БНбД 22.

01-01

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН БЇС НУТАГТ БАРИЛГА ТЄЛЄВЛЄХ

NORMS ON CONSTRUCTION DRAWING AT

SEISMIC ZONES OF MONGOLIA

200… оны . . . сарын

. . . єдрєєс эхлэн мєрдєнє

1.ЕРЄНХИЙ ЗЇЙЛ

1.1.Энэ дїрмийг газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллын талбайд шинээр барих

болон баригдсан барилга, байгууламжийг сэргээн босгох, засварлах ажлын зураг
тєсєл зохиоход мєрдєнє
Барилга нь барилгын бусад нормативын баримтын шаардлагыг нэгэн адил
хангасан байх ёстой.
1.2.Газар хєдлєлтийн бїс нутагт барих барилга байгууламжийн зураг
тєслийг боловсруулахдаа дараах шаардлагыг тусгасан байвал зохино. Їїнд:
а.талбайн газар хєдлєлтийн баллд тохирох хамгийн бага хэмжээтэй газар
хєдлєлтийн тооцооны ачааны їйлчлэлд барилгын тогтворшил, бат бэх байдлыг
хангасан бїтээцийн схем ба бїтээц, материалыг хэрэглэх;
б.барилгын бїтээцийн хєшїїншил ба масс (хучилтын ачаа ба бїтээцийн
жин) босоо чиглэлд жигд хуваарилагдсан, тэгш хэмтэй бїтээцийн бїдїївчийг
ашиглавал зохино;
в.оршин суугчдад аюул учруулах ба байгаль орчныг бохирдуулах бодисыг
агуулсан сав буюу тоног тєхєєрємжийн хадгалалтын бїрэн бїтэн байдлыг хангах;
г.газар хєдлєлтийн дараа барилга ба тїїнд суурьлагдсан технологийн тоног
тєхєєрємжийн ашиглалтыг тїр хугацаагаар хязгаарлагдах буюу ажиллах хэвийн
нєхцєлийг хангах;
д.том хэмжээтэй угсармал элементийг хэрэглэснээр бїтээцийн нэг тєрлийн
байдал ба цулжилтыг хангах, барилгад угсармал элементийн залгаасыг хамгийн
их хїчлэлтэй байх бїсийн гадна байрлуулах;
е.бїтээцийн элемент ба тїїний залгааст зєвшєєрєгдєх хэмжээний уян
налархай хэв гажилт хялбар явагдах нєхцєлийг тусгах, энэ їед барилгын ерєнхий
тогтворшил хангагдсан байх;
ж.Газар хєдлєлтийн бїс нутагт баригдах барилгын даацын бус бїтээц,
элементэд хєнгєн жинтэй материал, эдэлхїїн хэрэглэх шаардлагатай.
Барилгын газар хєдлєлтєд тэсвэрлэлтийг хангах зорилгоор газар
хєдлєлтийн їйлчилэлээс тусгаарлах, хамгаалах (Сейсмоизоляции) ба барилгын
динамик эсэргїїцлийг тохируулах зэрэг бусад систем хэрэглэхээр зураг тєсєл
зохиохыг зєвшєєрнє.
Энэ нєхцєлд зураг тєслийг барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны
тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн тусгай техникийн нєхцлийг їндэслэн
боловсруулбал зохино.
1.3.Газар хєдлєлтийн бїс нутагт шинээр барих болон сэргээн босгох,
засварлах барилгын зураг тєслийг зохиохдоо дараах зїйлїїдийг харгалзан їзэх.
Їїнд:
а.газар хєдлєлтийн балл;
б.газар хєдлєлтийн давтагдалт;

3
 БНбД 22.01-01

Балл ба давтагдалтыг Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн газар хєдлєлтийн

ерєнхий мужлалын зураглал ба 1 ба 2 дугаар хавсралтад заагдсан газар
хєдлєлтийн бїсэд байрласан Монгол улсын хот, суурин газрын жагсаалтаас авна.
1 ба 2 дугаар хавсралтад заагдсан хот, суурин газруудын газар хєдлєлтийн
баллыг 1 дїгээр хїснэгтийн II зэргийн хєрсєєр буюу газар хєдлєлтийн шинж
чанараар ангилсан хєрсний дундаж нєхцлєєр авсан болно.
1.4.Барилгын талбайн газар хєдлєлтийн баллыг газар хєдлєлтийн бичил
мужлалыг їндэслэн тодорхойлно. Хэрэв газар хєдлєлтийн бичил мужлалын
зураглал хийгдээгїй бїс нутагт барих барилгын талбайн газар хєдлєлтийн баллыг
1 ба 2 дугаар хавсралтанд заасан газар хєдлєлтийн мужлалын балл, тухайн
талбайн инженер-геологийн судалгааны їр дїнг їндэслэн 1 дїгээр хїснэгтээр
тодорхойлохыг зєвшєєрнє.
1.5.Барилгын талбайд уулын малталт, хєндийлж, бамбалзуур, суумтгай
хєрс, физик-геологийн їйл явцад хїчтэй єгєршилд орсон хєрс байвал барилгын
бїтээцийн (газар хєдлєлт болохоос ємнє) анхны хэв гажилт хїчдэлийн тєлєв
байдалд єєрчлєлт оруулах хїчин зїйл болно. Ийм талбайг барилгажуулахдаа
буурийг бэхлэх, барилгын бїтээцийг хїчитгэх, мєн тїїнчлэн уг талбайг уулын уруй,
їер, нуралт зэргээс хамгаалах арга хэмжээг зайлшгїй авах шаардлагатай.
Тохиромжгїй байх, эдгээр хїчин зїйлїїдээс хамааруулан, барилгын
талбайн газар хєдлєлтийн баллыг їндэслэлгїйгээр єндєрсгєхийг зєвшєєрєхгїй.

1 дїгээр хїснэгт
хєдлєлтийн шинж
газар

чанараар ангилсан

Нутаг дэвсгэрийн газар

хєдлєлтийн идэвхэд
хамаарах барилгын
Хєрс талбайн газар
хєдлєлтийн идэвхи,
Хєрсийг

баллаар
зэрэг

7 8 9
1 Єгєршєєгїй, бага зэрэг єгєршсєн бїх тєрлийн хадан хєрс 6 7 8
/їїнд: олон жилийн цэвдэг ба гэсгэлэн цэвдэг хєрс/ 30
хїртэл хувь элсэн ба шаварлаг дїїргэгч агуулсан магмын
чулуулаг бїхий бага чийгтэй, нягт, том хэмхэдэст хєрс, I
зарчмаар барих ба ашиглах їед /цаашид хєлдїї хэвээр
нь буурь болгон ашиглана/-20 ба тїїнээс доош
температуртай хатуу хєлдїї олон жилийн цэвдэг хадан
биш хєрс, єгєршсєн ба хїчтэй єгєршсєн хадан хєрс
II I зэргийн ангилалд хамаарагдаагїй хєрснєєс бусад олон 7 8 9
жилийн цэвдэг, єгєршсєн, хїчтэй єгєршсєн хадан хєрс, I
зэргийн ангилалд хамаарагдсанаас бусад тєрлийн
хэмхэдэст хєрс, чийгтэй ба бага чийгтэй, дунд зэргийн
нягттай, нягт байдалтай дундаас том ширхэгтэй элс ба
хайргархаг элсэн хєрс, бага чийгтэй дунд зэргийн нягттай,
нягт байдалтай дундаас том ширхэгтэй тоосорхог ба
жижиг ширхэгтэй элсэн хєрс, элсэнцэрт е<0.7 ба
шавранцар, шаварт е<0.9 гэсэн сївшилтийн итгэлцїїртэй
їед урсамтгай чанарын їзїїлэлт нь IL £ 0.5 байх
шаварлаг хєрсїїд, I зарчмаар барих, ашиглах їед –2о ба
тїїнээс дээш температуртай хатуу хєлдїї мєн тїїнчлэн
бутрамтгай ба уян хєлдїї олон жилийн цэвдэг хадан биш
хєрс
III Чийглэгийн зэрэг ба ширхэгийн хэмжээнээс хамаарахгїй 8 9 >9
сэвсгэр элс, усаар ханасан, дунд зэргийн нягттай ба нягт
байдалтай дунд зэргийн ба том ширхэгтэй элс болон

4
 БНбД 22.01-01

хайргархаг элс, усаар ханасан ба чийгтэй, дунд зэргийн

нягттай нягт байдалтай тоосорхог ба жижиг ширхэгтэй
элс, консистенцийн їзїїлэлт IL>0.5 бїхий шаварлаг
хєрсїїд, элсэнцэрт е ³ 0.7 ба шавранцар ба шаварт е ³
0.9 гэсэн сївшилтийн итгэлцїїртэй, консистенцийн
їзїїлэлт IL £ 0.5 байх тоосорхог шаварлаг хєрсїїд, II
зарчмаар барих ба ашиглах /цаашид хєлдїї буурь
хєрсийг гэсгээж ашиглах/ олон жилийн цэвдэг хадан биш
хєрс

Тайлбар: 1.Газар хєдлєлтийн шинж чанараар ангилсан I зэргийн хєрстэй талбайд тєлєвлєлтийн тївшингєєс
дооших 30 м-ээс их зузаантай хєрсний їеийг I зэрэгт хамруулна. Энэ нєхцєлд хєрсний їеийн зузааныг ухаастай їед
тєлєвлєлтийн тївшингєєр, асгаастай їед хар тївшингєєр тус тус тогтооно. Тєлєвлєлтийн улаан тївшингєєс доошхи (хар ба
ухаадсын тївшин гэнэ) хєрсний їеийн зузаан 10 м-ийн хязгаарт байх бїрэлдэхїїн нь нэг тєрлийн биш хєрстэй талбайг
газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулж ашиглахад хамгийн тохиромжгїй зэрэглэлийн хєрсєнд тооцно. Хэрэв
асгамал хєрсний їеийн зузааны нийлбэр 5 м-ээс хэтэрч байвал тїїнийг мєн энэ хєрсний зэрэглэлд хамааруулна.
2.Урьдчилсан дїгнэлтээр ашиглалтын явцад хєрсний усны тївшин дээшлэх ба усанд автагдах нєхцєлтэй байвал
хєрсний зэрэглэлийг усанд норсон їеийн (консистенцийн їзїїлэлт, чийглэгийн зэрэг г.м) хєрсний шинж чанараас
хамааруулан тодорхойлно. Харин талбайн газар хєдлєлтийн баллд тодотгол хийхдээ барилгын тухайн хэсэгт ослын їед
їїссэн норголтын нєлєєллийг бодолцохгїй.
3.II зарчмаар олон жилийн цэвдэг хадан биш хєрсєнд барилга барих їед гэсгэлэн дэвсгэр хєрс хїртэл гэсэлтийн
бїсний тархалт їргэлжилж байвал буурь хєрсийг ердийн хєрсний нэгэн адилаар тооцно. Энэ їед хєрсний газар хєдлєлтийн
(сейсмик) шинж чанарыг хєрс гэссэний дараах бодит байдлаар авна.
4.III зэргийн хєрс бїхий талбайтай газар хєдлєлтийн 6 баллын бїс нутагт онцгой чухал барилгыг тєлєвлєхдєє
тооцооны газар хєдлєлтийг 7 баллаар авна.
5.Усан техникийн ба тээврийн байгууламжийн барилгын талбайн газар хєдлєлтийн идэвхийг тодорхойлохдоо
энэхїї нормын 4 ба 5 дугаар бїлэгт орсон нэмэлт шаардлагуудыг бодолцвол зохино.
6.Элс ба шаварлаг хєрсний чийглэг буюу консистенцийн їзїїлэлт тодорхойгїй, хєрсний ус 5 м-ээс дээш тївшинд
тогтсон байвал уг хєрсийг III зэрэглэлийн хєрсєнд хамааруулна.

1.6. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9-єєс дээш баллын талбайд барилга

барихыг зєвшєєрєхгїй. Онцгой чухал нєхцєлд барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн
захиргааны тєв байгууллагын зєвшєєрлєєр барьж болно. Энэ нєхцєлд газар
хєдлєлтийн 9 баллд тохирсон ачааг 1,5 гэсэн илтгэлцїїрээр їржїїлсэн ачаагаар
барилга байгууламжийг тооцох бєгєєд хийцлэлийн нэмэлт арга хэмжээг авсан
байвал зохино.
1.7.Инженер-геологийн тєвєгтэй нєхцєлтэй талбайд баригдсан болон
эзэлхїїн, бїтээцийн энгийн бус, онцгой тєлєвлєлтийн шийдэлтэй барилгад газар
хєдлєлтийн їед бїтээцийн ажиллагааны талаарх їнэн бодиттой мэдээлэл авах
зорилгоор газар хєдлєлтийг хэмжих инженерийн станцыг байрлуулах
шаардлагатай. Газар хєдлєлтийг хэмжих инженерийн хэмжилтийн станцын зураг
тєслийг барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай
зєвшєєрєлцсєн тусгай техникийн нєхцлийн дагуу боловсруулах шаардлагатай.
1.8.Суумтгай хєрсєнд барилга барихдаа буурь хєрсний суумтгай шинж
чанарыг арилгах явдлыг хангах зарчмыг баримтлах хэрэгтэй. Харин газар
хєдлєлтийн їйлчлэлд бїтээцийг тооцохдоо ашиглалтын їед хєрсний суултаас
барилгад їйлчлэх нэмэлт хїчлэлийг бодолцох зайлшгїй шаардлагатай.
1.9.III зэргийн хєрсєнд барилгыг тєлєвлєхдєє газар хєдлєлтийн їед тїїний
динамик тогтворшлыг хангах їїднээс буурийг бэхжїїлэх (нягтруулах, химийн
уусмал гэх мэт) арга хэмжээг зайлшгїй авах шаардлагатай. Буурийг бэхжїїлэх
арга хэмжээг тєлєвлєхдєє “Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг тєсєл
зохиох норм ба дїрэм ” БНбД 2.02.01-94-ийн заалтуудыг баримтлах хэрэгтэй.
Тайлбар: Дээрх арга хэмжээг авч хэрэгжїїлсэн нєхцєлд талбайн газар хєдлєлтийн баллыг дахин тодорхойлох
шаардлагатай.
1.10.Газар хєдлєлтийн бїс нутагт барих барилгын талбайн хєрсийг 1 дїгээр хїснэгтэд
зааснаар ангилна.

5
 БНбД 22.01-01

2.ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН ЇЙЛЧЛЭЛИЙГ ТООЦОХ

2.1.Газар хєдлєлтийн бїс нутагт барих барилга байгууламжийн бїтээц ба
суурийг газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцсон онцгой хослол ба ачааны їндсэн
хослолд тооцох шаардлагатай. Барилгыг ачааны онцгой хослолоор тооцох їед
тооцооны ачааны утгыг 2 дугаар хїснэгтэд заагдсан хослолын итгэлцїїрээр
їржїїлнэ.
2-р хїснэгт
Ачааны тєрєл Хослолын итгэлцїїрийн утга, nc
Тогтмол 0.9
Удаан хугацааны тїр 0.8
Богино хугацааны тїр /давхар дундын хучилт ба адрын
хучилт/ 0.5
Уян дїїжлээсээр бэхлэгдсэн ачаанаас ирэх хэвтээ ачаа, гадна агаарын
температурын їйлчлэл, салхины ачаа, тоног тєхєєрємж ба тээврийн хэрэгсэлээс їзїїлэх
динамик їйлчлэл, краны хєдєлгєєнєєс їїсэх тормозын ба хажуугийн хїчлэлийг энд
тооцохгїй. Газар хєдлєлтийн тооцооны босоо чиглэлийн ачааг тодорхойлоход краны гїїр
ба тэргэнцэрийн жин мєн тїїнчлэн краны даацтай тэнцэх ачааны жинг 0.3 гэсэн
итгэлцїїрээр їржїїлнэ. Газар хєдлєлтийн тооцооны ачаанд краны гїїрний жинг
бодолцсон тооцооны хэвтээ чиглэлийн ачааг краны доорх дам нурууны тэнхлэгт
перпендикуляр чиглэлд їйлчлэхээр тооцно.Энэ тохиолдолд краны ачааг бууруулахаар
“Ачаа ба їйлчлэл”-ийн БНбД-д заасан заалт хамаарагдахгїй.
2.2.Барилга, байгууламжийн тооцоог газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
бодолцсон ачааны онцгой хослолд дараах байдлаар хийнэ.
а. Энэ нормын 2.5 дугаар заалтаар тодорхойлогдох ачаагаар;
б.тухайн барилга байгууламжийн хувьд хамгийн аюултай байж болох газар
хєдлєлтийн буурь хєрсний хурдатгалын бичлэг, мєн тїїнчлэн синтезжїїлсэн
акселограммыг ашиглаж хийнэ. Эдгээр тохиолдолд буурь хєрсний хурдатгалын
хамгийн их амплитуда талбайн газар хєдлєлтийн баллд харгалзуулсан дараах
хэмжээнээс багагїй байхаар авна.
-Энэ їед буурийн хурдатгалын хамгийн их ампилтуд нь газар хєдлєлтийн 7,
8 ба 9 баллд харгалзан 100, 200 ба 400 см/с2-ээс багагїй байна.
Тооцоог “б” заалтаар хийхдээ бїтээцэд уян харимхай биш хэв гажилт їїсч
болзошгїйг бодолцох хэрэгтэй.
Бїх барилга байгууламжийн тооцоог “а” заалтаар хийнэ.
Онцгой хариуцлагатай барилга, 16-аас дээш давхар (єндєр барилга), газар
хєдлєлтєєс хамгаалах системтэй барилгын зураг тєсєл зохиох їед тооцоог
“б”заалтаар хийнэ.
2.3.Газар хєдлєлтийн їйлчлэл орон зайд дурын чиглэлтэй байж болно.
Геометрийн энгийн хэлбэртэй барилгын хувьд газар хєдлєлтийн тооцооны хэвтээ
ачааг тїїний хєндлєн ба дагуу чиглэлд їйлчлэхээр тооцох бєгєєд дээрх чиглэл
бїрд газар хєдлєлтийн ачааны їйлчлэлийг салгаж тус тусад нь тооцно.
Геометрийн тєвєгтэй хэлбэртэй байгууламжийг тооцохдоо тухайн бїтээц буюу
элементэд хамгийн аюултай байх чиглэлд їйлчлэх газар хєдлєлтийн ачааг
бодолцсон байвал зохино.
2.4.Дараах тооцоонд газар хєдлєлтийн босоо чиглэлийн ачааг зайлшгїй
оруулж тооцно.
-хэвтээ ба налуу байрласан хєшєєс тулгуурт(консолин) бїтээцийн тооцоо;
-24 м ба тїїнээс дээш аслалтай барилга байгууламжийн рам, арок, татанга,
орон зайн хучилтын тооцоо; 
­  Барилга байгууламжийн буурь ба суурийн ерєнхий тогтворшил,
хєнтїїрэлт (опрокидывания), шилжисхийлтийн тооцоо; 
­  их алслалтай гїїрийн тооцоо

6
 БНбД 22.01-01

-3.27. зїйлд заагдсан чулуун бїтээцийн тооцоо;

2.5.Усан техникийн байгууламжаас бусад , барилга, байгууламжийн  i 
дугаар хэлбэлзэлд харгалзах k цэгт їйлчлэх газар хєдлєлтийн S i k  тооцооны
ачааг дараах томъёогоор тодорхойлно.

S i k =  K 1  × K y  × Q K  × A × b i  × h i k (1)

їїнд: K1-барилга байгууламжийн тєрлєєс хамаарах итгэлцїїр їїнийг 3-р

хїснэгтээс авна
Ky -барилга, байгууламжийн шинж чанараас хамаарах итгэлцїїр
їїнийг 5 дугаар хїснэгт ба 5 дугаар бїлэгт зааснааар авна.
Qk-к цэгт тєвлєрсєн барилга байгууламжийн жин. Їїнийг 2.1.зїйлд
зааснаар бїтээцэд їйлчлэх тооцооны ачаагаар тооцно. (1 дїгээр зураг)
А-итгэлцїїр, газар хєдлєлтийн тооцооны 7, 8 ба 9 баллд 0.1, 0.2, ба
0.4 байна. 
b i -барилга байгууламжийн  i  дугаар хувийн хэлбэлзэлд харгалзах
динамик итгэлцїїр, 2.6.-д зааснаар авна. 
η i k  –ачааны байрлал ба  i дугаар хувийн хэлбэлзлийн їед тїїнд
їїссэн барилга байгууламжийн хэв гажилтын хэлбэрээс хамаарах итгэлцїїр 2.7.-д
зааснаар тодорхойлно.
Тайлбар: 1.III зэргийн хєрстэй їед барилгын талбайн газар хєдлєлтийн идэвхи 8 ба тїїнээс дээш балл байвал
газар хєдлєлтийн їед буурь хєрсний шугаман бус хэв гажилтыг бодолцож S i k  -ийн утгыг 0.7 гэсэн итгэлцїїрээр їржїїлнэ.
2.Газар хєдлєлтийн ачааг тухайн барилга барих талбайн газар хєдлєлтийн идэвх, барилгын шинж чанарын
їзїїлэлтїїд зэргийг їндэслэн тогтоосон энэ нормын 4 дїгээр хїснэгтэд заасан тооцооны газар хєдлєлтийн баллаар
тодорхойлно.

7
 БНбД 22.01-01

З дугаар хїснэгт
Барилга, байгууламжийн тєрєл К1-ийн утга
1.Бїтээцэд эвдэрэл, гэмтэл буюу уян харимхай бус хэв гажилт їїсэхийг 1
зєвшєєрєхгїй барилга ба байгууламжууд
2.Бїтээцэд эвдэрэл гэмтэл ба їлдэгдэл хэв гажилт їїсч болох бєгєєд эвдэрэл
гэмтлээс ашиглалтын хэвийн їйл ажиллагаанд хїндэрэл учрах їед тоног
тєхєєрємжийн бїрэн бїтэн байдал, хїмїїсийн аюулгїй байдал хангагдах
барилга, байгууламжуудыг дараах бїтээцийн шийдлээр барихад:
Угсармал тємєр бетон хавтгаалж буюу цутгамал бїтээц 0.22
Босоо чиглэлд холбоос буюу диафрагмыг тєлєвлєєгїй ган каркас 0.25
Босоо чиглэлд холбоос буюу диафрагмыг тєвєлєсєн ган каркас 0.22
Босоо чиглэлд холбоос буюу диафрагмыг тєлєвлєєгїй тємєр бетон каркас 0.35
Босоо чиглэлд холбоос буюу диафрагмыг тєлєвлєсєн тємєр бетон каркас 0.25
Чулуун буюу тоосгон єрєг бїхий хана 0.35
3.Бїтээцэд ан цав, тодорхой хэмжээний їлдэгдэл хэв гажилт їїсэх ба тухайн
элементийн эвдэрэл, гэмтэл, тэдгээрийн шилжилсхийлтээс ашиглалтын хэвийн
їйл ажиллагаа тїр хугацаагаар зогсох їед хїмїїсийн аюулгїй байдал хангагдах
барилга, байгууламжууд: 0.12

2.6.Газар хєдлєлтийн ачааг тодорхойлохдоо барилгын тооцооны - i 

хэлбэрийн хувийн хэлбэлзлийн їеэс хамаарах динамик итгэлцїїрїїдийн утга  βi-г
(2 ба 3) томъёогоор эсвэл 2 дугаар зургаар тогтооно.
Газар хєдлєлтийн шинж чанараар I ба II зэрэгт хамаарах хєрсєнд. /1 дїгээр
муруй/ 

T i  £ 0. 1 c  їед  b i  = 1 + 15 T i 

0.1с <Ti <0.4c їед  b i = 2.5  (2)
Ti ³ 0.4 c їед  b i  = 2 . 5 ( 0 . 4 / Ti ) 0 . 5 ; 

Газар хєдлєлтийн шинж чанараар III зэрэгт хамаарах хєрсєнд /2 дугаар

муруй/ 
T i  £ 0. 1 c  їед b I = 1+ 15Ti ;
0.1с <T i  <0.8c їед  b i = 2.5  (3)
T i ³ 0.8 c їед  b i  = 2 . 5 ( 0 . 8 / Ti ) 0 . 5 ; 

Бїх тохиолдолд  b i -ийн утга 0.8-аас багагїй байх ёстой.

Тайлбар: Тээврийн ба усан техникийн байгууламжийг тооцох їед  b i ( T i  )-ийн утгыг энэхїї нормын 4 ба 5 дугаар
зїйлийн заалтын дагуу сонгоно.

8
 БНбД 22.01-01

4 дїгээр хїснэгт
Барилгын талбайн газар
хєдлєлтєєс хамаарах
Барилга, байгууламжийн шинж чанарын їзїїлэлтїїд тооцооны газар хєдлєлтийн
балл
7 8 9
1. Энд дурьдсан 2-5 дугаар зїйлийн заалтанд ороогїй орон 7 8 9
сууц, олон нийтийн ба їйлдвэрийн барилга, байгууламжууд
2.Онцгой чухал барилга, байгууламжууд* 8 9 9**
3.Эвдэрэл гэмтлээс онцгой хїнд сїйрэл учирч болох барилга,
байгууламжууд. (Том ба дунд зэргийн тємєр замын єртєє, 7** 8** 9***
дээвэртэй битїї стадион г.м)
4.Газар хєдлєлтийн хор уршгийг арилгах їйл ажиллагаа
явуулахад зайлшгїй шаардлагатай барилга, байгууламжууд
(Холбооны барилгууд, гал унтраах систем, галын депо, усан
хангамж ба эрчим хїчний систем г.м) 7*** 8*** 9***

5.Эвдэрч нурснаас хїний амь їрэгдэхгїй, їнэтэй тоног

тєхєєрємжгїй, їйлдвэрлэлийн тасралтгїй їйл ажиллагаа
Газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
зогсноос сєрєг нєлєє їзїїлэхгїй барилга, байгууламжууд
тооцохгїй
(агуулах, єргєгч краны болон засварын эстакад, их биш
дарханы газар г.м) мєн тїїнчлэн тїр барилга, байгууламжууд

Тайлбар:*2 дугаар заалтанд хамаарагдах барилга, байгууламжийг захиалагч байгууллага тодорхойлно.

**Барилга, байгууламжийг тооцохдоо тооцооны газар хєдлєлтєд тохирсон ачааг 1.5 гэсэн нэмэлт итгэлцїїрээр
їржїїлнэ.
***Мєн адилхан 1, 2 гэсэн нэмэлт итгэлцїїрээр їржїїлнэ.

5 дугаар хїснэгт
Барилга, байгууламжийн шинж чанарын їзїїлэлтїїд Кy -ийн утга
1.Бага хэмжээний байгуулалт бїхий єндєр байгууламжууд (цамхаг, утааны
яндан, мачт, тусдаа байрлалтай цахилгаан шатны хонгил г.м)
1 дїгээр давхарт баганатай барилгад 1 дїгээр давхар ба дээд давхрын
харимтгай чанарын харьцаа 0,25-тай тэнцїї буюу бага байх їед 1.5
2.Дїїргэгч хана нь баганын хэв гажилтанд нєлєє їзїїлэхгїй каркасан
барилгууд 1.3
3.Гидротехникийн байгууламжаас гадна 1-2 дугаарт заагдаагїй бусад
барилга, байгууламжууд 1

2.7.Хєшєєс тулгуурт (консолин) бїтээцийн бїдїївчээр тооцоо хийгдэх

барилга, байгууламжид  η i k  утгыг дараах томъёогоор тодорхойлно.

n 
X i ( x k  )å Q j  X i (x j  )
j =1
h ik  =  n 
;  (4)
å Q  X  (x  ) 
j =1 
J 
2 
i  j 

9
 БНбД 22.01-01

Їїний: X i  (xk) X i  (xj) – i  дугаар хувийн хэлбэлзлийн їед к цэг ба бїх j цэг дэх
барилгын шилжилт. Тооцооны бїдїївчийг 1 дїгээр зурагт їзїїлсний дагуу барилга
байгууламжийн жинг хучилтын тївшинд тєвлєрїїлж авна.
Qj- 2.1. дугаар заалтын дагуу тодорхойлогдох бїтээцийн тооцооны ачааг
бодолцон j цэгт тєвлєрїїлсэн барилга байгууламжийн жин.
2.8. 5 хїртэл давхар барилгын хувьд (єндрийн дагууд давхрын масс ба
хєшїїн чанар їл мэдэг єєрчлєгдєх)  T1 < 0.4с байвал h k итгэлцїїрийг дараах
хялбарчилсан томъёогоор тодорхойлж болно. 
n 
x k  å Q j x j 
j =1
h k  =  n 
;  (5)
2 
å Q  x 
j =1 
j  j 

Энд:  x k  ба  x j  – к ба j цэгїїдээс суурийн дээд ирмэг хїртлэх зай.
2.9. Газар хєдлєлтийн бїсэд баригдах барилга, байгууламжийн бїтээц ба
тїїний элементэд їїсэх хїчлэлийг хувийн хэлбэлзлийн 3-аас цєєнгїй хувийн
хэлбэр (форм)-ээр тооцно. Хэрвээ хувийн хэлбэлзэл  T 1 >0.4с їед 3-аас доошгїй
хэлбэлзлийн хэлбэрээр,  T1  £ 0.4с байвал зєвхєн хувийн хэлбэлзлийн 1 дїгээр
хэлбэрээр ( T 1 )тооцно.
Усан техникийн байгууламжийн h ik итгэлцїїр ба хэлбэлзлийн тоог 5 дугаар
бїлэгт зааснаар тодорхойлно.
2.10.Газар хєдлєлтийн тооцооны ачааг байгууламжид статикаар їйлчлэх
нєхцєлєєр авч тїїнээс бїтээцэд їїсэх эгц ба шїргэгч хїчдэл, гулзайлтын ба
хєнтрїїлтийн момент, хєндлєн ба дагуугийн хїчний тооцооны утгыг дараах
томъёогоор тодорхойлно. 

n
2
N p  =  å N  ; 
i =1 
i  (6)

Їїний:  N i  - сонгож авсан огтлолд i дугаар хэлбэлзлийн хэлбэрт харгалзах

газар хєдлєлтийн тооцооны ачаанаас їїсэх хїчлэл ба хїчдэлийн утга
n-тооцоонд бодогдож буй хэлбэлзлийн хэлбэрийн тоо
2.11. 2.4.-т заасан тохиолдлуудад /чулуун бїтээцээс бусад/ газар
хєдлєлтийн босоо ачааг (1) томъёогоор тодорхойлно. Энэ нєхцєлд Кy
итгэлцїїрийг 1-тэй тэнцїїгээр авна.
Хєшєєс тулгуурт бїтээцийн хувьд тїїний жин барилгын жинтэй
харьцуулахад маш бага байвал (балкон, саравч, дїїжин ханын хєшєєс тулгуурт
бїтээц ба тїїний бэхэлгээ г.м) бїтээцийн тооцоог bh =5 байх їеийн газар
хєдлєлтийн босоо ачаагаар тооцно.
2.12.Барилга байгууламжийн оройн хэсэгт байрлах (дээврийн хашлага хана,
фронтон г.м) харьцангуй бага жин, хєндлєн огтлолтой бїтээц, мєн тїїнчлэн 1
дїгээр давхарт байрлах хїнд жинтэй тоног тєхєєрємж, хєшєєний бэхэлгээний
тооцоог хийх їед газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааллыг (1) томъёогоор тодорхойлох
ба энэ тохиолдолд bh =5 гэж авна.
2.13.Хана, хавтгаалж, хамар хана, тусдаа бїтээцїїдийн хоорондын
холбоос, мєн тїїнчлэн тоног тєхєєрємжийн бэхэлгээний тооцоог (1) томъёогоор

10
 БНбД 22.01-01

хийнэ. Энэ їед bh -г барилгын тухай тївшинд харгалзах утгаар авах ба 2-оос
багагїй байна. Зєвхєн том хавтгаалжин ханатай барилгын хэвтээ уулзварын
холбоосыг тооцох їед їрэлтийн хїчийг оролцуулж тооцно.
2.14.Бїтээцийн бат бэхийн болон тогтворшлын тооцоонд БНбД-ийн II бїлэгт
заасан бїтээцийн бусад ажиллах нєхцлийн итгэлцїїрийг хэрэглэх ба їїнээс гадна
энэ нормын 6 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох mkp гэсэн ажиллах нєхцєлийн
итгэлцїїрийг нэмж авах ёстой.
2.15. 30 м-ээс дээш урт, єргєнтэй барилга, байгууламжийг тооцохдоо (усан
техникийн байгууламжаас бусад) 2.5. дугаар заалтаар тодорхойлогдох газар
хєдлєлтийн ачаанаас гадна бїтээцийн хєшїїншлийн тєвийг дайрч гарах босоо
тэнхлэгтэй харьцангуй явагдах мушгирах моментийн їйлчлэлийг бодолцох
зайлшгїй шаардлагатай.
Тооцоо хийж байгаа тухайн тївшин дэх барилгын жин ба хєшїїншлийн
тєвийн хоорондох тооцооны мєрний хэмжээг 0.1 B -гээс багагїйгээр авна. 
B - S ik  хїчний їйлчлэлд перпендикуляр чиглэлд байх барилгын байгуулалт
дээрх хэмжээ,
2.16.Тїшиц ханын тооцоонд газар хєдлєлтийн нєлєєллєєс їїссэн хєрсний
даралтыг зайлшгїй тооцох шаардлагатай.
2.17.Газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцсон барилга байгууламжийн
тооцоог хязгаарын тєлєвийн I группээр гїйцэтгэнэ. Мєн техник, технологийн
онцгой шаардлага, нєхцєлтэй їед тооцоог хязгаарын тєлєвийн II группээр хийхийг
зєвшєєрнє.
2.18.Барилга, байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах їе шатанд тухайн
барилгад газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцох зайлшгїй шаардлагатай эсэх,
эвдэрч нурснаас хїний амь їрэгдэхгїй, їнэтэй тоног тєхєєрємжгїй,
їйлдвэрлэлийн тасралтгїй їйл ажиллагаа зогсноос сєрєг нєлєє їзїїлэхгїй байх
(єргєгч краны эстакад, агуулах, их биш засварын газар гэх мэт), мєн тїїнчлэн тїр
барилга, байгууламжид хамаарах эсэхийг захиалагч байгууллага, барилгын
асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай зєвшилцєж тогтоож
єгсєн байна.
6 дугаар хїснэгт
Бїтээцийн шинж чанарын їзїїлэлт mkp-ийн утга
Бат бэхийн тооцоо хийх їед:

1.Хєшїїн арматуртай тємєр бетон, мод, ган бїтээцтэй їед 1.3

2.Єндєр чанарын ган утсан арматур ба арматуртай тємєр бетон бїтээцийг 1.2
налуу огтлолын бат бэхээр шалгахаас бусад їед,
3.Тємєр бетон бїтээцийг налуу огтлолын бат бэхээр шалгах їед 1.0
4.Бетон болон чулуун ба арматуртай чулуун бїтээц:
Тєвийн бус шахалтанд тооцох їед; 1.0
Суналт ба шилжисхийлтэд тооцох їед; 0.8
5.Гагнаасан холбоос, 1.0
6.Боолт ба тавалгаан холбоос: 1.1

Тогтворын тооцоо хийх їед

7.100 дээш туян чанартай ган элемент 1.0

8.20 хїртлэх туян чанартай ган элемент 1.2
9.20-оос 100 хїртлэх туян чанартай ган элемент 1.2-1.0*
Тайлбар: 1.хасах 40оС-аас бага тооцооны температуртай їед задгай агаарт буюу халаалтгїйгээр ашиглах єрєєнд
байрлах ган ба тємєр бетон бїтээцийг тооцохдоо mkp итгэлцїїрийг 0.9-тэй тэнцїїгээр, налуу огтлолоор бат бэхийг шалгах
тохиолдолд итгэлцїїр mkp-ийг 0.8-тай тэнцїїгээр авч тооцно.
2.Барилга байгууламжийн (тээврийн ба усан техникээс бусад) бїтээцийг тооцохдоо mkp итгэлцїїрийн утгыг газар
хєдлєлтийн 1, 2, 3 гэсэн давтагдалд харгалзах 0.85, 1.0 ба 1.15 гэсэн итгэлцїїрээр тус тус їржїїлнэ.
3. *Завсарын утгыг шугаман хамаарлын аргаар тодорхойлно.

11
 БНбД 22.01-01

3. ОРОН СУУЦ, ОЛОН НИЙТИЙН БА ЇЙЛДВЭРИЙН БАРИЛГА

Ерєнхий хэсэг
3.1.Барилга байгууламжийн бїтээцийн ба эзэлхїїн тєлєвлєлтийн шийдлийг
1 дїгээр зїйлийн 1.2.дугаар заалтын дагуу гїйцэтгэх бєгєєд мєн тїїнчлэн дараах
шаардлагуудыг хангасан байх хэрэгтэй.
3.1.1.Барилгын байгуулалт нь тэгш хэмтэй байх ёстой. Хэрвээ барилгыг
илїї гарсан хэсэгтэйгээр тєлєвлєх їед тїїний хэмжээ, каркасан барилга буюу том
хавтгаалжин, цутгамал тємєр бетон барилгад 6м, єрєгт бїтээцэн барилгад 7
баллд 2 м-ээс, 8 баллд 1м-ээс тус тус хэтрэхгїй байвал зохино.
3.1.2.Барилга байгууламж нь дотроо зэрэгцсэн хэсгїїдтэй (отсека) байх їед
тэдгээрийн хоорондох єндрийн дагуух уналтын хэмжээ 5м-ээс хэтрэхгїй байх
ёстой. (Газар хєдлєлтийн эсрэг заадсын хооронд)
3.1.3.Барилгын байгуулалт доторх зэрэгцсэн хэсгїїдийн дээврийн ба
давхар дундын хучилтыг нэг тївшинд байрлуулах шаардлагатай.
3.2.Барилгын эзэлхїїн тєлєвлєлт ба бїтээцийн шийдэл нь 3.1. дїгээр
заалтын шаардлагуудыг хангахгїй нєхцєлд барилгыг газар хєдлєлтийн эсрэг
заадсаар салгах хэрэгтэй. 7 баллын газар хєдлєлтийн талбайд барих 10 м хїртлэх
єндєртэй нэг давхар барилгад газар хєдлєлтийн эсрэг заадсыг гаргахгїй байж
болно. Гэхдээ барилгын байгуулалтын хэмжээ ба єндєр 7 дугаар хїснэгтэд
заагдсан хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой.

12
 БНбД 22.01-01

7 дугаар хїснэгт
Уртын хязгаар, м Єндрийн хязгаар, м
/єргєний хэмжээ/ (давхрын тоо)
Барилгын даацын бїтээц
Газар хєдлєлтийн идэвх
7 8 9 7 8 9
.Ган каркас 150 150 150 Газар хєдлєлтгїй бїсийн
2.Тємєр бетон каркас: шаардлагаар
-Холбоос /газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааг
босоо чиглэлд хийгдсэн тємєр бетон
диафрагм буюу хєшїїн цєм хїлээн авна/; 80 80 60 51(16) 39(12) 30(9)
-Ширхэгийн материалаар єрсєн дїїргэгч
ханатай рам* 80 80 60 30(9) 23(7) 17(5)
- газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааг хїлээж
авахгїйгээр тєлєвлєсєн дїїргэгч ханатай
рам 80 80 60 30(6) 24(5) 14(4)
3.Цутгамал тємєр бетон хана 80 80 60 75(24) 63(20) 51(16)
4.Тємєр бетон хавтгаалжин хана 80 80 60 49(14) 39(12) 30(9)
5.Гадна талын їеийг ширхгийн материалаар
єрж дотор талын їеийг цутгамал тємєр
бетоноор хийсэн олон їет хана 80 80 60 39(12) 30(9) 24(7)
6.Їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн
тоосгон гулдмай буюу том гулдмай хана.
Мєн їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн 80 80 60 30(9) 23(7) 17(5)
хавтгаалжин хана

7.Тємєр бетон зїрхэвч бїхий хосломол

хийцтэй жижиг хэмжээний гулдмай ба
бетон, зєв хэлбэртэй байгалийн
чулуу,тоосгоор єрсєн ханатай їед:
I зэрэг 80 80 60 20(6) 17(5) 14(4)
II зэрэг 80 80 60 17(5) 14(4) 11(3)
8. 7 дугаарт зааснаас бусад тєрлийн жижиг
хэмжээтэй гулдмай ба байгалийн болон
бетон, тоосгоор єрсєн ханатай їед:
I зэрэг 80 80 60 17(5) 14(4) 11(3)
II зэрэг 80 80 60 14(4) 11(3) 8(2)
9.Жижиг ширхэгтэй царууц бетон
гулдмайгаар єрсєн хана 40 40 - 4(1) 4(1) -

Тайлбар: Барилгын єндєр гэдэг нь барилгатай нийлж байгаа тєлєвлєлтийн їеийн газрын гадаргуу буюу ус
зайлуулах хаяавчийн тївшингєєс адрын хучилтын доод тївшин хїртлэх хэмжээ болно.
2.* Дїїргэгч хананыг газар хєдлєлтєєс їйлчлэх хэвтээ ачааг хїлээж авахаар тєлєвлєх бєгєєд тооцооны їр
дїнгээр хийцлэлийн арга хэмжээ авна.

3.2.1.Газар хєдлєлтийн эсрэг заадсыг хана ба рамаар (каркасан барилгад-

рамаар) эсвэл зэрэгцээ хоёр хана тєлєвлєх замаар гїйцэтгэх хэрэгтэй.
3.2.2.Заадсын єргєнийг тооцоогоор тогтоох бєгєєд тїїний хэмжээ газар
хєдлєлтийн ачааны їйлчлэлд зэрэгцээ байрлалтай хоёр хэсгийн хэвтээ чиглэл
дэхь эсрэг шилжилтийн нийлбэр дээр 20 мм нэмсэнтэй тэнцїї буюу 5 м хїртлэх
єндєр барилгад 30 мм-ээс багагїй хэмжээтэй байвал зохино. Газар хєдлєлтийн
эсрэг заадасны єргєний хэмжээг 5 м-ээс дээш єндєртэй барилга, байгууламжид
єндрийн 5м тутамд 20мм-ээр ихэсгэж хийнэ. Газар хєдлєлтийн заадсын хийцлэл
ба тїїний чигжээс газар хєдлєлтийн їед тухайн хэсгїїдийн хоёр чиглэл уруу
хэвтээ чиглэлээр шилжих шилжилтэд харилцан бие биедээ саад болохгїй байх
ёстой.

13
 БНбД 22.01-01

3.2.3.Газар хєдлєлтийн эсрэг заадсаар барилгыг нийт єндєрийн дагуу

салгавал зохино. Хэрвээ газар хєдлєлтийн эсрэг заадас барилгын суултын
заадастай давхцаж байгаагаас бусад тохиолдолд сууринд заадас гаргахгїй
байхыг зєвшєєрнє.
3.3.Шатны хонгилын тоо, байршил нь “Барилгын зураг тєсєл зохиох галын
аюулгїйн норм” БНбД-ийн холбогдох бїлгийн шаардлагад тохирсон байх ёстой. 10
метр єндєр болон 3 ба тїїнээс дээш давхар барилгад газар хєдлєлтийн эсрэг
заадсын хооронд буюу тухайн нэг хэсэгт (отсека) нэгээс багагїй шатны хонгилыг
тєлєвлєх ёстой. Харин шатны хонгилыг хаалттай (закрытыми), гадна талын
хананд цонхтой байхаар тєлвєлєвєл зохино.
3.3.1.Каркасан барилгын шат ба цахилгаан шатны хонгилын хашлага
бїтээцийг каркастай хамтран ажиллахааргїйгээр давхар бїрд таслаж, бие даасан
бїтээц хэлбэрээр эсвэл газар хєдлєлтєєс їйлчлэх ачааг хїлээн авахаар хєшїїн
цєм байдлаар тєлєвлєж болно. Энэ їед 1 дїгээр бїлгийн 1.2. дугаар заалтын
шаардлага хангагдсан байвал зохино.
3.3.2.Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 ба 8 баллын талбайд барих 5 ба
тїїнээс цєєн давхар каркасан барилга, байгууламжид шат ба цахилгаан шатны
хонгилыг каркаснаас тусгаарлаж тусдаа бїтээцийн хэлбэрээр тєлєвлєх
шаардлагатай. Харин шатны хонгилыг тусдаа байгууламж байдлаар тєлєвлєхийг
зєвшєєрєхгїй.
3.4.Хот, суурин газарт барих орон сууцны барилгын хананд тїїхий тоосго,
саман, хєрсєн гулдмай хэрэглэхийг хориглоно. Хєдєє орон нутагт тооцооны газар
хєдлєлтийн 8 хїртэл баллын талбайд барих нэг давхар барилгуудыг диагональ
холбоос бїхий антисептигдсан углуургатай модон каркасаар хїчжїїлсэн нєхцєлд
дээрх материалуудыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Мєн .барилгад урьд нь ашиглаж
байсан ханын материал, мод, ган болон угсармал тємєр бетон эдэлхїїнийг
туршилт, судалгаа хийж баталгаажуулсан акт баримтгїйгээр хэрэглэхийг
хориглоно.
3.5.Модон байшингийн ханын каркасын хєшїїншлийг ташуу тулаасны
тусламжтайгаар хангах ёстой. Гуалин ба дїнзэн ханыг угсрах їед тэдгээрийн
хоорондох хэвтээ заадаст модон хадаас (нагель) байрлуулж бэхэлнэ. Модон
бамбайгаар нэг давхрын єндєртэй барилгыг тєлєвлєх хэрэгтэй.
3.6.Барилгын адрын болон давхар дундын угсармал тємєр бетон хучилт
хэвтээ хавтгайдаа бат бэх ба хєшїїн байдлаар цулжигдсан байх ёстой. Тэдгээр нь
босоо чиглэлийн даацын бїтээцэд найдвартай бэхлэгдсэн байх бєгєєд газар
хєдлєлтийн їед эдгээр бїтээцїїдийн хамтарч ажиллах ажиллагааг хангасан байх
хэрэгтэй.
3.7.Хажуу ирмэгтээ иржгэр буюу тээг бїхий гадаргуутай, мєн тїїнчлэн
їзїїртээ арматуран гаргалгатай эсвэл суулгах нарийвчтай угсармал тємєр бетон
хавтангаар хучих хучилтад дараах бїтээцийн шийдлийг хэрэглэх хэрэгтэй.
I. тєрєл.Хавтангуудын хоорондох заадаст жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий В
7.5-аас доошгїй ангийн бетон буюу цементийн зуурмагаар чигжээс хийнэ.
Хучилтын хавтанг рамын дам нуруутай эсвэл тємєр бетон бїстэй холбож
бэхлэнэ. Дам нуруунд хучилтын хавтан суух їед дам нурууны дээд ирмэгт босоо
чиглэлтэй арматуран гаргалгаа бїхий холбоосыг тєлєвлєх ёстой. Арматуран
гаргалгааг 16мм-ээс багагїй голчтой, арматурыг 350мм-ийн алхамтайгаар тавина.
II.тєрєл Хучилтын хавтанг анкерлах бїтээцийн шийдэл ба тэдгээрийн
цулжилтыг I тєрєлтэй нэгэн адил анкерлана. Харин хучилтын хавтангуудыг
хооронд нь 120мм-ээс багагїй хэмжээний завсартайгаар байрлуулна.
Хавтангуудын хоорондох завсарт 14мм-ийн голчтой 4 ширхэг (А III ангийн) дагуу
арматуртай арматуран сараалжийг урьдчилан суулгаж єгєх ба тїїнийг газар

14
 БНбД 22.01-01

хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїстэй холбож анкерлах. Хучилтын хавтангуудын

хоорондох заадаст жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий В 15 ангийн бетон цутгана.
IIIтєрєл. Хучилтын хавтанг анкерлах бїтээцийн шийдэл ба тэдгээрийн
цулжилтыг II тєрєлтэй нэгэн адилаар гїйцэтгэх бєгєєд їїнээс гадна хучилтын
хавтан дээр жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий В 15-аас доошгїй ангийн бетоноор
50мм-ийн зузаантай їеийг цутгаж хийнэ. Цутгамал бетон їеийг 500мм-ийн
дєрвєлжин нїдтэй 4мм-ийн голчтой (B ангийн) арматуран тороор арматурчлана.
3.8. Їйлдвэрийн нэг давхар каркасан барилга, байгууламжид угсармал
тємєр бетон хавиргат хавтангаар хучсан дээврийн хучилтын дискийн
хєшїїншлийг хангахдаа суулгах нарийвчтай дам нуруу, татангатай хучилтын
хавтанг гагнаж холбох байдлаар хийх хэрэгтэй. Мєн тїїнчлэн хучилтын
хавтангийн дагуу ба хєндлєн заадастай огтлолцох тэр хэсэгт хавтангуудийн
хоорондох дагуу чиглэлийн заадаст арматуран сараалжийг байрлуулна. Хучилтын
хавтангийн хоорондох заадсыг жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий В15 ангийн бетон
буюу зуурмагаар чигжиж дїїргэнэ. Зэрэгцэж байрласан хавтангуудыг хооронд нь
бэхлэхдээ хавтангийн хавиргын угсралтын гогцоонуудыг арматуран бэхэлгээний
тусламжтайгаар хооронд нь холбож гагнана.
Даацын їндсэн бїтээцийн тєрлєєс хамааруулан хучилтын хавтангийн
суултыг дараах хэмжээнээс багагїйгээр хийнэ. Їїнд:
-чулуун ба тоосгон хананд-120мм
-їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн гулдмай буюу тоосгон хавтгаалжин
хананд-90мм
-угсармал, цутгамал дам нуруунд (рамын)-80мм
-хучилтын хавтан дєрвєн талаараа тулгуур дээр суусан їед барилгын єндєр
9 ба тїїнээс дээш давхартай том хавтгаалжин барилгад-60 мм, харин барилгын
єндєр 9 хїртэл давхар байх їед-50 мм
-хучилтын хавтан ханан дээр хоёр талаараа тулгуурлан суусан їед 9
давхраас дээш єндєртэй том хавтгаалжин барилгад-90мм, харин барилгын єндєр
9 хїртэл давхар байх їед-70мм
-цутгамал тємєр бетон (диафрагм) ханатай їед-90мм байна.
Тагтны бїтээц ба тїїний хучилттай бэхэлсэн бэхэлгээг хєшєєс тулгуурт
(консоль) дам нуруу буюу хавтан байдлаар тооцсон байх ёстой. Модон хучилтын
дам нурууг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїсэнд анкерлаж бэхлэх бєгєєд
хучилтын доод талд банзыг диагноль байрлалаар байрлуулж хадаж бэхэлнэ.
3.9.Хамар хана ба їїнтэй ижил тєрлийн даацын бус элемент болон
каркасын дїїргэгчийг хєнгєн материалаар хийвэл зохино. Даацын бус дїїргэгч ба
хамар ханыг том хавтгаалжин хана буюу каркасын баганатай хооронд нь холбож
бэхлэх шаардлагатай.
Тоосгон буюу чулуугаар єрсєн хамар ханыг бїх уртын хэмжээнд єндрийн
дагуу 700 мм-ийн алхам тутамд 2ф 6А-I ангийн арматураар арматурчлана.
Хавтгаалжин хамар ханыг хажуу тал уруу шилжих шилжилтийг нь
хязгаарласан хязгаарлагчтайгаар дїїжин байдлаар гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
3.10. Даацын бус хана ба хамар ханын урт 3 м-ээс их байвал тїїнийг
хучилтын хавтантай холбож бэхлэвэл зохино.
Гараар єрсєн тоосгон єрєг бїхий хамар ханыг 5-аас дээш давхар барилгад
хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
Даацын бус ханын элемент болон тїїний бэхэлгээний бат бэхийг энэ
нормын 2.13. дугаар заалтад зааснаар тухайн бїтээцийн элементийн хавтгайд ба
хавтгайд перпендикуляр чиглэлд їйлчлэх газар хєдлєлтийн ачааны їйлчлэлд
(байж болох бїх тохиолдолд) тооцож тооцоогоор баталсан байх шаардлагатай.
(Энэ элемент нь барилгын даацын їндсэн бїтээцтэй хамтарч ажиллах нєхцєлд

15
 БНбД 22.01-01

мєн дээр дурьдснаар тооцож бат бэх, тогтворыг шалгавал зохино). Барилга,
байгууламжийн зураг тєслийг зохиохдоо барилга, байгууламжийн даацын
бїтээцтэй єндєр (овор ихтэй), хїнд жинтэй тоног тєхєєрємжийн бэхлэх бэхэлгээ
болон даацын бїтээцийг газар хєдлєлтийн їед їїсэх хїчиллээр тооцож, шалгах ба
бэхэлгээг урьдчилан тєлєвлєсєн байх шаардлагатай.
3.11. Тоосгон ханатай барилгад шатны талбайн дам нурууг єрєгт 250мм-
ээс багагїй гїнтэй суулгаж, анкерлах шаардлагатай.
Шатны угсармал маршийг талбайтай, мєн тїїнчлэн угсармал гишгїїрийг
тємєр гуяатай, шатны талбайг хучилттай, єєр хооронд нь холбож гагнах бєгєєд
суулгах нарийвчийг гишгїїрийн эдлэхїїнд урьдчилан тусгасан байх
шаардлагатай.
Тоосгон єрєгт шатны гишгїїрийг хєшєєст тулгуур (консоль) байдлаар
суулгаж байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй.
Газар хєдлєлтийн 8-9 баллын їед шатны хонгилын чулуун хананд гаргасан
цонх хаалганы нїхэнд тємєр бетон жааз тєлєвлєх шаардлагатай.
3.12.Газар хєдлєлтийн бїсэд баригдах барилгын буурь ба суурийн зураг
тєслийг зохиох ба суурийн хийцлэлийн арга хэмжээг тєлєвлєхдєє “Барилга ба
байгууламжийн буурь, суурийн зураг тєслийг зохиох” БНбД 2.02.01-94 -ийн 7
дугаар бїлгийн 7.1., 7.2., 7.3., 7.4., 7.5. дугаар заалтуудын шаардлагад тохируулан
гїйцэтгэнэ.

КАРКАСАН БАРИЛГА

3.13.Газар хєдлєлтийн хэвтээ чиглэлийн ачааг хїлээж авах каркасан

барилгын даацийн їндсэн бїтээцийг дараах бїтээцийн шийдлээр тєлєвлєнє.
- диаграмм буюу хєшїїн цємтэй , босоо чиглэлдээ холбоостой каркас
- дїїргэгч ханатай каркас
- каркас
3.13.1.Холбоостой каркасын схемээр тєлєвлєсєн барилгад диафрагм нь
баганын тэнхлэгтэй давхцаж байрлах ба багана, дам нуруутай найдвартай
холбогдсон байна. Диафрагмын тэнхлэгийн хоорондох зайг тооцоогоор
тодорхойлох ба 3.7. дугаар заалтад заасан давхар дундын хучилтын тєрлєєс
хамааруулан дараах хэмжээнээс багагїй авна. Їїнд:
I тєрєлд-18м;
II тєрєлд-21м
III тєрєлд-24м байна.
Диафрагм нь барилгын бїх єндєрийн дагуу тасралтгїйгээр хийгдэх бєгєєд
тїїний байгуулалт дээр байрласан байрлал 1 дїгээр бїлгийн 1.2. дугаар заалтын
шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй. Харин барилгын дээд тївшинд хийгдэх
техникийн давхарт диафрагм тєлєвлєхгїй байхыг зєвшєєрнє.
Барилгын дагуу ба хєндлєн чиглэл бїрд диафрагмыг барилгын хїндийн
тєвд харьцангуйгаар жигд, тэгш хэмтэйгээр байрлуулж тєлєвлєсєн байх ёстой.
Орон зайн элементэд дагуу ба хєндлєн диафрагмыг нэгтгэх нь зїйтэй юм.
3.13.2.Хєшїїн цємтэй каркасын системд хєшїїн цємийг барилгын тєв
тэнхлэгт тэгш хэмтэйгээр байрлуулна. Каркас нь босоо чиглэлийн ачааг, харин
хєшїїн цєм нь газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг тус тус хїлээж авна.
Хєшїїн цємтэй систем давхар дундын хучилтыг цутгамал тємєр бетоноор
хийх бєгєєд цємтэй холбогдох залгаас нь системийн бїх бїтээцтэй хамтарч
ажиллах найдвартай ажиллагааг хангасан байх хэрэгтэй.
3.14.Каркасан барилгын ханын хашлага бїтээц дараах шаардлагыг
хангасан байх хэрэгтэй.

16
 БНбД 22.01-01

3.14.1.Хєнгєн єлгємєл хавтгаалжийг бэхлэх бэхэлгээ нь газар хєдлєлтийн

їед каркасын хєдєлгєєнд саад учруулахгїй байх.
3.14.2.Каркасын дїїргэгч тоосго буюу чулуун єргийг газар хєдлєлтийн
їйлчлэлийг хїлээх авахаар буюу авахгїйгээр тєлєвлєж болно. Хэрвээ дїїргэгч нь
каркасан бїтээцтэй хамт ажиллах нєхцєлд тїїний бат бэх тогтворыг тооцож
шалгасан байвал зохино.
Дїїргэгч ханыг каркасын бїтээцтэй хамт ажиллахгїйгээр тєлєвлєсєн
нєхцєлд тїїний багана, дам нуруутай нийлэх газарт босоо хэвтээ заадсыг гаргах
зайлшгїй шаардлагатай. Заадсын єргєний хэмжээг тооцоогоор тогтоох бєгєєд 20
мм-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Заадсыг уян зєєлєн материалаар чигжинэ.
Дїїргэгчийг єєрийн хавтгайд перпендикуляр чиглэлд шилжилтээс хамгаалж
холбоос, хїрээлэх элемент хийх, хэвтээ ба босоо чиглэлд арматурчилсан єрєг
хэрэглэж дїїргэгч бїтээцийн бат бэх ба тогтворшлыг хангуулах арга хэмжээг авах
хэрэгтэй.
3.14.3.Чулуун єрєг бїхий єєрийн даацтай (самонесущих) хана нь 3.29.,
заалтын шаардлагыг хангасан байх ба баганын алхам нь 6м-ээс ихгїй нєхцєлд
газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллд харгалзах ханын єндєр 18, 16 ба 9 м-ээс ихгїй
байвал зохино. Єєрийн даацтай хана нь каркастай холбогдох бєгєєд ханын
тэнхлэгийн дагуу каркас хэвтээ шилжилт хийхэд саад болохгїй байх ёстой.
Каркасын багана ба ханын хооронд 20 мм-ээс багагїй завсар гаргах хэрэгтэй.
Ханын бїх уртын дагуу хучилтын хавтангийн тївшинд буюу цонхны нїхний дээгїїр
газар хєдлєлтийн эсрэг бїсийг тєлєвлєх бєгєєд барилгын каркастай уян
холбоосоор холбож єгєх хэрэгтэй. Дагуу ба хєндлєн ханын огтолцсон газарт
ханын бїх єндрийн дагуу газар хєдлєлтийн эсрэг заадас гаргах шаардлагатай.
3.14.4.Єєрийгєє даах хана ба тїїний каркастай холбож бэхлэх бэхэлгээг
хананд перпендикуляр чиглэлд їйлчлэх газар хєдлєлтийн орчны ачаанд тооцох
шаардлагатай.
3.15.Барилгын тємєр бетон каркасын хєшїїн зангилгааны тєвийн хэсгийг
битїї буюу ороосон хомут, гагнамал тор тавьж арматурчлах замаар хїчитгэсэн
байх ёстой бєгєєд тїїнийг тооцоогоор тогтооно. Хэрэв тооцоогоор гагнамал тор
тавих шаардлагагїй нєхцєлд 8мм-ээс багагїй голчтой (А-I ангийн) битїї хомыг
(хомут) 100 мм-ээс ихгїй алхамтайгаар тавьж арматурчлах хэрэгтэй.
Рамын хєшїїн зангилаатай нийлж буй багана, дам нурууны 1.5h урттай
хэсэгт (h-багана, дам нурууны огтлолын єндєр) тавигдах битїї хомут дараах
шаардлагуудыг хангах ёстой. Їїнд:
-газар хєдлєлтийн 7- 8 ба 9 баллд харгалзах хомын алхамын хэмжээ 100мм
ба 65мм-ээс ихгїй байвал зохино. Энэ тохиолдолд хєндлєн арматурын голч 8мм-
ээс багагїй байх хэрэгтэй.
3.16.Диафрагм ба баганатай (рамын) дам нуруу холбогдох зангилаанд дам
нуруу ба баганаас арматурын /анкерлах/ гаргалгаа хийх замаар огтлох хїчлэлийг
хїлээн авах нєхцлийг хангах арга хэмжээ авна.
3.17.Диафрагмын бат бэх, тогтворыг тїїнд гаргасан хаалга, цонхны
байрлал, диафрагмын зузаан, тїїний уртын хэмжээ, бетоны марк, мєн
диафрагмын хоёр талаар хийгдсэн баганын хєндлєн огтлолын хэмжээ, дагуу
арматурын талбай, бетоны марк зэргийг оролцуулан тооцож шалгасан байх ёстой.
3.18.Єндєр (16-аас дээш давхар) барилгын даацын їндсэн бїтээцэд хєшїїн
цєм буюу холбоос, диафрагмтай каркас хэрэглэх ба каркасын хэвтээ чиглэлийн

17
 БНбД 22.01-01

элементїїдэд (дамнуруу, ялуу, бїс дамнуруу гэх мэт) эхний шатанд

налархайшлын бїс їїсч байх бїтээцийн системийг сонгоно.
3.19.Єндєр барилгын зураг тєслийг зохиохдоо каркасын багананд їїсэх
шилжисхийлт ба гулзайлтын хэв гажилтыг тооцохоос гадна тэнхлэгийн дагуух хэв
гажилт, тїїнчлэн буурь хєрсний харимтгай чанар (податливость), хєнтрїїлэлтийн
эсрэг тогтворшилд тооцох зайлшгїй шаардлагатай.
3.20.Єндєр барилгыг энэ нормын 1 дїгээр хїснэгтийн III зэргийн тєвєгтэй
хєрстэй талбайд мєн тїїнчлэн энэ нормын 5 дугаар хїснэгтийн 1-р заалтанд
заагдсан барилга байгууламжийг тєлєвлєхийг зєвшєєрєхгїй.
3.21.Хадан биш хєрстэй талбайд баригдах єндєр барилгад їргэлж суурь ба
гадсан суурийн тєрлийг хэрэглэвэл зохино.
3.22.Каркасан барилгын хашлага ханын бїтээцэд хєнгєн жинтэй дїїжин
хавтгаалжийг хэрэглэж болно. Чулуун ба тоосгон дїїргэгч хана нь энэ нормын
3.28. дугаар заалтын шаардлагыг хангасан байна

ТОМ ХАВТГААЛЖИН БАРИЛГА

3.23.Том хавтгаалжин барилгыг хєндлєн буюу дагуу хана нь хоорондоо

буюу давхар дундын ба адрын хучилтуудаараа нийлж холбогдон орон зайн
нэгдсэн системийг їїсгэн газар хєдлєлтийн ачааг хїлээн авахаар тєлєвлєнє. Том
хавтгаалжин барилгыг доорх нєхцєлїїдийг хангахаар тєлєвлєсєн байх
шаардлагатай. Їїнд:
-Ханын ба хучилтын хавтгаалжуудыг єрєєний хэмжээгээр тєлєвлєх
-Хана, хучилтын хавтгаалжуудыг арматуран гаргалгаа, анкерлах шилбэ,
бэхэлгээ тємрїїдийг гагнах замаар холбох ба холболтын босоо нїх, хэвтээ
заадсуудыг бага суулттай жижиг ширхэгтэй дїїргэгч бїхий бетоноор цулуулж
чигжинэ. Барилгын гадна талын ба температурын заадсын хананд хучилтын
хавтгаалж суух хэсэгт ханын хавтгаалжаас гарах босоо арматурыг хучилтын
хавтгаалжийн арматуран гаргалгаатай тус тус гагнаж холбоно.
3.24. Ханын хавтгаалжийг орон зайн каркас буюу гагнамал арматуран
тороор арматурчлана. Гадна талын гурван їетэй ханын хавтгаалжийн дотор
талын даацын бетонон їеийн зузаан 100 мм-ээс багагїй байна.
3.25. Хэвтээ заадсын хийцийн шийдлийг заадаст їйлчлэх тооцоот хїчлэлийг
хїлээн авах нєхцлийг хангахуйцаар сонгох ёстой. Хавтгаалжуудын хоорондох
заадсын ган холбоосын шаардлагатай талбайг уртааш метр тутамд 1 см2-аас
багагїйгээр хийнэ.
Тооцооны 7- 8 баллын газар хєдлєлтийн талбайд баригдах 5 хїртэл давхар
барилгад ган холбоосны шаардлагатай талбай нь уртааш метр тутамд 0.5 см2-аас
багагїй байхаар хийнэ. Харин тооцоогоор гарсан босоо чиглэлийн арматурын 65-
аас ихгїй хувийг хануудын уулзварт тавихыг зєвшєєрнє.
3.26.Барилгын хана нь урт, єргєнийхєє дагуу тасралтгїй їргэлжлїїлсэн
байх ёстой.
3.27.Лоджийг зэргэлдээ хануудтай холбон ханын хоорондох уртаар
тєлєвлєнє. Гадна ханын хавтгайд лодж тєлєвлєхдєє тємєр бетон рамтайгаар
тєлєвлєнє. Харин эркер тєлєвлєхийг зєвшєєрєхгїй.

18
 БНбД 22.01-01

ЄРЄГТ БЇТЭЭЦЭН ХАНАТАЙ БАРИЛГА

3.28.Газар хєдлєлтийн бїс нутагт баригдах барилгын даацын тоосгон ба

чулуун хананд їйлдвэрт доргиох аргаар бэлтгэсэн хавтгаалж, гулдмай, мєн чулуу
ба тоосготой зуурмагийн барьцалдалтыг дээшлїїлэх тусгай нэмэлт хэрэглэсэн
чулуун ба тоосгон єргєєр гїйцэтгэх ба єрєгт бїтээцэд хэрэглэх материалууд нь
3.29.дїгээр заалтын шаардлагыг хангасан гар аргаар гїйцэтгэх тоосгон єргїїд
багтана.
3.29.Каркасын дїїргэгч болон єєрийн даацтай ба даацын ханын єрєгт
хэрэглэх материал нь доорх шаардлагуудыг хангасан байна.
а/ 75-аас доошгїй маркийн бат, бэхтэй, нїхгїй цул тоосго буюу 14 мм хїртэл
голчтой нїхтэй тоосго. Газар хєдлєлтийн 7 баллын талбайд барих барилгын
ханын єрєгт 75-аас багагїй марктай керамик чулууг хэрэглэж болно.
б/ 50-иас доошгїй маркийн бат бэхтэй (1200кг/м3-ээс багагїй эзэлхїїн
жинтэй) хєнгєн бетон гулдмай, цул ба нїхтэй гулдмай, бетонон чулуу
в/ 35-аас багагїй маркийн чулуу буюу тунамал чулуу, шохойн чулуун ба 50-
иас дээш маркийн хїрмэн чулуун гулдмай,
г/ Ширхэгийн материалаар єрєх єрєгт холимог зуурмаг хэрэглэх ба
зуурмагийн марк барилга угсралтын ажлыг дулааны улиралд гїйцэтгэх їед 25,
євлийн улирлын їед гїйцэтгэх їед 50-иас багагїй байвал зохино. Хавтгаалж ба
гулдмайгаар єрєх єрєгт хэрэглэх зуурмагийн марк 50-иас багагїй байвал зохино.
3.30.Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын талбайд баригдах барилга,
байгууламжийн арматурчлагдсан болон тємєр бетоноор хїчитгэсэн даацын болон
даацын бус єрєгт бїтээцэн ханыг хасах температуртай їед гїйцэтгэхийг
хориглоно. Тооцооны газар хєдлєлтийн 8 балл хїртэлх талбайд баригдах
барилгын єргийн ажлыг євлийн улиралд гїйцэтгэхдээ хасах температуртай
нєхцєлд єргийн бат бэхийг хангуулах нэмэлтийг зуурмагт хэрэглэх шаардлагатай.
3.31.Єрєгт бїтээцийг газар хєдлєлийн хэвтээ ба босоо ачааны їйлчлэлд
зэрэг ажиллахаар тооцно. Газар хєдлєлтийн босоо ачааны утгыг тооцооны 7-8
баллын газар хєдлєлтийн талбайд статик босоо ачааны 15%-тай, тооцооны 9
баллын газар хєдлєлтийн талбайд 30%-тай тэнцїї байхаар тус тус авах хэрэгтэй.
Элемэнтэд їїсэх хїчдэлийн тєлєв байдлыг хамгийн эгзэгтэй (тохиромжгїй) байх
босоо чиглэлийн (дээшээ ба доошоо) газар хєдлєлтийн ачааны їйлчлэлээр
тогтооно.
3.32.Єрєгт бїтээцийн газар хєдлєлтийг тэсвэрлэлтийг нь сайжруулах
зорилгоор дараах хийцлэлийн арга хэмжээг инженерийн тооцооны їндсэн дээр
авна.
1.Тємєр бетон босоо зїрхэвч бїхий хосломол хийцтэй чулуун ханын єрєг,
Тємєр бетон зїрхэвчийг давхрын єндрєєс ихгїй алхамтайгаар дєр хана,
битїї цул ханануудад мєн тїїнчлэн гадна ханын булан ба хана огтлолцсон газарт
байрлуулна. Зїрхэвчээс хоёр тийш 70 см урттай илїї гарсан тємєр тороор ханын
єрєгтэй холбож бэхэлнэ. Торыг зїрхэвч руу нэвт оруулж єгєх ба єндрийн дагуу 60
см тутамд єргийн хэвтээ заадсанд байрлуулна. Тємєр бетон зїрхэвчийн босоо
арматурыг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс болон суурьтай анкерлаж
бэхэлнэ. Зїрхэвчийн нэгээс багагїй тал нь ил харагдаж байх ба В 12.5-аас багагїй
маркийн бетоноор цутгаж хийнэ. Єргийн зуурмагийн марк 50 байна. Тємєр бетон
зїрхэвчийн дагуу арматурын талбайг тооцоогоор тодорхойлох бєгєєд бетоны
хєндлєн огтлолын 0,8%-иас хэтрэхгїй байвал зохино.
Хосолмол єрєгт бїтээцийн зураг тєслийг зохиох їед (тємєр бетон элемент)
газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс ба тїїний баганатай холбогдох

19
 БНбД 22.01-01

зангилааны хийцлэл ба тооцоог хийхдээ каркасын системтэй адилаар дїїргэгч

ханын ажиллагааг каркасанд оролцуулах ёстой.
Дєр ханын хоёр хажуу талд хийгдэх тємєр бетон зїрхэвчийн дагуу
арматурыг хооронд нь хєндлєн арматураар найдвартай холбож єгсєн байвал
зохино.(Хєндлєн арматурыг єргийн хэвтээ заадсанд байрлуулна.) Хосломол єрєгт
бїтээцийн (босоо чиглэлийн) тємєр бетон элементийн дагуу арматурыг суурийн
улнаас эхлэн анкерлаж хийх хэрэгтэй.
2: Босоо, хэвтээ чиглэлд арматурчласан єрєг:
Єргийг арматурын тор буюу хавтгайн хэлхээгээр арматурчлах ба тїїний
алхам нь босоо чиглэлд 60 см-ээс, хэвтээ чиглэлд 120 см-ээс ихгїй байна. Ханын
босоо арматурыг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс болон суурьт анкерлаж
бэхэлнэ.
3.Хэвтээ чиглэлд ган тороор арматурчлагдсан єрєг:
Ган торыг барилгын бїх уртад єндрийн дагуу 60 см алхамтайгаар єргийн
хэвтээ заадсанд байрлуулна.
4.Уулзварууд нь ган тороор хїчитгэгдсэн єрєг:
Ханын єргийн уулзваруудад арматуран тор тавих бєгєєд торны дагуу
арматур нь 1 см2-аас багагїй огтлолын талбайтай, 1.5 м-ээс багагїй урттайгаар
єндрийн дагуу тооцооны 7-8 баллын газар хєдлєлтийн талбайд 700 мм, тооцооны
9 баллын газар хєдлєлтийн талбайд 500 мм-ийн алхамтай тавина. Арматуртай
тоосгон баганыг зєвхєн газар хєдлєлтийн 7 баллын їед хэрэглэх ба тїїний
зуурмагийн бат бэх нь 50 маркаас багагїй, єндєр нь 4м-ээс ихгїй байна. Баганыг
хоёр чиглэлд нь дам нуруугаар дамжуулан ханатай холбож бэхэлнэ.
Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 баллын талбайд баригдах даацын ханатай
барилгын єргийн зуурмагт зєєлрїїлэгч нэмэлт хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє.
3.33.Єрєгт бїтээцийг газар хєдлєлтийн хїчний їйлчлэлийг эсэргїїцэх
чадвараас нь хамааруулан 2 зэрэгт хуваана.3.29.дугаар заалтад заагдсан
материалаар єрсєн тоосгон ба чулуун єргийн зэргийг заадсын ам даралтгїй
чиглэлд тэнхлэгийн дагуух /нормаль барьцалдалт/ сунгалтын тїр зуурын
эсэргїїцлээр тодорхойлох бєгєєд тїїний утга дараах хязгаарт байх ёстой:
Т æ кг ö
I зэргийн єрєгт- R сун ³ 180кПаç 1.8 2 ÷;
è см ø
Т æ кг ö
II зэргийн єрєгт- 180кПа > R СУН ³ 120кПаç 1.2 ÷;
è см 2 ø
Т
Зураг тєсєлд R сун -ийн шаардлагатай утгыг зааж єгсєн байх шаардлагатай.
Т
Єргийн ам даралтгїй чиглэл дэхь суналтын тїр зуурын эсэргїїцлийн R сун -ийн
нормчлогдсон утгыг зурагт заагдсан хэмжээнд байгаа эсэхийг барилга угсралтын
явцад туршилтаар тогтоож баталгаажуулсан байх шаардлагатай.
Тайлбар.Газар хєдлєлтийн 7 баллын бїсэд баригдах барилгын хананд єргийн ам даралтгїй чиглэл дэх суналтын
Т
тїр зуурын эсэргїїцэл R сун нь 120кПа (1.2кгс/см2)-аас бага, гэхдээ 60кПа(0.6кгс/см2)-аас багагїй байх нєхцлийг хангасан
їед байгалийн чулуун єргийг хэрэглэж болно. Энэ їед барилгын єндєр 3 давхраас илїїгїй, дєр хананын хэмжээ 0.9 м-ээс
багагїй, нїхний хэмжээ 2.0м-ээс , хєндлєн ханын тэнхлэгїїдийн хоорондох зай 12м-ээс тус тус ихгїй байна. Тухайн бїс
нутгийн байгаль цаг уурын онцлогоос хамааруулан чулуун єргийн ажил гїйцэтгэх їед єргийн бат бэхийн їзїїлэлтїїдийн
зєвшєєрєгдєх хэмжээг хангах тусгай арга хэмжээг зураг тєсєлд тусгах шаардлагатай.
3.34.Єргийн тооцооны эсэргїїцлийн утгууд Rс, Rт, Rгл-ийг ам даралттай
чиглэлийн дагууд “Єрєгт ба арматурчилсан єрєгт бїтээц”-ийн зураг тєсєл зохиох
БНбД-ийн дагууд, мєн ам даралтгїй чиглэлд барилга барьж байгаа тухайн
Т
талбайд явуулсан туршилтын їр дїнгийн R сун -ийн їзїїлэлтийн хэмжээнээс
хамааруулан (7), (8),(9) томъёогоор тодорхойлно.

20
 БНбД 22.01-01

Т
Rс= 0.45 R сун ; (7)
Т
Rт=0.7 R сун ; (8)
Т
Rгл= 0.8 R сун ; (9)
Rс, Rт, Rгл-ийн утгууд нь тоосго буюу чулуун єргийн эвдрэлийн їеийн
харгалзах утгуудаас хэтэрч болохгїй.
Газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын талбайд баригдах єрєгт бїтээцэн ханатай
барилгын єргийн зуурмагт зєєлрїїлэгч нэмэлтийг заавал хэрэглэх шаардлагатай.
3.35.Тємєр бетоноор буюу арматураар хїчитгээгїй чулуун єрєг бїхий
даацын ханатай барилгад давхрын єндрийг газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллд
харгалзуулан 5; 4 ба 3.5 м-ээс хэтрэхгїй байхаар хийх ёстой. Харин тємєр
бетоноор буюу арматураар хїчитгэсэн єрєгтэй їед давхрын єндрийг 6;5 ба 4.5 м-
ээс ихгїйгээр хийхийг зєвшєєрнє.
Давхрын єндрийг ханын зузаанд харьцуулсан харьцаа 12-оос ихгїй байвал
зохино.
3.36.Даацын ханатай барилга нь дагуугийн чиглэлдээ гадна талын
хананаас гадна нэгээс доошгїй дотор ханатай байх ёстой. Хєндлєн хана ба
тэдгээрийг орлох рамуудын тэнхлэг хоорондын зайг тооцоогоор тогтоох бєгєєд 8
дугаар хїснэгтэд заасан хэмжээнээс ихгїй байх хэрэгтэй.
3.37.Єрєгт бїтээцэн барилгын дєр ханын хэмжээг тооцоогоор тодорхойлох
ба 9 дїгээр хїснэгтэд заасан хэмжээнээс багагїй байх шаардлагатай.
3.38.Барилгын адрын хучилтын тївшинд газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр
бетон бїсийг хєндлєн болон дагуух чиглэлийн бїх хананд хийж гїйцэтгэнэ. Адрын
хучилтын тївшинд газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїсийг ханын єрєгт босоо
байрлуулсан арматуртай бэхэлнэ. Барилгыг нийтэд нь цутгамал тємєр бетон
хучилттайгаар тєлєвлєж байгаа нєхцєлд хучилтын тївшинд газар хєдлєлтийн
эсрэг тємєр бетон бїс тєлєвлєхгїй байхыг зєвшєєрнє. Энэ їед цутгамал тємєр
бетон хучилтыг хананаас гаргасан босоо арматуртай холбож бэхэлнэ.
3.39.Газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс нь хучилтын тулгуурын хэсэгт
бїх ханын єргєнєєр хийгдэх ба гадна ханын зузаан 500мм, тїїнээс єргєн їед
бїсний єргєнийг 100-150мм-ээр багасгаж хийж болно. Бїсний єндєр 150мм,
бетоны анги В 12,5-аас багагїй байна. Даацын бус хєндлєн хананд хийгдэх тємєр
бетон бїсний арматурын талбайг тооцоогоор сонгож тодорхойлно. Газар
хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїслїїрийн дагуу арматур нь тооцооны 7 ба 8
баллын газар хєдлєлтийн талбайд 4 ф10 А-I, 9 баллын газар хєдлєлтийн талбайд
4ф12A-I-ээс багагїй байна.
3.40.Даацын ханатай барилгын нэгдїгээр давхарт дэлгїїр болон бусад
тєрлийн їйлчилгээний чєлєєтэй талбай шаардсан єрєє, тасалгаа тєлєвлєх
шаардлагатай нєхцєлд нэгдїгээр давхрыг цутгамал тємєр бетон бїтээцээр
гїйцэтгэх хэрэгтэй.
3.41.Барилгын ханын єргєний хэмжээгээр ялуу тавигдах бєгєєд ханандаа
350 мм-ээс багагїй хэмжээтэй сууна. Ялуу нь 1.5 м хїртэл єргєнтэй нїхний дээр
тавигдах нєхцєлд суултын хэмжээ нь 250мм байхыг зєвшєєрнє.
3.42.Газар хєдлєлтийн 9 баллын їед 3 ба тїїнээс дээш давхар тоосгон
барилгад шатны хонгилыг гарах хоёр гарцтайгаар тєлєвлєх хэрэгтэй.
3.43.Барилгын даацын їндсэн хананд салхижуулалтын болон утааны
сувгийн нїхийг нэг дор олноор зэрэгцїїлж гаргах нєхцєлд цуглуулагч буюу
нэгтгэсэн агааржуулалтын нїхтэйгээр тєлєвлєнє. Хєндийтэй дээврээс дээших
ханын хэсэг ба багананцар нь 400мм ба тїїнээс илїї єндєртэй їед цутгамал
тємєр бетон зїрхэвчээр буюу арматураар хїчитгэх ба тэдгээрийн босоо

21
 БНбД 22.01-01

арматурыг газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс болон бусад бїтээцтэй
анкерлаж бэхлэнэ.

8 дугаар хїснэгт
Барилгын талбайн газар хєдлєлтийн идэвхид харгалзах хєндлєн ханын
Єргийн зэрэг хоорондын зай, м
7 8 9
I 18 15 12
II 15 12 9

Тайлбар: 1.Тємєр бетон зїрхэвч бїхий хосолмол хийцтэй бїтээц хэрэглэсэн нєхцєлд 8 дугаар хїснэгтэд заасан
хєндлєн ханын хоорондох зайг 30 хувиар ихэсгэхийг зєвшєєрнє.

9 дїгээр хїснэгт
д/д Талбайн газар хєдлєлтийн идэвхээс
хамаарах ханын элементїїдийн
Ханын элементїїд
хэмжээний хязгаарын утга, м
7 8 9
1 Єргийн зэргээс хамаарах дєр ханын хамгийн бага
єргєн , м-ээр
I зэрэг 0.64 0.9 1.16
II зэрэг 0.77 1.16 1.55
2 Єргийн зэргээс хамаарах булангийн дєр ханын
хамгийн бага єргєн, м-ээр
I зэрэг 1.03 1.42 1.81
II зэрэг 1.42 1.81 2.20
3 I ба II зэргийн єрєгтэй хананд гаргах нїхний 3.5 3.0 2.5
хамгийн их хэмжээ, м-ээр
4 Дєр ханын єргєнийг нїхний хэмжээнд 0.33 0.50 0.75
харьцуулсан харьцааны доод хэмжээ
5 Мєгийн (карниз)-єнгийлтийн хамгийн их хэмжээ м-
ээр 
­  чулуу ба тоосгон єрєгт  0,2 0,2 0,2
­  газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон
бїстэй бэхэлсэн тємєр бетон элемент  0,4 0,4 0,4
­  тортой шавардлагатай модон  0,75 0,75 0,75
­  шавардлагагїй модон 1м хїртэл 1м хїртэл 1м хїртэл

Тайлбар: 1.Дєр ханын єргєн хїснэгтэд заасан хэмжээнээс бага їед заавал хїчитгэх шаардлагатай. Энэ нєхцєлд
дєр ханын єргєний хэмжээ нь хїснэгтэнд заасан утгын 70 хувиас бага байж болохгїй.
2. Хананд 9 дїгээр хїснэгтэнд зааснаас их хэмжээтэй нїх тєлєвлєх тохиолдолд нїхийг тємєр бетон жаазаар
хїрээлнэ. Жаазыг тємєр бетон зїрхэвч, газар хєдлєлтийн эсрэг тємєр бетон бїс буюу цутгамал ялууны тусламжтай хийх ба
энэ їед нїхний хэмжээ нь 9 дїгээр хїснэгтэнд заасан утгын 20 хувиас хэтрэхгїй байх хэрэгтэй.

22
 БНбД 22.01-01

ТЄМЄР БЕТОН БЇТЭЭЦ

3.44.Газар хєдлєлтийн ачааг хїлээн авах тємєр бетон элементийн хийцлэл
ба тооцоо дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд:
-хєндлєн хїчний їйлчлэлийн эсэргїїцэл нь дагуугийн хїч ба гулзайлтын
моментийн эсэргїїцлээс харьцангуй их байх нєхцєлийг хангасан байх;
-элементийн бїх солбилцсон хэсэгт огтлолцсон ба ташуу хэлбэрийн ан цав
їїсэх їед даацын элементийн бїрэн бїтэн байдал хангагдсан байх;
-Гулзайлт ба тєвийн бус шахалтанд ажиллах элементийн нормаль огтлолын
бат бэхийг тооцох їед бетоны шахалтын бїсийн шинж чанарын хязгаарын
їзїїлэлт z R -ийг “Бетон ба тємєр бетон бїтээц”-ийн зураг тєсєл зохиох БНбД-д
зааснаар авах бєгєєд 0.85 гэсэн нэмэлт итгэлцїїрийг хэрэглэвэл зохино.
Угсармал элементийн залгаасыг газар хєдлєлтийн їед бусад элементтэй
хамтран ажиллах ба хїчлэлийг найдвартай дамжуулахаар гїйцэтгэх хэрэгтэй.
Бїтээцийн системд хїчлэл хамгийн бага байх газарт залгаасыг байрлуулбал
зохино.
3.45.Баганын дагуу арматурын огтлолын талбай нь элементийн хєндлєн
огтлолын талбайн 0.8 хувиас багагїй байх ёстой.
3.46.Баганын дагуу арматурын залгаасыг элементэд хамгийн их моментын
їйлчлэлтэй байх бїсийн гадна байрлуулна. Энэ їед арматурын зєрїїлгийн уртын
хэмжээг “Бетон ба тємєр бетон бїтээц”-ийн зураг тєсєл зохиох БНбД-д заагдсан
холбогдох заалтыг 30-аас багагїй хувиар ихэсгэж авах хэрэгтэй. Залгаасын бїсэд
байрлах хомын алхамыг h/4, (8d) ба 100 мм-ээс ихгїй хэмжээтэйгээр хийнэ.
Угсармал тємєр бетон каркасын баганын залгаасын дагуу арматурын зєрїїлгийг
гагнаж гїйцэтгэх хэрэгтэй. Гагнуурын оёдлын уртыг “Бетон ба тємєр бетон
бїтээц”-ийн зураг тєсєл зохиох БНбД-д заагдсан заалтыг 30-аас багагїй хувиар
ихэсгэж авна. Суналтанд ажиллах элементийн дагуу арматурын залгаасын дагуу
зєрїїлэг дэхь хом нь єєр хоорондоо 150 мм-ээс багагїй зайтай байвал зохино.
Тєвийн бус шахалтанд ажиллах элементийн дагуу арматурын залгаасын бїсэд
тавигдах нэмэлт хєндлєн хомыг 100 мм-ээс ихгїй алхамтайгаар тавих
шаардлагатай.
3.47.Тєвийн бус шахалт, тїїнчлэн гулзайлтын моментийн шахалтын бїсэд
тавигдах хомын алхамыг тооцоогоор тодорхойлох ба тїїний хэмжээ хийцлэлийн
дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:
-Rs £ 400МПа (4000кгх/см2)їед хомын алхам 400 мм-ээс ихгїй байх ба уямал
сараалжтай байвал 12d-ээс ихгїй, гагнамал сараалжтай бол 15d-ээс ихгїй байх
-Rs ³ 450МПа (4500кгх/см2) їед хомын алхам 300 мм-ээс ихгїй байх ба уямал
сараалжтай їед 10d-ээс ихгїй байх ба гагнамал каркастай бол 12d-ээс ихгїй байх.
Арматуран сараалжийг уямалаар хийх їед хєндлєн арматурын тєгсгєлийг
дагуу арматурыг тойруулан нугалж, бетоны цєм уруу 6d-ээс багагїй урттайгаар
оруулах шаардлагатай. Хэрэв тєвийн бус шахалтанд ажиллах элементийн дагуу
арматур 3 хувиас хэтэрч байвал хомын алхамыг 8d-ээс ихгїй буюу 250мм-ээс
ихгїй хэмжээгээр тавихаар хийнэ. Энэ їед элементийн дагуу арматур ба хомыг
бэхэлгээ арматурын тусламжтайгаар хооронд нь гагнаж хийвэл зохино. Харин
олон давхар барилгын угсармал тємєр бетон баганын арматурын залгаасыг
(зєрїїлэг) заавал гагнах шаардлагатай.
3.48.Хомын алхам (3.47. дугаар заалтад зааснаас бусад) олон давхар
каркасан барилгын рамын багананд 1/2h-аас, даацын диафрагмтай каркасын
багананд h-аас хэтрэхгїй хэмжээтэй тавигдсан байх ёстой.

23
 БНбД 22.01-01

Їїнд: h-тэгш єнцєгт, двутаврь огтлолтой їе дэх бага талын хэмжээ. Энэ
нєхцєлд хомын голч 8мм-ээс багагїй байна.
3.49.Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын талбайд баригдах барилгад 28
мм-ээс их голчтой їечилсэн цувимал ба татлаган арматурын тєгсгєлд тусгай
бэхэлгээ хийхгїйгээр хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
3.50.Урьдчилан-хїчитгэсэн бїтээцэд газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
бодолцсон ачааны онцгой хослолоор тооцохдоо хєндлєн огтлолын бат бэхийн
нєхцєлєєр тодорхойлсон хїчлэл тухайн огтлолд ан цав їїсч бий болох їеийн
хїчлэлээс 25%-иас багагїй хэмжээгээр хэтэрсэн байж болно.
3.51. Тасралтын дараах арматурын харьцангуй уртсалтын хэмжээ 2%-иас
бага байвал тїїнийг урьдчилан-хїчитгэх бїтээцэд хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
3.52.Бїтээцийг урьдчилан-хїчитгэхдээ, арматурыг татаж, сунгахын ємнє
тїїнийг бетонд байгаа хаалттай сувагт байрлуулж, арматурыг хїчжїїлсний дараа
зуурмаг буюу бетоноор чигжээс хийнэ.
3.53.Олон давхар каркасан барилгын баганын ажлын дагуу арматурын
залгаасын арматурчлалыг 6%-иас хэтрїїлэхгїйгээр хийвэл зохино.
3.54.Олон давхар каркасан барилгын даацын їндсэн бїтээц, элементїїдийн
бетоны ангийг В22.5 ба тїїнээс дээш ангилалын бетоноор хийх тохиолдолд
бетоны ангийг тухайн эдэлхїїнийг їйлдвэрлэж, нийлїїлэх їйлдвэрийн газартай
урьдчилан тохиролцсоны їндсэн дээр зураг тєсєлд тусгах хэрэгтэй.

4.ТЭЭВРИЙН БАЙГУУЛАМЖУУД
Ерєнхий зїйл

4.1. Энэхїї бїлгийн заалтыг 7, 8 ба 9 баллын бїсэд байрлах I-IV

зэрэглэлийн тємєр зам, I-IV зэрэглэлийн авто зам, метро, дээд зэрэглэлийн болон
хурдны замууд , мєн хотын зам ба тєв гудамжны зураг тєслийг боловсруулахад
мєрдєнє.
Тайлбар: 1.їйлдвэрийн барилга ба тээврийн зориулалттай бусад барилгуудыг тєлєвлєхєд энэхїї нормын 2 ба 3-р
бїлгийн заалтыг мєрдєнє.
2.їйлдвэрийн дотоодын ба V зэрэглэлийн тємєр замын байгууламжийн зураг тєслийг боловсруулахдаа газар
хєдлєлтийн ачааг барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцсєнєєр авч тооцохыг
зєвшєєрнє.
4.2. Энэ бїлэгт тээврийн байгууламжийг 7, 8 ба 9 баллын тооцооны газар
хєдлєлтєнд тєлєвлєхєд хамаарагдах тусгай шаардлагуудыг тусгасан болно.
Тээврийн байгууламжийн тооцооны газар хєдлєлтийг энэ бїлгийн 4.3.дугаар
заалтын дагуу тодорхойлно.
4.3. 500 м-ээс дээш урттай туннель ба гїїрийн зураг тєслийг сейсмологийн
судалгааны єгєгдлийг харгалзан їзэж барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн
захиргааны тєв байгууллагатай зєвшєєрєлцєж тогтоосон, тооцооны газар
хєдлєлтийн баллыг їндэслэн боловсруулна.
500 м-ээс ихгїй урттай туннель ба гїїр болон бусад I-III зэрэглэлийн авто
зам ба тємєр зам дээрх хиймэл байгууламжууд, мєн тїїнчлэн дээд зэрэглэлийн
болон хурдны зам ба тєв гудамж зэргийг тєлєвлєхєд тооцооны газар хєдлєлтийн
баллыг талбайн газар хєдлєлтийн баллтай тэнцїїгээр авах ба харин 9 баллаас
хэтрэхгїй байвал зохино.
IV-V зэрэглэлийн тємєр замын хиймэл байгууламж, їйлдвэр дотоодын
тємєр зам , IV, IIIп ба IV зэрэглэлийн болон їйлдвэр аж ахуйн дотоодын
хэрэгцээний автозам, мєн тїїнчлэн бїх зэрэглэлийн замын туннелийн шїїрїїл ба
агааржуулалт, ухмал, далан зэргийг тєлєвлєхєд тооцооны газар хєдлєлтийг
тухайн талбайн газар хєдлєлтийн баллаас нэг баллаар бууруулж авна.

24
 БНбД 22.01-01
Тайлбар: 500 м-ээс ихгїй урттай туннель, гїїр ба бусад замын хиймэл байгууламжууд мєн тїїнчлэн ухмал ба
далан байгуулах талбайн газар хєдлєлтийг инженер-геологийн ерєнхий судалгааны єгєгдлийн їндсэн дээр 4.4. дїгээр
заалтад тусгагдсан нэмэлт шаардлагуудыг харгалзан їзэж 1 дїгээр хїснэгтийн дагуу тодорхойлно.

4.4. Инженер-геологийн онцгой нєхцєлтэй талбайд (тєвєгтэй рельеф ба

геологи бїхий талбай, голын татам ба голдрил, газар доорх уулын малталтын
ажил гэх мэт) барих тээврийн байгууламжийн хайгуулын ажлын їед ба эдгээр
байгууламжийг тєлєвлєхдєє 30% хїртэл элс шаврын дїїргэгч агуулсан магмын
чулуулгаас тогтсон бага чийгтэй том хэмхдэст хєрс, мєн тїїнчлэн нягт ба дунд
зэргийн нягттай усаар ханасан хайргархаг элсэн хєрсийг газар хєдлєлтийн шинж
чанараар II зэргийн хєрсєнд хамааруулна. Сївшилтийн итгэлцїїр е < 0.9 їед
шаварлаг хєрсний консистенцийн їзїїлэлт 0.25<IL £ 0.5 байх шавар ба шавранцар
буюу е < 0.7 байх элсэнцэр хєрсийг газар хєдлєлтийн шинж чанараар III зэргийн
хєрсєнд хамааруулна.
Тайлбар: 1.Туннель барих талбайн газар хєдлєлтийг туннель суулгах хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас
нь хамааруулан тодорхойлно.
2.Гїн биш суурьтай тїшиц хана, гїїрийн тулгуур зэргийг барих талбайн газар хєдлєлтийг суурь суулгах тївшин
дэх хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас нь хамааруулан тодорхойлно.
3. Гїїрийн гїн суурьтай тулгуур барих талбайн газар хєдлєлтийг газрын гадаргуугийн дээд талаас 10 м-ийн
зузаан їеийн хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулан тодорхойлно. Хєрсний їеийг тооцохдоо хєрсний
байгалийн гадаргуугаас, хэрвээ хєрс хуулалттай їед хуулсны дараах хєрсний гадаргуугаар тооцож авна.
Сууриар огтлогдсон хєрсний массын инерцийн хїчийг байгууламжийн тооцоо хийхэд оруулсан тохиолдолд
байгууламжийг барих талбайн газар хєдлєлтийг суурь суулгах тївшинд байрлах хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас
хамааруулан тогтооно.
4.Далан (Насып) буюу асгаасны доорхи хоолойг байрлуулах талбайн газар хєдлєлтийг далан хєрсний дээд
талаас далангийн буурь хєрсний 10 м-ийн зузаантай їеийн газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулан тодорхойлно.
5.Ухмал байрлах талбайн газар хєдлєлтийг ухалтын налуугийн хїрээнээс дооших 10 м-ийн зузаан їетэй хєрсний
газар хєдлєлтийн шинж чанараас хамааруулан тодорхойлохыг зєвшєєрнє.

Замын чиг гаргах, зам байгуулах

4.5. Газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллын бїсэд зам байгуулахдаа лавь болон

нуралт, гулсалттай байж болох инженер-геологийн хувьд онцын тохиромжгїй
талбайгаас аль болохоор зайлсхийвэл зохино.
4.6. Газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын бїсэд 1:1.5-аас их эгц налуутай хадан
бус хєрстэй хажуу газарт зєвхєн инженер-геологийн тусгай хайгуулын їр дїнг
їндэслэн зам байгуулахыг зєвшєєрнє. Эгц налуу нь 1:1 ба тїїнээс их байх хадан
бус хєрстэй хажуу газарт зам тавихыг хориглоно.

Зам барилгын дээд хэсэг ба шороон далан

4.7. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллд ба асгаасын єндєр (ухмалын гїн) 4

м-ээс их байх їед газар хєдлєлтгїй бїсэд зураг тєсєл зохиох норм ба дїрмийн
дагуу хадан бус хєрснєєс тогтсон шороон далангийн налууг 1:0.25-аар тавиу авна.
Налуугийн эгц 1:2.25 ба тїїнээс бага эгцтэй байвал налууг газар хєдлєлтгїй
бїсэд зураг тєсєл зохиох нормын дагуу авна.
Хадан хєрсєн дээр байрласан ухмал ба хагас ухмал хажуу налуу мєн
тїїнчлэн том хэмхдэст хєрсний агуулалт жингийн 20%-иас бага байвал далангийн
хажуу налууг газар хєдлєлтгїй бїсэд зураг тєсєл зохиох нормд тусгагдсаны дагуу
авна.
4.8. Усаар ханасан хєрсєнд байрлуулах I зэрэглэлийн тємєр зам ба авто
замын доорх даланг байгуулахдаа буурь хєрсийг хатаах шаардлагатай.
4.9. Даланг байгуулахад олон тєрлийн хєрс хэрэглэх тохиолдолд бууринд
хєрсийг асгахдаа хїнд жинтэй хєрснєєс хєнгєн жинтэй хєрс рїї аажмаар шилжих
байдлаар гїйцэтгэх ба далангийн дээд хэсэгт хамгийн хєнгєн хєрсийг хийнэ.

25
 БНбД 22.01-01

4.10. Хажуу налуугийн їндсэн талбайд шороон даланг байгуулахдаа

мєрдєж байгаа журмын дагуу , эсвэл нийт налуугийн хэмжээнд ухаж гаргасан
тавцан дээр буюу нийтэд нь далан байдлаар байрлуулна. Шилжилтийн хэсгийн
урт нь хамгийн бага хэмжээтэй байх ёстой.

4.11. Хадны нуралттай хажуу газарт тємєр замын шороон даланг

байрлуулахаар тєлєвлєх їед нуралтаас замыг хамгаалах арга хэмжээг тусгавал
зохино.
8 ба 9 баллын тооцооны газар хєдлєлтийн їед хамгаалалтын арга хэмжээ
болгон їндсэн талбай ба налуугийн дээд тал болон хажуу налуугийн хооронд
баригч шуудууг байрлуулна. Тїїний овор хэмжээг нурж болзошгїй хєрсний
эзэлхїїнээр тооцож тодорхойлох хэрэгтэй. Техник-эдийн засгийн їндэслэлээр
баригч хана ба бусад хамгаалах байгууламжуудыг хэрэглэж болно.
4.12. Тооцооны газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын їед 1:2-ын эгц налуу бїхий
хажуу газарт байрласан тємєр замын далангийн доод налууг тїшиц ханаар
бэхэлж гїйцэтгэнэ.
4.13. Газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын бїсэд тємєр замыг чигжсэн сайрган
(балласт) дээр тавих хэрэгтэй.

ГЇЇР
4.14. Том гїїрийг голын хєндийн хажуу бэл нь тогтвортой болон тектоник
хагарлын бїсийн гадна байрлуулах хэрэгтэй.
4.15. Газар хєдлєлтийн бїсэд тасралттай буюу їргэлжилсэн алслалын
байгууламж бїхий дам нурууны системтэй гїїрийг хэрэглэх шаардлагатай болно.
4.16. Аркан гїїрийг зєвхєн хадан буурьтай їед хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Таван нуман оройт (пяти свод) ба аркийг цул, том тулгуур дээр байрлуулах
ба байж болох хамгийн доод тївшинд суурилуулна. Аркан дээрх байгууламжийг
нэвт байдлаар тєлєвлєнє.
4.17. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд угсармал, угсармал-
цутгамал, ба цутгамал тємєр бетон тулгуурын бїтээцийг хэрэглэхээс гадна багана
бїхий бїтээц, бїрхэвч ба бусад тємєр бетон элементїїдийг хэрэглэх хэрэгтэй.
Завсрын тулгуурын усан дээрх хэсгийг давхарласан тємєр бетон раман буюу
тулаасаар холбогдсон тусдаа багана маягаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
4.18. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 ба 8 баллын бїсэд газар хєдлєлтийн
бїтээцийн нэмэлт элементтэй угсармал, угсармал-цутгамал, цутгамал бетонон
тулгуур хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
4.19. Цутгамал цємтэй гулдмай хїрээнээс бїрдсэн угсармал-цутгамал
бетонон тулгуурыг тєлєвлєхдєє цємийг сууринд ба татангын доод хавтанд
арматураар оруулга хийж арматурчлах хийцлэлийн арга хэмжээг зайлшгїй тусгах
шаардлагатай. Мєн тїїнчлэн гулдмай хїрээг цємтэй арматуран гаргалгааны
тусламжтайгаар нэгтгэх буюу угсармал элементїїдийн бэхэлгээний найдвартай
байдлыг бусад аргуудын тусламжтайгаар хангана.
4.20. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд 15 м-ээс их алслал бїхий
тасралттай дам нуруун гїїрийг тєлєвлєхдєє их алслал бїхий дам нурууг
тулгуураас унах уналтыг арилгах газар хєдлєлтийн эсрэг байгууламжийг тусгах
хэрэгтэй.
4.21. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд 50 м-ээс их алгаслалын
дам нуруут гїїрийг байрлуулахдаа тулах хэсгийг байрлуулах

26
 БНбД 22.01-01

талбайн захаас татангийн доорх хавтангийн ирмэг хїртлэх гїїрийн тэнхлэгийн

дагуух хэмжээ нь 0.005L-ээс багагїй байхаар зааж єгєх хэрэгтэй.
4.22. Мєнх цэвдэг хєрс тархсан талбайд I зарчмаар буурь болгон
ашиглахаар хєрсєнд суурь тєлєвлєхийг зєвшєєрнє. Хэрвээ хєрс нь хєлдїї биш
эсвэл II зарчмыг ашиглах бол суурийн улыг гїн биш суулгах эсвэл багана, бїрхэвч
(оболочка) ба шонгийн тєгсгєлийг, хадан ба том хэмхдэст хєрс, хайргархаг нягт
элс, хатуу ба хагас хатуу консистенцитэй шаварлаг хєрсєнд суулгах
шаардлагатай.
0.01-ээс их мєсжилттэй, гэсгэлэн элсэн хєрс эсвэл 0.5-аас их консистенцийн
їзїїлэлттэй шаварлаг хєрсєнд бїрхэвч, багана ба шонгийн тєгсгєлийг суулгахыг
хориглоно.
4.23. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед хадан биш бууринд гїїрийн
хєндлєн рамны тулгуур баганууд нь гїн биш суулгах бол ерєнхий суурьтай эсвэл
бїх гадасны (багана, бїрхїїл) толгойнуудыг нэгтгэсэн хавтан дээр суусан байх
шаардлагатай.
4.24. Гїн биш суулгасан суурийн ул нь хэвтээ байдалтай байх хэрэгтэй.
Зєвхєн хадан буурьтай їед сууринд шатлал хийхийг зєвшєєрнє.
4.25. Том ба дунд хэмжээтэй гїїрийн гадасан тулгуур болон хавтантай
суурийг хєрсєн дээр байрлуулахад 400х400 мм хїртлэх хєндлєн огтлолтой эсвэл
600 мм хїртлэх голчтой налуу гадас хэрэглэхээр тєлєвлєх ёстой. Том ба дунд
хэмжээтэй гїїрийн суурь ба тулгуурыг ростверкийн хавтангийн байрлалаас
хамааруулахгїйгээр 600х600 мм-ээс багагїй хєндлєн огтлолтой эсвэл 800 мм-ээс
багагїй голчтой босоо байрлалтай гадастайгаар эсвэл ростверкийн хавтанг
хєрсєнд гїн суулгах тохиолдолд 400х400 мм хїртэл хєндлєн огтлолтой буюу 600
мм хїртлэх голчтой босоо гадастайгаар тєлєвлєхийг зєвшєєрнє.
4.26. Гїїрийн тооцоог газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг оролцуулан бїтээцийн
бат бэх ба тогтвороор болон суурь суух буурь хєрсний даацын чадвараар
гїйцэтгэх шаардлагатай.
4.27. Гїїрийн тооцоог хийхдээ хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс ирэх ачаа ба
хєдєлгєєнтэй тулах хэсгийн їрэлтийн їйлчлэл, тогтмол ачаа, тїїний їйлчлэлийг
газар хєдлєлтийн їйлчлэлтэй хамтатган тооцох хэрэгтэй.
Гїїрийг газар хєдлєлтєнд тооцохдоо гїїрэн дээрх хєдєлгєєнтэй
бїрэлдэхїїн байгаа болон байхгїй байх тохиолдлоор тус тусад нь тооцно.
Тайлбар: 1.Їйлдвэр дотоодын ба гаднах тємєр замыг (зургийн даалгаварт ороогїй тохиолдолд) тєлєвлєх їед
тємєр замын гїїрийг тооцохдоо газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн ачаа хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їйлчлэх ачааны хамтын
їйлчлэлийг тооцохгїй.
2.Тємєр замын гїїрийг тооцохдоо тээврийн хэрэгслэлээс болон хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїний цохилтоос їїсэх
ачааг, мєн тїїнчлэн автозам ба хотын доторх гїїрийг тооцохдоо хїнд тээврийн нэгжээс (НК-80 ба НГ-60) болон хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїний цохилт ба торомзлох їед їїсэх ачааг газар хєдлєлтийн ачаатай хамтруулж тооцохгїй.

4.28. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлд гїїрийг тооцох їед хослолын илтгэлцїїр

nc дараах байдлаар авна. Їїнд:
Тогтмол ачаа ба їйлчлэлд болон газар хєдлєлтийн ачааг, тогтмол ачааны
їйлчлэлтэй хамтруулан тооцох мєн тїїнчлэн хєдєлгєєнт тулах хэсэг дэх тогтмол
ачаанаас їїссэн їрэлтийн хїчний їйлчлэлд тооцох їед-1,
Газар хєдлєлтийн ачааг, тємєр зам ба автозамын хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїнээс їїссэх ачааны їйлчлэлтэй хамтруулж тооцох їед - 0.8,
Тємєр замын хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їїссэн ачааны їед - 0.7,
Автозамын хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їїссэн ачааны їед - 0.3

4.29. Гїїрийн бїтээцийн тогтвор болон 18м-ээс урт их алгасалттай

байгууламжийн бат бэхийг тооцохдоо хєрсний хэлбэлзлэлийн хэвтээ чиглэлийн
аль нэг ба босоо чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїсэх газар хєдлєлтийн ачааг оруулж

27
 БНбД 22.01-01

тооцно. Энэ їед хєрсний хэлбэлзлэлийн босоо чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїссэн

газар хєдлєлтийн ачааг 0.5-гэсэн илтгэлцїїрээр їржїїлнэ.
Гїїрийн бїтээцийн бусад тооцоонд хєрсний хэлбэлзлэлийн босоо
чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїссэн газар хєдлєлтийн ачааг оруулахгїй байж болно.
Гїїрийн тэнхлэгийн дагуу ба хєндлєн чиглэл дагуух хєрсний хэлбэлзлийн хэвтээ
чиглэлийн бїрдїїлэгчээс їїсэх газар хєдлєлтийн ачааг гїїрийн тэнхлэгийн дагуу
ба хєндлєн чиглэлд тус тусад нь тооцох шаардлагатай.
4.30. Газар хєдлєлтийн ачаагаар гїїрийг тооцохдоо буурь хєрсний
хэлбэлзлэлийн їед їїсэх гїїрийн хэсгийн инерцийн хїч болон хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїн , мєн тїїнчлэн ус ба хєрсний ачааллуудыг газар хєдлєлтийн даралт
хэлбэрээр оруулж тооцох ёстой.
4.31. Гїїрийн хэсэг ба хєдєлгєєнт бїрэлдэхїїнээс їїсэх газар хєдлєлтийн
ачааг энэхїї нормын 2.5.заалтад заасан шаардлагын дагуу тооцохдоо гїїрийн
буурь ба бїтээцийн уян харимхайн хэв гажилт мєн тїїнчлэн тємєр замын
бїрэлдэхїїний нумны (ресор) їйлчлэл зэргийг оруулна.
4.32. Гїїрийн тооцоог хийхдээ К1 , А-ын итгэлцїїрїїдийн їржвэрийг
тооцооны газар хєдлєлтийн 7, 8 ба 9 баллд харгалзуулан 0.025, 0.05 ба 0.1-тэй
тэнцїї байхаар авна.
bi -итгэлцїїрийг хєрсний газар хєдлєлтийн шинж чанараас
хамааруулахгїйгээр (2) томъёогоор тодорхойлно. Гїїрийн тэнхлэг дагуу їйлчилж
буй газар хєдлєлтийн ачааг тодорхойлоход тємєр замын хєдєлгєєнт
бїрэлдэхїїний жинг оруулахгїй.
4.33. Гїїрийн тулгуурыг тооцохдоо хэрвээ голын бага усны гїн тулгуурын
дэргэд 5 м-ээс их гїнтэй байвал газар хєдлєлтийн їеийн усны даралтыг
оролцуулан тооцно. Усны газар хєдлєлтийн їеийн даралтыг 5 дугаар бїлэгт
заасан шаардлагын дагуу тодорхойлно.
4.34. Гїїрийн тулах хэсгийг шилжисхийлтээс хамгаалсан тулгуурын дээрх
талбай дахь бэхэлгээний анкер боолтын бат бэхийг тооцохдоо найдвартай
ажиллагааны илтгэлцїїрийг Кн=1.5-тай тэнцїїгээр авах хэрэгтэй. Тулах хэсгийг
бетон тулцанд оруулж бэхлэх эсвэл бусад аргын тусламжтайгаар газар
хєдлєлтийн ачааг тулгуурт дамжуулах боломжийг хангасан нэмэлт бэхэлгээтэй
їед найдвартай ажиллагааны илтгэлцїїрийг 1-тэй тэнцїїгээр авахыг зєвшєєрнє.
4.35. Гїїрийн бїтээцийг онхолдуулалтын эсрэг, тогтворт тооцохдоо ажлын
нєхцлийн итгэлцїїр m-ийг тусдаа тулгуур дээр тулсан бїтээцэд-1, хадан буурь
дээр суусан суурь ба бетон бїтээцийн хєндлєн огтлолыг шалгахад -0.9, хадан бус
буурь дээр суусан суурийг шалгахад-0.8-тай тэнцїї байхаар авах хэрэгтэй.
Шилжисхийлтийн тогтворыг тооцохдоо ажиллах нєхцлийн илтгэлцїїрийг
0.9-тай тэнцїїгээр авна.
4.36. Гїн биш суусан суурийн буурь ба гадсан суурийн (хєрсєєр) даацын
чадварыг тодорхойлох тооцоог газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн нєлєєллийг барилга
байгууламжийн буурь, гадсан суурь, мєнх цэвдэг хєрсєн дээрх буурь ба суурийн
зураг тєсєл зохиох норм ба дїрэмд заасан тохирох шаардлагын дагуу гїйцэтгэнэ.
4.37. Гїн биш суусан суурийг тєлєвлєхдєє суурийн улны огтлолын хїндийн
тєвтэй харьцангуйгаар авсан тэнцїї їйлчлэгч идэвхтэй хїчний ангит тєв ео нь
дараах хязгаараар журамлагдсан байна. Їїнд:
-Хадан бус хєрсєнд суусан суурийн улны огтлолд –е0<1.5 R
-Хадан хєрсєнд суусан суурийн улны огтлолд-е0<2.0 R
Їїний: R-огтлолын ирмэгээс хамгийн их ачаалалтай талын суурийн улны
огтлолын цємийн радиус .

28
 БНбД 22.01-01

ДАЛАНГИЙН ДООГУУРХ ХООЛОЙ

4.38. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын бїсэд битїї хїрээтэй

тємєрбетон суурьтай 2 м-ээс их урттай хоолойн хэсэглэлийг голчлон хэрэглэнэ.
4.39. Тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед тємєр бетонон хавтгай
хучилттай, тэгш єнцєгт бетон хоолойг хэрэглэх тохиолдолд арматуран
гаргалгаатай ханыг суурьтай холбож цутгахаар тєлєвлєх зайлшгїй шаардлагатай.
Хоолойн бетон ханыг хийцлэлийн тооцоо, шаардлагын дагуу арматураар
арматурчилна. Салангид байрлах сууриудын хооронд хєндлєвч хийж холбох
хэрэгтэй.

ТЇШИЦ ХАНА

4.40. 50м-ээс ихгїй уртаар їргэлжлэх тїшиц хананд хуурай чулуун єрєг
хэрэглэж болно. (тооцооны газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллын їед тємєр замд
тїшиц хана ба тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед автозамд хуурай єрлєг
хэрэглэхийг тус тус хориглоно ) . Зєв биш хэлбэртэй чулуугаар єрсєн 5м ба
тїїнээс дээш єндєртэй тїшиц хананд єндрийн дагуу 2м тутамд зєв хэлбэртэй
чулуугаар єрсєн жийрэг їеийг байрлуулж єгєх хэрэгтэй.
4.41. Тїшиц ханын єндрийг суурийн улнаас дээшхи хэмжээгээр авах бєгєєд
тїїний єндєр дараах хэмжээнээс ихгїй байх ёстой. Їїнд:
а/ Бетон хананд тооцооны газар хєдлєлтийн 8 баллын їед-12м, 9 баллын
їед –10м ;
б/ Бутобетонон ба зуурмагтай чулуун єрєгтэй хананд: тооцооны газар
хєдлєлтийн 8 баллын їед-12м, тооцооны газар хєдлєлтийн 9 баллын їед тємєр
замд-8м, автозамд-10м ;
в/ Хуурай єргєєр єрсєн хананд-3м.
4.42. Тїшиц ханыг нэвт босоо заадсаар хэсгїїд болгон хуваах ба хэсэг
бїрийн суурь нь нэг тєрлийн хєрсєн дээр байрлахаар тєлєвлєсєн байх ёстой.
Секцийн урт нь 15м-ээс ихгїй байх шаардлагатай.
4.43. Тїшиц ханын зэргэлдээ хэсгийн буурь янз бїрийн тївшинд байрласан
їед буурийн тївшин нэгээс нєгєєд шилжих хэсэгт шатлал хийх ба тїїний єндрийг
уртад харьцуулсан харьцаа нь 1:2 байх хэрэгтэй.
4.44. Эсрэг нумалсан хїнхээл хэлбэртэй тїшиц хана хэрэглэхийг хориглоно
.
ТУННЕЛЬ

4.45. Туннель гарах чиг замыг сонгоход тектоник хагарлын бїсийн гадна
газар хєдлєлтийн хєшїїншил нэг тєрлийн байх хєрсєнд туннелийг суулгах
зайлшгїй шаардлагатай.
Тэнцїї нєхцєлтэй бусад їед аль болох гїн суулгах хувилбарыг сонгож авах
нь зїйтэй.
4.46. Тектоник хагаралтай, газраар туннель огтлолцох нєхцєлд тэр орчмын
уулын чулуулаг хєдєлгєєнд орж болзошгїй тул туннелийн хєндлєн огтлолыг
ихэсгэх зайлшгїй шаардлагатай эсэхийг техник-эдийн засгийн їндэслэлээр
тогтооно.
4.47. Тооцооны газар хєдлєлтийн 8 ба 9 баллд туннелийг далд аргаар
гїйцэтгэхээр тєлєвлєх хэрэгтэй.
Задгай аргаар байгуулж буй туннельд битїї тойрсон хийц бїхий угсармал
элементийг хэрэглэнэ. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 баллын їед туннелийн
єнгєлгєєг анкер бэхэлгээтэй хослуулж бетоноор шїршиж гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.

29
 БНбД 22.01-01

4.48. Туннелийн нїїрэн тал ба хажуугийн тїшиц ханыг тємєр бетоноор

хийхээр тєлєвлєнє. Тооцооны газар хєдлєлтийн 7 баллд бетоноор нїїрэн тал
хийхийг зєвшєєрнє.
4.49. Туннелийн хийц хэсэглэлийн дагуугийн хэв гажилтыг зохицуулах
тэгшитгїїр хийх газарт газар хєдлєлтийн эсрэг хэв гажилтын заадсыг байрлуулах
ба тїїний бїтээц нь ус тусгаарлагчийг гэмтээхгїйгээр хадгалж , хэсэглэлийн
элементийн шилжилтийг хангаж байхаар хийгдэх ёстой.
4.50. Туннелийн їндсэн камер (хорго) ба туслах туннелийн
(салхижуулалтын, шїїрїїлэлтийн гэх мэт) уулзварын хэсэгт газар хєдлєлтийн
эсрэг хэв гажилтын заадас байрлуулах хэрэгтэй.

5. УСНЫ БАРИЛГА БАЙГУУЛАМЖ

Ерєнхий байдал
5.1. Энэхїї бїлгийн заалтуудыг усны барилга байгууламж, усан цахилгаан
станц, усан тээвэр (голын ба далайн) усны мелиорацийн ба бусад
усны барилга байгууламжуудын зураг тєсєл зохиоход мєрдєнє.
5.2. Бїх ангиллын усны тїрэлтгїй байгууламжууд болон II, III, IV ангиллын
усны тївшин єргєх байгууламжуудын тєсєл зохиох, I ангиллын мєн
ийм байгууламжийн їндэслэл боловсруулахад барилгын талбайн
газар хєдлєлтийн їнэлгээг тухайн талбайн (1 дїгээр хїснэгтэнд
тусгасан) инженер-геологийн їзїїлэлтїїдийг тооцон 1 ба 2 дугаар
хавсралтын дагуу гїйцэтгэнэ. (1 дїгээр хїснэгтийн тайлбар
хамаарагдахгїй)
Тайлбар:
1. 1 дїгээр хїснэгтэд байгаа барилгын талбайн хєрсний сївэгжилийн итгэлцїїр (е), консистецийн
їзїїлэлт lк утгыг тодорхойлохдоо усан санг дїїргэх їед хєрс усанд автагдах нєхцлийг тооцсон байх
ёстой.
2. 6 баллын газар хєдлєлтийн мужид III зэрэглэлийн хєрсєн дээр барих усны тївшин єргєх барилга
байгууламжийн талбайн газар хєдлєлийг 7 баллаар авч тооцоно.
3. 9 баллын газар хєдлєлтийн мужид III зэрэглэлийн хєрсєн дээр баригдах усны барилга байгууламжийг
зєвхєн тусгай їндэслэлээр зєвшєєрнє.
5.3. 6 буюу тїїнээс дээш баллын газар хєдлєлтийн мужид (нутагт) I
ангиллын усны тївшин єргєх байгууламжийн тєслийг
боловсруулахдаа газар хєдлєлтийн муж ба бичил мужлалын їндсэн
дээр газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн нарийвчилсан їзїїлэлтїїдийг
тодорхойлно.
Хайгуул судалгааны материалд дараах їзїїлэлтїїдийг тодорхойлсон
байна. Їїнд: 
­  Барилгын талбайгаас 50 – 100 км радиус бїхий талбайн газар
хєдлєлтийн горим, тектоник бїтэцийн шинж чанар 
­  Газар хєдлєлтийн їндсэн бїсийн хил хязгаар, тїїний шинж
чанарын бичлэг. (газар хєдлєлийн хамгийн их магнитууд,
голомтын гїн ба тєв хїртлэх зай, давтамж, талбайн газар
чичирхийллийн хэмжээ) 
­  Тухайн мужийн газар хєдлєлтийн бїх бїсїїд дахь тектоник
бїтэцийн онцлог, талбайн инженер-геологийн нєхцлийн
їйлчлэлийг тооцсон їзїїлэлтїїдийг тодорхойлох 
­  Хїчтэй газар хєдлєлтийн їед байгууламжийн бууринд їлдэгдэл
хэв гажилт їїсэх бїсийн боломжит хил хязгаар, тїїний хэмжээ 
­  Сонгож авсан талбайн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн їндсэн
тєрєл, тїїнийг загварчилсан тооцооны бичлэгїїд,
(акселерограмм, велосиграмм, сейсмограмм)

30
 БНбД 22.01-01

­  Усан санг дїїргэх ба ашиглах явцад тїїний нєлєєгєєр газар

хєдлєлтийн горимын їзїїлэлтїїдийн єєрчлєлтийн їнэлгээ. 
­  Газар хєдлєлтийн нєлєєгєєр тогтворшилт муутай хад чулуу
унаж барилга байгууламжийг эвдэх, уулын чулуулаг их
хэмжээгээр усан санд унах болзошгїй талаар їнэлгээ єгєх,
5.4. Усны тївшин єргєх барилга байгууламжийн зураг тєсєл
боловсруулахдаа барилга барих їеийн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
урьдчилан тооцсон байна. Энэ тохиолдолд усны тївшин єргєх
байгууламж баригдах талбайн газар хєдлєлтийн идэвхийг 1 баллаар
бууруулж тооцно.
5.5. Байгууламжийн хєндлїїрт бол усан сангийн бїсэд байгаа бїх тєрлийн
усны барилга байгууламж, тїїний буурь, эрэг орчмын налуугийн
тооцооны статик ачааллыг 2.2.-ийн <<a>>, 5.13.¸5.24. дагуу
тодорхойлно.
Усны барилга байгууламжийн тооцооны газар хєдлєлтийг барилгын
талбайнхтай ижил байхаар авна.
7 баллаас дээш газар хєдлєлтийн мужид I ангиллын усны тївшин
єргєх барилга байгууламжийг барихдаа газар хєдлєлтийн
їйлчлэлийн нэмэлт тооцоог 2.2.-ийн <<б>>-д заасан дагуу хийж
гїйцэтгэнэ.
5.6. 2.2.-ийн <<а>>-гаар тодорхойлогдсон статик ачаалалтай усны барилга
байгууламжууд, тэдгээрийн буурийн тооцоог усны барилга
байгууламжийн зураг тєсєл зохиох бусад БНбД-ийн зохих шаардлагын
дагуу гїйцэтгэнэ.
Тооцоонд барилгын жин , хадаглагдаж буй усны жин, (эсвэл
гидродинамикийн даралт), газар хєдлєлтєєс усан санд їїсэх долгион
болон хєрсний динамик даралтаас їїсэх газар хєдлєлтийн ачааг
тооцсон байна.
5.7. Барилга байгууламжид хэрэглэж буй материалын хэв гажилт, бат
бэхийн їзїїлэлтїїдийг газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн онцлогыг
тооцсон туршилтаар тодорхойлсон байвал зохино. Материалын хэв
гажилтын їзїїлэлтїїдийг байгууламжийн эзэлхїїн эсвэл бїх огтлолын
дундажаар авна. Харин 2.2.-ийн <<а>>-аар хийж буй барилгын
тооцоонд статик бат бэхийн їзїїлэлтїїдийг ашиглана. Энэ
тохиолдолд бетонон усны барилга байгууламжуудын хувьд mкр-ын
утгыг 1.2 тэнцїї гэж авна.
5.8. Газар хєдлєлтийн дараа барилгын їлдэгдэл хэв гажилт, гэмтэл нь
засварын їед арилгаж болох ба аюултай (суулт, шилжилт, ан цав гэх
мэт) байдалд хїргэхээргїй бол шороон байгууламжийн хувьд
зєвшєєрєгдєнє. Буцалтгїй хэв гажилтын хязгаарыг барилгын талбайн
байгалийн нєхцєл, хийцийн онцлог, байгууламжийн ашиглалтын
нєхцєл зэргийг тооцсон тусгай їндслэлийн їндсэн дээр тогтоож єгнє.
Газар хєдлєлтийн тооцооны баллаас 1 баллаар бага, дахин газар
хєдлєх їед байгууламжийн тїрэлттэй тал (засвар хийгээгїй їед )
хэвийн ажиллах нєхцєлийг хадаглаж байхаар тооцно.
Бетон болон тємєр бетон усны барилга байгууламжийн хязгаарын
тєлєв байдлыг усны барилга байгууламжийн зураг тєсєл зохиох бусад
БНбД-ийн зєвшєєрєгдсєн заалтуудаар тогтоож єгнє.
5.9. Газар хєдлєлтийн їед (эргийн дагуух) хажуу налуугийн хад чулуу нурж
унан, усан зангилааны їндсэн байгууламжуудыг гэмтээж эвдэх эсвэл

31 
 БНбД 22.01-01

усан санд давалгаа їїсгэн суурин газар, їйлдвэрлэлийн талбайг усанд

автахад хїргэдэг учраас тэдгээрийн тогтворжилтыг зайлшгїй шалгах
хэрэгтэй.
5.10. I ангиллын усны барилга байгууламжийн хувьд газар хєдлєлтийн
їйлчлэлийг загвар дээр турших, эсвэл хэсэгчилэн баригдсан болон
одоо ажиллаж байгаа барилга байгууламжууд дээр тухайн
байгууламжийн динамик їзїїлэлтїїд, тэдгээрийн тооцоо хийсэн
аргуудыг нарийвчлах талаар биет судалгаа явуулсан байна.
5.11. I ангиллын байгууламжийн тєслийн бїрэлдэхїїнд газар хєдлєлтийн
їед барилга байгууламж, тэдгээрийн буурь эргийн хажуу налуугийн
байдлыг багаж тєхєєрємж бїхий ажиглалт хийж байх тусгай бїлгийг
заавал тусгасан байна.
5.12. Усан зангилааны бїрэлдэхїїнд орж буй цахилгаан дамжуулах
шугамын тулгуур, єргїїрийн дамнуурга, барилгын болон бусад
байгууламжийн зураг тєслийг энэ нормын 1¸3 дугаар бїлгийн зохих
заалтуудын дагуу гїйцэтгэнэ. Эдгээр байгууламжуудыг усны їндсэн
барилга байгууламжууд дээр эсвэл тэдэнтэй тулгаж барих тохиолдолд
їндсэн байгууламжаас єгєгдсєн хурдатгалаар дамжин ирэх газар
хєдлєлтийн їйлчлэлийг энэ нормын 5.14., 5.15.-д заалтын дагуу
тооцно.

ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН ТООЦООНЫ ЇЙЛЧЛЭЛ

5.13. Усны тївшин єргєх барилга, байгууламжийн бат бэхийн нэг ба хоёр
хэмжээст бїдїївчээр хийж буй тооцоонд хэвтээ чиглэлийн газар
хєдлєлтийн їйлчлэлийг (байгууламжийн тэнхлэгийн дагуу болон
хєндлєн чиглэлээр) тооцно. Орон зайн бїдїївчээр тооцож буй
нєхцєлд мєн тїїнчлэн хэвтээ хавтгайд 300 єнцєг їїсгэсэн газар
хєдлєлтийн налуу їйлчлэлийг тооцно. Усны барилга байгууламжийн
тогтворшилтийн тооцоонд хамгийн аюултай байж болох хэвтээ эсвэл
хэвтээ хавтгайд 300 єнцєг бїхий налуу газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
авч тооцно. Энэ їед байгууламжийн буурийн газар хєдлєлтийн
хурдатгалын векторын модулын утгыг А-тай тэнцїїгээр авна.
5.14. Усны барилга байгууламжийн тооцооны ерєнхий тохиолдолд
байгууламжийн К цэгт харьцангуй Qк шинээр тухайн элементэд
їйлчилж буй i хэлбэрийн хэлбэлзэлийн їед газар хєдлєлтийн
ачааллын j чиглэл дэхь Sikj тусгалыг (проекцыг) (10) томьёогоор
тодорхойлно. 
S ikj  = K 1 K 2 Q k  AK y  b i h ikj  (10)
Харин hikj итгэлцїїрийн утгыг (13) томьёогоор тодорхойлно.
3 
r
åk  k  å
Q 
i =1 
u ikj  cos( u ikj , u o ) 
h ikj  = u ikj  3 
(11)
2 

k 
å Q k  å u ikj 
i =1 

Энд:  u ikj  -харилцан ортоганаль гурван (j=1, 2, 3) чиглэл дэх K цэгийн

шилжилтийн r
тусгал
r
cos(u ikj , u o ) газар хєдлєлтийн  u o  вектор, (5.13. заалтаар
тодорхойлно.)  u ikj  шилжилтїїдийн хоорондох єнцгийн косинус,

32
 БНбД 22.01-01

Qк-К цэгт харгалзсан байгууламжийн жин, энэ їед 5.16. заалтын дагуу
усны массыг зайлшгїй оролцуулан тооцно.
(10) томъёонд орсон итгэлцїїрїїдийн утгыг:
К2 – 60 м хїртэл єндєртэй бїх тєрлийн усны тївшин єргєх
байгууламжид 0.8; 100 м-ээс єндєр байгууламжид 1; эдгээр
хэмжигдэхїїнїїдийн хоорондох єндєртэй байгууламжид К 2-ийн утгыг
шугман хамаарлаар сонголт хийж, бусад бїх байгууламжид 1 гэж
авна.
К1 =0,25-аар авна.
Кy - Шороон байгууламжийн хувьд барилгын талбай нь 7-8 баллын
газар хєдлєлтийн бол 0.7; 9 баллад 0.65; харин усны тївшин єргєх
бетон болон тємєр бетон байгууламж 7-8 баллад 1; 9 баллын їед
0.8 байна. 
bi –г (2), (3) томъёогоор тодорхойлно.
Бїх тохиолдолд  k j b i -г 0.8-аас багагїйгээр авна.
Тївшин єргєх I ангиллын усны барилга байгууламжийн хувьд А гэсэн
хурдатгалын вектороор тодорхойлсон газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг
20%-аар нэмэгдїїлж авна.
5.15. Газар хєдлєлтийн їйлчлэл хэвтээ ба налуу чиглэлтэй байх їед нэг
хэмжээст бїдїївчээр хийгдэж буй усны барилга байгууламжийн
тооцоонд газар хєдлєлтийн хэвтээ ачааллыг (1) ба (2) томъёогоор
тодорхойлно. Гэхдээ газар хєдлєлтийн налуу їйлчлэлийн їед ((2)
томъёонд байгаа) газар хєдлєлтийн хэвтээ чиглэлийн їйлчлэлийг
тодорхойлохдоо А-гийн утгыг 0.87, харин босоо чиглэлийн їйлчлэлийг
тодорхойлохдоо 0.5 гэсэн итгэлцїїрээр їржїїлэх ба  b ih ik  = 1 гэж авна.
5.16. Усанд байгаа байгууламжийн Qк жинг усны хєвїїлэх їйлчлэлийн
хїчийг тооцохгїйгээр тодорхойлно. Байгууламжийн энэхїї элементийн
нїх сїв хєндийд байгаа усны жинг нэмэлт жин болгон тооцно. Qк
хэмжигдэхїїнд усны инерцийн нєлєєллийг тооцохдоо усны жинг  m B g -
тэй тэнцїїгээр нэмэгдїїлж авна.
Энд: mВ – энэ нормын 5.26.¸5.27. заалтын дагуу тодорхойлсон
усны жин
g- хїндийн хїчний хурдатгал
5.17. Усны барилгын туннель, болон бусад газар доорх байгууламжийн
тооцооны їед газар хєдлєлтийн долгион дайрч буй орчинд їїсэх газар
хєдлєлтийн даралтыг тусад нь, тїїнчлэн байгууламжийн єєрийн Qк
жингээс їїсэх газар хєдлєлтийн ачааллыг (12) томъёогоор мєн
орчины чулуулагын Qп жингээс їїсэх газар хєдлєлтийн ачааллыг (13)
томъёогоор тус тус тодорхойлно. 
S k  = AK 1Q k K h  (12) 
S n  = AK 1Q n K h  (13)
энд Кh – байгууламжийн байрлах гїнээс (h) хамаарсан итгэлцїїр
100 м хїртэлх гїнд бол Кh-ийн хэмжээ шугаман хамаарлаар 1¸0.5
хїртэл єєрчлєгдєнє, харин 100м-ээс их гїнтэй їед 0.5 гэж авна.
Эргийн хажуу налуу дахь хадан хєрсєнд газар хєдлєлтийн ачааллыг
(13) томъёогоор тодорхойлоно. Энэ їед Kh=1 байна.
5.18. Хадан бус буурин дээрх усан зогсоолын хамгаалалтын байгууламж, ус
халиах бетонон боомт маягийн хєшїїн цул байгууламжуудын газар

33
 БНбД 22.01-01

хєдлєлтийн ачааллыг уян налархай буурин дээрх хатуу биеийн нэгэн

адил тооцно.
5.19. Усны барилгын туннелийн газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн тооцоог энэ
нормын 5.29. -єєр гидродинамикийн даралтыг тооцож 5.17. заалтын
дагуу хийж гїйцэтгэнэ.
5.20. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг тооцсон тїших хана, боомт, бусад усны
барилга байгууламжуудын газар доорхи хэсэг дэхь барьцалдалгаагїй
хєрсний идэвхитэй qc, идэвхигїй qc* даралтуудыг (14) томъёогоор
тодорхойлно.
cos 2 (j - q - e ) ü
q c = r c gH  ï
( )
cos q cos (q + d + e ) 1 + z 
2 
ï
ï
*  cos  (j - q - e )
2 
ý (14)
q c  = r c gH  2  ï
æ ö
cos q cos (q - d - e )çç1 - z *  ÷÷ ï
è ø ïþ
Энд:
sin (j - a - e ) sin (j + d )
z  =
cos (q - a ) cos (q + d + e )
sin (j + a - e ) sin (j + d )
z *  =
cos (q - a ) cos (q - d - e )
r 0 g  нь газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн хэвтээ чиглэлд;
rg 
r c g  = :
cos e
налуу чиглэлд; 
1 - 0 . 5 AK 1 
r c g  = rg  ; 
cos e
тэнцїї байна.
0 . 87 AK 1 
tg e = ; 
1 - 0 . 5 AK 1 
r - хєрсний нягт;
Н – хєрсний гадаргуугаас дооших хананы ирмэг хїртлэх гїн;
q - хананы ирмэгийн босоо чиглэлд їїсгэх налуугийн єнцєг;
a - хэвтээ чиглэлд хєрсний гадаргуугын їїсгэх налуугийн єнцєг;
j - хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг;
d - хананы гадаргуу дахь хєрсний їрэлтийн єнцєг; 
e = arctgAK 1  - хєрсний нягтшилт r ба  rgAK 1  гэсэн газар
чичирхийллийн хїчний тэнцїї їйлчлэлийн босоо чиглэлээс хазайх
єнцєг;
g- хїндийн хїчний хурдатгал;
Тїшиц ханан дахь усаар ханасан хєрсний идэвхитэй qc ба идэвхигїй
qc* даралтыг тодорхойлож буй тохиолдолд томъёонд хєрсний умбуур
жинг (r-rв)g оруулаж тооцно, харин газар чичирхийллийн хїчийг
(rнасgAK1) усаар ханасан хєрсний нягтаар тооцно. Энэ їед тэнцїї
їйлчлэлийн хїчний хазайх єнцєг 
r g 
e = arctg  HAC AK 1  -тай тэнцїї.
( r - r B ) g 

34
 БНбД 22.01-01

Энд : rв – усны нягт,

Усаар ханасан хєрсний хананд їзїїлэх усны даралтыг статик
тооцоонд тодорхойлдогын нэгэн адил тооцож мєрдєнє. Усан доорх
хєрсний хувьд тїїний гадарга дээрх усны газар хєдлєлтийн даралтыг
мєн тийм гїнд байх хананд їзїїлэх газар хєдлєлтийн усны даралттай
тэнцїїгээр тооцно.
a єнцєг нь 100-аас бага їед (r-rв)gН –ийн оронд ойролцоогоор (r-
rв)gН+р гэж авахыг зєвшєєрнє.
Энд: р – хєрсний гадарга дээрх усны даралт
Тайлбар: идэвхитэй даралтыг тодорхойлох їед р>0, харин идэвхигїй
даралтыг тодорхойлох їед р<0 байна.
5.21. Нэг хэмжээст (консоль) бїдїївчээр тооцоо нь хийгдэж буй барилга
байгууламжийн хувьд хувийн хэлбэлзэлийн хэлбэрийг 3-аас
багагїйгээр, харин 2 хэмжээст бїдїївчээр тооцоо нь хийгдэж буй
бетонон боомтын хувьд хэлбэлзэлийн хэлбэрийг 10-аас багагїй,
шороон боомтын хувьд 15-аас багагїй хэлбэрээр тооцно.
5.22. I ба II ангиллын усны барилга байгууламжийн їндэслэл зохиох болон
III ба IV ангиллын байгууламжийн зураг тєсєл зохиох їед газар
хєдлєлтийн ачааллыг тодорхойлохдоо хэлбэлзэлийн доод хэлбэрээр
авах бєгєєд энэ хэлбэрт тохирох байгууламжийн хэв гажилтыг
ойролцоогоор тооцохыг зєвшєєрнє. Нэг хэмжээст бїдїївчээр тооцдог
байгууламжид їйлчлэх газар хєдлєлтийн ачааллыг (1) ба (2) томъёог
баримтлан тооцно. Энэ їед hik итгэлцїїрийг (6) томъёогоор бодохыг
зєвшєєрнє.
5.23. Барилга байгууламжийн тогтворжилтын тооцоонд хадан бус буурийн
шилжих хэсэг дэхь инерцийн ачааллыг буурийн шилжилтийн АК1
хурдатгалын їед тодорхойлно.
5.24. Усны шороон барилга байгууламжийн хувьд шилжилтэн дэхь
налуугийн тогтворшилтыг дугуй цлиндрийн, нугарсан болон бусад
гадаргуугын гулсалтын аргаар эдгээр байгууламжийн тєсєл зохиох
нормын дагуу шалгасан байвал зохино. Хоёрлсон болон гурвалсан
бїдїївчээр байгууламж дээрх газар хєдлєлтийн ачааллыг тооцох їед
налуугийн тогтворжилтыг шалгахын тулд байгууламжийн К цэг дээрх
арkj тооцооны хурдатгалыг ((15) томъёогоор тодорхойлогдох)
ашиглахыг зєвшєєрнє. 
n
a pkj  = AK 1 K 2  å [ K y b h
i  ikj  ] 2  (15)
i =1 

5.25. Газар хєдлєлтийн їйлчлэл дэхь усны барилга байгууламжийн

тооцоонд газар хєдлєлтийн ачаалал ба хувийн хэлбэлзэлийн їеїдийг
тодорхойлохдоо усны инерцийн нєлєєг тооцно.
5.26. 5.27.-д зааснаас бусад усны барилга байгууламжийн хувьд тэдгээрийн
гадаргуугын нэгж талбайд оногдох усны хэвтээ чиглэлийн жинг (масс)
mв (16) томъёогоор тодорхойлно.
m B = r B h my (16)
Энд: rв- усны нягт; h – байгууламжийн дэрэгдэх усны гїн; m- усны
масстай холбогдсон 10 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох (нэгжгїй)
итгэлцїїр; y - усан сангийн уртын хязгаарлалтыг тооцсон (нэгжгїй)
итгэлцїїр їїнийг l/h³3 бол 1-тэй тэнцїї, l/h<3 бол хїснэгт 11 дїгээр
хїснэгтээс авна; l- барилга байгууламжийн эсрэг орших усан сангийн

35
 БНбД 22.01-01

эрэг хїртлэх усны чєлєєт гадаргуугаас 2/3h гїнд орших зай (шлюз
болон тїїнтэй адилтгах байгууламжийн хувьд хийцийн эсрэг орших
хануудын хоорондох зай)
Тайлбар: 1. Байгууламжийн хэлбэлзэлийн шинж чанарыг 10 дугаар хїснэгтээс урьдчилан
сонгохдоо хадан бус буурин дээрх бетон болон тємєр бетон боомтын хувьд байгууламжийн
шилжилт, эргэлтийн хэлбэлзэлїїдийг хадан хєрсєн дээрх хєшїї биеийн шилжилт, гулзайлтын
хэв гажилтын нэгэн адил харин шороон боомтын хувьд шилжилтийн хэв гажилтаар тооцож
авна. Тооцоонд бол усны жинтэй (масстай) нийлсэн хэлбэлзэлийн хамгийн их утгыг авч
тооцно.
2. Хэрэв барилга байгууламж 2 талдаа устай бол тїїний нэгдсэн жинг байгууламжийн тал
бїрээс їзїїлэж буй усны жингийн нийлбэртэй тэнцїїгээр авч тооцно.
5.27. Цамхагт ус татамж, гїїрийн тулгуур ба гадас маягын тусдаа орших
байгууламжуудын хувьд хийцийн нэгж уртад ноогдох усны (масс) жинг
(17) томъёогоор тодорхойлно.
mB = r B d 2 m (17)
Энд: d – дугуй буюу дєрвєлжин хєндлєн огтлолтой байгууламжийн
голч ба нэг талын хэмжээ, м; m -10 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох
нэгжгїй итгэлцїїр;
Тайлбар: Гадасны хєндлєн хэлбэлзэлийн їед нэгж урт дахь усны жинг mв гадасны нэгж
уртын эзэлхїїнд эквивалент усны жинтэй тэнцїїгээр авахыг зєвшєєрнє.
5.28. Усны тїрэлтгїй байгууламжуудын бат бэх, тогтворжилтын тооцоонд
газар хєдлєлтийн усны даралтыг (18), (19) томъёонуудаар
тодорхойлно.
а) усан онгоцны зогсоол болон хамгаалалтын хєшїїн цул
байгууламжийн хувьд
p = AK 1 r B ghD y ; 
P  = AK 1 r B gh 2 Wy ;  (18)
h 0  = h c
б) 5.27-д заагдсан тусдаан байрлалтай байгууламжуудын хувьд
p 0  = AK 1 r B gd 2 D ; 
P 0  = AK 1 r B gd 2 Wh ;  (19)
h 0  = h c
Энд: р – байгууламжийн гадаргуугын нэгж талбайд харгалзах
гидродинамикийн даралтын эпюрын ординат; р0 – тусдаан байгаа
байгууламжийн нэгж єндєрт харгалзах усны динамик даралтын
эпюрийн ординат; Р – байгууламжийн нэгж урт дахь гидродинамикийн
нийлмэл даралт; Р0 – тусдаан байрлалтай байгууламж дахь мєн тийм
даралт; h0 – усны динамик даралтын тэнцїї їйлчлэх цэгийн гїн; D, W,
c - 10 дугаар хїснэгтээр тодорхойлогдох хэмжиих нэгжгїй
итгэлцїїрїїд
Тайлбар: Хэрвээ байгууламж нь 2 талдаа устай бол гидродинамикийн даралтыг
байгууламжийн тал тус бїрээс їйлчлэх гидродинамикийн даралтын нийлбэрийн туйлын
утгатай тэнцїїгээр авна.
5.29. Тїрэлттэй ус дамжуулах байгууламжид гидродинамикийн даралтыг
рмакс (20) томъёогоор тодорхойлно. 
AK 1 
p max  = r B gC B T 0  (20)
2 p
Энд: Св – усан дотор тархах дууны хурд ,1300 м/с тэнцїї; Т0 –газар
хєдлєлтийн їед хєрсний хэлбэлзэлийн зонхилох їе, 0.5 секундтэй
тэнцїї гэж авна;

36
 БНбД 22.01-01

5.30. Усны барилга байгууламжийн газар хєдлєлтийн босоо чиглэл дэхь

їйлчлэлийг тооцохдоо байгууламжийн налуу дээр їїсэх газар
хєдлєлтийн усны нэмэгдэл даралтыг рдоп (даралтын ординат) (21)
томъёогоор тооцно.
p DOP = 0 . 5 r B gzAK 1  sin q (21)
Энд: z- авч їзэж буй огтлолоос усны гадаргуу хїртлэх зай;
q - байгууламжийн (усны тїрэлттэй тал дахь) гадаргуугын босоо
тэнхлэгтэй їїсгэх налалтын єнцєг;
5.31. Усан сангийн усны тооцоот тївшингєєс боомтын хяр хїртлэх єндрийг
тодорхойлох їед J=6¸9 баллын газар хєдлєлтийн усан санд їїсэх
тектоник хэв гажилтын давалгааны єндєрийг (22) томъёогоор
тодорхойлно. 
D h = 0. 4 + 0 . 76 ( J  - 6 )  (22)
5.32. Усны барилга байгууламжийн тїрэлттэй байх чиглэлийн дагуу газар
хєдлєлтийн їйлчлэлийг тооцохдоо усан орчны нєлєєллийг тооцохгїй
байж болно.

Усны барилга байгууламжийн байршил ба заавал

мєрдєх арга хэмжээ
5.33. Усны тївшин єргєх барилга байгууламжуудыг газар хєдлєлтийн мужид
байгуулахдаа тэдгээрийн буурийн хадан хєрс бага зэрэг ч гэсэн
хєдєлгєєнд орж болзошгїй тектоник хагаралуудаас аль болох зайтай
газарт байрлуулна.
5.34. Усан зангилааны їндсэн барилга байгууламжуудыг (боомт, УЦС-ын
барилга, ус хаях байгууламж) 5.33. –д заасан нєлєєлєл аль болох
байхгїй байх хадан буурин дээр байрлуулна.
5.35. I ба II ангиллын усны тївшин єргєх бетонон байгууламжуудыг механик
шинж чанараараа огцом ялгагдсан нийлмэл чулуулаг бїхий эсрэг
орших эргийн налууд байрлуулахыг зєвхєн тусгай їндслэлээр
зєвшєєрнє.
5.36. Байгууламжийн бууринд тогтворгїй ул хєрсний їе байгаа бол (лаг, уян
налархай шавар г.м) эдгээр хєрсийг зайлуулах эсвэл тэдгээрийг
нягтруулах, бэхжїїлэх тусгай арга хэмжээг урьдчилан авна. Гэхдээ
усны барилга байгууламжийн бууринд дээр заасан арга хэмжээг
авалгїйгээр эдгээр хєрсийг ашиглаж болохоор бол тусгай судалгаа
шинжилгээг їндэслэсэн байна. Хадан хєрсєн дээр усны барилга
байгууламжийг барих їед тэдгээрийг буурьтай нь нягт холбох ба
хєрсийг бэхжїїлэх арга хэмжээг хэрэгжїїлэхэд онцгой анхаарал тавих
ёстой.
5.37. Байгууламжийн биеэнд буюу бууринд усаар ханасан
барьцалдалгаагїй ул хєрс байгаа бол газар хєдлєлтийнїйлчлэлийн
їед тэдгээрийн шингэрэлт їїсэж болох эсэхэд їнэлэлт єгнє.
Байгууламжийн бие буюу буурийн ул хєрсєнд шингэрэлт явагдах бол
тїїнийг нягтруулах бэхжїїлэх арга хэмжээг урьдчилан авна.
5.38. Орчны ул хєрсєєр баригдах боомтын ус тулах элементїїдэд уян
налархай буюу хагас хєшїї ядро хэрэглэнэ. 50м хїртэлх боомтонд
асфальтон бетон экран буюу диафрагма, харин 50-100м хїртлэх
єндєр боомтонд асфальтобетон диафрагма хэрэглэнэ. Ингэхдээ
шїїрэлтийн эсрэг байгууламжуудыг буурьтай буюу хажуу налуутай
найдвартай холбож єгєхєд онцгой анхаарал тавьж єгнє.

37
 БНбД 22.01-01

5.39. Боомтын дээд талын усаар ханадаг хэсгийг газар хєдлєлтийн

їйлчлэлийн їед шингэрэлтэнд ордоггїй томоохон ширхэглэлтэй ул
хєрсєєр (чулуун хаялага, хайрга болон дайрга г.м) хийж єгнє. Боомтын
дээд талд ийм материал байхгїй тохиолдолд шїїрїїлэх єндєр
чанартай том хэмхэгдэст материалыг хэвтээ їеэр єрж єгнє.
Тайлбар: Энэ заалт нь дээд талдаа экрантай усны барилга байгууламжид хамаарахгїй.
5.40. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлд шороон боомтын дээд, доод налуугийн
тогтворжилтыг сайжруулах зорилгоор гадна талын їеийг ялангуяа
боомтын хяр орчмын бїсийг дээд зэргээр нягтруулах, тэрчилэн налууг
чулуун хаялагаар болон тємєр бетонон хавтангаар бэхлэж єгнє.
5.41. Бетонон боомтын темпаратурын болон хийцийн заадасуудыг
сонгохдоо боомтын болон хажуу налуугийн бууринд усны тїрэлттэй
талаас ус нэвтрїїлэхгїй, харьцангуй шилжилт зєвшєєрєгдєх
хэмжээнд байх хєрсний суларсан бїсэд хийнэ.
5.42. Газар хєдлєлтийн 8-9 баллын талбайд усан онгоцны зогсоолын
хамгаалалтын байгууламжийг (долгион унтраагч, хамгаалах далан)
чулуун хаялга, ердийн болон хэлбэржїїлсэн том жижиг цулуудаар
хийцїїдээр байгуулна. Газар хєдлєлтийн 8-9 баллын їед эдгээр
барилгуудын налалтын єнцєгийг газар хєдлєлтгїй мужын
зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс 10-20%-р багасгаж авна.
5.43. Усан онгоцны зогсоолын байгууламжийг хєрсний нэг талын даралтанд
ордоггїй тийм тєрлийн бїтээцээр байгуулна. Хэрэв энэ нєхцєл
биелэгдэхгїй тохиолдолд хадан бус бууринд бэхэлсэн ган хашмал
хана, хадан бууринд томоохон цул гигантан ханыг хэрэглэнэ. Газар
хєдлєлтийн 7, 8 баллын їед байгууламжийн цулжилтыг хїчитгэсэн
тусгай арга хэмжээ авсан ердийн гєлгєр угсармал хийцїїдийг
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

38
 БНбД 22.01-01

10 дугаар хїснэгт
Барилга Итгэлцїїрїїд
байгууламжийн
хєдєлгєєний шинж m D W c 
чанар
z c ¹ h  їед
суулттай буурин
дээрхи босоо 2 h  2 h  0 . 543 z c - 0 . 325 h  0. 325 z c  - 0 . 210 h 
z c R - G  z c R - G 
тїрэлттэй хэв p  p 
гажилтанд орохгїй
z c  - h  0 . 543 z c  - 0 . 325 h 
байгууламжийн z c  - z  z c  - z 
эргэлтийн
хэлбэлзэл 
Хэв гажилтанд
ордоггїй
байгууламжуудын
хэвтээ давших
шилжилт:
Босоо тїрэлтийн
R R 0 . 543  0.6
гадаргуутай
Налуу тїрэлтийн
R sin 2 q  R sin 2 q  0 . 543 R sin q  0.6
гадаргуутай
V хэлбэрийн
хавцалд босоо
даралтын
гадаргуутай хэв
гажилтанд ордоггїй
m 1 D =  m1 - -
байгууламжуудын
хэвтээ давших
шилжилт 
Босоо тїрэлтийн
гадаргуутай
консоль маягийн R + C 1 ( a - 1 ) 
байгууламжийн
R + C 3 ( a - 1 )  - -
1 + C 3 ( a - 1 ) 
хэвтээ гулзайлтын
хэбэлзэл 
Босоо тїрэлтийн
гадаргуутай aR - C 3 ( a - 1 ) 
консоль маягийн aR - C 2 ( a - 1 ) 
байгууламийн z 2  - -
a - ( a - 1 )  3 
хэвтээ шилжилтийн h 
хэлбэлзэл 
Дугуй хэлбэрийн
хєндлєн огтлолтой
цамхагт ус гаргуур,
гїїрийн тулгуур, d 1  d 1  p 
гадасан суурь зэрэг p  æ z ö 2 h  p  æ z ö 2 h  2 h + d 1 
тусдаан орших ç ÷ ç ÷ d
4 è h ø 4 è h ø 4 ( 1 + 1  )  4 h + d 1 
босоо 2 h 
байгууламжуудын
хэвтээ чиглэлийн
хэлбэлзэлэл 
Шоо дєрвєлжин
хєндлєн огтлолтой d 2 d 2 1 
æ z ö 2 h  æ z ö 2 h  2 h + d 2 
мєн тийм ç ÷ ç ÷ d
барилгуудын хэвтээ è h ø è h ø 4 ( 1 +  2  )  4 h + d 2 
хэлбэлзэл  2 h 
Тайлбар: 1.  R ,  G ,  m1 ,  C1, C2, C3 - итгэлцїїрїїдийг 12 дугаар хїснэгтээс авна;

39
 БНбД 22.01-01

z- усны жингийн хэмжээг тооцож авсан тїрэлттэй талын цэгийн ординат (координатийн эхийг усны
гадаргуугын тївшин дээр авна.);
zc- эргэлтийн тєвийн ординат, усан орчны нєлєєллийг тооцолгїйгээр байгууламжийн тооцоогоор
тодорхойлогдно;
q- даралттай талын хэвтээ чиглэл дэхь налуугийн єнцєг;
d1 – дугуй хєндлєн огтлолын голч, м;
d2- шоо дєрвєлжин хєндлєн огтлолын талын хэмжээ, м;
a- усан орчны нєлєєллийг тооцоогїй боомтын тооцоогоор тодорхойлогдох хярын хурдатгалыг АК1
їрїїжїїлсэн хэмжээнд харьцуулсан харьцаа
2. Тїрэлттэй талын налуугийн єнцєг q³750 тохиолдолд эдгээр нэгжгїй итгэлцїїрїїдийг босоо
тїрэлттэй талын нэгэн адил тооцно.
3. Їндсэн огтлол бїхий тэгш хэмтэй аркан боомтын хувьд хэмжих нэгжгїй итгэлцїїр m1 –ийн утгыг 10
дугаар хїснэгтээр тодорхойлж авна. Харин бусад огтлол бїхий аркан боомтын хувьд энэ
итгэлцїїрийн утгыг 1.3m1 хїртэл шугман хамаарлалаар єсгєж авна.
4. 10 дугаар хїснэгтэд авч їзээгїй тохиолдолд усны жинг тусгай тооцоогоор тодорхойлно.

11 дїгээр хїснэгт 
L / h  харьцаа 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2 2.5 3
Хэмжих
нэгжгїй 0.26 0.41 0.53 0.63 0.72 0.78 0.83 0.88 0.9 0.93 0.96 1
итгэлцїїр y

12 дугаар хїснэгт
Хэмжих нэгжгїй z / h  харьцаа
итгэлцїїрїїд  0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
R 0.23 0.36 0.47 0.55 0.61 0.66 0.7 0.72 0.74 0.74
G 0.12 0.23 0.34 0.45 0.55 0.64 0.72 0.79 0.83 0.85
b / h = 3 : 1  0.22 0.38 0.47 0.53 0.57 0.59 0.61 0.62 0.63 0.68 
0 
q=90 b / h =  2 : 1  0.23 0.35 0.41 0.46 0.49 0.52 0.53 0.54 0.54 0.55 
m1 b / h = 1 : 1  0.21 0.29 0.35 0.38 0.41 0.43 0.44 0.45 0.45 0.44
0 
q=30 b / h -ийн 0.08 0.15 0.18 0.22 0.23 0.23 0.22 0.2 0.18 0.15
бїх харьцаа
C1 0.07 0.09 0.1 0.1 0.09 0.08 0.07 0.07 0.06 0.06
C2 0.04 0.09 0.13 0.18 0.23 0.28 0.34 0.38 0.42 0.43
C3 0.86 0.73 0.59 0.46 0.34 0.23 0.14 0.06 0.02 0

Тайлбар: b- усны гадаргуугын тївшин дэхь хавцалын єргєн

40
 БНбД 22.01-01

Улсын Барилгын
Хорооны 1987 оны 105 дугаар
тогтоолын 1-р хавсралт

Газар хєдлєлтийн хїчийг баллаар авах заалттай газар хєдлєлтийн бїс

нутагт байрласан монгол улсын хотуудын жагсаалт
Д/д Хотын нэр Аймаг, сумын нэр Газар хєдлєлтийн балл
1 2 3 4
1 Алтай Говь-Алтай 93
2 Арвайхээр Євєрхангай 72
3 Баруун-Урт Сїбаатар 5
4 Баянхонгор Баянхонгор 83
5 Булган* Булган 7, 8, 9
6 Даланзадгад* Ємнєговь 9, 10
7 Дархан Сэлэнгэ 72
8 Зуунмод* Тєв аймаг 6, 7, 8
9 Зїїнхараа Сэлэнгэ 73
10 Мандалговь Дундговь 73
11 Мєрєн Хєвсгєл 7, 8
12 Налайх Улаанбаатар 72
13 Сайн-Шанд Дорноговь 5
14 Тосонцэнгэл Завхан 93
15 Сїхбаатар* Сэлэнгэ 6, 7, 8
16 Улаангом* Увс 8, 9
17 Єлгий Баян-Єлгий 82
18 Улиастай* Завхан 6, 7, 8
19 Єндєрхаан Хэнтий 6
20 Хатгал Хєвсгєл 93
21 Ховд* Ховд 8, 9
22 Цэцэрлэг Архангай 83
23 Чойбалсан Дорнот 5
24 Эрдэнэт* Булган 7, 8
25 Багануур (Нїїрст) Улаанбаатар 6
26 Шарын гол Сэлэнгэ 72
27 Улаанбаатар* Нийслэл 6,7, 8
28 Улаанбаатар* (1-10 Нийслэл 7, 8
бичил хороолол)

Тайлбар: 1.*Тэмдгээр тэмдэглэгдсэн хот суурин газруудад газар хєдлєлтийн бичил мужлал хийгдсэн тул материалыг Одон
орон, геофизикийн судалгааны тєвєєс їзэж болно.
2.Газар хєдлєлтийн баллын баруун доод буланд бичигдсэн нь давтагдалтын тоо:
2-50-иас наашгїй жилд 1 удаа тохиолдоно.
3-500-аас наашгїй жилд 1 удаа тохиолдоно.

41
 БНбД 22.01-01

Улсын Барилгын
Хорооны 1987 оны 105 дугаар
тогтоолын 2-р хавсралт

Газар хєдлєлтийн хїчийг баллаар авах заалттай газар хєдлєлтийн бїс

нутагт байрласан тєв, суурин газрын жагсаалт
Д/д Тєвийн нэр Сум, хороодын нэр Газар хєдлєлтийн
хїч /баллаар/
1 2 3 4
1.Архангай аймаг
1 1.Алтан Овоо Цэнхэр 82
2 2.Баян Хашаат 82-92
3 3.Баянцагаан Жаргалант 73
4 4.Булгийн дэнж Булган 73
5 5.Жаргалант Батцэнгэл 82
6 6.Жаргалант Чулуут 93
7 7.Заанхошуу Их тамир 83
8 8.Зэгстэй Єгийннуур 92
9 9.Таванбулаг Тївшрїїлэх 82
10 10.Тээл Єндєр-Улаан 83
11 11.Єлзийт Эрдэнэмандал 82
12 12.Уубулан Хайрхан 92
13 13.Хорго Тариат 83
14 14.Хотонт Хотонт 92
15 15.Хужирт Цэцэрлэг 82
16 16.Хунт Хангай 83
17 17.Хашаат Єлзийт 92
2.Баян-Єлгий
1 Билїї Улаан хус 92
2 Буга Бугат 82
3 Буянт Буянт 92
4 Жаргалант Булган 92
5 Ногооннуур Ногооннуур 92
6 Рашаант Дэлїїн 92
7 Толбо Толбо 92
8 Уужим Сагсай 92
9 Хєшєєт Цэнгэл 92
10 Цагааннуур Цагааннуур 82
11 Цагаангїнж Алтанцєгц 92
12 Цул-Улаан Баяннуур 92
13 Чихэртэй Алтай 82
3.Баянхонгор аймаг
1 Баянбулаг Баянбулаг 83
2 Баянбулаг Баянцагаан 92
3 Баянсайр Баацагаан 72
4 Баянхошуу Галуут 73
5 Бодь Жинст 72
6 Булган Баян-Єндєр 92
7 Буянт Бууцагаан 72
8 Дэлгэрмєрєн Хїрээмарал 72
9 Жаргалант Жаргалант 93
10 Заг Заг 93
11 Задгай Бємбєгєр 83
12 Залаа Шинэжинст 82
13 Улаан-Уул Єлзийт 83
14 Єргєн Баянговь 92
15 Хатансуудал Баянлиг 92
16 Хєвийн-Ам Гурванбулаг 83
17 Хориулт Богд 82

42
 БНбД 22.01-01

18 Хєхбїрд Баян-Овоо 83
19 Эрдэнэцогт Эрдэнэцогт 83
4.Булган аймаг
1 Авзага Гурван булаг 92
2 Бугат Бугат 82
3 Дархан Бїрэгхангай 92
4 Ингэт толгой Сэлэнгэ 82
5 Мааньт Хишиг-Єндєр 92
6 Мандал Орхон 82
7 Сїїж Дашинчилэн 92
8 Сєрт Хангал 72
9 Тэшиг Тэшиг 72
10 Хїрэмт* Сайхан 8, 9, 10
11 Хутаг Хутаг-Єндєр 82
12 Шарга Баян-Агт 82
13 Эрхэт* Могод 8, 9, 10
14 Жаргалант Хангал 72
15 Сэлэнгэ Сэлэнгэ 82
5.Говь-Алтай аймаг
1 Баян Баян-Уул 93
2 Баянбат Жаргалант 82-93
3 Баянгол Бугат 93
4 Баян-Овоо Алтай 82-93
5 Гуулин Дэлгэр 82
6 Дарви Дарви 92
7 Жаргалант Бигэр 93
8 Зїйл Тонхил 92
9 Сангийн далай Эрдэнэ 92
10 Сайн-Уст Хєх морьт 72
11 Тайган Дэлгэр 72
12 Тахилт Цогт 93
13 Талшанд Чандмань 92
14 Тєгрєг Тєгрєг 93
15 Халиун Халиун 93
16 Цагаан-Олом Тайшир 82
17 Цээл Цээл 73
18 Шарга Шарга 72
6.Дорноговь аймаг
1 Баян Их хэт 5
2 Буянт ухаа Сайхан дулаан 5
3 Борхийн тал Эрдэнэ 6
4 Зїїн баян Улаанбадрах 5
5 Нїдэн Улаанбадрах 6
6 Сэнж Єргєн 5
7 Тєхєм Мандах 6
8 Улаан-Уул Эрдэнэ 5
9 Єлзийт Сайхандулаан 6
10 Хажуу улаан Дархан 5
11 Хонгор Дэлгэрэх 5-6
12 Хєвсгєл Хєвсгєл 5
13 Цагаан дєрвєлжин Айраг 5
14 Цомог Даланжаргалан 5
15 Чанадмань Алтанширээ 5
16 Чойр Сїмбэр 6
17 Эргэл Хатанбулаг 73
7.Дорнод аймаг
1 Баян Хєлєнбуйр 5
2 Дашбалбар Дашбалбар 5
3 Жаварт хошуу Баян-Уул 6
4 Зїїнбулаг Матад 5

43
 БНбД 22.01-01

5 Наранбулаг Баяндун 6
6 Сїмийн булаг Гурванзагал 5
7 Сэргэлэн Сэргэлэн 5
8 Єндєрхошуу Булган 5
9 Халхгол Халхгол 5
10 Хулстай Чойбалсан 5
11 Хєєвєр Цагаан-Овоо 6
12 Цагаандэрс Баянтїмэн 5
13 Цагааннуур Сїмбэр 5
14 Эрээнцав Чулуутхороот 5
8.Дундговь аймаг
1 Амардалай Дэлгэрцогт 73
2 Аргатай Баянжаргалан 6
3 Бєхєт Єндєршил 5
4 Мандал Сайнцагаан 73
5 Онги Сайхан-Овоо 72
6 Рашаант Єлзийт 6
7 Сангийн далай Эрдэнэдалай 73
8 Суугант Гурвансайхан 73
9 Тавин Адаацаг 73
10 Улаанжирэм Хулд 73
11 Хажуу-Ус Говь-Угтаал 73
12 Хараат Цагаандэлгэр 73
13 Хашаат Дэлгэрхангай 73
14 Цагаан-Овоо Луус 73
15 Цант Дэрэн 73
9.Завхан аймаг
1 Алдар Алдархаан 73
2 Алтай Баянтэс 82
3 Алтан Эрдэнэхайрхан 93
4 Алтанбулаг Баянхайрхан 92
5 Балгатай Шилїїстэй 83
6 Баян-Ухаа Их-Уул 92
7 Буга Дєрвєлжин 82
8 Буянт Отгон 83
9 Зуунмод Идэр 83
10 Зїр Тэс 83
11 Нуга Завханмандал 82
12 Ойгон Тїдэвтэй 92
13 Тэгш Цэцэн-Уул 92
14 Євєгдий Тэлмэн 92
15 Холбоо Сантмаргац 92
16 Хєдрєгє Нємрєг 92
17 Хїнгий Ургамал 82
18 Цавдан Сонгино 92
19 Цагаанчулуунт Цагаанчулуут 73
20 Чандмань Яруу 83
21 Шумуултай Булнай 92
22 Ширээ Цагааанхайрхан 73
10.Євєрхангай аймаг
1 Аргуут Гучин-Ус 72
2 Баянтээг Баянтээг 83
3 Баян-Улаан Зїїнбаян-Улаан 83
4 Бумбат Баян-Єндєр 82
5 Майхан Сант 82
6 Марзад Хайрхандулаан 72
7 Мєнхбулаг Зїйл 82
8 Онги Уянга 83
9 Онгон Бїрд 82
10 Сангийн далай Єлзийт 82
11 Євт Бат-Єлзий 92

44
 БНбД 22.01-01

12 Хархорин Хархорин 92
13 Ховд Богд 92
14 Хоолт Тєгрєг 72
15 Хєєвєр Баруунбаян-Улаан 72
16 Хужирт Хужирт 82
17 Хїрэмт Тарагт 72
18 Цагаан-Овоо Нарийнтээл 72
19 Ширээ Баянгол 72
11.Ємнєговь аймаг
1 Баруунсїм Цогтцэций 73
2 Булган Булган 82
3 Далай Баяндалай 83
4 Долоон Цогт-Овоо 73
5 Их булаг Ханбогд 5
6 Сайншанд Сэврэй 83
7 Сангийн далай Номгон 92
8 Їйзин Манлай 6
9 Урт Гурвантэс 83
10 Єгєємєр Ханхонгор 82
11 Хєвїїн Ноён 83
12 Цоохор Хїрмэн 92
13 Шархулсан Мандал-Овоо 82
14 Эрдэнэцогт Баян-Овоо 6
12.Сїхбаатар аймаг
1 Бїрэнцогт Мєнххаан 6
2 Баясгалант Мєнххаан 6
3 Зуунбулаг Уулбаян 5
4 Овоод Дарьганга 6
5 Сэргэлэн Тївшинширээ 5
6 Улаандэл Асгат 5
7 Хавирга Онгон 6
8 Хайлаастай Сїхбаатар 5
9 Ханхєхий Тїмэнцогт 6
10 Хатавч Халзан 5
11 Хонгор Наран 6
12 Чоногол Эрдэнэцагаан 6
13 Ширээт Баяндэлгэр 5
13.Сэлэнгэ аймаг
1 Алтанбулаг Алтанбулаг 72
2 Баруун хараа Баянгол 72
3 Бугант Ерєє 72
4 Булагтай Хїдэр 72
5 Буурал Хонгор 72
6 Бургалтай Баруун-бїрэн 72
7 Дулаан хан Шаамар 72
8 Дэлгэрхаан Шаамар 72
9 Жаргалант Жавхлант 72
10 Жаргалант Зїїнбїрэн 72
11 Зэлтэр Тїшиг 82
12 Мандал Мандал 72
13 Нарт Орхон 72
14 Номгон Сайхан 72
15 Орхонтуул Орхонтуул 72
16 Тавин Ерєє 72
17 Тїнхэл Мандал 72
18 Хуурч Цагааннуур 82
19 Энхтал Сант 72
20 Орхон Шаамар /Орхон/ 72
21 Шарын-Гол Хонгор 72

45
 БНбД 22.01-01

14.Тєв аймаг
1 Алтанбулаг Алтанбулаг 73-82
2 Ар асгат Угтаал-Цайдам 72-82
3 Аргалант Аргалант 82
4 Архуст Эрдэнэ 72
5 Байшинт Єндєрширээт 82
6 Бат-Єлзий Заамар 82
7 Баяндэлгэр Баяндэлгэр 72
8 Баян тєхєм Бїрэн 82
9 Баясгалант Баянжаргалан 73
10 Борнуур Борнуур 72
11 Булаг Мєнгєнморьт 72
12 Дунд-Урт Баянцогт 82
13 Жавхлант Сїмбэр 72
14 Жаргалант Жаргалант 72
15 Зогсоол Баянцагаан 73
16 Зуун мод Сэргэлэн 72
17 Их сїїж Борнуур 72
18 Их хайрхан Баян-Єнжїїл 73
19 Лїн Лїн 82
20 Мандал Батсїмбэр 72
21 Мааньт Баян 73
22 Нарст Эрдэнэ 72
23 Оргил Цээл 72
24 Улаанхад Баянхангай 82
25 Улаанхудаг Эрдэнэсант 82
26 Хужирт Дэлгэрхаан 82
27 Энгэр шанд Баянзїрх 72
28 Гачуурт Батсїмбэр 72
29 Жаргалант Партизан 72
30 Багануур Баян-дэлгэр 72
15.Увс аймаг
1 Байшинт Бєхмєрєн 82
2 Баруунтуруун Баруунтуруун 92
3 Бугат Хяргас 92
4 Жаргалант Зїїнхангай 92
5 Зїїнхєвєє Давст 82
6 Зэл Зїїнговь 92
7 Мєндєєхєє Цагаанхайрхан 92
8 Наранбулаг Наранбулаг 92
9 Намир Ємнєговь 82
10 Торомт Тэс 72
11 Хавцал Тїргэн 92
12 Хармод Сагил 92
13 Хар-Ус Єлгий 92
14 Хархираа Тариалан 92
15 Хєх толгой Ховд 92
16 Цалгар Малчин 92
17 Цэцэрлэг Єндєрхангай 92
18 Шарбулаг Завхан 72
16.Ховд аймаг
1 Алтантээл Зэрэг 92
2 Баянхошуу Мянгад 92
3 Бор-Їзїїр Алтай 72-82
4 Булган Дарви 92
5 Бїрэнхайрхан Булган 92
6 Буянт Буянт 92
7 Дунд-Ус Ховд 92
8 Дуут Дуут 92

46
 БНбД 22.01-01

9 Тєгрєг Манхан 92
10 Їенч Їенч 92
11 Улаан толгой Мєст 92
12 Урд гол Чандмань 92
13 Хар-Ус Эрдэнэбїрэн 92
14 Цэнхэр Мєнхайрхан 92
15 Цэцэгнуур Цэцэг 92
16 Дєргєн Дєргєн 82
17.Хєсгєл аймаг
1 Алтрага Баянзїрх 82
2 Бадрах Тариалан 82
3 Баян Бїрэнтогтох 82
4 Булаг Тїнэл 82
5 Булган Цагаан-Їїр 72
6 Жаргалант Тємєрбулаг 92
7 Зєєлєн Ренчинлхїмбэ 93
8 Идэр Галт 92
9 Мандал Арбулаг 93
10 Манхан Алаг-Эрдэнэ 93
11 Оргил Жаргалант 92
12 Рашаант Рашаант 82
13 Сэлэнгэ Их-Уул 82
14 Тєгєл Улаан-Уул 93
15 Турт Ханх 93
16 Халбан Цэцэрлэг 92
17 Хєхєє Чандмань-Єндєр 72
18 Цагааннуур Ногооннуур 82
19 Цэнгэл Тосонцэнгэл 82
20 Шарга Цагаан-Уул 92
21 Эрдэнэт Шинэ-Идэр 92
18.Хэнтий аймаг
1 Аварга Дэлгэрхаан 73
2 Баян Баян-Адрага 73
3 Баян Баянхутаг 6
4 Баянбулаг Ємнєдэлгэр 73
5 Баян-Овоо Дадал 73
6 Бїрэнхаан Норовлин 73
7 Буянт Буянт 6
8 Бэрх Бат норов 6
9 Дархан Дархан 6
10 Дулаан Дэлгэрхаан 73
11 Дундбїрд Батноров 6
12 Жавхлант Баян-Овоо 6
13 Жаргалтхаан Жаргалтхаан 73
14 Модот Цэнхэрмандал 6
15 Мєрєн Мєрєн 6
16 Номгон Єлзийт 6
17 Онон Биндэр 73
18 Улаан-Эрэг Баянмєнх 6
19 Улз Норовлин 6
20 Хужирт Галшар 6
21 Хэрлэн Хэрлэн 6
22 Эг Батширээт 73

Тайлбар: 1.* тэмдгээр тэмдэглэгдсэн хот суурин газруудад газар хєдлєлтийн бичил мужлал хийгдсэн тул материалыг Одон
орон, геофизикийн судалгааны тєвєєс їзэж болно.
2.Газар хєдлєлтийн баллын баруун доод буланд бичигдсэн тоо газар хєдлєлтийн давтагдалтыг заана.

47
 БНбД 22.01-01

48