UNIVERZITET U SARAJEVU AKADEMIJA SCENSKIH UMJETNOSTI U SARAJEVU ODSIJEK ZA GLUMU

SMISAONO EMOCIONALNA ODREDNICA FIGURE VERTIKALNE OSE Seminarski rad iz predmeta Govor

Profesorica: Emina Muftid V. Asistent: Mehmed Pora Student: Edis Bilid

SMISAONO EMOCIONALNA ODREDNICA SMISAONI SIGNAL Da bi rije u reenici imala svoj smisao ona mora biti prikljuena osnovnom znaenju, ali kao zasebna ona ne posjeduje smisao reenice. Zapravo rije kao rije postoji ali potpuni smisao dobija pri opaanju reenice, tada se uzima njeno tano znaenje. U pedagokoj praksi osnovna panja odnosi iskljuivo na glavnu rije, takvim promatranjem, na osnovu angamana lica koje govori moemo dodi do tanog stava onoga koji govori, kako opteg, tako i individualnog. Ipak takav nain izdvaja glavnu rije i bloka, kao misaone jedinice, te predstavlja zasebnu rije- kao objanjenog pojma u rijeniku, ali kako znamo govor je rezultat drutvenih faktora, ali pojava i razvitak govora bioloki su uslovljeni. Znamo da postoje dva aspekta komunikacije: receptivni i emisijski, koji obuhvataju vokalizaciju i njenu kontrolu. Emisijski aspekt komunikacije susrede se u: 1. oblikovanju misli koje se ele izraziti i izboru rijei koje de se upotrijebiti i 2. u artikulaciji. Dok je za oblikovanje misli i izbor rijei prvenstveno potrebna funkcija senzornih podruija, za artikulaciju je potreban rad motorikog podruija mozga. Zato Nadolecni i Nojman s pravom kau da de za razvoj govora pojedinca biti potrebna: - dovoljna akustika i optika evolucija mozga; - dovoljna motoriko-kinetika evolucija miida govornih organa - dovoljna volja za vrenje govorne radnje to bi nas dovelo do pitanja subjekta i predikata i njihove sintaktike funkcije, koja je u direktnoj vezi sa loginim poretkom strukture govornog izraza. Ako se pak zanemari problem usaglaavanja razliitih stepena znaenja u boku ili ak pasau, pogreno steen nain naglaavanja rijei gubi osnovnu funkciju u misaono emocionalnom oblikovanju reenice tj. poruke. Tako da subjekat (imenica) potpada pod - ime pokretaa radnje, subjekt, onog od kojeg potie radnja. Imenice u funkciji subjekta su rijei koje bitno reguliu oblike ostalih rijei, bududi da od nje zavisi rod, broj, nain radnje, pa ak i loginost i prepoznatljivost dogaaja. (Bududi da ako recimo poznajemo osobu koja se spominje kao imenica, moemo uvelike pretpostaviti nain radnje, ili samu radnju.) Predikat- motorna izraajna snaga, temeljni dio reenice, jer npr. krnja reenica se sastoji samo od predikata: Kii. Snijei. Iz njega se saznaje to subjekt radi ili to se s njime dogaa. Ako predikat izraava radnju, stanje ili zbivanje te ga ini neki glagolski oblik, zovemo ga glagolskim predikatom, koji ima jedan ili vie glagola. Jedna od funkcije glagola je da stvara dinamiku reeninog izraza. Smisaoni signal = reenini akcent. Ovaj termin ukazuje na to da se pri razmatranju strukture govornog izraza ukazuje da se nain govora i naglaavanja rijei- logiki akcenat* usmjerava prema bloku kao osnovnoj dijalokoj misaono emocionalnoj jedinici. *Obuhvata dva signala: 1. signal smisaonosti kao opte vrijednosti reenine cjeline, zajedniki svim mogudim interpretatorima

2. emocionalni markirani signal kao odreeni oblik reagovanja svakog govornog lica

TAKT SMISAONICE

-Odnosi akcenatskih taktova (melodiko ritmiki i glasovno akcenatski) manjeg stepena znaenja u odnosu na takt smisaonice se ravnaju prema njemu. Takt smisaonice predstavlja dominantnu vrijednost struktuisanja smisaonog poretka. -Uvoenjem pauze u reenicu mijenja se ritmika struktura izraza. To se deava kada se akcenatski takt ne podudara sa prostorom rijei u funkciji takta smisaonice. -Takt smisaonice se pojavljuje kao dominator u strikturi bloka. Svi taktovi u pasau kao ni blokovi ne mogu imati istu vrijednost jer se moraju posmatrati kao organizovani niz signala razliitog stepena znaaja u pasau. -Takoer se moe uoiti i pojava smisaonog signala u pojedinom pasau, kao i u samoj poruci. To vidimo u poimanju strukture govornog izraza u prostoru bloka i funkcije akcenatskog takta u njemu gdje poseban znaaj stavljamo na takt smisaonice. -Ovim putem se izdvaja blok smisaonice kao dominator u struktuzi pojedinog pasaa. Po istom principu sei u jednom pasanom krugu svojom smisaonom funkcijom izdvaja pasa smisaonice,dok se tako organizovanim poretkom znaaja u svakom pasanom krugu ne usaglasi pasa smisaonice sa ostalim pasaima prvog ili drugog poetnog pasanog kruga i to u isto vrijeme oznaava i ostvarenje poruke u ravni cjeline.

METODI UTVRDJIVANJA SMISAONIH SIGNALA Metod eliminacije: - izdvajanje novih od starih poznatih podataka- utvrivanje poznatosti pojma u njegovom osnovnom znaenju, a ne u funkciji koju on u konkretnom primjeru ima. - metodi utvrivanja zvunih signala- kada se logiki poredak ne moe odmah uoiti ili koji na prvi pogle mogu biti u razliitim mogudnostima predstavljanja logikog poretka, te se zbog toga namede utvrivanje strukture njihove horizontalne ose. - metoda rekonstrukcije- pomae da naemo glavnu smisaonicu, najvie naglaena rije u govornom tekstu se moe nadi pomodu naknadno, indirektno opisanih zbivanja koja se nalaze prije ili poslije u tekstu ili u samom misaonom procesu, koji smo kao glumci duni sami, pronadi i ispotovati u datom tekstu, a sve u vezi sa odnosima koje taj tekst, kao izgovoren nosi. - metoda ispitivanja- zasniva se na dijalokoj prirodi bloka,pitanjem/ima i oekivanju ili datom odgovoru kao misaono emocionalne jedinice poruke u umjetnikim i u neumjetnikim nivoima govorne poruke. Usmjerenost ka otkrivanju i shvadanju bliih veza pitanja i odgovora, kao karakteristinih signala ponaanja sagovornika u dijalogu, uzimajudi u obzir problem funkcionisanja pitanja i odgovara. Razvija se u dva perioda:

1. period utvrivanja slojeva horizontalne i vertikalne ose na osnovu izvedenih odgovora prema osnovnom i dodatnim pitanjima 2. period odabira odgovarajudih subjektivno markiranih varijeteta kao karakteristinih emocionalnih signala ponaanja govornih lica

Vertikalna osa Po prirodi u organizaciji govorne poruke, figure horizontalne ose predstavljaju opti i zajedniki smjer oblikovanja svih interpretatora autorovog pisanog teksta, dok se sa svojim nizovima govornih konstanti i zdruenosti javljanja iskazuju figure vertikalne ose kao ralanjiva, ali praktino nerazluiva skupina subjektivno-markiranih varijabli.

Figure vertikalne ose su: 1. Melodika 2. Dinamika 3. Agogika 4. Ritmika

Ad.1 Rijei preuzimaju u govornom izrazu funkciju koju u muzici imaju karakteristini tonovi akorda te gube reljefnost koju alikvotni tonovi razvijaju u muzikoj harmoniji. Rije na taj nain dobija svoj odreeni neelastini melodijski model pa su u govornom izrazu ove vrste gube vrijednost znaenja cjeline u pokuaju da se muzikim obrascem izrazi njena struktura. Izuzetno vana pojava je pravilo zavretka tj. zatvaranje bloka, duboki ton ili sniavanje tona upotrebljavamo kada smo sa svojim rijeima gotovi i kada hodemo da zavrimo dok visoki ton ili dizanje tona oglaava po pravilu nezavrenosti, greku ili nesigurnost. Kretanje visina glasa u melodikom nizu govornog izraza posmatra se uglavnom u zavisnosti od interpukcijskih znakova, koje nama kao govornicima (glumcima) ne koriste bududi da smisao kreiramo samo mi, voeni tekstom ili roenim osjedanjem mjere, reeninosti izraza, finalnog poloaja subjekta odnosno predikata u reenici. Postoje samo dva tipa melodiki nizova: - uzlazni sa intonacijskom nezavrenosti (kod pitanja) i

- silazni sa intonacijskim reljefom (kod odgovora).

Ad.2 Mogudnost promjene pritiska dozvoljava isticanje posebnih dijelova govora u koje treba ubrojati akcentovane i neakcentovane slogove. Dinamini signali javljaju se kao nosioci naglaenije emocionalnosti sa fortitetom, kao dikcijske mogudnosti promjene dinamike. Dnamiki niz bloka je uslovljen taktom smisaonice. Naglaenost se postie iskljuivo signalima jaine glasa, pa se dominantnost visine glasa u govornim konstantama gotovo ne moe ni zapaziti. Poto se varijabilnost dinamikog niza dijaloke jedinice kredu u malim okvirima, jedino se organizacija dinamikih nizova dijalokih jedinica u pasaima javlja kao moguda osnovna figura vertikalne osi koja upravo oznaava subjektivno shvatanje izgovorne poruke.

Ad.3 Agogika- muziki- ubrzavanje ili usporavanje jedne muzike misli. Problemi u funkcionalnosti agogikih varijabli pri oblikovanju govorne poruke nikada nisu bili predmet ispitivanja, zato imamo samo uoptene definicije i uputstva oko tempa, izgovora u interpretaciji vezuju se iskljuivo za probleme savladavanja artikulisanja. Uvjebavanje artikulacije, i igra sa njom kao put da se proire mogudnosti govornikovog oblikovanja poruke nikako ne bi moglo da predstavlja i odreuje smisao govornika. Brzina itanja treba da bude priblina normalnom govoru, iako smo svjesni da ipak itanje u vedini sluajeva ide sporije ukoliko to radimo na glas, ili bre ukoliko itamo u sebi. Ubrzavanje izgovora nastaje izborom usred izrazite tenje govornika da brzim izgovorom istakne sadraj date reenice, ili nadoknadi proputenu informaciju ili nekoga od lanova reenice. Usporavanje se javlja esto uz produavanje vokala rijei koja ima primjese afekta. Tenja govornika da istakne sadraj se pospjeuje sa obje ove mogudnosti podjednako, a to upravo i ukazuje na neophodnost shvadanja i naklonosti govornog lica prema misaonoj zgusnutosti poruke te pravilnoj upotrebi jedne od ove dvije mogudnosti. Pauza Pauza se pojavljuje takoer kao poseban inilac tempa govorne poruke. Svaka pauza se pojavljuje kao specifina vrijednost agogikog i ritmikog oblikovanja govornog izraza ma

koje vrste. Ritmika vrijednost pauze ne zavisi od njenog trajanja, ved od ispunjenosti same pauze. Cezura Cezura u ritmikom nizu predstavlja karakteristinu promjenu momenat preranog oekivanja, promjenu izraenu pojednostavljenim signalom prekida trajanja reeninog toka, a naroito istaknutim razlikama preko figura vertikalne ose, visine glasa, fortiteta, akustikih signala, kraja jednog i poetka drugog polustiha.

Ad.4 Posmatrajudi ritmiki signal u sferi njenog oblikovanja u klasifikaciji tipova javljaju se etiri stepena naglaavanja. Zbog ove podjele priblinije se procijenilo osnova ritminosti naeg govornog izraza. a) Akcentovani slog takta smisaonice b) Akcentovani slog akcenatskog takta manjeg stepena znaaja u bloku c) Sekundarno akcentovani slog slog pod duinom d) Neakcentovani slog