T M I N N , sunnudaginn 2. nvember 1958.

.elduY alls konar kynblendingar, ar sem anna foreldri hef ur veri einhver nnur Marulykilstegund. Litir krnunnar geta vi ori margvslegir: hvt ir, bleikir, blir, brnir og gulir, og tvlit blm eru mjg algeng. Gamla nafni jurtinni ykir n ekki eiga lengur vi; hefur ntt vsindanafn veri teki en a er Primulii pubescens. slenzka heiti er Mrtulykill. Mrtulykillinn er einna hargerastur ailra Marulykla, og olir vel urran jarveg, enda rktaur grum um land allt. Blmin eru ilmst og einkar ferarfalleg. 'EN SK AL geta riggja tegunda, sem allar eru rktaar hrlendis og ykja hinar glsilegustu. r eru: Sjafnarlykill (Primula cortusoides) blmin rsrau, Friggjarlykill (P. Florindae) me gulum blmum og Ereyjulykill (P. Sieboidii) me fjllitum blmum. Nokkrar tegundir Mariuiykla ykja hinar ngjulegustu stofu,iurtir, svo sem: Stofulykill (Primula malacoides), Gulllykill (P. kewensis) og Gluggalykill (P. obconica). Bezt er, a handfjalla sast nefnda tegund sem allra minnst me berum h'ndum, ar sem slmkvoan r kirtilhrum jurtarinnar getur valdi illkynjuum tbrotum. A lokum skal g geta tveggja tegunda, sem mtti reyna a rkta ti skjlgum stum, ea sem stofnjurtir. etta eru mjg skrtnar og srstar Marulykilstegundir. nnur eirra, Primula Littoniana, er ttu fr MijK na; hn er me lenslulaga bl, lonum nera bori, og eru blarendurnar niurorpnar; blmin eru axi, sm; er krnan ljsum, purpurarauum lit og bikarinn blrauur minnir dlti brnugrastegund. Hin tegundiu, P. bulleyana, er lka ttu fr Kna. K rnan henni er raugul ea skarlatsrau, mjg litfgur. Blmin, sem eru ilmandi, eru kransst, og tekur hver kransinn vi af rum upp eftir stnglinum, sem getur ori um 50 sm. hir. Ingimar skarsson.

LFI KRINGUM OKKUR Marulyklar

SASTA TTI rddi g um Marulykla, og hafi ekki loki mli mnu; n kemur hr framhaldi. En ur eu g byrja, tla g a leirtta mistk, sem ori hafa vi prentun greinarinnar. fyrsta lagi hefur heitl jurtarinnar, sem myndin er af, f-alli burt, en a tti a vera Sifjarlykill. ru lagi er sagt, a ori Marulykill hafi veri nota mlinu, san um s.l. ramt, en auvitaS a vera s. 1. aldmt. Bi g lesendur -a fra eta til betra vegar. g var binn a segja, a Jlulykill'inn vri mjg eftirstt jurt, vegna ess, hve hargerS hn vri og blmauSug. essa mikilsveru eiginleika hafa garyrkjumenn nota sr ann hl't a lta hana samxlast' rum Marulykilstegundum, eins og t. d. Laufeyjarlykli. Vi essa kynblndun hafa komi fram margvslega lit afbrigi, sem garyrkjufringar liafa skrt msum nfnum, svo sem: Purpuradr (krnan purpuralit me gulu miju), Garayndi meS dkk-laxgulri krnu, snjkoss, sem er hvtblma og tal fleiri. essi kynblndun fr fyrst fram fyrir rttum 40 rum og hinum frga lystigari' Pruhonica, sem er nnd vi hfuborgin Prag. Enn mtti nefna eitt afbrigi, sem er nlega komi markainn Svj, og ykir mjg ngjulegt; a er me gulhvtum blmum og nefna Svarnir a John Mo. Einn afbrags kostur vi alla essa kynblendinga er s, a eir eru stngullausir eins og Jlulykillinn. Og til hgarauka hafa eir allir lazt fast heiti, en a er: Primula pruhoniciana. Bi Jlulykillinn er blendingar eir, sem fr honum eru runnir, bera sjaldan fr. Fjlgun eirra fer v fram me skiptingu, helzt a haustinu, vegna ess, hve snemmblma tegundirnar eru.
t

MARULYKLUNUM er skipt i deildir eftir tliti; einn eirra skipa blmin sr saman hnapp stngulendanum. Af eirri deild er rktaur hr landi hinn svo nefndi Hfulykill (Primula denticulata) samt nokkrum afbrigum hans. lm in eru bl. Heimkynni essarar legundar og frnka hennar er Vestur-Kna og Nepal Himalaya. Hinn kunni grasafringur og fyrrverandi forstjri K ewgarsins Bretlandi, J. D.' Hoorke segir ,a Hfulykillinn s langalgengasta Marulyklategundin Himalayafillum og vaxi ar aallega barrskga'belt'inu 20004000 metra yfir sj. ar nr jurti n 40 sm. h, og er a nokkru meiri harvxtur en almennt gerist hr landi. Hn er sterklega bygg og smilega harger-og roskar einnig sprunarhf t fr. Einstaklingar eir, sem koma upp af frinu, hafa ekki t lit ar milii. Hvtblma afbrigi eru til, en fremur ft. a Hfuklukkunni s hgt a fjlga me frjum, er hyggilegt a halda vi mur plntunni, sem er fjlr, og skipta henni frra ra fresti. A vetrinum er sjlfsagt a leggja yfir hana lauf ea lyng til hlfar. FYRIR UM a bil 40 rum heyri g flk minnasf jurt, er a nefndi riklu og s hana oft grum. Var hn talin mjg harger, og var rifleg, ef hn fkk ngilegan bur og ga, kalkauuga mold. J u r t essi er Marulykilstegund og er va rktu grum enn dag. Hn hefur lengst af bori vsindahiti Primula Aauricula og hefur tegundarheiti Auricula, sem ir lti eyra, breytzt rikla. fyrstu ht hn Auricula ursi, en a ir bjarnareyra. Mnnum hefur sem s fundizt, a eyrum bjarn arins og stofnblum jurtarinnar svipa saman, og er ekki fjarri v, a svo sr. Heimkynni riklunnar, sem hefur gul blm, eru Alpafjllin. En n er hn ekki lengur rktu sinni upphaflegu mynd,

1 1 p I 1 I | g | | | . i 1 1

ML OG MENNING
eftir dr. Halldr Halldrsson sn

29. ttur 1958

Helgi Haraldsson Hrafnkelsstum hefir skrifa mr rkilegt brf um skemmtilegt efni, viurnefni Hallgerar Hskuldsdttur, eirrar- er fr segir Njlu. brfi snu, sem dagsett er Hrafnkelsstum 14. okt., farast Helga svo orS: N tla g aS gerast svo djarfur a minnast nokku, sem g hefi oft broti heilann um. a er viurnefnig Hallgeri Hskuldsdttur langbrk. Hfundur Njlu kemst svo a ori: HallgerSr . . . er kvenna frSust snum ok mikil vexti, ok v var hon langbrk kblluS". etta hef g aldre fallt mig viS, sSan g fr ag hugsa maliS og brjta aS til mergjar. a er nsta lklegt, a Hallgerur hafi bori svo af rum konum a vexti og a strax bernsku, a a skapai viurnefniS. er anna me meiri lkindum, og a er, a essi glsilega hfingjadttir vri kennd vi brk. Ekki tti a viringarheiti stallsystur hennar Brka-Aui, konu rar Ingimundarsonar, a vera kennd vi brk. Svo er annaS essu sambandi. g man ekki til ess, a fornmlinu s lsingarori Iangur nota um memi, sem vru miklir vexti. Menn voru uefndir hvir og Igir, samanber til dmis Hvaml, orkell hvi og Haukur hbrk, hirSmaur Haralds hrfagra. a l v beint vi, a Hall- gerur vri nefnd hbrk, ef hn hefi fengi viurnefni af hinni. E n hva er a , sem hn hefir fram yfir allar kynsystur snar strax furgari? v er fljtsvara me orum Njlu: Hon var fagrhr ok sv mikit hrit, at hon mtti hylja sik me". Hr er hgt a nefna langt eSa stt eSa miki, a er allt til fornmlinu. N tla g aS koma meS tilgtu lrSu mnnunum til athugunar. Fyrir nokkru sSan tti g tal viS merka konu norur ] landi, fr Elnu Vigfsdttur Laxamri. Talig barst a Njlu og meal annars a viurnefni HallgerSar. Eln sagSi, a gmul kona, sem g man ekki nafn , hefi sagt sr, aS hrokki konuhr hefi verig nefnt brok ur fyrx. Islandi me Hallgeri snii. brk". a sj n allir, a etta vif' ur nefni ekkert skylt vi ac a Hallgerur er mikil vexti, en a gti hins vegar tt vif hrokki hr ea brok, ef vi tr, um v, a hri haf i heiti etta. Mr var ekki alls kunnugi: um essa skringu, sem Helg:. Haraldsson rkstyur af miklun. sannfringarkrafti brfi snu g minnist ess, ag fyrir mrgum rum sagi SigurUr Gu mundsson sklameistari mr, af han n hefi heimild um orif brok merkingunni hr" r a konu ingeyjarsslu og kvaf' konuna hafa skrt viurnefn Hallgerar meg hlisjn af es^ ari merkingu. Hr mun vera un. 'Smu konu a ra og Helg nefnir brfi snu. Orabk H> sklans hefir einnig frttir a': orinu brok essari merkingr: og broklirur merkingunnglhrur, IjshrSur", einnif fr Elnu Vigfsdttur, en ':, selasafni orabkarinnar er orS i rakiS til Skorradals, v a t frumheimild Elnar er talin verc Sigrur Vigfsdttir fr Grunc: Skorradal. Vri v helzt a r vnta heimilda um ori ::1 Borgarfiri. vil g geta ess, a a e^ ekki rtt, sem Helgi segir, &l ori langur hafi ekki veri nta um lkamsh fornritum Um etta er fljtgert a f vita eskju me v a fletta orim upp orabkum yfir fornmli Enn fremur mtli benda , ac viSurnefnin langr og l a n g i v o r i tS, 'og lta iau vafalaust ac' lkamsvexti. eim tma, sem au handri voru rituS, sem orin langbrl og sninbrk "koma fyrir , va: yfirleitt ekki gerur greinarmun ur o og ; Hr er yfirleitt un Njluhandrit og Landnmuhanc rit a rSa. g hefi essi hand rit ekki viS hndina. Flest e i m eru K aupmannahfn. Get & v ekki fuliyrt, a ekki kom : fyrir rithtturinn brk gmlun handritum. En af stafrttum t gfum s g, a rithtturim -brk er notaur 17. ld viSui nefnunum. g skal jta, aS skring s, e: Helgi ber fram, er mjg girnile^ vi fyrstu sn, og ekki skal fuilyra, a h n s rng. Enmi; legt virist mr mla henn mt.

| 1 1 | | | 1 1 1 1 i i 1 |i | 1 fl
;

| 1 : 1 1 I 1 | 1 1 1 1 1 i j : 1 1

Geymdu sterka og bjarta sumartr vi hjartartur nar

En etta er bo'skapurinn, sem vr hfum lieyrt af honum og boSum yur: Gu er ljs og myrkr r alls ekki honum. I. Joh. 1,5. , E n n einu sinni erum vi stdd eim veganitum lfsins, egar gumri' hefir kvatt en veturinn gengi gar. strum hluta essa lands minnist flki hins nlina sumars sem eins hins slrkasta, sem menn muna. Annars Btaar landinu hefir sumarverttan ekki veri jafn hagst og sums staar jafnvel mjbg.erfi. En r a n ekki samt nnig, rtt fyrir allt, a' vi getum oll, fjajr og ir' teki af heilum huga undir essi or slmaskaldsnia: MdQ fgur na far vel, agra sumart." Hvert einasta sumar alltaf til einhverja yndislega, fojarta og hlja daga, og unaur islenzkra sumardaga er slkur, a g a minnsta kosti fyrir mitt leyti, vil feginn vinua a til a lifa nokkra umhleypingasama og dimma skammdegisdaga, ef g f i stainn a njta unaar eins hsumarsdags ti vi skaut nttrunnar. Lti blm, scm breiir t blin sn mt slargeislunum og vaxaudi stri veilinum, bSi tala au snu gla mli um inS Gus fSur almttugs. Slargeislarnir, sem fra essum smlingjum tilverunnar vxt og roska,

R(5a sra Jns lafssonar, prfasts Holti Onundarfiroi, Hallgrmskirkju Reykjavk fyrsta sunnudag vetri. Birt me<J g'fslegu leyfi hans
eir eru sendir fr GuSi sjlfum, sem gefur lfi. eir hafa sna sgu a segja af vi, hvernig furforsj Gus, n hans og krleikur vkir yfir llu, sem lifir, annast a og verndar. Mr finnst a or postulans, au sem g valdi a inngangsorum essara hugleiinga minna, su tlkun eim boskap, sem sumari flytur. Gu er Ijs og myrkur er alls ekki honum." egar sasta dagsbrnin d t vesturhimninum fstudgskvldi sasta sumri, var a hinzta kveja sumarsins til okkar, sem hvslai a okkur essum rum. Gu er ljs og myrkur er alls ekki honum." Geymdu sterku og bjrtu sumartr vi hjartartur nar, egar stgur sprin n eitt ftur ru t brautir byrjandi vetrar. Ef ger ir a, muntu alltaf eiga sumar innra fyrir andann, ytra heri frost og kyngi snj. Og nna, egar skammdegisskuggarnir ttast smtt og smtt meir og meir umhverfis okkur- og veturinn frist aukana, er gott a eiga huga sinn og si fulla af ljsi einlgrar og sterkrar gustrar. Vi skulum. lka geyma vel minni or frelsarans , drottins Jes K rists essi: Eg er ljs heimsins. Hver sem fylgir mr mun ekki ganga myrkri heldur hafa Ijs lfsins." Ljs heimsins. a hefir hann veri ld eftir ld, er enn og mun vera. ess er gott a minnast n vetrarbyrjun. Veturinn hefir oft linum tmum veri slenzkri j ungur skauti. a hefir oft urft ri olgi og rek til a reyja orrann og guna og mikinn kjark og karlmennsku til ess a heyja hara barttu fyrir lfi snu og sinna nnustu, er langur og strangur slenzkur vetur sat a vldum essu norlga landi yztu mrkum hins byggilega heims. Ef a hgt vri aS mla kvarSa eSa vega vog ann tt, sem gustr og gustraust hefir tt v a halda lfinu sienzku jinni, egar mest hefir kreppt a, myndi a sjst svo a ekki tji mt'i a mla, hve mikil og blessunarrkur s ttur hefir veri. ar var sjlf lftaugin. Svo Framhaid 8. su.

Hfundur Njlu fullyrir beir, lnis, a hinn mikli vxtur Hali gerar hafi valdi viurnefnim, (kvenna frust snum ok miki, vexti, og v var hon langbrl Er n ekki arna skringin? kllu"). N skal g ver P s Hallgerur hefir fengi viurastur manna til ess a fullyra nefni af hinu mikla og a hfundum forasagnanna get hrokkna hri. a er aeins ekki skjtlazt um skringar vi' ein komma, sem fellur burtu, urnefna. En eir kunna a haf: og anna eins hefir skolazt til ekkt sagnir, sem vi ekkjuiv hj eim, sem afrituSu hand- ekki, og verur v a koma ti1 ritinu fornu. arf ekki anna a * sterk rk, ef hafna skringun. vera en ritarinn hafi ekki skil:g eirra. orSi og v biS til r v Anna er a, a ori brok ei brk. essu til vibtar m geta samkvmt llum heimildum, ei' ess, a tt Hallgerar var g ekki, hvorugkennt or og v 'lk me hrokki hr. ' Um frnda hennar K jartan lafs- eignarfalli broks. Viurnefn^ son segir Laxdlu: Mikit hr Hallgerar er hins vegar eignar hafi hann ok fagrt sem silki falli langbrkar, sbr. Vil b. ok fell m'e lokkum". a hafa bija Hallgerar langbrkar, dt: vi fleiri ttinni haft miki ur Hskulds?" (sl. fornr.- XII, 30). og hrokkiS hr. tt or'i brk s ag jafna. Svo er aeins eitt enn, sem nirandi merkingar ntmi' mr virSist benda smu tt, mli, fer fjarri v a svo haf. og a er etta: S rithfund- vallt veri til forna. Mtt. ur 13. ld, sem kunnugastur nefna mrg dmi fov til snn er Dlum vestur, Sturla r unar, tt hr verSi ekki gert. En tt g tri ekki skringr. arson, nefnir Hallgergi sniinbrk. annig er hn nefnd Helga viurnefninu, er g hon Sturlubk ess a leiS: Sat um akkltur fyrir torfi. O;. HallgerSr (Tungu-Oddsdttir) fastlega vnti g ess, a allir palli ok kembdi sr; hrit sem ekkja brok merkingunn, fell um hana ni8r glfit; hon hr", sendi mr lnu. hefir kvenna bezt hr verit II. H.