Gjuha e mediave dhe disa shkarje kuptimore, II

Sami ISLAMI 1 mars 2012

Prmbledhje
N kt shkrim t shkurtr autori ka vn n spikam disa raste t prdorimit jo t drejt t trajtave emrore, t prdorura gabimisht n ligjrimet e mediave tona t shkruara dhe elektronike, t cilat ai (autori) me t drejt i ka konsideruar si shkarje kuptimore, sepse bien ndesh me rregullat leksiko-gramatikore t gjuhs son.

Njra nga fushat q, gjithsesi, ndikon n ndrgjegjsimin gjuhsor t proleve t ndryshme shoqrore, padyshim jan mediat. Me media secili nga ne sht n kontakt gjat gjith dits: si me ato t shkruara, gazetat ditore ose periodike, revistat, po ashtu edhe me mediat elektronike, televizioni, radioja, interneti etj. T gjitha ngjarjet q ndodhin n vend a n bot, si dhe t gjitha aktivitetet e tjera nga fusha e kulturs, shkencs, sportit etj. transmetohen te lexuesi apo dgjuesi kryesisht nprmes gjuhs. S kndejmi pra, kur jemi te gjuha, mund t bhet pyetja: Sa jemi kritik pr at se si po e asim, apo po e shkruajm at? Kjo shtje n rend t par i v n prgjegjsi njerzit q direkt apo indirekt merren me gjuh. Nuk mjafon q me gjuh t merren vetm gjuhtart, si, ndoshta, mund t mendoj ndokush.Gjuha sht e t gjithve, apo jo? Duke e pasur parasysh, mungesn e nj ndrgjegjsimi jo t mjaftueshm gjuhsor t ksaj kategorie intelektualsh, gabime t tilla n mediat tona, po dalin pr dit e m shum. Ksaj radhe, mendoj, se ia vlen t preken vetm disa probleme t ksaj natyre. T shkojm me radh! Shpesh na ka rn t'i dgjojm, apo t'i shohim t shkruara konstruktet, si:
bashkshortor e adaptoi nj fmij. fmij t tjer Nj qift N jetimore presin pr t'u adaptuar edhe shum

, etj. A e dijn ata(n rend t par gazetart, por edhe t tjert, si lektort, redaktort etj.) domethnien e ksaj fjale? A konsultohet mjaft fjalori (edhe pse edhe pr Fjalorin e Gjuhs Shqipe ka far t thuhet, sigurisht edhe pr mungesat e tij)? Megjithat le t shohim se 'thot ai? Fjalori i Gjuhs Shqipe, Tiran, 2006, f. 26 jep kt shpjegim: ADAPT/OJ, kal. -OVA, -UAR, prdorim librar PRSHTAT. . Nga kjo del qart se fjala q do t duhej t prdorej pr t shprehur kuptimin q e prmendm m lart nuk sht ADAPTOJ, por sht ADOPTOJ. Nga lat. ADOPTARE q do t thot "marr nj fmij t huaj dhe e bj si timin" (shih: Kljaic,
caktuar etj. etj. Pra, prshtat nj dhom pr ta br klas, ose prshtat nj tekst pr nj nivel arsimi t

B., Veliki rjecnik stranih rijeci i izraza i kratica, Zora, Zagreb, 1974., f. 14). S kndejmi shembujt q i morm n shqyrtim do t duhej t dilnin kshtu: Nj qift bashkshortor adoptoi nj fmij. Dhe: N jetimore presin pr t'u adoptuar edhe shum fmij t tjer, por jo:"N jetimore presin pr t'u adaptuar edhe shum fmij t tjer", etj. Nuk jan raste t rralla kur mund t haset n prdorim t gabuar edhe fjala BIRSOJ (folje), BIRSIM (emr),I, E BIRSUAR (mbiemr),n kuptimin e adoptimit. Po ktu sht nj problem tjetr, se fjala (folja) BIRSOJ po prdoret gabimisht edhe ather kur ka t bj me fmijn e gjinis femrore. Dihet se fjala BIRSOJ vjen nga fjala BIR (i biri) q normalisht i referohet nj fmije t gjinis mashkullore. N Fjalorin e Gjuhs Shqipe, 2002, fjala BIRSOJprdoret edhe kur sht fjala pr adoptimin si t nj djali, po ashtu edhe apo t nj vajze! P. sh. Nj qift e birsoi nj djal, por edhe: Nj qift e birsoi nj vajz! Pra nse "birsoj" prdoret kur adoptohet nj femij i gjinis mashkullore, kur kemi t bjm me fmij t gjinis femrore, duhet t prdoret fjala "bijsoj" (pra nga "bij"). S kndejmi mund t konstatohet se konstrukti i drejt do t duhej t ishte "Qifti e BIJSOI nj vajz. Por jo" e BIRSOI nj vajz!". Fjaln BIJSOJ do ta gjejm n Fjalorin e Gjuhs Shqipe (botim i vitit 2006, f. 91), por jo edhe n botimet e mhershme. N Fjalor gjejm kt shpjegim: Bijsoj, e bj bij n shpirt, bijoj. Nj shtje tjetr q, ndoshta, vlen t shqyrtohet ktu sht edhe ngatrrimi kuptimor (semantik) i fjalve "dshmor" dhe "martir" (nga greqishtja "martyros" ijues, dshmor etj.,sipas Kljaic, B., f. 815). Duke mos e ditur, ndoshta se kto dy fjal jan sinonime, shpesh ngatrrohen. M ka rn t'i dgjoj n RTK, n RTV 21, e gjetiu kto dy fjal n konstrukte si: Varrezat e dshmorve dhe t martirve i vizitoi nj delegacion shtetror. N varrezat e dshmorve dhe martirve do t mbahet nj prkujtim rasti. Ose edhe m paradoksale: Sot u prkujtuan 5 dshmor dhe katr martir ! etj. Dihet mirlli se, ashtu si i kemi fjalt (sinonimet) djal- un, vajz-goc, fmij-kalama etj, po ashtu kemi edhe sinonimet "dshmor" dhe "martir". Dhe kur jemi ktu, sht e natyrshme se shembujt q i morm n shqyrtim do t duhej t prdoreshin me njren apo tjetrn fjal, ose edhe me t dyjat por pa lidhzat e, edhe, dhe. Se vet prdorimi i ktyre lidhsave del sikur kto dy fjal jan t ndryshme kuptimisht e jo sinonime. Krejt n rregull do t ishte sikur n mes t ktyre fjalve t prdoreshin lidhzat veuese ose, a, apo. N kto raste kuptimi i fjalis mbetet i njejt, por i shprehur me nj nj sinonim tjetr. P. sh: Varrezat e dshmorve (ose t martirve) i vizitoi nj delegacion shtetror". N varrezat e dshmorve (ose martirve) do t mbahet nj prkujtim rasti, etj. Nse fjalia q sapo e cituam do t mund t merrej si e "e rregullt", ather formulime "t rregullta" do t mund t quheshin edhe konstruktet: Disa djem dhe una po luanin n oborr !, ose: Pes vajza e dy goca jetojn n t njejtin pallat ! etj. Nj tjetr fjal q na bie shpesh ta dgjojm, ose ta shohim t shkruar sht edhe emri "viktim-a". Edhe kjo fjal shpesh po prdoret me kuptim t gabuar. Krejt sht n rregull nse kjo fjal prdoret n konstrukte t tilla, si: Kto ishin viktima t trmetit (nse dikush humb jetn apo lndohet nga kjo fatkeqsi natyrore), ose: Duhet t prkujtohen viktimat e lufts, etj. Por kur ndesh konstruktet, si: Kto ishin viktima t pafajshme! N luftn e Kosovs pati shum viktima t pafajshme ! etj. (RTK) kjo nuk shkon. Konstruk-

tet e tilla jan gabim pr arsye se vet fjala "viktim" prmban kuptimin e "pafajsis". Viktim t "fajshme" nuk ka. T gjitha viktimat jan t pafajshme. Edhe n Fjalor e gjejm kt shpjegim: VIKTIM-A "Ai q vdes a q lndohet gjat
nj aksidenti a fatkeqsie natyrore, nga dikush, nga nj luft' etj. viktimat e trmetit, 2 viktim e agresionit. 2. ai q pson pa t drejt nga nj veprim i gabuar , nga dikush q e mashtron, nga nj qndrim i caktuar etj. viktim e vetvetes, viktim e nj mirbesimi;

viktim e dashuris tim e pafajshme"

(Fjalori i Gjuhs Shqipe, Tiran, 2006, f. 1188). Pra nse themi "vik, sht krejt njsoj sikur t themi "Uj i lagsht "(!) (uji nuk mund t jet i that, apo jo?!) apo "akull i ftoht "(po ashtu as akulli nuk mund t jet i ngroht!) etj.

Dhe krejt n fund vlen t prmendet se tani von, n n disa media tona, si n Top Channel, TVSH, etj, pr fjaln "thashetheme-t", po prdoret nj trajt tjetr "thashethemnaja".Kjo fjal, si formim krejt articial, mendoj, se sht e panevojshme. sht interesant se n Fjalorin e Gjuhs Shqipe, Tiran , 2006 (pra botimi i fundit) kjo fjal del n formn"thashethemanj-a", e jo "thashethemnaj-a", si po dgjohet n media. Ky mosstabilitet, ndoshta, dshmon qart se kjo fjal vshtir po stabilizohet. Kjo divergjenc t bn t mendosh se kjo fjal e re (edhe kshtu si sht) a sht gabim n media "thashemnaj-a" apo n fjalor "thashethemanj-a"?