UDK 666.97.033.14.

00223

Primljeno 17. 12. 2009.

Armiranje mlaznog betona makrosintetikim vlaknima

Enes Seferovi, Ivana andrk Nuki, Dejan Mrakovski, Darka Macan
Kljune rijei mikroarmirani mlazni beton (MAMB), makrosintetika vlakna, postpukotinska nosivost, upijanje energije, vlakna Enduro 600, tunel Puljani Key words fibre reinforced shotcrete (FRS), macrosynthetic fibres, post-cracking bearing capacity, energy absorption, Enduro 600 fibres, Puljani Tunnel Mots cls bton projet renforc de fibres (BPRF), fibres macrosynthtiques, capacit portante aprs fissurage, absorption d'nergie, fibres Enduro 600, tunnel de Puljani (MAMB), , , , Enduro 600, Schlsselworte mikrobewehrter Spritzbeton (MAMB), makrosynthetische Fasern, Nachrisstragfhigkeit, Energieabsorption, Fasern Enduro 600, Tunnel Puljani E. Seferovi, I. andrk Nuki, D.Mrakovski, D. Macan Struni rad

Armiranje mlaznog betona makrosintetikim vlaknima

Prikazani su rezultati istraivanja mlaznog betona armiranog makrosintetikim vlaknima kojima se dokazuje prednost primjene makrosintetikih vlakana u odnosu na eline mree. To se prije svega odnosi na svojstva postpukotinske nosivosti i upijanja energije. Istodobno, uz tehnike prednosti, ostvaruju se i znaajne financijske i vremenske utede. Prikazana ispitivanja provedena su 2009. godine na probnoj dionici u tunelu Puljani primjenom makrosintetikih vlakana Enduro 600. E. Seferovi, I. andrk Nuki, D.Mrakovski, D. Macan Professional paper

Shotcrete reinforcement with macrosynthetic fibres

Results obtained during the study of shotcrete reinforced with macrosynthetic fibres are presented, and advantages of using macrosynthetic fibres rather than steel fabric are described. This first of all concerns properties relating to the post-cracking bearing capacity and energy absorption. In addition to technical advantages, significant financial and time-related savings have also been realized. The testing presented in the paper was conducted in 2009 at a test section in the Puljani Tunnel using macrosynthetic fibres type Enduro 600. E. Seferovi, I. andrk Nuki, D.Mrakovski, D. Macan Ouvrage professionel

Renforcement de bton projet aux fibres macrosynthtiques

Les rsultats obtenus au cours de l'tude du bton projet renforc par des fibres macrosynthtiques sont prsents, et les avantages de l'emploi des fibres macrosynthtiques au lieu de treillis d'acier sont dcrites. Cela concerne en premier lieu les proprits relatives la capacit portante aprs fissurage, et l'absorption d'nergie. En plus des avantages techniques, les conomies notables de temps et de finances ont galement t ralises. Les essais prsents dans l'ouvrage ont t conduits au cours de l'an 2009 sur le tronon d'essai dans le tunnel de Puljani en utilisant les fibres macrosynthtiques de type Enduro 600. E. , . , . , .

, , . , . . Enduro 600, 2009 . . E. Seferovi, I. andrk Nuki, D.Mrakovski, D. Macan Fachbericht

Bewehrung von Spritzbeton mit makrosynthetischen Fasern

Dargestellt sind Forschungsergebnisse des Spritzbetons bewehrt mit makrosynthetischen Fasern, mit welchen man den Vorteil der Anwendung von makrosynthetischen Fasern im Bezug zu Stahlnetzen beweist. Das bezieht sich vor allem auf die Eigenschaften der Nachrisstragfhigkeit und die Energieabsorption. Gleichzeitig realisiert man, neben technischen Vorteilen, auch bedeutende Finanzund Zeitersparnisse. Die dargestellten Prfungen wurden 2009. an der Probestrecke im Tunnel Puljani unter Anwendung der makrosynthetischen Fasern Enduro 600 durchgefhrt.

Autori: Mr. sc. Enes Seferovi, dipl. ing. gra., CSS d.o.o. Zagreb; mr. sc. Ivana andrk Nuki, dipl. oec; Dejan Mrakovski, dipl. ing. gra.; Darka Macan, dipl. ing. gra., Werkos d.o.o. Osijek

GRAEVINAR 63 (2011) 1, 63-68

63

Armiranje makrosintetikim vlaknima 1 Razvoj mikroarmiranog betona Prvi iskopi tunela i drugih podzemnih graevina datiraju jo iz drevnog doba, ali klasine metode iskopa u dananjem smislu razvijene su tek u 19. stoljeu. Najpoznatije su klasine metode svakako stara austrijska metoda, belgijska metoda, njemaka, talijanska te engleska metoda. Zajedniki element svih tih metoda jest da se najprije probija podgraeni rov radi upoznavanja geotehnikih uvjeta, a nakon toga obavlja se podgraivanje i zavrna obloga tunela. U 20. stoljeu dolazi do intenzivnoga tehnolokog razvoja i razvoja inenjerske prakse. U skladu s novim teorijskim spoznajama, ali i suvremenim graevnim materijalima, bitno su izmijenjene i klasine metode iskopa te primat preuzimaju tzv. nova austrijska tunelska metoda i norveka metoda. Inenjer Rabcewicz, jedan od utemeljitelja nove austrijske tunelske metode, zasluan je, izmeu ostalog i za intenzivnu primjenu mlaznog betona u podzemnim graevinama te je metodu mlaznog betona ak i patentirao. U posljednjih nekoliko desetljea primjene mlaznog betona napredovale su to se tie mikroarmiranoga mlaznog betona (MAMB). Mikroarmirani se mlazni beton pneumatski utiskuje velikom brzinom na podlogu, i to beton koji sadri diskontinuiranu armaturu u obliku vlakana ravnomjerno raspodijeljenih u smjesi betona. Tako rasporeena vlakna ine prostornu matricu i osiguravaju trodimenzionalnost armature ime se stabilizira stijenska masa uz minimalne rizike. Budui da se armiranje obavlja istodobno s nanoenjem mlaznog betona, ostvaruju se i velike vremenske utede. Mikroarmirani mlazni beton oduvijek je podrazumijevao iskljuivo upotrebu elinih vlakana za osnovnu armaturu konstrukcije odnosno malih polipropilenskih vlakana za poboljanje trajnosti i otpornosti na poar betonske podgrade. Meutim, posljednja rije tehnologije unazad desetak godina u svijetu, a odnedavno i u nas, podrazumijeva upotrebu makrosintetikih vlakana za osnovnu armaturu mlaznog betona. Openito uzevi, premda mijeanje vlakana u svjeem betonu priinjava odreene tekoe, njihova uporaba u mlaznom betonu ima i brojne prednosti. Pri tome u II. i III. tunelskoj kategoriji vlakna mogu u potpunosti zamijeniti armaturnu mreu, dok se u tunelima IV. i V. kategorije mogu primijeniti u kombinaciji s elinim lukovima i armaturnom mreom ili bez nje. Najvaniji uinci vlakana na mehanika svojstva MAMB su: trodimenzionalno armiranje dovodi do poveane nosivosti pri velikim deformacijama poveana je otpornost na udar i zamor poveana je otpornost na nastanak pukotina 64

E. Seferovi, I. andrk Nuki, D. Mrakovski, D. Macan bitno je poboljana preostala vrstoa (vrstoa nakon puknua) poveane su ilavost (duktilnost) i posmina vrstoa poveana je sposobnost apsorpcije energije poveana je vrstoa na savijanje znatno je smanjeno skupljanje MAMB-a kod MAMB-a bitno je manji utroak betona iz dva razloga: vlakna poboljavaju prionljivost betona, a uz to mikroarmirani mlazni beton savreno slijedi konfiguraciju tla pa ga je mogue nanositi u tanjem sloju od onog kad se rabe armaturne mree mnogo je manji i utroak radnih sati pri ugradnji mikroarmiranoga mlaznog betona u odnosu na ugradnju mlaznog betona kroz mreu to dovodi do poveanoga radnog kapaciteta izvoaa primjenom MAMB-a puno je vea i sigurnost na radu u odnosu na tradicijski nain armiranja jer se armaturne mree ugrauju u uvjetima nepotpune stabilizacije podzemnog iskopa rad u skuenom prostoru bez upotrebe armaturnih mrea lake je organizirati. 2 Makrosintetika vlakna za armiranje mlaznog betona U strunoj i znanstvenoj literaturi dosta se pisalo o vlaknima i mikroarmiranom betonu, ali, kao to je u uvodu spomenuto, makrosintetika vlakna najnovije su dostignue diskontinuirane armature iju primjenu tek treba provjeriti. Ovaj e se rad koncentrirat na makrosintetika vlakna trinog imena Enduro 600 (slika 1.) te njihovu primjenu na izradi probne dionice u tunelu Puljani, na spojnoj cesti vor Ploe Luka Ploe, autoceste A10, granica BiH Ploe.

Slika 1. Makrosintetika vlakna Enduro 600

U mnogim sluajevima makrosintetika vlakna potpuno zamjenjuju elinu mreu, odnosno elina vlakna, inei sama po sebi osnovnu armaturu betona. Kao i elina GRAEVINAR 63 (2011) 1, 63-68

E. Seferovi, I. andrk Nuki, D. Mrakovski, D. Macan vlakna, i ova vlakna mogue je kombinirati s mikrosintetikim vlaknima da bi se uz strukturalnu podrku postiglo eliminiranje mikropukotina i poveala otpornost na poar te tako izvele betonske konstrukcije najpovoljnijih svojstava. Prema tehnikoj specifikaciji proizvoaa, osnovna kemijska i fizikalna svojstva promatranih makrosintetikih vlakana Enduro 600 jesu: duljina: 50 mm promjer: 0,95 mm sastav: polipropilen i polietilen boja: siva gustoa: 910 kg/m3 elektrina vodljivost: mala otpornost na soli i kiseline: velika otpornost na luine: potpuna apsorpcija: 0 toka taljenja: 164 oC toka paljenja: > 550 oC toplinska vodljivost: mala. Makrosintetika vlakna Enduro 600 pakirana su tako da su jednake koliine vlakana omotane ovojnicom organskog podrijetla koja se u dodiru s vodom iz betonske smjese rastapa i oslobaa vlakna. Vlakna se pri mijeanju betona homogeniziraju, a njihov valovit oblik dovodi do kvalitetnog sidrenja u matricu MAMB-a, unapreujui time njegova mehanika svojstva. Zapravo, uz uobiajene prednosti do kojih se dolazi primjenom vlakana za armiranje mlaznog betona, upotrebom makrosintetikih vlakana postiu se i neke dodatne koristi svojstvene sintetikim vlaknima: ne oteuju gumene cijevi na pumpi za prskanje mlaznog betona imaju malu obujamsku masu te ih se, u odnosu na elina vlakna, dodaje 5-6 puta manje na m3 mlaznog betona, a to uvelike olakava posao na terenu uobiajenih 5 kg/m3 makrosintetikih vlakana dobro se homogenizira u betonskoj masi i postoji manja vjerojatnost stvaranja gruda (jeeva) nego kod elinih vlakana makrosintetika vlakna su kompatibilna s betonskom matricom i kemijski su inertna makrosintetika vlakna stabilna su u alkalnoj okolini betona i hidrofobne su povrine pa ne upijaju dio vode iz betona nema magnetskih svojstava i svojstava vodia poveavaju poarnu otpornost MAMB-a u sluaju poara. nema rizika od korozije. GRAEVINAR 63 (2011) 1, 63-68

Armiranje makrosintetikim vlaknima 3 Program ispitivanja mikroarmiranoga mlaznog betona makrosintetikim vlaknima Zbog svih gore navedenih prednosti, IGH Zagreb je proveo ispitivanja karakteristika MAMB-a s makrosintetikim vlaknima Enduro 600 za primjenu u mlaznom betonu za izradu primarne podgrade tunela, stabilizacije pokosa i drugih graevina. Ispitivanja su provedena tijekom svibnja i lipnja 2009. godine u laboratoriju IGH Zagreb te in situ na probnoj dionici tunela Puljani, prema sljedeem programu ispitivanja: I. Izrada uzoraka izravno na betonari za ispitivanje: - vrstoe na tlak, prema EN HRN 12390-3 - preostale vlane vrstoe na savijanje prema HRN EN 14845-2 (EN 14651) - vodonepropusnosti prema HRN EN 12390-8 - troenje energije prema HRN EN 14488-5 - otpornosti betona na djelovanje mraza i soli prema HRN EN 13877-2 II. Izrada uzoraka in situ (slika 2.) za ispitivanje: - tlane vrstoe na izbuenim uzorcima prema HRN EN 12390-3 - preostale vlane vrstoe na ispiljenim uzorcima prema HRN EN 14845-2 (EN 14651) - vodonepropusnosti prema HRN EN 12390-8 - otpornosti MAMB-a na djelovanje mraza i soli prema HRN EN 13877-2 III. Ispitivanja na mjestu ugradnje MAMB-a, i to: - prionjivosti MAMB-a na stijensku masu prema HRN EN 14488-4 - sadraja vlakana u MAMB-u prema HRN EN 14488-3 (slika 3.) Za izradu mikroarmiranog betona rabljene su sljedee komponente: cement, CemII/A-S 42,5R, proizvodnje 450 kg/m3 betona, Dalmacijacement Split agregat, sa separacije tunela, frakcionirani drobljeni, frakcija 0-4 mm i 4-8 mm makrosintetika vlakna Enduro 600, 5 kg/m3, proizvoaa Propex Concrete Systems koji zastupa Werkos d.o.o. Osijek superplastifikator Glenijum SKAJ, 0,6 % na koliinu cementa, proizvodnje BASF ubrziva Meyco 183, 5 % na koliinu cementa, proizvodnje BASF.

Pri nanoenju MAMB-a rabljen je uobiajeni mokri postupak zbog sljedeih prednosti: ne dolazi do velikog gubitka mase MAMB-a, uz stvaranje velike praine to se dogaa pri suhom postupku (odskok vie od 35 %) 65

Armiranje makrosintetikim vlaknima gubitak mase MAMB-a je znatno manji (max 5-10 %) te se tako postie i vei radni uinak obradivost povrine MAMB-a znatno je bolja utroak aditiva i cementa znatno je manji (oko 10 %) zbog manjeg trenja u cijevima za transport MAMB-a potrebne su manje koliine komprimiranog zraka to rezultira utedom energije.

E. Seferovi, I. andrk Nuki, D. Mrakovski, D. Macan neke odabrane veliine deformacije i plotine do pojave prve pukotine. Kad naprezanja u betonu dosegnu vlanu vrstou betona, nastaju pukotine u betonu te na tim mjestima naprezanja preuzimaju vlakna. Porastom deformacije rastu oteenja u raspucanoj zoni, a ostali dijelovi uzorka se rastereuju.

Slika 2. Izrada uzoraka MAMB in situ Slika 4. Ispitivanje postpukotinske nositvosti MAMB-a

Podaci o ispitivanju vlane vrstoe i ilavosti dani su u tablici 1., a odnos optereenje-deformacija prikazan je dijagramom na slici 5. Tablica 1. Ispitivanje vlane vrstoe i ilavosti Srednje vrijednosti (3 uzorka) Maksimalna Prvi vrh
Slika 3. Izgled poprenog presjeka MAMB-a

Sila (kN) Pult Pfp Pr1 Pr2 Pr4 8,3 8,3 1,2 1,2 1,6

Vlana vrstoa (MPa) fult ffp fr1 fr2 fr4 5,2 5,2 0,8 0,8 1,1

Preostala (0,5-1) mm Preostala (1-2) mm Preostala (2-4) mm

4 Rezultati istraivanja Zbog opsenosti istraivanja, ovdje su prikazani samo rezultati najznaajnijih karakteristika MAMB-a, a to su: 1. postpukotinska nosivost (zaostala deformacija, duktilnost ili ilavost) 2. troenje (apsorpcija) energije

4.1 Ispitivanje postpukotinske nosivosti (slika 4.)

Postpukotinska je nosivost najvaniji pokazatelj po kojemu se MAMB razlikuje od nearmiranoga mlaznog betona. Ona je definirana kao ukupna energija deformacija apsorbirana prije potpunog sloma uzorka. ilavost MAMB-a izraava se uglavnom preko indeksa ilavosti. Prema ASTM C 1018, indeks ilavosti jest omjer plotine ispod radnog dijagrama na savijanje do 66

Slika 5. Odnos optereenje-deformacija

GRAEVINAR 63 (2011) 1, 63-68

E. Seferovi, I. andrk Nuki, D. Mrakovski, D. Macan Kod obinog nearmiranog betona nema dodatne deformacije nego dolazi do razdvajanja (nastaje krhki lom betona), dok kod MAMB-a betonska konstrukcija i nakon nastanka pukotine ima odreenu nosivost. Jedna je to od najvanijih karakteristika MAMB-a.
50 45 40 35 OPTEREENJE (kN) 30 25 20 15 10 5 0 0 -5 100

Armiranje makrosintetikim vlaknima

4.2 Ispitivanje utroka energije

U skladu s Europskom specifikacijom za mlazni beton za ova su ispitivanja izraene ploe dimenzija 60 x 60 x 10 cm. Ispitivanjem su dobiveni odnosi optereenje vrijeme (progib), apsorpcija energije (kapacitet ploe) i deformacija. Nain ispitivanja prikazan je na slici 6., a rezultati su dani u tablici 2. i dijagramima na slici 7. Tablica 2. Rezultati ispitivanja utroka energije za normirani progib ispitnog uzorka
Oznaka uzorka P-AE002/09/1-3 P-AE002/09/2-3 P-AE002/09/3-3 Srednja vrijednost Optereenje pri pojavi prve pukotine [kN] 37,74 49,58 54,53 47,28 Sila pri slomu uzorka savijanjem [kN] 45,15 49,58 54,53 49,75 Energija (otpornost) za progib od 25 mm [J] 619,04 560,86 628,76 602,89
ENERGIJA (J)

200

300 VRIJEME (s)

400

500

600

Odnos optereenje vrijeme

Odnos optereenje progib

700

600

619,0428493

500

400

300

200

100

0 0 -100 PROGIB (mm) 5 10 15 20 25 30

Odnos energija progib Slika 7. Rezultati ispitivanja

5 Zakljuak Proizvodnjom i ugradnjom mikroarmiranog betona s makrosintetikim vlaknima Enduro 600 u jednom od tunela na spojnoj cesti vor Ploe Luka Ploe, autoceste A10, granica BiH Ploe, dokazano je da se proizvedeni MAMB moe kvalitetno ugraditi s opremom za obini mlazni beton koja je na raspolaganju na gradilitu. Uporabom makrosintetikih vlakana u mlaznom betonu postiu se poveane nosivosti pri velikim deformacijama betona uz poveanu otpornost prema nastanku pukotina u odnosu na nearmirani mlazni beton primarne podgrade tunela, a ispitivanja uzoraka pokazuju poboljanu preostalu vrstou, ilavost (duktilnost) te osobito apsorpciju energije takoer u odnosu prema nearmiranom mlaznom betonu primarne podgrade tunela.
Slika 6. Ispitivanje utroka energije za normirani progib uzorka MAMB

Nadalje, mogue je opravdano govoriti i o dodatnim prednostima zbog upotrebe makrosintetikih vlakana u mlaznom betonu u odnosu na nearmirani mlazni beton 67

GRAEVINAR 63 (2011) 1, 63-68

Armiranje makrosintetikim vlaknima odnosno mlazni beton armiran elinim vlaknima. Tu se prije svega misli na kemijsku inertnost i stabilnost u alkalnoj okolini ime makrosintetika vlakna ne utjeu na zahtijevana svojstva mlaznog betona. Osim to makrosintetika vlakna u potpunosti eliminiraju magnetska i elektrina svojstva te korozivnost elikom armiranog betona, ne oteuju opremu za nanoenje mlaznog betona te poveavaju poarnu otpornost MAMB-a. Prikazani tehniki aspekt makrosintetikih vlakana Enduro 600 svakako je bitan, ali ne i dovoljan uvjet njihove primjene. Zbog toga na kraju treba istaknuti da upotrebom makrosintetikih vlakana dolazi i do znatnih financijskih uteda. One prije svega proizlaze iz velikih koliinskih uteda mlaznog betona s obzirom da se MAMB nanosi u puno tanjim slojevima nego mlazni beton armiran armaturnim mreama, a i gubitci pri na

E. Seferovi, I. andrk Nuki, D. Mrakovski, D. Macan noenju (odskok) MAMB-a su zbog vee pronljivosti za stijensku masu mnogo manji nego kod klasino armiranoga mlaznog betona. U konanici, financijske utede rezultat su i manjih manipulativnih trokova te manjih trokova radnih sati jer je smanjeno vrijeme ugradnje MAMB-a u usporedbi sa ugradnjom klasino armiranoga mlaznog betona. Uz navedene je prednosti velika prednost MAMB-a pred klasino armiranim mlaznim betonu i to to dovodi do poveanoga radnog uinka izvoaa te poveane sigurnosti na radu jer nema rada ljudi pod stijenskom masom koja jo nije stabilizirana. Oito je da, unato jo uvijek prisutnom otporu struke, svjedoimo jo jednom prodoru primjene polimernih materijala u podruju u kojem je donedavno to bilo nezamislivo.

LITERATURA
[1] [2] Zbornik radova drugog BiH kongresa o cestama, Sarajevo, 24.25. 9. 2009. M.Hudec, D.Koli, S.Hudec: Tuneli iskop i primarna podgrada, Hrvatska udruga za betonsko inenjerstvo i tehnologiju graenja, Zagreb, 2009. HRN EN 12390-3:2002 Ispitivanje ovrsloga betona - 3.dio: Tlana vrstoa ispitnih uzoraka. HRN EN 12390-8 Ispitivanje ovrsnulog betona - 8. dio: Dubina prodiranja vode pod tlakom HRN EN 13877-2 Funkcionalni zahtjevi za betonski kolnik HRN EN 14488-3:2007 Ispitivanje mlaznoga betona - 3. dio: vrstoa na savijanje (prvi vrh, konana i preostala) vlaknima ojaanog uzorka grede (mikroarmiranoga betona) HRN EN 14488-4 Ispitivanje mlaznoga betona -4. dio: Vlana vrstoa prionljivosti kidanjem [8] HRN EN 14488-5 Ispitivanje mlaznog betona - 5.dio: Odreivanje sposobnosti upijanja energije vlaknima ojaanog uzorka ploe (mikroarmiranog betona) HRN EN 14845-2 Ispitne metode za vlakna u betonu - 2. dio: Utjecaj na beton

[9]

[3] [4] [5] [6]

[10] ASTM C 1018 Standard Test Method for Flexural Toughness and First-Crack Strength of Fiber-Reinforced Concrete (povuena 2006.g., bez zamjene) [11] Testing of fibre reinforced shotcrete Byggforsk, Norwegian building research institute, Report O-11211 3E, 2004. [12] Fibre reinforced shotcrete tests with Enduro 600, TSE Report Number 184B, 2007. [13] Concrete Society Technical Report No.65, Guidance on the use of Macro-synthetic Fibre Reinforced Concrete, 2007. [14] Concrete Society Technical Report No.56, Construction and repair with wet-process sprayed concrete and mortar, 2002.

[7]

68

GRAEVINAR 63 (2011) 1, 63-68