ERRESTAURAZIOA (1874-1923)

Aurretik: Seiurteko Demokratikoa: I. Errepublika o Martnez Camposen estatu golpearekin amaitu: ondoren Alfonso XVII.aren erregetza E!!ES"A#!A$I%A %ndoren: &'()tik aurrera: *rimo de !i+eraren diktadura Esana,ia: dinastia borbondarraren monarkia berrezarri: o Alfonso XII o M. -ristina .aurrekoaren emaztea/ o Alfonso XIII .aurrekoen semea/

Aspektu politikoa

Monarkia konstituzionala0 liberala Cano+as del Castillo ministrotzat: kontserbadorea Ca o!ase siste"a politikoa: o #ipa$ti%is"oa oinarrituta: 1Alderdi nagusien t2andaketa ematen zen 1*artido politikoak beti ko tse$&ako$$a edo li&e$alak izan be,ar ziren 1*artidu kontserbakorrarekin ,asi zen 1-ontserbakorraren liderra: Ca o!as 13iberalaren liderra: Sa'asta 14orretarako ,auteskundeak manipulatuta: &/ -azikismoa: (a)ikeak: nekazal ingurunetako aberatsak0 bertako bizitzak kontrolatzen zituztenak0 partido politiko konkretu bat bozkatzeko ,erritarrak me,atsatzen zituztenak (/ *ut+e$a)oa: manipulazioa

o Abian 5arri: &678ko (o stitu)ioa 13iberala 1Sufragio sentsitarioa 1Estatu konfesionala: erli5io katolikoa erli5io bakarra0 estatuak babestua. 19otere banaketa onartu: a. 9etearazlea: erregea b. :udiziala: epaileek ;. 3egegilea: 9ikameralismoa: botere legegilean bi ganbara: senatua .erregeak aukeratu/ eta diputatuen kongresua .,auteskundeen bidez aukeratua/ 1Eskubideak

o Oi a$$i so)iala: Cano+asen sistemaren aldekoak 1%ligarkia0 Aristokrazia 1Industria eta finantza mundukoak 13ur5abe ,andiak 1E5erzitua

o Oposi)ioa , 1-arlistak .ez zen beren erregea/ 1Errepublikarrak .*i i Margal0 Castelar</ eragin ,andia izan zuen ,oriek oposizioak 1Intelektualak 1=azionalistak ez dira monarkiaren aurkakoak

katolikoak kontserbakorrak ez dute liberalismoa na,i a.katalanak i.lotura !enai2en>arekin ii.monresako oinarriak iii.na,iko kontserbakorra &.gailegoak i. ,autatu !e2urdimentala indartsu ii. indartu XX.mendean -.euskaldunak i.euskal foruak galdu ondoren indartu ii. liberalismoaren aurka iii.liderra Sabino Arana i+.,auteskundeetan parte ,artu

1Sozialistak .errepublikarrak dira/ a.,auteskundetan parte ,artu b.sistema aldatu na,i ;.sortu *S%E .partidu politikoa&67'/ eta #?".sindikatua &666/ d.le,en diputatua &'&@1 *ablo Iglesias 1Anarkistak a.5oku politikoan ez zuten parte ,artzen0 b.ekintza biolentoak egiten zituzten0 ;.ez ziren onartzen: AI" sindikato anarkista ilegalizatu d.nekazal eremuetan indartsu. 13angile mugimenduko alderdiak

Aspektu eko o"ikoa

?arapen industriala periferianA Madrilen o 9izkaian0 ?ipuzkoan0 -atalunian0 Asturias< AMadrid Sektoreen egoera o nekazaritza tradizionala 1*opulazio ge,iena sektore ,onetan o meategiak atzerritarren eskuetan o merkataritza poliki poliki garatzen o industrializazioa Euskal 4errian.90?/ B -atalunian o burdinbideak km ge,iago o itsasuntzietan ,obekuntzak0 portuetan ere bai.

&676an onartu euskal probintziei kontzertu ekonomikoa o &678an foruak deuseztatu: baina kontzertu ekonomikoa onartu: liberal burgesak baimen ,onekin pozik.

.i)a$tea,

?izarte mota: klase gizartea o 9erdintasuna legearen aurrean

9ereiztu: ondasunen arabera: o ?oi mailako klaseak =ekazal lur 5abeak %ligarkak: industria edo finantza mundukoak Erdi mailako klaseak: 1kualifikatuak0 funtzionarioak0 enplegatuak< 1Euskal nazionalismoa bultzatu: bertatik irten euskal lider nazionalistak 9e,e mailako klaseak langileria: 1talderik ,andiena 1Industrietakoa: nola biziC bizi baldintza t2arrak0 diru gut2i irabazi0 et2e berean familia ugari0 ,igiene falta.gai2otasunak zabaldu0 bizi it2aropena ba2ua/ 1nekazaritzakoa: baldintzak ez ziren ,ain t2arrak. 1analfabeto kopuru ,andia

(ultu$a, Aldaketak liberalekin: o Eskolak0 osasuna0 ikerketak0 inbestigazioak< bultzatu diru laguntzen bidez. o 9i korronte literario: erromantizismoa0 realismoa eta mende bukaeran erregenerazionismoa1 eragin1 '6ko belaunaldia

E$$e'i"e a$e (e$$estau$a)ioa$e ) &ilakae$a

&.

A3D%=S% XII. .&67E1&66F/ 4asi bere agintaldia Cano+asekin: ,asi t2andakatze sistema Arazoak karlistekin 4elburua: bakea lortzea karlistekin eta kuban o -arlistekin: le,enengo gerra amaitu: &678 Euskal lurraldean gerra amaieran0 ,auek era konbentzitu -ontzertu ekonomikoen abantailaz o kuban: aldarrikapen independistak zeuden azkenean lortu $an5oko itunean: autonomia0 esklabutza deuseztea0 politikan kreolak .,an zeuden espaGolak/ goi karguetara ?ero gobernura Sagasta igo ?ero berriro kontserbadoreak

(. MA!IA -!IS"I=A!E= E!!E?I=A%!DE"$A .&66F1&'@(/

Alfonso XII.a ,il zenean ,aurdun zegoen bere emazteak ,artu zuen kargua. Errestaurazioko t2andakatze sistemarekin 5arraitu o Cano+asB Sagasta o *ardoko itunean Maria -ristinaren alde agertu o 4asi gobernatzen: SA?AS"A!E-I=: bultzatu erreformak .sufragio unibertsala0 trenbideen eraikuntza eta industria bultzatu</

%posizio ,andia 5asan o -arlistak

o Doruzaleak .askok ikusi zuten nazionalismoarekin bat zeozela/ o Ez ,ainbeste errepublikarren aldetik .a,ulduta/ o Indartuta zeuden nazionalistengatik 1 AD9 1 ?amazada: mugimendu aurrenazionalistak izan zirela esaten da0 kontzertu ekonomikoak zalantzan 5arri zituen ?amaza ministroaren aurka 5oan 1Sanrokada: foruen eta euskalduntasunaren aldeko alt2amendua o Indartuta zeuden sozialistengandik o 3angile mugimenduak .mitinak0 manifestazioak0 atentatuak</

9/01a"a$ka%ako k$isia o eko o"ia$e k$isia 1nekazaritzako produkzioa 5eitsi0 prezioak 5aitsi< gosea 1katalunia0 9ilboko industrietako 5abeek eskatu babes neurriak protekzionismoa.&6'&an lortu/ Hsalbuespena: burdinbideetan inbertitzen zuten kanpo enpresak 1langile mugimenduak protestak bideratu. o politika 98ko k$isia 1kolonien galerarekin lotu 1Espainia kolonialismoan murgilduta 1Aurretiko inperioa ez zeukan noskiI baina bai ,ainbat kolonia 1-olonietako alt2amenduak ekarri1 ,auen askapena 1Egoera: -oban interesatuta AE9 .azukrea0 mineralak</ eta Martik .mugimendu independisten liderra/ bultzatu edo lagundu mugimendu independista. 1Cuba independente: &6'6 1AE9ri utzi : ?uan0 *to !i;o0 Dilipinak 1Alemaniari saldu .pazifikoan/ : -arolina irlak0 Mariana0 *alaos 1Espainia itsasos bestaldeko kolonien gabe geratu zen '6an

E$$e'e e$a)io is"oa .:uaJuin Costa/ o Mugimendu kulturala o Errestaurazio sistema .Cano+asena/ kritikatu 9ipartidismoa -azikismoa

o o

Eragina izan zuen '6ko belaunaldian .intelektualak0 idazleak</ Errestaurazioa na,i