Professional Documents
Culture Documents
Giai Tich So
Giai Tich So
GII TCH S
(Bai giang tom tat)
L MINH LU
Y a Lat 2009 Z
Mc lc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
Ch-ng 1 L thuyt sai s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
1.1 Cc loi sai s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2 Quy tc thu gn s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.3 Ch s chc, khng chc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.4 Hai bi ton v sai s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.5 Sai s cc php ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Ch-ng 2 Xp x tt nht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2.1 Xp x tt nht trong khng gian nh chun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2.2 Xp x tt nht trong khng gian cc hm lin tc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.3 Xp x tt nht trong khng gian Hilbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Ch-ng 3 Xp x hm bng a thc ni suy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3.1 Bi ton ni suy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
3.2 Gii h i s tuyn tnh xc nh a thc ni suy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.3 Ph-ng php ni suy Lagrange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.4 Tr-ng hp cc mc ni suy cch u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
3.5 Sai s ca p-ng php ni suy Lagrange . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.6 Chn mc ni suy ti -u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
Ch-ng 4 Tnh gn ng o hm v tch phn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.1 Dng ni suy Lagrange tnh gn ng o hm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.2 Tnh gn ng tch phn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Ch-ng 5 Gii ph-ng trnh phi tuyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.1 Ph-ng php th . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.2 Ph-ng php chia i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.3 Ph-ng php lp n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
5.4 Ph-ng php dy cung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.5 Ph-ng php tip tuyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
5.6 Gii a thc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
5.7 Gii h hai ph-ng trnh phi tuyn bng ph-ng php lp n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46
Ch-ng 6 Gii h ph-ng trnh i s tuyn tnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
6.1 Mt vi khi nim cn thit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Gii tch s
Gii tch s
Ch-ng 1
L Thuyt Sai S
1.1 Cc loi sai s
Trn thc t khi o mt i l-ng hoc xc nh mt i l-ng m ta k hiu l a ,
thng th-ng khng xc nh -c gi tr ng m ch bit -c gi tr gn ng a. Vy
ta gp phi sai s. C nhiu loi sai s:
1. Sai s thc s: i l-ng
4 := |a a |
gi l sai s thc s ca a.
2. Sai s tuyt i: Nu bit 4a 0 sao cho
a 4a a a + 4a
th 4a gi l sai s tuyt i ca a.
3. Sai s t-ng i: i l-ng
a :=
4a
|a|
gi l sai s t-ng i ca a.
1.2 Qui tc thu gn s
Gi s ta c s gn ng a -c vit d-i dng thp phn
a = (p 10p + ... + j 10j + ... + ps 10ps )
trong j {0, 1, 2, ..., 9}, p > 0. Ta mun thu gn s a n hng th j. Gi s a l
s thu gn n hng th j ca s a v phn vt b l . t:
a = p 10p + ... + j+1 10j+1 + j 10j .
Trong : j bng j + 1 nu 0, 5 10j < < 10j v bng j nu 0 < 0, 5 10j .
Tr-ng hp = 0.5 10j th j = j nu j chn v j = j + 1 nu j l. Nh- vy
sai s thu gn l i l-ng a 0 tha
|a a| a .
Gii tch s
Do
a = (p 10p + ... + j 10j + ),
a = (p 10p + ... + j 10j + j 10j ),
ta c
|a a| = |(j j ) 10j + | < 0.5 10j .
V d: S ' 3, 1415 ' 3, 142 ' 3, 14.
Ch
1. Sai s tuyt i khng c tr-ng cho chnh xc ca php o m ch cho php ta
hnh dung -c gn nhau gia gi tr ng v gi tr gn ng.
2. Sai s tuyt i cng th nguyn vi i l-ng o.
3. Sai s t-ng i c tr-ng cho chnh xc ca php o v khng c th nguyn.
4. Sau khi thu gn s th sai s tuyt i tng ln.
Gi a l gi tr ng, a l gi tr gn ng v gi a l s sau khi thu gn ca a th
|a a| |a a| + |a a| 4a + a .
1.3 Ch s chc v khng chc
Gi s c s gn ng a vit dng
a = (p 10p + ... + j 10j + ... + ps 10ps ).
Vi sai s tuyt i ca a l 4a . Cho s 0 < 1. Nu 4a 10i th ch s i
gi l ch s chc, ng-c li ch s i gi l ch s khng chc.
Ch s chc vi = 1 gi l chc theo ngha rng. Ch s chc vi = 0, 56 gi l
chc theo ngha hp.
Ch :
Nu i l ch s chc th j , j i cng l ch s chc.
Nu i khng chc th j , j i cng khng chc.
Mt ch s l chc sau khi thu gn s c th n khng cn l chc.
Trong k thut, ng-i ta th-ng dng = 1 v nu ch s l chc th sau thu gn
n vn l chc (0, 56 1).
Khi tnh ton, ta th-ng gi li cc ch s chc v ly ph thm t 1 n 2 ch s
khng chc v c k hiu ring ch cc ch s khng chc ny.
Gii tch s
1
1
.
a
(p + 1) 10a 1
p 101 1
Nu khng bit p th ly
1
1
.
a
10s
10s1
Bi ton 2:
Bit sai s t-ng i l a , tm s ch s chc a . Gi s bit a > 0, ta vit
a = 10m vi 0.1 < < 1 v m l s nguyn. t am l s a nh-ng di du chm
thp phn sao cho am c m + 1 ch s tr-c du chm thp phn. Ta c:
am (p + 1) 10m ,
suy ra
4a = am am = am a = am 10m (p + 1).
Bi v
0, 2 < (p + 1) 10.
Vy c hai tr-ng hp xy ra
a. Nu (p + 1) 1 th 4am 1 v am c m + 1 ch s chc.
b. Nu (p + 1) > 1 th 4am 10 v am c m ch s chc.
Gii tch s
n
X
|f (x1 , ..., i , ..., xn )|
xi
i=1
y i
Do
[xi , xi ], i
|xi xi |,
xi
xi
n
X
f (x1 , ..., xn )
4x ,
4y =
i
xi
i=1
n
4y X ln f (x1 , ..., xn )
y =
=
4xi .
|y|
x
i
i=1
n
X
xi ,
i=1
n
X
f (x1 , x2 ..., xn )
= 1 4y =
4xi .
xi
i=1
Gi s 4xm = maxi=1,n {4xi }, v ch s chc cui ca xm hng th k, (4xm =
10k ). Ta c:
4y 4xm = 10k .
Do khi lm php cng, tr nn qui trn cc xi n mc gi li 1 hoc 2 ch s
bn phi hng th k.
Ch : Khi tr hai s gn nhau cn ly cc s vi nhiu ch s chc v khi tr hai
s gn nhau kt qu mt chnh xc.
Gii tch s
x1 , ..., xp
= f (x1 , ..., xp , ..., xn ).
xp+1 , ..., xn
Khi
ln y =
p
X
n
X
ln xi
i=1
suy ra
y =
ln xj
j=p+1
n
X
xi .
i=1
d ln y
4x = ||x.
y =
dx
Gii tch s
Ch-ng 2
Xp X Tt Nht
2.1. Xp x tt nht trong khng gian nh chun
Gi s X l khng gian tuyn tnh nh chun. L X l a tp tuyn tnh ng ca
X v f X. Bi ton t ra hy tm phn t f L sao cho:
k f f k= inf k g f k .
gL
Suy ra
k f f k= min k f g k
g
Gii tch s
9
k f k inf k g h k .
gL\
Do
k f f k= min k f g k .
gL
nh l -c chng minh.
Ch : Sinh vin c th tham kho mt chng minh khc sau y khi (trong nh l
trn) bit c s ca khng gian tuyn tnh L thy r hn ngha vn .
Gi s {g1 , g2 , ..., gn } l cc phn t c lp tuyn tnh trong X. t (bao tuyn tnh
ca cc phn t {g1 , g2 , ..., gn } trong X)
n
X
{g1 , g2 , ..., gn } := {
ai gi , ai R}.
i=1
D thy {g1 , g2 , ..., gn } l khng gian con tuyn tnh hu hn chiu trong X. t
L = {g1 , g2 , ..., gn }. Xt phin hm
F0 (c) :=k
n
X
ci gi k, c = (c1 , c2 , ..., cn ) Rn .
i=1
P
1
K hiu | c |= ( ni=1 c2i ) 2 v t K = {c Rn , | c |= 1} th K Rn l tp compact
trong khng gian hu hn chiu. Do F0 (c) l hm lin tc trn tp compact nn t cc
tiu ti c0 K tc l
0 m := F0 (c0 ) = min F0 (c).
cK
Pn
Bi m khng th l 0 v m = 0 th F0 (c0 ) = i=1 c0i gi = 0, tc l c0i = 0, i. iu
ny ko theo | c0 |= 0 l mu thun (v c0 K). Xt hm
F (c) =k
n
X
ci gi f k .
i=1
Nu f L th ly f = f . Nu f khng thuc L th
inf F (c) = > 0;
cRn
F (c) =k
n
X
ci gi f kk
i=1
=| c |k
n
X
ci gi k k f k
i=1
n
X
i=1
ci
gi k k f k .
|c|
Gii tch s
ci
t c = ( |c|
,
10
ci
ci
, ..., |c|
)
|c|
th | c |= 1, tc l c K. T trn ta c
F (c) =| c | F0 (c) k f k m | c | k f k .
D thy rng m | c | k f k khi | c | . Theo nh ngha gii hn, tn ti
M > 0, c Rn , | c |> M th
F (c) > + 1.
Bi qu cu ng
B(0, M ) := {c Rn , | c | M }
l tp compact trong Rn . Hn na F (c) l hm lin tc nn n t cc tr trn B(0, M ).
Tc l tn ti c B(0, M ) sao cho F (
c) = . Ly
f =
n
X
ci gi ,
i=1
n
X
ai xi , ai R}
i=0
Tc l
|f (x)
0
Qn (x)|2 dx
12
= min
gL
|f (x) g(x)| dx
12
.
Gii tch s
11
c hai tr-ng hp xy ra
1) Tr-ng hp % = 0 f L v f = f . Tc f l duy nht.
2) Tr-ng hp % 6= 0 th f
/ L v % > 0. Gi thit phn chng, tn ti f1 v f2 , f1 6= f2
u l xp x tt nht f . Khi
k f f1 k= %,
k f f2 k= %.
Ta c:
% k f
f1 + f2
k f f1 k k f f2 k
k
+
2
2
2
% %
= + = %.
2 2
Suy ra
kf
f1 + f2
k= %.
2
(f +f )
f f1
f f2
k=k
k = 1,
%
%
f f1 f f2
2f (f1 + f2 )
k
+
k =k
k
%
%
%
=2k
Bi X l li cht nn
f1 +f1
2
k=
2
f + f2
2.%
kf 1
k=
= 2.
%
2
%
f f1
f f2
.
%
%
Vy f1 = f2 v nh l -c chng minh.
Ch :
a. Nu X l li cht th vi hai im khc nhau trn mt cu n v, on thng ni
hai im khng c im chung no khc vi mt cu tr chnh hai im ny ( ngha
hnh hc ca khng gian li cht).
b. Khng gian hu hn chiu Rn v khng gian Hilbert l li cht.
c. Khng gian C[0,1] (khng gian cc hm lin tc trn on [0, 1]) khng li cht. Tht
vy, ch cn ly phn t y1 (x) = 1, y2 (x) = x, ta c y1 , y2 C[0,1] v ky1 k = 1, ky2 k = 1.
Hn na, d thy k y1 + y2 k= maxx[0,1] |1 + x| = 2 nh-ng y1 6= y2 , vy khng gian
Gii tch s
12
y En (f ) := minQL k f Q k.
Chng minh: Nu:
:= min |f (xi ) Qn (xi )| = 0,
i=0,n+1
th nh l l hin nhin.
Nu > 0 ta chng minh bng phn chng. Gi s ng-c li
En (f ) < = min |f (xi ) Qn (xi )|.
i=0,n+1
Ta c
|P (xi ) f (xi )| k P f k
< min |f (xi ) Qn (xi )|
i
Gii tch s
13
= sign[Q(xi ) f (xi )], i = 0, 1, 2, ..., n + 1.
i=0,n+1
T gi thit v nh l Wallee'-Poussin ta c
= = min |f (xi ) Qn (xi )|
i
En(f ) k f Qn k= .
Vy
En(f ) =k f Qn k .
Gii tch s
14
Tc l Qn l a thc xp x tt nht f .
b. iu kin cn. Ta xy dng n + 2 im Chebyshev nh- sau
=k f Qn k= En(f ).
t g = f Qn v ly
y0 = a,
y1 = min{y :k g(y) k= }.
Khng mt tng qut, xem
g(y1 ) = .
y2 = min {y : g(y) = };
y[y1 ,b]
..................................
ym =
y[ym1 ,b]
Gii tch s
15
n
iu ny suy ra a thc Pn +Q
cng l a thc xp x tt nht f trn L. Gi s dy
2
n+1
n
{xi }i=0 l dy Chebyshev ng vi Pn +Q
th
2
Pn (xi ) + Qn (xi )
f (xi ) = En (f ), i = 0, 1, 2, ..., n + 1.
Bi vy
2En (f ) = |P (xi ) f (xi ) + Q(xi ) f (xi )|
|P (xi ) f (xi )| + |Q(xi ) f (xi )|
k P f k + k Q f k= 2En (f ).
T ,
|P (xi ) f (xi )| = |Q(xi ) f (xi )| = En (f ), i.
Suy ra
P (xi ) f (xi ) = i (Q(xi ) f (xi )), i = 1.
Ta c,
2En (f ) = |P (xi ) f (xi ) + i (P (xi ) f (xi ))|
= (1 + i )|P (xi ) f (xi )|.
Suy ra 1 + i = 2 tc l i = 1. Cui cng ta c:
Pn (xi ) f (xi ) = Qn (xi ) f (xi ), i Pn (xi ) = Qn (xi ), i.
Bi Pn (x) v Qn (x) l cc a thc bc n trng nhau trn n + 2 im nn Pn (x) = Qn (x)
v nh l -c chng minh.
nh l 2.2.4 Xp x tt nht ca mt hm chn (l) cng l mt hm chn (l).
Chng minh: Gi s f l chn th khi thay x bi x ta nhn -c
| f (x) f (x) |=| f (x) f (x) | En (f ), x.
T f (x) cng l xp x tt nht f . Bi phn t xp x tt nht l duy nht ta suy ra
f (x) = f (x), x. Tc l f l hm chn.
a. Xp x a thc bc khng Q0 (x)
Cho f C[a, b]. Hy tm a thc bc khng Q0 (x) xp x tt nht hm lin tc f
trn on [a, b].
t
m := min f (x), M := max f (x).
x[a,b]
x[a,b]
Khi
m f (x) M, x [a, b].
Gii tch s
16
M +m
2
v ch ra rng
M m
M m
f (x) Q0 (x)
,
2
2
vy
M m
, x [a, b].
2
Gi s f (x0 ) = m, f (x1 ) = M, x0 , x1 [a, b]. D thy rng x0 v x1 l dy im
Chebyshev bi
M m
f (x0 ) Q0 (x0 ) =
,
2
M m
f (x1 ) Q0 (x1 ) =
.
2
Theo nh l Chebyshev, Q0 l xp x tt nht ca f trn [a, b].
| f (x) Q0 (x) |
f (b) f (a)
.
ba
tnh q ta xt
0 = U (a) + U (c)
= f (a) (pa + q) + f (c) (pc + q)
Gii tch s
17
= f (a) + f (c) p(a + c) 2q.
Vy
2q = f (a) + f (c)
Suy ra
q=
f (b) f (a)
(a + c)
ba
.
2
2(b a)
n
X
ci ei ,
i=1
=k x k
n
X
c2i .
i=1
Vy
iu ny ch ra chui
n
X
Pn
2
i=1 ci
c2i k x k2 , n N.
i=1
hi t v c bt ng thc Bessel
c2i k x k2 .
i=1
P
Chng ta bit l chui Fourier i=1 ci ei hi t v hn na x =
i=1 ci ei .
By gi, gi s H0 l mt khng gian con ng ca khng gian Hilbert H v x H. Bi
ton t ra l tm h0 H0 sao cho
P
k x h0 k= inf k x h0 k= d(x, H0 ).
hH0
Gii tch s
18
Thc vy vi mi h H0 , ta c
k x h k2 =k (x h0 ) + (h0 h) k2
=k x h0 k2 + k h0 h k2 k x h0 k2 .
Tc l h0 = arg minhH0 k x h0 k. Du bng ch xy ra khi v ch khi h = h0 .
D thy rng nu khng gian H0 c s chiu hu hn th phn t xp x tt nht
h0 = arg minhH0 k x h0 k tn ti v duy nht.
Gii tch s
19
Ch-ng 3
Xp X Hm Bng a Thc Ni Suy
Cho [a, b] R. Gi f (x), x [a, b] l hm cn xp x, 0 (x), 1 (x), ..., n (x) l h
hm c lp tuyn tnh. t
(
)
n
X
Rn = (x) =
ai i (x), ai R .
i=0
n (x0 )
n (x1 )
< n + 1,
...
n (xn )
Gii tch s
20
0 (x)
1 (x) ...
n (x)
(1)
(1)
(1)
1 (x) ... n (x)
0 (x)
6= 0,
W [0 , 1 , ..., k ] =
...
... ...
...
(n)
(n)
(n)
0 (x) 1 (x) ... n (x)
vi mi x [a, b]. Khi h hm {i }ni=0 l h hm Chebyshev.
nh l 3.1.3 Vi mi dy im {xi }ni=0 l cc mc ni suy, vi mi hm f (x) th,
Tn ti a thc ni suy khi v ch khi h hm {i }ni=0 l h hm Chebyshev.
Chng minh: T bi ton ni suy ta suy ra c a thc ni suy ta phi gii h i
s sau:
Pn
i=0 ci i (xj ) = f (xj )
j = 0, n
h gii -c (c nghim) th nh thc
0 (x0 ) 1 (x0 )
(x ) 1 (x1 )
4 = 0 1
...
...
0 (xn ) 1 (xn )
...
...
...
...
n (x0 )
n (x1 )
...
n (xn )
6= 0,
vi mi dy im {xi }ni=0 v xi 6= xj , i 6= j.
a. Gi s {i }ni=0 l h Chebyshev
0. Gi s 4 = 0 khi
Pn ta2 chng minh 4P6=
n
tn ti jP
, j = 0, 1, 2, ..., n m j=0 j > 0 sao cho j=0 j j (xi ) = 0, nn hm
n
n
P (x) =
i=0 j j (xi ) c (n + 1) nghim v iu ny l v l v h {i }i=0 l h
Chebyshev.
b. Vi mi hm f , vi mi {xi }ni=0 , xi 6= xj , i 6= j m tn ti a thc ni suy, ta
n
chng minh h {i }ni=0 l h Chebyshev.
Pn Gi s ng-c li rng h {i }i=0 khng l h
Chebyshev, t tn ti hm P (x) = i=0 ci i (x) c n + 1 nghim trn on [a, b] m
ta c th sp xp cc nghim sao cho
a x0 < x1 < ... < xn b.
Ly cc nghim xi ny lm mc ni suy ta c
Pn
= 0,
i=0 ci i (xj )
j = 0, 1, 2, ..., n.
Pn 2
Bi j=0 cj > 0 nn 4 = 0, tc l h i s hoc v nghim hoc v nh l mu thun,
v nh l -c chng minh.
Gii tch s
21
...
...
...
...
4i =
0 (x0 )
0 (x1 )
...
0 (xn )
...
...
...
...
f (x0 ) ...
f (x1 ) ...
... ...
f (xn ) ...
n (x0 )
n (x1 )
...
n (xn )
n
X
ci i (x) =
i=0
n
X
4i
i=0
4i
.
4
T ta c
i (x).
n
X
f (xj )4ij ,
j=0
n
X
f (xj )j (x).
j=0
NhnP
xt: a. Vi mi hm f (x) do Qn (x) l a thc ni suy ca f (x) nn Qn (xj ) =
f (xj ) = nj=0 f (xj )j (x), suy ra
j (xi ) = ij , i, j.
b. Chn f (x) 1 th f (xj ) = 1 vi mi j ta suy ra
n
X
i=0
j (xi ) = 1.
Gii tch s
22
Ch : Cn quan tm n cc vn sau:
1. Trong cc bi ton thc t khc nhau, cn chn cc h Chebyshev i th no cho
ph hp?
2. lch gia hm ni suy v a thc ni suy?
3. Chn mc ni suy no c li nht?
4. nh h-ng ca sai s v php o?
3.3 a thc ni suy Lagrange
Trong bi ton ni suy nu ly h Chebyshev l h hm {i (x)}ni=0 = {1, x, ..., xn }
th a thc ni suy Pn (x) ca hm cn ni suy f (x) c dng:
Pn (x) =
n
X
c i xi .
i=0
Pn (xj )
= yj ,
j = 0, 1, 2, ..., n.
xc nh a thc Pi (x) bc n tha Pi (xj ) = ij . Khi Pi (x) c dng
Pi (x) = A(x x0 )(x x1 )...(x xi1 )(x xi+1 )...(x xn ).
Do 1 = Pi (xi ) = A(xi x0 )(xi x1 )...(xi xi1 )(xi xi+1 )...(xi xn ), suy ra
Pi (x) =
Vy
Pn (x) =
n
X
yi Pi (x).
i=0
Gii tch s
23
(x 2)(x 3)(x 5)
1
= (x 2)(x 3)(x 5),
(0 2)(0 3)(0 5)
30
P1 (x) =
x(x 3)(x 5)
1
= x(x 3)(x 5),
2(2 3)(2 5)
6
P2 (x) =
x(x 3)(x 5)
1
= x(x 2)(x 5),
3(3 2)(3 5)
6
P3 (x) =
x(x 2)(x 3)
1
= x(x 2)(x 3).
5(5 3)(5 2)
30
a thc ni suy l:
Pm (x) = 1P0 (x) + 3P1 (x) + 2P2 (x) + 5P3 (x)
1
1
1
1
(x2)(x3)(x5)+3 x(x3)(x5)2 x(x2)(x5)+5 x(x2)(x3)
30
6
6
30
1
1
1
1
= (x 2)(x 3)(x 5) + x(x 3)(x 5) x(x 2)(x 5) + x(x 2)(x 3).
30
2
3
6
3.4 Tr-ng hp cc mc ni suy cch u
=
x x0
.
h
Gii tch s
24
Nhn xt:
ni
-1 0 1
.
1
1 3
3
1 x(x 1)
(x + 1)(x 1)
(x + 1)x
+1
+3
.
3 1(1 1)
1(0 1)
(1 + 1).1
1
3
= (x2 x) (x2 1) + (x2 + x)
3
2
8
2
4
4
= x2 + x + 1 = x2 + x + 1.
6
6
3
3
2
4
Q2 (x) = x2 + x + 1.
3
3
3.5 Sai s ca cng thc ni suy Lagrange
(n+1)
n
X
c i xi ,
i=0
Pn (x) + f (x)
.
(x)
Gii tch s
25
f (n+1) ()
,
(n + 1)!
f (x) Pn (x)
.
(x)
Nh- vy
f (n+1) ()
f (x) Pn (x)
=
.
(n + 1)!
(x)
T ta c
R(x) = f (x) Pn (x) =
f (n+1) () n
(x xi ).
(n + 1)! i=0
Nu t:
Mn+1 = sup f (n+1) (x).
x[a,b]
Suy ra:
|f (x) Pn (x)| |
Mn+1 n
(x xi )|.
(n + 1)! i=0
f (3) ()
[(x x0 )(x x1 )(x x2 )].
3!
Nu t
M = sup |f (3) (x)| = 3(ln3)3 .
x[1,1]
3
|R2 | (ln3)3 |2i=0 (x xi )|.
2
Gii tch s
26
Tn
1
k= n1 .
n1
2
2
Gii tch s
27
Tn (x)
cos[n arccos x]
1
|=|
| n1 .
n1
n1
2
2
2
iu ny c
|
Tn (x)
1
| = n1 ,
n1
2
2
suy ra
n = k,
tc l
=
k
, k = 0, 1, 2, ..., n.
n
Do
arccos xk =
k
k
xk = cos( ).
n
n
By gi xt a thc
Q(x) =
Tn (xk )
(1)k
P
(x
)
=
P (xk ).
k
2n1
2n1
1
2n1
(1)k
,
2nk
2k + 1
), k = 0, 1, ..., n 1.
2n
Gii tch s
28
2x a ab
, t [1, 1].
ba
Tc l
1
x = {(b a)t + (a + b)}.
2
Khi vi mi a thc Pn (x), x [a, b] ta nhn -c (sau khi i bin) a thc
1
(b a)n n
P n (t) = Pn ( [(b a)t + (a + b)]) = (
t + ...),
2
2n
suy ra
k Pn
2n
1
k n1 ,
n
(b a)
2
vy
k P n k
(b a)n
.
22n1
T , ta c
k Pn k= sup |Pn (x)|
x[a,b]
= sup |Pn (
t[1,1]
= sup |
t[1,1]
ba
a+b
t+
)|
2
2
(b a)b n
t + ...|
2n
(b a)
2n
(b a)n
(b a)n
=
.
2n 2n1
22n1
(b b)n
.
2n
n (t)
Nh-ng theo kt qu ca nh l trn th a thc T2n1
l a thc c lch nh nht trn
on [1, 1] nn
) (b a)n
Tn ( 2xab
(b a)n
ba
k.
=
.
k
2n1
2n
22n1
Gi s nghim ca Tn (t) trn [1, 1] l i = cos( 2i+1
), i = 1, 2, ..., n suy ra
n
1
2i + 1
xi = {(b a) cos
+ (a + b)}, i = 0, 1, ..., n.
2
2(n + 1)
Gii tch s
29
4. Chn mc ni suy ti -u
T cng thc sai s ca ph-ng php ni suy
n
Mn+1 Y
|f (x) Pn (x)| |
(x xi )|.
(n + 1)! i=0
Ta c: (x) :=
Qn
i=0 (x
Nu ta ly
(b a)n+1
.
22n+1
Tn+1 ( 2xab
) (b a)n+1
ba
(x) =
. n
,
2n
2 +1
th
Tn+1 ( 2xab
) (b a)n+1
(b a)n+1
ba
k.
=
.
k(x)k = k
2n
2n+1
22n+1
Bi vy nu ta ly cc mc ni suy chnh l cc nghim xi , i = 0, 1, 2, ..., n th sai s
|R(x)| = |f (x) Pn (x)|
|
Mn+1 n
Mn+1 (b a)n+1
i=0 (x xi )| =
.
(n + 1)!
(n + 1)! 22n+1
M (b a)n+1
.
(n + 1)! 22n+1
V d:
Gii tch s
30
a thc ni suy
Q3 (x) =
(x x1 )(x x2 )(x x3 )
(x x0 )(x x2 )(x x3 )
+ x1 + 1
(x0 x1 )(x0 x2 )(x0 x3 )
(x1 x0 )(x1 x2 )(x1 x3 )
(x x0 )(x x1 )(x x3 )
(x x0 )(x x1 )(x x2 )
+ x2 + 1
+ + x3 + 1
.
(x2 x0 )(x2 x1 )(x2 x3 )
(x3 x0 )(x3 x1 )(x3 x2 )
c l-ng tt nht ca php ni suy trong tr-ng hp ny l:
1
| x + 1 Q3 (x)|
.
4!27
Gii tch s
31
Ch-ng 4
Tnh Gn ng o Hm V Tch Phn
4.1 Dng ni suy Lagrange tnh gn ng o hm
Ta phi tnh o hm ca mt hm dng bng hoc mt hm dng gii tch phc
tp th thng th-ng ta dng ph-ng php tnh gn ng. Chng hn ta c th thay hm
f (x) bng a thc ni suy no ca f (x) l P (x) vi phn d- R(x):
f (x) = P (x) + R(x),
n
R(x) =
f (n+1) () Y
(x xi ), = (x) (x0 , x).
(n + 1)! i=0
Khi
f 0 (x) = P 0 (x) + R0 (x).
Phn ny ta s dng ni suy Lagrange tnh o hm. Thay gn ng f (x) bng a
thc ni suy Lagrange cp n l Qn , khi
f (x) = Qn (x) + R(x).
Trong
Qn (x) =
n
X
yk Pk (x),
k=0
Pk (x) =
f (n+1) () Y
R(x) =
(x xi ), = (x) (x0 , x).
(n + 1)! i=0
Suy ra
R0 (x) =
d f (n+1) () Y
{
(x xi )}
dx (n + 1)! i=0
n
f (n+1) () d Y
. { (x xi )}.
=
(n + 1)! dx i=0
T , ta c
R0 (xk ) =
f (n+1) () d Y
{ (xk xi )}.
(n + 1)! dx i6=k
Gii tch s
32
f (x1 ) f (x0 ) f ()
(x1 x0 ).
x1 x0
2!
I :=
f (x)dx.
a
tnh gn ng tch phn I, thng th-ng ta thay hm f (x) bng a thc ni suy Q(x)
ri ly tch phn a thc ni suy ny lm gi tr gn ng ca tch phn I, tc l
Z b
Z b
Q(x)dx.
f (x)dx '
I :=
a
ba
,i
n
= 0, 1, ..., n.
xi1 xi
Gii tch s
33
Thay din tch hnh thang cong bng din tch hnh thang trn on [xi1 , xi ], ta c
Z xi
yi1 + yi
f (x)dx =
h.
2
xi1
T-ng t vi cc on cn li v ly tng trn tt c on con, ta c:
Z
f (x)dx =
n1 Z
X
i=0
xi+1
f (x)dx '
xi
n1
X
i=0
h.
yi + yi+1
.
2
f (x) = yi1
Trong
|R1 (x)| = |
f ()
M
(x xi1 )(x xi )|
(x xi1 )(xi x)
2
2
vi M = supx[a,b] |f (x)|. T c
Z xi
Z xi
yi1 yi
.h|
|
f (x)dx
|R1 (x)|dx
2
xi1
xi1
Z
M xi
M h3
.
x[0,1]
Gii tch s
34
I=
ex dx
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
{1+e+2(e(0,1) +e(0,2) +e(0,3) +e(0,4) +e(0,5) +e(0,6) +e(0,7) +e(0,8) +e(0,9) )}.
20
Trong sai s ton phn cho bi:
'
(b a)M h2
(0, 1)2 .20.e
|R|
=
.
12
12
4.2.2 Ph-ng php Parabol
Cho hm f (x) xc nh trn [a, b]. Chia on [a, b] thnh 2n on con bng nhau bi
cc im chia xi , vi i := 0, , 2n sao cho:
a = x0 < x1 < < x2n = b.
Khi xi = a + ih, h =
y
ba
,i
2n
= 0, 1, ..., 2n.
M2i
M2i1
M2i2
a
Trn mi on [x2i2 , x2i ], i = 1, 2, ..., n, ta thay f (x) bng a thc ni suy bc hai
Q2 (x) vi cc mc ni suy x2i2 , x2i1 , x2i Cng thc c th :
Q2 (x) = y2i2
+y2i1
+y2i
Gii tch s
35
x2i
x2i
f (x)dx =
x2i2
D thy
Q2 (x)dx +
x2i2
x2i
Q2 (x)dx =
x2i2
Vy
x2i
x2i
R2 (x)dx.
x2i2
h
(y2i2 + 4y2i1 + y2i ).
3
h
f (x)dx = (y2i2 + 4y2i1 + y2i ) +
3
x2i2
x2i
R2 (x)dx.
x2i2
xi +t
(t) =
xi t
t
f (x)dx [f (xi t) + 4f (xi ) + f (xi + t)].
3
t
F (t) := (t) ( )5 (h), 0 t h.
h
0
D th li rng F (0) = F (h) = 0; F (0) = F (0) = 0,
60t2
t
F (3) (t) = [f (3) (xi + t) f (3) (xi t)] 5 (h).
3
h
S dng nh l gi tr trung bnh cho f (3) nn tn ti [xi + t, xi t] sao cho
f (3) (xi + t) f (3) (xi t) = f (4) ()(xi + t xi + t).
Suy ra
F
(3)
90
2t2 (4)
(t) = [f () + 5 (h)].
3
h
Gii tch s
36
xi +h
xi h
h5 (4)
f (), xi t3 xi + t3 .
90
h
h5 (4)
f (x)dx = [f (xi h) + 4f (xi ) + f (xi + h)] f ().
3
90
R1
0
(b a)
M h4 .
180
x[0,1]
I=
ex dx
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
{1+e+2(e(0,2) +e(0,4) +e(0,6) +e(0,8) )+4(e(0,1) +e(0,3) +e(0,5) +e(0,7) +e(0,9) )}.
30
Trong sai s ton phn cho bi:
'
(b a)M h4
(0, 1)4 .76.e
|R|
=
.
180
180
Gii tch s
37
Ch-ng 5
Gii Ph-ng Trnh Phi Tuyn
Ch-ng ny trnh by mt s ph-ng php gii ph-ng trnh f (x) = 0 trong
f : R R.
5.1 Ph-ng php th
u tin ta tm cch -a ph-ng trnh f (x) = 0 v dng t-ng -ng
g(x) = h(x),
Tip theo v th ca cc hm y = g(x) v y = h(x) tm giao im ca cc th
ny. Hanh giao im chnh l nghim cn tm.
y
y = h(x)
y = g(x)
0
Gii tch s
38
ba
bn , n N. Ta chng minh f () = 0. Tht vy. Do bn an = n 0, khi n ,
2
nn c
lim an = lim bn = .
n
f (a)
a1 = a
a2
a3 a4
b4
b1 = b
b2
b3
f (b)
a+b
.
2
1
x ' (0.859 + 0.875) = 0.867.
2
Gii tch s
39
q
th dng v ly xn+1 l nghim gn ng (cng thc ny l iu kin dng). Tht vy:
Dy {xn } l dy Cauchy v vi mi n, cn [a, b] sao cho
| xn+1 xn |=| (xn ) (xn1 ) |
=| 0 (cn ) | | xn+1 xn | q | xn+1 xn | .
T , ta c
| xn+1 xn | q | xn xn1 |,
| xn xn1 | q | xn1 xn2 |,
| x2 x1 | q | x1 x0 | .
Vy
| xn+1 xn | q n | x1 x0 | .
Vi mi p N ta c:
| xn+p xn |
=| xn+p xn+p1 + xn+p1 ... + xn+1 xn |
q n+p+1 | x1 x0 | +... + q n | x1 x0 |
= q n (1 + q + q 2 + ... + q n1 ) | x1 x0 | .
T
| xn+p xn |
qn
| x1 x0 | .
1q
suy ra
x = (x ).
Gii tch s
40
qn
| x1 x0 | .
1q
qn
| x1 x0 | .
1q
C nhiu cch -a ph-ng trnh f (x) = 0 v dng gii -c bng ph-ng php lp n,
chng hn xt hm no (x) 6= 0, x [a, b], t
(x) = x + (x)f (x).
Hm (x) -c chn sao cho x [a, b], | 0 (x) < 1. V d, nu f 0 (x ) 6= 0 ta c th
ly
1
(x) = 0 .
f (x)
Khi
(x) = x
Hn na o hm cp 1 ca l
0 =
f (x)
.
f 0 (x)
f.f
.
(f 0 )2
x = 3 1000 x.
Do
2
2
1
1
1
q := max |0 (x)| = max | (1000 x) 3 | (999) 3 '
.
x[9,10]
x[9,10] 3
3
300
1
0.0001.
300
Gii tch s
41
M (a, f (a))
y = f (x)
0
x2
x1
N1 (x1 , f (x1 ))
N0 (b, f (b))
f (xk ) f (a)
(x a).
xk a
Cho y = 0 ta c:
xk+1 = xk
Suy ra
xk+1 xk =
f (xk )(xk a)
.
f (xk ) f (a)
f (xk )
(xk a).
f (xk ) f (a)
f (xk )
(xk a), k = 1, 2, ..., +.
f (xk ) f (a)
Gii tch s
42
f (xk )(xk b)
.
f (xk ) f (b)
|f (xk )|
.
m
f (xk )(xk a)
.
f (xk ) f (a)
f (xk ) f (a)
(xk+1 xk ).
xk a
Gii tch s
43
Hay
|x xk+1 | =
|f 0 (xk ) f 0 (uk )|
.|xk+1 xk |.
|f 0 (uk )|
Hn na do
|f 0 (xk f 0 (uk )| M m,
suy ra c cng thc sai s th 2,
|xk+1 x |
M m
|xk+1 xk |.
m
V d: Gii ph-ng trnh f (x) = x3 0.02x2 0.2x 1.2 = 0 trn [0, 1.5] vi
= 0.002.
D thy im Fourier l b = 1.5 v m = 3.49. t
fn = x3n 0.2x2n 0.2 1.2
ta c
xn+1 = xn
fn
(1.5 xn ).
1.425 fn
0.0072
' 0.002.
3.49
f (x0 )
.
f 0 (x0 )
f (xn )
, n = 1, 2, ..., +.
f 0 (xn )
Gii tch s
44
Dy lp ny ta gi l dy lp Newton.
nh l 5.5.1 Vi cc gi thit trn, dy lp Newton hi t ti nghim ca ph-ng
trnh f (x) = 0.
Chng minh: Khng gim tng qut coi f > 0, f 0 < 0. Cc tr-ng hp khc chng
minh t-ng t. Tr-c tin, ta khai trin Taylor hm f (xn ) ti xn1 c dng
f (xn ) = f (xn1 ) + f 0 (xn1 )(xn xn1 ) +
T
xn = xn1
f (cn1 )
(xn xn1 )2 .
2
f (xn1 )
,
f 0 (xn1 )
suy ra
xn xn1 =
f (xn1 )
.
f 0 (xn1 )
f (xn1 )
f 0 (xn1 )
f (cn1 )
(xn xn1 )2
2
f (cn1 )
=
(xn xn1 )2 0.
2
+
Mt khc
xn+1 xn =
=
f (xn )
f 0 (xn )
Ta c
|f (xn )| = |f 0 (xn )|.|xn+1 xn | M |xn+1 xn |.
Gii tch s
45
M (b, f (b))
N1 (x1 , f (x1 ))
x
0
x2 x1
y = f (x)
Cng thc sai s
N (a, f (a))
f (xn+1 )
|xn+1 xn |2 .
M2
f (n )
(xn+1 xn )2
2
f (n )
(xn+1 xn )2 .
2
T , suy ra
|f (xn+1 )|
M1
|xn+1 xn |2 .
2
M1
|xn+1 xn |2 .
2M2
tg(x)
x
1 = 0 trn (, 3.
) sai
2
Gii tch s
46
3.
,
2
f (xn )
, n = 0, 1, 2, ...
f 0 (xn )
3.
|x3 x2 |2
4
3.
|4.49343 4.50005|2
4
3.
=
|0.00662|2 ' 0.0001.
4
Gii tch s
47
T c
f (x) = n1 xn + (n2 x0 n1 )xn1 + ... + (0 x0 1 )x + f (x0 ) x0 0 .
So snh cc h s, ta c
an = n1 ,
an1 = n2 x0 n1 ,
.................
a1 = 0 x0 1 ,
a0 = f (x0 ) x0 0 .
So snh vi ph-ng php Horner trnh by trn vi f (x0 ) ta suy ra bi = i , i :=
0, 1...n. S dng lin tip ph-ng php, ta c
f (x) = (x x0 )Qn1 (x) + R0 (x0 ),
Qn1 (x) = (x x0 )Qn2 (x) + R1 (x0 ),
.................
Q1 (x) = (x x0 )Q0 (x) + Rn1 (x0 ),
Q0 (x) = Rn (x).
Vy
f (x) = R0 (x0 ) + R1 (x0 )(x x0 ) + ... + Rn (x0 )(x x0 )n .
Theo cng thc Taylor th
f (x) =
n
X
f (i) (x0 )
i=0
i!
(x x0 )i .
F1 (x, y) = 0,
F2 (x, y) = 0.
x = 1 (x, y),
y = 2 (x, y).
Gii tch s
48
xn+1 = 1 (xn , yn ),
yn+1 = 2 (xn , yn ).
1
2
|+|
| q1 < 1,
x
y
1
2
|+|
| q2 < 1.
x
y
1
1
|+|
| q1 < 1,
x
y
2
2
|+|
| q2 < 1.
x
y
Hoc
max{q1 , q2 }
(|xn xn1 | + |yn yn1 )|.
1 max{q1 , q2 }
Gii tch s
49
Ch-ng 6
Gii H Ph-ng Trnh i S Tuyn Tnh
6.1 Mt vi khi nim cn thit
Xt h ph-ng trnh i s tuyn tnh
A :=
.....................
an1 a12 ... ann
Vit d-i dng ton t tuyn tnh
Ax = b.
Trong
b = (b1 , b2 , ..., bn )> Rn x = (x1 , x2 , ..., xn ) Rn .
Gii tch s
50
a. B-c thun: Dng php bin i t-ng -ng -a h v dng tam gic trn (D )
sau:
(0)
(0)
(0)
(0)
(0)
(0)
(1)
(1)
(1)
(n2)
(n2)
(n1)
0.x1 + 0.x2 + 0.x3 + ... + 0.xn1 + xn = bn,n+1
Ph-ng php c th nh- sau: Gi s a11 6= 0 ta chia ph-ng trnh u cho phn t
dn a11 c:
(0)
(0)
(0)
(0)
(0)
(0)
b1j =
a1j
.
a11
(1)
(1)
(1)
0x1 + a22 x2 + ... + a2n xn = a2,n+1 ,
......................................................
(1)
(1)
(1)
0x1 + an2 x2 + ... + ann xn = an,n+1 .
Trong
(1)
(0)
(1)
(1)
(1)
(1)
b2j
a2j
(1)
a22
, j = 3, 4, ..., n.
T-ng t nh- trn cho ti khi nhn -c h tam gic trn (T ) sau:
(1)
(1)
(1)
0x1 + a22 x2 + ... + a2n xn = a2,n+1 ,
.............................................................
(n1)
(n1)
0x1 + 0.x2 + ... + ann xn = an,n+1 .
Gii tch s
51
(i1)
, i = 1, 2, ..., n
b. B-c ng-c: Dng php th lin tip bt u t ph-ng trnh cui cng tr ln
xc nh nghim xn , xn1 , ..., x2 , x1 . Cng thc tnh nh- sau:
(k)
(k1)
aij = aij
(k1) (k1)
bkj ,
aik
i, j = k, k + 1, ..., n,
(k1)
(k1)
bkj
akj
(k1)
akk
, j = k + 1, ..., n.
(k1)
Ph-ng php trn thc hin -c nu akk 6= 0. Nu khng th bng cch chuyn dng
(ct) t-ng ng c -c tr-ng hp trn.
V d: Ph-ng php -c trnh by c th (cho h 4 ph-ng trnh 4 n) nh- sau
vi b1j =
a1j
.
a11
(1)
(1)
(1)
(1)
(0)
(1)
(1)
Gii tch s
52
Vi
(1)
(1)
b2j
a2j
(1)
a22
, j = 3, 4, 5.
(2)
(1)
(1) (1)
(3)
a44 x4 = a45 .
Trong
(3)
(2)
(2) (2)
x4 =
a45
(3)
a44
(3)
= b45 .
(0)
(0)
(0)
(0)
(1)
(1)
(1)
0.x1 + x2 + b23 x3 + b24 x4 = b25 ,
(2)
(2)
(3)
0.x1 + 0.x2 + 0.x3 + x4 = b45 .
B-c thun kt thc.
b. B-c ng-c: T ph-ng trnh cui cng, ta c
(3)
x4 = b45 .
Th x4 vo ph-ng trnh th ba -c
(2)
(2)
x3 = b35 b34 x4 .
Th x3 , x4 vo ph-ng trnh th hai c:
(1)
(1)
(1)
Gii tch s
53
(0)
(0)
(0)
(1)
(1)
0x1 + a22 x2 + ... + a2n xn = 0,
................................................
(n1)
0x1 + 0.x2 + ... + ann xn = 0.
Ma trn h s:
0 a(1)
22 ... a2n
T =
..........................
(n1)
0 0 ... ann
(i1)
s nhn -c ma trn
(0)
(0)
(0)
1 b12 b13 ... b1n
0 1 b(1) ... b(1)
22
2n
B :=
..........................
0 0 0 ... 1
D thy det B = 1. Vy
(0)
(1)
k=1
Trong
ij =
0, if i 6= j,
1, if i = j.
Gii tch s
54
n
X
sik skj , i j.
k=1
Hay
s11 = (aii
i1
X
s2ki ) 2 , i = 2, 3, ..., n, ;
k=1
sij =
aij
Pi1
k=1
ski skj
sii
sij = 0, i > j.
, i < j,
Nu sii 6= 0, i = 1, 2, ..., n, th detA = s11 .s22 ...snn 6= 0 khi h c nghim duy nht.
C th ta tm -c:
S :=
.....................
0 0 ... tnn
By gi gii
Ax = b
ta vit
S T S = b.
t Sx = y -c S T y = b. u tin, ta gii h tam gic d-i
S T y = b,
xc nh y. Sau khi gii h ny, ta nhn -c nghim
y1 =
b1
;
s11
Gii tch s
55
yi =
bi
Pi1
k=1
ski yk
sii
, i > 1.
kxk1 =
n
X
|xi | :
i=1
v
u n
uX
kxk2 = t
x2i .
i=1
1in
kAk1 = max
1jn
kAk2 =
n
X
|ai,j | :
j=1
n
X
|ai,j | :
i=1
1in
Gii tch s
56
kBk
kxk xk1 k.
1 kBk
c2.
i6=j
a11
a12
a1n
bi
x1
x2 ...
xn + .
aii
aii
aii
aii
12
x2 ... aa1n
xn + abii1 ,
x1 = 0.x1 aa11
11
x2 = aa21
x1 + 0.x2 ... aa2n
xn + ab222 ,
22
22
..............................................................
n
n2
n1
x1 aann
x2 ... + 0.xn + abnn
.
xn = aann
t ma trn B = (bij )n vi
bij =
0, j = i,
a
aijii , j 6= i
v
gi =
bi
.
aii
Gii tch s
57
1in
Tr-ng hp c2:
T
n
X
|bij | < 1.
i=1
1n
z1 = 0.z1 aa12
z2 ... aann
zn + b1 ,
22
a21
2n
z2 = a11 x1 + 0.z2 ... aann
xn + b n ,
....................................................
zn = aan1
x1 aan2
x2 ... + 0.xn + bn .
11
22
t ma trn B = (bij )n vi
0,
j = i,
aij
ajj , j 6= i,
bij =
v
gi = bi .
Khi ph-ng trnh c dng
x = Bx + g.
Hn na
kBk1 = max
1jn
n
X
|bij | < 1.
i=1
x1 + x2 + 10x3 = 8.
Ma trn h s
10 2 1
A := 1 10 2
1 1 10
Gii tch s
58
Vit li dng
x = Bx + g,
trong
0 0.2 0.1
B := 0.1 0 0.2
0.1 0.1 0
1
g = 1.2
0.8
D kim li
kBk = max
1i3
3
X
j=1
(n+1)
(n)
(n)
(n)
1
x(0) = 1.2
0.8
Vi n = 1,
(1)
(2)
kBkk
(0.3)2
kx1 x0 k =
(0.22).
1 kBk
0.7
Gii tch s
59
0 0 ... 0
b21 0 ... 0
B1 :=
................
bn1 bn2 ... 0
v
B2 :=
.................
0 0 ... bnn
i1
X
(k+1)
bij xj
j=1
(k+1)
Cc thnh phn xj
(k+1)
.
phn xi
n
X
(k)
bij xj + gi .
j=i
xi
xi =
i1
X
j=1
(k+1)
bij xj
n
X
j=i
(k)
bij xj + gi xi
Gii tch s
60
i1
X
(k+1)
bij xj
j=1
n
X
(k)
bij xj
i1
n
X
X
+ gi (
bij x +
bij x + gi )
j=i
i1
X
j=1
(k+1)
bij (xj
x )+
j=1
(k+1)
|xi
t i :=
Pi1
j=1
(k+1)
|bij |.kxj
j=1
|bij |; i :=
(k+1)
|xi
(k)
bij (xj x ).
j=i
T , ta c
i1
X
n
X
j=i
xi |
x k +
n
X
(k)
|bij |.kxj x k .
j=i
Pn
j=i
|bij | th
xi | i kx(k+1) x k + i kx(k) x k , i.
t
(k+1)
max |xi
1in
(k+1)
xi | = |xi0
xi0 |
= kx(k+1) x k .
Vi i = i0 ta nhn -c
(k+1)
kx(k+1) x k = |xi0
xi0 |
i0 kx(k+1) x k + i0 kx(k) x k ,
Vy
kx(k+1) x k
i0
kx(k) x k
1 i0
i
kx(k) x k .
1in 1 i
max
Bi
i + i =
n
X
j=1
suy ra
i + i
Do
|bij | max
1in
n
X
j=1
i
i (1 i i )
=
0,
1 i
1 i
i
max (i + i ) = kBk < 1.
1in
1in 1 i
max
Gii tch s
61
a11
a12
a1n
bi
x1
x2 ...
xn + .
aii
aii
aii
aii
x1 = 0.x1 aa12
x2 ... aa1n
xn + abii1
11
11
..........................................................
n2
n
n1
x1 aann
x2 ... + 0.xn + abnn
xn = aann
t ma trn B = (bij )n vi
bij =
0,
j = i,
aij
aii , j 6= i,
v
gi =
bi
.
aii
1in
n
X
|bij | < 1.
i=1
i1
X
aij
j=1
aii
(k+1)
xj
n
X
aij
j=i
aii
(k)
xj + g i .
Gii tch s
62
Ch-ng 7
Gii Gn ng Ph-ng Trnh Vi Phn
Ch-ng ny trnh by mt s ph-ng php gii bi ton ph-ng trnh vi phn cp 1.
gii bi ton ny, ng-i ta phn bit hai loi ph-ng php l ph-ng php gii tch v
ph-ng php s. Cc ph-ng php gii tch cho php tm nghim gn ng dng biu
thc gii tch cn trong cc ph-ng php s th tm gn ng hm nghim y(x) ti mt
s im x0 , x1 , ..., xn trn [a, b].
7.1 Ph-ng php xp x lin tip
Xt bi ton Cauchy
y 0 = f (x, y),
y(0) = y0 , 0 x 1.
Trong f (x, y) tha iu kin Lipschitz theo y trn min m D trong khng gian R2 ,
tc l
|f (x, y1 ) f (x, y2 )| L|y1 y2 |, (x, y1 ), (x, y2 ) D, L = const.
Ta ly L.
y (n+1)
k y k = max ex |y(x)|.
0x1
Z x
= y0 +
f (t, y (n) (t))dt, n = 0, 1, 2, ...
0
y = y0 +
f (t, y (t))dt
0
Ta c vi mi x [0, 1] xt
Z
|y
(n+1)
(x) y (x)| =
=L
0
L
0
et ky (n) y kdt
Gii tch s
63
Z
= Lrn
et dt = Lrn
T suy ra
(ex 1)
.
(ex 1) x
e
1 e
Lrn
.
1 ex
Nh- vy
ex |y (n) (x) y (x)| Lrn
1 e
.
x[0,1]
tc l rn+1 qrn , vi q =
1e
(1 e )
rn ,
< 1. Suy ra
rn q n r0 .
By gi, ta -c l-ng r0 . Ta c
r0 = ky 0 y k
0x1
y 0 = x y,
y(0) = 1, 0 x 1.
(x,y)
C f (x, y) = x y, | fy
| = 1, v do l = 1 v = L = 1. Chun -c xc nh
bi
kyk = max ex |y(x)|.
x[0,1]
iu kin Lipshitz l
|f (x, y1 ) f (x, y2 )| |y1 y2 |.
Gii tch s
64
(1)
y (x) = 1 +
(t y(t))dt = 1 +
0
y (2) (x) = 1 +
x2
x,
2
(t y (1) (t))dt = 1 x + x2
x3
,
6
....................................
Cng thc tng qut
Z
y
(n+1)
(x) = 1 +
(t y (n) (t))dt.
y 0 = f (x, y),
y(0) = y0 , 0 x 1.
Gi s f (x, y) l hm gii tch trong ln cn (x0 , y0 ), tc l f (x, y) khai trin thnh chui
ly tha trong ln cn
X
m+n f (x0 , y0 ) (x x0 )m (y y0 )n
f (x, y) =
.
m y n
x
m!n!
m,n=0
y (x) =
X
y (i) (x0 )
i=0
i!
(x x0 )i .
f (x, y) f (x, y) 0
+
y (x, y)
x
y
Gii tch s
65
y(x0 ) =
f (x0 , y0 ) f (x0 , y0 )
+
f (x0 , y0 ),
x
y
X
y (i) (x0 )
y(x) =
(x x0 )i .
i!
i=0
Nh- vy, ph-ng php ny n gin nh-ng tnh ton phc tp v bn knh hi t ca
chui nghim kh xc nh.
V d: Gii bi ton Cauchy
y 0 = x y,
y(0) = 1, 0 x 1.
X
(1)k xk
k=2
k!
= 2ex + x 1.
X
(x)k
= 1 x + 2(
1 + x)
k!
k=0
Vy nghim ca bi ton l:
y(x) = 2ex + x 1.
Gii tch s
66
Xt bi ton Cauchy
y 0 = f (x, y),
y(0) = y0 , a x b.
hf (xi , y(xi ))
+ o(h2 ).
1!
Vy ta c th coi
y(xi+1 ) ' y(xi ) +
hf (xi , y(xi ))
.
1!
hf (xi , y(xi ))
+ o(h2 ).
1!
Gii tch s
67
v c M sao cho
f (x, y(x))
M, x [x0 , xn ].
x
xn
y(xn ) = y0 +
f (t, y(t))dt.
x0
By gi, ta t
n = yn y(xn ),
i = yi y(xi ), i = 0, 1, 2, ..., n.
K hiu
4i = i+1 i
= yi+1 yi (y(xi+1 ) y(xi ))
Z xi+1
= hf (xi , yi )
(f (t, y(t))dt
xi
xi+1
T suy ra
|4i = |i+1 i |
Z xi+1
Lh|yi y(xi )| + M
|t xi |dt
xi
Lh|i | +
Vy
|i+1 | (1 + Lh)|i | +
By gi xt
M h2
.
2
M h2
, i = 0, 1, 2, ..., n.
2
M h2
2
M h2
M h2
(1 + Lh){(1 + Lh)|n2 | +
}+
2
2
2
Mh
= (1 + Lh)2 |n2 | +
(1 + (1 + Lh))
2
..........................................................................
|n | (1 + Lh)|n1 | +
Gii tch s
68
M h2
(1 + Lh) |0 | +
(1 + (1 + Lh) + (1 + Lh)2 + ... + (1 + Lh)n1 ).
2
Bi 0 = y(x0 ) y0 = 0, suy ra
n
|n |
M h2 (1 + Lh)n 1
Mh
=
((1 + Lh)n 1).
2
1 + Lh 1
2L
M h nLh
M h L(xn x0 )
(e
1) =
(e
1).
2L
2L
M h L(xn x0 )
(e
1).
2L
Ta c
g
d
|yi+1
yi+1
| |yid yig | + h|f (xi , yid f (xi ), yig )|
(1 + Lh)|yid yig |.
Vy
T suy ra
g
d
|yi+1
yi+1
| (1 + Lh)|yid yig |, i.
g
g
d
d
|yi+1
yi+1
| (1 + Lh)|yn1
yn1
|
g
d
yn2
(1 + Lh)2 |yn2
|
.....................................
(1 + Lh)n |y0d y0g |
(1 + Lh)n enLh = eL(xn x0 ) .
Nh- vy
|ynd yng | A, A = eL(xn x0 ) .
iu ny ni rng thut ton n nh v sai s ban u khng b khuch i sau n b-c.
Ph-ng php Euler n gin, d lp trnh nh-ng chnh xc khng cao.
Gii tch s
69
yi+1 = yi + hf (xi , yi ),
Lp theo k 1,
h
(k)
(k1)
yi+1 = yi + (f (xi , yi ) + f (xi+1 , yi+1 )).
2
Khi thy
(k)
(k1)
|yi+1 yi+1 |
(k)
Nu r
(0) 6= 0, th
r (h) =
r
(i)
X
r (0)
i=0
i!
hi + 0(hs+1 ).
(i)
(i)
r (0) = y0 [pr1 k1 (h) + ... + prr kr (h)], i = 0, 1, ..., s.
Tc l, xc nh cc h s ta cn gii h phi tuyn sau
(i)
Gii tch s
70
1
y0 = (k1 + 2k2 + 2k3 + k4 ),
6
k1 = hf (x0 , y0 ),
h
k1
k2 = hf (x0 + , y0 + ),
2
2
h
k2
k3 = hf (x0 , + , y0 + ),
2
2
k4 = hf (f x0 + h, y0 + k3 ).
Nhn xt:
1. Sai s a ph-ng ca cng thc (RK4) l
R=h
(5)
5 4 ()
120
, [a, b].
Gii tch s
71
Gii tch s
72