Likovna umjetnost kroz razdoblja

PRAPOVIJEST
PALEOLITIKA UMJETNOST (od 32.000 do 11.000 godina pr. Kr. kameno doba) - dvije kategorije : .spiljska umjetnost .nosivi komadi,male figurice, dekorirani predmeti - 1880. otkriveni crtei u panj. spilji Altamira - Ostale spilje : La Mouthe, Les Combarelles, Font de Gaume, Chauvet (najstar. slike)=Combe d'Arc - 4 razdoblja koja su dobila imena po najpoznatijim spiljama : o Orinjako doba (Aurignac FR) 30-25 o Solitrensko doba (Solutre-Polully FR) + Lespugue, Predmost 25-18 o Magdalensko (La Madeleine FR) + Lascaux, El Castillo, Pechmerl 18-14 o Kasno magdalensko + Altamira,Niaux, Perito Moreno (otisci ruku ARG) 14-5 Spiljsko slikarstvo : slike, crtei i gravure (PETROGLIF = piktogrami i logogrami uklesani u kamene stijene) Nema kompozicije, crtei su jakih okvirnih boja,a ispunjeni drugom bojom od pozadine, ponekad se koristi forma zida u oblikovanju, Lascaux bik 5.5m edi su simboli i znakovi nego ljudi i ivotinje (bizoni,konji,mamuti,jeleni,jednorog - Lascaux) Neka istraivanja su pokazala da su najraskonije slike u spiljama s osobito dobrom akustikom, te smatraju da je glazba imala veliku ulogu u obredu SREDNJE KAMENO DOBA (MEZOLIT) tri promjene : .teme postaju raznovrsnije, pojavljuju se ljudski likovi .u oblikovanju se napusta naturalizam,i dolazi do stilizacije likova .u pedinskom slikarstvu javlja se kompozicija - Spiljska skulptura : glinene skulpture, tragovi crvenog pigmenta Mali kipidi, figure Venere (iz Willendorfa, AUT) naglaeni bokovi i grudi -> matrijarhat

NEOLITIKA UMJETNOST (od 8000. do 2000. Pr. Kr. zemljano doba) - Prijelaz iz paleolitika u neolit poeo je na Bliskom Istoku,uz lovca i stoara pojavljuje zemljoradnik - Pojavljuje se lonartsvo (za pide i hranu), predenje, tkanje, te graenje (pojava arhitekture) Naselja (Jerihon, atal Hyk, Skara Brae (kotska)) nagomilane kude (zemunice,sojenice,brvnare,bunje(kauni) Monizam -> dualizam (+ svijet duhova) -> animizam (lat. = dua) Kult mrtvih izgradnja grobova MEGALITSKA KULTURA (monoliti i poliliti) o Podruja u Europi gdje su ljudi gradili ogromna grobna ili sveta mjesta od netesanog uspravnog kamena MENHIRA (kelt. = dugi kamen) koja se smatra preteom spomenika o Najvede nalazite Carnac u Bretanji FR o DOLMEN (=stol) je napravljen od dvije ili vie stijena pokrivenih tredom (trilit) o KROMLEH je kultna graevina velikih razmjera, sastavljana od kruno i koncentrino postavljenih menhira i domlena STONEHENGE (2200.-1300.),kult sunca- u sredini OLTAR UMJETNOST SIMBOLA (enski idoli, kult plodnosti) o Obredne maske (ljudske ili iv. glave) apstr. pojednost., geometrin,, jednost. ornamen. o Pojava apstraktne umjetnosti u obliku ornamenata (urezi na vrevima) - ritam o Jerihonske lubanje (7000.) koljke u onim dupljama, rekonstrukcija lika glinom u duhu tovanja predaka najraniji oblik portreta

UMJETNOST METALNOG DOBA ENEOLITIK (bakar, 3000.pr.Kr) premekan i oblikuje se na slian nain kao i kamen BRONANO DOBA (2000.) o Legura bakra 90% i kositra 10% = bronca, pojavila se na srednjem istoku o Najvaniji izumi : kota i lonarsko kolo novi oblici otrih bridova, pojava spiralnog oblik o Nakit (fibule), orue (srpovi), oruje (strijele,koplja,maevi,bodei) pojava ratnika! o Utvrivanje naselja na breuljcima suhozidom = CITADELE (gradine) nuragi na SARD. o Prve civilizacije u Mezopotamiji i Egiptu o 5 kulturnih krugova EGEJSKI (kretska, cikladska, ciparska, heladska, maloazijska) Cikladska otoje Ciklada o Shematski ploni enski idoli iskesani od istog bijelog mramora Kretska (minojska) otok Kreta, Sir A.Evans o Palaa Labirint (labris = sjekire, na zidovima) kralja Minosa u Knossosu, nema zidina jer je na otoku, crveni stupovi se suavaju pri dnu, kapitel obojan u crno, kanalizacija u kompleksu, MEGARON = sredinja dvorana -> grki hram o U slikarstvu prizori bikova, love, ornamentika, borbe, pokret! Boja! utjecaj egipta (strogi profil), veda realnost, manje stilizacije o Kiparstvo : Zmijska boica od terakote o Lonarija : vrevi Kamares stila oslikani pilikromnim organ. dekor. Mikenska (heladska) - kopnena grka o Za razliku od kretske otmjenosti i lakode, odie snagom,vrst. I stab. o Mikena je citadela opasana visokim kiklopskim zidinama koje trokutasto prate konfiguraciju tla, na zapadu nekropola, u sredini palaa s megaronom, dvoja vrata (Lavlja trokutni kameni umetak -> zabat grckog hrama), 9 grobnica pokrivenih kupolom (Atrejeva riznica lana kupola = isputanje redova kamena) o Predmeti od zlata ukraeni iskucavanjem sa stranje strane ime su od napred nastali reljefi (repouss tehnika) o Slikarstvo na vrevima Palas stil podjela povrinr na horiz. slojev SREDNJE-EUROPSKI NORDIJSKI ZAPADNO-EUROPSKI ISTONO-EUROPSKI - ELJEZNO DOBA (1000.) o Obrada hladnim kovanjem poinje na Bliskom istoku (6000.), predmeti od eljeza iz meteorita (4000.), 1300. opda uporaba u Egiptu, 1000. dolo do grke poetak o Glasinaka kultura (BIH), U sj. Eurpi (NJ I DAN) Jastorf, juna Skandinavija Gregan kultura o U Italiji Vilanovska kultura (Toskana) -> Etrudani o Skitska umjetnost (UKR, Crno More) prenosivi predmeti od kovine ili izrezbareni od drveta povezivanje grke i asirske umjetnosti + kineska o U sredinjoj Europi u dvije faze dominiraju Kelti: Rana ili haltatska (AUT) Kasna ili latenska (CH)

ANTIKA
MEZOPOTAMIJA (3500. pr. Kr. do 330. pr. Kr.) - Sumerani, Akaani, Babilonci, Asirci, Perzijanci - Simbolika brojeva, numerologija, duodecimalni sustav (12), anonimni umjetnici slue vladaru - klinasto pismo, rotacijski peatnjak, krilato boanstvo - lamasu - grad-drave kod Sumerana : zatvoreni zidinama,s krivudavim ulicama i visokim hramom koji je graen kao citadela, koristila se samo opeka od gline,nema kamena - zigurat je sastavljen od niza (7! nebeskih tijela) terasa a na vrhu se nalazi svetiste (cela) - sumerske,akadske i babilonske gradove nakon poraza zamjenjuju asirski gradovi od kamena (vapnenca) i reprezentativna (i agresivna) kraljevska umjetnost (Asurbanipalova palaa u Ninivi) narativni nain prikazivanja u plonim reljefima - kipovi postuju zakone apsolutne simetrije,frontalnosti, geometrije (sve unutar valjka,stoca..) - monumentalni reljef sa politikim ili vjerskim dogaajima, vertikalna perspektiva + hijerarhija - 5 vrsta reljefa prema mjestu gdje su se nalazili i temama koje prikazuju o Reljef u ploi, za na zid i religijska namjena o Stela, vertikalno postavljena ploa u funkciji nadgrobnog spomenika (Hamurabijeva!) o Zidni reljefi sa natpisima koji ih komentiraju (Asurbanipalov dvorac u Nivi 7.st.pr.kr) o Reljefi na emajliranim opekama su dekorativni reljefi kojima su ukraavane kapije i glavne ulice (Trijumfalna kapija boginje Itar) o Reljef u stijeni obino slavi povijesne dogaaje EGIPAT (oko 3100. pr. Kr. do 31. godine.) - "Ljudski ivot je prolazan, ali spomenici traju vjeno" je jedno od osnovnih naela - Nema velikih promjena u stilu, umjetnik je anoniman, a sva slava pripada faraonu - monumentalna arhitektura, vrlo stroge simetrije, stroga skulptura visokog stupnja figuracije i dekorativno, plono slikarstvo strogih pravila - 6 glavnih perioda : Staro egipatsko kraljevstvo, Prvi prijelazni period, Srednje egipatsko kraljevstvo,
Drugi prijelazni period, Novo egipatsko kraljevstvo i Tredi prijelazni period

Gradovi nemaju zidina, ulice u smjeru s rijekom, drustvene zgrade razasute, stambeni prostori pravokutnih oblika, od mulja i trstike, sa HIPOSTILNIM osvjetljenjem (sredina uzdignuta) Prve grobnice su mastabe (arap. = klupe) = bunar + kapela; lana vrata ograniena stupovima i arhitravom Stepenaste piramide (Dozer iz 3.dinastije) -> Imhotep, prvi poznati arhitekt, povedava osnovu od kvadrata u pravokutnik i na nju dodao jo 4 terase platforme, pa jo dvije; ulaz na sjeveru uvijek Piramide (gr = kola od ita) u Gizi : Kufu (Keops), Kafra (Kefren), Menkaura (Mikerin) Hram : ulaz s pilonima (zidovi u obliku krnjih piramida),hipostilne dvorane (vie+stup),dvorite s kipovima i jedna/vie kapela Amonov hram u Karnaku (srednje kraljevstvo) > arhitektura straha!,kapiteli najizraajniji,uski od traka papirusa ili iroki valoviti i uzorak cvijeta lotosa; hram kraljice Hatepsut u Deir el-Bahari (novo kraljevstvo),autor arhitekt,svedenik, njen ljubavnik Senmut > kontrast arhitekture (kolonade) i gorja; hram u Luksoru; grobnica u stijeni (Abu Simbel) Skulptura : Narmerova paleta okomita perspektiva, hijerarhija, simbolika likova, bogovi i kraljevi uvijek u istim pozama,simetrinost -> taj zbir praviala prikazivanja naziva se egipatski kanon,ne primjenju se samo za vladavine Eknatona - realizam; sfinga je simbol bozanskog ujedinjena ljudske mudrosti i zivotinjske snage (Giza); kipovi faraona + kipovi pisara (iz Sakare) Cilj hijeroglifskog pisma je narativni ali i dekorativni, natpisi prate reljef Slikarstvo : Knjiga mrtvih (putovanje mrstve due i Ozirisov sud prije prelaska u vjeni ivot); guji friz iz Nefermaatova groba u Meidumu najstarija zidna slika; tebanske grobnice; kanon : pozadina je ssvijetla, lice je u profilu s frontalnim okom koje gleda promatraca, tijelo je frontalno s nogom u profilu, inkarnat muskarca ja tamniji od zenskoh

GRKA (od 9. stoljeda pr. Kr. do 1. Stoljeda) - GEOMETRIJSKI STIl o Oslikavanje vaza geometrijskim oblicima : spirale, rozete, pleteri, meandri,trokuti, krugovi, svastike rasporedenim u horizontalne trake (kao u Mikenskom Palas stilu) o Kasnije pojava ljudskog lika u strogom geom. Obliku (vaze iz Dipilona) o Keramika 6.st. ima ogranske linije ukrasa i likove koji lice na istocnjacku umjetnost pa se naziva orijentalni stil i ujedno je najzastupljenija keramika u arhajskom razdoblju - ARHAJSKO RAZDOBLJE o Doba tirana vrijeme urbanog razvoja,prvi zakoni na plocana, monumentalnost o Arhitektura : hramovi (na stepenastoj platformi (stilobat),pravokutni tlocrt, naos ili svetiste je centralni prostor, ispred stupovi (2>4) koji nose arhitrav predprostora (anta),drveni krov na dvije plohe poploan crijepom od opeke) VANJSKA ARHITEKTURA, jedinsto grkih hramova naziva se red, a redovi se razlikuju po kombinaciji elemenata osnove (stilobata), nosaa (zidovi i stupovi) i tereta (arhitrav i krovite) o Najstariji grki stil je dorski red koji se potpuno razvija tek u klasicnom razdoblju o Skulptura : na zabatu (trokutaski dio iznad arhitrava) , utjecaji egipatske umjetnosti, karakteristicne tipovi : kurosi i kore lani osmijeh = arhajski osmijeh o Slikarstvo : gubitak ornamentike tema mitologija, legende, svakodnevni zivot, dva stila : crne firuge na crvenoj podlozi (7.st), crvene figure na tamnoj podlozi(6.st.); likovi u profilu - KLASINO RAZDOBLJE o Peloponeski rat 431.-404. Atena-Sparta Grka se nikad nije oporavila od katastrofe o Arhitektura : utvreni gradovi sa dva sredita : drutveno oko glavnog trga u dolini (agora=nepravilni etverokutni trg okruen zgradama (stoa za okupljanja,vijednica u obliku kazalita..)) i vjerski centar na brezuljku (akropola) Partenon dorski hram,zlatni rez, antropoloska mjerila, Erehteion jonski hram, dva trijema, vise razina, karijatide (nosai u obliku enskih likova), hram boice Nike i sveani ulaz Propileji; kuce kao mikenski megaroni sa podjelom na dvije prostorije + negdje dvoriste omedeno stupovima sa natkritim ophodom (peristil), kazalista na otvorenom (u brijed usjeceni redovi sjedista (kaveje),u centru je kruzna ili polukruzna orkestra za zbor i kretanje glumaca, a na nju se nastavlja pravokutna skena) akustika! kazalista (festival Dionizija!) : Atena, Epidaur o Skulptura : idealizacija visoki,vitki, proporcionalni; kipar Poliklet > Kopljonoa (Dorifor) kontrapost (prirodni stav na jednoj nozi koji uravnoteuje mirovanje i pokret) grki ideal ljepote = kanon : tijelo:glava=7:1, ramena:glava=3:1, stopalo:dlan=3:1, podjela horizontalno na 4 jednaka dijela, ritam; kipar Miron Baca diska (Diskobol) primjer odluujudeg trenutka; kipar Fidija > sve dekoracije za Partenon; kipar Praksitel lijepi stil, linija S > Hermes i djeak Dioniz, Knidska Afrodita prva naga skulptura ene, u tom duhu u Apolon Belvederski nepoznatog autora savrena ravnotea pokreta i odvanog dranja o Slikarstvo : na keramici se pored plonih, stiliziranih, crvenih likova na crnoj podlozi javljaju potpuno bijeli pogrebni lekiti s fluidnim crteima krepkih linija - HELENISTIKO RAZDOBLJE o Zapoinje 336. - Filip Makedonski ujedinio Grku o Dekadencija - > predimenzioniranje u arhitekturi i preambicioznost u skulpturi o Arhitektura : grobni hram kralja Harije - Mauzolej u Halikarnasu korintski stupovi, piramida umjesto zabatnog trokuta jedno od 7 svj cuda tog vremena, danas ocuvan samo kip kralja Mauzola sa vrha hrama; svjetionik s otoka Farosa ispred Aleksandrije visok 134 m (opet svj udo); hram u sreditu Sirijske pustinje Petra (isto udo) o Slikarstvo : slikar Apel mijea boje,sjena, koloristiki kontrasti, iluzija dubina; mozaici o Skulptura : slojevita i nepregledna kompozicija, jako naglaen pokret, duboka obrada povrsina > kontrast svjetlo sjena dijelova to pojaava nemir; kipar Lizip djeluje na

najvedem podruju, koristi Polikletov kanon, Praksitelov kontrapost i S lliniju,ali se oslanja na prirodu - > elementi realizma : Struga (Apoksiomen); Haret iz Linda stvara brona nu skulpturu Kolosa na ulazu u liku (32m) opet svj udo!; Zeusov rtvenik u Pergamu podignut u slavu pobjede nas sirijskim vladarom cijeli hram je pobjeda skulpture nad arhitekturom!; Nika sa Samotrake ili Krilata pobjeda; Laokontova skupina borba svedenika i njegova dva sina sa Posejdonovom morskom zmijom RIM (od 9. st. pr. Kr. do pada Zapadnog rimskog carstva 476. godine) - Jedna od glavnih osobina tenja za velianstvenodu kao simbolom modi impozantnost i vrstina ispred elegancije i ljupkosti umjetnost koja se bavi potrebama velikog mnotva - Graditeljska i arhitektonska djela svojom originalnodu i monumentalnodu uvelike zasjenjuju ona u kiparstvu i slikarstvu - Dvije faze : o klasina rimska (1.pr.kr 2.) o kasno-antika (3. 5.) - prva cesta Via Appia (312.pr.Kr.) od Rima do Capue - rimski grad : unutar utvrde (castruma) ulice cardo i decumanus, izvan zidina suburbium, vodovod akvadukt i kanalizacija (Cloaca maxima u rimu i danas radi) - samostalne kude i palae domus, zgrade viekatnice cenacule, grupirane u blokove - insule - izvan grada zemljane parcele podijeljene u pravilne kvadrate agera (400x400m) za veterane - novina vezana za grad je trg (forum) sa svih strana okruzen javnim objektima i hramovima (najvedi je Forum Romanum kojeg ini nekoliko trgova, a svaki je okruen bazilikama javni ivot) - arhitektura : o jedno od najvedih dostignuda cement o konstrukcija lukova : akvadukti (Pont du Gard,FR) o Konstantinova (Maksencijeva) bazilika bazilikalno osvjetljenje o Vila Misterija iz Pompeja s atrijem o Vespazijanova vila na Velikom brijunu ima podno grijanje (hipocastum) o Karakaline terme bogato ukraene mozaicima o Kazalita (teatri) kao zatvoreni kompleksi o Amfiteatar = spoj dva teatra Kolosej sa 50 000 mjesta rim. ideja o Slavoluci obicno oznacavali kraj ulice i pocetak foruma Titov,Septimija Severa,Konstantinov (RIM), Augustov u Nimesu (FR), Sergijevaca u Puli - Skulptura o Mnotvo portreta graana (14 000 statua) - meki prijelazi svjetla i sjene mekanom obradom povrine, karakterizacija katkad ide do naturalizacije o Rimski reljefi vezani za zavjetne objekte, sarkofage, trijumfalne stupove i slavoluke (Ara pacis Augustae monumentalni oltar slavi povratak iz rata; reljef na Titovom slavoluku predstavlja razaranje Jeruzalema dojam prostornosti zbog visokog i niskog reljefa; Trajanov stup) o Jedini konjaniki spomenik Marka Aurelija (bronca nekod pozladena) o Konstantin veliki gvala 2.44 m (gubitak osjedaja za prostor i dubinu) - Slikarstvo o Bitka kod Issa Aleksandra i Perzijanaca, mozaik, kopija helenistikog originala iz 315. pr. Kr., Pompeji, 2,7 x 5,1 m, Arheoloki muzej, Napulj o Freske s iluzionistikom perspektivom o Veliki friz u Vili Misterija - elegantnim pozama i raskone draperije oslikane realizmom o Rijetki portreti,a najljepi primjeri iz Fayuma u donjemEgiptu (enkaustika>ouvanost boje)

RANOKRANSKA UMJETNOST (314. 395.) ?? - Prijelaz iz antikog doba u srednji vrijek u vremenu tzv. ranog krdanstva - Zapoinje u katakombama - krdanska ikonografija (krug=nebo, kri, patir s ovcom, riba..) - bazilike s transeptom (Sv. Apolinarija u Classi, Ravenna) - krune crkve s kupolom (Sv. Constanza, Rim) - sarkofag Junija Casa iz 4.st. ukraen biblijskim motivima BIZANTSKA UMJETNOST - rano-bizantska umjetnost o najznaajniji spomenici u talijanskoj Ravenni (402. bila prijestolnica) crkva San Vitale s osmerokutnim tlocrtom i kupolom; raskoni mozaici (Car s pratnjom i Carica s pratnjom bizantski ideal ljepote visoke tanke figure, ovalne glave s prodornim oima, povijene obrve, dugi i tanki nos, mala usta, mala stopala, raskono dekorirana odjeda; statinost, tipiziranost, zlatna pozadina - nebo) o u HRV samo Eufrazijeva bazilika u Poreu (5.st) s mozaicima iz 6.st. najstariji primjer troapsidalne crkve na zapadu; izvana poligonalna iznutra polukruna, bone apside u zidu o Aja Sofija u Carigradu kombinacija uzdune i centralne bazilike s kupolom koju podupiru dvije polukupole i sferni trokuti = pandantivi o Glavni brod naglaen ikonostasom = templonom zid s ikonama i religijskim slikama koji odvaja brod od svetilita u crkvi o Kiparstvo potisnuto,osim male plastike izvedene u slonovoj kosti (bjelokosti) i metalu (emajlu) s izrazitom plonosti o Ikonoklazam od 726. > apstraktna ornamentika - Kasno-bizantska umjetnost o Bazilika Svetog Marka u Veneciji (1063.) crkva tlocrta grkog kria upisanog u kvadrat, kupole nemaju tambut nego su obloene drvenim krovovima, prostrana unutranjost o Crkva Sv. Vasilija Blaenika u Moskvi (1555.-1561.) kupole u obliku lukovice PREDROMANIKA (BARBARSKA UMJETNOST) - vrijeme opde seobe naroda; lik. ostvarenja Kelta,Ostrogota,Vizigota, Franka,Langobarda, Slavena - izrazita ornamentika i dekorativnosti, arh. je zbog nomada ugl. praktina,a ne monumentalna - razvoj centralne graevine evolucijom iz krdanske grobne crkve tzv. Martriji kapelice za mu. - podjela prema najutjecajnijim narodima o merovinka (5.-8.st)