11001

01001
110010
100111
11001
01001
Matematiari i filozofi:
Gottfried Wilhelm Leibnitz - algebarizaciji Aristotelove logike.
De Morgan i Hamilton

Engleski matematiar i filozof George Boole - osniva suvremene
matematike logike.

Teorijske postavke algebre logike G. Boole je uveo 1847. godine,
a objavljene su u njegovoj knjizi 1854. godine.

Prema Boole struktura naeg logikog miljenja je dvoznana
(binarna, odnosno bivalentna).

Svaki na sud o nekoj pojavi moe poprimiti samo jednu od dvije
mogue vrijednosti: tono ili netono, istinito ili lano,
da ili ne, dobro ili loe.
Povijesni razvitak
Sudovi
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Istinitost nekog suda se oznaava 1, a neistinitost 0.

Sud predstavlja iskaz koji ima smisla i za njega vrijede princip
kontradikcije i princip iskljuenja treeg.

Prema principu kontradikcije svaki sud ima najvie jednu osobinu
istinitosti ili neistinitosti. To znai da ne postoji sud koji je istovremeno
istinit i neistinit.

Princip iskljuenja treeg govori o tome kako svaki sud ima jednu od
osobina istinitosti ili neistinitosti tj. nema suda koji nije ni istinit ni
neistinit.

Prva primjena Booleove algebre
11001
01001
110010
100111
11001
01001
1938. godine je Claude Shanon iskoristio postavke Booleove algebre u
teoriji komunikacija.

Shanon je pokazao kako se Booleova algebra moe korisno primijeniti
u analizi mrea sastavljenih od prekidaa.

C.Shanon, V.I. estakov i A. Nakaima postavili su i razvili
matematiki aparat za analizu relejno kontaktnih mrea i istraivanje
ovisnosti izmeu binarnih veliina karakteristinih za rad digitalnih
sustava.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Algebra logike
Algebra logike ili prekidaka algebra (eng. Swithing algebra, njem.
Schaltungsalgebra) koristi se za matematiko prikazivanje digitalnih
sustava kod kojih se preko odgovarajuih komponenti regulira tijek
informacija (npr. uspostavljanje ili prekidanje strujnih krugova).

Kao mediji za prijenos informacija najee se koriste el.struja,
stlaeni zrak, svjetlost itd.

Booleova algebra u osnovi predstavlja veoma pogodan matematiki
aparat kojim se veoma jednostavno moe izvriti analitiko
predstavljanje automatskih sustava upravljanja izraenih od logikih
elemenata.

Algebra logike definirana je na dvolanom skupu {0,1}.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Operacije logike algebre
U logikoj algebri se koriste tri osnovne i dvije izvedene matematike
operacije.

Osnovne matematike operacije su:
-logiko mnoenje-konjukcija (operacija I );

-logiko sabiranje disjunkcija (operacija I LI ) i

-negacija (operacija NE).

Izvedene matematike operacije su:
I nverzno logiko mnoenje (operacija NI );

I nverzno logiko sabiranje (operacija NI LI ).
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Logiko mnoenje(I-AND)
Simboliki znak za logiko mnoenje je: . ili , a ita se i ili et
npr. AB (A i B).
Ova toka moe se i izostaviti AB AB.
Na sl. je prikazan elektriki sustav koji predstavlja logiko mnoenje
(dva prekidaa).
Konjunkcija logiko I (AND)
Rezultat je 1 samo ako su vrijednosti
varijabla =1
X
1


X
2


X
1 .
X
2


0

0

0

0

1

0

1

0

0

1

1

1

Y=A . B= AB
A
B
Y
A
B
Y
&
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Logiko sabiranje(ILI-OR)
Oznaka za logiko sabiranje je v ili +, a ita se ili, npr.

A+B (A ili B).
Dva prekidaa paralelno spojena predstavljaju operaciju logikog
mnoenja.
X
1


X
2


X
1
v X
2


0

0

0

0

1

1

1

0

1

1

1

1

Rezultat je jedan ako je samo
jedna od varijabli jednaka 1
Z=X+Y
X
Z
Y
>1

X
Z
Y
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Negacija (NE-NOT)
Negacija ili inverzija se oznaava crtom iznad oznake varijable npr.

A
ita se inverzno A ili invertirano A ili ne A ili komplementarno
A
0

1

1

0

X Y
X Y
&
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Postulati logike algebre
Postulati logike algebre definiraju obavljanje operacija logike algebre
sa 1 i 0, tj. sa logikim varijablama.
etiri postulata definiraju logiko mnoenje, etiri logiko sabiranje i
dva negaciju.
Booleova algebra se temelji
na dvolanom skupu S; S = {0, 1}
Binarnim operacijama { + , } ili (v; .)
+ ili v je disjunkcija (logiko ILI) OR
ili . je konjukcija (logiko I) AND
- je negacija (Logiko NE) NOT
Postulati
Osnovni postulati logike algebre su:
Skup S se sastoji od dva elementa a, b, za koje vrijedi a = b
1. Zatvorenost disjunkcija i konjukcija su zatvorene u skupu S={0,1}.
x
1
v x
2
e S; x
1
,x
2
e S
x
1
. x
2
e S; x
1
,x
2
e S
2. Neutralni element
x
1
v0= x
1
e S; x
1
,0e S - 0 je neutralni element za disjunkciju;
x
1
.1= x
1
e S; x
1
,0e S - 1 je neutralni element za konjukciju.

3. Komutativnost konjukcija i disjunkcija su komutativne.
x
1
v x
2
= x
2
v x
1
; x
1
,x
2
e S
x
1
. x
2
= x
2
.

x
1;
x
1
,x
2
e S
4. Distributivnost
x
1
v (x
2
.

x
3
)=(x
1
vx
2
) .(x
1
vx
3
); x
1
,x
2
, x
3
e S
x
1
. (x
2
vx
3
)=(x1.x2) v (x
1
.x
3
); x
1
,x
2
,x
3
e S


11001
01001
110010
100111
11001
01001
4. Utjecaj komplementa negiranje
-disjunkcija nenegirane i negirane funkcije je 1
-konjukcija nenegirane i negirane funkcije je 0.
5. Asocijativnost
x
1
v (x
2
v

x
3
)=(x
1
vx
2
) vx
3
; x
1
,x
2
, x
3
e S
x
1
. (x
2
.

x
3
)=(x1.x2) .x
3
; x
1
,x
2
,x
3
e S
Na ovim osnovnim postulatima se baziraju ostali postulati.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Postulati-1
1
1
1
= v

x x
0
1 1
= .

x x
Princip dualnosti-uz svaki logiki iskaz moe se dati njemu pripadajui
dualni iskaz i to putem slijedeih koraka:
1) Meusobnom zamjenom znakova v i . ili + i
2) Meusobnom zamjenom znamenki 0 i 1
3) Svaku promjenjivu zamijeniti njenom negiranom vrijednosti
Stav o tautologiji idepotentnost operacija I i ILI
-disjunkcija
-konjukcija
Utjecaj 1 i 0
x
1
v 1=1 - apsorbcija za disjunkciju
x
1
. 0=0 - apsorbcija za konjukciju
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Postulati-1-1
1
1
1
x x x = v
1 1 1
x x x = .
Apsorbcija
x
1
v (x
1
. x
2
)

=x
1
Dokaz: x
1
v (x
1
. x
2
)

=x
1
.(1 . x
2
)

=x
1


x
1
.(x
1
v x
2
)

=x
1
Dokaz: x
1
.(x
1
v x
2
)

=x
1
.x
1
v x
1
. x
2 =
x
1
v (x
1
. x
2
)

=x
1


11001
01001
110010
100111
11001
01001
Postulati -2
1 1=
=
Dvostruka negacija-involutivnost
Negacija negirane promjenjive jednaka je originalnoj promjenjivoj tj.
1 1
x x =
=
0 0 =
=
De Morganovi zakoni
2 1 2 1
x x x x v = .
2 1 2 1
x x x x . = v
Teorem za konjukciju
Teorem za disjunkciju
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Dokazi De Morganovih zakona
2 1
x x .
2 1
x x v

1
x

2
x
x
1


x
2


x
1
.x
2


0

0

0

1

1

1

1

0

1

0

1

1

0

1

1

0

0

1

0

1

1

1

1

1

0

0

0

0

De Morganovi zakoni se mogu dokazati tablicom istine
2 1 2 1
x x x x v = .
Vrijednost kolone 4 jednaka vrijednosti kolone 7 tj. vrijedi
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Dokazi De Morganovih zakona-1
2 1
x x v
2 1
x x .

1
x

2
x
x
1


x
2




0

0

1

1

1

0

1

0

1

1

0

0

1

0

1

0

0

1

0

1

0

1

1

0

0

0

1

0

De Morganovi zakoni se mogu dokazati tablicom istine
Vrijednost kolone 5 jednaka vrijednosti kolone 7 tj. vrijedi
x
1
.x
2
2 1 2 1
x x x x . = v
Logike funkcije
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Neka su x
1,
x
2
xn, neovisno promjenjive veliine, Booleove funkcije
(logike funkcije) predstavljaju ovisnost izmeu njih.
Logike funkcije su binarno promjenjive i mogu poprimiti samo dvije
vrijednosti 0 i 1. One su ovisno promjenjive i njihove vrijednosti ovise o
vrijednostima neovisno promjenjivih koje se slobodno biraju.
Za neki skup Booleovih varijabli
X={x
1,
x
2
xn}, Pn(x) je nadskup skupa x i sadri sve kodne rijei
varijabli x
1,
x
2
xn.
Logika funkcija y=f(x
1,
x
2
xn) predstavlja preslikavanje nadskupa
Pn(x) u skup S={0,1}.
Pn(x)
x
1,
x
2
xn.
S
{0,1}
y=f(x
1,
x
2
xn)
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Logike funkcije-1
Svaka logika funkcija vri neku prostu ili sloenu operaciju nad
neovisno promjenjivim xi.
U upravljakim sustavima one predstavljaju signale na izlaznim
kanalima y1 y2 yn .
Ureeni skup {x
1,
x
2
xn} se naziva slog. Broj razliitih slogova iznosi
2
n
.
Funkcija odreena sa svih 2
n
slogova i koja na tim slogovima ima
vrijednost 0 ili 1 se naziva logika funkcija.
Logika funkcija se naziva potpunom ako je odreena za sve mogue
razliite slogove vrijednosti neovisno promjenjivih xi.
Ukoliko funkcija nije odreena bar na jednom slogu naziva se
nepotpunom.
Nepotpuno specificirana funkcija ima smisla ako pretpostavimo da se
neke kompleksije ulaznih varijabli nee nikada pojaviti u praksi.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Zapis Logikih funkcija
Prema broju neovisno promjenjivih logike funkcije se dijele na funkcije
jedne, dvije ili vie promjenjivih, a mogu se prikazati tablicama,
analitiko-algebarskim izrazima, te u obliku tekstualnog algoritma.

Tablica istine slui da se na pregledan nain predstavi kakve e
vrijednosti imati logika funkcija za sve mogue kombinacije neovisno
promjenjivih veliina.
i

x
1


x
2




x
n


y
i


0











1











2























2
n-1












U tablicu istine se upisuju vrijednosti varijabli i vrijednosti logikih
funkcija.
Kada je logika funkcija definirana njena vrijednost je 0 ili 1, a ako
nije definirana upisuje se oznaka redundantne kodne rijei.R ili r.
Tablica istine za logiku funkciju koja ima n varijabli ima (n+1) kolonu
i 2
n
redova, npr. za dvije varijable tablica istine ima 3 kolone i 4 reda.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Tablica istine
i

x
1

0
x
2

0
y
i

0 0







1

0
1
1
0
0
0 2






3

1

1

1

y
i
=x
1
x
2
ili
y
i
=x
1
.

x
2

Retci se oznaavaju rednim brojem i koji u stvari predstavlja
decimalnu vrijednost kodne rijei retka (binarni broj).
Algebarski zapis logike funkcije predstavlja uvoenje operatorske
veze izmeu ulaznih varijabli. Na temelju algebarskog zapisa mogue
je nacrtati logiki dijagram i shemu nekog logikog sklopa.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Algebarski zapis logike funkcije
x1 x2 x3 y1

0 0 0 0

0 0 1 1

0 1 0 0

0 1 1 1

1 0 0 0


1 0 1 1

1 1 0 1

1 1 1 1
3 2 1
x x x

3 2 1
x x x

+
3 2 1
x x x

+

+
3 2 1
x x x
3 2 1
x x x +
Primjenom pravila algebre logike svaka logika funkcija moe se
napisati u jedan od dva standardna oblika:
Zbroj proizvoda ili
Proizvod zbrojeva.
Zbroj proizvoda se sastoji od vie lanova koji se zovu mintermi i koji
se meusobno zbrajaju. Svaki minterm predstavlja proizvod svih
neovisno promjenjivih veliina funkcije, pri emu neke neovisno
promjenjive mogu biti date u komplementarnom obliku.
Proizvod zbrojeva se sastoji iz vie lanova koji se zovu makstermi i
koji se meusobno mnoe. Svaki maksterm predstavlja zbir svih
neovisno promjenjivih veliina funkcije, pri emu neke neovisno
promjenjive mogu biti date u komplementarnom obliku.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Algebarski zapis logike funkcije-1
Potpuni normalni algebarski oblici predstavljaju algebarski zapis
logikih funkcija dobiven jednoznano iz tablice istine.
Normalni algebarski oblici su najvaniji algebarski oblici neke
funkcije jer omoguavaju:
ispis neposredno iz tablice istine (potpuni normalni oblik)
optimalnu realizaciju sklopa (minimalni normalni oblik)
minimalno i jednoliko kanjenje (dvije razine logikih vrata)
mogunost minimizacije egzaktnim postupcima
garantiran prijelaz na NI i NILI vrata bez gubitka gornjih svojstava
potpuni normalnim oblici mogu biti: disjunktivni i
konjunktivni.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni normalni algebarski oblici
Potpuni disjunktivni normalni oblik (PDNO) funkcije je disjunkcija
onih minterma mi, za iji je redak "i" u tablici istine vrijednost funkcije
T
i
jednaka jedinici.
Opi oblik PDNO je:

Neka su x1,x2,xn promjenjive u Booleovoj algebri. Minterm i-tog
retka tablice istine m
i
je konjunkcija svih varijabli funkcije uzetih tako,
da su one koje u kodnoj rijei imaju vrijednost 0 negirane, a one koje
imaju vrijednost 1 nenegirane.
Ako npr. imamo dvije promjenjive x1,x2 , a logika funkcija y=f( x1 x2)
je dana tablicom istine
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni disjunktivni normalni oblik
i i
i
T m
n
1 2
0
n 2 1
) x , x , f(x

=
v = .
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Minterm
2 1

x x
2 1
x x

2 1

x x
i

x
1


x
2


m
i
(x
1
,x
2
)

0

0

0

1

0

1

2

1

0

3

1

1

2 1
x x
m0 = 00 =0
m1= 01 =1
m2= 10 =2
m3= 11 =3
Kako u svakom mintermu imamo umnoak promjenjivih zovemo ih jo
potpunom konjukcijom
Svojstvo je minterma m
i
, da za pripadnu kodnu rije i-tog retka ima
vrijednost l, a za bilo koju drugu kodnu rije ima vrijednost 0 Dakle, u
nekom algebarskom izrazu, minterm e vrijednou 1 prepoznati
pripadnu kodnu rije varijabli funkcije.

Kodna rije
Pretpostavimo da na ulaz funkcije doe kodna rije "4", za koju
vrijednost funkcije treba biti T
4
=1. Zbog toga, u PDNO e postojati m
4
.


Uvrstimo li kodnu rije u PDNO, m
4
e biti jednak 1, a svi ostali
mintermi m
j
<>4 e biti jednaki 0. Cjelokupni izraz e biti jednak l, jer e
po teoremu apsorpcije za disjunkciju m
4
=1 prevladati.
PDNO-potpuni disjunktivni normalni oblik ispisan neposredno iz tablice
istine stvarno predstavlja funkciju zadanu tom tablicom.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Minterm-1
i i
i
T m
n
1 2
0
n 2 1
) x , x , f(x

=
v = .
Neka je zadana funkcija sa tri promjenjive x1,x2,x3. Tablica istine i
mintermi su:
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Minterm-primjer
i

x
1


x
2


x
3


y
1


0

0

0

0

1

1

0

0

1

0

2

0

1

0

0

3

0

1

1

0

4

1

0

0

1

5

1

0

1

1

6

1

1

0

1

7

1

1

1

1

Funkcija y
l
sadri minterme

m
0
,m
4
,m
5
,m
6
i m
7


pa moemo pisati:

y
l
= m
o
v m
4
v m
5
v m
6
v m
7


ili skraeno:

y1 = v(0,4,5,6,7)

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Minterm primjer-2
A B C F F'
0 0 0 0 1
0 0 1 1 0
0 1 0 0 1
0 1 1 1 0
1 0 0 0 1
1 0 1 1 0
1 1 0 1 0
1 1 1 1 0 F' = A'B'C' + A'BC' + AB'C'
F = 001 011 101 110 111

+ A'BC + AB'C + ABC' + ABC A'B'C
Iz tablice istine odrediti PDNO-minterme i inverznu vrijednost
funkcije F!
Potpuni konjunktivni normalni oblik (PKNO) funkcije je konjunkcija
onih maksterma M
i
, za iji je redak "i" u tablici istine vrijednost funkcije
T
i
jednaka nuli. Opi oblik PKNO je:


Maksterm i-tog retka tablice istine M
i
je disjunkcija svih varijabli
funkcije uzetih tako, da su one koje u kodnoj rijei imaju vrijednost 0
nenegirane, a one koje imaju vrijednost 1 negirane. Npr. maksterm treeg
retka za n=3 je:
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni konjuktivni normalni oblik
3 2
1
011
3 2 1 3
) , , (

v v = x x x x x x M
) ( ) x , x , f(x
1 2
0
n 2 1 i i
i
T M
n
v . = .

=
Svojstvo je maksterma M
i
, da za pripadnu kodnu rije i-tog retka ima
vrijednost 0, a za bilo koju drugu kodnu rije ima vrijednost 1.
Znai, u nekom algebarskom izrazu, maksterm e vrijednou 0
prepoznati pripadnu kodnu rije varijabli funkcije.
Pretpostavimo da na ulaz funkcije doe kodna rije "3", za koju
vrijednost funkcije treba biti T
3
=0. Zbog toga, u PKNO e postojati M
3
.
Uvrstimo li kodnu rije u PKNO,

M
3
e biti jednak 0, a svi ostali makstermi M
j
<>3 e biti jednaki 1.
Meutim, cjelokupni izraz e biti jednak 0, jer e po teoremu apsorpcije
za konjunkciju M
3
=0 prevladati. Vrijednost izraza 0 smo upravo i eljeli,
jer M
3
i postoji zbog prethodno definirane vrijednosti funkcije T
3
=0.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Maksterm
) ( ) x , x , f(x
1 2
0
n 2 1 i i
i
T M
n
v . = .

=
Neka je zadana funkcija sa tri promjenjive x1,x2,x3. Tablica istine i
makstermi su:
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Maksterm-primjer
i

x
1


x
2


x
3


y
1


0

0

0

0

1

1

0

0

1

0

2

0

1

0

0

3

0

1

1

0

4

1

0

0

1

5

1

0

1

1

6

1

1

0

1

7

1

1

1

1

Funkcija y
l
sadri minterme

m1 ,m2 ,m3

pa moemo pisati:

y
l
= m
1
& m
2
& m
2

ili skraeno:

y1 = &(1,2,3)
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Maksterm-primjer-1
A B C F F'
0 0 0 0 1
0 0 1 1 0
0 1 0 0 1
0 1 1 1 0
1 0 0 0 1
1 0 1 1 0
1 1 0 1 0
1 1 1 1 0
(A + B + C) (A + B' + C) (A' + B + C)
F' = (A + B + C') (A + B' + C') (A' + B + C') (A' + B' + C) (A' + B' + C')
F = 000 010 100
F =
Iz tablice istine odrediti PKNO-maksterme i inverznu vrijednost funkcije
F!
Na osnovu analogije logikih operatora s operatorima nad skupovima,
Booleove funkcije moemo prikazati grafiki. Tokama smo pridruili
svojstva x
l
, x
2
itd., te na osnovu kombinacija tih svojstava (0 ili 1)
pridruili povrine pojedinim kodnim rijeima varijabli x. Sada moemo
tokama pojedine povrine dati novo, zajedniko svojstvo y koje ovisi u
kombinaciji svojstava x, a to je zapravo vrijednost Booleove funkcije.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Grafiki prikaz logikih funkcija-Vennovi dijagrami
Vrijednost Vennovih dijagrama je
u tome, to se na svakoj granici
podruja mijenja smo jedna
varijabla. susjedna podruja
odgovaraju susjednim kodnim
rijeima koje se razlikuju samo u
vrijednosti jedne varijable.

Mana je Vennovih dijagrama u nepreglednosti, zbog ega su
neupotrebljivi kada je broj nezavisnih varijabli vei od 3. Stilizirani
Vennovi dijagrami, tzv. Veitchevi dijagrami, upotrebljivi su do n = 6
varijabli, pa se masovno koriste u prikazu i minimizaciji Booleovih
funkcija.
Veitchev dijagram je standardizirani oblik grafikog prikaza svih
kodnih rijei nekih varijabli, nastao stiliziranim crtanjem Vennovih
dijagrama
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami
Univerzalni skup je i dalje kvadratnog oblika, a dijelimo ga na
polovine u vertikalnom i horizontalnom smjeru.


Oznaku podruja u kojem je neko svojstvo istinito piemo s vanjske
strane kao svojevrsnu koordinatu, istovremeno oslobaajui
povrinu dijagrama za upisivanje sadraja.
Kombiniranjem svih podjela, Veitchev dijagram se dijeli na
kvadrate, od kojih svaki odgovara jednoj kodnoj rijei, analogno
podrujima Vennovih dijagrama. Upisivanjem sadraja u kvadrat,
moemo definirati bilo kakvo preslikavanje, pa i Booleovu funkciju.
U standardnom obliku, redoslijed varijabli je suprotan kretanju
kazaljke na satu.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami-1








Izmeu tablice istine i Veitchevog dijagrama postoji vrsta veza
kroz redoslijed varijabli.
Kako su kod tablice istine kodne rijei poslagane prirodnim
binarnim nizom na osnovu odabranog redoslijeda varijabli, tako su
u Veitchevom dijagramu kodne rijei poslagane po elementarnim
kvadratima na osnovu istog redoslijeda varijabli, pisanog u smjeru
suprotnom kretanju kazaljke na satu.
Standardni oblik Veitchevog dijagrama ima ovaj raspored fiksiran,
to olakava njegovu primjenu.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami-2
x
1


0

1

n=1
3
11

1
01

2
10

0
00

x
1
x
2
n=2
Za n = 1 do 4, elementarni kvadrati Veitchevog dijagrama koji
imaju zajednike stranice (granice) odgovaraju susjednim kodnim
rijeima. Pri tome susjednost vrijedi i za vanjske granice, kao da je
dijagram zakrivljen u valjak. Pri tome gornja granica odgovara
donjoj, a lijeva desnoj.
Za n=5 unutarnja granica meu dijelovima n=4 nije granica
susjednosti, pa je oznaena dvostrukom crtom. Susjedni su kvadrati
istog relativnog poloaja, npr. oni koji odgovaraju kodnim rijeima
redaka 8 i 9 tablice istine

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami-3
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami-4
n=3
x
1 _


x
2
n=4
6
110

7
111

3
011

2
010

4
100

5
101

1
001

0
000

x
3
12
1100

14
1110

6
0110

4
0100

13
1101

15
1111

7
0111

5
0101

9
1001

11
1011

3
0011

1
0001

8
1000

10
1010

2
0010

0
0000

x
1 _


x
2
x
3
x
4
3
11

1
01

2
10

0
00

x
1
x
2
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami-5
n=5
25

29

13


9


27

31

15


11

19


23


7


3


17


21


5

1


x
1
x
2
x
3
x
4
Za n = 5 i 6 pribjegavamo posebnom nainu crtanja Veitchevog
dijagrama. Dijagram gradimo od dijelova za n=4, ali ove granice vie
nisu granice susjednosti. Susjednost postoji obzirom na cijelu povrinu,
kao da su dva dijagrama prevueni jedan preko drugog u treoj
dimenziji, tako da su susjedni kvadrati s istim poloajem unutar
pojedinog dijela.
24

28


12


8


26

30


14


10

18

22


6


2


16


20


4

0

x
3
x
1 _


x
5
susjednost
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Veitchevi dijagrami-6
U kvadrate Veitchevih dijagrama se u praktinoj primjeni ne upisuju
redni brojevi odgovarajueg retka tablice istine nego vrijednost funkcije.

Na osnovu vanjskih oznaka podruja varijabli, lako je oitati pripadnu
kodnu rije, kao i ispisati pripadni minterm ili maksterm.
x
2
1

1


0

0

1

1


0

1


x
1
x
3
y1
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Karnaugove mape K-tablice
Karnaughovi dijagrami ili K-tablice je jo jedna grafika metoda
predstavljanja logikih funkcija. U K-tablicama se upisuju samo
vrijednosti funkcije y dok se vrijednosti varijabli podrazumijevaju.
K tablice su dvodimenzionalni tablini zapis funkcije slino kao
Veitchev dijagram, ali s izmijenjenim standardnim rasporedom kodnih
rijei po kvadratima.
Za n=3 K-tablica e imati 2
n
kvadrata tj.8.
000 010
001 011
110 100
111 101
C
B
A
A
B
C
000
111
101
100
001
010
011
110
11001
01001
110010
100111
11001
01001
K-tablice
Za n=1 K-tablica e imati 2
n
kvadrata tj.2 vrha.
X
0 1
n=2

X
Y
11
00
01
10
n=3
A
B
C
000
111
101
100
001
010
011
110
W
X
Y
Z
0000
1111
1000
0111
n=4
11001
01001
110010
100111
11001
01001
K-tablice-1
Za n=4 K-tablica e imati 2
n
kvadrata tj.16.
0 4
1 5
12 8
13 9
3 7
2 6
15 11
14 10
W
X
Y
Z
0000
1111
1000
0111
00 01 11 10
10
11
01
00
x
1,
x
2
x
3,
x
4
Mana K tablica je u oteanom oitavanju pripadne kodne rijei. Iako na
prvi pogled izgleda da je oitavanje lako, jer imamo dijelove kodnih
rijei ve ispisane na obodu, problemi nastaju kod oitavanja za
objedinjene kvadrate, kada treba promisliti koja je od varijabli
eliminirana.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
K-tablice-primjer
Za danu tablicu istine izvedite izraz za funkciju uporabom K-tablice
Za n=3 K-tablica e imati 2
n
kvadrata tj.8.
mintermi
11001
01001
110010
100111
11001
01001
K-tablice-2
Raspored varijabli moe u K-tablici biti i drugaiji, a time je drugaiji i
raspored vrijednosti kompleksija unutar same tablice
10 14
11 15
6 2
7 3
9 13
8 12
5 1
4 0
00 01 11 10
10
11
01
00
x
1,
x
2
x
3,
x
4
0 4
1 5
12 8
13 9
3 7
2 6
15 11
14 10
00 01 11 10
10
11
01
00
x
1,
x
2
x
3,
x
4
K-tablice se uglavnom koriste za prikazivanje funkcija za n=4.
Mogu se koristiti i za vei broj funkcija ali postupak postaje sloen
11001
01001
110010
100111
11001
01001
K-tablice-3
Za n=5 K-tablica e imati 2
n
kvadrata tj.32.
0 4
1 5
12 8
13 9
3 7
2 6
15 11
14 10
000 001 011 010
10
11
01
00
x
1,
x
2
x
3

x
4,
x
5
24 28
25 29
20 16
21 17
27 31
26 30
23 19
22 18
101 100 110 111
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Logiki dijagram
Na osnovi nekog od zapisa funkcije moe se nacrtati logiki dijagram.
Logiki dijagram je grafiki oblik zapisa, koji predstavlja blok shemu
funkcije:
varijable i meurezultati su prikazani linijama, a operatori blokovima.
Za logiku funkciju
Z = A' B' (C + D)
Logiki dijagram je
Z=f(A,B,C,D)
A B C D
-
-
V
&
&
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Shema sklopa
Logiki dijagram je korak do sheme sklopa.
Obzirom da raspolaemo elementarnim sklopovima koji obavljaju
konjunkciju, disjunkciju i negaciju, a varijable funkcije predstavljamo
elektrikim signalima, moemo konstruirati sklop po strukturi slian
logikom dijagramu, a koji u stvarnosti realizira zadanu funkciju.
A
B
C
D
T2
T1
Z
Za predhodni primjer tj. logiku funkciju
Z = A' B' (C + D)
Shema sklopa je:
Operatorski moduli su sada elementarni
logiki sklopovi, a linije su vodii
kojima se prostiru elektrini signali.
Oznake A,B, itd. se vie ne odnose na
Booleove varijable, ve su to oznake
elektrinih signala u koje je utisnuta
informacija o vrijednosti istoimenih
varijabli.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Svojstva normalnih algebarskih oblika
Disjunkcija svih minterma jednaka je jedinici

Konjunkcija svih maksterma jednaka je nuli

Negirani minterm jednak je makstermu istog retka

Disjunkcija minterma i maksterma istog retka je uvijek jednaka jedinici,
a njihova je konjunkcija jednaka nuli

Konjunkcija razliitih minterma je uvijek jednaka nuli, a disjunkcija
razliitih maksterma jedinici

Negirana funkcija je funkcija, koja ima vrijednost 1 tamo gdje
originalna ima vrijednost 0, a 0 tamo gdje originalna ima vrijednost 1.
Ukoliko je originalna funkcija nepotpuno specificirana, negirana je
nepotpuno specificirana za iste retke tablice istine.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Preostale funkcije i varijable
Originalna funkcija se moe rastaviti na parcijalne ili preostale funkcije.
Funkciju od n varijabli moemo rastavljanjem na preostale funkcije
izraziti kao funkciju od m (prvih) varijabli
) x , x , (x f ) x , x , (x
) x , x , (x ) x , x , f(x
n 2 m 1 m j m 2 1
1 2
0
n 2 1
1 2
0
n 2 1
. . v =
= . v = .
+ +

=
j
i
i i
i
m
T m
n
n
s preostalim funkcijama od n-m varijabli
m
2
n 1 m
1 2
0
n 1 m j
0...2 j ; ) x , (x ) x , (x f = . v = .
+
+

=
+

k j
k
k
m n
m n
T m
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Preostale funkcije i varijable-1
Originalna funkcija se moe rastaviti na parcijalne ili preostale funkcije i
tablicom istine i Vetchevim dijagramom.
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Preostale funkcije i varijable-2
Pogodna metoda izraunavanja preostalih funkcija je metoda Veitchevog
dijagrama. Veitchev dijagram se, kao i tablica istine, raspada na dijelove
izdvajanjem m varijabli. Meutim, zbog svojevrsne simetrinosti
dijagrama (u dvije dimenzije), ti dijelovi su vie-manje suvisli bez
obzira kojih m varijabli izdvojili. Stoga je lako oitati preostale funkcije.
Za jednu izdvojenu varijablu, raspadanje Veitchevog dijagrama (n=3)
prikazano je na slici
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni skupovi funkcija algebre logike
Operatori disjunkcije, konjunkcije i negacije nisu nita drugo nego
Booleove funkcije, unarna negacija (jedan operand) i binarne
konjunkcija i disjunkcija (dva operanda). Operatore emo birati meu
Booleovim funkcijama jedne i dvije varijable. Takve funkcije nazivamo
elementarnim funkcijama.

Tablica istine za n varijabli ima 2
n
redaka. Funkciju definiramo stupcem,
koji moemo smatrati kodnom rijei od
N=2
n
bita,
koje moemo pojedinano proizvoljno odrediti.
Takvih kodnih rijei ima
2
N
=2
2n
pa imamo upravo toliko funkcija n varijabli.

11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni skupovi funkcija algebre logike-1
Za n=1 imamo 2
2
=4.
fo (x
1
)=0 konstanta 0

f
1
(x
1
)= negacija

f
2
(x
1
)=x
1
identitet

f
3
(x
l
)=1 konstanta 1

Za n=2 imamo 2
4
=16
1

x
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni skupovi funkcija algebre logike-2
Meu ovim funkcijama prepoznajemo funkcije jedne varijable:
fo =0 konstanta 0

f
3
= negacija

f
5
= negacija

f
10
=x
2
identitet

f
12
=x
1
identitet

f
15
=1 Konstanta 1
U drugu grupu funkcija spadaju konjukcija, disjunkcija i njihove
negacije.
1

x
2

x
I(AND)konjukcija

ILI(OR) disjunkcija
NILI(NOR,Pierce)

NI(NANDShaeffer)
11001
01001
110010
100111
11001
01001
Potpuni skupovi funkcija algebre logike-3
U treoj grupi su funkcije koje predstavljaju sumu po modulu i njenu
negaciju i ekvivalenciju.
EX-ILI (suma po modulu)

Ekvivalencija (negacija sume po modulu
U zadnju grupu spadaju funkcije koje predstavljuju implikacije i nemaju
neko praktino znaenje. To su funkcije f2,f4,f11,f13
Potpuni skup funkcija algebre logike je takav skup operatora, pomou
kojega se konanim algebarskim izrazom moe zapisati proizvoljna
Booleova funkcija. Skup konjunkcije, disjunkcije i negacije je potpuni
skup funkcija algebre logike. Potpunost bilo kojeg drugog skupa
dokazujemo tako, da pokuamo izraziti konjunkciju, disjunkciju i
negaciju. Za skup operatora kojim uspijemo izraziti konjunkciju,
disjunkciju i negaciju zakljuujemo da je potpun.