POSLUNOST I POKORAVANJE AUTORITETU

SEMINARSKI RAD

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com

Sadraj

SADRAJ

_____________________________________________________________________________ 1
UVOD

_____________________________________________________________________________ 2
POSLUNOST I POKORAVANJE AUTORITETU KAO MOMENAT U RAZVOJU JEDINKE

3 3 $ ' 6 ( + !
PONAANJA

DA LI JE POSLUNOST MORALNA? (AN PIJAE I LORENS KOLBERG) MORALNI RAZVOJ O IJA!"# MORALNI RAZVOJ O %OLB"R&# FROMOVA TEORIJA AUTORITARNOSTI AUTORITARNO-MAZOHISTIKI KARAKTER
SI)OLO&IJA NA*IZMA

STUDIJA AUTORITARNE LINOSTI I ANTIDEMOKRATSKE ORIJENTACIJE (TEODOR ADORNO I

SARADNI I

POSLUNOST

POKORAVANJE

AUTORITETU

KAO

POKRETA

_____________________________________________________________________________ 13
OSNOVNE POTREBE PO "ENRI MAREJU POSLUNOST AUTORITETU PO STENLI MILGRAMU
OS,AV%A I O IS "%S "RIM"N,A

%IB"RN",S%O S,ANOVI.," )IJ"RAR)IJS%O S,R#%,#RISANJ"

VARIJABILNOS, INS,R#M"N,ALNOS,
#SLOVI OSL#.NOS,I

13 1# 11/ 1( 1( 1+ 1+

ZAKLJUNA RAZMATRANJA_________________________________________________________21
POSLUAN?

DA

LI

JE

DOBRO

BITI

21
KAKO
NAUITI NEPOSLUNOST?

23
LITERATURA____________________________________________________________________2$

Uvod

"Dok ovo piem, visoko civilizovana ljudska bia preletu iznad moje glave, pokuavajui da me ubiju. Oni ne oseaju nikakvo neprijateljstvo prema meni lino, kao ni ja prema njima. Oni samo vre svoju dunost ... !eina nji", u to ne sumnjam, dobroduni su ljudi koji potuju zakon, i koji u privatnom ivotu ne bi nikoga ubili ni u snu. # druge strane, ako neki od nji" uspe da me preciznim pogotkom raznese na komade, to mu sigurno nee kvariti san." &eor1e Orwell Problem agresivnosti i spremnosti l !"i "a !#ine ne$to $to e %a &normalnog' #ove(a ne%amislivo nesporno e tema (o a %anima str!#n a(e (ao i lai(e o" "avnina) Krsta$(i ratovi* progoni mnogi+ naro"a i n i+ova masovna istrebl en a* br!talni ratovi (o i s! besneli ve(ovima pa i mileni !mima* privla#ili s! pa,n ! na!#ni(a* naro#ito nastan(om psi+ologi e sre"inom -.) ve(a) Ulas(om ! // ve(a #ove#anstvo e bilo !be0eno "a e sa ta(vim stvarima tipi#nim %a mra#ni sre"n i ve( 1a (o i s! se pro"!,ile i "!go na(on n ega2 (ona#no i %a svag"a %avr$eno) e"nostavno* #inilo se "a napret(om te+nologi e nema vi$e ni ra%loga* ali ni ,el e l !"i %a ratovima i s!(obima) in eni3a "anas este "a e ! ratovima ! 45) ve(! pogin!lo vi$e l !"i nego ! svim ratovima ! %a"n a "va mileni !ma) Naro#ito 6r!gi svets(i rat po%nat po (on3entra3ionim logorima i masovnim istrebl en ima prvenstveno evre a* ali i "r!gi+ naro"a* pa #a( i politi#(i+ neistomi$l eni(a* ! ,i,! interesovan a psi+ologa "oveo e e"no pitan e7 (a(o ne(o* nai%gle" sasvim obi#an i normalan mo,e po#initi ta(o stra$ne %lo#ine (a(vi s! se "e$avali %a vreme ovog rata8 Na,alost* ova(va "e$avan a nis! %a!stavl ena na(on -.9:) ve; s! nastavl ena i "o "an "anas) Me0!tim* pitan e (o e nas (ao psi+ologe treba "a interes! e este "a li smo "anas bli,i ob a$n en ! ova(vog pona$an a* i o$ sig!rno va,ni e* mo,emo li i$ta !#initi "a ta(vo pona$an e spre#imo8 ova ra" este !pravo posve;en e"no %animl ivo * ali pre svega va,no temi* $to pitan e posl!$nosti i po(oravan a a!toritet! sva(a(o este) Naravno* osnovno pitan e este "a li e ova motiv !ro0en ili na!#en) Pore" ovog* ova ra" po(!$a;e i "a o"govori na pitan e pove%anosti posl!$nosti sa ra%li#itim psi+oso3i alnim (ara(teristi(ama l !"i (ao $to s! ! prvom re"! a!toritarnost i (on<ormiran e) Pore" ovoga e"an "eo ra"a bi;e posve;en pra(ti#nosti ovog problema* a naro#ito (a(ve posle"i3e i%!#avan e ovog motiva ima na l !"e ! 3elini i "a li e mog!;e spre#iti posle"i3e (o e ova motiv mo,e 1ali i ne mora2 imati na "r!ge l !"e i gr!pe* (a(o etni#(e ta(o i so3i alne gr!pe !op$te) Naravno* a!tor nema preten%i !* niti e "ovol no (ompetentan* "a ! potp!nosti re$i ova problem* ali se na"a "a ;e i ova (rat(a st!"i a pomo;i "a se osvetli i ma(ar !po%ori na posle"i3e (ori$;en a ovog motiva) Posebno se #ini va,nim "a se po(!$a ra%biti pre"ras!"a tipa & a ni(a"a ta(o ne$to ne bi+ !ra"io' (o ! ima na ve;i bro l !"i) Na,alost* na ve;i bro l !"i este spreman "a !#ini i na stra$ni e stvari samo a(o a!toritet to %a+teva) ovo po(a%! ! i e(sperimenti* ali o$ #e$;e i bol e pra(sa) 6a li se ov"e mo,e i$ta !#initi8 A(o e o"govor ne* on"a e mo,"a bol e "a svi mi (ao psi+olo%i* a naro#ito so3i alni psi+olo%i &%atvorimo svo ! <irm!' i po#nemo "a se bavimo ne(im "r!gim mnogo %a+valni im poslom) ! s!protnom* ima o$ na"e %a na$! pro<esi ! i %a #ove#anstvo !op$te)

Poslunost i pokoravanje autoritetu kao momenat u razvoju jedinke

! pro!#avan ! posl!$nosti i po(oravan a a!toritet!* ma(ar $to se istori e psi+ologi e ti#e* mog! se asno ra%"vo iti "ve veli(e gr!pe istra,ivan a i teori a)Prva gr!pa teori a posmatra ova motiv (ao momenat ! ra%vo ! sva(e e"in(e (o i e nemog!;e pres(o#iti* ali e naravno mog!;e na n em! ostati) ! ov! gr!p! spa"a ! pro!#avan a moralne svesti Kolberga i Pi a,ea* istra,ivan a a!toritarnosti* prvenstveno =roma* ali "one(le i A"orna i sara"ni(a (ao i o$ ne(a* man a* ali ni(a(o man e va,na) 6r!g! gr!p! teori a #ine teori e (o e posl!$nost i po(oravan e vi"e (ao (lasi#an motiv-po(reta# pona$an a) Ov"e s! sig!rno na %na#a ni e teori e Stenli Milgrama 1Stenl> Milgram2 i Henri Mare a 1Henr> M!rra>2) ?remens(i gle"ano* $

nema asne po"ele na ove "ve gr!pe)Na primer* Henri Mare e svo ! teori ! o 45 osnovni+ potreba (onstr!isao tri"eseti+ go"ina pro$log ve(a* a Ma lgrem te( se"am"eseti+) Zato se sa sig!rno$;! mo,e re;i "a s! ovo "va po" e"na(o !ti3a na* ali $to e veoma va,no* ne !ve( i me0!sobno is(l !#! !;a teori s(a prav3a) 23o1 3ol4e pre1lednosti* ! ovom ra"! ;e ipa( ove "ve teori s(e (on3ep3i e biti po"el ene po osnovno premisi (o a le,i ! n i+ovo osnovi)

Da li je poslunost moralna? (an Pijae i Lorens Kolberg)

!veni psi+olo%i @an Pi a,e i Aorens Kolberg prvi s! a!tori (o i s! posl!$nost a!toritet! smatrali neop+o"nom <a%om ra%vo a moralnosti (o" "e3e) obo i3a (ao nei%ostavan sta"i !m moralnog ras!0ivan a navo"e posl!$nost i po(oravan e a!toritet!* ali istine ra"i* prvenstveno a!toritet! ! poro"i3i) Ta(o0e* potrebno e naglasiti "a oba ova a!tora ia(o ov! <a%! smatra ! neop+o"nom ! ra%vo ! "eteta* nagla$ava ! "a prava moralnost nasta e te( preva%ila,en em ove <a%e i prelas(om na vi$e nivoe moralnog ra%vo a) Naravno* i me0! n ima posto e ne(a* man a* neslagan a) Na osnov! svo i+ istra,ivan a "o$li s! "o sli#ni+* ali ne i"enti#ni+ re%!ltata)

Moralni razvoj po Pijaeu

i4a5e pro3lem ra2vo4a moralnosti posmatra i2 aspekta i% (o eg e i (onstr!isao svo ! 3elo(!pn! teori ! intele(t!alnog ra%vo a-osnova !po%navan a i men an a sli(e o svet! este a(3i a i intera(3i a sa tim svetom) Pi a,e "ola%i "o svo i+ %a(l !#a(a o moralnosti na osnov! posmatran a "e#i e igre i pogotovo na osnov! toga (a(o se t!ma#e i primen ! ! pravila igre) 6e3a na mla0im !%rastima ovi+ se pravila pri"r,ava ! e"nostavno &%ato $to posto e'* "o( "e3a na (asni im !%rastima 1neg"e o(o -B) go"ine2 po#in ! "a razumevaju pravila i da i6 o34a7n4ava489 a ne samo slepo sl!$a !) Ra%matra !;i ova problem* Pi a,e navo"i "a se ! moralnom ra%vo ! asno mog! ra%li(ovati "ve vrste moralnosti7 % &'(')*+*,+- ,*)-.+*/( (o a se vremens(i rani e avl a i %asniva se na bespogovorno posl!$nosti a!toritet!) ona poti#e o" t!0i+ %a+teva i %abrana i po"ra%!meva e"nosmerno* o"nosno* !nilateralno po$tovan e) ! ovo <a%i ra%vo a biti "obar e isto $to i biti posl!$an) ova <a%a o"re0ena e prvenstveno "etetovim (ognitivnim ra%vo em i n egovom ego3entri#no$;!) Pore" toga* "ete na ovom !%rast! po(a%! e ta(o%vani &moralni reali%am' (o" (o eg posto i samo ob e(tivna o"govornost 1vi$e se vre"n! e sam %a(on nego n egova svr+a2) %bog toga "e3a na ovom !%rast! ne vo"e ra#!na o namerama* ve; is(l !#ivo o posle"i3ama ne(og "ela) :r81i 3itan ;aktor +eteronomne moralnosti (o" "e3e este !pravo a!toritet* o"nosno so3i alni o"nosi ro"itel -"ete (o i se %asniva ! na po%i3i i mo;i (o a i"e o" gore na "ole) Prili#no e asno "a e !pravo ov"e po#eta( i osnova (asni e posl!$nosti a!toritet! i (o" o"rasli+ osoba) Posl!$nost* (ao $to se vi"i ni e nemoralna na "e#i em !%rast! 1naprotiv* ona e "obro"o$la i bogato nagra0ivana2 pa ni e te$(o %amisliti "a mnoge 1ne sveC2 osobe ova prin3ip primen ! ! i (asni e ! svom ,ivot! smatra !;i moralnim "a se sl!$a ona (o i e %a n i+ a!toritet ! o"re0eno sit!a3i i) % -0(*+*,+- ,*)-.+*/( nasta e %a+val ! !;i (ognitivnom ra%vo ! 1nap!$tan e ego3entri#nog stanovi$ta2* ali i !%a amnim (onta(tima sa vr$n a3ima) N ! o"li(! e !%a amno i re3ipro#no po$tovan e) ov"e se #initi "obro ne poistove;! e sa posl!$no$;! ve; sa prave"no$;!) Pravila se po$t! !* a(o ona nis! ! s!protnosti sa te,n ama po e"ina3a i naro#ito a(o ne ometa ! %a e"ni#(! a(3i !) S!b e(tivna o"govornost ov"e na" a#ava ob e(tivn! i sve se vi$e vo"i ra#!na o motivima i namerama "r!gi+ osoba) Pi a,e pre"la,e i $(ole (o e ;e pomo;i i po"sti3ati sara"n ! me0! l !"ima* <ormiran e pravila na osnov! prave"nosti i %a e"ni#(e a(3i e ve;eg bro a l !"i) &!#en e' moralnosti "osta o"st!pa o" ne(i+ rani i+

'

s+vatan a mnogi+ so3iolo1a9 a prvenstveno "mila :irkema9 po ko4ima internali2aci4a moralni6 normi dola2i sama po se3i interakci4om sa dr81ima i da 4e aktivnost deteta ovde 3espotre3na. :a 4e 2aista tako9 pro3lem posl87nosti a8toritet8 i n4e1ovi6 implikaci4a verovatno ne 3i ni posto ao) 1Pi a,e po Kapor-Stan!lovi;* -.DD i M!rra>* 45542

Moralni razvoj po Kolbergu

Na interesantni i momenat Kolbergovog istra,ivan a este originalan na#in na (o i e on ispitivao moralnost (o" "e3e) one e (oristio 'moralne "ileme&* pri#e ! (o ima s! "e3a trebala !tvr"iti (o i e post!pa( moralan i ob asniti %a$to) on e (oristio longit!"inaln! st!"i ! i o" iste "e3e samo na ra%li#itim !%rastima tra,io "a ree$e ove "ileme) Naravno* oni s! ra%li#ito pro3en ivala iste pri#e ! %avisnosti o" !%rasta na (ome s! bili) Eela st!"i a e tra ala vi$e o" "eset go"ina) Na osnov! ovi+ istra,ivan a Kolberg govori o tri st!pn a moralnosti* g"e sva(i st!pan ima po "va sta"i !ma) Re"osle" ovi+ sta"i !ma e nepromenl iv* i oni se ne mog! pres(a(ati po$to se sle"e;i st!pan samo na"ove%! e na pret+o"no ra%vi eni) ovi sta"i !mi s! i !niver%alni* (ara(teristi#ni %a sve l !"e* ali ne mora ! svi l !"i "osti;i na vi$e sta"i !me ra%vo a) Naprotiv* tvr"i Kolberg* na ve;i bro l !"i %a!ve( osta e na tre;em ili #etvrtom sta"i !m! ra2vo4a9 a samo vrlo mali 3ro4 dosti1ne peti ili na4vi7i9 7esti stadi48m. ostavl4a se pitan4e kako s8 onda ovi stadi48mi 8niver2alni kada se 4avl4a48 kod malo1 3ro4a l48di< I sam %ol3er1 kasni4e od8sta4e od 7esto19 na4vi7e1 stadi48ma i predla5e da se on i%ostavi i% (lasi<i(a3i e) Ta(o0e* mnogi a!tori s! "o(a%ali "a ovi sta"i !mi nis! strogo o"vo eni ve; "a pone(a" ista osoba ! ra%li#itim sit!a3i ama ras!0! e na ra%li#ite na#ine) Osnovno pola2i7te %ol3er1ove teori4e 4este nivo sociomoralne perspektive9 odnosno stanovi$te na osnov! (o eg osoba "e<ini$e "r!$tven! moralnost i bira moralne vre"nosti) %a pro!#avan e posl!$nosti na bitni i s! prvi i #etvrti sta"i !m moralnog ra%vo a) % 1)'2*+3'+45*+-.+5 /(01-+6 se na2iva 4o7 i predod1ovorni. :ete na ovom st8pn48 se pona$a ! s(la"! sa (!lt!rnim normama i '"obro se vla"a&* ali vre"nosn! ori enta3i ! ne(i+ post!pa(a o"re0! e na osnov! n i+ovi+ <i%i#(i+ posle"i3a 1nagra"e ili (a%ne2 ili <i%i#(e mo;i osoba (o e i%ri#! pravila i o"re"be "obrog* o"nosno lo$eg pona$an a) ova st!pan e (ara(teristi#an %a "e3! o" 9 "o -5 go"ina) %a ova st!pan (ara(teristi#na s! "va sta"i !ma) Prvi e opre"el ivan e prema (a%ni i be%re%ervno po(oravan e vi$o sili* "a(le s(lonost (a posl!$nosti a "r!gi %alagan e %a re3ipro#nost* o"nosno na ovom sta"i !m! moralnost se s+vata (ao pragmati#nost-a(o a tebi pomognem* o#e(! em ne$to %a !%vrat) %a prvi sta"i !m (ara(teristi#no e i "a e moralno ras!0ivan e o"re0eno stra+om o" (a%ne i "a se "obro i %lo "e<ini$! prema tome (oli(o se !(lapa ! ! %a+teve a!toriteta) Ova sta"i !m e na bli,i o"re0en ! Pi a,eovog sta"i !ma +eteronomne moralnosti i pre"stavl a moralnost a(i+ na" slabim) Fto se posl!$nosti ti#e* te$(o e ne vi"eti ve%! sa ovim sta"i !mom moralnosti) Ia(o (o" (lasi#ni+ e(sperimenata sa posl!$no$;! pitan e (a%ne ili nagra"e ni e asno ista(n!to 1#a( se pone(a" tvr"i "a to ni e bitan neposre"an <a(tor posl!$nosti2 ne mo,emo a "a ne i%ra%imo s(eps! prema tome) U gotovo svim pro!#avan ima posl!$nosti asno e "a se (ao in"ire(tna posle"i3a (ri e nagra0ivan e* ili ma(ar i%begavan e (a%ne 1i"enti<i(a3i a sa nepri atel em asno po"ra%!meva ova prin3ipG ispitani3i ! Milgramovom e(speriment! o (ome ;e biti re#i (asni e ta(o0e neret(o brin! "a li ;e "obiti matri aln! na"o(na"! a(o o"bi ! nare0en e2) Naravno nerealno i neo%bil no bi bilo tvr"iti "a e ovo e"ini* pa #a( i primarni po(reta# posl!$nosti) Ali* isto ta(o neo"govorno bi bilo %anemariti nagra0ivan e i (a,n avan e (ao %na#a an <a(tor posl!$nosti) =2*+3'+45*+-.+5 /(01-+6 se na2iva i kon;ormisti#(i* ali se osoba ne samo (on<ormira "r!$tvenom re"!* ve; se tr!"i i "a ga o"r,i i "a ga oprav"a) I ova st!pan se sasto i i% "va sta"i !ma) Prvi e te,n a "a se b!"e "obar "e#(oH"evo #i3a 1"obro pona$an e e ono (o e se "opa"a ili poma,e "r!gima i (o e "r!gi o"obrava !-prvi p!t posta e va,na namera* a ne -

samo "elo2) Ova sta"i !m (ara(teristi#an e %a "e3! o" -B "o -I go"ina) 6r!gi sta"i !m ovog st!pn a ra%vo a e opre"el ivan e prema a!toritet! i #!van e so3i alnog re"a) Ispravno pona$an e se ogle"a ! isp!n avan ! "!,nosti i o"ra,ava perspe(tiv! '#lan sam "r!$tva&) In"ivi"!alni interesi se po$t! ! samo a(o s! ! s(la"! sa posto e;im "r!$tvenim normama) 6a li se ov"e mo,e govoriti o posl!$nosti8 S e"ne strane* ov"e e a!toritet ve; internali%ovan i osoba %aista po(a%! e %na(e posl!$nost* ali posl!$nosti 'a!toriteta i%n!tra&* internali%ovanog a!toriteta te se to ne mo,e smatrati (lasi#nom posl!$no$;!) Ali* s "r!ge strane* sam Kolberg (a,e "a e %a ova sta"i !m (ara(teristi#an stav "a 'po$tovan e %asl!,! e ona (o pre"ano i%vr$ava svo ! "!,nost& 1Kolberg* -..52 Kao $to ;e biti (asni e re#eno* osnova posl!$nosti i este stav "a e na va,ni e po$tovati svo ! re# i isp!niti svo ! "!,nost) osta e pitan e-"a li s! posl!$ni e osobe na prvom ili na ovom* #etvrtom sta"i !m! ra%vo a) Fto se posl!$nosti a!toriteta ti#e* o"govor e i%!%etno te$(o "ati) ini se "a se mo,e sa poprili#nom sig!rno$;! re;i "a ! osnovi posl!$nosti le,e ili stra+ o" (a%ne i ,el a %a nagra"om ili ,el a "a se isp!ni "!,nost* a neret(o oba ova motiva 2a4edno. ova4 stadi48m 4avl4a se nakon 1/. 1odine. =1*/(2*+3'+45*+-.+5 /(01-+6 4este i na4vi7i st8pan4 moralno1 ra2vo4a. Sam na2iv a8tonoman 4e verovatno dovol4an da poka5e 7ta 4e osnova ovo1 st8pn4a. Moralni principi s8 ovde ne2avisni i od dr8$tvenog re"a i o" a!toriteta* oni s! ov"e in"ivi"!alni i potp!no internali%ovani (ao "eo repertoara sopstvenog s!0en a i pona$an a) 6va sta"i !ma (ara(teristi#na %a ova st!pan Kolberg na%iva opre"el ivan e prema "r!$tvenom !govor! 1ogle"a se ! ,el i "a se !napre"e norme "r!$tva i !vo0en e ili o"r,avan e "emo(rats(i+ pro3esa* a ne samo ve; posto e;i+ (o"e(sa - stvaran e a ne samo po$tovan e %a(ona2 i o"l!#ivan e po savesti* o"nosno samostalno i%abranim eti#(im prin3ipima) 1Kolberg* -..52 # 2avr7nom del8 ovog ra"a bi;e nave"eni i ne(i pre"lo%i samog Kolberga (a(o pomo;i ra%vo moralnog s!0en a (o" "e3e)

Fromova teorija autoritarnosti

Ka"a se govori o a!toritarnosti* na #e$;e nam o"ma+ na pamet pa"a A"orno sa svo im* ne%asl!,eno %aboravl enim sara"ni3ima) Me0!tim* a(o malo "!bl e %a(opamo ovo pitan e* bi;e nam asno "a s! prve i na va,ni e osnove a!toritarnosti i a!toritarne li#nosti "ate o$ mnogo rani e) Eri+ =rom svo e prve (n ige posve;en ovo temi %avr$ava o$ B5-ti+ i 95-ti+ go"ina pro$log ve(a) Na %na#a ni e s! sva(a(o n egove (n ige &A!toritet i <amili a' i naro#ito &Je(stvo o" slobo"e' i%a$lo "eseta( go"ina pre A"ornove st!"i e) U n ima s! "ati temel i ove o$ !ve( %a psi+ologe intrigantne oblasti so3i alne psi+ologi e. Pre nego $to pre0emo na sam! =romov! teori ! a!toritarnosti* trebalo bi asni e ob asniti ve%! i ra%li(e i%me0! a!toritarnosti i posl!$nosti a!toritet!) Na prvi pogle"* ova se ra%li(a #ini asnom) A!toritarnost e s(lop 3rta li#nosti* a posl!$nost samo e"na osobina) Me0!tim* ve%a i%me0! posl!$nosti i a!toritarnosti e mnogo "!bl a) Kao $to ;e biti (asni e re#eno* (ao e"n! o" na va,ni i+ osobina a!toritarne li#nosti* A"orno i sara"ni3i navo"e a!toritarn! s!bmisivnost (o a se ogle"a !pravo ! ne(riti#(om sagle"avan ! a!toriteta i n egovom slepom sl!$an !) 6a(le* moglo bi se re;i "a e posl!$nost samo e"na* ia(o veoma va,na (ara(teristi(a a!toritarnosti) 6a e ovo %aista ta(o* "o(a%! ! i ne(e mo"i<i(a3i e Milgramovi+ e(sperimenata ! (o ima s! %aista posl!$ni i bili oni (o i s! imali ve;i s(or na = s(ali (o a e (onstr!isana !pravo "a &meri' a!toritarnost) 1Elms po Milgram!* -..52 Neret(o se napomin e "a e posl!$nost e"an o" na a#i+ realni+ i opipl ivi+ "o(a%a posto an a osobina (o e (ara(teri$! a!toritarn! li#nost) Naime* na #e$;e se a!toritarnost !tvr0! e !pitni3ima* ali te( e pot#in avan e a!toritet! ! realno sit!a3i i po(a%atel "a li !pitni( gre$i ili ne) U %a(l !#(! treba o$ e"nom napomen!ti "a se a!toritarnost i posl!$nost ni(a(o ne mog! i% e"na#iti9 ali se de;initivno i vrlo 4asno mo18 pove2ati. Eri+ =rom* #ove( (o i pripa"a psi+oanaliti#(om =ro "ovom (r!g!* ali se tr!"i

"a ga i ! mnogome pro$iri i primeni na mnogo pra(ti#ni i na#in nego e to #inio sam &ota3 psi+oanali%e' osnov! nastan(a a!toritarnosti vi"i* naravno* ! poro"i3i i naro#ito o"nos! sina prema o3!) ota3 e ta <ig!ra (o a pre"stavl a sin! 1ma"a e te$(o %amisliti "a to ni e i ;er3i2 prvi a!toritet (o i se sl!$a o"ma+* be% protivl en a i o" (oga se i stra+! e) Me0!tim* (li3a o"nosa vo0a-pot#in eni ni e !ve( samo stra+) Ka(o =rom navo"i (o" o"nosa vo ni(a prema o<i3ir! ta (li3a e o"nos stra+opo$tovan e i "ivl en e* a (o" pripa"ni(a Hitler !gen"a #a( i l !bav) Upravo stra+ o" g!bit(a te l !bavi (ao i samo ose;an e l !bavi este ! osnovi ovog o"nosa vo0e i n em! pot#in enog) 6a ov"e ni e i (ra mog!;i+ o"nosa* (o i+ i%gle"a mo,e biti isto (oli(o i ra%li#iti+ a!toriteta* po(a%! e i to "a pone(a" ! osnovi ovog o"nosa sto i moralnost 1o"nos ispove"ni(-sve$teni(2* "!+ovne vre"nosti i mo; (o ! a!toritet ima a (o o se pot#in eni na"a 1o"nos st!"ent-nastavni(2) 1=rom* --.D52 6a(le* ra%novrsnost a!toriteta 1 asno e "a ! ra%li#itim sit!a3i ama posto e ra%li#iti a!toriteti2 !slovl ava i ra%li#ita ose;an a (o a le,e ! osnovi o"nosa a!toritetpot#in eni) Na ovom mest! !mesno e naglasiti "a a!toritativni o"nos ni e i%n!0eno pona$an e) Ne posto i a!toritativni o"nos i%me0! ratnog %arobl eni(a i n egovog tamni#ara ia(o ova "r!gi #ini stvari (o e tamni#ar o" n ega %a+teva) Krat(a napomena-ov"e se ne mo,e govoriti ni o posl!$nosti* ma(ar ne ! n enom smisl! o (ome ov"e govorimo) S "r!ge strane "a bi %aista mogli govoriti o a!toritativnom o"nos! mora posto ati ma(ar ostata( "obrovol nosti) Samopot#in avan e mo,e imati osnov! ! prin!"i* ali a(o se ona ne ose;a ba$ (ao #ista prin!"a ve; se o a#a i ose;a nim o"nosima stra+a* "ivl en a* l !bavi it") 2 te( on"a mo,emo govoriti "a posto i a!toritativni o"nos (a(o ga i sam =rom* ali i mnogi "r!gi psi+olo%i "e<ini$!) Kao psi+oanaliti#ar ! "!$i* =rom "one(le pri+vata =ro "ov! teori ! o nastan(! S!per ega (ro% i"enti<i(a3i ! sa o3em) on e i pro$ir! e na 3elo "r!$tvo 1op+rvano ta"a$n im !sponom na3ionalso3i alisti#(e <ilo%o<i e ! Nema#(o 2) Naime* tvr"i on* "a bi e"na vla"a !;a sila bila "elotvorna ni e "ovol na samo <i%i#(a sila i <i%i#(a prin!"a (o e mog! biti e<i(asne na (ra;i perio"* ali bi ta(av aparat bio pres(!p* a ne%a"ovol stvo veli(o $to bi re%!ltiralo i mnogobro nim nemirima i slabom proi%vo"n om) obra%ovan em S!per ega ova se problem "elimi#no re$ava) Spol na sila se intro e(tira i preobra,ava ! !n!tra$n ! a pona$an e osobe ni e o"re0eno vi$e samo stra+om o" spol a$n e (a%ne ve; se a!toriteti* i sami intro e(tirani* sl!$a ! i i% stra+a o" instan3e (o a se sa"a nala%i ! samo osobi) 1=rom -.D52 Ta spol na "r!$tvena sila nast!pa na #e$;e pre(o ro"itel a* i to !glavnom pre(o o3a) S!per ego ta(o %a"obi a atrib!te morala i mo;i* ali se istovremeno i pro e(t! e na stvarne a!toritete i time se oni o"!pir! ra3ionalno (riti3i osobe) Ta(o l !"i po#in ! verovati ! a!toritetov! mo;* m!"rost* moral po$to s! to osobine S!per ega (o e se na vi$e 3ene) Samo ra%"va an e a!toriteta i S!per ega e pra(ti#no nemog!;e) Na" a ni e ni$ta "r!go "o po!natra$n ena spol na sila) Upravo %ato =rom* %a ra%li(! o" =ro "a* Na" a vi"i (ao "inami#(! instan3! (o a se <ormira ! "etin stv!* ali (o a e po"lo,na promenama ! %avisnosti o" i%gle"a "r!$tva ! (o em po e"ina3 ,ivi) a(* tvr"i =rom* samo Na" a bi nestalo (a"a ne bi posto ali a!toriteti (o i ga neprestano obnavl a !* g"e se ti a!toriteti men4a48 s 1odinama po4edinca. Ia(o a!toritet prvenstveno pre"stavl a po e"in3a 1vo0!* pro<esora* o<i3ira2* =rom "o%vol ava "a a!toritet mo,e biti i 3ela poro"i3a) Poro"i3a e ta (o a (ro% pro3es so3i ali%a3i e posre"! e i%me0! "r!$tvene str!(t!re i pogle"a i stavova n ene !pravl a#(e +i era+i e sa e"ne strane* i "eteta (ao novog #lana poro"i3e s "r!ge strane) Uloga poro"i3e !pravo e ! tome "a proi%vo"i "r!$tveno po,el ne "!$evne str!(t!re (o" "eteta) 6a li ovo po"ra%!meva "a e i sama poro"i3a toli(o a!toritarna str!(t!ra "a e nemog!;e "a "ete vaspita ! slobo"ni em* liberalni em i o" a!toriteta oslobo0eni em "!+!8 ova vi%i a i !loga poro"i3e (o ! =rom name;e #ini se previ$e i pesimisti#(a i "eterministi#(a "a bi se mogla sa o"obravan em i potp!nim ra%!mevan em pri+vatiti) Ali* s "r!ge strane* poro"i3a este osnovni agens so3i ali%a3i e i mo,e biti na bitni i !%ro#ni( (a(o a!toritarnosti i sveg onog $to ona %na#i* ta(o i posl!$nosti a!toritet!) Ali* tvr"n ! "a e ona !ve( to i este* malo e te,e pri+vatiti (ao ta#n!)

Autoritarno-mazohistiki karakter

# svo4o4 verovatno na4po2nati4o4 kn4i2i ko4a 1ovori o a8toritarnosti9 >Bekstvo od slo3ode?9 @rom napomin4e da a8toritarnost ni4e ni7ta dr81o do me6ani2am to1 3ekstva ko4i nasta4e kada se prekin8 primarne spone ko4e s8 po4edinc8 pr85ale 3e23ednost. Naime9 nakon prekida ti6 primarni6 spona po4edinac pred po4edincem se nala2e dva p8ta. rvi 4e p8t >po2itivne slo3ode? ko4i podra28meva spontano pove2ivan4e sa svetom preko l483avi i rada9 istinsko i2ra5avan4e emocionalni6 i intelekt8alni6 sposo3nosti i potp8na ne2avisnost i inte1ritet sopstveno1 Ja. :r81i p8t 4este odst8pan4e9 od8sta4an4e od slo3ode i pok87a4 da se 8saml4enost prevlada odrican4em od inte1riteta i individ8alnosti sopstveno1 Ja. ova4 dr81i p8t odvi4a se preko 4edno1 od tri me6ani2ma 3ekstva od slo3odeA a8toritarnost9 r87ila7tvo i sao3ra5avan4e po4edinca. Pro!#avan em ma%o+isti#(e str!(t!re li#nosti (ao obli(a a!toritarnosti* Eri+ =rom !"ara temel e onome $to ;e (asni e postati e"an ne%aobila%ni+ problema so3i alne psi+ologi e-a!toritarna li#nost i n ene osobine) ova po am =rom n!"i (ao ob a$n en e %a"ovol stva (o e mnogi pot#in eni ima ! (a"a se po(orava ! i sl!$a ! a!toritet) Kao $to ;e biti napomen!to* ne(i a!tori* (ao $to e Me( 6!gal* osnov! pot#in avan a vi"e ! !ro0enom instin(t!* nagon! (o i e (ara(teristi#an %a sve l !"e) Sam =rom po(!$ava "a "o(a,e "a ova potreba ipa( ni e ni(a(av !ro0eni nagon ve; samo istori s(i !slovl eno "!$evno stan e) U ra%li#itim epo+ama a!toritarna i ma%o+isti#(a str!(t!ra nis! e"na(o ra%vi ene) a(* !po%orava on* ova(vo tvr0en e "a po(oravan e i%a%iva %a"ovol stvo (o" svi+ l !"i %ato $to i%a%iva (o" ne(i+ ni e ni$ta "r!go "o ra3ionali%a3i a po (o o e n!,na vlast #ove(a na" #ove(om i "a ta(va vlast posto i samo %ato $to posto i i ,el a %a pot#in avan em) Ma%o+i%am este smao e"an o" p!teva (o i ima ! %a e"ni#(i 3il 7 oslobo"iti se po e"ina#nog a* i%g!biti se* otrasiti se bremena slo3ode. B@rom9 1C+CD Nesporno 4e da takvo 2adovol4stvo 2aista posto4i kod mno1i6 l !"i) Ta(ve l !"e* o"nosno ta(av (ara(ter =rom na%iva ma%o+isti#(im) Str!(t!ra ma%o+isti#(og (ara(tera este ! %a"ovol stv! pot#in avan !* po(oravan ! i pre"avan ! vlastite li#nosti ! r!(e "r!gog) =rom smatra "a e ova problem po#et(om pro$log ve(a bio %apostavl en %ato $to e ta(va str!(t!ra bila ve;ins(a ! on"a$n em b!r,oas(om "r!$tv! te e ovo smatrano normalnim i priro"nim* a te( s! n egove patolo$(e <orme* prvenstveno ma%o+i%am ! se(s!alnim perver%i ama) %aista %ao(!pl ale pa,n ! na!#ne avnosti onog "oba) Te( ?il+elm Ra + 1Kil+elm Rei3+2 i Karen Horna 1Karen Horne>2 !(a%! ! "a e ma%o+i%am neo"vo iv o" %a"ovol stva i "a oni nis! s!protni ve; sasvim !s(la0eni po movi) Za"ovol stvo (o e l !"i ima ! ! po(oravan ! i pot#in avan ! ni e !ve( svesno* ali se ne mo,e %anemariti) Za a!toritarni (ara(ter osta e (ara(teristi#no "a sit!a3i e ! (o ima on mo,e is(a%ati po(ornost %a n ega pre"stavl a ! %a"ovol stvo i "a te sit!a3i e on nasto i !#vrstiti* a ne promeniti) 6a ova problem ni e ba$ ta(o #ist po(a%a;e te( 95-a( go"ina (asni e Milgramovi e(sperimenti (o i s! po(a%ali "a se na ve;i bro l !"i &m!#i' i ose;a i%!%etn! nepri atnost (a"a treba "a sl!$a a!toritet (o i %a+teva "a se povre"i "r!ga osoba be% ne(og vi"l ivog ra%loga) 6a(le* samo pot#in avan e ni e !ve( i %a"ovol stvo) Pre se mo,e re;i "a e %a"ovol stvo ret(a prate;a po ava po(oravan a* ma(ar ! ovim e(sperimentima) Nas!prot ma%o+i%m!* a ! stvari !s(o ve%anim %a n ega* po$to oba (ara(tera ima ! isti (oren ! i%begavan ! nepo"no$l ivog ose;an a !saml enosti i bespomo;nosti na(on ras(i"an a primarni+ ve%a* psi+oanaliti#ari navo"e sa"i%am) Sa"i%am o"li(! e ,el a "a se "r!gi !#ine be%vol nim i p!(im instr!mentom vlastite vol eG "a se n ime neograni#eno vla"a a ! patolo$(im sl!#a evima i "a se osoba prin!"i na patn !) U realnosti* ova "va (ara(tera s! neo"vo iva samo $to e ne(a" vi$e ista(n!t ma%o+i%am* a ne(a" sa"i%am) Na #e$;e e (o" iste osobe ra%vi en sa"i%am prema slabi ima i ma%o+i%am prema a#ima) I "o( se mr,n a prema a(ome mora potisn!ti toli(o "a e o#igle"ni a l !bav nego mr,n a* "otle se ! o(r!tnosti prema slabi ima mo,e !,ivati i oni se mog! "o mile vol e mr%eti be% i(a(vi+ posle"i3a %a #ove(ov! li#nost) !vena meta<ora bi3i(liste pre"stavl a na bol i opis ova(ve str!(t!re li#nosti) Potrebno e o$ e"nom napomen!ti "a ma%o+isti#(i (ara(ter !,iva ! %lostavl an !* pa i <i%i#(om nano$en ! bola* samo a(o "ola%i o" strane a#ega) I% ovoga proi%ila%i "a e"ini (o i ni e pot#in en ni(a(vim nare0en ima este poglavar ne(og "r!$tva) Me0!tim* i n em! =rom nala%i na#in "a %a"ovol i svo e ma%o+isti#(e te,n e ! po$tovan ! i sl!$an ! naloga Joga ili s!"bine) Lo$ e e"na

stvar ve%ana %a vo0!* $to se ma%o+isti#(og (ara(tera ti#e) Ko" ovog (ara(tera "ola%i neret(o "o poistove;ivan a sa vo0om i "o %a"ovol avan a svo i+ potreba %a mo;i i veli#inom (ro% i"enti<i(a3i ! sa a!toritetom (o i to realno este) ovime se "obi e ne samo ose;an e sopstvene snage* ve; i ola($avan a strepn e (o a nasta e ! s!sret! sa nepo%natim i te$(o ra%!ml ivim svetom ! (ome #ove( ,ivi) 6a(le* po(oravan e a!toritet! e ne samo po"r,avano o" na ve;eg bro a "r!$tva* ve; e i %a osob! na#in "a %a"ovol i ve;in! svo i+ potreba i s(riveni+ ,el a* a istovremeno "a oseti i l !bav (o ! o#e(! e (a"a sl!$a a#eg i (a"a isp!n ava n egova nare0en a)

Psihologija nacizma
Ka(o e Eri+ =rom* i sam Levre in (o i e na(on "olas(a Hitlera na vlast i%begao ! SA6 veli(i "eo svo e teori e o sa"oma%o+isti#(om (ara(ter! %asnivao !pravo na ob a$n avan ! na3i%ma* #ini se !mesnim ma(ar ! par re#eni3a ob asniti psi+ologi ! na3i%ma sa aspe(ta po(oravan a i posl!$nosti (o a le,i ! osnovi n enog ogromnog !spe+a* prvenstveno ! Nema#(o * ali ne samo ! n o ) Prva stvar (o ! treba !#initi este napomen!ti "a e"an veli(i bro gra0ana Nema#(e ni e sa o"!$evl en em primio nov! i"eologi ! i "a e te( vremenom po#ela "a pri+vata na#ela na3isti#(e i"eologi e i "a im se po(orava $to =rom pripis! e stan ! !n!tra$n e %amorenosti i pomirenosti "a po e"ina3 sam ipa( ne mo,e ni$ta !#initi) Ko" ve;ine naro"a na3isti#(a i"eologi a (o a e po"ra%!mevala slep! posl!$nost vo0i i mr,n ! prema rasnim* ali i politi#(im man inama* imala e veli(! emo3ionaln! "ra, i privla#nost) To s! !glavnom* ma(ar ! po#et(!* bili pripa"ni3i stari e genera3i e i sre"n e (lase (o a e !sle" e(onoms(i+ previran a na vi$e i%g!bila) Na(on prvog svets(og rata* e(onoms(a sit!a3i a* relativno stabilna "o ta"a* se naglo men a i sre"n a (lasa g!bi sve oslon3e ! poro"i3i i "r!$tv! (o e e to ta"a imala) Zato e ona bila ta po(reta# novi+ streml en a oli#eni+ ! na3isti#(o i"eologi i) Jitan <a(tor masovnog pri+vatan a na3i%ma bili s! i sami n egovi %a#etni3i) Hitler* ia(o ni e imao ni(a(vog %nan a o psi+ologi i* int!itivno %a(l !#! e "a mo; (o ! govorni( po(a%! e ima ! sna,no propagan"no "e stvo i e(stremno !ti#e na s!gestibilnost l !"i ! masi) On #a( navo"i "a e govore na bol e "r,ati no;! po$to ta"a l !"i la($e po"le,! gospo"arevo sna%i* i pre" veli(im s(!pom po$to se ta"a po e"ina3 o(r!,! e +il a"ama istomi$l eni(a #ime mnogo la($e po"le,e !ti3a ! onoga $to e po%nato (ao masovna s!gesti a) S "r!ge strane nai%gle" para"o(salno* insistira se na tome "a obra%ovan e mora !#iti nema#(! "e3! "a s! na"mo;na na" "r!gima* ali a(o se po"setimo (ara(teristi(a sa"oma%o+isti#(og (ara(tera* ovo e potp!no ! s(la"! sa time) Ma2o6isti#(a strana na3i%ma ogle"a se ! potp!nom g!bl en ! i"entiteta po e"in3a i n egovom !(lapan ! ! $ire mase) &Jiti so3i alista'* tvr"i "r!gi bitan "r,avni( i% "oba na3isti#(e Nema#(e Mebels* &%na#i pot#initi po am ja po4m8 ti; soci4ali2am 4e 5rtvovan e po e"in3a 3elini)' 1Mebels po =rom!* -.D.2) Eil po e"in3a ! na3isti#(o Nema#(o este "a ga !be"i ! n egov! na"mo; na" ostalim naro"ima* ali i "a ne potvr0! e sopstveno a i "a ;!t(e otrpi neprav"! a(o e to potrebno) U %a(l !#(! treba napomen!ti "a =rom smatra "a b!na protiv a!toritarnog re,ima* ni e !ve( i revol!3i a protiv a!toriteta !op$te) Na #e$;e se b!ne %avr$ava ! o"ba3ivan em e"nog i pri+vatan em "r!gog a!toriteta* a ne potp!nim ras(i"an em ve%a sa a!toritetom) Zato e =rom s(epti#an "a posto i "r!$tvo (o e ;e biti ! potp!nosti oslobo0eno a!toriteta* a samim time i prestati "a proi%vo"i a!toritarne i ma%o+isti#(e osobe) a( i "emo(rats(a "r!$tva s po#et(a pro$log ve(a po =rom! nis! oslobo0ena ove bol (e) I ! n ima se sp!tava ! potrebe* +ten a* emo3i e* ,el e* pa i mi$l en a po e"in3a* a sve %ara" %amene e"nog a!toriteta 1vo0e* 3r(ve ili "r,ave2 novom a!toritet!-%"ravom ra%!m! i avnom mnen !G &postali smo a!tomati* a ,ivimo ! obmani "a smo po e"in3i (o i pose"! ! vlastit! vol !') 1=rom* 1C+C9 str. 1(/D Na (ra ! ovog ra"a bi;e "ate napomene (a(o to =rom vi"i novo* o" a!toriteta oslobo0eno "r!$tvo* "r!$tvo (o e +rli ! slobo"! a ne be,i o" n e)

Studija autoritarne linosti i antidemokratske orijenta ije (!eodor "dorno i saradni i)

Skoro "eset go"ina na(on $to e =rom postavio osnove teori e o a!toritarno * o"nosno sa"oma%o+isti#(o li#nosti* ovim pitan em po%abavili s! se i A"orno* =ren(el-Jr!nsNi(* Aevinson i San<or" ! svo o #!veno (n i%i A!toritarna li#nost) Naravno* i oni s! na istra,ivan e a!toritarnosti pon!(ani prvenstveno 6r!gim svets(im ratom i stra+otama (o e e on "oneo sa sobom) Oni s! pretpostavili "a posto i pove%anost i%me0! sin"roma stavova (o i s! oni na%vali anti"emo(rats(a ori enta3i a i o"re0ene str!(t!re li#nosti) Anti"emo(rats(! ori enta3i !* po n ima #ine tri !,a sin"roma stavova-antisemiti%am meren A-S-s(alom* etno3entri%am meren Es(alom i politi#(i (on%ervativi%am meren PEE s(alom 1Politi3o-E3onomi3 Eonservativism2) Ova(vo s+vatan e anti"emo(rats(e ori enta3i e bilo e !mnogome (riti(ovano) Naime* 3eo sin"rom antisemiti%ma* sig!rno (ara(teristi#an %a ameri#(e !slove* ! ne(im %eml ama ni e %na#a no (orelirao sa a!toritarnom str!(t!rom li#nosti) Ta(o0e* (ao bitan <a(tor etno3entri%ma ! A"ornovom istra,ivan ! i%"vo en e rasi%am) U %eml ama g"e i%ra%ito preovla0! e e"na rasa l !"i 1na primer* isto#no evrops(im %eml ama2 ovo ni e bitan <a(tor (o i o"re0! e anti"emo(rats(! ori enta3i !* niti e pove%an sa a!toritarno$;!) Naravno* (ao $to s! istra,ivan a po(a%ala* a!toritarnost posto i i ! ovim %eml ama 1#a( neret(o i mnogo vi$a nego ! %eml ama Zapa"a2* te e asno "a e ov"e a!toritarna str!(t!ra li#nosti pove%ana sa ne(im "r!gim sin"romima stavova) Ali* ni ovo) (ao ni mnogobro ne "r!ge %amer(e (o e se !p!;! ! A"orn! i n egovim sara"ni3ima* prvenstveno ve%ane %a meto"ologi ! samog istra,ivan a* ne !man ! ! mnogo n egov %na#a ) Za ra%li(! o" =roma A"orno e !speo "a asno o"re"i (ara(teristi(e a!toritarne li#nosti i "a i+ opera3ionali%! e napraviv$i s(al! a!toritarnosti* =-s(al! 1=as3ism2 (o a e ime "obila na osnov! o%logla$ene <a$isti#(e i"eologi e (o a e* po priro"i stvari* bila na a!toritarni a sa (o om se svet "o ta"a sreo) Kasni a istra,ivan a po(a%! ! "a viso(e s(orove na ovo s(ali posti,! i pripa"ni3i mnogi+ "r!gi+ i"eologi e 1prvenstveno (om!nisti#(e2* ali na%iv e ostao i "an "anas se ova s(ala (oristi (ao = s(ala a!toritarnosti) Pore" ove s(ale* %a !tvr0ivan e (ara(teristi(a li#nosti (o a e (asni e na%vana a!toritarna (ori$;eni s! i interv !i i pro e(tivne te+nike9 ali 4e korelaci4a ove tri te6nike 3ila visoka tako da se danas koristi samo 8pitnik. @ skala ne sadr5i 8 se3i nikakve a4teme ko4i direktno 8ka2848 na stav prema Jevre4ima9 crncima ili 3ilo ko4o4 nacionalno4 1r8pi9 niti na stav prema nekim dr87tveno va,nim pitan ima) Sa"r,a i a tema se o"nose na ne(e ten"en3i e reagovan a li#nosti) Na osnov! ove s(ale A"orno i sara"ni3i i%"vo ili s! "evet (ara(teristi(a a!toritarne li#nosti7 =konvencionali2am =a8toritarna s83misivnost =a1resivnost =antriintraceptivnost =mo; i &#vrstina' =destr8ktivnost i cini2am =#esto (ori$;en e me+ani%ama pro e(3i e =posto4an4e stereotipa i pra2noverica i =seks9 odnosno preterano interesovan4e 2a seks8alne >aktivnosti? Za tem8 posl87nosti a8toritet8 na42animl4 ivi a (ara(teristi(a a!toritarne li#nosti este a!toritarna s!bmisivnost (o ! A"orno "e<ini$e (ao ,el ! %a a(im vo0om* pot#in enost osobe "r,avi i posl!$nost) Ova (ara(teristi(a* po A"orn!* e"na e o" na o#igle"ni i+ ve%ani+ %a na3isti#(! i"eologi !) Sami a!tori (a,! "a s!* %bog sna,ne ve%e ove (ara(teristi(e sa antisemiti%mom* imali veli(i problem "a <orm!li$! a teme %a ov! s(al! a "a tvr"n e ne b!"! "ire(tno ve%ane %a pre"ras!"e* pa #a( i "a nis! sig!rni "a s! ! tome ! potp!nosti !speli 1A"orno* =ren(el EBr8nswik9 Levinson9 Nevit San;ord9 1CC$D. Sadr5a4 tvrdn4i ove podskale 3io 4e ve2an prvenstveno 2a posl87nost9 po7tovan4e9 38ntovni7tvo i odnos prema a8toritet8 8 1lo3al8. Ova karakteristika predstavl4a veoma op7ti stav prema 3ilo kom a8toritet8Eroditel4ima* stari im l !"ima* vo0ama* pa #a( i natpriro"nim bi;ima) Naravno* ! tvr"n ama e prenagla$ena potreba %a pot#in avan em (o a e na tom nivo! vi$e emo3ionalna nego ra3ionalna* te s! bile "obar po(a%atel ove ten"en3i e 1F

a!toritarne li#nosti) Kara(teristi#ne tvr"n e ove s(ale bile s! &Posl!$nost i po$tovan e a!toriteta s! na va,ni e vrline (o e "ete treba "a na!#i'* &Na!(e (ao $to s! +emi a* <i%i(a i me"i3ina "ovele s! #ove(a veoma "ale(o* ali posto e stvari (o e l !"s(i !m ni(a"a ne;e ra%!meti'* &Za pre%ir e ona (o i ne ose;a ve#n! l !bav* %a+valnost i po$tovan e prema svo im ro"itel ima' it") A"orno i sara"ni3i "a ! ob a$n en e ove osobine* naravno ! psi+oanaliti#(om manir!) Naime* tvr"e oni* po"re0enost spol nim #inio3ima proisti#e i% nera%vi enosti !n!tra$n eg a!toriteta* prvenstveno savesti) 6r!ga +ipote%a este "a e a!toritarna s!bmisivnost na#in borbe protiv ambivalen3i e (o ! i%a%iva a!toritet-nepri atel s(a i b!ntovna ose;an a sto e po" (ontrolom stra+a* ten"en3i om prenagla$avan a po$tovan a* posl!$nosti* %a+valnosti i tome sli#ni+ ose;an a) Na %na#a ni a pove%anost ove (ara(teristi(e posto i sa etno3entri%mom-nepri atel stvo prema a!toritetima gr!pe* primarno prema ro"itel ima* biva potisn!taG lo$e osobine ovi+ osoba* n i+ova "ominantnost* sebi#nost it") biva e(sternali%ovana na spol a$n e gr!pe (o ima se pripis! ! osobine (ao $to s! "i(tatorstvo* ,el a %a (ontrolom* pl!to(rati a it") Neret(o ova pro e(3i a negativni+ osobina re%!ltira i agresivno$;!* naro#ito prema &t!0im' gr!pama) Pove%anost a!toritarnosti i na3ionalne ve%anosti po(a%ana e i ! st!"i i Rota i Havel(e o$ i% -.OB) po (o em posto i (orela3i a o" #a( ):9 i%me0! is(l !#ive na3ionalne ve%anosti i a!toritarnosti* "o( e smer (orela3i e negativan (a"a se govori o ve%i a!toritarnost-po"el ena na3ionalna ve%anost) 1Rot i Havel(a po Treb e$anin* -...2 Po K!%manovi;! se a!toritarnost #a( mora posmatrati (ao !%ro#ni( etno3entri%ma* a isti a!tor -..B) go"ine potvr0! e nala%e Rota i Havel(e i% O5-i+) Posto e "a(le mnogobro ni "o(a%i "a s! a!toritarnost i etno3entri%am %aista %na#a no i viso(o pove%ani) 6r!ga bitna (ara(teristi(a a!toritarne li#nosti (o e ;emo se ov"e "ota;i este mo; i &#vrstina' (o ! a!tori ovog istra,ivan a "e<ini$! (ao prenagla$avan e (onven3ionalni+ atrib!ta ega) Naravno* psi+oanaliti#ari !(a%! ! "a ova(vo insistiran e na sna%i i mo;i samo govori o slabosti ega* ili ma(ar o nemog!;nosti "a se isp!ne o#e(ivani 3il evi %a ne(! (!lt!r!) Ta(o0e* !s(o ve%ano %a ova po am este i &(omple(s mo;i' (o i se ogle"a ! navi3i "a se o"nosi me0! l !"i posmatra ! (ro% (ategori e a(-slab* vo0a-sle"beni(* #e(i;-na(ovan 1A"orno et al)* -..B2) Ov"e ! potp!nosti "o i%ra,a a "ola%i ve%a i%me0! ove st!"i e i teori e Eri+a =roma) Naime* a!tori tvr"e "a e te$(o sa sig!rno$;! re;i (o i o" ova "va pola e osobi bli,i) U isto vreme osoba ,eli mo;* ,!"i %a n om* ali isto ta(o se i pla$i "a e pre!%me te se ra"i e pot#in ava sna,nima a istovremeno pre%ire slabe) Na #e$;e osobe (o e posti,! viso(e s(orove na ovo s(ali sebe vi"e (ao &prose#ne'* &male l !"e'* ali ne (ao poni%ne* ve; naprotiv i% ti+ termina 3rpe;i snag! i mo;) Za(l !#! !;i rasprav! o ovo (ara(teristi3i a!tori prime;! ! "a e ova osobina e"na(o i%ra,ena i (o" vo0a i (o" sle"beni(a (o i %a"ovol ava ! svo ! potreb! %a mo;i* ali i potreb! %a pot#in avan em (o a impli3ira na"! "a ;e i"enti<i(a3i a sa vlasti i osobi "oneti !#e$;e ! n o ) Te$(o e previ"eti "a e ovo (lasi#an opis onoga $to =rom na%iva sa"oma%o+isti#(a str!(t!ra) I ova str!(t!ra e sna,no ve%ana %a etno3entri%am) Osoba (o a svet gle"a (ao vlast a(i+ na" slabi+* te,i "a ova prin3ip primeni na svo e i t!0e gr!pe* o"nosno "a stvori sli(! o "ominantnim i in<eriornim naro"ima) Mo,"a na bol i a tem (o i opis! e ov! s(al! este ona (o i se (oristi i ! srps(om prevo"! ove s(ale-&Ono $to e ovo %eml i na potrebni e* potrebni e o" ra%ni+ %a(ona* es! ne(oli(o +rabri+ i po$teni+ vo0a ! (o e naro" mo,e imati poveren a') Kao $to e ve; spomen!to* A"orno i sara"ni3i bili s! po" sna,nim !ti3a em psi+oanaliti#(e teori e te s! i n i+ove pretpostav(e o (orenima nastan(a a!toritarne li#nosti ta(o0e ! tom "!+!) Na va,ni i o"nos (o i "oprinosi nastan(! ova(ve li#nosti este o"nos "ete-ro"itel i) Kara(teristi(e a!toritarne li#nosti nasta ! (ao posle"i3a gr!bog* rigi"nog post!pan a sa "e3om* tra,en a be%!slovne posl!$nosti o" n i+* nagla$avan a "!,nosti i obave%a pre nego prava* ne"ovol ne topline i l !bavi ! (!;i* ograni#avan e sva(e spontane mani<esta3i e emo3i a it") Kao posle"i3a ova(vog o"nosa ! "etet! se b!"i nepri atel stvo prema ro"itel ima 1ili prema e"nom o" n i+2* ali se ta netrpel ivost potis(! e i "ete se i"enti<i(! e !pravo sa tim a!toritarnim ro"itel em) Kao $to e ve; napomen!to* ova netrpel ivost se mo,e pro e(tovati na spol ne* t!0e gr!pe $to "ovo"i "o nastan(a pre"ras!"a i etno3entri%ma) Upravo stra+ o" sopstveni+ lo$i+ i nepri atel s(i+ ose;an a "ovo"i "o nastan(a rigi"ne*

11

(r!te* %atvorene li#nosti* li#nosti (o a i%begava "a ra%mi$l a o sebi i svo im emo3i ama 1antriintra3eptivnost2* "o stereotipi%iran a ! mi$l en !* i apsol!tne (onven3ionalnosti i pre%ira prem! svem! imao spontanom i neobi#nom) Ova(va osoba* na!#ena "a po$t! e re"* "a sl!$a a!toritet* "a stavl a "!,nost pre svo i+* ali i t!0i+ prava* pravi e primer #ove(a (o i bespogovorno sl!$a nare0en a i i%vr$ava i+ be% i tr!n(e ra2mi7l4an4a o n4i6ovim posledicama. Naravno* slabl en em psi+oanali%e* ne(i a!tori po(!$ava ! "a na0! "r!ge osnove a!toritarnosti) Oni tvr"e "a s! (ognitivna ins!<i3i en3i a i ne"ovol na e"!(ativnost osnovni &(riv3i' %a a!toritarne stavove) Alternativn! teori48 kognitivne autoritarnosti na sa,eti e "e<ini$! Sel%ni( i Fta nberg7 &Ni e ! pitan ! "oslovno %na#en e stavova i% = s(ale ve; %a$to se oni pri+vata !) 6a li pri+vatan e stavova ima psi+olo$(e i%vore i intele(t!alne posle"i3e))) ili mo,"a pri+vatan e = stavova ima intele(t!alne i%vore i psi+olo$(e posle"i3e* na $ta ne"vosmisleno !p!;! e n i+ova pove%anost sa obra%ovnim nivoom ispitani(a8' 1Sel%ni( i Fta nberg po Ke3manovi;* -... str) 4D92) Sna,na pove%anost a!toritarnosti sa obra%ovnim nivoom ispitani(a do3i4ena 4e i 8 istra5ivan4ima 8 na7o4 2eml4i ko4a 4e d81o 3ele5ila rekordne skorove na skali a8toritarnosti. BBiro9 1CC'D ,ako danas posto4i vi7e pretpostavki odnosa a8toritarno1 sindroma i soci4alne sredineA dinamika odnosa u porodici uobliava autoritarni karakter deteta, pretpostav(a (o a e na bli,a (lasi#nom A"ornovom ob a$n en ! =autoritarno ponaanje predstavlja socijalnu normu, standard u datoj socijalnoj sredini ili ak celoj epo"i, po ko4o4 se oso3a ne pona7a a8toritarno i2 neki6 8n8tra7n4i6 potre3a9 ve; da ne 3i >7tr#ao?9 da se ne 3i ra2likovao od dr81i6 =autoritarni obrazac ponaanja predstavlja vid prilago$avanja odre$ene grupe ili sloja na socijalni ambijent, pretpostavka ko4a se na4#e7;e navodi kada se o34a7n4ava 2a7to 4e na4a8toritarni4i slo4 dr87tva 8pravo slo4 radni#ke klase =autoritarnost je nain nadometanja oseanja sopstvene nekompetentnosti, nesigurnosti i nesposobnosti da se na$e oslonac u sebi, pri #em8 se a8toritarni pona7a4ni o3ra2ac spontano ra2vi4a ili vrlo spremno i 3r2o pre82ima na osnov8 soci4alne promoci4e =aktuelna socijalna, ekonomska i politika zbivanja mogu kod manjeg ili veeg broja gra$ana izazovu oseanje nesigurnosti, nedovoljnosti, ugroenosti gde se autoritarnost vidi kao dobar odgovor na ova oseanja, dakle pretpostavka ko4a na1la7ava soci4alne 8mesto personalne #inioce :a li s8 sva ova o34a7n4en4a a8toritarnosti9 ili makar neko od n4i69 dovol4na 2a o34a7n4avan4e 82roka posl87nosti i pokoravan4a< Svakako da ne. Za ona4 ipak man4i 3ro4 l48di ko4i 4es8 a8toritarni9 ova o34a7n4en4a mo18 3iti primenl4iva. Ali9 mno1o ve;i pro3lem i 2a1onetk8 predstavl4a48 l48di 2a ko4e se ne 3i mo1lo na prvi po1led re;i da s8 a8toritarni9 ali ko4i poka2848 2nake posl87nosti a8toritet8 i pored o#i1ledne nela1ode sa ko4om i2vr7ava48 nare0en4a. :a 4e takvi6 l48di 2aista mno1o poka2a;e Mil1ram 0FEak 1odina nakon istra5ivan4a Adorna i saradnika i do kra4a pro3lemati2ovati ovo pitan4e.

10

Poslunost i pokoravanje autoritetu kao pokreta ponaanja

Kao $to e ve; napomen!to* "r!ga veli(a gr!pa teori a ima %a e"ni#(! osnov! ! posmatran ! posl!$nosti i po(oravan a (ao po(reta#a pona$an a) Ono $to ra%li(! e e"ne a!tore o" "r!gi+ este i%vor tog motiva) Po ne(ima 1M3 6o!gall2 ova motiv e !ro0en i posto i (o" svi+ l !"i* "o( po "r!gima 1Milgram2 on e ste#en i posto i samo (o" ne(i+) Ali* ! oba sl!#a a* n egov inten%itet ni e e"na( (o" svi+ l !"i (o" (o i+ on posto i (ao sna,an po(reta# a(tivnosti) Naravno* (ao i (o" prve gr!pe teori a* i ov"e motiv posl!$nosti i po(oravan a se na%iva ra%li#itim imenima* ali se opis! e na isti* ili ma(ar vrlo sli#an na#in)

#snovne potrebe po $enri %areju

)enri Mare4 B)enrG M8rraGD 8 svo4o4 kn4i2i >"Hplorations in ersonalit>'* (o a e ! stvari nastala (ao re%!ltat n egovi+ istra,ivan a o str!(t!ri li#nosti* po(!$ava "a ot(ri e (o i s! to &sastavni "elovi e"ne li#nosti' $to e* po n em!* osnovni %a"ata( psi+ologa) Ovi "elovi li#nosti s! osnova* &(rov'* svi+ a(tivnosti #ove(a i mog! se la(o !o#iti ! n egovom pona$an ! i n egovim a(3i ama) Sam Mare osta e opre%an pri o"re0en ! "obi eni+ potreba* ia(o e samo istra,ivan e tra alo vi$e o" "ve go"ine* te on ov! list! %ove &gr!bim i preliminarnim planom interpreta3i e22 1M!rra>* -.BD2) U(!pna lista sa"r,ala e 99 vari able li#nosti 1potreba2G "va"eset mani<estni+ potreba* D latentni+* #etiri (o e s! se o"nosile na o"re0ena !n!tra$n a stan a i -4 generalni+ osobina) Kao $to e sam Mare re(ao* ovo ni e (ona#na niti 3elovita lista potre3a9 ali 4e ne7to tome na43li5e. Za motiv posl87nosti i pokoravan4a na4interesantni4e potre3e 4es8 potre3a 2a po7tovan4em ili pokoravan4em Bde;erenceI de;erent attit8deD i potre3a 2a samoponi5en4em Ba3asementI a3asive attit8deD od mani;estni69 kao i potisn8ta potre3a 2a samoponi5en4emEpasivnost i ma2o6i2am9 ko4a pripada latentnim potre3ama. Mare se ni e %a!stavio samo na prostom nabra an ! i opisivan ! ovi+ potreba ve; e ne(e o" n i+ i logi#(i pove%ao ! ne$to op$irni e gr!pe) Obe %a ova ra" bitne potrebe* i potreba %a po(oravan em i po$tovan em i potreba %a samoponi,en em pro!#avane s! ! isto gr!pi potreba 1$to e i logi#no %bog n i+ove sli#nosti2 %a e"no %a n ima s!protnim potrebama* potrebom %a samostalno$;!* potrebom %a "omina3i om i agresivno$;!) Ova(va po"ela po Mare ! ima smisla po$to s! ove potrebe me0!sobno !s(o pove%ane) Na primer* osoba (o" (o e e ra%vi ena potreba %a "omina3i om i osoba (o" (o e e ra%vi ena n o s!protna potreba %a po(oravan em ;e me0!sobno o"li#no sara0ivati 1sam Mare !(a%! e na #in eni3! "a e e"na ista osoba na #e$;e "ominantna na" onima ispo"* a po(orna prema a!toritetima i%na" n eG %aista se meta<ora bi3i(liste i ov"e name;e (ao o"li#an opis ova(ve osobe2* (ao $to ;e i osoba (o" (o e e ra%vi ena agresivnost (o a pove%ana sa se(s!alnom potrebom "a e sa"i%am svog para na;i ! osobi (o" (o e e ra%vi en ma%o+i%am* o"nosno potreba %a samoponi,en em) Potreba za samoponienjem mani<est! e se ! spremnosti (a pasivnom pot#in avan ! spol no sili* pri+vatan ! neprav"e* svo e in<eriornosti* (riti(ovan e (ao pogre$ni+ svo i+ rani i+ !be0en a i a(3i a (o e s! ta"a smatrane ispravnim* !man ivan e sopstvene vre"nosti* "o e(strema (o i pre"stavl a %a"ovol stvo ! sopstvenom (a,n avan ! i po"no$en ! bola i nesre;e) Ova potreba e vrlo sli#na instin(t! o (o em tri"eseta( go"ina pre Mare a govori Me( 6!gal 1M3 6o!gall2* instin(t! samoponi,avan a ili pot#in avan a) Naravno* po$to e re# o instin(t!* ova potreba po Me( 6!gal! e !ro0ena* a mani<est! e se ! posraml enom* po(!0enom pona$an !* sman en ! po(reta i op$tem op!$tan ! telesne m!s(!lat!reG glava e sp!$tena* pogle" se s(lan a ! stran! i 3elo telo po(a%! e pot#in ava ! a sve i% ra%loga "a se i%begne obra;an e pa,n e na po e"in3a) Neminovni pratila3 ovog instin(ta este ose;an e sti"a* a on se #esto ! "etin stv! t!ma#i (ao stra+ "eteta) Hipertro<i a ovog instin(ta "ovo"i "o ta(vi+ o%bil ni+ poreme;a a (ao $to s! te,n a 1$

%a sopstvenim (a,n avan em* !be0enost ! sopstven! ne"ovol nost i gre$nost* i !veren e "a e osoba po#inila mnogo sramni+ stvari ! svom ,ivot!) Kao $to ;e se vi"eti* ova instin(t e ! mnogome sli#an i "r!go potrebi o (o o govori Mare * potrebi %a po(oravan em i po$tovan em* ta(o "a e on ! stvari e"na me$avina ove "ve potrebe) Istori s(i i psi+olo$(i gle"ano* i pore" toga $to e asno "a posto i e"an %na#a an bro l !"i (os (o i+ se* ! man o ili ve;o meri mo,e %apa%iti ova(va ten"en3i a* te$(o e pretpostaviti "a e ovo !ro0en instin(t i "a se* samim tim mo,e na;i (o" svi+* ili ma(ar (o" ve;ine l !"i) 6!gotra ne borbe %a slobo"! i oslobo0en e o" o(!patora* po(reti otpora (o i+ e bilo i ! na br!talni im re,imima i neprestana borba %a ne%avisno$;! i slobo"nim ,ivotom !(a%! ! prvenstveno "a e !pravo s!protna ten"en3i a* te,n a %a slobo"om i ne%avisno$;! (ara(teristi#ni a %a l !"e) 1Rot* -..92 Ipa(* nesporno e "a ! o"re0enim momentima "r!$tvenog ,ivota* po(oravan e i posl!$nost "ola%e "o i%ra,a a (o" mnogo ve;eg bro l !"i nego $to e to sl!#a ! mirnim i stabilnim vremenima) Fto se Mare evog opisa ove potrebe ti#e* po n em! ona se ogle"a ! ,el i "a se pot#ini spol no sili* "a se pri+vati (rivi3a* (riti(a i (a%naG "a se pre"a i pri+vati sopstvena in<eriornost) Lasno e "a e ova potreba vrlo sli#na i =romovom opis! ma%o+isti#(og pola sa"oma%o+isti#(e str!(t!re li#nosti* a naro#ito osobina "a se &!,iva i tra,i bol* (a,n avan e i nesre;a') Te$(o e re;i "a li e ova opis =rom pre!%eo o" Mare a* s ob%irom na vremens(! bli%in! ove "ve teori e* ali ni e sporno "a s! oba a!tora imali sli#n! sli(! osobe ! vi"! (a"a s! opisivali ova (ara(ter* o"nosno potreb!) Na #e$;a ose;an a ve%ana %a ov! potreb! s! sramota* (rivi3a* in<eriornost* poni%nost i bespomo;nost) Ova potreba se ! a(tivnosti ogle"a ! pri+vatan ! pasivnog* me(og* poni%nog i servilnog stavaG (ara(teristi#na e po(ornost "omina3i i be% ,albi* pri+vatan ! !vre"a i <i%i#(og %lostavl an a be% ,el e %a osvetom it") Tvr"n e i% Mare evog !pitni(a (o e s! ispitivale i%ra,enost ove potrebe bile s!7 &Ret(o !spevam "a &isteram svo e' ! sva0i'G &Ne(a" se pona$am (ao (!(avi3a'G &Mo i pri atel i misle "a sam s!vi$e poni%an'G &Sti"l iv sam i pov!#en ! svo im ve%ama sa ,enama'G &Ose;am "a moram propatiti pre nego $to ostvarim svo 3il ' it") I% svi+ ovi+ tvr"n i prove ava poni%nost* !pla$enost* preterana sti"l ivost* pa #a( i ,el a %a patn om) Lasno e "a s! osobe %a e(stremno i%ra,enom ovom potrebom i"ealni posl!$ni3i ! svim sit!a3i ama* te s! stoga na pogo"ni i %a manip!la3i ! a!toriteta) 1M!rra>* -.BD2 Potreba za pokoravanjem i potovanjem mani;est! e se ! s(lonosti "a se "ivi "r!gome* "a se ta "r!gi smatra va,nim i s!periornim* "a m! se o"a e po$tovan e i naro#ito spremnosti "a se prep!sti !ti3a ! te "r!ge osobe) Ose;an a i osobine (ara(teristi#ne %a ova(ve osobe s! po$tovan e* "ivl en e* obo,avan e* po(oravan e* s!gestibilnost it") Na #e$;e a!toritet (ome se ova(va osoba "ivi e ro"itel ili ne(a mo;na osoba (o a ima naro#ito i%ra,en! potreb! %a "omina3i om) Ova(va potreba ima i svo e telesne po(a%atel e7 sagin an e ! pris!stv! a!toriteta* pribli,avan e* gle"an e ! a!toritet sa "ivl en em it") Ka"a e ova potreba e"na o" na a#i+ potreba #ove(a* ona prela%i ! i"olopo(lonstvo* osoba posta e verni( i sle"beni( a!toriteta (o i biva obo,avan i po"r,avan be% ob%ira na posle"i3e i pona$an e samog a!toriteta) Sam Mare (a,e "a e Ego i"eal ove osobe i sastavl en o" ova(vi+* %a ta(v! osob! !%vi$eni+* a(i+ gotovo +ero s(i+ primera) Koli(o e ova potreba ve%ana %a &%na#a nog "r!gog' govori i to $to s! ! s!protnosti sa ovom potrebom sve one (o e ! sebi ima ! ma(ar i %rn3e potrebe %a a!tonomi om* ne%avisno$;!) Fto se so3i alni+ <ormi ove potrebe ti#e* Mare navo"i "a e ona gotovo neop+o"na (o" svi+ "r,avni+ instit!3i a (o" (o i+ se i o#e(! e po(oravan e* a prvenstveno (o" religio%ni+ po(reta) 1M!rra>* -.BD2 Na (ra ! ovog malog pregle"a opisa li#nosti po Mare !* a (ao prilog ob a$n en ! ove potrebe* trebalo bi navesti i par tvr"n i i% originalnog !pitni(a na osnov! (o eg e i (onstr!isana 3elo(!pna Mare eva teori a li#nosti) Na (ara(teristi#ni e tvr"n e %a ov! potreb! sva(a(o s!7 &?i$e !o#avam "obre nego lo$e osobine oni+ i%na" mene'* &Ra"i e pri+vatam savete nego $to ra"im stvari na svo na#in'* &I%ra,avam svo e "ivl en e i po$tovan e prema l !"ima (o e 3enim' it") ali i i%re(e tipa &Po$t! o3a svoga i mater svo !'* &Ne posto i bol i po(lon o" "obrog saveta'* &Prva "!,nost sva(og gra0anina este "a sebe vi"i (ao sl!,beni(a svo e

1'

"r,ave') Lasno e "a sve ove tvr"n e mo,"a pona bol e opis! ! li#nost (o" (o e e ova Mare eva potreba i%ra%ito ra%vi ena) No* ne po"se;a ! li tvr"n e na a!toritarn! li#nost8 6a* sva(a(o) I ovo e o$ e"an "o(a% "a e te$(o ra%grani#iti mnoge po move ! psi+ologi i i "a se pone(a" ra%li#itim terminima o%na#ava ! sli#ne stvari) U ovom sl!#a !* me0!tim* pre se mo,e re;i "a e ova potreba (ara(teristi(a a!toritarne li#nosti* ali ni(a(o ne mo,emo i% e"na#iti a!toritarnost sa ovom potrebom) Stoga se #ini potp!no oprav"anim !vrstiti Mare a (ao e"nog o" %a#etni(a e"nog veli(og i o$ !ve( #ini se ne"ovol no istra,enog pol a psi+ologi e ! (o ! ova ra" po(!$ava ma(ar malo %a;i i ob asniti e) A(o ni$ta "r!go* Mare e postavio osnove e"ne nove teori e li#nosti* teori e po (o o e potreba %a posl!$no$;! legitimna i prili#no rasprostran ena potreba l !"i) O tome "a li e ona i lo$a potreba* ma(ar sa aspe(ta "r!$tva* a(o ne sa aspe(ta samog po e"in3a* bi;e re#i ! %avr$nim ra%matran ima ovog ra"a)

Poslunost autoritetu po Stenli %ilgramu

Napisati i$ta o motiv! posl!$nosti i po(oravan a* a %aobi;i Stenli Milgrama verovatno bi bilo e(vivalentno ese ! o psi+oanali%i ! (ome ne bi bilo =ro "a) Ia(o s! mnogi a!tori* (ao $to e i opisano ! ovom ra"!* i pre n ega govorili o motiv! posl!$nosti* Milgram e prvi (o i e po(!$ao "a sve teori ! o posto an ! ovog motiva i empiri s(i "o(a,e) Malo e re;i "a e ! tome ! potp!nosti !speo) O prvi po(a%! e ! pra(si "a e ! stvari bit posl!$nosti ! tome $to se #ove( vi$e ne smatra o"govornim %a svo a "ela) T! o"govornost pre!%ima a!toritet) Posl!$nost e %aista "!go vremena smatrana vrlinom i +val ena (ao o"li#na osobina Bnema ni7ta 3ol4e od poslune "e3e2* $to "o(a%! ! i teori e i ra%matran a mnogi+ <ilo%o<a po (o ima neposl!$nost !gro,ava samo t(ivo "r!$tva i "a e bol e i%vr$iti nemoralan #in (o i nare0! e a!toritet nego !%"rmati str!(t!ra tog istog a!toriteta o"bi a !;i nare0en e) Po Hobs! 1Hobbes2* ta(o !#in eno "elo ni ne spa"a po" o"govornost te osobe) Te( !,asnim %lo#inima po#in enim o" -.BB "o -.9:* (o i istina es! %a#eti ! glavi malog bro a l !"i* ali s! sprove"eni ! "elo !% pomo; miliona "r!gi+* "a(le te( ta"a postavl a se pitan e svrsis+o"nosti ovog motiva) H!manisti o"ma+ reag! ! tra,e;i "a se in"ivi"!alno !ve( mora pretpostaviti a!toritet! i "a moralna svest mora biti i%na" nare0en a a!toriteta) No* "a li e ba$ !ve( ta(o)

Postavka i opis eksperimenta

"ksperimenti Stenli Milgrama s! ve; toli(o #!veni "a se mog! smatrati (lasi(om* ali verovatno bi bilo "ati samo par po"setni(a) U e(speriment! sprove"enom na Lels(om !niver%itet! !#estvovalo e ne(oli(o stotina l !"i* sl!,beni(a* #inovni(a* me"i3ins(i+ i so3i alni+ ra"ni(a* %i"ara* man e vi$e l !"i svi+ !%rasta i obra%ovnog pro<ila 1osim sre"n o$(ola3a i st!"enata2) U samom e(speriment! !#estv! e samo e"an naivan s!b e(t (o i e ! stvari !#itel ) U#eni( e sara"ni( e(sperimentatora (o i ! ovo sit!a3i i 1ali "a(le samo ! ovo sit!a3i i* ne generalno2 pre"stavl a a!toritet (o i o"re0! e $ta ;e se i (a(o ra"iti) Za"ata( e nai%gle" e"nostavan-!#eni(! !#itel #ita ne(e re#i a n egov %a"ata( e "a spari "ve (o e s! m! rani e "ate) A(o o"govori ta#no* ne "oga0a se ni$ta) Me0!tim* a(o pogre$i* !#itel m! %a"a e ele(tro$o() La#ina ele(tro$o(a raste sa sva(im neta#nim o"govorom i po#in e sa -: "a bi %avr$ila sa 9:5 volti pre(o B5 ra%li#iti+ po"eo(a) Naravno* neg"e na O: volti po#in ! ,albe !#eni(a (o i na -:5 volti o"bi a "a "al e !#estv! e ! e(speriment!* a pre(o B55 volti vi$e ni ne o"govara 1$to se ! e(speriment! smatra (ao "a e pogre$no o"govorio i nastavl a se sa "avan em $o(ova2) U sva(om tren!t(! !#itel e svestan snage ele(tro$o(a (o i "a e i #a( se tra,i o" n ega "a glasno i%govara nivo (o i "a e !#eni(!) Naravno* !loga a!toriteta 1e(sperimentatora2 este "a po"sti#e !#itel a "a i"e "al e) Po"stre3i s! imali #etiri st!pn a 1o" samo %a+teva "a se nastavi* pa "o insistiran a-&nemate "r!gog i%bora*

1-

morate nastaviti'2) Ovi po"sti3a i s! se "avali (a" (o" !#itel po(a,e ne;(an e) E(speriment e bio %avr$en (a"a e "va p!ta "ata na ve;a vre"nost ele(tro$o(a 19:5?2 ili (a"a e !#itel i na(on po"sti3a a o"bi a "a nastavi sa e(sperimentom) rve ver2i4e eksperimenta s! bile prili#no e"nostavne* a re%!ltati %apan ! !;i) U prvo ver%i i (a"a nema ni vi%!elnom ni glasovnog (onta(ta sa !#eni(om 1osim pani#nog l!pan a na %i" (a"a &$o(ovi' pre0! B55 volti2 I:P ispitani(a spremno e "a i"e "o (ra a* "a(le pra(ti#no &!bi e' !#eni(a %ato $to lo$e pamti8C Prose#an $o( ! tom sl!#a ! e pre(o 955?) Ni e"an ispitani( ni e "ao $o( man i o" B55?) U ne$to bla,o sit!a3i i (a"a posto i glasovni <i"be(* I4):P ispitani(a i"e "o (ra a) 6a(le* opet i%!%etno veli(i bro ) Ka"a s! !#eni( i !#itel ! isto sobi* ta pro3enat i "al e pa"a na 95P) U na e(stremni o sit!a3i i* (a"a !#itel i <i%i#(i mora "a stavi !#eni(! r!(! na generator str! e i "a te( on"a p!sti ele(tro$o(* opet e B5P ispitani(a bilo spremno "a i"e "o (ra a samo %ato $to a!toritet to o" n i+ %a+teva) Neposl!$nost "a(le ni ! e"nom sl!#a ! n e prela%ila O5P) trebalo bi ista;i "a s! prva istra,ivan a ra0ena na m!$(ar3ima (ao ispitani3ima* ali ista istra,ivan a na ,enama po(a%ala s! gotovo i"enti#ne re%!ltate) Ono $to e bitno %a same e(sperimente* ali i %a na(na"no (onstr!isan! teori e este i to $to s! ispitani3i gotovo be% i%!%et(a bili ! !,asnom (on<li(t! i%me0! moralni+ normi i %a+teva a!toriteta $to se i mani<estovalo nego"ovan em* "r+tan em* an(sio%no$;!* pa #a( i neo"obravan em i protestom) Na ve;i bro n i+ ovo ni e spre#ilo "a ipa( "o (ra a sasl!$a ! %a+teve a!toriteta) a( i ! mo"i<i(a3i i ! (o o a!toritet %a+teva "a se prestane sa e(sperimentom* a sam !#eni( (o i navo"no pati tra,i "a se nastavi ia(o e %a n ega bolan* a!toritet e bio ta(o sna,an "a ni e"an !#itel ni e i$ao "al e na(on prvog %a+teva e(sperimentatora "a se pre(ine sa ogle"om) 6a(le* mnogo la($e s! sl!$ali nare"b! &"a te m! $o('* nego &"a te mi $o(') 1Milgram* -..52 Ra%li#ite mo"i<i(a3i e ovi+ ogle"a po(a%ale s! "a e te%a (o ! s! ne(i na!#ni3i ra%vili (a(o ovo po(a%! e "a s! l !"i ! stvari veoma agresivni i sa"isti#(i nastro eni po priro"i ! biti pogre$na) Ka"a e(sperimentator ni e bio ! sobi* ispitani3i s! mnogo la($e i br,e is(a%ivali svo ! neposl!$nost* pa #a( i lagali e(sperimentatora o a#ini $o(a (o i "a ! !#eni(!) Lo$ va,ni i po"ata( este ona po (o em e (a"a s! sami ispitani3i birali a#in! $o(a (o i ;e "ati !#eni(!* ta $o( na #e$;e ni e bio ni toli(o a( "a se !#eni( po#ne b!niti* a samo "va !#itel a s! "ali $o( na(on ,esto(og protivl en a !#eni(a 1(o e "ola%i na(on -:5?2) 6a(le* ni e !ro0eni sa"i%am ono $to l !"e po(re;e "a "r!gima %a"a ! bol) 6a e ta(o po(a%! e i e(speriment ! (ome ispitani( vrlo br%o o"!sta e o" e(sperimenta (a"a vi"i "a s! i "r!gi 1opet naravno sara"ni3i e(sperimentatora2 o" n ega o"!stali) 6a(le* on sam nema +rabrosti "a pre(ine ali (a"a e ne(o ve; i%ra%io protest* ispitani( m! se gotovo po pravil! o"ma+ pri(l !#! e) Milgram e !tvr"io o$ e"n! stvar) a( i (a"a po(a%! ! neposl!$nost prema a!toritet!* #a( i (a"a se b!ne i nego"! ! %bog nano$en a boli "r!go osobi* ispitani3i s! bili !#tivi* gotovo poni%ni prema a!toritet!) Nas!prot tome* (a"a s! ! e"no o" mo"i<i(a3i a "obili nare0en a o" "r!ge osobe i% ogle"a 1ta(o0e sara"ni( e(sperimentatora2* neposl!$nost se grani#ila %a pretn ama pa i <i%i#(im ra%ra#!navan em sa &sa"isti#(im' #ove(om (o i e %a+tevao "a se e(speriment prive"e (ra !) Ali* ni e bio a!toritetC Fta e %a e"ni#(o svim ovim ogle"ima) ?rlo (rat(o i asno-o"govornost) itava Milgramova teori a !pravo se %asniva na po"eli o"govornosti) A(o ispitani( ima ne(og i%na" 1e(sperimentator2 gotovo sv! o"govornost sval ! e na n ega) Sebe ne smatra o"govornim ia(o on sam !bi a #ove(a* a ne e(sperimentator) Re#ima e"nog o" !#esni(a &pa $ta i "a e 1!#eni(2 !mro8 La sam svo posao obavioC' 1Milgram* -..5* str) .52) 6a(le* ov"e se a(3enat ne stavl a na moralnost* ve; na posl!$nost) Ne ose;a se sti" %bog nano$en a bola* ve; %bog ,el e "a se pre(ine sa e(sperimentom* a "a a!toritet %a+teva "a se nastavi) Ni e sti" !biti-sti" e o"biti nare0en e "a se !bi e) I sam Milgram !(a%! e "a e (o" &neposl!$ni+'* o"nosno oni+ (o i s! e(speriment samovol ni pre(in!li i pore" %a+teva a!toriteta* o"govornost %a svo e pona$an e gotovo is(l !#ivo pripisivali sebi) Posl!$ni s! i$li ta(o "ale(o "a s!

1/

neret(o (rivi3! sval ivali i na !#eni(a (o i &ni e "obro !#io' ili e prosto re#eno &bio gl!p') O"govornost (o" n i+ se prenosi navi$e (a a!toritet!* a oni s! samo p!(i i%vr$io3i nare0en a)

Kibernetsko stanovite
Fta e to $to* po Milgram!* o"re0! e posl!$nost) Za posl!$nost e na va,ni a +i erar+i s(a str!(t!re) Naime* l !"i nis! sami na ovom svet! ve; "el! ! !n!tar +i erar+i s(i organi%ovani+ gr!pa (o e poma,! #ove(! "a se !+vati ! (o$ta3 sa problemima* pa #a( i omog!;ava opstana( l !"s(e vrste) Kro% pro3es evol!3i e (o" l !"i se ra%vio poten3i al %a posl!$nost (o i e pre"!slov ova(ve "r!$tvene organi%a3i e) Me0!tim* "a ne bi bilo %ab!ne* Milgram ne smatra "a e posl!$nost !ro0ena* ve; samo "a posto i poten3i al "a se posl!$nost ispol i (ao evol!3ionisti#(i "obar me+ani%am opstan(a) Za samo ispol avan e posl!$nosti* pore" poten3i ala %a n !* neop+o"no e i &povol no' "r!$tveno !re0en e (o e t! posl!$nost <orsira) 6a bi ovo ra% asnio* Milgram o34a7n4ava posl87nost 8 vi7e koraka. rvi korak 4este ki3ernetsko stanovi7te. Kibernets(o stanovi$te govori o va,nosti posto an a in+ibitorni+ me+ani%ama !n!tar organi%ama (o i in+ibira ! napetost i spre#ava o(retan e organi%ama iste vrste e"ne protiv "r!gi+) 6a(le mo,e se re;i* psi+oanaliti#(i re#eno "a se (o" l !"i nagoni (o i "ola%e i% i"a ne ispol ava ! "ire(tno ! a(3i i ve; se po"vrgava ! in+ibitorno proveri s!per-ega ili savesti) A(o se #ove( ! s(lop! (iberneti#(e terminologi e* posmatra (ao samostalan a!tomat* on ne bi mogao "a <!n(3ioni$e ! o(r!,en ! "r!gi+ a!tomata "a ne pose"! e ova in+ibitorni sistem) 6a(le* ! normalnim !slovima* prose#an #ove( sa ra%vi enom save$;! ni e s(lon nasil ! i povre0ivan ! "r!gi+ osoba)

ijerarhijsko strukturisanje
6a(le* samostalno l !"i <!n(3ioni$! !% pomo; in+ibitorni+ organi%ama i ra%vi enog s!per ega) Fta se "e$ava (a"a se !"r!,i vi$e a!tomata8 U ovom sl!#a !* in+ibitorni me+ani%mi posta ! o" "r!gostepene va,nosti "o( na prvo mesto "ola%i (oor"inativna (omponenta (o a pre!%ima !log! vo0e a(tivnosti) Naravno "a se pri !(l !#ivan ! e"nog a!tomata ! sistem a!tomata "e$ava 3elo(!pna promena ! !n!tra$n o str!(t!ri tog a!tomata) One po"ra%!meva ! potis(ivan e lo(alne kontrole 8 interes8 ko6erentnosti sistema. Sistem posti5e ko6erentnost 4edino ako svi n4e1ovi delovi ;8nkcioni78 skladno i ako im se cil4evi ne kose. S8per e1o kontroli7e svako neo382dano 2adovol4avan4e individ8alno1 elementa. On kao 3ran8 nekontrolisanom ispol avan ! imp!lsa stavl a moralne i"e e) Hi erar+i ! sa#in ava ! mo"!li o" (o i+ se sva(i sasto i o" vo0e i sle"beni(a) Sva(i sle"beni( mo,e biti na"re0eni onom ispo" sebe 1te e ! e"nom sl!#a ! sle"beni(* a ! "r!gom vo0a2* po$to e #itava str!(t!ra i%gra0ena o" ta(vi+ me0!sobno isprepletani+ e"ini3a)Psi+ologi a posl!$nosti ne %avisi o" polo,a a mo"!la ! 3elo(!pnom sistem! nego o" prilago0avan a posle"n eg po"re0enog svom na"re0enom i ta(o "al e (ro% 3eo sistem) 6a(le* isti e prin3ip posl!$nosti e"nog generala svom vr+ovnom (oman"ant! i obi#nog re"ova svom "esetar!) Milgram* me0!tim* osta e ne"ore#en $ta se "e$ava sa osobom* vo0om* (o a se nala%i na vr+! te str!(t!re) 6a li ona ne po(a%! e posl!$nost8 A(o ne* %a$to ne8 A(o po(a%! e* "a li se ta posl!$nost ra%li(! e o" oni+ ispo" n ega8 Milgram e svestan ovog problema* ali ne n!"i asan o"govor na ovo va,no pitan e) Mo,"a "obar o"govor n!"i istori ana ve;i bro &vo0a' verovali s! "a s! i%abrani 1o" Joga* ne(e natpriro"ne sile* pa i o" same istori e2 i "a stoga e"ini a!toritet (o em oni sl!,e es! sile i%na" n ega) Osta e pitan e "a li e ta posl!$nost iste vrste (ao i ona (o ! ispol ava ! n egovi pot#in eni ili e to ne(a posebna posl!$nost ne"o(!#iva &obi#nom #ove(!')

1(

!arijabilnost
,amo 1de 4e pris!tna vari abilnost e<i(asno str!(t!iran e mo,e se ostvariti e"ino !st!pan em mesta lo(alne (ontrole (oor"inativno (omponenti) Tamo g"e se to ne !#ini "ola%i "o toga "a prose#na in"ivi"!alna e"ini3a <!n(3ioni$e bol e o" 3elo(!pnog sistema (o i e ograni#en na spori om* o"nosno na nee<i(asni om e"ini3om) Ka(o vari abilnost raste ta(o potis(ivan e (ontrole na nivo! lo(alne e"ini3e i n eno prep!$tan e (omponentama vi$eg re"a posta e sve %na#a ni e) Hi erar+i s(e str!(t!re mog! <!n(3ionisati e"ino !(oli(o pose"! ! (o+erentnost* a ona se mo,e "osti;i e"ino potis(ivan em (ontrole na lo(alnom nivo!) Ovo nas !po%orava na promene "o (o i+ mora "o;i (a"a e"ini3a posta e "eo sistema er s! te promene pre"!slov e<i(asnog <!n(3ionisan a samog sistema) Ovim se ob a$n ava (a(o osoba (o a e obi#no pristo na i !#tiva ! e(speriment! o" e"nom posta e s!rova - n ena savest (o a ina#e (ontroli$e i s!%bi a te imp!lse* slabi !las(om ! +i erar+i s(! str!(t!r!)

"nstrumentalnost
6a(le* na osnov! re#enog mo,emo %a(l !#iti da posto4e dva mod8sa operisan4aA =samostalno 8pravl4ani Ba8tonomni mod8sD ko4i ;8nkcioni7e 8 cil48 2adovol4avan4a sopstveni6 8n8tra7n4i6 potre3a i =sistems(i mo"!s (o i po#in e "a <!n(3ioni$e (a"a se a!tomat !(l !#i ! $ir! organi%a3ion! str!(t!r!) Kriti#no pomeran e ! <!n(3ionisan ! o"ra,ava se ! promeni stava) Kon(retno re#eno* osoba (o a !la%i ! sistem a!toriteta sebe ne posmatra vi$e (ao ne(og (o i "ela na osnov! sopstveni+ misli* sopstveni+ ,el a i +ten a* "a(le a!tonomno* ve; (ao instr!ment %a i%vr$avan e t!0i+ ,el a) Kao $ra< na ma$ini) Ovo Milgram instr!mentalnim stan em* (o e e ! s!protnosti sa a!tonomi om - stan em ! (ome #ove( smatra "a "ela sam %a sebe) Sa stanovi$ta ve; spomen!te (ibernets(e anali%e* instr!mentalno stan e se !spostavl a a(o se "o ta"a samostalno !pravl ani entitet i%n!tra preina#i na ta(av na#in "a mo,e <!n(3ionisati !n!tar sistema +i erar+i s(e (ontrole) Sa s!b e(tivnog stanovi$ta osoba e ! stan ! instr!mentalnosti (a"a sebe ! e"no "r!$tveno sit!a3i i "e<ini$e (ao po"lo,nom reg!la3i i o" osobe vi$eg stat!sa) Po e"ina3 vi$e ne smatra sebe o"govornim %a svo e post!p(e ve; samo or!0em i%vr$avan a t!0i+ ,el a)

Uslovi poslunosti
Milgram navo"i ne(oli(o !slova posl!$nosti* o" na mla0eg !%rasta "o samog e(sperimenta) =1*)*754- e prvi <a(tor (o i name;e asn! +i erar+i s(! str!(t!r! a!toriteta) a( i samo pri+vatan e morala ni e ni$ta "r!go "o !sa0ivan e posl!$nosti (o a osta e "osle"ni element svi+ (asni i+ %apovesti =5+/(5(045*+-.+* *2)08'+6' e sle"e;a &stepenica 8 stvaran48 posl87nosti. Ova4 p8t dete se pre3ac84e 8 instit8cionalni sistem a8toritetaEod 7kole do vo4ske i radne or1ani2aci4e. =+-9)-7' s! bitan !slov posl!$nosti) Motovo !ve( e na ve;a nagra"a sle"ila onima (o i &ra"e (a(o ga%"a (a,e'* a neposl87nost 4e ka5n4avana nekad i vrlo s8rovo. =+'1*/)'7+5 1)'(&*7+5 0/.*35 4es8 8slovi ko4i nasta48 8 sit8aci4i 8 ko4o4 se odvi4a posl87nost. ,o s8 prvenstveno opa5an4e a8toriteta B2a t8 sit8aci48D9 2atim 8la2ak oso3e 8 sistem a8toriteta Bnpr. nared3a vo4nog li3a 3ivil! ni$ta ne;e %na#iti* ali vo ni(!

1+

e posl!$an e te nare"be obave%a2* i na (ra ! (oor"ina3i a nare"be sa <!n(3i om a!toriteta 1te$(o "a bi ne(o posl!$ao nare"b! svog o<i3ira "a se pomiri sa ,enom* ali bi ga sva(a(o posl!$ao (a"a bi nare"io "a optr#i "eset (r!gova o(o (asarne2) Na(on !las(a ! instr!mentalno stan e* osoba potp!no men a svo e pona$an e i #itav s(!p a(tivnosti (o e s!b e(t i%vr$ava posta e pro,et n egovim o"nosom prema e(sperimentator!G s!b e(t po pravil! ,eli "a posao (ompetentno obavi i "a se pre" tom 3entralnom <ig!rom "obro po(a,e) Preba3ivan em ! instr!mentalno stan e #ove( ose;a o"govornost pred a8toritetom9 ali nikako i za sa"r,a "elan a (o e a!toritet propis! e) 6a bi se #ove( ose;ao o"govornim %a svo a "ela* n!,no e "a ose;a kako pona7an4e te#e i2 n4e1ovo1 J4astva JJ. S834ekti smatra48 da n4i6ovi post8pci poti#8 od motiva dr81e oso3e. # Mil1ramovom eksperiment8 s834ekti s8 #esto 1ovoriliA >:a 4e od mene 2avisilo9 ne 3i6 8#enik8 davao 7okoveK? L48dima ni4e va5no da i21leda48 do3ro samo pred dr81ima9 ve ; i samima se3i. red isk87en4em da i2vr7i neki s8rov post8pak9 #ovek ;e mo5da proceniti n4e1ove posledice po svo48 slik8 o samome se3i i 82dr5ati se. Me08tim9 8 instr8mentalnom stan489 38d8;i da post8pak vi7e ne proisti#e i2 n4e1ovi6 vlastiti6 motiva9 ne odra5ava se ni na slik8 o se3i9 pa prema tome nema posledica po predstav8 o sopstveno4 li#nosti. Naprotiv9 slika o se3i 3ila 3i 81ro5ena ako se ne 3i posl87ao a8toritet9 dakle ako 3i se iska2ala neposl87nost. Na kra489 va5no 4e spomen8ti i sekvenci4aln8 prirod8 eksperimentalno1 post8pka. Naime9 la3oratori4ski #as 4e proces ko4i se odvi4a postepeno9 i 8 ko4em svaki post8pak 8ti#e na naredni. in posl87nosti sam se3e proi2vodiI posle po#etni6 8p8tstava9 eksperimentator ne nared484e s834ekt8 da 2apo#ne neki novi post8pak9 ve; 4ednostavno da nastavi da radi ono 7to ve; radi. # Mil1ramovom eksperiment8 po7to s8 7okovi sve 3olni4i9 s834ekt mora pred samim so3om da opravda ono 7to 4e ve; 8#inio9 a 4edan od na#ina 4e da se ide do kra4a. Jer9 ako prekine9 mora re;i se3iA JSve 7to sam do sada 8radio 3ilo 4e r0avo9 i sada to pri2na4em time 7to prekidamKJ A ako nastavi9 dotada7n4e pona7an4e 1a vi7e ne 82nemir84e. Zavr7ava48;i opisivan4e Mil1ramove teori4e9 3ilo 3i neop6odno pove2ati posl87nost sa a8toritarno7;89 ali i nekim dr81im oso3inama li#nosti. ,re3a ista;i da 4e 8 stvari odnos a8toritarnostE posl87nost man4e vi7e odnos nadre0eno1 i podre0eno1 po4ma. Mo5da na43itni4a oso3ina a8toritarne li#nosti 8pravo 4este pokoravan4e a8toritet8. S to1a ne #8di da a8toritarne oso3e poka2848 ve;i stepen posl87nosti. Zv8#i kao ta8tolo1i4a9 ali mo5e se re;i da 4e posl87an #ovek na4#e7;e a8toritaran9 odnosno da 4e a8toritaran #ovek 8vek i posl87an. Me08tim9 te7ko 4e pretpostaviti da s8 posl87ni 8vek i a8toritarni. Ono 7to 3itno ra2dva4a posl87neEa8toritarne od oni6 ko4i 4es8 posl87ni9 ali 2a ko4e se ne 3i mo1lo 2akl48#iti da s8 i a8toritarni 4este 8pravo mno1o p8ta na1la7avani ose;a4 nepri4atnosti ko4i nam 8ka284e da 4e 4edan velik 3ro4 oso3a svestan 1re7nosti svo1 post8pka9 ali 8 tom tren8tk8 n4ima vlada48 neki dr81i me6ani2mi ko4i savest potisk848 i nadvladava48 4e do2vol4ava48;i #ovek8 da se pona7a kako a8toritet9 a ne moral od n4e1a 2a6teva. Me08tim9 neke novi4e teori4e o7tro kritik848 Mil1rama 8pravo sa aspekta 4edne karakteristike a8toritarne li#nosti9 a to 4e antisemiti2am. Ovi a8tori B&old6a1en9 Branni1anD smatra48 da 4e nemo18;e o34asniti ceo 6oloka8st ko4i se desio Jevre4ima 8 II svetskom rat8 prostom 1enerali2aci4om da >svi l48di sl87a48 a8toritet? ili nekom sli #nom. o n4ima 8 osnovi posl87nosti nema#ki6 vo4nika 4este 8pravo antisemiti2am. *ela )itlerova propa1anda ne 3i 3ila 8spe7na da ni4e ve; posto4alo 2rnce mr5n4e prema Jevre4ima i pre ne1o 4e ona po#ela. # osnovi celo1 6oloka8sta ni4e ni stra6 od ka2ne9 ni kon;ormiran4e 1r8pi9 niti slepo sl87an4e a8toriteta. # osnovi cele ove stra6ote 4este ve ; rani4e posto4e;i stav da s8 Jevre4i ni5a 3i;a ko4a i tre3a istre3iti. # tom smisl89 Mil1ram ne 8speva da o34asni ono 7to m8 4e 3io cil4. BBranni1an9 1CC+D Ni4e sporno da davan4e 7oka 8 la3oratori4i i p87tan4e 1asa 8 koncentracionom kamp8 ni4e isto9 pa 4e #ak te7ko i staviti ova dva 8 ist8 re#enic8. Ali9 da li s8 8 osnovi ova dva post8pka sli#ni psi6olo7ki me6ani2mi9 dr81o 4e pitan4e. Ne #ini se ipak tako te7kim 2amisliti da s8 ve;ina nema#ki6 vo4nika pre rata 3ili samo do3ro;8dni doma;ini i sel4aci. I 8pravo 2ato nas pitan4e posl87nosti a8toritet8 tre3a 2a3rin8ti. %ako 4e tako lako ovim prose#nim l48dima da postan8 krvolo#ne 2veri< ,e7ko da ;e iko 4o7 d81o 8speti da da de;initivan od1ovor na ovo pitan4e. Zaniml4ivo 4e i mi7l4en4e Lorensa %ol3er1a9 ina#e Mil1ramovo1 kole1e sa Je4la. On smatra da s8 neposl87ni s834ekti 8 stvari na vi7em nivo8 moralno1 ra2vo4a BpostkonvencionalniD od posl87ni6 7to implicira da oni moralnost posmatra48 kao a8tonomni #in. Me08tim9 Mil1ramov eksperiment 8ka284e na 4o7 4edn8 #in4enic8. Iako %ol3er19 kako 4e ve; napomen8to9 smatra da oso3a ne mo5e 8 isto vreme 3iti na dva ra2li#ita st8pn4a moralnosti9 kao i da nema re1resi4e na pro7le nivoe9 postavl4a se pitan4e da li 4e onda 1C

mo18;e da 4e #ak dve tre;ine l48di 8 Mil1ramovom eksperiment8 2aista 3ilo na rani4im nivoima moralnosti Bna #etvrtom9 ili #ak kod neki6 i na prvomD. Ako i 4este tako9 2a7to 4e ta4 procenat opadao9 odnosno9 2a7to se moralno s80en4e ra2likovalo 8 ra2li#itim sit8aci4ama 8 ko4ima s8 se na7le oso3e< Bli5im realnosti se #ini ob a$n en e 1(o e s! ina#e i mnogi (riti#ari Kolbergove teori e "ali2 "a #ove( mo,e ! ra%li#itim sit!a3i ama "elovati na ra%li#ite na#ine g"e oni ne mora ! biti (ara(teristi#ni samo %a e"an st!pan moralnog ra%vo a) 6a(le* osoba mo,e "elovati sa ra%li#iti+ nivoa moralnosti* (ao $to mo,e i regre"irati na rani e nivoe) 1Kapor-Stan!lovi;* -.DD2 Kolberg se sig!rno ne bi slo,io sa ovim* ali se #in eni3e #ine neoborivim) Osim ove "ve* sve "r!ge vari able nis! se po(a%ale (ao naro#ito "obri pre"i(tori posl!$nosti l !"i) I Milgram sam i%ra,ava !veren e "a ta(vi (orelati mora ! posto ati* ia(o i+ on ni e prona$ao) Me0!tim* na to +o;e li posl!$ati nare0en e ili ne !ti#e toli(o (o e (a(va osoba* ve; (a(va e sit!a3i a ! (o o se osoba nala%i) Hir$e ! svom "el! &Meno3i" i politi(a pam;en a' i%vo"i sle"e;i %a(l !#a(7 &Sam po sebi name;e se (ra n e !%nemir! !;i %a(l !#a( "a bilo (o i #ove( ili na3i a mo,e po" &pravim' (!lt!rnim* psi+olo$(im i politi#(im o(olnostima "a be% (ra a i (on3a !ni$tava l !"s(e ,ivote') 1Hirs3+ po Ke3manovi;* -...2) 6a ova misao ni e samo p!(o teoretisan e "o(a%! ! i %a"n i+ "eseta( go"ina ! biv$o S=RL g"e e &pravi' ra%log bio pone(a" sasvim banalan-"r!ga#i e pre%ime* ,el a %a samostalno$;!* pa i vra;an e simbola i% ne#i e pro$losti* a re%!ltat bio (rvavi s!(ob nevi0en o" 6r!gog svets(og rata* ma(ar na tl! Evrope) I $ta e on"a &pravi ra%log'8 Jilo $ta* a(o se po(rene ! pravom tren!t(!) Ko vr$i geno3i"8 Jilo (o* a(o m! se "a "obro obra%lo,en e neop+o"nosti ta(ve politi(e) Zastra$! !;e* %ar ne8

0F

#akljuna razmatranja
Da li je dobro biti posluan?
%ei da ovek ne treba da se povinuje bilo emu to je iznad njega ne znai porei dostojanstvo ideala. #asvim suprotno, to je najjaa potvrda ideala. @rom9 1C+C9 str. 1+' &vo ga, dakle, konano veno pravilo ivota, onakvo kakvo nam se pojavljuje u svojoj potpunosti: potovati autoritet, raditi i moliti se Valoa9 0FFF9 str. 1+

Na (ra ! ovog ra"a* a ! stvari na samom po#et(!* po(!$a;emo "a "amo o"govor na osnovno pitan e-"a li e posl!$nost a!toritet! %aista toli(o lo$a* ili e pa( neop+o"na* #a( po,el na %a <!n(3ionisan e i in"ivi"!e i "r!$tva (ao 3eline) 6va 3itata (o a ne o"va a vi$e o" tri"eset go"ina* "ve misli "va vrsna na!#ni(a* po(a%! ! nam sv! problemati#nost ovog pitan a i naro#ito "avan a (ona#nog i "e<initivnog o"govora) ?e; e napomen!to ! ovom ra"! "a s! ro"itel i na sre;ni i* a i na ponosni i* (a"a im se (a,e (a(o im e "ete posluno. Ne lepo 1sva "e3a s! lepa* %ar ne2* ne samostalno 1(o i ro"itel voli "a #! e "a "ete mo,e i be% n ega2* ve; posl!$no) 6a ovo ima i na!#n! po"log! tvr"e mnogobro ni psi+olo%i) ?e; spomen!te teori e moralnog ra%vo a Kolberga i Pi a,ea po(a%! ! "a "ete mora biti posl!$no (a(o bi na!#io osnove moralnosti) Te( na(on toga on mo,e* ali i ne mora* po#eti "a stvara svo a pravila po (o ima ;e eti#nost biti i%na" posl!$nosti) Po Kolberg! #a(* na ve;i "eo #ove#anstva se nala%i na ni,im st!pn evima moralnosti* a te( veoma mali pro3enat 1toli(o "a i sam Kolberg (asni e povla#i i% svo e teori e na vi$i st!pan ra%vo a (ao i"ealisti#(i2 "ostigne posle"n a "va nivoa* nivoe moralnosti (o" (o i+ se ona ne ve%! e %a a!toritet %a(ona* na"re0enog ili ro"itel a) Istina* (a(o ;e biti (asni e re#i* Kolberg po(!$ava "a smerni3e (o e ;e ro"itel e na!#iti "a (o" "e3e ra%vi a ! moralni ra%vo "o (ra a* ali s! one #ini se ipa( previ$e !topisti#(e %a na ve;i "eo #ove#anstva) Sigm!n" =ro "* %a#etni( verovatno na !ti3a ni eg i na osporavani eg prav3a ! psi+ologi i "o sa"a* ! svo o teori i o "elovima li#nosti nagla$ava "a se s!per ego* i pogotovo n egov "eo-savest* <ormira !pravo posl!$no$;!) I ov"e e posl!$nost* ili ma(ar pri+vatan e prvo ro"itel s(i+* a (asni e i "r!$tveni+ normi* poistove;eno sa moralno$;!-moralno e ono $to e ! s(la"! sa so3i alnim o#e(ivan ima* eti(om* vre"nostima) I sama i%gra"n a s!per ega impli3ira ova(av %a(l !#a() Na br,i i na bol i na#in <ormiran a s!per ega es! nagra"e i (a%ne) Ka,n ava se sve on $to ni e ! s(la"! sa "r!$tvenim normama* a nagra0! e se a(tivnost (o a o"govara "r!$tvenim o#e(ivan ima) Sva(a(o e te$(o verovati "a se neposl!$nost nagra0! e a posl!$nost (a,n ava) Ova(o <ormiran s!per ego nastavl a sa !n!tra$n im pot(repl en em a(tivnosti to(om 3elog ,ivota) A(tivnosti (o e s! bile nagra0ivane i (a,n avane spol a ! "etin stv!* sa"a biva ! nagra0ivane i (a,n avane &i%n!tra'* i% same li#nosti) I verovatno na #!veni i po am =ro "ove teori e* E"ipov (omple(s* o"nosno n egovo ra%re$en e* opet e ve%an %a posl!$nost) I% stra+a o" (astra3i e* "ete se i"enti<i(! e sa o3em* sa &agresorom' i pri+vata n egove norme* ra%mi$l an a* stavove) Upravo ova i"enti<i(a3i a este osnova !spe$nog <ormiran a s!per ega* a ni e te$(o ni pretpostaviti "a e "ete (o e se i"enti<i(! e sa o3em po"lo,ni e n egovom a!toritet! i isto ta(o posl!$nosti (o a i% tog o"nosa proi%ila%i) Naravno* ia(o ! ra%vo ! !#en e (ontrole i ob!%"avan a li#ni+ potreba (a"a se oni (ose sa %a+tevima "r!$tva s!bmisivnost a!toritet! mo,e biti po,el na* ta isti <a(tor e #esto i <a(tor regresa) I ta(o* !mesto "a se #ove( bori protiv nel !"s(og i a!toritarnog "r!$tva* on se na n ega navi(ava i %a"ovol an e mrvi3ama l !"s(osti (o e ova po(a%! e) Interesantno e i to "a e sam =ro " pra(ti#no (ontra"i(toran ! ovom ra%mi$l an !) Naime* i pore" svo e teori e o nastan(! s!per ega* pa #a( i tvr"n e "a e prose#an #ove( s(lon slepom sl!$an ! vo0e* =ro " na ne(oli(o mesta tvr"i "a e e"an o" na bitni i+ #ove(ovi+ atrib!ta !pravo n egova in"ivi"!alnost i nes(lonost "a b!"e ograni#en i 01

%arobl en %a+tevima (!lt!re) 1Jo anovi;* -.D.2 Za ra2lik8 od @ro4da ko4i ni4e 8 potp8nosti ra2re7io ov8 dilem8 ni 8 svo o teori i* @or, ?aloa* <ran3!s(i <ilo%o< s (ra a /I? i po#et(a // ve(a ni nema s!mn e ! e"n! stvarna !%vi$eni a stvar (o ! #ove( mo,e !#initi ! svom ,ivot! este "a sl!$a a!toritet* "a m! se po(orava i "a pri+vati svo ! !log! ! ta(vo +i erar+i i) Kn iga &=ilo%o<i a a!toriteta' (o a e sasvim sl!#a no "o$la po" r!(e a!tor! ovog ra"a napisan e o$ -.5I* ali o" svo e a(t!elnosti ni e mnogo i%g!bila) Prvo $to e primetno este gotovo patolo$(a mr,n a samog ?aloe prema +!mani%m!* +!manistima* ali i "emo(rati i (ao ta(vo * po movima (o ima se i ta"a =ran3!s(a "i#ila a (o e pisa3 na%iva mo#varom* prn ama* &veselom na!(om' it") Fta e ono $to e* po ovom a!tor! problem ta"a$n e 1"ana$n e82 "emo(rati e) Na va,ni e %a opstana( 3ele na3i e nis!* (a,e on* ra%!m i slobo"a* ve; #vrstina i prisila) Op#in enim e"nim Engle%om* Karla lom* ?aloa po%iva na pronala,en e ponosa i veli#ine <ran3!s(og naro"a* a naro#ito na !spostavl an e novog (!lta-(!lta re"a) 6arvinov evol!3ioni%am ta(o "a e la,n! "ilem! progres ili (on%ervativi%am* g"e ! stvari ove "ileme nema-progres le,i ! (on%ervativi%m! i vra;an ! onoga $to s! o$ &na$i stari' %nali-osnova @ivota este stagna3i a) Evol!3i a e "ovela "o toga "a se i%"vo e na a#i* oni (o i nare0! ! i oni (o i sl!$a !* a #ove(ova !loga este "a pri+vati (ao oprav"an! "omina3i ! na a#eg-gospo"ara* aristo(rate* (ral a) Pra;en e na#ela ra"a pre"stavl a %a #ove(a spasen e) Ler %a$to men ati ono $to <!n(3ioni$e) Ni e ?aloa !saml en ! ovom ra%mi$l an !) a( i Milgram nagla$ava "a e %a #ove(ov opstana( neop+o"na ne(a +i erar+i a* ili "a e barem ta(o la($e ,iveti) Po$tovan e re"a i normi o"!ve( s! se postavl ali (ao i"eali #ove(a) ?aloa samo e(stremi%! e ove tvr"n e* i* be% ,el e "a bio (ome s!"imo* "ovo"i i+ "o aps!r"a) Za"ata( #ove(a* "a(le* ni e ostvaren e &ne(e in"ivi"!alne <anta%i e* vi$e ili man e maglovite te,n e na$eg &La' '* ve; o#!van e @ivota) Ova %a"ata( ogle"a se ! revnosti* po$tovan ! pravila i i%na" svega pri+vatan ! "a e A!toritet !ve( i%na" Slobo"e) 6emo(rati a (o a propagira Slobo"! ni e ni$ta "r!go "o ras!lo i raspa") Rep!bli(a e instit!3i a (o a omog!;ava ova raspa"* te e pravo re$en e %a o#!van e @ivota-legitimna monar+i aG !re0en e ! (ome se %na (o e na vr+! i $ta (o treba "a #ini "a bi %eml a opstala) Posl!$nost ni e lo$a* ona ni e remete;i i nemoralni <a(torona e i%vor sva(og "r!$tva* ona e neop+o"na "a bi !op$te "r!$tva bilo) I %ato e* (a(o e ve; nave"eno* (ona#no pravilo ,ivota i n egovog o"r,an a-po$tovan e a!toriteta* molitva i ra") Sve "r!go e &;!tan e' 1Valoa9 0FFFD Ra2mi7l4an4a pop8t ovi6 !or5 Valoe9 ili spomen8to1 )o3sa nis8 retka9 ali daleko od to1a da s8 4edina. # vreme procvata 68mani2ma9 pa i danas9 mno1o 4e 1lasni4a dr81a strana9 strana ko4a se protivi a8toritetima i slepo4 posl87nosti. Mil1ram9 na primer* pri+vata neop+o"nost a!toriteta (a"a se ra"i o <ormiran ! savesti) Ali* g"e e t! grani3a8 Milgram e po(!$ao "a e(stremi%! !;i sit!a3i ! 1o" posre"nog "o"ira* pre(o samo verbalnog (onta(ta* "o <i%i#(e bli%ine2 prona0e (o a bi to bila grani3a posl!$nosti (o ! l !"i ne;e pre;i) Ni e e na$ao) Pro3enat posl!$ni+ se sman ivao* ali ni ! e"nom sl!#a ! ni e i%nosio n!la) Milgram ova re%!ltat na vi$e pripis! e samom "r!$tv! i na#in! na (o i ono so3i ali%! e svo e #lanove) ?e; se"am"eseti+ go"ina te+nologi a e omog!;avala "a l !"i b!"! "ovol no posl!$ni* a "a i+ %bog toga ne gri%e savest-bombar"ovan e sa ne(oli(o +il a"a metara* !be0ivan e ! milosr"nosti neop+o"nost ne(e a(3i e (o a e ! osnovi br!talna i agresivna* insistiran e na o"brani (a"a se ! stvari ra"i o napa"! it") Sve ovo omog!;ilo e #ove(! "a sman i svo ose;a o"govornosti %a sopstvene post!p(e i preba3i i+ na ne(og "r!gog-nare"b! generala* $e<a ili &"r,ave') S!o#ava !;i se sa sli#nim stra+otama gotovo sva(og "ana* ne treba "a #!"i $to s! Milgramovi e(sperimenti toli(o $o(irali svet) U stvari* oni s! ga $o(irali %ato $to s! l !"ima otvorili o#i i !(a%ali "a (rvolo#ne !bi3e i% A!$vi3a* Mi Aa a* (asni e Srebreni3e i Aapl eg sela nis! l!"a3i i psi+opate* ve; (om$i e i "obri "oma;ini (o i s! samo &i%vr$avali nare0en a') Na"al e* ni e sporno "a e slepa posl!$nost !pravo s!protnost in"ivi"!ali%a3i i) Nema prave in"ivi"!e (o a ne "ela po svo o * ve; po vol i a!toriteta) 6!bo(o o(ren!t +!mani%m!* pro$av$i i sam golgot! i%begli$tva* =rom !(a%! e na ov! #in eni3!* pone(a" i s!vi$e vatreno) Prava slobo"a* ne ona ve$ta#(a (o a proi%ila%i !

00

"ana$n em "r!$tv! ! (o em e sve* o" mi$l en a "o emo3i a !napre" isprogramirano i li$eno sva(e spontanosti* "a(le prava slobo"a este ona (o a osloba0a o" bilo (a(vog a!toriteta i (o" (o e e +ten e i ,el a po e"in3a ono $to ga tera napre"* a ne ,el a n egovog pretpostavl enog) Me0!tim* ni e li on"a ovo nali( na anar+i !) Ni e* a(o se po" anar+i om smatra be%ob%iran egoi%am i r!$ila$tvo* (a,e =rom) Eil pozitivne slobode ni e anar+i a ve; oslobo0en e #ove(ove priro"e) Naprotiv* !s(ra;ivan e ove potrebe %a ra%vit(om* e(span%i om* i%ra,avan em mog!;nosti* svega ovoga e !%ro( pa"an a ! anar+i ! i s!(obe) 6a(le* nema posl!$nosti* nema po(oravan a* l !"i s! sre;ni i i %a"ovol ni iG samoostvaren e* ta i"eal +!manista* mog!;e e samo a(o se #ove( oslobo"i o(ova a!toriteta i po#ne "a "ela (ao in"ivi"!a) 6a li e sve ba$ ta(o e"nostavno8 O"ba3iti sva(i a!toritet %v!#i vrlo romanti#no* +rabro i ta(o l !"s(i) Ali* $ta a(o se nala%ite ! avion! (o i po#in e "a pa"a8 6a li ;ete sl!$ati pilota ! tom sl!#a !8 Fta a(o vam "o(tor nare"i mirovan e "a bi i%begli !pal! pl!;a8 Ho;ete li ba$ nas!prot savet! otr#ati "o na bli,eg tenis(og terena i o"igrati "va-tri seta sa pri atel em8 I%gle"a "a e ovo pitan e mnogo (ompli(ovani e nego $to i%gle"a na prvi pogle") Slepo o"ba3ivan e a!toriteta ni e ni$ta bol e niti pro"!(tivni e nego slepa posl!$nost) Le"an o" #esti+ i%govora (o e sl!$amo (a"a se #ove( po (o %na (o i p!t s!(obi sa %a(onom este "a ima >pro3lem sa a8toritetima? 7to verovatno implicira da 4e on 8saml4eni romantik ko4i se 3ori protiv dr87tva ko4e 1a sp8tava. Jedan na7 8metnik pre par 1odina 4e 8 5el4i da sr87i pret6odni re5im i2ve53ao nekoliko sled3enika da 3aca48 Molotovl4eve koktele (a(o bi* (a"a "an "o0e* %apalili S(!p$tin! (ao simbol re,ima 1a!toriteta2) Na,alost* ! tome e i !speo a %atim e %a+teva 1i "obio2 amnesti ! sa obra%lo,en em "a e on ipa( samo romanti#ni bora3 %a svo a* nesporno te$(o !gro,ena prava) Ova problem i"e i "a e o" proste posl!$nosti a!toritet!) Za osob! (o a se slepo protivi sva(o posl!$nosti* sva(i %a+tev* be% ob%ira (oli(o be%a%len bio* li#i;e na nare"b! i o"bi;e n egovo i%vr$en e) Nesporno lo$a posl!$nost bi;e %amen ena ni$ta man e lo$om i opasnom neposl!$no$;! (o a mo,e i%rasti ! anar+i !* be% ob%ira $to =rom ne misli ta(o) Osloba0an e o" a!toriteta "a* ali (a(o* ! (o o sit!a3i i i po" (o im !slovima* pitan e e na (o e te( treba na;i o"govor)

Kako nauiti neposlunost?

Na kra48 celo1 ovo1 i2la1an4a osta e nam "a o"govorimo na pitan e "a li* i (a(o* mo,emo na!#iti "ete "a ne b!"e posl!$no8 Naravno* ni e 3il "a se (o" "eteta ra%vi a rea(tan3i a i pr(os* ve; samo "a na!#i (a(o i (a"a sme i treba "a b!"e neposl!$na* o"nosno (a"a e posl!$nost nemoralna) Spomen!v$i moralnost vrati;emo se opet na ra%matran a Pi a,ea i Kolberga) Oba a!tora pre"la,! na#ine ra%vi an a vi$i+ st!pn eva moralnosti* (o i po"ra%!meva ! o"va an e moralnog s!0en a o" a!toriteta i ra%vo sopstvene moralnosti %asnovane na eti3i* a ne posl!$nosti) Pi a,e* (a(o e ve; napomen!to* pre"la,e <ormiran e #itavi+ $(ola ! (o ima bi se &!#ila' a!tonomna moralnost* o"nosno !% pomo; (o i+ bi "ete "osti%alo a!tonomn! moralnost) Osnovni na#in ra"a ! ta(vim $(olama bio bi insistiran e na (ooperativnom "ono$en ! o"l!(a i re$avan ! problema* (ao i negovan e moralnog ra%vo a (ro% %a+tev !#eni3ima "a sami <ormiran ! pravila <er igre* a ne "a se samo pri"r,ava ! ve; stvoreni+ pravila) Uloga !#itel a e ov"e ogromna) Umesto "a im name;e norme i %abrane "r!$tva* on mora "a po"sti#e re$avan e problema* ne$to $to e (asni e na%vano a(tivna nastava) Ono $to e osnova Pi a,eove teori e moralnog* ali i (ognitivnog ra%vo a este sara"n a* intera(3i a me0! "e3om* te ne #!"i $to on insistira na ovome (a"a se govori i o "osti%an ! a!tonomne moralnosti) Nesporno* ovo e "obar po(a%atel ! (om prav3! treba ra%vi ati "e3! (a(o oni ne bi bili po" $tetnim !ti3a em a!toriteta i naro#ito (a(o ne bi bili sle"beni3i ve; pre"vo"ni3i "r!$tva ! novi ,ivot) Kolberg ! s(la"! sa sli#nom teori om ima i sli#ne pre"loge) On ,esto(o (riti(! e tra"i3ionalni na#in vaspitan a po (ome e moral samo &vre;a sa vrlinama' (ao $to s! po$ten e l !ba%nost* strpl en e it") * a %a"ata( nastavni(a ! $(oli este "a "ire(tnom (om!ni(a3i om sa !#eni3ima i

0$

"avan em primera* a naro#ito nagra0ivan em* (o" "e3e ra%vi ! ove vrline i omog!;e im "a i+ ve,ba !) Me0!tim* Kolberg prime;! e "a ne posto i asan prin3ip (o e s! osobine "obre* a (o e ne) Nastavni(! se ostavl a slobo"a "a t!ma#i ne(i post!pa( (ao "obar a "r!gi (ao lo$ samo %bog toga $to i+ on ta(o vi"i i% svog vre"nosnog sistema (o i e po" !ti3a em i osobina li#nosti nastavni(a* ali i (!lt!re i "r!$tva (o em nastavni( pripa"a) Kolberg o"ba3! e ove i"e e i vrlinama i vre"nostima ne samo %bog neposto an a asnog (onsen%!sa o tome (o e o" vrlina mora ! biti !#ene* ve; i %bog toga $to e ta(vo !#en e veoma (omple(sno) On* ! s(la"! sa svo om teori om o moralnim sta"i !mima* pre"la,e ra%vo moralnosti ! smer! "osti%an a vi$i+ nivoa moralnog ra%vo a) ?r+!na3 moralnog ra%vo a ! ra%li#itim (!lt!rama (o e e Kolberg ispitivao* !ve( sa"r,i sli#ne osnovne prin3ipe prave"nosti i po$ten a) Eil e* "a(le* "osti;i ove prin3ipe a time i na vi$e nivoe ra%vo a moralnosti) Na bol i na#in "a se ovo i%ve"e este (ro% #!vene &moralne "ileme'* pri#i3e o ne(im "ilemama (o e !#eni( treba "a re$i* o"nosno "a o"govori $ta !na( pri#e treba "a !ra"i ! "ato sit!a3i i i %a$to) Eil ova(vog ra%govora este !(a%ivan e na ne"ostat(e n i+ovog o"govora* o"nosno !(a%ivan e "a e n i+ov o"govor neo"govara !;i* a(o ni e %asnovan na prin3ipima prave"nosti i po$ten a (ara(teristi#ni+ %a posle"n e nivoe moralnosti) Time "ola%i "o a"apta3i e ove nove in<orma3i e i "o prelas(a na nare"ni nivo ra%vo a na (ome ova in<orma3i a ne;e pre"stavl ati nelogi#nost) Kolberg i"e i (ora( "al e) On <ormira ta(o%vane $(ole &prave"nog "r!$tva' "a !;i !#eni3ima mog!;nost "a !#estv! ! ! "emo(rats(o %a e"ni3i i "a tim !#e$;em oni !br%a ! svo moralni ra%vo ) Ov"e "emo(rati a ni e ograni#ena na pravo glasa* ve; se ba%ira na (on%en%!s! a ne na ve;ins(om mi$l en !) Ova(ve $(ole s! naravno man e o" obi#ni+ 1neret(o e"n! &$(ol!' #ini samo e"an ra%re"2 a 3il im e i "a se !#eni( oseti o"govaran %a gr!p! (o a o"govara in"ivi"!alnim potrebama) Eentralni organ ova(vog "r!$tva #ini ?e;e %a e"ni3e na (ome e"na(o pravo rasprave ima ! i !#eni3i i !#itel i) Na ovim sastan3ima <ormira ! se %a e"ni#(a pravila (o i+ se pri"r,ava 3ela %a e"ni3a* a sve sa 3il em "a !#eni3i postan! o"govorni %a svo e post!p(e i "a o%bil ni e s+vate proso3i alno pona$an e) Samo (ao po"setni(* ! Milgramovim e(sperimentima (ao na #e$;i ra%log posl!$nosti ispitani3i s! navo"ili "a oni &nis! bili o"govorni %a svo a "ela' po$to e o"govornost pre!%eo e(sperimentator) Me0!tim* !loga !#itel a ni e samo ! pomagan ! !#eni3ima "a stvore norme ve; i ! n i+ovom sprovo0en !) Oni mora ! biti i i%!%etno "obro ob!#eni "a ! ob a$n en ima ne(i+ post!pa(a !#eni(a !o#e nivo n egovog moralnog ra%vo a i pomogn! m! "a "ostigne vi$e) Osnovna pre"nost &prave"nog "r!$tva' este ose;a !#eni(a "a se pravila sprovo"e %ato $to s! i+ oni sami "oneli* a ne %ato $to s! im nametn!ti) 1M!rra>* 45542 "ri6 @rom9 si18rno a8tor ko4i 4e na4vi7e doprineo o34a7n4avan48 8slova posl87nosti i pokoravan4a a8toritet89 temel4e ove posl87nosti vi"i ! "etin stv!) Ka"a e "ete malo ono e nesporno %avisno o" ro"itel a* ali ni e pri+vatl ivo (a"a se ta %avisnost %lo!potrebi %a sp!tavan e "e#i e spontanosti $to ro"itel i neret(o #ine (ao repre%enti "r!$tva) Ta(vo sp!tavan e ne%avisnosti i spontanosti pro"!,ava "etetov! %avisnost toli(o "a ono nema ose;a "a e samo sposobno stati na noge i (ao ve; o"rastao stalno tra,i oslona3 ! spol nim &#arobnim pomaga#ima'G ! po#et(! to s! ro"itel i* (asni e nastavni3i ili #a( i psi+oanaliti#ari* "a(le sva(o ona (o ! ne(om tren!t(! ,ivota pre"stavl a a!toritet) Osnova sva(e po%itivne slobo"e !pravo este spontanost integrisane li#nosti* pr #em! =rom !po%orava "a e"instvenost li#nog a ne protivre#i na#el! "a s! svi l !"i ro0eni e"na(i* ali to %na#i "a s! e"na(o sposobni %a svo ! spontanost i sre;! a ne "a ;e e svi i "osti;i) Spontana a(tivnost se prvenstveno %asniva na slobo"no vol i) Ona e e"ini %"rav na#in preva%ila,en a nelago"nosti i stra+a o" !saml enosti (o i nasta e pre(i"an em primarni+ ve%a) Spontano ostvarivan e sopstvenog a po"ra%!meva novo s e"in avan e #ove(a sa priro"om* a osnova te spontanosti e l !bav* ali ne l !bav (ao i$#e%avan e a ! "r!go osobi* be% ob%ira "a li se ra"i o a!toritet!* niti l !bav (ao pose"ovan e "r!ge osobe ve; l !bav (ao spontano potvr0ivan e "r!gi+ (o e e nemog!;e be% o#!van a sopstvenog a) Pone(a" "ola%i "o s!(oba <i%i#(og i mentalnog li#nog a) U to sit!a3i i* smatra =rom* <i%i#(i i"entitet se mora ,rtvovati %ara" na vi$eg 3il a-"!+ovnog integriteta) Na,alost*

0'

#a( i na napre"ni a "r!$tva postavl a ! ne(e a!toritet (o i se bespogovorno mora ! sl!$ati i po$tovati) 6a bi "emo(rati a bila !spe$na* ona se mora ra%viti ! "r!$tvo ! (ome po e"ina3* n egov ra%vo i n egova sre;a pre"stavl a ! 3il i svr+! (!lt!re i naro#ito ! (ome se po e"ina3 ne po"vrgava ni(a(vo mo;i i%na" sebe* niti ta mo; n ime manip!li$e) I =rom "oti#e pitan e moralnosti (a"a nagla$ava "a savest i i"eal ! tom novom "emo(rats(om "r!$tv! nis! internali%ovani spol a* ve; s! %aista i"eali same osobe) Napre"a( "emo(rati e le,i ! !ve;avan ! slobo"e i spontanosti po e"in3a pre svega (ro% n egov! a(tivnost i n egov ra") 6a bi %aista "o$lo "o ovog napret(a* "emo(rati a ne sme "a sto i sa strane i brani se o" a!toritarni+ sistema) ve; mora (ren!ti ! napa" istovremeno isp!n ava !;i l !"e verom-verom ! ,ivot* ! istin! i slobo"! (ao (ona#ni 3il ostvarivan a po e"ina#nog i li#nog a) Koli(o se a!toritarni sistemi pla$e spontanosti* pa i +!mora* i (oli(o e =rom ! ovome bio ! prav!* po(a%! ! i na$a "e$avan a) Naro#ito "obar primer es! st!"ents(e "emonstra3i e i% -..IH.O ! (ome s! se po avile mnogobro ne sve,e i "!+ovite parole smi$l ene o" strane oni+ (o e e ta"a$n i re,im na%ivao i%"a ni3ama i peto(olona$ima) Na,alost* ta o"nos prema spontanosti (!lminirao e s!(obima oni+ (o i s! po(!$ali "a !pravo l !bavl ! i nenasil em sr!$e ta re,im i n ima oponira !;i+ posl!$ni(a (o i s! bili %a#a!reni ! svo mali svet i #i a e l !bav* (a(o =rom (a,e* i$#e%la ! "r!go osobi* ili "r!gim osobama* i (o i s! ! svo o nemo;nosti "a ra%!me ! potreb! "a se b!"e spontan i slobo"an o"govorili na e"ini na#in (o i a!toritarni re,im ra%!me-silom) 6a para"o(s b!"e ve;i* ni e"an a!toritarni re,im ni e pao be% sile) Sig!rno e "a e tra,en e spontanosti ! ne"emo(rats(om re,im! ve; !napre" os!0eno na propast) Ali* pitan e (o e leb"i ! va%"!+! osta e-"a li e ovo !%al!"an posao i ! "ana$n im "emo(rati ama8 Svo e prepor!(e %a spre#avan e nastan(a a!toritarne li#nosti (ao %avr$ni "eo svog istra,ivan a "a e i A"orno sa svo im sara"ni3ima) U osnovi a!toritarne li#nosti ni e* tvr"e oni* nis! pre"ras!"e prema ne(o o"re0eno etni#(o gr!pi* ve; ! prvom re"! s(lonost stereotipi%iran !* i"enti<i(a3i a sa mo;nima i emo3ionalna +la"no;a) Oslobo"iti o" pre"ras!"a ova(v! osob! ni e ni na man e la(oG o na ne rea184e na racionalne ar18mente9 ni4e spremna 2a interakci48 sa oso3ama prema ko4ima ima predras8de i 8 stvari 4edini metod na ko4i mo5e rea1ovati 4es8 2akonske norme. Opet 8la2imo 8 aps8rd da 4edan a8toritet9 2arad man4e1 2la9 2amen484emo dr81imE2akonima* i opet le#imo simptome* a ne sam! &bolest') Ali* "a li mo,emo !#initi ne$to pre nego se ra%vi ! (ara(teristi(e tipi#ne %a a!toritarn! li#nost8 A"orno smatra "a mo,emo) Ka(o e ve; re#eno* a!toritarna li#nost e str!(t!ra same li#nosti te se stoga mog! (oristiti psi+olo$(e te+ni(e men an a li#nosti) Naravno* opet e na mla0i !%rast ta na (ome se mora "elovati) I% svega $to e spomen!to o a!toritarno li#nosti mo,e se i%v!;i %a(l !#a( "a e %a "ete na bitni e "a b!"e o(r!,en l !bavl ! i "a se prema n em! op+o"i (ao prema in"ivi"!i (o a ima svo e potrebe i +ten a) Ali* (oli(o bi bio realan ova pre"log ! poro"i3i a!toritarni+ ro"itel a (o i sva(i %na( pop!$tan a vi"e (ao (!(avi#l!(* a sva(i nagove$ta spontanosti (ao be%obra%l!( i neposl!$nost8 Ov"e na s3en! st!pa "r!$tvo) Ne mo,emo o#e(ivati* #a( ni o" na ent!%i asti#(i+ ro"itel a "a "ete obra%! ! ! s(la"! sa ne(im i"ealisti#(im 1!topisti#(im82 "r!$tvom (o e ne posto i) I a!toritarnost* (ao i mnoge "r!ge (ara(teristi(e* samo s! pro"!(t ne(og "r!$tva) Psi+olo$(e mere es! "obre* ali ne i "ovol ne %a re$avan e ovog pitan a) Me0!tim* ovo ni e pitan e samo %a psi+ologe ve; %a sve "r!$tvene na!(e) Osnova promene "r!$tva sva(a(o mora biti prestana( manip!la3i e (o a ima sna,ne (orene ! sva(om "r!$tv!* be% ob%ira (oli(o se ono "emo(rats(im #inilo) I A"orno napomin e "a e %a ra%vo tog i ta(vog "r!$tva potrebna in"ivi"!ali%a3i a sva(og #ove(a) Oni (o i sebe ne vi"e (ao in"ivi"!! bi;e oni (o i ;e se na vi$e opirati promeni "r!$tva (o a i"e ! tom prav3! "a sva(o pre!%me na sebe "eo o"govornosti %a n egovo <!n(3ionisan e) Na,alost* veli(om bro ! l !"i mnogo e la($e "a svo ! o"govornost preba3e navi$e* na a!toritet (o i ;e im re;i $ta i (a(o "a ra"e pri #em! se oni ne;e ose;ati preterano o"govornim %a svo a "ela) Ovo sva(a(o ne;e biti mog!;e "o( se ne promene ne(e (ara(teristi(e a!toritarne li#nosti 1ili se pa( spre#i n i+ovo nasta an e2* prvenstveno antriintra3eptivnost) Ov"e psi+olo%i ima ! %na#a n! !log!* a po A"orn!* naro#ito

0-

psi+oterape!ti (o i po(!$ava ! "a sr!$e ove bari ere (o e #ove(a spre#ava ! "a pogle"a &! sebe') Eil sva(e +!manisti#(e terapi e i este ra%vi an e sopstvene spontanosti i osloba0an e o" stega (o e s! nametn!te ! "etin stv!) Ali* mo,"a bi bilo pra(ti#ni e !potrebiti %nan a (o a imamo o na#in! vaspitan a (o e proi%vo"i a!toritarn! li#nost* i "a ta %nan a !potrebimo "a ob!#avamo na$! "e3! (a(o "a se o"nose prema a!toritet!) Na,alost* i ov"e e A"orno ! prav!* a(o pretpostavimo "a s! ro"itel i i sami a!toritarni 1a(o nis!* nema ni potrebe %a o%bil ni im programom2* $ta go" "a $(ola !#i ne;e biti "ovol no) Treba se po"setiti (asni i+ teori a o a!toritarnosti i i% svega re#enog i%v!;i e"instven %a(l !#a(- e"ini na#in "a stvorimo nea!toritarno "r!$tvo i nea!toritarne #lanove tog "r!$tva este "a promenimo na#in gle"an a na svet i naro#ito !vre,ene na#ine vaspitan a "e3e) A ovo se mo,e !#initi samo sna,nom po"r$(om ta(vim a(tivnosti o" strane sami+ vla"a !;i+ str!(t!ra) Moramo pri%nati "a i%gle"a aps!r"no* i ! ovom tren!t(! previ$e i"ealisti#(i* verovati "a ;e bilo (o a vlast &!#iti' svo e gra0ane "a o ne b!"! slepo posl!$ni) Ali* ovo este p!t na (o em mi* psi+olo%i* moramo biti p!to(a%i ! (om prav3! i;i i (a(o sti;i "o 3il a) A 3il e naravno "r!$tvo be% posl!$ni(a i po"ani(aG "r!$tvo ! (ome l !"i ne;e biti pro3en ivani po tome (oli(o sl!$a !* ve; po tome (oli(o vre"e i (oli(o ra"e) Opomene !,asni+ %lo#ina i% 3elog pro$log ve(a* a naro#ito ra%li#itost l !"i i na3i a (o i s! te %lo#ine #inili* mora nas asno !po%oriti-be% ob%ira (oli(o se po,el nim #inili posl!$ni gra0ani* sva(o vlasti* (a"-ta" insistiran e na posl!$nosti obi;e se o glav!) Pravi p!t (o im se mora i;i ! b!"!;nosti ovog* ali i svi+ "r!gi+ "r!$tava* este !#en e "e3e o" mali+ nog! g"e e grani3a posl!$nosti i (a"a e moralno* neop+o"no i na"asve +!mano re;i NE* pa ma(ar i a(o to NE b!"e !p!;eno nama (ao ro"itel ima i nastavni3ima) Pone(a" e bol e i%"r,ati !"ar na na$! s! et! nego insistirati na ne#em! $to e pogre$no i $to ni(a(o ne mo,e na "obro i%a;i) A posl!$nost a!toritet! sva(a(o 4e 4edna od ti6 stvari.

$iteratura
1.Adorno9 ,. L. 9 ". @renkelEBr8nswik9 :. J. Levinson M R. Nevit San;ord B1CC$D9 A8t6oritarian
0/

ersonalitG9 L. L. Norton M *ompanG Inc. 9 New Nork 0.Biro9 M. B1CC'DA si6olo1i4a postkom8ni2ma9 Beo1radski kr819 Beo1rad $.Bo4anovi;* R. B1C+CDA A8tenti#na i nea8tenti#na li#nost9 Zavod 2a 8d53enike i nastavna sredstva9 Beo1rad '.Branni1an9 A. B1CC+DA *riminolo1G And ,6e )oloca8stA Oenop6o3ia9 "vol8tion9 And &enocide9 8A *rime and :elinP8encG9 vol. ''9 3r. 09 str. 0-( -.:alrGmple9 ,. B1CCCDA J8st do w6at t6e pilot tells Go89 8A New Statesmen9 vol. 10+9 3r. '''$9 str. $( /.:ra1i;evi;E.e7i;* M. B1CC+DA M8ltik8lt8ralna ikono1ra;i4a protestaEisme4ana kseno;o3i4a vlasti9 8A Jak7i;* B. B8rednikDA Rasi2am i kseno;o3i4a9 @or8m 2a etni#ke odnose9 Beo1rad (.@romm9 ". B1C+FDA A8toritet i porodica9 Napri4ed9 Za1re3 +.@romm9 ". B1C+CDA Bekstvo od slo3ode9 Napri4ed9 Za1re3 C.@8l1osi9 A. B1C+$DA si6olo1i4a li#nostiEteori4e i istra5ivan4a9 .kolska kn4i1a9 Za1re3 1F.)8HleG9 R. B0FFFDA Moral :evelopment O; *6ildrenA %nowin1 Ri16t @rom Lron19 11.%aporEStan8lovi;* N. B1C++DA Na p8t8 ka odraslosti9 Zavod 2a 8d53enike i nastavna sredstva9 Beo1rad 10.%ecmanovi;* :. B1CCCDA si6opolitika mr5n4e9 Vo4na .tampari4a9 Beo1rad 1$.%ecmanovi;* :. B0FF1DA "tni#ka vremena9 *i1o4a 7tampa9 Beo1rad 1'.%ol3er19 L. B1CCFDA :ete kao ;ilo2o; morala9 8A Ivi;* I. i )avleka N. B8redniciDA roces soci4ali2aci4e kod dece9 Zavod 2a 8d53enike i nastavna sredstva9 Beo1rad 1-.Mil1ram9 S. B1CCFDA osl87nost a8toritet89 Nolit9 Beo1rad 1/. avi;evi;* ) i I. Spasi; B1CC+DA Sit8irana kseno;o3i4aA opaska o 1ra0anskom protest8 8 Sr3i4i9 8A Jak7i;* B. B8rednikDA Rasi2am i kseno;o3i4a9 @or8m 2a etni#ke odnose9 Beo1rad 1(. od8navac9 M. B1CC+DA >,6e &reat Sc6ism?A ,6e N81oslav *ase9 8A Jak7i;* B. B8rednikDA Rasi2am i kseno;o3i4a9 @or8m 2a etni#ke odnose9 Beo1rad 1+.M8rraG9 ). A. B1C$'DA"Hplorations in ersonalitG9 OH;ord 8niversitG press9 New Nork 1C.M8rraG9 M. A. B0FF0DA Moral :evelopment and Moral "d8cationA An Overview9 )ttpAQQti11er.8ic.ed8QRln8cciQMoral"dQoverview.6tml 0F.Reic69 L. B1C+1DA Masovna psi6olo1i4a ;a7i2ma9 Mladost9 Beo1rad 01.Rot9 N. B1CC'DA Osnovi soci4alne psi6olo1i4e9 Zavod 2a 8d53enike i nastavna sredstva9 Beo1rad 00.,re34e7anin9 B. B1CCCDA si6olo1i4a patroti2ma i o3rasci soci4ali2aci4e9 Zad853ina Andre4evi;* Beo1rad 0$.,re34e7anin9 !. B1CC'DA .ta @ro4d 2aista ni4e rekao9 rosveta9 Beo1rad 0'.Valoa9 ! B0FFFDA *ovek ko4i dola2iE;ilo2o;i4a a8toriteta9 Zadr81a9 Novi Sad

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com

0(