1.

POVIJESNI UVJETI DOLAZAK GOTIKE

Gotika se pr ot!o "a #"a $ %ra!&$sko"' oko (r$)e po#o i&e *II. sto#"e+a' a (o (o,i!a&i"e (o#a-i $ *III i *IV. sto#"e+$. Do#a-i (o ko!takta s istoko,' .to "e e+ $ ro,a!i&i /io s#$0a" ' te se "a #"a kao te1!"a -a pre-e!ta&i"o, i /o)atst o,. U 2r atsko" se te.ko ,o)$ o(re(iti )ra!i&e po0etka i -a r.etka )otike' -/o) po#iti0ki3 a#i i (r$.t e!i3 pri#ika1' to "est ra-(i"e#"e!osti 4e$(a#!o) s"e era te ko-,opo#itske Da#,a&i"e' !o $pra o -/o) ti3 ra-#o)a re,e!sko ra-(o/#"e )otike ,o)#o /i se s,"estiti i-,e5$ kra"a *II. te kra"a *V.sto#"e+a. U Da#,a&i"i $ *III. sto#"e+$ "o. $ i"ek pre #a(a a"$ e#e,e!ti ro,a!ike' !o tro)irski ,a"stor 6a(o a! !a)o i"e.ta !o $ epo3$ ra!o)oti0ko) rea#i-,a' to "est ($3 !o o) (o/a. A $ (r$)o" po#o i!i *III. sto#"e+a $ o(e 4ra!"e &i tip propo "e(!i0ke &rk e. S akako' !a "a(ra!sko, po(r$0"$ "a #"a se )otika $ ( a ra-#i0ita ra-(o/#"a7 1. U stari"e, ra-(o/#"$ 8*IV. st9 )oti0ka $,"et!ost ra- i#a se $ pos#"e(!"o" 4a-i ra- o"a a$to!o,!i3 op+i!a: ;. ,#a5e ra-(o/#"e kas!e )otike po0i!"e s ,#eta0ko, $pra o, !a isto0!o, Ja(ra!$ $ pr o" po#o i&i *V. sto#"e+a.;

;. GOTI<KA KATED6ALA
1 ;

2r atska "e $ -a"e(!i&i s U)arsko,' (o#a-i (o 4e$(a#i-a&i"e' te ra- o"a )ra(o a T. =araso i+7 Kulturna batina 1' S e$0i#i.te $ Sp#it$' Sp#it' ;>>1.' ;;?. str

Kako s$ (o po#o i&e *III. sto#"e+a s e a1!i"e (a#,ati!ske kate(ra#e /i#e e+ sa)ra5e!e' $ )oti&i "e (o#a-i#o sa,o (o ,a!"i3 prei!aka' (o r.a a!"a i#i popra #"a!"a isti3' a -a .to s$ /i#e -as#$1e!e ka,e!arske ra(io!i&e. @ Pr o, (o(ir!o, to0ko, s e#e,e!ti,a )otike s,atra se tro)irska kate(ra#a' a !"e!i s o(o i i- 1A@B. !asta"$ $ kas!i"o" 4a-i pri3 a+a!"a )oti0ki3 str$kt$ra.

;.1. KONST6UKTIVNI ELE=ENTI GOTI<KE KATED6ALE

Os!o !a te1!"a sakra#!e )oti0ke ar3itekt$re "e ost ari a!"e i,presi !o) $!$tra.!"e) prostora i o1i #"a a!"e -i(!i3 ,asa' a .to "e o,o)$+e!o $potre/o, tri"$ /it!i3 e#e,e!ata7 re/rasto) s o(a' .i#"asto) #$ka i ko!tra4ora 8 a!"ski3 po($pira0a9. U )oti0ko" ar3itekt$ri s o( !e po0i a !a -i(!o" ,asi' e+ se !"e)o a te1i!a i pritisak ka!a#i-ira pre,a st$po i,a !osa0i,a' a /o0!i pritisak pri,a"$ !a se/e ko!tra4ori. O aka siste, s o5e!"a o,o)$+a a rast ara!"e -i(!i3 p#o3a ,!o)o/ro"!i, i e#iki, pro-ori,a .to )oti0ke )ra5e i!e 0i!i (a#eko s "et#i"i, o( ro,a!i0ki3. Na"0e.+i o/#ik s o5e!"a "e kri1!oCre/rasti s o(' !o s$sre+e,o i (r$)e o/#ike re/rasto) s o5e!"a 8- "e-(asti' ,re1asti' -rakasti9' a ko( skro,!i"i3 )ra5e i!a i o/i0a! pre#o,#"e!i po#$ a#"kasti s o(. Po ar3itekto!sko, ko!&ept$ )oti0ke s$ &rk e $s,"ere!e ka isi!i' a ,o)$+!osti ko,/i!ira!"a kri1!oCre/rasti3 s o(o a (o o(e (o e+e ra- e(e!osti &rk e!i3 prostora' pre,(a "e os!o !a /a-i#ika#!a ko!&ep&i"a 8t#o&rt $ o/#ik$ #ati!sko) kri1a9 i (a#"e (o,i!a!t!a. Pore( ko!str$kti !i3 ,!o)o/ro"!i s$ i (ekorati !i e#e,e!ti 84i"a#a' i,per)' kri1!i & i"et' rako i&a' ,re1i.te' k#"$0!i ka,e!9. 6a- e(e!e -i(!e po r.i!e )oti0ki3 &rka a' p$!e (ekorati !i3 e#e,e!ata i /o)ato opre,#"e!e sk$#pt$ro, 8oso/ito pro0e#"a9 (oi,a"$ se 0esto pop$t ka,e!e 0ipke.
@

=. Pe#&7 Hrvatska umjetnost, povijest i spomenici' I!stit$t -a po i"est $,"et!osti7 Dko#ska k!"i)a' Za)re/' ;>1>. ' 1;> 1;1. str.

Pro-ori s$ !a"0e.+e $kra.e!i itra"e,' .to $ $!$tra.!"osti proi- o(i 0$(es!e s "et#os!e e4ekte.A

@. 6EDOVNI<KA A62ITEKTU6A

E. 2i#"e7 Romanika i gotika' Skripta7 BE. str.

U *III. sto#"e+$ !a po-i &ara A!(ri"e II. $ 2r atsk$' to0!i"e' Top$sko (o#a-i re(o !i0ki re( Fister&iti' a ko"i s$ /i#i istak!$ti !osio&i )oti0ko) sti#a. Upra o propo "e(!i0ki re(o i' %ra!"e &i i Do,i!ika!&i $t"e0$ !a i-)ra(!"$ pr i3 )oti0ki3 )ra5e i!a ($1 !a.e o/a#e' a !a ta" !a0i! i !asta"e potp$!o !o i sti# sakra#!e ar3itekt$re. Pr e propo "e(!i0ke &rk e !a o/a#i !asta"$ e+ kra"e, *III. sto#"e+a i to $ Za(r$ 8%ra!"e &i i Do,i!ika!&i' 1;G>.9 i P$#i 8%ra!"e &i' 1;GB.9' a /r-i, prostira!"e, sa,osta!a $po-!a"e )oto o s aki )ra( $ Da#,a&i"i.

@.1. KA6AKTE6ISTIKE 6EDOVNI<KE A62ITEKTU6E

D a s$ os!o !a tipa &rk e!e ar3itekt$re $ Da#,a&i"i' s o/-iro, !a t#o&rt i e#e a&i"$ 8!a)i/9. Pr i tip s$ &rk e s k a(rati0!i, koro, i i-($1e!i, /ro(o, ot ore!o) kro i.ta 8pri,"er s$ S . %ra!e $ Za(r$' S . Do,i!ik $ Tro)ir$' S . %ra!e $ Di/e!ik$9 a $pra o "e o a" tip $t"e&ao i !a osta#e. Dr$)i tip s$ &rk e s tako- a!i, tro(i"e#!i, koro,' "e(!o/ro(!a -(a!"a s k a(rati0!i, s eti.te, i s !e.to ,a!"i, /o0!i, apsi(a,a ko"e s$ !a(s o5e!e kri1!ore/rasti, s o(o i,a. Tre/a#o /i !a)#asiti kako s$ te &rk e!e )ra5e i!e st ara!e $ sk#a($ s karakteristika,a pros"a0ko) re(a %ra!"e a&a7 "e(!osta !ost /e- s#o1e!i3 prostor!i3 pro"ekata i#i ar3itekto!ski3 r"e.e!"a. B S o/-iro, !a 0i!"e!i&$ (a se $ )oto o s i, )ra5e i!a,a o o) ra-(o/#"a isprep#i+$ )oti0ki i ro,a!i0ki e#e,e!ti' !e ,o1e,o !iti "e(!$ o-!a0iti kao )oti0k$. To isprep#ita!"e e#e,e!ata po!a" i.e se o0it$"e $ ( a k#"$0!a spo,e!ika7 k#a$str$ 4ra!"e a0ke &rk e $ D$/ro !ik$' te - o!ik$ sp#itske kate(ra#e.

=. Pe#&7 Hrvatska umjetnost, povijest i spomenici' I!stit$t -a po i"est $,"et!osti7 Dko#ska k!"i)a' Za)re/' ;>1>. ' 1;A 1;?. str.

Slika 1. D$/ro a0ki k#a$star i- 1@AG. )o(i!e ("e#o "e ,a"stora =i3o"a Hra"ko a i- Hara. N"e)o i s$ ro,a!i0ki kapite#i i#$strira!i sre(!"o "eko !i, /esti"ari"e,' a ra!o)oti0ki st$pi+i ko"i !ose )oti0ke #$ko e arka(a' (a"$ ,$ (ra1 !o o)a sti#a.

Slika 2.

A. GOTIFO %IO6ITO

Po0etak *V. sto#"e+a o/i#"e1a a ,#eta0ka $pra a !a &i"e#o, Ja(ra!$ o( Istre (o Fr!o,orsko) pri,or"a s i-$-etko, s#o/o(!e D$/ro a0ke rep$/#ike i (i"e#a s"e er!o3r atsko) pri,or"a. U pr o, ra-(o/#"$ ,#eta0ke $pra e sti)#a "e $ Da#,a&i"$ kas!a )otika i- ra-#i0iti3 $,"et!i0ki3 sre(i.ta sa s$prot!e o/a#e' a !a" i.e i- sa,e Ve!e&i"e' a se i !a !a.e t#o ta(a ra.irio -a(!"i sti#ski i-ra- sre(!"e) i"eka' & "et!a )otika 8gotico fiorito9. I Upra o $ *V. sto#"e+$ )ra(e se i kate(ra#e $ Di/e!ik$ i Kor0$#i.

A.1. HONINO DA =ILANO

Na" a1!i"i #o,/ar(ski ,a"stor Ho!i!o (a =i#a!o' sk#opio "e 1A1;. )o(i!e $ Kor0$#i $)o or -a i-ra($ -apa(!o) porta#a kate(ra#e s eto) =arka. Po pr o, sa0$ a!o, $)o or$' )ra(!"a kate(ra#e $ Kor0$#i -apo0e#a "e 1A>?. )o(i!e. N"e-i!$ s$ )ra(!"$ !a ,"est$ stare &rk e -apo0e#i (o,a+i ,a"stori' a ,e5$ !a"-!a0a"!i"i, kipari,a i )ra(ite#"i,a isti0e se $pra o Ho!i!o (a =i#a!o.

T. =araso i+7 Kulturna batina 1' S e$0i#i.te $ Sp#it$' Sp#it' ;>>1. ' ;@>. str.

Slika 3.

Kate(ra#a "e tro/ro(!a /a-i#ika s tri4ori"e,' arka(a,a sa .i#"asti, #$ko i,a' /o0!i, /ro(o i,a pres o5e!i, kri1!i, s o(o i,a /e- re/ara i $)ao!o, p#astiko, !a st$po i,a. Na a!"sko, #$k$ ko"i po(r1a a"$ st$pi+i !a#a-e se ko!-o#e s #a o i,a. U #$!eti "e (o,i!a!ta! #ik s . =arka. N"e)o a isk$st a pre$-i,a"$ i #oka#!e ra(io!i&e tako (a e+i /ro" (i"e#a $ !are(!i, (eset#"e+i,a sa(r1i (io #o,/ar(ske )otike.

Slika 4. ?

Ho!i!o ra(i $ D$/ro !ik$ !a &rk i (o,i!ika!a&a' a !"e)o "e i Or#a!(o st$p' si,/o# s#o/o(!o) tr)o a0ko) )ra(a. U sp#itsko" kate(ra#i o! )ra(i )oti0ki &i/ori" sa sarko4a)o, s . D$",a. ?

Slika .

A.;. JU6AJ DAL=ATINAF

Ar3itekto!ski i sk$#ptorski i-ra- & "et!e )otike !a"potp$!i"e "e $ Da#,a&i"i pre(sta io -a(ra!i! J$ra" Da#,ati!a&' ko"i "e s o" $,"et!i0ki )ra(ite#"ski i kiparski o()o"' oti.a .i i- s o"e osiro,a.e!e sre(i!e' (o/io $ Ve!e&i"i' )("e "e 1i io (o 1AA1. )o(i!e.

A.;.1. DAL=ATINAF I DIHENSKA KATED6ALA

Upra o 1AA1. )o(i!e Di/e!0a!i s$ se o( a1i#i pre)o arati s o i, e#iki, ,a"storo, o te.ko, -a(atk$ /o#"e) i e+e) !asta ka )ra5e!"a -apo0ete kate(ra#e. J$ra" "e !asta io sa i-)ra(!"o, kate(ra#e ko"a "e e+ i,a#a po/o0!e -i(o e te po(i)!$ta o/a porta#a' tako .to "e pro.irio p#a! pro($#"e!"e, i .ire!"e, popre0!o)
?

=. Pe#&7 Hrvatska umjetnost, povijest i spomenici' I!stit$t -a po i"est $,"et!osti7 Dko#ska k!"i)a' Za)re/' ;>1>.' 1@A 1@I. str.

/ro(a' s eti.ta i apsi(a. Ti,e "e istak!$o s o"$ !o $ -a,isao (a -aokr$1i' $-(i)!e i !a)#asi -a r.etak tro/ro(!e )oti0ke /a-i#ike ko"a +e /iti e#i0a!st e!i"a i sk#a(!i"a !e)o $ pr ot!i, p#a!o i,a.G

Slika !. J$ra" "e os,is#io popre0!i /ro( i k$po#$ !a( raskri1"e,' te i-)ra(io tri po#$kr$1!e apsi(e' krstio!i&$ i sakristi"$ $ ko"i,a se $- -a(!"i (a3 )otike !a)o i"e.ta i re!esa!sa. I-)ra(!"$ kate(ra#a o/i#"e1a a i !i- !o i3' i! e!ti !i3' pr e!st e!o )ra(ite#"sko ko!str$kti !i3 i (ekora&i"ski3 r"e.e!"a kao .to s$ ,o!ta1!a te3!ika )ra(!"e e#iki, ka,e!i, /#oko i,a' te i"e!a& )#a a priro(!e e#i0i!e.

A.;.;. DAL=ATINAF I PAPALIJEVA PALA<A U SPLITU

Osi, kate(ra#e s eto) Jako a $ Di/e!ik$' Da#,ati!a& )ra(i i $ osta#i, (a#,ati!ski, )ra(o i,a. U Sp#it$ o! i-ra5$"e &i/ori" i o#tar s eto) Sta.a pre,a $-ork$ Ho!i!o o).

N. Gatti!' F.%isko i+7 "uraj #almatinac' S e$0i#i.!a !ak#a(a Li/er' Za)re/' 1EG;. ' ? G. str.

Va#"a !apo,e!$ti kako se & "et!a )otika $ ar3itekt$ri "a #"a i $ karakteristi0!i, pa#a0a,a ko"e $- rasko.!o pro0e#"e sa(r1e i ( ori.te s pri-e,!o, #o1o,.E Ho)ati p#e,i+i i )ra5a!i s$ ra!i"e ste0e!i, /o)atst o, pre-i(a a#i s o"e sre(!"o "eko !e k$+e.

Slika $.

Slika %.

J$ra" "e po(i)ao i iskitio pa#a0$' ( ori.te s ,o!$,e!ta#!i, rati,a i ot ore!i,' !a 1a#ost' $!i.te!i, st$/i.te, staro) sp#itsko) p#e,i+ko) ro(a Papa#i+a. Papa#i+e a pa#a0a $ potp$!osti o()o ara tip$ ,#eta0ke sta,/e!e pa#a0e' te kao tak a i(ea#a! "e pri,"er tak e rste -)ra(e.1> Sa)ra5e!a "e $ s"e eroisto0!o, (i"e#$ Diok#e&i"a!o e pa#a0e. T#o&rt "e o(re5e! stari"i, str$kt$ra,a !a to, ,"est$ !a#a-i#o se !eko#iko ro,a!i0ki3 k$+a te "e sto)a !epra i#!o) o/#ika. Z)ra(a i,a pri-e,#"e i ( a kata' a repre-e!tati !i prostori se !a#a-e $ "$1!o, (i"e#$ pa#a0e' okre!$ti pre,a ( ori.t$' ko"e "e o( $#i&e o( o"e!o isoki, -i(o, s /o)ato $re.e!i, porta#o, ko"i $ s o"o" #$!eti i,a )r/ o/ite#"i. U -apa(!o, (i"e#$ k$+e !a#a-i se #o1a' (ok s$ )ospo(arski prostori s,"e.te!i $ isto0!o, (i"e#$ pri-e,#"a.
E

T. =araso i+7 Kulturna batina 1' S e$0i#i.te $ Sp#it$' Sp#it' ;>>1. ' ;@>. str. D. Ke0ke,et' (r. & "uraj #almatinac i goti'ka ar(itektura u Splitu' K!"i1e !i kr$)' Sp#it' 1EGG. & )apali*eva pala'a i goti'ka ar(itektura "urja #almatinca u Splitu, I- or!i -!a!st e!i ra(' =$-e" )ra(a' Sp#it' 1I;.str.
1>

1>

S#o1e!a ko,po-i&i"a prostora i o#$,e!a o e pa#a0e poka-$"e kra" ra- o"!o) sre(!"o "eko !e (a#,ati!ske )ra5a!ske k$+e. Taka o/#ik -a(r1ao se (o /aroka. 11

A.;.@. 6AD DAL=ATINFA U DUH6OVNIKU

J$ra" $ D$/ro !ik (o#a-i 1AB;. )o(i!e' a st$pio "e $ (r1a !$ s#$1/$ rep$/#ike 1AI;. )o(i!e. Na"pri"e "e i-ra(io ,o(e# "e(!e o( 0et ero$)#asti3 k$#a !a s"e er!o, )ra(sko, -i($' a -ati, "e -a r.io !a""a0$ i !a"#"ep.$ ($/ro a0k$ k$#$ =i!0et$' s$ re,e!i"e) i o(/o"!i"e) okr$)#o) o/#ika . U- o/ra,/e!e i prakti0!e )ra(!"e' ra(io "e i !a o/!o i K!e1e a ( ora.1;

Slika +.

11

=. Pe#&7 Hrvatska umjetnost, povijest i spomenici' I!stit$t -a po i"est $,"et!osti7 Dko#ska k!"i)a' Za)re/' ;>1>.' 1AI. str. 1; N. Gatti!' F.%isko i+7 "uraj #almatinac' S e$0i#i.!a !ak#a(a Li/er' Za)re/' 1EG;. ' @I @G. str.

11