PRILOG

Difrakcija (ogib) svjetlosti na pukotini

DIFRAKCIJA
DIFRAKCIJA (OGIB) predstavlja pojavu prividnog skretanja talasa (valova) sa prvobitnog pravca prostiranja (oblikovanje novih pravaca prostiranja) pri njegovom nailasku na rubove otvora ili na prepreku. Efekat difrakcije je prvi put detaljno objasnio Francesca Marije Grimaldija koji je pojavi dao ime polazei od latinske rjei diffringere, to znai razbiti u komade. Difrakcija se javlja na uskim pukotinama, malim otvorima i tankim preprekama (tanka ica, vlakno, kosa ili dlaka), ali se moe javiti i na veim tijelima koja imaju otre rubove kao to su tanki limovi (dijafragma u objektivu), no, britva, ilet...

Objanjenje difrakcije bazira se na Huygens-ovom principu prostiranja talasa: Kada talas naie na mali otvor ili malo tijelo sve take otvora kao i ivice otvora i tijela postaju izvori sekundarnih sfernih talasa. Pri svom prostiranju ovi talasi interferiraju i na nekim mjestima slabe a na nekim se pojaavaju. to je otvor ili prepreka manji skretanje zraka je vee, tj. efekti difrakcije su jae izraeni.

Slika na ekranu koja se sastoji od pravilno rasporeenih tamnih i svijetlih pruga, ili koncentrinih krugova, a nastaje usljed difrakcije naziva se difrakciona slika. Ako se koristi polihromatska (bijela) svjetlost slika se sastoji od krugova ili linjia razliite boje izmeu kojih se javljaju tamne oblasti. Prema tome , kod difrakcije polihromatske svjetlosti dolazi do njenog razlaganja po pojedinim talsanim duinama. DIFRAKCIJA SVJETLOSTI Difrakcija svetlosti je pojava savijanja, skretanja svetlosti sa pravolinijskog puta na malim otvorima (pukotinama) reda talasne duine ili otrim ivicama, bez promjene materijalne sredine kroz koju prolazi. Neprovidni zastor sa malim otvorom na slici predstavlja prepreku prostiranja ravnog talasa, iji se takasti izvor nalazi sa lijeve strane zastora na velikom odstojanju od sredita izvora. Take u ravni otvora predstavljaju izvore novih elementarnih talasa koji se neometano prostiru ne samo u pravcu normale na front talasa, ve i u oblasti geometrijske sjenke, poto iza zastora nema elementarnih talasa koji bi spreavali njihovo prostiranje i u tom pravcu. Svjetlost se znai iza otvora prostire u svim pravcima izuzev unazad.

DIFRAKCIJA SVJETLOSTI NA PUKOTINI

Posmatramo dva zraka talasnog fronta koja prolaze kroz pukotinu, jedan ispod gornje ivice pukotine, a drugi ispod njene centralne linije. Fazna razlika izmeu susjednih talasa koji stiu taku P ine ravni sabirnog soiva potie od dopunske duine gornjeg zraka: =(D/2)*sin. Kada fazna razlika postane jednaka polovini talasne duine, susjedni talasi dostiu zaklon u suprotnim fazama i dolazi do potpune destruktivne interferencije. (D/2)*sin=(/2) sin=(/D) Zaklon postaje ponovo taman kada je zadovoljeno: sin=(/D),sin=(2/D),sin=(3/D).

Geometrijska i difrakciona sjenka pukotine

Raspodjela intenziteta svjetlosti usljed difrakcije svjetlosti iza krunog otvora DIFRAKCIJA SVJETLOSTI NA OPTIKOJ REETKI Niz paralelnih uskih pukotina na malom meusobnom rastojanju predstavlja difrakcionu reetku. d*sin=k* k=0,1,2. difrakcioni maksimum(svijetla pruga) d*sin=(2*k+1)*(/2) k=o,1,2 difrakcioni minimum(tamna pruga)

Postoje transmisione i refleksione difrakcione reetke. Transmisione se prave od providnog materijala i u njih se posebnim postupcima urezuju lijebovi na jednakim rastojanjima. Mjesto gdje je urezan lijeb je neprovidno, tj. ne proputa svjetlost pa je prostor izmeu dva lijeba praktino tanak otvor. Refleksinone reetke se prave urezivanjem tankih linija na refleksionim ogledalima. Rastojanje izmeu dvije susjedne urezane linije naziva se korak reetke i obiljeava se sa d. Korak reetke se dobija kada se duina reetke podjeli sa brojem urezanih linija N. Konstanta reetke je jednaka broju urezanih linija po jedinici duine i obiljeava se sa C (najee je data

kao broj linija po 1mm duine reetke). Sad je konstanta reetke jednaka recipronoj vrijednosti koraka reetke. Na slici je predstavljena difrakcija tankog svjetlosnog snopa paralelnih zraka na difrakcionoj reetki. Kada svjetlosni snop doe na difrakcionu reetku, na ekranu iza reetke uoava se difrakciona slika koja ima vie maksimuma simetrino postavljenih od centralnog. Da bismo interferenciju posmatrali na konanom rastojanju, iza reetke se postavlja soivo, koje snopove paralelnih zraka skuplja na zaklonu koji lei u inoj ravni.

Intenzitet centralnog maksimuma je najvei, a ostali maksimumi imaju manji intenzitet. Sa slike vidimo da dolazi do skretanja svjetlosti I da se svaki maksimum vidi pod nekim uglom . Uvodi se broj z tj. redni broj maksimuma, tako da centralni maksimum ima redni broj z=0, a ostali redom z=1,2,3,,N. Svakom maksimumu reda z pridruujemo ugao z, pod kojim se taj maksimum vidi u odnosu na pravac upadnih zraka.

Na slici su predstavljeni uveano otvori na reetki i ravanski talas monohromatske svjetlosti koji dolazi na reetku pod uglom o. Na zaklonu koji je veoma udaljen od reetke posmatra se difrakciona slika. Posmatramo paralelne zrake koji dolaze na donju ivicu svakog otvora. Ovi zraci po prolazu kroz difrakcionu reetku skreu za ugao . Na slici uoimo dva susjedna paralelna zraka 1i 2. Ovi zraci su do linije AB preli isti put, a i od linije AC prelaze isti put. Putna razlika ovih zraka, prema slici, je jednaka : s = BD + DC = d * sino + d * sin (<BAD = o, <DAC = ) Ovi zraci interferiraju i njihov rezultujui talas e biti maksimalnog intenziteta ako je putna razilika ovih talasa jednaka cjelobrojnom proizvodu talasne duine svjetlosti, tj. ako je s = z * . Sada iz gornjeg izraza dobijemo z * = BD + DC = d * sino + d * sin i na osnovu ove jednaine mogue je odrediti ugao skretanja zraka reda z. Ako zraci padaju normalno na difrakcionu reetku tj. ako je o = 0, dobije se na osnovu posljednje jednaine izraz za odreivanje ugla skretanja zraka reda z kao : sinz = (z * )/d => C * sinz = z * , C = 1/d Zraci sa veom talasnom duinom jae difraguju, to omoguava dobijanje sprkte kao kod prizmi. Razlika je samo u tome to se kod reetke jae difragiraju zraci sa veom talasnom duinom, a kroz prizmu se jae prelamaju zraci sa kraim talasnim duinama. Tako reetke daju normalne, a prizme inverzne spektre. Broj z daje red spektra, z=1,2,3,...,N. Optika reetka ima primjenu kod spektralnih aparata, gdje uspjeno zamjenjuje prizmu. Razlog tome je injenica da optike reetke daju ire

spektre nego prizme, pa su takvi spektri pogodniji za njihovo prouavanje.