Batonov ustanak

Batonov ustanak (Bellum Batonianum) ili Veliki ilirski ustanak, je bio najvei vojni sukob izmeu nekoliko ilirskih plemena i antikog Rima koji je trajao od 6. do 9. godine n.e. Ustanak dalmatinsko-panonskih plemena dogodio se nakon desetljeca i pol od uspostavljanja rimske prevlasti na prostorima Dalmacije i Panonije i perioda prividnog mira. Cezar Augustus je vodio aktivnu politiku irenja. irenje rimske drave preko Ilirije na sjever i istok bio je dio njegovih ambicioznih planova. Ilirska pobuna bila je prirodna posljedica velikog nezadovoljstva stanovnika Ilirika, ogorenih zbog loe uprave rimskih guvernera koji su nametnuli nepodnoljive namete.

Uvod
Voa ustanka bio je Baton. Roen je vjerovatno izmeu 35. i 30. godine p.n.e. na podruju "gornje"(sjeverne) Bosne. Pripadao je Dezitijatima koji su naseljavali podruja dananje centralne Bosne i Hercegovine. Od 33. godine p.n.e. Dezitijati su bili pod Rimskom vlau sa statusom polu-nezavisnog civitas peregrini (naziv za slobodno stanovnitvo koje je imalo odreenu administrativnu i teritorijalnu autonomiju ali bez statusa graana Rima). U dato vrijeme navedene teritorije su bile dio rimske provincije Ilirikum ije je sjedite bilo u Saloni, na obali Jadranskog mora.
Razlozi za pobunu

Razlozi sa pobunu su bili brojni i utvreni povijesnim, politikim, ekonomskim i socijalnim okolonostima. Kao glavne razloge mogu se pretpostaviti slijedei:

Opda frustracija promjenama koje je donijela nova vlast Okrutnost i nesposobnost nove uprave

Visoki porezi (Antiki historiar Strabon navodi da nakon to je Baton zarobljen na teritoriji Dalmata, Tiberije je navodno upitao Batona i Dezitijate zato su se pobunili a Baton je odgovorio: "Vi Rimljani ste sami krivi jer ste poslali vukove da uvaju vaa stada a ne pastire." (prema Dionu Kasiju) Baton je odveden u Rim, po obiaju prema kojem su se poraene voe pokazivali kao trofeji a ostatak ivota je proveo u Raveni, Italija[2].)

Mobilizacija (masovna regrutacija Ilira za rat protiv Germana) Osjedaj etnikog i kulturnog jedinstva meu ilirskim plemenima

Dakle, nekoliko ilirskih plemena iz Panonije i Dalmacije pobunili su se protiv rimske vlasti zbog visokih poreza i prisilne regrutacije. Naime, Rimljani su planirali napasti germansko pleme Markomane te je s tim ciljem na umu August naredio mobilizaciju meu Ilirima.

Jaina snaga

Antiki historiar Marcus Velleius Paterculus (oko 19. p.n.e - 31. n.e) procijenio je da su snage ilirskih plemena bile jaine oko 200.000 pjeaka i 9.000 konjanika. Procijenjeni broj pjeadije je pretjeran, uzevi u obzir broj lokalnog stanovnitva i mobilizaciju za rimske potrebe, realnija procjena bi bila do oko 120.000 ratnika (vojno sposobnih mukaraca). Pet legija je bilo reporeeno kod Siscie (dananji Sisak, Hrvatska) pod komandom Tiberija, budueg imperatora. Na kraju pobune, vojska na strani Rima bila je ogromna:

10 legija (sa oko 50.000 legionara); vie od 70 regimenti pomodne pjeadije (oko 35.000 ljudi); 14 jedinica konjanika (7-8.000); vie od 10.000 veterana; nekoliko kohorti dobrovoljaca, pladenika i saveznika iz Trakije.

Veliki ilirski ustanak

Ustanak je poeo spontano i brzo se rairio. U proljee 6. godine n.e. Dezitijatima iz sredinje Bosne s Batonom na elu uskoro su se pridruili Breuci ije se voa takoer zvao Baton. U jesen iste godine, dva Batona su skupa vodili ujedinjenu armiju pobunjenika. Veoma brzo, rimske trgovake rute su bile prekinute a vojne jedinice unitene. Za samo nekoliko tjedana cijeli teritorij na kojem je dananja Bosna bila je izgubljena za Rim. Povjesniar Svetonije je opisao ovaj veliki ilirski ustanak (Bellum Batonianum) kao najtei po Rim jo od vremena Punskih Ratova, oko dva stoljea ranije, a vjerovatno najvei u vrijeme u Augustovo vrijeme. Dakle, Rim je morao poslati desetak legija i priblian broj pomonih trupa (auxiliares), saveznike iz Trakije i plaenike koko bi uguio Ustanak. Vrhovni komandant ovih snaga bio je budui imperator Tiberije.
Prilike na strani ustanika

Najznaajniji doprinos ustanku su dali Dezitijati, Breuci, Dalmati, Mezeji, Andizeti, Kolapijani, Pirusti, mogue i Liburni te Japodi. Jedan dio ustanika je proao vojnu obuke u rimskoj vojsci i imao vrijedno ratniko iskustvo i vjetine. Najvanija odlika vojske ustanika bila je njena velika mobilnost a bili su lako naoruani. Ustanici ipak nisu inili jednu kompaktnu masu i stie se utisak da nisu imali ni jasan strategijski cilj i plan osim onog glavnog: da istjeraju Rimljane. Mudar potez bi bio koncentracija snaga oko Siscie i njeno zauzimanje a zatim razmjetanje na podruje jugoistoinih Alpa i efektivno zaprijeavanje prolaza rimskoj vojsci prema Iliriji.

Rimska vojna kampanja

6. godina p.n.e.

Ustanak je poeo prvo u zaleu Dalmacije (podruje dananje Bosne), meu Dezitijatima koje je predvodio Baton a zatim se proirio meu panonske Breuke koje su predvodili jo jedan Baton i Pinnes. Ova plemena su predvodili ljudi sa odreenim vojnim iskustvom steenim tokom sluenja u rimskoj vojsci i koji su, dakle, dobro poznavali i primjenjivali vojne metode i disciplinu. Zbog ovog ustanka, kampanja protiv Markomana morala je biti odloena a Tiberije uloiti svo svoje vojno znanje i vjetinu. Tiberije je poslao nekoliko jedinica kako bi sprijeio napredovanje naprijatelja u sluaju da odlue krenuti na Italiju. Marcus Valerius Messalla je uspio odbiti neprijateljsku armiju od oko 20.000 vojnika i zabarikadirati se u utvren Sisciu (dananji Sisak, u Hrvatskoj) gdje je saekao dolazak Tiberija. Za to vrijeme Aulus Caecina Severus je odbranio Sirmium i odbio Breuke do rijeke Drave uz velike gubtike. Tiberije je stigao na podruje ratnih deavanja krajem godine kada je ve veliki dio teritorija sve do Jadrana bio izgubljen sa izuzetkom dva navedena utvrena mjesta. Traani su se pridruili sukobu na strani Rimljana.
7. godina p.n.e.

Avgust, poto nije bio uvjeren da e Tiberija uspjeti smiriti Dalmaciju dovoljno brzo, u zonu operacija poslao je i Germanikusa, koji tada bio tek kvestor. Tiberijeva taktika bila je jasna. Trebalo je spojiti dvije rimske armije; onu iz Ilirikuma i onu iz Makedonije i to na liniji Siscia-Sirmium kako bi razdvojio snage ustanika: panonsku grupu na sjever od rijeke Save a dalmatsku na planinsko podruje Bosne. Prve vojne operacije u 7. godini n.e. su poele na istoku, Bitka se odigrala u movarama Volcee (rijeka Vuka). Rimljani su umalo poklekli silovitim naletima ustanika ali, na kraju je prevagnula eljezna disciplina i upornost disciplinovanih legija.. Ova bitka je ocijenjena kao jedna od moguih velikih katastrofa rimske vojske koja je "za dlaku" izbjegnuta. Ostvarivi premo u dolini Save, Tiberiju je preostalo da ojaa pozicije gradnjom utvrenja i time sprijei ponovno spajanje snaga ustanika a zatim da ih jednu po jednu eliminira. Do kraja godine Tiberije je naredio istovremene napade na nekoliko neprijateljskih poloaja. U ovim akcijama je uestvovao i Germanikus pobijedivi Mezeje.

8. godine p.n.e.

Dio rimske vojske stacionirane oko Siscije se brzo pokrenuo ka istoku i negdje u dolini rijeke Bosne odnijela novu pobjedu nad pobunjenim Panoncima. Tiberije je bio strpljiv i oprezan strateg to mu je uz oskudice na strani neprijatelja i izdaje naroito pospjeene potkupljivanjem, osiguralo polaganu ali sigurnu pobjedu (Tiberije je jasno koristio strategije sprene zemlje" i divide et impera).

. Nakon dvije godine gerilskih borbi po bosanskim planinama i movarama Panonije, u ljeto 8. godine n.e. breuki Baton se predao Tiberijusu na obali rijeke Bathinus (Bosna) i izruio mu Pinesa, jednog od voa. Zauzvrat je dobio amnestiju od Rima i dozvoljeno mu je da zadri svoju poziciju voe. Baton Dezitijatski je saznao za to, zarobio je svog imenjaka i sa svojim savjetnicima donio odluku da se on pogubi. Istovremeno je uspio ponovo pridobiti Panonce za nastavak borbe Baton je tada donio odluku da se povue u planine na jugu. Zatvorio je sve prilaze ka Bosni a Rimljani su u meuvremenu konano porazili Breuke. Tiberije je tokom zime paljivo isplanirao djelovanje na tekom bosanskom terenu rasporedivi svoje vojskovoe tako da su drali pobunjenike teritorije pod okruenjem a on sam se vratio u Rim kako bi podnio izvetaj Avgustu.
9. godina p.n.e.

S poetkom godine, sukobi su nastavljeni. Germanikus se istako vojnom vjetinom i hrabrou tokom voenja usjenih akcija i Tiberije je podijelio vojsku u tri dijela:

Desno krilo (istok) - Marko Plaucije Silvano je dobio zadatak da krene iz Sirmiuma prema Dalmaciji kredudi se dolinom rijeke Bosne. Lijevo krilo (zapad) - Marco Emilio Lepido, novi legat za Iliriju, krenuo je na jug iz Siscije rijekom Glinom. Sredina - Tiberije i Germanikus su vjerovatno ili uz rijeke Vrbas i Una pravcem prema Andretiumu (kod Salone), gdje se Baton bio povukao.

Tu je bila i etvrta grupa, pod komandom guvernera Dalmacije koji je "istio" obalu od ustanika. Dakle, Tiberije se polako pribliavao Andretiumu dok su pred nastupom rimskih snaga padala posljednja uporita ustanika, neka u borbi a neka i bez borbe. Andretium je stavljen pod opsadu koja je zakljuena dugom i tekom bitkom pod njegovim zidinama i Batonovom predajom. Moral Ilira zadivio je i same Rimljane. U posljednjoj velikoj bici, kada su Rimljani opkolili posljednji Batonov bedem otpora, grad Andretium, kod Salone, rimski hroniari zabiljeili su slijedee: "Ponosne ilirske ene sa djecom u naruju bacaju se za zidina grada u vatre koje plamsaju svud okolo. One se ne predaju Rimljanima, a Ilirski ratnici oduzimaju sebi ivot svojim maevima..." [1]. Panonska plemena su bila iscrpljena bolestima i glau a njihovo jedinstvo dodatno oslabljeno potkupljivanjem od strane Rima
Rimski trijumf

Za ovu pobjedu Tiberije je jo jednom proglaen imperatorom i skupa sa Germanikusom poaen ceremonijom trijumf.

Zakljucak
Neobina je bila rimska politika prema Iliriji, Ilirija bila je tako blizu a Rim je tek nakon Velikog ilirskog ustanka efektivno pacifikovao ovo podruje i ostvario punu kontrolu nad njim.. Unitavanja po cijeloj Iiriji tokom sukoba su bila ogromna i ostavila su teke posljedice na stanovnitvo. Ipak, nakon prestanka sukoba Rim nije vrio odmazdu ni masovno porobljavanje preivjelih. Nakon Ustanka Rim vodi pravedniju politiku i mudriju upravu u Ilirikumu i uspostavlja drugaiju administrativnu podjelu razdvojivi provinciju na dvije; Panoniju i Dalmaciju.