Phng php trit hc ca ng gm bn bc: Mt l ma mai, tc l nu ra nhng cu hi mo, mang tnh chm bim, ma mai nhm lm cho i phng sa vo mu thun. Hai l tinh thn, gip cho i phng thy c con ng t mnh khm ph ra chn l. Ba l qui np, tc l xut pht t ci ring l khi qut thnh nhng ci ph bin, t nhng hnh vi o c ring l tm ra ci thin ph bin
Trang 7
ca mi hnh vi o c. V phng php cui cng l nh ngha, l ch ra hnh vi th no o c, quan h th no l ng mc. Phng php ny i vi ng ch c nhng ngi c tri thc nh giai cp qu tc v cc trit gia mi l nhng ngi c o c. Bn bc ny quan h cht ch vi nhau trn bc ng tm kim tri thc chn tht, bn cht gip con ngi sng ng vi t cch v phn s, ca n trong i sng x hi. S ng gp ca ng thay i t nguyn l v tr sang nguyn l nhn minh lm nn mt bc chuyn mi trong nn trit hc. Cho nn, trit hc Hy Lp mi ly ng lm tiu ch phn k, n l thm nh nhng gi tr ca t tng Socratess i vi s pht trin trong lch s. ng l mt trong nhng nh t tng ni ting thi c i, ng khng li cho i mt tc phm no, v ng ch thng xuyn m lun m khng vit. Ngy nay chng ta s d bit c c v Socratess l do cc hc tr ca ng v nhng t tng khc . Nh vy, nt ni bt ca trit hc Hy Lp c i l t ra hu ht cc vn c bn ca trit hc m sau ny cc hc thuyt trit hc khc s tng bc gii quyt theo ni dung ca thi i mnh, n bao cha mm mng ca tt c th gii quan v sau ny. Cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, gia php bin chng v php siu hnh c th hin rt r. Nhng thnh tu trit hc c bn ca n xng ng ghi mt mc son trong lch s trit hc ca loi ngi. I.1.4. Nh nh chung Trit hc Hy Lp-La M c i l ting chung vng, l nhp cu vng chc, ni nhng bn b trit hc sau ny. n nay nhng g m trit hc Hy Lp c i mang n cho nhn loi vn cn nguyn gi tr . Trit l Hy Lp c i l nhng vin gch u tin xy nn ton b ngi nh vn minh ca Chu u ngy nay. Ta c th thy c b mt v b tri ca Chu u ngy nay qua nn trit hc Hy Lp c i. iu lm cho n sng rc r trn v i trit hc nhn loi v tr nn bt h. Marx ni: Di dt cho ai khng thy gi tr Hy Lp c i. Nn trit hc duy vt Hy Lp c i t nhng thnh tu rc r v mi mt v c nhng cng hin ln lao vo kho tng vn hc ca loi ngi. Hn hai mi lm th k qua, thi i n l Hy Lp li xa trong qu kh ca lch s loi ngi, nhng cho n ngy nay, trit hc Hy Lp c i vn khng h mt i gi tr ca n. Nn vn minh hin i Chu u bt
Trang 8
ngun t nn vn minh Hy Lp v chng ta khng th hiu y vn ha Chu u ngy nay nu khng i ngc thi gian tm hiu nhng thnh tu huy hong ca vn ha Hy Lp c i, ngghen vit Chng ta lun lun phi quay v vi nhng thnh tu trong trit hc cng nh trong mi lnh vc khc ca dn tc nh b ny, mt dn tc m ti nng v hot ng c tnh cht ton din ca n m bo cho n c mt a v m khng c mt dn tc no khc c tham vng t ti trong lch s tin ha ca nhn loi. u im: - Trit hc c Hy Lp nh hi chung tnh thc gic mng thn thnh mun i ca ngi dn Hy Lp, tch vai tr ca thn thnh ra khi thc h ca con ngi. - Vai tr ca t nhin v con ngi c cp mt cch khch quan nhm i n tm hiu con ngi v t nhin t u m c v i v u. - o c ln u tin trong lch s nhn loi c cp. - L nn tng cho cc trng phi trit hc sau ny. - Khoa hc Duy nghim v Duy l manh nha hnh thnh. - Tr li phn no cu hi: Con ngi c kh nng nhn thc th gii khng? Hn ch - Trit hc duy vt Hy Lp c i th hin tnh bao trm ca n v mi lnh vc trong th gii quan ca con ngi. Ra i trong iu kin cn qu t v s khai nn trnh pht trin t tng vn ha ca nhn loi thi k ny ni chung cn thp. Trit hc thi k ny cp ti nhng vn th gii quan c bn ca con ngi. Tuy nhin do s i lp gia lao ng tr c vi lao ng chn tay qu ln, nn nhn chung cc quan nim trit hc cn mang nng tnh t bin. - Trit hc c Hy Lp cn nm trn t duy tru tng l ch yu. - Cc vn trit hc cn cha r rng, cn ri rc cha h thng ha. - Tuy c t vai tr ca con ngi, nhng cha hon ton tch khi yu t thn linh. I.2. TRIT HC TY U TRUNG C I.2.1. iu kin, hon cnh ra i X hi Ty u thi trung c l khong thi k lch s ngn nm (t th k th IV n th k XIV). Vo th k V, nhng cuc ni dy ca n l v nhng cuc u tranh giai cp bn trong cng vi s tin cng ca nhng man tc bn ngoi a ti s
Trang 9
sp ca quc La M phng Ty. Chnh nhng s kin dn n kt qu chm dt hnh thi kinh t - x hi n l c i, v ch phong kin Ty u ra i. y l thi k hnh thnh v pht trin PTSX phong kin phng Ty. Nn kinh t trong x hi phong kin mang tnh cht t nhin, t cp, t tc bi v sn phm lm ra ch nhm gii quyt cc nhu cu ca cc cng x v thi p. Cc thi p l mt th gii ng kn; quyn chim hu rung t v t liu sn xut cng nh sn phm lm ra khng hon ton thuc v ngi lao ng (nng dn hay nng n) m thuc v giai cp a ch phong kin. V vy, phong tro u tranh ca nng dn lao ng, th th cng, dn ngho thnh th chng bn phong kin v tng lp bc lt khc l mt ni dung ch yu ca lch s x hi phong kin. S hnh thnh v s nhng in trang thi p phong kin Ty u to ra mt ch phong kin ct c phn quyn. Trong iu kin , tn gio nht thn c c hi pht trin vi t cch l cng c tinh thn thing ling ca giai cp phong kin thng tr. Thin cha gio - mt dng tn gio gi truyn thng bo th nht ca C c gio tr thnh mt tn gio c tn ca cc nc phong kin Ty u. S thng tr ca uy quyn phong kin v thn quyn gio hi cn tr s pht trin ca khoa hc v k thut. Trit hc cng b ph thuc vo thn hc. Bn cht ca CNDV gn lin vi khoa hc, thi k ny khng c iu kin pht trin. Trong thi i phong kin, tn gio v thn hc l h t tng thng tr trong i sng tinh thn ca x hi. Tn gio bt nhng hnh thi khc ca ca thc x hi phi ph thuc vo n. ng-ghen vit: "Nh th vi vic chim hu rung t theo li phong kin ca n l mi lin h thc t gia cc nc khc nhau; t chc nh th theo li phong kin dng tn gio bo v nh nc phong kin qu tc. Thm vo , gio s l giai cp c nht c hc thc. Do m tn iu ca nh th tt nhin l yu t xut pht v l c s ca mi s suy ngh. Php lut, khoa hc t nhin, trit hc - tt c ni dung ca cc khoa hc u c trnh by sao cho ph hp vi hc thuyt ca nh th. Vai tr ca tn gio biu hin c bit ch n lm ch thc ca qun chng nhn dn v dng s p bc v tinh thn ca n ng h s bc lt tn t ca bn phong kin. iu gii thch v sao giai cp nng dn ht sc ng o nhng "ti tm v tr tu" v b tc ht mi quyn hnh... Nh vy, thi k ny khng ch c phong kin qu tc gi vai tr thng tr m gii tng l, gio hi v nh th thit nh c mt sc mnh cha tng c ca
Trang 10
thn quyn, c kh nng chi phi c quyn lc chnh tr. Bi vy trong sut nhiu th k, trit hc v khoa hc tr thnh n t ca thn hc, tn ti v hin thn trong vai ngi ca tng, bin minh cho cc tn nhim ca tn gio, phn bc, loi b cc t tng d gio, a thn v cc quan nim v thn tin b. Tnh hnh ny ct ngha s ng quyn ca gio hi trong vn hc v gio dc. Cc tn iu ca tn gio l nhng nguyn l ca gio dc, l c s ca th gii quan v nhn sinh quan. T th k X din ra nhiu cuc Thp t chinh vi mc ch l xm chim, cp ot ca ci ca cc nc phong kin nh Phng ng (vng vnh Rp) nhng li np di danh ngha bo v tn gio, chng bn t gio, gii phng vng t thnh Nhng cuc chin tranh tn gio ny em li nhng kt qu ngoi mong mun ca nhng ngi khi xng ch l to nn s giao lu vn ho ng-Ty tc ng mnh m n s pht trin t tng, khoa hc v kinh t Ty u. Thin vn hc v ton hc pht trin kh mnh vo th k XIII; c hc, vt l hc, ho hc hnh thnh m tiu biu l Lnar Phibmtchi, Anbcphn Bnstt, Rgie Bcn. S pht trin kinh t dn n i hi gia tng s hiu bit. Tnh trng m ch, tht hc, sng n iu ca cc lnh a khng th tip tc duy tr. V vy ch trong vng hai th k (XII, XIII) Ty u hng lot cc trng i hc ra i. Tm li, t lp trng DVBC m xt th thi k trung c khng phi l qu trnh t on ca lch s m l mt thi k trong ni au n sinh ra mt nn vn minh mi, to c s cho s ra i ca nhng b tc hin i chun b cho lch s tng lai Chu u. I.2.2. Ni dung, c im chnh Th nht, s pht trin ca nhng t tng trit hc cc nc Ty u thi Trung c b chi phi rt mnh bi t tng tn gio v thn hc. Theo ngghen, trong thi k Trung c Ty u, trit hc ch l "y t", "con sen" cho thn hc. bi v nhim v ca trit hc l gii thch ng n v chng minh v mt hnh thc cho nhng tn iu tn gio do nh th Kit gio thng tr, ng u l Gio hong La M t ra. y l thi k lch s m ting ni "tr tu v lng tri nhn loi" b p o bi s tuyn truyn ca gio hi v c tin ni Thin cha. y cng l thi k cc nh thn hc c php tuyn b rng mi tri thc ca nhn loi u c th rt ra t Kinh thnh (Cu c v Tn c); rng tt c nhng g tri vi kinh thnh u ng nguyn ra v x ti.
Trang 11
Th hai, s tn ti v pht trin mnh m ca t tng trit hc kinh vin (ch ngha kinh vin) cng l mt nt ni bt ca thi k Trung c Ty u. Trit hc thi k ny gii quyt cc vn xa ri thc t cuc sng. Vn trung tm m cc nh kinh vin ch nghin cu l vn mi quan h gia tri thc v nim tin (tn gio). Nhng cn c trit hc kinh vin "lun chng" chnh l nhng tn iu trong cc cun kinh thnh, ch khng phi l nhng kin thc khoa hc, khng phi l thc tin quan st v th nghim ca khoa hc nh giai on sau ny, cng khng phi l thc tin kinh t x hi hin thc. Bi vy, nhng lun chng ca n mang tnh "so rng" hnh thc m thiu i ni dung hin thc ca cuc sng sinh ng. Trit hc kinh vin l trit hc chnh thc ca giai cp phong kin, km hm s pht trin ca khoa hc v trit hc duy vt. Th ba, cuc u tranh gia hai phi Duy thc v Duy danh cng l c tr ng ca t tng trit hc Trung c Ty u. Cuc u tranh gia hai phi trn cha ng kh nng pht trin tip tc hai khuynh hng c bn trong trit hc- ch ngha duy tm v ch ngha duy vt. Phi Duy thc lun chng v mt trit hc s tn ti c tht, duy nht ca ci chung; cn phi Duy danh th ngc li, chng minh cho s tn ti duy nht, c tht ca ci ring. Phi Duy danh c khuynh hng duy vt, phi Duy thc li c xu hng duy tm v trit hc. Th t, con ngi sinh linh b nh, ti nghip, th ng, tru nng trong ti t tng, n nn sm hi trong kip lm ngi I.2.3. I.2.3.a. Cc trit gia tiu biu gutxtanh (354-430)
ng sinh Taght (Bc Phi), nay thuc Angiri; l gio ch, nh vn, nh trit hc. ng vit mt lot tc phm: "S th ti", "V thnh ca Thng ", "V nhng t o", "V s bt t ca linh hn", "Chng cc nh hn lm vin "v.v. T tng c bn trong hc thuyt trit hc ca ng l: Ton b th gii l do Thng sng to ra v c nhn thc bi thng . Thng c sc mnh vn nng, c quyn lc tuyt i; thng l "Bc s ca tri tim mnh", ch ca con ngi l t do, song nm trong gii hn tin nh ca Thng ; qu trnh nhn thc ca con ngi l qu trnh nhn thc ca Thng . Thng l chn l ti cao.
Trang 12
Theo gutxtanh, ch c n hu ti cao ca "Thng , m i biu trn tri t l gio hi mi cu vt c i sng tng lai. Bi v, ton b lch s l cuc u tranh gia nhng ngi theo thn linh cng c "Thnh ph thn thnh" v nhng ngi theo qu d t chc ra "thnh ph trn gian". V vy phi c uy th ca quyn lc tinh thn i vi quyn lc th tc, cn c uy quyn th gii ca gio hi. Tuy nhin, trong quan im trit hc ca gutxtanh cng bc l nhng mu thun khng th gii quyt c. Mt mt, ng tha nhn Thng sng to ra tt c; nhng mt khc ng li cho rng "khng c Thng trong cc s vt cm bit". Th d, khi quan st gii t nhin thy v p ca thn th, s rc r ca nh sng, s du dng ca m iu, mi thm ca hoa l v.v. ng cho rng n khng c nh gi bi Thng . Tm li, gutxtanh l nh trit hc ra sc bo v tn gio, chng khoa hc v trit hc duy vt. I.2.3.b. Gingxict rigienn (810 - 877) L ngi Ai Len, l mt trong nhng nh t tng ni ting thi Trung c, l ngi theo ch ngha duy thc trit . ng vit mt lot tc phm ni ting nh: "V s tin nh ca Thng ", "V s phn chia gii t nhin" v.v. - Trong trit hc ca rigienn ni ln mt s vn sau: + Trit hc ca ng l mt h thng duy tm tm cch kt hp ch ngha Platonvi Thin cha gio. ng ni; "Trit hc chn chnh v tn gio chn chnh l mt". +Trung tm trong hc thuyt ca ng l chng minh cho s tn ti v vai tr ti cao ca Thng i vi i sng con ngi v gii t nhin.Theo ng, bn thn qu trnh th gii l s ging th lin tc ca Thng . Nh vy bao hm nhng nhn t phim thn lun. Trong tc phm "V s phn chia gii t nhin", ng chia s pht trin ca gii t nhin qua 4 giai on: Giai on mt, gii t nhin biu hin nh l vt va c sng to- l Thng c xem nh c s u tin ca qu trnh th gii. Giai on hai, gii t nhin biu hin nh l vt va sng to, va c sng to - l "con" ca Thng - l k trung gian gia Thng v th gii. Giai on ba, gii t nhin biu hin nh l vt c sng to - l th gii cc s vt c th, th gii mun loi trong c con ngi. Giai on bn, gii t
Trang 13
nhin biu hin l vt khng phi sng to, cng khng c sng to - l Thng , nhng y Thng c xem nh mc ch ca qu trnh th gii. + Trit hc ca G. rigienn trnh by mi quan h gia lng tin v l tr mt vn trung tm ca trit hc Trung c. Theo ng, gia lng tin v l tr l hon ton c th dung hp c; nu ph nhn l tr cao tn gio hoc cao l tr ph nhn tn gio u l nguy him cho nh th. + V nhn thc lun, ng cho rng ci chung c trc ci ring v c s ca ci ring; ci chung l ci bn cht ca s vt; bi v cc s vt u bt ngun t ci chung v ci chung cha ng cc s vt bn trong. y bc l r tnh cht duy tm trong nhn thc lun rigienn. Nh vy, ton b hc thuyt ca G. rigienn l s tip tc ca quan im Platon di hnh thc mi. Tuy nhin, tt c nhng iu lm cho phi tn gio chnh thng nghi ng nhng tc phm ca ng v cui cng nhng tc phm ca ng b chnh thc kt n l "nhng t thuyt nguy him" c v "Phi d gio" nn b t. I.2.3.c. Pie Abla (1079 -1142) L ngi Php, ging vin ni ting cc trng i hc Pa-ri. ng l ngi theo ch ngha duy danh. Trong vic gii quyt mi quan h gia lng tin v l tr, ng cao vai tr ca l tr: Lng tin phi ly l tr lm c s. Bi v, theo ng, nguyn l xut pht l "hiu m tin", v l tr cho ta nhng phng tin chnh xc vch ra ton b ni dung ca chn l tn gio v cu tr li ng n v mt tn iu tn gio no l xc ng hay khng xc ng. Nhim v ca s tm kim trit hc l vch ra v lp lun chn l, bi l "s linh cm" khng th l tiu chun cho tnh chn l ca cc thnh qu ca l tr, tri li l tr mi bo m cho nhng iu linh cm. Pie Abla cho rng: Khi nim chung khng tn ti bn ngoi s vt c th, khng c i sng c lp, nhng n khng tn ti trong bn thn cc s vt; khi nim chung cng khng nm trong bn thn t ng, m nm trong ngha ca t ng. Nh vy, trit hc ca Pie Abla mc nht nh bo hiu s xut hin mt khoa hc thc nghim ca giai on mi, phn no xa la tn iu chnh thng ca nh th. Nh th gi ng l k "chng cha tri", l k t o. I.2.3.d. Rgi Bcn (khong 1214 - 1294)
Trang 14
L ngi Anh, mt tu s phi sng 14 nm trong cc nh giam ca Gio hi. ng ng mt vai tr l ngi i tin phong trong khoa hc thc nghim ca thi i mi. Trit hc ca Rgi Bcn cng ng mt vai tr quan trng trong cuc u tranh chng trit hc kinh vin; chng gio hi, ln n bn gio s v s p bc ca giai cp phong kin, bnh vc quyn li ca nhn dn; song khng chng tn gio ni chung. Rgi Bcn a ra quan nim mi v i tng ca trit hc. Theo ng, trit hc l khoa hc l lun chung gii thch mi quan h gia cc khoa hc b phn v em li cho cc khoa hc nhng quan im c bn; cn bn thn trit hc c xy dng trn thnh qu ca cc khoa hc . Sc mnh v bn cht ca hc thuyt R. Bcn ch yu l s ph phn phng php kinh vin ch ngha. ng cho rng: phi da vo kinh nghim "t ti ch nhn thc nguyn nhn ca hin tng" thay th cho ci li rng tuch, hnh thc ch ngha ca phng php kinh vin. Theo R.Bcn con ng nhn thc chn l gp bn tr ngi do trit hc kinh vin gy ra: mt l, s sng bi trc ci uy tn khng c c s; hai l, thi quen tha nhn nhng quan nim c coi l r rng; ba l, tnh v cn c ca nhng nh gi thuc v s ng v bn l, s thng thi gi to ca cc hc gi. Theo R.Bcn, ngun gc ca nhn thc l uy tn, l tr v kinh nghim, nhng uy tn phi c chng minh bng kinh nghim v thc nghim, nu khng ch l l tr ngy bin, gio iu, v ch. ng coi kinh nghim l tiu chun ca chn l, thc o ca l lun: ng thi ng rt coi trng tri thc khoa hc bi l "khng c s nguy him no ln hn s ngu dt". Vic coi kinh nghim l thc o chn l l bc ngot quan trng trong l lun v nhn thc. T tng ca R.Bcn l ting chung bo hiu s kt thc ca ch ngha kinh vin v m u cho thi k khoa hc thc nghim. Chnh y l s tin b ca thi ng v c tc dng chng ch ngha kinh vin. Khc vi ch ngha kinh vin chnh thng chuyn nghin cu thn hc, R.Bcn ch yu hng s nghin cu ca mnh vo khoa hc t nhin. Do ng coi khoa hc thc nghim l cha t ca khoa hc v ng c nhiu ng gp cho cc ngnh khoa hc ny.
Trang 15
Trit hc ca R. Bcn bc l nhng xu hng duy vt, ng nm bt c nhng bin i x hi ch va mi bt u xy ra v i trc thi i ng trong nhng c m v tng v s tin b ca khoa hc. V vy, ng lun b nh nc phong kin v gio hi truy n, cm t. Trit hc R. Bcn c nhiu t tng tin b, nhng khng thot ra khi hn ch ca thi i mnh - thi i thng tr ca tn gio v nh th; ng tuyn b s ph thuc ca trit hc vo lng tin; ng nghin cu v "tnh cht r rng ca t tng" xut pht t mu mc u tin ca Thng , v v "l tr hot ng tin nghim". ng l mt trit gia, mt nh khoa hc ngi Anh, tin s thn hc i hc tng hp Paris. Tc phm chnh l: - V s ko di s sng ca con ngi - Ch dn nghin cu thn hc - Ch dn nghin cu trit hc - Tiu phm ca ngi ton hc - V cu vng - Trin vng - V sai lm ca cc bc s I.2.3.e. T mt a canh (1225-1274) Sinh Italia, l nh thn hc, nh trit hc kinh vin ni ting; Ngoi ra ng cn nghin cu nhng vn php quyn o c, ch nh nc v kinh t. Trit hc ca ng c o Thin cha coi l trit hc duy nht ng n v ly lm h t tng ca mnh. Tmt acanh nghin cu nhiu lnh vc: thn hc, trit hc, php quyn, o c, ch nh nc, kinh t. Vi 18 cun sch, trong tuyn tp ca ng hp thnh b bch khoa ton th v h thng t tng thng tr thi trung c hng thnh. L i biu ca phi duy thc trong giai on hng thnh ca phi duy thc trong giai on hng thnh ca ch ngha kinh vin. Hc thuyt ca ng c tha nhn l trit hc chnh thc duy nht ca Gio hi Thin cha. Tmt acanh coi i tng ca trit hc l nghin cu chn l ca l tr, cn i tng ca thn hc l nghin cu chn l ca lng tin tn gio. Thng l khch th cui cng ca trit hc v thn hc, cho nn khng c mu thun gia
Trang 16
thn hc v trit hc. Nhng trit hc thp hn thn hc, ging nh l tr ca ngi thp hn l tr ca thn. CNDT ca Tmt acanh th hin mt cch cng khai vi quan im cho rng, gii t nhin do Tri sng to ra t h v. S phong ph, hon thin v trt t ca gii t nhin c quyt nh bi s thng minh ca Tri. Trt t c Tri quy nh theo th bc nh sau: bt u t cc s vt khng c linh hn, tin qua con ngi, ti cc thn thnh v cui cng l bn thn Cha Tri. Mi bc di u c gng t ti bc trn, ton b h thng mong tin ti Cha Tri. Con ngi do Cha Tri to ra theo hnh dng ca mnh v sp xp theo nhng ng cp khc nhau. Nu ngi no vt ra khi ng cp ca mnh l c ti vi Cha Tri. Chnh quyn nh vua l tha lnh ca Tri. Quyn lc ti cao bao trm ht thy thuc v gio hi. ng trn lp trng duy thc n ho, Tmt acanh gii quyt vn bn cht ca ci chung. ng cho rng ci chung tn ti trn ba phng din: Th nht, ci chung tn ti trc s vt trong tr tu ca Cha Tri nh l hnh mu ca s vt ring l. Th hai, ci chung tn ti trong cc s vt ring l. Th ba, ci chung c to ra bng con ng tru tng ho ca tr tu con ngi t cc s vt ring l. V l lun nhn thc, Tmt acanh cho rng nhn thc din ra trong ch th nh tip thu khch th nhng g ging vi ch th, ch khng phi mi tn ti ca khch th u c tip thu; l hnh nh ca s vt, ch khng phi bn thn s vt. ng chia "hnh dng" thnh hnh dng cm tnh v hnh dng l tnh, trong hnh dng l tnh cao hn hnh dng cm tnh. Bi v, nh n ta mi bit c ci chung cha ng nhiu thc th ring bit, cn hnh dng cm tnh cng c vai tr quan trng, bi v nh n cm gic tr nn cm th tch cc. Nh vy, l lun nhn thc ca Tmt acanh p dng hc thuyt v "hnh dng" ca Arixtt, nhng loi b ci sinh kh, ci sng ng, s tm ti chn l trong hc thuyt ca Arixtot; l mt bc tin trong trit hc kinh vin Trung c. L i biu ca phi duy thc trong giai on hng thnh ca phi duy thc trong giai on hng thnh ca ch ngha kinh vin. Hc thuyt ca ng c tha nhn l trit hc chnh thc duy nht ca Gio hi Thin cha. I.2.3.f. n Xct (1265 1308)
Trang 17
ng l mt trong nhng nh kinh vin, nh duy danh lun ln nht th k XIII. ng sinh trng Anh, tt nghip v l gio s ca trng i hc cxpho. V mt trit hc, cng nh cc nh t tng khc thi trung c, n Xct coi vn mi quan h gia trit hc v thn hc l vn ch yu. Theo ng, i tng ca thn hc l nghin cu Thng , cn i tng ca trit hc (siu hnh hc) l tn ti (hin thc khch quan- vt cht, gii t nhin). V quan h gia l tr v lng tin tn gio th ng cao vai tr ca lng tin hn l tr. V vn tn ti ca Thng , n Xct gii quyt t lp trng thn hc. Theo ng, v thng l mt tn ti bt tn, cho nn chng minh v s tn ti ca thng c ngha l chng minh rng ci tn ti bt tn l c. Trong hc thuyt trit hc ca mnh, ng cho rng ngoi Thng l hnh thc thun ty phi vt cht ra th mi thc th cn li (k c tinh thn v thin thn) u l vt cht hoc bao gm c hnh thc v vt cht. Song v cn bn, trit hc ca ng vn l duy tm, cha phi duy vt. L mt nh duy danh lun, trong hc thuyt ca mnh, n Xct cng nghin cu vn ci chung. ng cho rng ci chung khng ch l sn phm ca l tr, n l c s trong bn thn cc s vt. Trong lnh vc nhn thc lun, ng cp vn vai tr ca yu t tinh thn, ca l tr v ch. V vai tr ca l tr v ch, ng ch rng thng tr mi dng hot ng ca con ngi khng phi l l tr m l ch. ch cao hn l tr, v hn na Thng th ch tr thnh t do. V vn quan h gia l tr v lng tin ng cho rng l tr v lng tin, tri thc v thn hc l khng th v khng nn dung ha, v tr hng u phi thuc v lng tin cn l tr ng vai tr ph thuc. I.2.3.g. Guym ccam (1300 1350) L nh vn, nh chnh tri ni ting thi i mnh, nh thn hc v trit hc kinh vin Anh, nh t tng ca giai cp phong kin th tc trong cuc u tranh chng Gio hong. Gn vi cc hot ng c tnh cht chnh tr chng Gao hong, bo v nh nc phong kin th tc l hot ng trit hc ca ccam. Trit hc ca ng chng i kch lit h t tng chnh thng (h t tng o Thin Cha ). Trong vn trung tm ca trit hc trung c - vn mi quan h gia lng tin v l tr, gia linh cm v tri thc, ccam lm su sc thm nhng quan im ca n Xct.
Trang 18
Tuy l ngi bo v nhit tm lng tin tn gio nh mi nh trit hc khc thi i phong kin, nhng ccam chng ta cng thy r s tan v ca chnh c s trit hc kinh vin v s mt tc dng ca n. Bi v, ci trc ca trit hc ccam l ch ngha duy danh c khuynh hng duy vt. L mt nh duy danh lun, ccam cho rng ch c nhng s vt ring l, n nht l tn ti thc. Khi nim, danh t theo ccam ch l nhng k hiu ca s vt. Trong l lun nhn thc ca mnh, ccam cng chia nhn thc lm 2 loi: nhn thc trc gic (ng hiu l nhn thc kinh nghim) v nhn thc tru tng. Nhn thc trc gic c ng t cao hn nhn thc tru tng, n bao gm cm tnh v s t quan st. Trong l thuyt o c ccam cng pht trin quan im ca n Xct. ng ph nhn s khc nhau tuyt i gia iu thin v iu c. V theo ng ch ca Thng c th bin hnh vi ti li ca con ngi thnh hnh vi tt. I.2.4. Nhn nh chung Trong vic gii quyt mi quan h gia lng tin v l tr, c nh trit hc cao vai tr ca l tr: Lng tin phi ly l tr lm c s. Bi v, nguyn l xut pht l "hiu m tin", v l tr cho ta nhng phng tin chnh xc vch ra ton b ni dung ca chn l tn gio v cu tr li ng n v mt tn iu tn gio no l xc ng hay khng xc ng. Nhim v ca s tm kim trit hc l vch ra v lp lun chn l, bi l "s linh cm" khng th l tiu chun cho tnh chn l ca cc thnh qu ca l tr, tri li l tr mi bo m cho nhng iu linh cm. Nh vy, trit hc thi k ny mc nht nh bo hiu s xut hin mt khoa hc thc nghim ca giai on mi, phn no xa la tn iu chnh thng ca nh th. Nhn chung, ch ngha kinh vin l trit hc chnh thng ca x hi phong kin Ty u thi Trung c. c im ch yu nht ca khuynh hng ny l: phc tng thn hc, theo ch ngha duy tm, phng php suy lun hnh thc cht cng, ch ngha tn ngng i lp vi t tng khoa hc... Mc ch cao nht ca ch ngha kinh vin l phc v tn gio v nh th, do xuyn tc hc thuyt ca cc nh trit hc tin b thi c i, c bit l trit hc ca Arixtt. Trong s thng tr khc nghit ca tn gio v thn hc, thi k ny cng xut hin cuc u tranh ca cc xu hng duy vt trong trit hc v trong cc phong tro "t gio" chng ch ngha ngu dn ca nh th. Cc tro lu t nhin bng thc
Trang 19
nghim xut hin, s gii phng khoa hc t nhin thot khi ch thng tr ca thn hc bt u. Tt c nhng ci chun b cho s sp ca ch ngha kinh vin v v trit hc trong thi i Phc hng. I.3. TRIT HC TY U PHC HNG V CN I I.3.1 c im kinh t - x hi, khoa hc v vn ho Khi bng m ca m trng Trung c b nhng nh sng bnh minh ca nn vn minh cng nghip chiu ri th Ty u c nhng bc chuyn d di, chuyn sang thi k phc hng, thi i phc sinh nhng gi tr ca nn vn ho c i Hy La b lng qun trong nn chuyn ch phong kin ko di hng nghn nm Chu u. Xt v bn cht kinh t, thi k phc hng l giai on qu ca PTSX TBCN. y l thi k tch lu t bn u tin c m rng. Ngi nng dn b ui ra khi rung t ca h, bo lc ca k cng quyn tch ngi lao ng ra khi t liu sn xut. Cc cng trng th cng dn dn t cch lm n kiu phng hi phong kin. Cc ch th cng nghip ngy cng c v tr v vai tr quan trng trong nn kinh t, h tr thnh giai tng mi nm gi sc mnh kinh t - giai cp t sn; trong khi ngi nng dn do khng cn rung t phi ra thnh ph kim k sinh nhai bng cch lm thu cho cc cng trng, xng th. H l tin thn ca giai cp v sn sau ny. Ch phong kin vi nn sn xut nh v cc o lut h khc ca n bc vo giai on li tn. Phong tro chng phong kin ca nng dn, th th cng tro dng khp Chu u. Giai cp t sn tr thnh k ng minh. Ngi ta khng ch i xo b c quyn, c li ca giai cp phong kin, nhng chng ngi trn con ng pht trin theo xu hng TBCN m cn cha mi nhn vo gio hi La M, thnh lu tinh thn ca ch phong kin. c im ca phong tro nh hng n ton b cuc u tranh t tng lc by gi, bao gm c s pht trin ca trit hc. Th gii quan ca giai cp t sn th hin di hnh thc duy vt v v thn ny cng r nt. Do i hi ca thc tin sn xut vt cht, cc ngnh khoa hc t nhin bt u pht trin v y cng l thi k gt hi bi thu v cc thnh tu khoa hc k thut nh s dng nng lng nc, dt, khai m, luyn kim, ch to v kh, in n, hng hi Chng hn vi vic s dng nng lng nc cho php thay th dn sc ngi v sc sc vt trong sn xut.
Trang 20
Chnh s pht trin ca khoa hc t nhin v k thut tr thnh ch da vng chc cho giai cp t sn trong cuc u tranh chng thn hc v ch ngha duy tm. V mt vn ho, nhng t tng trit hc, nhng pht kin khoa hc ca thi c i c khi phc v pht trin. Cc nh t tng tin tin ca thi i phc hng c bit dng cao ngn c nhn vn. H xem con ngi l i tng nghin cu ca trit hc, nhng t tng tt p v con ngi ca Protagore, Socratestr thnh tin l lun cho c m gii phng con ngi. Cc gi tr ton hc ca Talet, hnh hc ca Euclide, nhng yu t duy vt trong trit hc ca Epicure,..cng dc xem xt v ghi nhn tho ng. Khc vi thi phc hng, thi cn i (th k XVII - XVIII) cc nc Ty u l thi k giai cp t sn dnh c chnh quyn, PTSX TBCN c xc lp v tr thnh PTSX thng tr, n to ra nhng vn hi mi cho khoa hc, k thut pht trin m trc ht l khoa hoc t nhin, trong c hc t c trnh l c s c in. Khoa hc t nhin thi k ny mang c trng l khoa hc t nhin - thc nghim. c trng y tt yu dn ti thi quen nhn nhn i tng nhn thc trong s tru tng, tch ri, khng vn ng, khng pht trin, nu c cp n vn ng th l s vn ng my mc khng pht trin. I.3.2 Nhng c im, ni dung chnh: Trit hc Ty u thi k phc hng - Trit hc thi k ny l v kh l lun ca giai cp t sn trong cuc u tranh chng phong kin v gio hi. - T tng ca cc nh trit hc phc hng c tnh hai mt: va c nhng tin b nhng cn cha nhiu yu t duy tm, lun qun vi hnh thc phim thn lun hay t nhin thn lun. - Trit hc thi k ny gn lin vi vn nng cao gi tr kht vng gii phng con ngi. - Trit hc thi k ny l nhng t tng x hi hc thm nhun ch ngha nhn vn. Trit hc Ty u thi k cn i - y l thi k thng li ca CNDV i vi CNDT, ca nhng t tng v thn i vi hu thn.
Trang 21
- CNDV thi k ny mang hnh thc ca CNDV siu hnh, my mc. Phng php siu hnh thng tr, ph bin trong lnh vc t duy trit hc v khoa hc. - y l thi k xut hin nhng quan im trit hc tin b v lnh vc x hi, nhng nhn chung vn cha thot khi quan im duy tm trong vic gii thch x hi v lch s. I.3.3 Cc trit gia tiu biu Francis Bacon (1561-1626)
I.3.3. a.
L nh trit hc duy vt kit xut ca nc Anh. Mc nh gi Bacn l ng t thc s ca ch ngha duy vt Anh v ca khoa hc thc nghim hin i. Cc tc phm chnh: - Khi lc v o c v chnh tr - i phc hi cc khoa hc - Cng c mi - Lch s s sng v ci cht Bacn tha nhn s tn ti khch quan ca th gii vt cht. Khoa hc khng bit mt ci g khc ngoi th gii vt cht, ngoi gii t nhin. ng cho rng con ngi cn phi thng tr, phi lm ch gii t nhin. iu c thc hin c khng hon ton ph thuc vo s hiu bit ca con ngi. Bacn cho rng tri thc l sc mnh, sc mnh l tri thc. Do cn c mt khoa hc mi ly gii t nhin lm i tng nghin cu nhm bin t nhin thnh giang sn ca con ngi. Bacn ph phn gay gt ch ngha kinh vin v n xa ri cuc sng, ch da vo nhng lp lun tu tin khng c ni dung v chng em li li ch g cho con ngi. Theo Bacn, trit hc phi gip con ngi tr nn mnh hn. Nhim v ca trit hc l nhn thc gii t nhin v cc mi lin h phc tp ca n. V nhn thc lun v phng php lun. Mt trong nhng vn c quan tm c bit thi cn i l vn nhn thc lun v phng php lun. Bacn dnh mt v tr thch ng bn v nhng ni dung ny. Trc ht nhn thc ng bn cht ca s vt th phi ch ra kh nng v gii hn nhn thc ca con ngi. Mt trong nhng nh hng n qu trnh nhn
Trang 22
thc chn l, theo Bacn l nhng sai lm vn c trong t duy, do sai lm trong l tnh mang li. Nhng sai lm do l tnh to ra, Bacn gi l nhng IDOLA (o tng, o nh - theo ting Hy Lp c Idola l nhng hnh nh b phn nh mt cch lch lc). ngha tch cc ca nhng o nh l ch khng ch chng li cc suy lun v cn c ca thn hc, kinh vin m cn t c s x hi cho qu trnh nhn thc. l tn trng khch quan, ph phn v khng gio iu. Mt ngha khng ch thuc v thi Cn i m cho tt c cc thi i. ngha tr thnh nguyn tc ca nhn thc. V phng php lun, theo Bacn cn phi r sot nhng phng php trc y t k tha v trin khai phng php mi. ng cho rng t trc n nay con ngi ch yu s dng hai phng php l phng php con nhn v phng php con kin. C hai phng php ny u bc l hn ch, v vy ng xut phng php con ong. Con ong chn phng thc hnh ng trung gian, n khai thc vt liu t hoa ngoi vn v rung ng nhng s dng v bin i n ph hp vi kh nng v ch nh ca mnh. Cng vic ch thc ca trit hc cng khng khc g cng vic . V vai tr ca phng php, Bacn cho rng ngi qu chy ng hng s nhanh hn k lnh chy sai ng hoc phng php ging nh ngn n soi ng cho l khch trong m ng. ng xut phng php quy np. Theo ng l phng php ti u nhn thc, khm ph nhng b mt ca i tng nhn thc. Bn cht ca phng php ny l xut pht t nhng s kin ring bit sau tin dn ln nhng nguyn l ph bin, khng nh bn cht ca s vt. Trit hc Bacn l trit hc duy vt khng trit khi ng khng dm cng khai xung t vi tn gio. iu ny th hin tnh tho hip trong trit hc ca ng. Mc d vy, trit hc duy vt ca Bacn c tc dng tch cc i vi s pht trin ca khoa hc, n ging mt n rt mnh vo uy tn ca nh th v gio hi. I.3.3. b. Renne Descartes (1596-1650) Cng nh Bacn, cct ch n nghin cu phng php nhn thc khoa hc to nn kh nng i su vo nghin cu nhng b mt ca gii t nhin. ng tin tng rng, vi phng php mi c th t c nhng tri thc c ch cho cuc sng. Trit hc ca ng c tnh cht nh nguyn. ng cho rng, hai thc th tinh
Trang 23
thn v vt cht tn ti c lp vi nhau, nhng c hai thc th ny u phc tng nguyn th th ba nguyn th ti cao l thn linh. Nh nguyn lun ca cct biu hin tnh cht tho hip ca h t tng t sn. Gt b nhng o l kinh vin ca tn gio, cct a l tr ln v tr hng u trong l lun v nhn thc. Gng nh Bacn, ng cho rng nhim v ca th nghim khng phi l pht minh ra cc quy lut ca t nhin m l khng nh nhng tri thc, nhng quy lut m l tr pht hin ra. Nu Bacn cho rng iu kin cn thit u tin xy dng mt khoa hc chn chnh v khoa hc t nhin l ty ra c mi o tng, th cct tha nhn rng s nghi ng l im xut pht ca phng php khoa hc. ng nhn mnh rng, d anh nghi ng mi ci nhng khng th nghi ng rng anh nghi ng. cct ni: Ti t duy, vy ti tn ti, v ng cho l nguyn l c bn bt di bt dch. ngha tin b ca nguyn l trn l ch n cao vai tr ca l tr, ph nhn mt cch tuyt i nhng g m ngi ta m tn. Nhng nguyn l y li th hin tnh cht duy tm, v ecct khng nhn thy rng khng th i tm tin xut pht ca nhn thc ngay trong nhn thc m phi tm t bn thn i sng thc tin x hi. cct l ngi sng lp ra ch ngha duy l. Ch ngha duy l ca cct mt mc kh ln c lin h vi ch ngha duy tm, v ng cho rng trong l tr ca c ngi c nhng t tng bm sinh, c lp vi kinh nghim. ng tha nhn mt cch sai lm rng, nhng nguyn tc c bn ca logic hc v ton hc l nhng ci bm sinh, khng ph thuc vo kinh nghim. Trong hc thuyt v t nhin, cct l mt nh duy vt, ng coi vt cht l mt thc th duy nht, l c s duy nht ca tn ti v nhn thc. Qung tnh l thuc tnh c bn ca vt cht, nhng ng li i n ng nht vt cht vi qung tnh, v ngc li, u khng c qung tnh th khng c vt cht. Vt cht chon y v tr, khng c khng gian trng rng. ct tha nhn tnh vnh cu ca vt cht. Vn ng c hc c ng xem nh l mt biu hin sc sng ca vt cht. Vn ng c chuyn t vt ny n vt khc v khng bao gi b tiu dit. Lun im ca cct v tnh khng b tiu dit ca vn ng c Ph.ngnhen nh gi nh mt thnh tu khoa hc v i.
Trang 24
cct tha nhn s xut hin ca th gii thc vt v ng vt trong qu trnh vn ng. Nhng ng cha thy s khc nhau v cht gia th gii sinh vt, coi c th sng l mt c my phc tp. I.4. TRIT HC C IN C I.4.1. iu kin kinh t - x hi Khi nim trit hc c in c dng ch trit hc ca nc c na cui th k XVIII v na u th k XIX, c m u t h thng trit hc ca I.Cant, tri qua Phcht, Senlinh n trit hc duy tm khch quan ca Hghen v trit hc duy vt nhn bn ca Phoibc. Ch trong mt thi k lch s khong mt th k, trit hc c in c to nhng tin l lun ht sc quan trng cho s ra i ca trit hc Mc vo gia th k XIX. Trit hc c in c ra i trong mt iu kin lich s ht sc c bit. Nc c vo cui XVIII u XIX vn cn l mt quc gia phong kin in hnh vi 360 quc gia t lp trong Lin bang c ht sc lc hu v kinh t v chnh tr. Trong khi , nc Anh cuc cch mng cng nghip, nc Php cuc cch mng t sn n ra lm rung chuyn Chu u, a chu u bc vo nn vn minh cng nghip. Chnh thc ti au bun ca nc c v tm gng ca cc nc Ty u thc tnh tinh thn phn khng ca giai cp t sn c. Nhng giai cp ny sng ri rc nhng vng quc nh tch ri nhau, nh b v s lng, yu km v kinh t v chnh tr, nn h va mun lm cch mng, li va mun tho hip vi tng lp phong kin qu tc Ph ang thng tr thi , gi lp trng ci lng trong vic gii quyt nhng vn pht trin ca t nc.. Chnh iu ny quy nh nt c th ca trit hc c in c: Ni dung cch mng di mt hnh thc duy tm, bo th,; cao vai tr tch cc ca t duy con ngi, coi con ngi l mt thc th hot ng, l nn tng v im xut pht ca mi vn trit hc. Trn mt ngha nht nh, trit hc c in c khng ch l s phn nh nhng iu kin kinh t - chnh tr v x hi nc c m cn ca c cc nc Chu u lc . I.4.2. c im Trit hc c in c - Trit hc c in c cha ng mt ni dung cch mng nhng hnh thc ca n cc k ri rm, bo th. c im ny th hin r nt nht trong trit hc ca
Trang 25
Cant v Hghen. - cao vai tr tch cc ca hot ng con ngi, coi con ngi l mt thc th hot ng, l nn tng v im xut pht ca mi vn trit hc. Con ngi l ch th ng thi l kt qu ca qu trnh hot ng ca chnh mnh; t duy v thc ca ca con ngi ch c th pht trin trong qu trnh con ngi nhn thc v ci to th gii. - Tip thu t tng bin chng trong trit hc c i, trit hc c xy dng php bin chng tr thnh phng php lun trit hc c lp vi phng php t duy siu hnh trong lnh vc nghin cu cc hin tng t nhin v x hi. Gi thuyt hnh thnh v tr ca Cant; vic pht hin ra nhng quy lut v phm tr ca Hghen lm cho php bin chng tr thnh mt khoa hc thc s mang ngha cch mng trong trit hc. y l mt c im ni bt ca trit hc c in c. - Vi cch nhn bao qut, bin chng, nhiu nh trit hc c c tham vng xy dng mt h thng trit hc vn nng khng nhng lm nn tng cho th gii quan ca con ngi m cn tr thnh mt th khoa hc ca cc khoa hc. Do vy, trong hc thuyt trit hc ca Cant, Duyrinh, Hghen thng bn n nhiu vn nh: khoa hc t nhin, php quyn, lch s, lun l, m hc. I.4.3. Cc trit gia tiu biu Cant (1724 - 1804)
I.4.3. a.
Nt ni bt trong trit hc ca Cant l nhng quan nim bin chng v gii t nhin. Trong tc phm Lch s ph thng v l thuyt bu tri, ng nu gi thuyt c gi tr v s hnh thnh vuc tr bng cn lc v kt t ca cc khi tinh vn. Cant cng a ra mt lun sau ny c khoa hc chng minh v nh hng ln xung ca thu triu do lc hp dn gia tri t v mt trng gy ra nh hng ti tri t, lm cho vng xoy ca tri t quanh trc ca n mi ngy mt chm li. ngghen nh gi nhng phng on ca Cant l s cng ph vo quan im siu hnh (k c trong trit hc v khoa hc). Trit hc ca Cant l trit hc nh nguyn. ng tha nhn s tn ti ca th gii cc vt t n bn ngoi con ngi, th gii c th tc ng ti cc gic quan ca chng ta. im ny, Cant l nh duy vt. Mt khc, ng li cho rng th gii cc vt th quanh ta m ta thy c li khng lin quan g n ci gi l th gii vt t n, chng ch l cc hin tngph hp vi ci cm gic v tri thc do
Trang 26
l tnh ca ta to ra. Nhng cc cm gic v tri thc khng cung cp cho hiu bit g v th gii vt t n. Ni cch khc, theo Cant nhn thc con ngi khng ch bit c hin tng b ngoi m khng xm nhp vo c bn cht ch thc ca s vt, khng phn xt g c s vt nh chng t thn tn ti. Nh vy, trong lnh vc nhn thc lun, Cant l ngi theo thuyt khng th bit (tt nhin l khc vi Hium). Nhn thc lun ca Cant c tnh cht duy tm th hin s phn ng ca ng vi ch ngha duy vt Php v s khi phc li Thng . ng ni rng trong nhn thc cn hn ch phm vi ca l tnh dnh cho c tin. Tnh cht duy tm trong trit hc ca Cant khng nht qun, y mu thun. Lnin nhn xt: c trng ch yu ca trit hc Cant l ch n dung ho ch ngha duy ch vi ch ngha duy tm, thit lp s tho hip gia hai ch ngha kt hp hai khuynh hng trit hc khc nhau v i lp trong mt h thng trit hc duy nht. Khi Cant tha nhn rng mt ci g ngoi chng ta th Cant l ngi duy vt. Khi ng tuyn b rng ci vt t n y khng th nhn thc c l siu nghim, l th gii bn kia th ng ta l ngi duy tm. C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin nh gi cao nhng cng trnh ca Cant v khoa hc t nhin, v nhng vn php bin chng, nhng bc b thuyt khng th bit v nghim khc ph phn nhng quan nim duy tm ca Cant v khng gian v thi gian, v cc phm tr bi v, Cant coi phm tr ch l hnh thc tin thin ca l tnh con ngi.
I.4.3. b.
Hghen (1770 - 1831)
L nh bin chng, ng thi l nh trit hc duy tm khch quan. Trit hc ca ng y mu thun. Nu phng php bin chng ca ng l ht nhn hp l, cha ng t tng thin ti v s pht trin, th h thng trit hc duy tm ca ng ph nhn tnh cht khch quan ca nhng nguyn nhn bn trong vn c ca s pht trin ca t nhn v x hi. ng cho rng, khi nguyn ca th gii khng phi l vt cht m l nim tuyt i hay tinh thn th gii. Tnh phong ph, a dng ca th gii hin thc l kt qu ca s vn ng v sng to ca nim tuyt i. nim tuyt i tn ti vnh vin. nim tuyt i theo nhn xt ca Lnin ch l mt cch ni theo ng vng, mt cch khc ni v Thng m thi. Cho nn trit hc ca Hghen l s bin h cho tn gio.
Trang 27
Hghen d c cng trong vic ph phn t duy siu hnh v ng l ngi u tin trnh by ton b gii t nhin, lch s v t duy di dng mt qu trnh, ngha l trong s vn ng v bin i khng ngng. ng thi trong khun kh ca h thng trit hc duy tm ca mnh, Hghen khng ch trnh by cc phm tr nh cht, lng, ph nh, mu thun, m cn ni n cc quy lut lng i dn n cht v ngc li, ph dnh ca ph nh v quy lut mu thun. Nhng tt c ci ch l quy lut vn ng v pht trin ca bn thn t duy, ca nim tuyt i. Trong h thng trit hc ca Hgen, khng phi thc, t tng pht trin trong s ph thuc vo s pht trin ca t nhin v x hi, m ngc li, t nhin ph thuc vo s pht trin ca nim tuyt i. nim tuyt i, tinh thn th gii l tnh th nht, gii t nhin l tnh th hai do tinh thn th gii v nim tuyt i quyt nh. N l mt s tn ti khc ca tinh thn, sau khi tri qua giai on tn ti khc y, nim tuyt i hay tinh thn th gii mi tr li bn thn mnh v l giai on cao nht, giai on tt cng, c Hghen gi l tinh thn tuyt i. Tm li, Hghen l nh trit hc bin chng duy tm khch quan. L nh trit hc duy tm khch quan, Hghen cho rng nim tuyt i l ci c trc vt cht, tn ti vnh vin khng ph thuc vo con ngi, to ra hin thc khch quan. Gii t nhin ch l s tn ti khc ca nim tuyt i Tnh a dng ca thc tin c ng xem nh l kt qu tc ng v sng to ca nim tuyt i. L nh bin chng, ng c cng nu ra nhng phm tr, quy lut c bn ca php bin chng. Nhng php bin chng ca Hghen l php bin chng duy tm, v vy Mc gi l php bin chng ln ngc u xung t, v cng ch l quy lut ca s pht trin ca nim tuyt i m thi. Mc d vy, ng vn l ngi u tin trnh by ton b gii t nhin v lch s di dng mt qu trnh khng ngng vn ng v bin i, pht trin v c gng vch ra mi lin h bn trong ca s vn ng v pht trin y. K. Marxv ng ghen ph phn mt cch trit tnh cht phn khoa hc v thn b ca nim tuyt i trong trit hc Hghen; ng thi hai ng nh gi cao v tip thu ht nhn hp l trong php bin chng ca Hghen xy dng v pht trin hc thuyt v php bin chng duy vt ca mnh. I.4.3. c. Lutvich Phoibc (1804 -1872) L mt trong nhng nh trit hc duy vt ln nht thi k trc C.Mc. Cng lao v i ca Phoibc l ch trong cuc u tranh chng li ch nghi duy tm v
Trang 28
thn hc, ng khi phc li a v xng ng ca trit hc duy vt; ging mt n rt nng vo trit hc duy tm ca Hghen v ch ngha duy tm ni chung. Phoibc chng minh rng, th gii vt cht, gii t nhin khng do ai sng to ra, n tn ti c lp vi thc con ngi v khng ph thuc vo bt c th trit hc no. Do c s tn ti ca gii t nhin nm ngay trong gii t nhin. Chng li h thng duy tm ca Hghen - h thng coi gii t nhin l s tn ti khc ca tinh thn. Phoibc ch ra rng trit hc mi ny phi c tnh cht nhn bn, phi kt hp vi khoa hc t nhin. Nguyn l nhn bn ca trit hc Phoibc l xo b s tch ri gia tinh thn v th xc do trit hc duy tm v trit hc nh nguyn tao ra. Mt tch cc trong trit hc nhn bn ca Phoibc cn ch ng u tranh chng cc quan nim tn gio chnh thng ca o thin cha, c bit l quan nim v Thng . Tri vi cc quan nim tn gio v thn hc cho rng Thng to ra con ngi, ng khng nh chnh con ngi to ra Thng . Khc vi Hghen ni v s tha ho ca nim tuyt i. Phoibc ni v s tha ho ca bn cht con ngi vo Thng . ng lp lun rng bn cht t nhin ca con ngi l mun hng ti ci chn, ci thin ngha l hng ti ci g p nht trong mt hnh tng p nht v con ngi, nhng trong thc t nhng ci co ngi khng t c nn gi gm tt c c mun ca mnh vo hnh tng Thng ; t ng ph nhn mi th tn gio v thn hc v mt v Thng siu nhin ng ngoi sng to ra con ngi, chi phi cuc sng con ngi. Tuy nhin, trit hc nhn bn ca Phoibc cng bc l nhng hn ch. Khi ng i hi trit hc mi - trit hc nhn bn - phi gn lin vi t nhin th ng thi ng lun trn lp trng ca ch ngha t nhin xem xt mi hin tng thuc v con ngi v x hi. Cng lao to ln ca Phoibc cn ch, ng khng ch u tranh chng ch ngha duy tm m cn u tranh chng li nhng ngi duy vt tm thng. ng c quan nim ng n l, khng th quy cc hin tng tm l v cc qu trnh l ho; cng nhn con ngi c kh nng nhn thc c th gii. ng kch lit ph phn nhng ngi theo ch ngha hoi nghi v thuyt khng th bit. Trong s pht trin l lun nhn thc duy vt, Phoibc bit da vo thc tin l tng hp nhng yu cu v tinh thn, v sinh l m cha nhn thc c ni dung c bn ca thc tin
Trang 29
l hot ng vt cht ca con ngi, l lao ng sn xut vt cht, u tranh giai cp v hot ng thc tin ca n l c s ca nhn thc cm tnh v l tnh. Nh vy, Phoibc c nhng ng gp xut sc vo lch s u tranh ca ch ngha duy vt chng li ch ngha duy tm v tn gio. ng vch ra mi lin h gia ch ngha duy tm v tn gio, ch ra s cn thit phi u trnah loi b tn gio hu thn, coi l s tha ho bn cht ca con ngi. ng c cng khi ph c v pht trin ch ngha duy vt th k XVII, XVIII. Tuy nhin trong lc u tranh chng ch ngha duy tm ca trit hc Hghen, Phoibc li vt b lun php bin chng ca Hghen. Cng nh cc nh trit hc giai on trc Mc, Phoibc ri vo duy tm khi gii quyt cc vn x hi. Mc d trit hc ca Phoibc c nhng hn ch, nhng cuc u tranh ca ng chng li ch ngha duy tm v tn gio ni chung c ngha lch s to ln. V vy, trit hc ca Phoibc tr thnh mt trong nhng ngun gc l lun ca ch ngha Mc. I.4.4. Nhn nh chung Trit hc c in c l mt giai on lch s tng i ngn nhng n to ra nhng thnh qu k diu trong lch s trit hc. Trc ht, n tng bc khc phc nhng hn ch siu hnh ca trit hc duy vt th k XVII, XVIII. Thnh qu ln nht ca n l nhng t tng bin chng t ti trnh mt h thng l lun iu m php bin chng c i Hy Lp cha t ti v ch ngha duy vt th k XVII XVIII cng khng c kh nng to ra. Tuy nhin hn ch ln nht ca trit hc c in c l tnh cht duy tm khch quan ca Hghen, cn v ch ngha duy vt ca Phoibc th xt v thc cht khng vt qua c trnh ch ngha duy vt th k XVII XVIII Ty u. Nhng hn ch v thnh qu ca trit hc c in c c trit hc Mc khc phc, k tha v nng ln mt trnh mi ca ch ngha duy vt hin i.
Trang 30
CHNG II. TNG CON NGI, X HI TRONG TRIT HC PHNG TY C I TI CN I II.1. T tng con ngi, x hi trong Trit hc Hy Lp c i II.1.1 T tng con ngi Trit hc phng Ty ni chung nghin cu, tm hiu cc vn v con ngi lm tng thm sc mnh cho con ngi nhm chinh phc th gii khch quan. Trit hc phng Ty tp trung nghin cu con ngi mt cch kh ton din, m c bit l cao con ngi, con con ngi l trung tm ca v tr, l thc o ca vn vt; ch n nhng phm cht t nhin v t do ca con ngi. Quan im v con ngi trong trit hc phng Ty th hin r nt qua cc thi k vi hai khuynh hng duy vt v duy tm rt r nt, c bit l trong giai on pht trin rc r ca Trit hc Hy Lp c i. Chng ta c th lc kho cc quan im v con ngi trong trit hc Hy Lp c i qua t tng ca cc trit gia tiu biu sau y. Heraclit V nhn bn hc. Heraclit quan im rng con ngi l s thng nht c hai mt i lp m t v la. Linh hn ca con ngi l biu hin ca la. La a con ngi n iu thin, lm cho con ngi tr nn hon ho, la l thi thc trong tim ngn nga nhng cm d v chng li khoi cm cn kh hn chng li s gin d. V mt nhn thc. Theo ng, nhn thc khi u t cm tnh thng qua cc gic quan con ngi nhn thc cc s vt c th. ng cng nhn thy vai tr khng ging nhau gia cc gic quan trong nhn thc mt v tai l ngi thy tt nht nhng mt tt hn tai. ng chia nhn thc thnh hai cp l nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh. Nhn thc cm tnh ch l s tip cn vi logos nhng khng chc chn. Nhn thc l tnh l con ng t ti chn l nn ng cao. mcrit Theo ng, con ngi l mt loi ng vt, nhng v kh nng c th hc c bt k ci g nh c tay chn, cm gic v nng lc tr tu tr gip. mcrit ng trn lp trng v thn ph nhn thng v thn linh; thn ch l s nhn cch ha hin tng t nhin hay thuc tnh ca con ngi. Theo ng, linh hn khng phi l ci siu vt cht, m l ci bn nguyn bng la trong c th; n cng c cu to t cc nguyn t hnh cu ging nh la v c tc vn ng ln hn cc nguyn t khc. S sng v con ngi khng phi do thn thnh to ra m l kt qu ca qu
Trang 31
trnh bin i ca chnh t nhin, c pht sinh t nhng vt th m t di tc ng ca nhit . Trong , nhn thc ca ngi ta bt ngun t cm gic. Nh s vt tc ng vo cc gic quan m ta c cm gic v chng. Nhng cm gic ny c ni dung chn tht, nhng khng y , khng su sc, n ch l s phn nh ci v bn ngoi ca s vt, cha phn nh c bn cht ca s vt. Bi v, n ch phn nh c mi v, m thanh, mu sc, hnh dng ca s vt, m khng phn nh c nguyn t v chn khng. Platon Platon m t linh hn c cu thnh t ba yu t: l tr, tinh thn v dc vng. Trc ht, c s thc v mt mc tiu hay gi tr, y l hnh vi ca l tr. K n c mt lc thc y hnh ng, l tinh thn, ban u mang tnh trung lp, nhng ri ng theo ng ca l tr. Sau cng, c ham mun nhng iu v thn xc, l dc vng. Nh ng minh ha hnh nh ny trong quyn Phaedrus l ngi nh xe c hai con nga ko, bnh xe khng th i u nu khng c hai con nga, v vy c ba phi lin kt vi nhau v lm vic chung vi nhau t cc mc tiu chung. Cng th i vi linh hn con ngi, l tr hot ng cng vi tinh thn v dc vng, v tc ng trn chng. L tr phi iu khin tinh thn v dc vng. Theo ng, ba yu t cu thnh linh hn c phn lm hai phn: : l tnh v phi l tnh. Phi l tnh gm hai phn: tinh thn v dc vng. Phn l tnh c to dng bi to ha linh hn ca v tr; phi l tnh c to dng bi cc thn linh. Phn phi l tnh l phn khng hon ho, n ko linh hn ri xung nhp vo thn xc. V vy, linh hn mun tm v ch c ca n, n phi hng thng. Chnh v th m o c hc ca Platon l i t trn xung m mnh phi bt chc. Linh hn c mt bn cht bt tr v xu ni nhng thnh phn phi l tnh ca n, nguyn nhn ca ci c tn ti ngay t tnh trng tin hin hu ca linh hn. Linh hn l hon ho theo bn tnh. Khi linh hn t b th gii hnh thc nhp vo thn xc, n i t th gii ci mt sang th gii ca ci nhiu. Linh hn tri dt gia bin c ri rm ca mun vn s vt v chu tc ng ca mi th sai lc do bn cht la di ca cc s vt. Trong thn xc linh hn cm nghim cm gic ham mun, lc th, au n cng nh s hi v tc gin. Linh hn cng cm nhn c s yu thch vi mt lot nhng s vt a dng t ming n n s nht n nm cm s ngt
Trang 32
ngo ca tnh yu, chn l, ci p thun ty v vnh cu. Thn xc nh mt chng ngi vt kh chu i vi linh hn, tinh thn v dc vng. Khi nhp vo thn xc, s hi ha ban u ca cc phn khc nhau ca linh hn tip tc b o ln, tr thc trc kia b b qun m tnh tr tru ca thn xc nh l mt chng ngi vt kh chu lm cn tr s phc hi tri thc. Vy lm th no phc hi o c mt? Platon cho rng: L tr phi dnh li quyn iu khin cc phn phi l tnh ca bn ng. Ch tri thc mi c kh nng to ra c hnh, bi v chnh s ngu dt hay tri thc sai lc to ra ci c. Tr thc nm su trong k c tr khn. Nhng g linh hn bit trc kia by gi nh li. N di chuyn t bng ti ra nh sng, t m mui sang hiu bit. Phi c mt tc nhn bn ngoi gip linh hn thc tnh, bt linh hn ng dy, quay li v vn ti nh sng. Khi tr khn i t mc thp ln cao, n dn nh li nhng g n bit trc y v cn thit phi bit t s ha hp ni tm. S pht trin o c song song vi tri thc ca ngi y, v s tng trng tri thc lm gia tng tnh yu i vi chn, thin v m (ci p). c hnh l tri thc, v l hnh trnh i tm kim khn ngoan bit hnh ng no l ng tht s, tri thc ch thc v nhng hu qu ca mi hnh vi, c hnh l s hon thnh mt chc nng c o. Nh th, c hnh nh s hon thnh chc nng. i sng tt lnh l i sng c s hi ha ni tm, an lc v hnh phc. L tr c mt chc nng v ch tt khi n hnh ng ng. Dc vng c chng mc, khng ln lt l ch, qun bnh trong lc th v c mun s dn ti c hnh tit . ch thuc phn tinh thn ca linh hn, gi gii hn v chng mc, trnh hnh ng nng ni, tr thnh sc mnh ng tin cy dn ti c hnh can m. L tr khng mnh b khuy ng bi nhng dc vng dn ti c hnh khn ngoan. Tit l s kim sot hp l cc dc vng. Can m l s sai khin hp l ca tinh thn. Mi phn hon thnh chc nng chuyn bit ca mnh s dn ti c hnh cng bng. Cng bng l c hnh tng hp, n phn nh s t ti an lc hi ha ni tm ca con ngi. iu ny ch t c khi mi phn ca linh hn hon thnh ng chc nng ca mnh. Nh vy, cng bng l s hi ha bn trong linh hn gia ba quan nng: l tr, tinh thn v dc vng. Cng bng l to iu kin cho con ngi hon thnh chc nng ca mnh. Arixtt
Trang 33
Arixtt cho rng con ngi c phn linh hn v phn th xc, ta nh mi s vt u c hnh thnh t vt cht v hnh thc. ng ph phn Platon xem th xc ch l ni tr ng tm thi ca linh hn bt t ". Theo ng, linh hn khng c trong c th cht; khng th c linh hn nu khng c vt cht. Nhng ng li chia linh hn lm 3 loi: linh hn thc vt c hot ng nui dng v sinh sn; linh hn ng vt c kh nng cm ng vi mi trng xung quanh; linh hn con ngi c hot ng l tnh, y l loi linh hn cao nht. Trong con ngi c c ba loi linh hn ni trn. Khi ngi ta cht, ring linh hn l tnh cn tn ti bt dit. Quan nim v linh hn nh trn chng t rng Arixtt l nh trit hc khng trit , va ph phn Platon, va k tha quan im duy tm ca Platon. L lun v nhn thc ca Arixtt l nh cao ca s pht trin cc t tng v nhn thc lun thi c i Hy Lp. ng t ra nhng vn h trng v nhn thc lun, nh cc vn : i tng ca nhn thc, kh nng nhn thc ca con ngi, vn chn l v khoa hc v t duy. im c sc trong l lun nhn thc ca ng l phng php suy lun ba bc (tam on lun) ca lgc hnh thc. ng l ngi tha hng trit l su sc ca Platon, tuy nhin khc vi Platon coi nim l i tng ca nhn thc, ng khng nh rng th gii khch quan l i tng ca nhn thc, l ngun gc ca kinh nghim; t nhin l tnh th nht, tri thc l tnh th hai. Theo ng, mi tri thc u bt ngun t cm gic v nhng s vt n nht c khi qu t li m c. o c hc ca Arixtt phn nh r nht lp trng giai cp ca ng. ng cho rng, o c phi phc v quyn li ca nh nc, hnh vi no lm suy yu nh nc l khng c o c. o c phi gn lin vi hnh vi ca con ngi, tiu chun nh gi mt c nhn c o c khng phi li ni m l hnh ng. Vic nh gi mt con ngi cn da trn quan im ca c nhn y v hnh phc. Theo ng, ngi no tuyt i ho s hng th vt cht th khng khc g con vt v hnh phc ca con ngi l s thng thi. V quan nim ca con ngi v hnh phc khc nhau, a dng nn vic nh gi mt con ngi ht sc phc tp v kh khn. Mt ngi c o c phi c cc phm cht nh: thng thi, dng cm, ch ng dc vng... tt c c ch o bi l tr v cn mt phm cht na l chnh ngha, trong thng thi l phm cht cao nht. Nng dn c phm cht ch yu l ch ng dc vng, nh nc phi to iu kin cho h pht huy phm cht ny. N l khng c phm cht o c.
Trang 34
Trong quan h ng x gia ngi v ngi th phm cht ti u l trung v (dng cm, khim tn, ho phng...) l s kt hp ca hai yu t i lp nhau l liu lnh, khoe khoang, hoang ph... v nht nht, t ti, h tin... Socrates Trit hc ca ng khc vi cc nh trit hc trc . Cc nh trit hc trc nghin cu v gii t nhin nhng ng dnh phn ln vo vic nghin cu v con ngi, v o c, v nhn sinh quan. Trit hc khng g khc hn l s nhn thc ca con ngi v chnh mnh, con ngi hy nhn thc chnh mnh. Bt u t ng, ti con ngi tr thnh mt trong nhng ch trong tm ca trit hc phng Ty. V vy, quan im trit hc ca ng bn n vn con ngi trong i sng x hi m trc ht l hnh vi o c. Socrates tm cch khm ph ra cc chn l chung cho con ngi trong cc cuc m thoi, theo ng c cuc m thoi c, nhng ngi tham gia cuc m thoi phi c ngn ng chung nht nh, ngn ng mang tnh khch quan, nh con ngi mi khm ph ra chn l mt cch ch thc m ai cng phi tha nhn. Theo ng thc ca con ngi trong cuc m thoi, ngoi yu t ch quan, cn c mt ni dung khch quan, c tri thc ph bin mang tnh tng qut. l nhng tri thc chung m mi con ngi chng ta c c bng n lc ca mnh. Nhn thc lun ca ng ch yu l th hin qua o c ca con ngi. o c hc ca ng mang tnh cht duy l, ng tha nhn o c v Tri Thc thng nht l mt Mi iu thin l tri thc v mi iu c l s dt nt, mi hnh vi v o c u l kt qu ca s dt nt ca chng ta. ng cho rng cai thin ph bin l c s ca o c, l tiu chun ca c hnh, mun tun th theo ci thin th phi nm bt c n, hiu n, pht hin c ci ph bin, phi c phng php tm ra chn l thng qua cc cuc tranh lun. II.1.2 mcrite mcrit ng trn lp trng ca ch n dn ch, bo v nn dn ch Aten chng li ch chuyn chnh. ng cho rng ci ngho trong ch dn ch cng qu hn ci hnh phc ca cng dn di thi qun ch y nh l t do qu hn n l. Nhng do xut thn t tng lp ch n nn ng ch cp n dn ch ca ch n v cng dn t do; cn n l phi bit tun theo ngi ch. ng coi nh nc l tr ct
Trang 35
T tng v x hi
ca x hi, cn phi x l nghim khc nhng k vi phm php lut hay cc chun mc o c. Trong quan im chnh tr, x hi ca mnh, mcrit tp trung vo cc vn o c v nh nc, t ch tm l gii nhng ng lc, s pht trin ca x hi loi ngi. ng cho rng khi t tin ca loi ngi thot ra khi th gii ng vt th i sng ca h ht sc mng mui, h sng thnh nhng by n khc nhau, b t nhin chi phi hon ton. iu ny dn ti nhng h qu: Ban u con ngi tm kim thc n tho mn nhu cu sng, cha c thc d tr v tch lu thc n (t tng v hnh ng t hu) do vy con ngi s b thiu thc n vo nhng thi im m thi tit, thin nhin khc nghit. V sau ny, dn dn ngi ta bit tch lu, d tr thc n v bin n thnh thi quen. Do con ngi sng thnh nhng by n khc nhau, lng ti sn t hu khng ging nhau nn xy ra tranh ginh gia cc thnh vin trong by n v gia cc by n. Con ngi tr nn c t tng chim ot v t hu, y l mt bc pht trin mi ca x hi loi ngi. Cng do thi tit khc nghit nn con ngi ny sinh nhu cu mc qun o che chn c th, y cng l mt bc tin ng k ca lch s. Dn dn h bit dng la si m v lm chn thc n. Thm mt bc na, h c ngn ng c kt cc mi quan h, trao i thng tin, ting ni trc ht l m phng m thanh ca t nhin, cc by n khc nhau c s m phng khc nhau nn xut hin cc ngn ng khc nhau. Tt c nhng bc tin ny l do hon cnh sng, nhu cu tn ti, tnh cch... to ra. Nh vy, d trit hc ca ng cn mang tnh th s, cht phc, nhng vi nhng thnh tu trit hc rc r ca mnh, mcrit a ch ngha duy vt Hy Lp c i ln mt nh cao mi.
Platon Trong tc phm Nc cng ho (Chnh th cng ho), Platon chia linh hn lm ba b phn: l tnh hay tr tu, xc cm v cm tnh. Tng ng vi ba b phn y l ba hng trong x hi. Hng th nht, l cc nh trit hc, nh thng thi. Hng ny l tnh gia vai tr ch o, thch hp vi vic lnh o nh nc. Hng th hai, l nhng ngi lnh, v s m linh hn ca h trn y xc cm gan d, bit phc tng l tr v ngha v, thch hp vi vic bo v an ninh ca nh nc cng ho. Hng th ba, l i chng, gm nhng ngi nng dn, th th cng v thng nhn. Hng ny linh hn ca h khng i xa hn nhng kht vng cm tnh thch nghi vi lao ng
Trang 36
chn tay, lm ra ca ci vt cht phc v cuc sng ca nc cng ho. V vy, cng l l ch mi ngi phi sng ng v tr ca mnh. duy tr trt t x hi, Platon cho rng s tn ti ca nh nc l cn thit, nhng ba hnh thc nh nc hin nay u xu. Mt l nh nc ca bn vua cha xy dng trn kht vng lm giu, ham danh vng, a n chin tranh. Hai l, nh nc qun phit ca mt s t ngi giu c, p bc s ng, a n ti c. Ba l, nh nc dn ch em li quyn lc cho s ng; l mt nh nc ti t. Platon nu ln m hnh mt nh nc m ng cho l l tng, l nh nc cng ho v n c xy dng vi ba ng cp (tng ng vi ba loi linh hn, ba phm cht o c) l ng cp cai tr (c linh hn tr tu, phm cht thng thi v ch yu l cc trit gia), ng cp v qun (bo v b my cai tr v an ninh x hi, c phm cht dng cm, trung thnh), ng cp nng dn v th th cng (c nhim v to ra vt cht nui sng x hi, c phm cht cn c, chu khut phc v ch ng dc vng) Trong nh nc y, quan h bt bnh ng gia cc hng ngi phi c duy tr, bi v n hp vi t nhin, hp vi s phn cng trong x hi. S tn ti ca nh nc l tng phi da trn s pht trin ca sn xut vt cht v s phn cng hi ho gia cc ngh trong x hi. khc phc s phn chia giu ngho, cn xo b gia nh v t hu. Tr con sinh ra c a vo cc c quan gio dc ring, la chn nhng a tr khe mnh, nui dng chng tr thnh v binh. Cc nh thng thi, trit hc s c la chn trong s v binh ny. Quan nim v mt nh nc l tng trn y ca Platon cha ng nhiu mu thun. Mt mt, ng mun xo b t hu, mt khc, ng li ch trng duy tr s bt bnh ng gia cc hng ngi. Mt mt, ng cao hnh thc cng ho, mt khc ng li ra sc bo v li ch ca giai cp ch n qu tc, chng li nh nc dn ch Aten. Nh nc m ng coi l l tng, thc cht ch l s bin h cho giai cp ch n qu tc. ng nh nhn xt ca Mc, n ch l l tng ho ch ng cp ca Aicp vo Aten m thi. Theo ng, th ch nh nc l tng nht l nh nc cng ho. ng cho rng giai cp n l khng thuc mt ng cp no htv h khng phi l con ngi, h ch l mt ng vt bit ni ting ngi, l mt cng c bit ni, h khng c mt quyn no khc ngoi quyn c t do lm n l cho ngi khc. Arixtt
Trang 37
Theo Arixtt, mt x hi bnh ng ch c th thc hin qua ch php tr. Do vy, ng nghin cu nhng thiu st v v l bt bnh ng ch phong kin hay ch qun ch v lp ra mt ch dn ch ly lut php lm tiu chun nh ot mi vn trong x hi. ng cho rng tt c con ngi u c mt mc ch chung: c c cuc sng tt p trong s bnh ng. Do vy, nhng mi lin h ca con ngi trong x hi theo ng l qua cng ng. Con ngi khng th sng thiu cng ng v cng ng cng s khng c hnh thnh nu khng c c s on kt ca tt c thnh vin. ng cho rng trit l ca Platon qua l tng kh thc hin c, cho nn ng ngh n vic phi dng mt hin php vi s ng ca a s. Chng ta c th thy nn chnh tr M l do mt phn nh hng su nng trit hc ca Arixtt, ly hin php lm nn tng cho t do v dn ch. Socrates Theo Socrates khut phc t tng Thrasymachus chnh bng l l ca s cng bng gia hai giai cp thng tr v b tr, trong mt x hi ch c bnh ng mi c th tn ti vnh vin trong mt cng ng hay mt quc gia v cng ch c bnh ng mi em li hnh phc cng nh ha bnh cho mi ngi. Socrates cng bn n s bnh ng ca ph n trong x hi l iu cn thit. i vi Socrates v Platon, cng l l s hi ha gia tt c giai cp trong x hi, hn th na, cng l cng chnh l s hi ha trong mi tm hn chng ta. Cng l s khng tn ti nu khng c s tng tr v kt ni gia s chn chn trong suy ngh v cn nhc trong hnh ng. Chng ta c th t hiu tm hn chng ta s khng nhn ra c cng l nu chng ta nng gin hay bun chn hoc c nhng suy ngh tiu cc. Tm hn chng ta ch c th hiu c ci thin v ci c khi chng ta c s bnh an v thng thi trong suy ngh. Do , mt con ngi phi t nhn thc tt c nhng g m mnh ang lm. II.2. Tng con ngi, x hi trong Trit hc Ty u trung c II.2.1 T tng con ngi
gutxtanh Khi bn v vn con ngi, gutxtanh khng nh: ch ca con ngi l t do, nhng ch trong gii hn tin nh ca Thng . i vi Oguytxtanh, t tng c bn trong hc thuyt trit hc ca ng l: Ton b th gii l do Thng sng to ra v c nhn thc bi thng . Thng c sc mnh vn nng, c quyn lc tuyt i; thng l "Bc s ca tri tim mnh", ch ca con ngi l t
Trang 38
do, song nm trong gii hn tin nh ca Thng ; qu trnh nhn thc ca con ngi l qu trnh nhn thc ca Thng . Thng l chn l ti cao. nxct nxct cp ti vai tr ca tinh thn, l tr v ch trong nhn thc ca con ngi. Theo ng, tinh thn l hnh thc ca thn th con ngi, gn vi thn th con ngi ang sng do Thng ban cho ngay t khi con ngi ta mi sinh ra. L tr ca con ngi c hnh thnh t hot ng ca tinh thn v t bn thn i tng nhn thc; nhng ci thng tr mi hot ng ca con ngi khng phi l l tr m l ch. ch cao hn l tr; Thng th ch tr thnh t do. II.2.2 R. Bcn Trit hc ca R. Bcn bc l nhng xu hng duy vt, ng nm bt c nhng bin i x hi ch va mi bt u xy ra v i trc thi i ng trong nhng c m v tng v s tin b ca khoa hc. V x hi, R.Bcn c nhng t tng tin b. ng bnh vc quyn li ca nhn dn, ln n s p bc bc lt ca phong kin. ng chng gio hong v bc trn nhng xu xa ca tng lp thy tu, nhng ng khng chng tn gio ni chung. R.Bcn dng cm vch trn ti c ca giai cp phong kin v nhng ti li ca gii gio s. ng cho rng cuc chin tranh bt tn ca bn qu tc phong kin, v i km vi n l chnh sch thu kha nng n, hy hoi cuc sng ca ngi dn lao ng. Mc d chng gio hong v gio s nhng ng khng chng li tn gio ni chung. Do chu nh hng ca thn hc v gio hi m ng vn cn cho rng trit hc ph thuc v thn hc. II.3. T tng con ngi, x hi trong Trit hc Ty u phc hng n cn i II.3.1 T tng con ngi Phranxis Bcn Ph.Bcn coi con ngi l sn phm cu to ho, do vy khoa hc v con ngi cng l khoa hc v t nhin. Tip thu quan nim ca Arixtt v con ngi, Ph.Bcn chia linh hn thnh cc dng "linh hn thc vt", "linh hn ng vt", "linh hn l tnh". Hai phn u thuc v linh hn cm tnh, c c thc vt v ng vt. Trong con ngi, linh hn cm tnh l mt dng cht lng, pha long trong c th.
Trang 39
T tng x hi
Chng vn ng theo cc dy thn kinh, ta nh cc ng ng, tc ng ln cc gic quan, iu khin chc nng sng ca c th. B phn linh hn ny c th b hu hoi cng c th khi con ngi cht i. Linh hn l tnh c ngun gc t Thng . l mt kh nng k diu m cha ban cho con ngi, mang tnh thn thnh. V con ngi c c hai dng linh hn nn con ngi va rt gn vi ng vt li va c ci g siu phm, v do , bn cht con ngi khng cho php con ngi theo lp trng hon ton v thn. Con ngi cn c tn gio vt qua nhng lc con ngi mm yu, bt lc. Tn gio mang li cho con ngi nim tin nhng nh th khng c php dng cc bin php chng li cc nh v thn, khng c cn tr cc hot ng khoa hc, ngh thut ca con ngi. Tmt Hpx Con ngi, theo T.Hpx l mt thc th thng nht gia tnh t nhin v tnh x hi. V bn tnh t nhin, mi ngi khi sinh ra u nh nhau, s khc nhau nht nh gia h khng ln. Nhng con ngi ai cng c kht vng v nhu cu ring ca mnh. y l tin con ngi lm iu c. Mi ngi u ch k, v li ch ring ca mnh m c th ch p tt c. "Con ngi l mt ng vt c c v ranh ma hn c ch si, gu v rn". Mi ngi hnh ng trc tin l "v tnh ch k yu bn thn mnh ch khng phi v x hi, khng phi v li ch ca ngi khc". V th m y loi ngi n chin tranh lin min, gy ra bao nhiu au kh v cht chc. Cng l v khoa hc v php quyn, bi vy, lun lun b bc b bi nhng ngi bt v thanh kim. Theo T.Hpx, bn tnh t nhin ca con ngi l tnh ch k; trng thi x hi m con ngi sng l "mt cuc chin tranh ca tt c chng li tt c". Tuy nhin, theo T.Hpx, "trng thi t nhin" trn y ca con ngi ngy nay khng cn na; n tn ti mt cch trn vn thi nguyn thu xa xa. T tng ca T.Hpx c cuyn p dng vo th gii ng vt v pht hin ra quy lut u tranh sinh tn v chn lc t nhin ca cc loi sinh vt. Sau nhng ngi theo ch ngha cuyn x hi truyn b, p dng tr li x hi. Quan nim ca T.Hpx mc d cha nh gi ng mc c trng ring ca loi ngi so vi loi vt, cha thy c bn tnh x hi, tnh nhn loi ca con ngi, nhng n mang nhng yu t hp l nht nh: Mt mt, n cho thy s tng ng no gia loi ngi v loi vt, mt khc, n ch ra rng, chnh li ch ca cc
Trang 40
c nhn l mt trong nhng ng lc trc tip ca hot ng ca con ngi v pht trin ca x hi. Rn cct ng khng nh, con ngi c cu thnh t linh hn v th xc. Theo quan im nh nguyn lun, ng hon ton tch bit th xc v linh hn, coi chng c ngun gc t hai thc th t duy v qung tnh hon ton tch bit. ng coi linh hn con ngi l mt thc th m bn cht ca n l t duy, tn ti khng cn n v khng ph thuc vo bt k mt s vt vt cht no. Linh hn l bt dit, n khng b phn hu khi con ngi cht. Con ngi c c l do Thng ghp linh hn vo th xc. C th con ngi l ch tr chn tm thi ca linh hn khi anh ta sng. Giooc Beccli Cng nh cc nh duy tm khc, G.Beccli quan nim con ngi bao gm linh hn v th xc; linh hn l ci quyt nh. Th xc thuc v cc vt th t nhin, tc cc cm gic. Do vy, th xc tn ti c l nh linh hn cm nhn n. Th xc phi tun theo ci gy ch huy ca linh hn. i vi linh hn con ngi, G.Beccli cho rng, "tn ti ngha l cm nhn". C ngha l linh hn ch tn ti khi n cm nhn cc s vt khc m trc ht l cm nhn th xc ca con ngi. V nhn thc lun, xut pht t quan im th gii ch l ch l t hp cc cm gic ca con ngi, G.Beccli cho rng linh hn l ci quyt nh qu trnh nhn thc. Linh hn ch tn ti khi n cm nhn cc s vt khc, v cng ch khi n bt u cm nhn th chng ta mi c c tri gic v s vt. G.Beccli cao cm gic, ng nht ton b cc nim ca con ngi vi cc cm gic. Cc khi nim tru tng ch l kt qu so snh v phn tch cc cm gic. Mc d cc nim, tc cc cm gic, tn ti trong linh hn nhng chng khc vi linh hn, bi v linh hn l c cht v nn tng "nui dng" cc nim, cm gic. Theo G.Beccli, chn l l s ph hp gia s suy din ca con ngi v s vt vi chnh bn thn s vt tn ti trn thc t. Tuy nhin, ng ph nhn s tn ti khch quan ca chn l. Tri thc c coi l ng khi n tho mn mt trong nhng tiu chun sau: 1) Tnh r rng c cc tri gic cm tnh; 2) Tnh ng thi ca cc tri gic gn nh l ging nhau mt vi ngi;
Trang 41
3) S tng ng ca nhiu cm gic vi nhau; 4) Tnh n gin v d hiu; 5) S ph hp vi cha v tun theo Cha. Trong tt c cc tiu chun trn th tiu chun ph hp vi Cha l quan trng nht v ng tin cy nht. ir v cc nh trit hc Khai sng Php th k XVIII .ir cho rng con ngi c cu thnh t th xc v linh hn. Th xc v linh hn thng nht hu c vi nhau. Linh hn khng c ngun gc t cha m l mt tng th cc hin tng tm l. Bn thn n cng l c tnh ca vt cht. ng vit: "Khng c c th con ngi th n (tc linh hn) khng l ci g c. Ti khng nh rng, khng c c th con ngi th khng th gii thch c ci g c". ng nhn mnh, c th con ngi l kh quan vt cht ca t duy, thc cng nh mi qu trnh tm l ca anh ta. ng nhn thy, nhn cch con ngi l sn phm ca hon cnh mi trng xung quanh nhng cha hiu c rng, bn thn mi trng v hon cnh cng l sn phm ca hot ng con ngi, v v vy, c con ngi ln hon cnh sng ca n u mang tnh lch s. y cng l hn ch chung ca cc trit hc trc Mc. Theo cc nh trit hc Khai sng th con ngi l mt b phn ca gii t nhin, l mt ng vt suy ngh nh gic quan. T tng ca con ngi chu s quy nh ca cu trc c th trong s tc ng qua li vi mi trng v iu kin sng. Con ngi l mt th thng nht hu c gia hai mt th xc v linh hn. Con ngi l sn phm ca hon cnh, ca x hi nn cn thay i hon cnh x hi, quan h phong kinC s ci to cuc sng hin ti, vn ti con ngi l l tnh. L tnh ca con ngi l sn phm do s tc ng ca vt cht n cc gic quan gy nn cm gic. Cm gic l ngun gc ca l tnh, l tnh ca con ngi bt ngun t kinh nghim. Phng php t ti l tnh l quan st v thc nghim. Nh vy, cc nh Khai sng u tranh v thng li ca vng quc tr tu trn c s t do chnh tr, bnh quyn. Cc nh Khai sng coi u tranh v quyn li m thin nhin ban tng cho mnh l con ngi t nhin. Vic tuyn truyn cho con ngi t nhin dn n khu hiu t do, bnh ng, bc i l khu hu ph bin thi cch mng T sn Php. Cc nh trit hc Khai sng cho rng bn tnh con ngi l khng c v con ngi cn c gio dc ng n c ngha l c khai sng. Con gni c gio
Trang 42
dc ng n s tr thnh k ch k sng sutvi nguyn tc ca n l hy t lo liu cuc sng cho mnh v ngi khc cng c sng. Theo nguyn tc ny th mt ch thch hp s l ch m bo s bnh ng ca mi cng dn, khng ph thuc vo tng lp, dn tc Mt ch nh vy s m ra kh nng lm li cho mi ngi, t b au kh v tho mn mt cch ti a, khng lm thit hi ti nhng quyn li c nhn ca nhng ngi khc. T tng gii phng con ngi xut hin rt ph hp vi xu th pht trin ca thi i. II.3.2 T tng x hi Tmt Hpx Xut pht t quan nim v trng thi t nhin ca con ngi, T.Hpx khng nh kh nng bm sinh ca con ngi cng bnh ng bao nhiu th n cng bt hnh by nhiu, v cuc u tranh sinh tn ca mi ngi cng kh khn v phc tp. Ai cng phi lo s cho tnh mng v cuc sng ca mnh. V chnh iu thc y mi ngi i n k kt kh c x hi, thit lp nn nh nc. Do vy, mi dn tc u phi tri qua hai giai on pht trin: giai on t nhin v giai on x hi cng dn (giai on c nh nc). Nh nc l s sng to cao nht m con ngi c th lm c. Sau khi nhn dn lp ra nh nc, nh nc ng vai tr iu hnh s pht trin ca x hi, x pht nhng ai vi phm li ch chung ca mi ngi. Nh nc "ta nh mt con ngi nhn to" m chnh ph l linh hn ca con ngi . Tuy nhin s xut hin ca nh nc cng c mt hn ch, ch n lm gim cc kht vng t nhin ca con ngi, do t do ca con ngi b thu hp. Nhng con ngi cn phi c nh nc c sng yn n. o lut ca nh nc l tt yu. Nhim v ca nh nc l phi trng pht, nhng cng minh; mi c nhn c ngha v phi tun theo. II.4. T tng con ngi, x hi trong Trit hc c in c II.4.1 Cant Khc hn vi cc nh trit hc Anh, Php, Cant khng ch bn n lnh vc bn th lun, nhn thc lun m cn bn n con ngi vi tnh cch l mt ch th hot ng. Trong tc phm Ph phn l tnh thc tin Cant a ra quan im nh sau: Con ngi l ch th hot ng l nn tng v l im xut pht ca mi vn
Trang 43
T tng con ngi
trit hc. Con ngi va l ch th, ng thi l kt qu qu trnh hot ng ca chnh mnh. Bn thn lch s l phng thc tn ti ca con ngi. Mi c nhn hon ton lm ch vn mnh ca mnh v t thc v mnh. Bn cnh quan im tin b , Cant cng bc l hn ch ch, cao s mnh tr tu ca con ngi ti mc cc oan: sng to ra cc quy lut ca th gii. Thn thnh ha con ngi ti mc coi bn thn th gii t nhin phi hot ng theo ch con ngi. V lnh vc nhn thc con ngi, khi nghin cu trit hc Cant, ngi ta cng c th thy rt r thi trn trng ca ng i vi con ngi v l tr con ngi. Ch c iu, l mt nh trit hc c o nn vic cao con ngi Cant cng rt khc bit so vi cc nh t tng khc. Theo Cant, "th gii vt t n" l th gii dnh cho cm gic. Do vy, th gii ng kn i vi l tnh v i vi khoa hc. Tuy th, theo cch gii thch ca Cant, i vi "th gii vt t n", con ngi khng phi l tuyt nhin khng th vn ti c. Bi l, con ngi, trong quan nim ca Cant, lun sng trong c hai th gii - th gii m cm gic c th t ti v th gii m tr tu c th t ti (cn gi l th gii kh gic v th gii kh nim). Th gii m cm gic c th t ti, theo Cant, l gii t nhin. Cn th gii m tr tu t ti - l th gii ca t do. T do trong quan nim ca Cant l mt trng thi m , con ngi hon ton khng b l thuc vo nhng nguyn nhn tin nh no vn c trong th gii c th cm gic c. T do l kh nng tin nghim c bit cho php gic tnh con ngi hot ng c lp vi cc quy lut tt yu ca t nhin trong lnh vc hin tng lun, n tn ti mt cch tng i trong lnh vc hin tng lun. Trong bin gii ca t do, hnh ng v hnh vi ca con ngi khng b chi phi bi l tnh l lun m b chi phi bi tnh thc tin. L tnh c gi l thc tin, theo Cant, l l tnh m ngha ch yu ca n l iu chnh hnh vi con ngi. ng lc ca l tnh thc tin khng phi l t duy, m l ch ca con ngi. Cant gi ch ca con ngi l vng quc ca s t tr. y, ch ca con ngi c quy nh khng phi bi cc nguyn nhn bn ngoi, tc l nhng nguyn nhn thuc v tnh tt yu ca gii t nhin hoc nhng nguyn nhn thuc v Thng . Theo Cant, ch ca con ngi c quy nh bi nhng quy lut, lut l vn c ca ring n. l nhng quy lut, lut l m ch t t ra cho bn t hn mnh.
Trang 44
Nh ni trn, chnh Cant ch khng phi ai khc, l ngi u tin xut v "bo v mt cch quyt lit nht" vic phn chia nhn hc thnh mt khoa hc c lp. Trong so snh vi cc lnh vc tri thc c xc lp, Cant coi nhn hc, m trc ht l nhn hc trit hc (philosophical anthropology) l mt ngnh c i tng ring ca mnh, c phng thc nghin cu ring ca mnh. Theo P.S. Gurevich, nh nghin cu su sc hn c trong t tng Nga hin i v vn con ngi , th "Cant l ngi u tin ca nn trit hc chu u khng nh rng, con ngi l mt thc th c nht v nh c kh nng suy t mt cch ring bit v c o. Con ngi - l khch th b n v hp dn tt cng ca s t bin trit hc. khm ph b n ca con ngi, cn phi c nhng cng c khng tm thng v c lp. Trong ngha , nhn hc trit hc i lp vi khu vc tri thc trit hc truyn thng - bn th lun (hc thuyt v tn ti), logic hc, l lun nhn thc, lch s trit hc, o c hc, thm m hc, trit hc t nhin, trit hc x hi, trit hc lch s. Vi Cant, nhn thc con ngi cng c ngha l nhn thc th gii; ch c thng qua con ngi, cc vn ca nhn thc th gii, x hi mi c gii quyt. Cant vit: "Mc tiu ca tt c nhng thnh tu vn ho m con ngi hc c l ng dng nhng tri thc v nhng kinh nghim thu nhn c vo th gii. Nhng i tng quan trng nht trong th gii m nhng tri thc ny c th ng dng c - l con ngi, chng no con ngi cn l mc ch t thn cui cng" . Khi xc nh nhim v cho trit hc, Cant t t cho ring mnh 4 cu hi m v sau ngi ta hiu l 4 ni dung c bn ca ton b nhn thc con ngi: 1. Ti c th bit g? 2. Ti c th lm g? 3. Ti c th hy vng g? 4. Con ngi l g? Theo Cant, nhim v tr li cu hi th nht thuc v nhn thc lun. Cu hi th hai dnh cho o c hc. Cu hi th ba dnh cho tn gio v thn hc, i hi tn gio phi ct ngha nhng hy vng thc t v phi thc t ca con ngi. V cui cng, nhim v tr li cu hi th t thuc v nhn hc - nhn hc, m ngay trong cch t vn ca Cant cng c phn bit rch ri vi nhn thc lun, vi o c hc v vi tn gio. R rng, y l mt kiu phn loi ht sc c o m trc , khoa hc, tn gio v trit hc thng c thi loi tr nhau, khng tha nhn
Trang 45
ting ni v v th ca nhau trong i sng tinh thn con ngi. Cch phn loi ca Cant t li vn v ngha ca s tn ti ngi trong chnh nhn thc. Hn th na, Cant cn ch r thc cht ca s nhn thc th gii ni chung i vi con ngi, ho ra li chnh l, nhn thc con ngi; Cant vit: "V thc cht, ton b iu (4 cu hi v s mnh tr li 4 cu hi y) c th quy gin v nhn hc. Bi v, ba vn u tin thuc v vn cui cng". K t Cant, nhn hc trit hc ni ring v c bit, cc ngnh nhn hc thc nghim khc c nhng bc tin rt di trong nhn thc v con ngi v i sng con ngi. Ngy nay, nhc n nhn hc ngi ta rt t ni v Cant, nhng qu thc cng lao ca ng i vi ngnh khoa hc ny th kh c th ph nhn. Quan nim v o c: tr li cu hi Ti cn phi lm g? Cant xy dng mt s quan nim v o c, nhng quan nim cha ng trong tc phm Ph phn l tnh thc tin. ng cho rng, trong x hi cn phi c cc quy tc o c. Cc quy tc khng th xut pht t yu t cm tnh nht thi m phi xut pht t l tnh. L tnh l ngun gc duy nht sinh ra cc nguyn l v chun mc o c bi v cc kht vng cm tnh ch a con ngi ti ch k, phi o c. Cant a ra nguyn l c bn ca o c, gi l mnh lnh tuyt i. Mnh lnh i hi mi ngi sng ph hp vi t nhin, tn trng mnh, tn trng ngi khc, sng theo l phi, tn trng s tht, sng bnh ng trong cng ng. Ngi ny c quyn no , th mi ngi khc phi c quyn nh th, to iu kin h thc hin c quyn . Mi ngi cn phi ngn chn nhng hnh ng tri vi mnh lnh tuyt i. ng cn cho rng: T do l phm tr trung tm ca o c, l l tng cao c nht ca nhn loi, l ci cao qu nht trn trn gian. Quan im o c tuy c nhiu im khng tng phi lch s, phi giai cp, thiu c s hin thc nhng cha ng nhiu t tng nhn o su sc v n gp phn xa b quan nim ch k hp hi, gii phng t tng con ngi khi gng cm ca thc h phong kin. Heghen ng chu nh hng rt ln t t tng ca Cant, mt phn t cc tc phm ca Heraclitus v Spinoza. ng trin khai di sn trit hc ca Cant v hnh thnh nn thuyt duy tm siu hnh hc ca mnh.
Trang 46
ng cp v con ngi v kh nng ln lao ca l tr con ngi. Hegel thit lp mnh tng qut rng ci g c l tnh l hin thc v ci g hin thc l l tnh, t mnh ny ng i n kt lun rng bt c ci g tn ti u c th hiu c. iu ny ng i ngc li vi nhng g m Cant cp n nhng cho l khng th gii quyt c trong nhn thc ca l tr thun tu nh: Vn Thng , Bn Ng v V tr. Bng tng hp trit hc s ca mnh, Hegel tin l tr con ngi c th l gii tt c mi vn ca thc ti. Ring vn con ngi, khc vi Cant, Hegel cho rng cc phm tr khng phi nh l nhng qu trnh ca tinh thn m nh l nhng thc ti khch quan c s tn ti c lp vi c th t duy. ng xem xt nhng ch v s tha ha ca con ngi khi Thng v s phc hi ca s duy nht b nh mt gia ci hu hn v ci v hn, s v hn ny l i sng sng to vn m p mi t tng trong mt v tr duy nht v chnh l Thng hay Ton Th hoc l Thc ti nh l mt ton th. Trong tc phm chnh u tin ca ng l Hin tng lun v tinh thn (Phenomenology of the Spirit), Hegel cp n kh nng bin chng ca con ngi, khi i vi nhng mc thp nht ca thc v cng trnh ca con ngi mt cch bin chng hng n mc m tm tr con ngi t ti quan im tuyt i. Phoibc Vn l ngi c t tng cch tn, Phoibc m ti vic thit k nhng n cho vic ci cch trit hc v ng thc s lm nh vy trong 2 tc phm: Nhng lun im d tho cho cuc ci cch trit hc (1842), Nhng lun c bn ca trit hc tng lai (1843). Trong cc tc phm ng khai m mt hng i mi cho cc nh trit hc hu th, l truy tm b mt ca trit hc ngay trong gii t nhin v con ngi: Hy quan st gii t nhin v con ngi, bn s thy trong nhng b mt ca trit hc". Quan im ca ti ch c th biu t trong hai t: Gii t nhin v con ngi". Vi cch t vn nh vy, ngi thit k n trit hc mi ny i su vo vic nghin cu bn cht con ngi bt u t vic truy tm: 1) mi quan h gia con ngi v gii t nhin, 2) mi quan h gia t duy v tn ti, 3) mi quan h gia ngi v ngi, 4) mi quan h gia ngi v thn.
Trang 47
Tip thu nhng thnh tu ca khoa hc t nhin trn nn tng ca ch ngha duy vt nhn bn, Phoibc cho rng, con ngi khng phi l sn phm ca thng nh cc nh thn hc quan nim, n cng khng phi l s tha ho ca nim tuyt i nh Heghen ni, m l sn phm ca gii t nhin, ng vit: "Gii t nhin l nh sng, in t, t tnh, khng kh, nc, la, t, ng vt, thc vt, l con ngi, bi v con ngi l mt thc th hot ng thiu t ch v v thc". Nh vy, s pht sinh v tn ti ca con ngi cng ging nh s pht sinh v tn ti ca ca cc hin tng t nhin khc, ch c iu khc l: con ngi l sn phm tin ho cao nht ca gii t nhin, l mt sinh vt bc cao, c tnh vt tri so vi cc loi ng vt khc i sng tinh thn ca n: "S khc bit cn bn gia loi ngi v loi vt l g? Cu tr li chung rt n gin l: l s khc nhau trong thc ng vi ngha chn chnh ca t ny... Bi thc theo ngha chnh xc ch c ch, khi ch th c kh nng nhn thc c loi ca mnh, bn cht ca mnh. ng vt nhn thc mnh nh mt c th, n ch lm ch c qu trnh t cm gic m thi, ch khng phi nh mt loi...bi vy, ng vt sng n gin mt mnh, cn con ngi sng c bn. i sng ni tm ca con vt ho ng vi th gii bn ngoi, cn con ngi sng vi c hai chiu: ni tm v th gii bn ngoi. i sng ni tm ca con ngi lin quan mt thit vi loi v bn cht ca n. Con ngi suy ngh, bn lun v ni vi chnh mnh". Ton b mi quan h gia gii t nhin v con ngi phn nh mi quan h gia th gii v c v th gii hu c, phn nh tin trnh tin ho ca s sng, theo ngha th gii v c l tin , l c s nn tng ca mi s sng ni chung, ca i sng con ngi ni ring. Con ngi ch c th tn ti trong gii t nhin, trong s tip xc vi th gii khch quan bn ngoi n, v cng chnh th gii ny quy nh s tn ti v pht trin ca cc gic quan con ngi ch khng phi ngc li nh ch ngha duy tm ch quan khng nh. nh sng tn ti khng phi cho con mt nhn, m con mt tn ti bi v c nh sng, tng t nh vy, khng kh tn ti khng phi cho con ngi ht th m con ngi ht th bi v c khng kh, bi v, nu khng c khng kh th s khng c s sng. Tn ti mt mi quan h tt yu gia th gii v c v th gii hu c. Mi quan h qua li ny chnh l c s, l bn cht ca s sng. Bi vy, chng ta khng c cn c no gi nh rng, nu nh con ngi c nhiu cm gic hay nhiu c quan th n s hiu bit c nhiu thuc tnh hay nhiu s vt
Trang 48
ca t nhin hn... con ngi c va nhng gic quan cn thit cm nhn th gii trong tnh ton vn v tnh tng th ca n. T vic quan st hnh th bn ngoi ca con ngi,.cho n mi hot ng lao ng sn xut cng nh hot ng tinh thn ca n, Phoibc cho rng, con ngi l mt sinh vt c hnh th vt l -sinh l trong khng gian v thi gian, nh vy n c nng lc quan st v suy ngh vt tri so vi cc loi sinh vt khc. Bn cht con ngi l mt ci g thng nht ton vn gia hai phng din th xc (tn ti) v tinh thn (t duy). S thng nht ton vn ny m bo cho con ngi c th tn ti v pht trin nh mt sinh vt cao nht, hon thin nht trong mi sinh vt hin c.V sai lm ca ch c, ngha duy tm l s toan tnh th tiu s thng nht ton vn ca con ngi, tch ri t duy con ngi khi tn ti ca n, bin t duy thnh mt thc th siu t nhin c kh nng sng to nn th gii vt cht. Cn sai lm ca ch ngha nh nguyn l nh ng t duy v tn ti, coi chng nh nhng thc th tn ti c lp bn cnh nhau l mt s khng nh vng vo, l li ni na vi, tch i tri ngc. Ph phn nhng quan im sai lm ca ch ngha duy tm v ch ngha nh nguyn trong vic tch i th xc v tinh thn, tn ti v t duy, Phoibc tha nhn mt cch dt khot rng quan h thc s ca tn ti i vi t duy l tn ti ch th, t duy - thuc tnh. T duy xut pht t tn ti, ch khng phi tn ti xut pht t t duy c s ca tn ti nm ngay trong tn ti chnh l cm tnh, l nguyn l tr tu l s tt yu v chn l... bn cht ca tn ti vi t cch mt tn ti chnh l bn cht ca gii t nhin. Ti sao tn ti l ch th, cn t duy l thuc tnh (ca chnh ch th )? tr li cu hi ny, theo Phoibc, chng ta cn n t u n, b c t u n, c quan c th t u n, th tinh thn cng n t y ngay c hot ng tinh thn cng l vic lm ca c th, ca u c con ngi, hot ng khc vi cc hot ng khc ch, n l hot ng ca u c. Khng phi l ngi nghin cu su v sinh l hc, song Phoibc cng nhn thy rng, mi con ngi c th bng xng bng tht ang sng v hot ng l nhng bng chng sinh ng v s thng nht gia th xc v tinh thn, gia phng din vt l v phng din tm l. S thng nht ny phn nh s thng nht gia cu trc v chc nng, gia gii phu hc v sinh l hc. V cng t ng d dng rt ra mt kt lun trit hc duy vt rng, t duy, thc ca con ngi khng l ci g khc
Trang 49
nh l thuc tnh vn c ca mt dng vt cht c t chc cao - b c con ngi. Chnh y, ng phn no phng on c ni dung vn c bn ca trit hc, iu m sau ny ngghen pht biu mt cch r rng hn trong tc phm Lutvich Phbch v s co chung ca trit hc c in c. Sau khi cng nhn mt cch dt khot rng, tn ti l ch th, t duy l thuc tnh, thc l sn phm ca b c con ngi, Phoibc i n vic tm hiu su hn bn cht t nhin - sinh hc ca con ngi. "Bn cht chung ca con ngi l g? Nhng nhn tnh c bn trong con ngi l g? l l tnh, ch v tri tim. Con ngi hon thin c nng lc t duy, sc mnh ch v ngun lc tnh cm. Nng lc t duy chnh l nh sng ca nhn thc, sc mnh ca ch chnh l nng lng ca tnh cch, ngun lc tnh cm chnh l tnh yu... Trong ch, t duy v tnh cm lun cha ng bn cht ti cao, tuyt i ca con ngi v mc ch tn ti ca n... con ngi tn ti nhn thc, yu thng v mong mun. Nhng mc ch ca l tnh, ca ch, ca tnh yu l g? L lm cho con ngi tr thnh ngi t do". on trch ny l mt vn bn in hnh thuc Chng I vi nhan Bn cht chung ca con ngi trong tc phm Bn cht Kit gio, do Phoibc vit vo nm 1841. Qua nhng li l , nh trit hc c in c mun chng minh rng, bn cht chung ca con ngi l tng ho mi kht vng chnh tr, mi nng lc nhn thc v nhu cu t nhin - sinh hc trm tch trong qu trnh pht trin lch s lu di ca n. II.4.2 Cant Tha nhn v pht trin t tng v kh c x hi, Cant cho rng: Nh nc l s lin kt ca mi ngi trong khun kh php lut nhm gim st v bo m bnh ng cho mi cng dn. Nh nc ra i khng phi l ngu nhin, m do mu thun ca x hi nhm gii quyt nhng i khng x hi, iu ho s pht trin ca x hi theo hng ngy cng hon thin. Cant mong mun gii quyt mu thun bng ha bnh, ng mun xa b chin tranh v theo ng, chin tranh ph hoi cc chun mc o c ca con ngi. Mc d quan nim v chnh tr x hi ca Cant cn hn ch ch cha nhn thy nn tng kinh t lm ny sinh cc mt khc nhau ca x hi, nhng n bao hm nhiu gi tr t tng qu bu. N t nn mng cho quan im duy vt lch s sau ny.
Trang 50
T tng x hi
Hegen Hgen l mt trong nhng nh trit hc tin bi, c nhiu ng gp trong vic pht trin l lun v nh nc php quyn t sn. ng dng php bin chng, lun chng cho s tt yu ra i ca hnh thi Nh nc php quyn t sn. Nh nc php quyn t sn, theo Hgen, l kiu hnh thi Nh nc c tnh lch s ton th gii thay th hnh thi Nh nc kiu La M. Nh nc ny c hnh thnh da trn 2 nn tng l gia nh v x hi cng dn. Nhng giai on quan trng trong qu trnh hnh thnh Nh nc php quyn l: - Hnh thnh x hi cng dn: Trong thi k ny, ci c nhn c th ca tt c mi ngi (s hu t nhn? c th, li ch c nhn) c tha nhn, x hi giu c rt nhanh, nhng mi quan h gia ngi vi ngi th li cc k cng thng, nh ch si vi ch si (do ch ngha c nhn pht trin), o c ca x hi dng nh b ph v. Tuy nhin, x hi cng dn s dn dn i vo trt t, i vo qu o pht trin hp l nh s hnh thnh v cng c cc thit ch ca n l cnh st, to n, cc hip hi v s hnh thnh ca thit ch nh nc chnh tr. Mt s trit gia coi giai on ny tng ng vi giai on pht trin ban u, s khai, hoang d ca Nh nc t sn. - Hnh thnh nh nc chnh tri: Nh nc chnh tr ch c th c hnh thnh trn c s trong x hi c thit ch x hi cng dn. y l thit ch quyn lc i ni (thit ch quyn lc nhm i ph vi bn ngoi l chnh quyn qun s). S phi chnh tr ca lc lng cnh st v qun i trong cc nc t bn pht trin hin nay, c phn bt ngun t cc quan im trit hc v x hi cng dn v Nh nc chnh tr ca Hgen. Nh nc chnh tr ra i nhm khc phc cc hn ch ca thit ch gia nh v x hi cng dn. Theo Hgen, nh nc chnh tr th hin s thng nht quyn lc sng ng trn c s phn ho, khc bit hp l ca 3 loi quyn lc: 1) quyn ca ci ph qut (i din cho ch ca tt c cc tng lp x hi), ni cch khc, l quyn lp php. Thit ch tng ng vi n l ngh vin (Thng ngh vin v H ngh vin). 2) Quyn ca ci c th (gii quyt cc vn c th, lin quan n tng tng lp, trng hp c th trn c s cc lut l ph qut do ngh vin ban hnh). l c quan hnh php. Thit ch tng ng l chnh ph. 3) Quyn ca ci n nht, ni cch khc, l quyn ca nguyn th quc gia, ngi k cc quyt nh ca nh
Trang 51
nc v c mt s quyn ph quyt i vi ngh vin (nhiu chuyn gia ngy nay coi t php l c quan quyn lc th 8, nhng theo Hgen v nhiu trit gia khc th t php ch l thit ch ca x hi cng dn). Trong Nh nc php quyn, quyn lc ca ci n nht (nguyn th quc gia) khng phi l th quyn lc tu tin nh trong cc kiu Nh nc khc, mi vn bn nguyn th quc gia k u do cc c qu an chc nng chun b k lng, cho nn, v thc cht, ch k ca nguyn th quc gia ch c ngha, theo cch ni ca Hgen, l nh du chm trn u ch i. Theo Hgen, mi dn tc c quyn c hnh thi Nh nc c th ph hp vi trnh pht trin ca mnh, nhng thi i c quyn cao hn. Thi i s khng thm m xa n quyn c th ca cc quc gia nu cc quyn ny i ngc li xu th pht trin ca n. Dn tc no khng nm bt c tinh thn thi i v vn ln ho nhp vi thi i th bt hnh l iu khng trnh khi. Quan nim nh nc php quyn ca Hgen hon ton khc vi quan nim Nh nc php tr. Nh nc php quyn trc ht phi l mt Nh nc hp l, ch c th c hnh thnh trong x hi hin i (khi c x hi cng dn). Lut php ca Nh nc php quyn nghim nhin c cao, khng cn bt c mt p lc no, v n l sn phm ca mt Nh nc hp l. S cao php lut ch l h qu ch khng phi l tin ca Nh nc php quyn. Khng phi c cao php lut l c c Nh nc php quyn. Theo Hgen, Nh nc hp l l Nh nc m trong , s thng nht gia ch ca c nhn vi quy lut pht trin tt yu ca x hi c m bo. Mun th, Nh nc ny phi l mt Nh nc chnh tr, s thng nht ca quyn lc l s thng nht hu c thng nht trn c s phn ho, i lp hp l ca 3 thit ch quyn lc: 1) Ngh vin: c quan lp php, i din cho ch ca ton dn, 2) Chnh ph: c quan hnh php, gii quyt cng vic hng ngy ca t nc trn c s cc quy nh php lut, 3) Nguyn th quc gia: ngi ng u t nc, c quyn quyt nh cui cng i vi cc cng vic ca t nc. Nh nc ny ch c th c hnh thnh khi x hi cng dn ra i. Hai nn tng c bn ca Nh nc php quyn l gia nh v x hi cng dn. Gia nh l thc th lun l trc tip, c nn tng l s ng nht cm tnh, l tnh yu. Nhng do nn tng ca gia nh l ci cm tnh nn cc quy nh ca gia nh d mang tnh ch quan v phin din.
Trang 52
X hi cng dn l thit ch bo v quyn ca ci c nhn c th, s khc bit. i lp. Khng c x hi cng dn th khng c nhn quyn. Nn tng ca x hi cng dn l ci tr tnh (logic hnh thc, t duy siu hnh). Tr tnh v gn lin vi n l nhn quyn tru tng (tch ri vi quc quyn) cng phin in, c th y mi quan h gia ngi vi ngi n ch th ch, i x vi nhau nh ch si vi ch si, X hi cng dn cng l ni thc o c c khng nh v pht trin. Hgen cho rng, nhn quyn th hin quyn t do ca con ngi i vi tn ti bn ngoi, trc ht l cc sn phm lao ng do chnh mnh lm ra (quyn s hu, k kt hp ng kinh t, quyn thnh lp v tham gia cc hip hi). o c th hin quyn t do ca con ngi i vi chnh bn thn mnh: con ngi ly mnh lm i tng, t bt mnh tun theocc khun mu hnh vi, ng x m mnh cho l tt, thin. Chnh v th, hnh vi o c mi l hnh vi t nguyn. Quyn ca o c cao hn nhn quyn. Tuy nhin, c nhn quyn v o c cng ch l nhng quyn t do c tnh hnh thc, phin din, khng thc cht nu khng ph hp vi quc quyn, vi lut php ca Nh nc php quyn. Nh nc php quyn l s thng nht bin chng chn l ca gia nh v x hi cng dn. Nn tng ca nh nc l ci l tnh (t duy bin chng). Ci l (th hin qua cc quy nh php lut) ca Nh nc php quyn ging nh cc mch mu xuyn sut cc thit ch x hi cng dn v gia nh, thm nhp vo cc quy nh cm tnh ca gia nh v tr tnh ca x hi cng dn, khc phc tnh ch quan, phin din, s hn ch ca chng. Trong Nh nc php quyn, tnh yu (gia nh), nhn quyn, o c (x hi cng dn) v ci l tnh (Nh nc chnh tr) thng nht vi nhau. Theo Hgen, Nh nc s tn ti vnh cu. Quyn ca Nh nc ch thp hn quyn ca thi i. Phoibc Trong quan nim v t nhin, Phoibc l nh duy vt; cn trong quan nim v x hi ng li th hin quan im duy tm. ng khng nh nhng thi k lch s loi ngi s d khc nhau ch do nhng thay i cc hnh thc tn gio; thay th tn gio c bng tn gio mi s lm cho x hi tin ln. y, Phoibc cha thy c vai tr ca thc tin x hi quyt nh s vn ng pht trin ca x hi loi ngi. Khi bn n tn gio, Phoibc cho rng, tn gio l sn phm tt yu ca tm l c nhn v ca s tng tng ca con ngi. Tn gio th hin s mm yu, bt
Trang 53
lc ca con ngi trc sc mnh t nhin v iu kin ca x hi. Chnh con ngi by t ra thn thnh bng cch tru tng ha bn cht con ngi. Do vy, cn thay th tn gio c bng th tn gio mi khng cn c thn thnh, cha tri m ly tnh yu gia ngi vi ngi lm nn tng.
Trang 54
CHNG III. SO SNH T TNG CON NGI, X HI TRONG TRIT HC PHNG TY T C I N CN I V TRIT HC PHNG NG III.1. Quan im v con ngi trong trit hc Phng ng. Mt trong nhng vn trng tm ca trit hc phng ng l vn con ngi. Khi bn v con ngi, trit hc phng ng thng i su vo cc vn v ngun gc, bn cht con ngi, tm ra con ng, phng php gii phng con ngi, mu cu mt cuc sng hnh phc cho con ngi. III.1.1 Quan im v con ngi trong trit hc n : Trit hc n rt phong ph, huyn b vi Kinh Va, Kinhpanishad, o Jaina, o Pht v cc tro lu trit hc mang tnh h thng, chc ch nh: trit hc Lkayatta, Vaissika, Nyaya, Yga, Vanta c nhng t tng trit hc rt khc nhau v con ngi. im ni bt ca quan im v con ngi trong trit hc n l lun hng v i sng tm linh, c gng tm hiu bn cht con ngi v ch ra con ng gii phng cho con ngi. V vn con ngi v gii phng con ngi c cc nh trit hc n bn lun mt cch kh rng ri ngay t thi c i. in hnh nh sau: Kinh Upanishad: Con ngi bao gm th xc v linh hn (tman). Linh hn sng ca con ngi l s biu hin / b phn ca tinh thn ti cao (Brahman). Th xc ca con ngi l ci v bc ca linh hn, l ni tr ng tm thi ca linh hn bt t. Pht gio: Con ngi l s kt hp gia danh & sc, do v minh mang li Cuc sng trn th ca con ngi ch l sng gi, y kh i; on ngi phi hng ti cuc sng vnh cu ca mnh - nit bn. Con ngi phi dit tr dc vng, khc phc v minh, t b tham, sn, si; bng cch t gic thc hnh bt chnh o, tam hc, lc , phi hiu bit t diu , v.v. Phi Lkayata c quan im duy vt khi cho rng rng, bn yu t (t, nc, la, gi) l bn nguyn vt cht t sinh ra th gii vn vt v con ngi. III.1.2 Quan im v con ngi trong trit hc Trung Quc:
Trang 55
Quan im v con ngi trong trit hc Trung Quc rt a dng v phc tp, thm ch xung t, mu thun nhau ht sc gay gt. Nhng nhn chung, cc trng phi trit hc iu ly con ngi lm trung tm v mc tiu nhn thc, ng thi cao tnh nhn vn, khng nh gi tr ca con ngi i vi chnh bn thn mnh v i vi th gii bn ngoi. Nho gio: Con ngi b quyt nh bi thin mnh Thin mnh chi v tnh, sut tnh chi v o, tu o chi v gio (Khng T); Quan im ca Mnh T : Nhn chi s, tnh bn thin Mnh T cho rng bn cht con ngi vn l thin, tnh thin l do thin ph ch khng phi l do con ngi la chn. Nu con ngi bit gi gn th lm cho tnh thin ngy cng mnh thm; nu khng bit gi gn s lm cho n ngy cng mai mt i th con ngi tr nn nh nhen, ti tin khng khc g loi cm th. T , Mnh T kt lun: bn cht con ngi l thin nhng con ngi hin thc c th l c, l do x hi ri lon, lun thng o l b o ln. Cho nn, thit lp quc gia thi bnh thnh tr th phi tr li cho con ngi tnh thin bng ng li chnh tr ly nhn ngha lm gc. Tun T: Nhn chi s, tnh bn c: Bn tnh con ngi khi sinh ra c. Tuy nhin, Tun t vn tin vo kh nng ci to con ngi. ng ni: Nhn chi tnh c, k thin gi ngy d (Bn tnh ca ngi l c, nhng iu thin l do con ngi t ra), c ngha l tuy con ngi c bn cht xu, nhng bn cht c th ci to c nh ci thin do con ngi to ra ci thin y l sn phm ca gio dc, l ngha, hnh php, m Tun t c bit coi trng. ng Trng Th, mt ngi k tha Nho gio theo khuynh hng duy tm cc oan quan nim rng tri v con ngi c th thng hiu ln nhau (thin nhn cm ng). Nhn chung, y l quan im duy tm, quy cuc i con ngi vo vai tr quyt nh ca thin mnh. Mc gia: chng li Thin mnh, a ra Thin - Khng c s mnh; ch c Thin [ ca Tri (v ca Qu thn) mun mi ngi yu nhau khng phn bit sang hn, l khun php ca hnh vi con ngi]. Nu thun theo Tri, con ngi s c giu sang, trng th, & ngc li.
Trang 56
Nu n lc lm vic, tit kim, con ngi s no , & ngc li. Con ngi phi thc hnh Kim i, Thng ng, Thng hin,
o gia: Con ngi sinh ra t o (t nhin), do con ngi phi sng v vi (hp vi t nhin), khng nn tranh ot bit xa lnh i tr v vi t nhin (Lo T) Php gia: Con ngi ta sinh ra vn c sn lng tham dc, t li; mi quan h x hi u c xy dng trn c s tnh tn li ch c nhn. V th, k thng tr phi cn c vo tm l trnh hi, cu li, v k ca con ngi m nh ra php lut ( thng pht) nhm duy tr trt t x hi. m dng gia: Con ngi c to thnh m dng / ng hnh, Tm li, trit hc Trung Quc khi bn v con ngi a ra nhiu quan im ht sc phong ph v su sc, nhiu khi mu thun ht sc gay gt, iu phn nh cuc u tranh gia ch ngha duy vt v thn vi quan im duy tm,tn gio. Nhng cch trnh by nhiu khi chng cho nhau, xm nhp nhau, lc b, tip thu ln nhau. Do vy, kh phn bit thnh trng phi, xu hng khc nhau. Mt trong nhng t tng c o v con ngi trit hc Trung Quc l t tng thin thi hp nht, cao con ngi nhng khng tuyt i ha con ngi, ch trng gi gn s cn bng, n nh mi quan h t nhin-x hi; quan h gi con ngi vi con ngi. Khi bn v con ngi, cc nh trit hc Trung Quc ch quan tm n cc vn nh: tnh ngi, tm ngiv.vNgha l ch bn n cc phm cht tinh thn, thc, tm l, t tng ca con ngi. Chnh v vy m cc t tng trit hc v x hi -nhn vn c bit pht trin, cn t tng trit hc v t nhin li n gin, ngho nn. III.1.3 Nhn xt Nh vy, c th thy Trit hc Phng Ty t c i n c i v Trit hc Phng ng c im chung l ly con ngi lm i tng nghin cu v t tng v con ngi cng c nhiu nt tng ng. C hai nn trit hc giai on ny c nhng im giao thoa, c bit l quan im v con ngi, v linh hn v th xc, v o c con ngi. Tuy nhin c th nhn thy s khc bit r rng gia hai nn trit hc ny nh sau:
Trang 57
- Trit hc Phng ng nhn mnh s thng nht trong mi quan h gia con ngi v v tr trn c s nguyn tc thin nhn hp nht, s ha hp gia con ngi v v tr, nh Mnh T tng ni vn vt u c trong ta. Trong khi , trit hc phng Ty li tch con ngi ra khi v tr, coi con ngi l ch th, l cha t nghin cu chinh phc v tr. - Do th gii quan trit hc khc nhau nn hng tip cn cng c tnh cht khc nhau. Hng tip cn nghin cu trong Trit hc Phng ng mang tnh hng ni, hay ni cch khc, nghin cu th gii cng l lm r con ngi v vn bn th lun kh m nht. Ngc li, hng tip cn nghin cu trong Trit hc Phng Ty mang tnh hng ngoi, hay nghin cu con ngi gii thch th gii khch quan v bn th lun lun v v tr in du m nt. - Trit hc Phng Ty quan tm m x mt sinh hc, tm l con ngi, cao ci t nhin mt sinh vt trong con ngi, t ch ti mt x hi ca con ngi, ch gii phng con ngi v mt nhn thc, c lc cao con ngi nhn v, con ngi c nhn n cc oan trong khi trit hc Phng ng li tp trung, quan tm ti mi quan h ngi vi ngi v i sng tm linh, tnh cm ca con ngi, t quan tm ti mt sinh vt ca con ngi. Trit hc phng ng ch yu nghin cu mt o c con ngi thin hay c trn lp trng ca giai cp thng tr nn nghin cu con ngi l cai tr con ngi, ch khng phi gii phng con ngi. III.2. Quan im v x hi trong trit hc Phng ng III.2.1 Quan im v x hi trong Trit hc n c - trung i. Trit hc n c - trung i t ra v c gii quyt nhiu vn , song nhng vn c u tin gii quyt l nhm cc vn thuc v nhn sinh, nhm tm kim con ng gii thot chng sinh ra khi thc t x hi lun xung ng cp v chng tc khc nghit. + T tng Upanisad: tnh bt bin ca ch ng cp. + Pht gio phn i ch ng cp, t co bt cng, i cng bng bnh ng x hi. D Pht gio mang tnh duy tm ch quan, thn b, khng tng nhng cha tnh nhn bn, nhn o su sc. III.2.2 Quan im v x hi trong Trit hc Trung Hoa c - trung i. Trit hc Trung Hoa c - trung i tp trung gii quyt nhng vn do thc tin o c - chnh tr - x hi ca thi i t ra.
Trang 58
Nho gia: Khng T ch trng Tam c Ngi qun t c tr nn khng nhm ln, c nhn nn khng bun phin, c dng nn khng c g phi kinh s Mnh T coi trng T c ng Trng Th cao Ng thng tri c ng hnh, x hi c ng lun, ngi c ng thng. Nhn xt: Nho gia a ra mu ngi qun t (cai tr XH bng phm cht o c) nhm xy dng x hi i ng (tam cng). tr thnh ngi qun t phi ly tu thn lm gc; tu thn ri t gia, tr quc, bnh thin h; Mun tu thn phi t o, t c, bit thi, th, l, nhc; Mun hnh ng hiu qu phi thc hnh ng li nhn tr & chnh danh. + Hn Nho: n i Hn, i Hc & Trung Dung c gp vo L K. Hn V nghe theo ng Trng Th a Nho gio ln hng Quc gio (h t tng - cao quyn lc ca giai cp thng tr, coi Thin t l con tri, dng l tr che y php tr). + Tng Nho: n i Tng, i Hc, Trung Dung c tch ra khi L K v cng vi Lun ng v Mnh T to nn b T Th. T Th & Ng Kinh l kinh in Nho gio. Chu Hy, Trnh Ho, Trnh Di b sung cc yu t tm linh v siu hnh o to quan li v cai tr nhn dn. Nhn xt: Trit hc Nho gia quan im v x hi thng qua quan im v ngi qun t. Mt x hi l tng l mt x hi c ngi qun t cai tr. Tuy nhin, ngi qun t v x hi i ng mi mi ch l mt l tng. o gia: + XH cng xa o cng c nhiu mu thun (tai ha). Th tiu mu thun trong XH bng cch: y mnh 1 trong 2 mt i lp to ra s chuyn ha (phn phc) hay ct b 1 trong 2 mt i lp lm cho mt kia t mt i (qun bnh). + Hnh ng hay nht l khng can thip n vic i, nhng nu phi lm th hy lm ci khng lm mt cch kn o (v vi). + Thnh nhn tr v thin h bng v vi Xa mi rng buc v o c, php lut; Tr li cho con ngi ci bn tnh t nhin ca n.
Trang 59
+ XH l tng l XH nguyn thy cht phc, t nhin (v vi): con ngi tch khi XH, ha tan vo o (nc nh dn t bit lp; khng dng thuyn, xe, gm gio; b vn t, t li, khng hc hnh...). Mc gia: Ch thng ng (thng nht t tng, hnh ng mi ngi trong XH, ng thun trn di), thng hin (tin c & s dng ngi ti trong vic cng; ph b quan bt ti), tit dng, tit tng, phi nhc, phi cngV chnh tr, Mc gia i biu cho tng lp tiu t hu ang b ph sn trong thi Chin quc ch trng tha hip. Php gia + i sng XH lun bin i Khng c khun mu chung cho mi XH, khng c php lut lun ng Php lut bin chuyn theo thi i th thin h tr, cn thi th thay i m php tr dn khng i th thin h lon. + Bn tnh con ngi l c Trong XH ngi tt t, k xu nhiu Mun XH tr khng nn ch s t lm vic thin (nhn ngha tr), m phi ngn s ng lm iu c (php tr). + Phi nm ly ci l ca vn vt lun bin ha m hnh ng cho ph hp, phi cn c vo nhu cu ca lch s, c im ca thi th m lp ra ch , chnh sch tr nc thch hp. C th ni, thuyt php tr ca Hn Phi ni ring, ca Php gia ni chung ch trng ly php lut lm cn bn trong cai tr t nc, ch trng nh cm quyn khng phi ch trng nhiu n vic tu thn theo ngha l t ra lut php cho r rng v ban b cho mi ngi cng bit tun theo nghim chnh. V vy, v nguyn tc, ch trng php tr i lp vi ch trng nhn tr. Nhng xt cho cng, php tr cng ch l mt hnh thc c th ca nhn tr m thi. Bi v mun thi hnh c cc ch trng phi php gia nu ra, x hi cng cn mt ng minh qun, mt nh vua sng sut, am hiu nguyn tc php tr v chu khp mnh theo nguyn tc . Trong thi i by gi, ch trng ca phi Php gia dng php lut tr nc l ng n. III.2.3 Nhn xt: So snh vi t tng v x hi trong Trit hc phng Ty t c i ti cn i ni trn th c th nhn thy rng, quan im v x hi trong hai nn Trit hc u c im chung l t tng x hi c nghin cu trn lp trng, t tng ca giai cp thng tr, cng t ti mt mc tiu chung v xy dng mt x hi l tng, mt nh
Trang 60
nc/triu i cai tr m bo c hnh phc ca con ngi. Tuy nhin, c th thy, t tng v x hi trong Trit hc phng Ty t c i n cn i c phn nh a dng hn trong cc giai on pht trin ca lch s, t ch chim hu n l, sang ch phong kin v qua ch t bn ch ngha. Do vy, t tng v x hi c nhng pht trin nht nh phn nh yu cu thc tin hnh thnh trong cc ch x hi khc nhau ny. Cc t tng trong Trit hc phng ng ni chung v t tng v x hi ni ring khng mang tnh t ph m ch yu l c k tha v pht trin qua cc giai on khc nhau. V vy, s xung t trong t tng d c t nhiu nhng khng gay gt nh trong Trit hc phng Ty. Ngoi ra, do ch phong kin ko di nn nhng t tng v x hi trong Trit hc phng ng, c bit l Trit hc Trung Hoa c i ch yu phc v giai cp thng tr v lin quan mt thit ti vic xy dng mt x hi l trng qun minh ti trung do ngi qun t cai tr.
Trang 61
CHNG IV: SO SNH T TNG CON NGI, X HI TRONG TRIT HC PHNG TY T C I TI CN I V TRIT HC MARX IV.1 T tng ca trit hc Marx- Lenin v con ngi x hi: Trit hc Mc k tha quan nim v con ngi trong lch s trit hc, ng thi khng nh con ngi hin thc l s thng nht gia yu t sinh hc v yu t x hi. Tin vt cht u tin quy s tn ti ca con ngi l gii t nhin. Cng do , bn tnh t nhin ca con ngi bao hm trong n tt c bn tnh sinh hc, tnh loi ca n. Yu t sinh hc trong con ngi l iu kin u tin quy nh s tn ti ca con ngi. V vy, c th ni: Gii t nhin l "thn th v c ca con ngi"; con ngi l mt b phn ca t nhin; l kt qu ca qu trnh pht trin v tin ho lu di ca mi trng t nhin. Tuy nhin, iu cn khng nh rng, mt t nhin khng phi l yu t duy nht quy nh bn cht con ngi. c trng quy nh s khc bit gia con ngi vi th gii loi vt l phng din x hi ca n. Trong lch s c nhng quan nim khc nhau phn bit con ngi vi loi vt, nh con ngi l ng vt s dng cng c lao ng, l "mt ng vt c tnh x hi", hoc con ngi ng vt c t duy... Nhng quan nim trn u phin din ch v nhn mnh mt kha cnh no trong bn cht x hi ca con ngi m cha nu ln c ngun gc ca bn cht x hi y Vi phng php bin chng duy vt, trit hc Mc nhn thc vn con ngi mt cch ton din, c th, trong ton b tnh hin thc x hi ca n, m trc ht l lao ng sn xut ra ca ci vt cht. "C th phn bit con ngi vi sc vt, bng thc, bng tn gio, ni chung bng bt c ci g cng c. Bn thn con ngi bt u bng s t phn bit vi sc vt ngay khi con ngi bt u sn xut ra nhng t liu sinh hot ca mnh - l mt bc tin do t chc c th ca con ngi quy nh. Sn xut ra nhng t liu sinh hot ca mnh, nh th con ngi gin tip sn xut ra chnh i sng vt cht ca mnh". Thng qua hot ng sn xut vt cht; con ngi lm thay i, ci bin gii t nhin: "Con vt ch sn xut ra bn thn n, cn con ngi th ti sn xut ra ton b gii t nhin" Tnh x hi ca con ngi biu hin trong hot ng sn xut vt cht; hot ng sn xut vt cht biu hin mt cch cn bn tnh x hi ca con ngi.
Trang 62
Thng qua hot ng lao ng sn xut, con ngi sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn, phc v i sng ca mnh; hnh thnh v pht trin ngn ng v t duy; xc lp quan h x hi. Bi vy, lao ng l yu t quyt nh hnh thnh bn cht x hi ca con ngi, ng thi hnh thnh nhn cch c nhn trong cng ng x hi. L sn phm ca t nhin v x hi nn qu trnh hnh thnh v pht trin ca con ngi lun lun b quyt nh bi ba h thng quy lut khc nhau, nhng thng nht vi nhau. H thng cc quy lut t nhin nh quy lut v s ph hp c th vi mi trng, quy lut v s trao i cht, v di truyn, bin d, tin ha... quy nh phng din sinh hc ca con ngi. H thng cc quy lut tm l thc hnh thnh v vn ng trn nn tng sinh hc ca con ngi nh hnh thnh tnh cm, kht vng, nim tin, ch. H thng cc quy lut x hi quy nh quan h x hi gia ngi vi ngi. Ba h thng quy lut trn cng tc ng, to nn th thng nht hon chnh trong i sng con ngi bao gm c mt sinh hc v mt x hi. Vi phng php lun duy vt bin chng, chng ta thy rng quan h gia mt sinh hc v mt x hi, cng nh nhu cu sinh hc v nhu cu x hi trong mi con ngi l thng nht. Mt sinh hc l c s tt yu t nhin ca con ngi, cn mt x hi l c trng bn cht phn bit con ngi vi loi vt. Nhu cu sinh hc phi c "nhn ha" mang gi tr vn minh con ngi, v n lt n, nhu cu x hi khng th thot ly khi tin ca nhu cu sinh hc. Hai mt trn thng nht vi nhau, ho quyn vo nhau to thnh con ngi vit hoa, con ngi t nhin - x hi. nhn mnh bn cht x hi ca con ngi, K. Marx nu ln lun ni ting trong tc phm Lun cng v Phoibc: "Bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho nhng quan h x hi". Lun trn khng nh rng, khng c con ngi tru tng, thot ly mi iu kin, hon cnh lch s x hi. Con ngi lun lun c th, xc nh, sng trong mt iu kin lch s c th nht nh, mt thi i nht nh. Trong iu kin lch s , bng hot ng thc tin ca mnh, con ngi to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn tn ti v pht trin c th lc v t duy tr tu. Ch trong ton b cc mi quan h x hi (nh quan h giai cp, dn tc, thi i; quan h chnh tr, kinh
Trang 63
t; quan h c nhn, gia nh, x hi...) con ngi mi bc l ton b bn cht x hi ca mnh. iu cn lu l lun trn khng nh bn cht x hi khng c ngha l ph nhn mt t nhin trong i sng con ngi. Song, con ngi, mt t nhin tn ti trong s thng nht vi mt x hi; ngay c vic thc hin nhng nhu cu sinh vt con ngi cng mang tnh x hi. Quan nim bn cht con ngi l tng ho nhng quan h x hi mi gip cho chng ta nhn thc ng n, trnh khi cch hiu th thin v mt t nhin, ci sinh vt con ngi. IV.2 Nhn xt: T t tng v con ngi ca trit hc Marx v trit hc trc Marx chng ta c th thy r im khc khc bit v t tng con ngi l trit hc trc Marx khng nhn thy phng din x hi ca con ngi m nh con ngi mi tin ho khc bit vi cc loi ng vt khc. Chnh s tc ng ca phng din x hi m x hi loi ngi pht trin hnh thnh cc hnh thi nh nc theo thi gian. im khc bit th hai l trit hc Marx s dng phng php duy vt bin chng khc phc hn ch ca phng php duy tm hay duy vt ngy th cht phc ca trit hc thi k c i v trung i v khc phc hn ch phng php siu hnh ca trit hc thi k phc hung cn i hay phng php duy vt bin chng khng trit ca Hegel. im khc bit th ba l theo Marx- Lnin khng c con ngi tru tng, thot ly mi iu kin, hon cnh lch s x hi. Con ngi lun lun c th, xc nh, sng trong mt iu kin lch s c th nht nh, mt thi i nht nh.
Trang 64
KT LUN Trong Trit hc phng Ty t c i ti cn i ni ring v Trit hc phng Ty ni chung cng nh Trit hc phng ng, vn con ngi, x hi lun nm trong s cc vn thu ht s tham gia nghin cu ca cc trit gia tiu biu qua cc thi k v giai on. T tng ca cc trit gia v cc vn ny phn nh thc tin iu kin, hon cnh kinh t x hi ti cc giai on ny. Tuy cn c nhng hn ch nht nh do cc iu kin kinh t, chnh tr, x hi nht nh quy nh ti thi im cng nh nhng hn ch trong phng php tip cn nhng Trit hc phng Ty t c i ti cn i nh du s xut hin v pht trin nhng t tng mi, tin b v con ngi, x hi, t nn mng cho s pht trin ni chung ca Trit hc phng Ty. Nhng t tng ny sau ny c Marx, Ph. nghen v Lnin phn tch su sc, ch ra nhng mt hn ch, k tha nhng im mi, tin b v pht trin mt cch ton din cc t tng v con ngi v x hi.
Trang 65
Ti liu tham kho 1. Bi Vn Ha, Trit hc Phng Ty, ti liu ging dy, HKHXHNV. 2. Minh Hp-Nguyn Thanh-Nguyn Anh Tun, i Cng Lch S Trit Hc Phng Ty, NXB Tng Hp Tp HCM, 2003. 3. H Thc Minh, Trit hc c Hy Lp La M, NXB. Mi C Mau, 1997.. 4. Nguyn Ha, Trit hc c hy lp ging yu, NXB. Thanh Nin, 2007. 5. Nguyn Ngc Thu - Bi Vn Ma, i Cng Lch S Trit Hc, NXB Tng Hp TPHCM, 2003 6. Nguyn Tin Dng, Lch S Trit Hc Phng Ty, NXB Tng Hp TP. HCM, 2006. 7. Trnh nh Thanh, Khi lc lch s trit hc Phng Ty, Ti liu ging dy, i hc M TPHCM, 2009.
Trang 66

Tu Tuong Con Nguoi Xa Hoi Trong Triet H PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tu Tuong Con Nguoi Xa Hoi Trong Triet H PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

Hghen (1770 - 1831)

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng con ngi

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i

T tng Con ngi, X hi trong Trit hc Phng Ty c i ti cn i