Kt Bir Durum: Zamann Trpan

Sevgili bayan, sizi hallere dren hangi talihtir? -COMUS. Tarama ve Dzenleme: AYHAN matrixx2030@hotmail.com Sessiz ve dingin bir le sonrasnda gzel Edina ehrinde geziniyordum. Sokaktaki kargaa ve tela korkuntu. Erkekler konuuyordu. Kadnlar cyaklyordu. ocuklar bo azlarna bir ey tkanm, bo uluyordu. Domuzlar slk alyordu. At arabalar takrd yordu. Boalarla inekler bryordu. Atlar kiniyordu. Kediler miyavlyordu. Kpekler dans ediyordu. Dans ediyordu! Bu mmkn olabilir miydi? Dans ediyordu! Heyhat, diye dndm, benim dans ettiim gnler geride kald ! Hep byledir zaten. Ne kadar ok kasvetli anlar uyanr sk sk dahi ve imgelemsel d nceli zihinde, zellikle de hakl olarak en kskanlas, gerekten en kskanlas - hayr! En iyi kalpli gzellikteki, en nefis ruhanilikteki ve adeta dnyadaki en gzel (bu cretkar ifade iin beni balayn) eyin (bala beni, sekin okur!) yce ve tanrsal ve ilahi ve yceltici ve ululanm ve arnd nc etkisinin bitimsiz ve sonsuz ve sregelen ve, birilerinin diyebilece i zere, sregelmi, evet, sregelmi ve sregelen, ac, hrpalayc, rahatsz edici ve, eer bu ifadeyi kullanmama izin verilirse, son derece rahatsz edici tesirine mahkum olan bir dahinin zihninde - ama kendimi hislerime kaptryorum. Byle bir zihinde, tekrarlyorum, nemsiz bir olay ne ok an uyand rr! Kpekler dans ediyordu! Ben - ben edemiyordum! Onlar mutlulukla srayp oynad - ben alad m. Onlar hoplayp zplad - ben hkra hkra a lad m. Ne dokunakl bir sahne! Tabii ki klasik okurun akl na hemen o takdire ayan, byk in roman JoGoSiow'un nc cildindeki, olgularn uygunluuna ilikin o nefis pasaj gelecektir. ehirdeki yaln z yry lerim s ras nda yan mda iki mtevaz , ama sad k refakatim yard . Kaniim Diana! Yaratklarn en sevimlisi! Tek gznn st-

E. A. Poe ne tyleri dyordu ve boynunda olduka k bir mavi kurdele vard Diana'nn boyu on be santimden fazla deildi, ama kafas gvdesinden bykt ve kuyruu, gereinden fazla kesilmi olduundan, o ilgin hayvana yaral bir masumiyet havas katp herkesin gzdesi olmasn salyordu. Ve Pompey, benim zencim! -Tatl Pompey! Seni nasl unuturum? Pompey'in koluna girmitim. Bir metre boyunda (ayrntc olmay severim) ve yetmi seksen yalarndayd. arpk bacakl ve imand. Az kk deildi, kulaklar da ksa saylmazd. Ama dileri inci gibiydi ve iri dolgun gzleri nefis bir ekilde beyazd. Doa ona boyun vermemi ve ayak bileklerini (bu rkta sk grld gibi) ayaklarnn st ksmnn ortasna yerletirmiti. arpc bir sadelikle giyinmiti. stnde yalnzca yirmi santimlik bir boyunba ve eskiden uzun boylu, hametli ve mehur Dr. Moneypenny'ye hizmet vermi olan neredeyse yeni, amur sars bir pards vard. Gzel bir pardsyd. Kesimi iyiydi, iyi yaplmt. Neredeyse yeniydi. Pompey onu amurlarn arasndan iki eliyle karp almt. Grubumuzda kii vard ve ikisinden bahsettim. nc biri daha vard ki -bu kii bendim. Ben Senyora Psyche Zenobiaym. Ben Suky Snobbs deilim. Etkileyici bir grnm var. Bahsettiim o anlmaya deer olayn olduu gn gk mavisi Arap harmaniyeli, kzl, saten bir elbise giymitim. Elbisenin yeil agraffas sslemeleri ve portakal rengi yedi zarif auricula frfr vard. Bylece gruptaki nc kii bendim. Kani vard. Pombey vard. Ben vardm. tk. Eskiden ceza tanras ruh varm ya - Melty, Nimmy ve Hetty - Dnce, Hafza ve Aylaklk. Yiit Pompey'in kolunda ve peimde saygl bir mesafeden izleyen Diana'yla artk tenhalam olan Edina'nn en kalabalk ve ho sokaklarndan birinde yrmeye baladm. Birden karma bir kilise kt - Gotik bir katedral - devasa ve etkileyiciydi, ge uzanan sivri ulu bir kulesi vard. Nasl bir lgnlkt, beni imdi ele geiren? Niye kaderime doru kotum? O ba dndrc kuleye kp oradan ehrin muazzam byklne bakmak iin kar konulmaz bir arzu duymaya balamtm. Katedralin kaps davetkar bir ekilde akt. Yazgm galip geldi. O uursuz kemerli yola girdim. Koruyucu meleim o zaman neredeydi? - Gerekten byle melekler varsa tabii. Varsa! Ne ackl bir szck! ki hecende ne byk bir srlar ve anlamlar ve kararszlklar ve belirsizlikler dnyas gizli! O uursuz kemerli yola girdim. Girdim; ve portakal rengi auriculalarma bir zarar gelmeden geitten geip girie adm attm! O engin nehir

Btn Hikayeleri Alfred'in de sa salim ve slanmadan denizin altndan getii sylenir. Merdivenler hi bitmeyecek sandm. Dnyorlard! Evet, dne, dne, dne, dne yukar kyorlard, yle ki akll Pompey'in koluna eski sevgilerin verdii tm gvenle yaslanrken dnmeden edemedim - o bitmek tkenmek bilmeyen sarmal merdivenin st ucunun kazayla ya da tasarmsal olarak kaldrlm olduunu dnmeden edemedim. Soluklanmak iin durdum; ve bu arada ahlaki ve metafiziksel adan gzard edilemeyecek kadar nemli bir olay gerekleti. Diana'nn - ki bu konuda yanlm olamazdm - kesinlikle emindim - hayr! nk bir sredir Diana'mn hareketlerini dikkatle ve endieyle izle mekteydim - yani kesinlikle yanlm olamazdm - Diana fare kokusu almt! Hemen Pompey'in dikkatini buna ektim ve o - o da bana katld. Artk bun dan phe etmenin olana kalmamt. Farenin kokusu alnmt - ve de. Di ana tarafndan. Tanrm! O dakikann youn heyecann unutmam mmkn m? Heyhat! nsanolunun o gklere karlan akl nedir ki? Fare! - Oradayd - yani, bir yerlerdeydi. Diana farenin kokusunu almt. Ben - ben alamam tm! Prusya sseninin de kimilerine gre ok ho ve gl bir koku yayarken kimilerine gre kesinlikle kokusuz olduu sylenir. Merdiven klm ve zirveyle aramzda sadece birka basamak kalmt. Hl kyorduk ve imdi sadece bir basamak kalmt. Bir basamak! Kk, kck bir basamak! nsan yaamnn merdivenindeki byle kk bir basamak ne kadar da byk bir mutluluun ya da acnn belirleyicisi olur sk sk! Kendimi, sonra Pompey'i, sonra da etrafmz saran o gizemli ve anlalmaz yazgy dndm. Pompey'i dndm! -Heyhat, ak dndm! klm olan ve tekrar klabilecek pek ok yanl basama dndm. Daha tedbirli, daha az sk olmaya karar verdim. Pompey'in kolunu braktm ve onun yardm olmakszn kalan tek basama kp an kulesine girdim. Hemen arkamdan kaniim geliyordu. Pompey tek bana arkada kalmt. Merdivenin banda durup onu kmas iin tevik ettim. Bana elini uzatt ve bunu yaparken maalesef pardssn tutmay brakmak zorunda kald. Tanrlar eziyetlerinden hi vazgemeyecek mi? Pards dt ve Pompey yerlerde srnen uzun eteine bast. Sendeleyerek yere ykld -bu kanlmazd. ne doru ykld ve kahrolas kafasyla bana - gsme iddetli bir darbe indirdi ve ikimizin de an kulesinin sert, kirli ve iren zeminine boylu boyunca uzanmamza yol at. Ama intikamm kesin, abuk ve tamd. ki elimle o siyah ve gevrek ve kvrck sama yapp epey bir ksmn kopardm ve onu aaladm her halimle belli ede-

E. A. Poe rek frlatp attm. Salar an kulesindeki halatlarn arasna dp ylece kald. Pompey ayaa kalkt ve tek kelime etmedi. Ama bana iri gzleriyle iler acs bir bak frlatt - ve i ekti. Ah tanrlar - o i eki yok mu! Yreime kt. Ve sa - o yumak! Ulaabilsem pimanlmn kant olarak gzyalarmla ykardm. Fakat heyhat! Artk ulaamayacam bir yerdeydi. ann ipleri arasnda sallanrken hl canl olduunu dndm. fkeyle dimdik durduunu dndm. Cava'daki happy-dandy Flos Aeris'in de gzel bir ieinin olduu ve bu iein kkleriyle sklrse yaamay srdrd sylenir. Yerliler onu tavandan bir iple asp ho kokusundan senelerce faydalanr. Tartmamz artk sona ermiti ve odada Edina ehrini seyretmemize olanak tanyacak bir aklk bulmak iin etrafmza bakmyorduk. Pencere yoktu. Tek k lo odaya yalnzca zeminden yaklak iki metre ykseklikteki, otuz santim apndaki drtgen bir aklktan giriyordu. Ama gerek bir dehann enerjisinin yapamayaca ne vardr ki? Bu delie trmanmaya karar verdim. Deliin karsnda ve yaknnda bir sr ark, telek ve gizemli grnl dier dzenek vard; ve deliin iinden dzenekten kan demir bir ubuk geiyordu. arklarla deliin bulunduu duvar arasnda benim sabileceim kadar bir aklk ancak vard - yine de gzm dnmt ve sebat etmekte kararlydm. Pompey'i yanma ardm. "u delii gryorsun, Pompey. Onun iinden bakmak istiyorum. Burada, tam deliin altnda dur - ite byle. imdi bir elini uzat, Pompey, ki stne basaym - ite byle. imdi dier elini de uzat, Pompey, onun yardmyla omuzlarna kacam." stediim her eyi yapt ve yukar knca bam ve boynumu delikten rahata geirebildiimi fark ettim. Manzara muhteemdi. Hibir ey daha grkemli olamazd. Sadece bir an, Diana'ya uslu durmasn sylemek ve Pompey'i omuzlarna elimden geldiince hafif basacam konusunda temin etmek zere durdum. Onun duygularn incitmeyeceimi syledim - ossi tender que beefsteak. Sadk dostuma bylece hakkn teslim ettikten sonra gzlerimin nnde ylesine yardmseverce uzanan o manzaray byk bir haz ve ilgiyle seyretmeye baladm. Ama bu konudan uzun uzadya bahsedecek deilim. Edinburgh ehrini tasvir etmeyeceim. Edinburgh'u herkes grmtr - klasik Edina'y. Bu yzden kendi zc maceramn nemli ayrntlarn anlatmakla yetineceim. ehrin boyutlarna, durumuna ve genel grnmne ilikin merakm bir lde gi-

Btn Hikayeleri derdikten sonra iinde bulunduum kiliseyi ve kulenin zarif mimarisini inceleyerek vaktim oldu. Bam iinden geirdiim deliin dev bir saatin kadrannda bulunduunu ve sokaktan baklnca muhtemelen Fransz saatlerindeki gibi byk bir anahtar delii olarak grndn fark ettim. Bir grevlinin gerektiinde saatin akrebiyle yelkovann ieriden ayarlamasna yarad belliydi. Akreple yelkovann byklkleri beni artt; yelkovan en az metre uzunluunda ve en geni ksmnda yirmi yirmi be santim enindeydi. Grne baklrsa elikten yaplmlard ve kenarlar keskin grnyordu. Bu ayrntlar ve bakalarn fark ettikten sonra gzlerimi tekrar aadaki muhteem manzaraya evirdim ve ksa srede dncelere daldm. Birka dakika sonra Pompey'in sesi beni kendime getirdi; buna daha fazla dayanamayacan ve ltfen aa inmemi sylyordu. Bu mantkszd ve ona bunu uzun uzadya anlattm. Bana bu konudaki fikirlerimi kesinlikle anlamadn ortaya koyan bir karlk verdi. Ben de kzdm tabii ve ona ak ak bir aptal olduunu, bir ignoramus e-clench-eye yaptn, fikirlerinin sadece insommary Bovis olduunu ve szlerinin bir ennemywerrybor'em den ok da iyi olmadn syledim. Bunun zerine tatmin olmu grnd ve ben de tekrar dncelerine devam ettim. Bu atmadan belki yarm saat sonra, akmdaki ilahi manzaraya dalp gitmiken, enseme hafife bastran souk bir eyi hissederek irkildim. Byk bir korkuya kapldm sylememe gerek yok elbette. Pompey'in ayaklarmn altnda olduunu ve Diana'nn kesin talimatma uyarak odann en uzak kesinde arka ayaklar stnde oturduunu biliyordum. Bu ne olabilirdi yleyse? Heyhat! Anlamam uzun srmedi. Bam yavaa yana evirince saatin dev, ldayan, palaya benzeyen yelkovannn att tur srasnda enseme gelip dayanm olduunu grerek byk bir dehete kapldm. Kaybedecek bir saniyem bile olmadn biliyordum. Hemen kendimi geri ektim -ama ok geti. Tam anlamyla kslm olan bam hayal edilemeyecek kadar dehet verici bir hzla daralan o korkun kapann azndan kurtarmann bir yolu yoktu. O ann strab tahayyl edilemez. Ellerimle o ar demir ubuu var gcmle kaldrmaya altm. Katedralin kendisini kaldrmaya alsam ayn sonucu alrdm. niyor, iniyor, iniyordu; yaklayor, gitgide yaklayordu. Haykrarak Pompey'den yardm istedim; ama onu "cahil, a bir moruk" olarak adlandrmakla duygularn incitmi olduumu syledi. Diana'ya seslendim; ama sadece "havhav-hav," dedi ve "ona ne olursa olsun oradan ayrlmamasn tembih et-

E.A. Poe mi olduumu" syledi. Bylece arkadalarmdan yardm alamyordum. Bu arada o hantal ve korkun Zaman Trpan (imdi bu klasik terimin gerek anlamn kavryordum) ilerleyiini durdurmamt ve durduracaa da benzemiyordu. Hl inmeyi srdryordu. imdiden enseme bir iki santim batmt bile ve duyumlarm belirsizlemeye, bulanmaya balyordu. Bir ara kendimi hametli Dr. Moneypenny ile birlikte Philadelphia'da sandm, bir ara da Bay Blackwood'la birlikte arka odasnda oturup onun paha biilmez derslerini alyormuum gibi geldi. Ve sonra eski ve gzel zamanlarn tatl anlar tekrar hatrma geldi ve dnyann bir l olmad ve Pompey'in bu kadar zalimce davranmad o mutlu dnemi dndm. Dzenein tklamalar beni elendiriyordu. Elendiriyordu, diyorum, nk duyumlarm artk kusursuz mutlulua yaklamt ve en nemsiz olaylar bile bana haz veriyordu. Saatin o bitimsiz tik-tak, tik-tak, tik-taklar bana en melodik mzik gibi geliyor ve bazen Dr. Ollapod'un o uzun, ho, vaazs tiradlarn anmsatyordu. Sonra kadrandaki o byk ekiller vard - hepsi de ne kadar zekice ve entelektelce grnyordu! Ve bir mazurka yapmaya baladlar ve sanrm en ok V'in dans houma gitti. yi yetitirilmi bir hanmefendi olduu belliydi. Kesinlikle kasntl deildi ve hareketlerinde kaba hibir ey yoktu. Tek ayak zerinde mkemmel dnler yapt - tepesi zerinde dnp durdu. Ona bir sandalye uzatmaya altm, nk yorulduunu grmtm ve acnas durumumu ancak o zaman gerekten fark ettim. Acnasyd gerekten! ubuk enseme be santim kadar gmlmt. Nefis bir ac duyuyordum. lmek iin dua ediyor ve ann strab iinde air Miguel De Cervantes'in o mkemmel dizelerini yinelemekten kendimi alamyordum: Vanny Buren, tan escondida Query no te senty venny Pork and pleasure, delly morry Nommy, torny, darry widdy! Ama imdi gerekten sinirleri en salam kiileri bile irkiltecek yeni bir dehetle kar karyaydm. Makinenin zalim basks gzlerimi yerlerinden uratmt. Onlarsz nasl idare edeceimi dnrken biri dar frlayverdi ve dik kuleden aa, ana binann saaklar boyunca uzanan su oluunun iine dt. Asl zc olan gzm kaybetmem deil, onun dar ktktan sonra kstaha bir bamszlk ve horgr havasyla beni szmesiydi. Su oluunda, he-

Btn Hikayeleri men burnumun dibinde duruyordu ve taknd hava ayet tiksin olmasa komik denilebilirdi. Bylesine gz krpmalar daha nce hi grlmemitir. Su oluundaki gzmn bu tavr sadece apak kstahl ve utan verici nankrl yznden sinir bozucu deildi, ayn bataki iki gz arasnda, birbirlerinden ne kadar uzak olsalar da var olan o duygudalk yznden son derece rahatszlk vericiydi. Yani burnumun dibindeki o serseriyle ayn anda gz krpmaya zorlanyordum. Ama dier gzn de kmasyla rahatladm. Derken hempasyla ayn ynde gitti (herhalde bunu planlamlard). kisi birlikte oluktan dar yuvarlandlar ve doruyu sylemek gerekirse onlardan kurtulduuma ok memnundum. imdi ubuk boynuma on iki santim kadar gmlmt ve geride kesecei sadece bir para deri kalmt. Byk bir mutluluk hissi iindeydim, nk en fazla birka dakika iinde bu rahatszlk verici durumdan kurtulacaktm. Ve bu beklentim kesinlikle boa kmad. Akamst saat tam bei yirmi be gee dev yelkovan korkun turu esnasnda bamla gvdemi birbirine balayan o deriyi de kesti. Beni o kadar utandrm olan o ban sonunda bedenimden ayrlmasndan znt duymadm. Kuleden su oluuna dp birka saniye orada kaldktan sonra sokan ortasna indi. tenlikle itiraf edeyim ki, imdi ok tuhaf-hayr, ok gizemli, kafa kartrc ve anlalmaz- duygular hissetmeye balamtm. Hislerim alm ban gidiyordu. Bir ara bamn gerek Senyora Psyche Zenobia olduundan emin oldum -bir ara da bedenimin gerek ben olduuna karar verdim. Bu meseleyi akla kavuturmak iin cebimde enfiye kutumu arandm, ama onu bulup da iindekinden her zamanki ekilde bir ekmeye kalknca tuhaf noksanlmn hemen farkna vardm ve kutuyu bama doru frlattm. Bam enfiyeyi byk bir hazla iine ektikten sonra bana glmsedi. Sonra bir konuma yapt, ama kulaklarm olmadndan bunu ok net iitemedim. Ancak bu koullar altnda yaamay srdrmek isteyiime arm olduunu anlayacak kadarn duydum. Szlerini Ariosto'nun o soylu szleriyle noktaladIl pover hommy che non sera corty And have a combat tenty erry morty, w bylece beni kendim savaa kaptrmken ldrldnn farkna varmadan l bir halde bitmek tkenmek bilmez bir yiitlikle arpmaya devam

E. A. Poe eden o kahramana benzetti. Artk aa inmeme bir engel kalmadndan bunu yaptm. Pompey'in grnm niye o kadar artc bulduunu kesinlikle anlayabilmi deilim. Adam azn kulaklarna kadar ap sanki ceviz kryormuasna gzlerini kapad. Sonunda pardssn stnden atp bir srayta merdivene ulat ve gzden kayboldu. Serserinin ardndan Demosthenes'in o fkeli szlerini savurdumAndrew O'Phlegethon, kamakta hi duraksamyorsun, ve sonra tek gzl, kaba tyl biricik Diana'ma dndm. Bir de ne greyim! Deliine svan bir fare mi vard baktm yerde? unlar o canavar tarafndan zalimce yenmi minik melein kemikleri miydi?. Ey tanrlar! Ne gryorum? Kede melankolik bir zerafetle oturan sevgili yavru kpeimin bedeninden ayrlm ruhu, glgesi, hayaleti mi? Dinleyin! nk konuuyor ve, ulu Tanrm! Hem de Schiller'in Almancasyla"Unt stubby duk, so stubby dun Duk she! Duk she!" Heyhat! Syledikleri doru deil mi? Ve ldysem, en azndan ldm Senin iin - senin iin. Tatl yaratk! O da kendini benim iin feda etmiti. Kpeksiz, zencisiz, basz! Talihsiz Senyora Psyche Zenobia'dan geriye artk ne kald? Heyhat -hibir ey! Bitirdim. 1838