121

"POSTMODERN" DARBEYE DRENEN ROMAN

Bin Hznl Haz'da Belirsizliin Bilgelii
imen Gnay

in Gneten sonraki nc dnyada yayoruz. Numarada. Kimse bize ne yapacamz sylemiyor. / Bize saymay reten insanlar ok nazik davrandlar. / Her zaman gitme zamandr. / Yamur yaarsa, emsiyen ya vardr ya da yok. / Rzgr apkan uuruyor. / Gne de doar. / Keke yldzlar bizi birbirlerine tarif etmeseler; keke bunu kendimiz yapsak. / Glgenin nnden ko. / Hi olmazsa on ylda bir g gsteren kz karde iyi bir kz kardetir. / Manzara motorize. / Tren gittii yere gtrr seni. / Sular arasnda kprler. / Geni beton dzlklerde uaa doru babozuk yryen ahali. / Sen ortadan kaybolduunda apkanla ayakkablarnn neye benzeyeceini unutma. / Havada yzen szckler bile mavi glge yapar. / Tad gzelse yeriz. / Yapraklar dyor. Meseleleri izah et. / Lzumlu eyleri topla. / Hey Biliyor Musun? Neyi? Konumay rendim. Harika. / Kafas tamamlanmam kii gzyalarna bouldu. / Derken bebek ne yapabilirdi? Hibir ey. / Yat uyu. / ortla harika grnyorsun. Bayrak da harika grnyor. / Herkes patlamalara bayld. / Uyanma vakti. / Ama ryalara alsan daha iyi. Bob Perelman. Primer

Bu balantsz cmleler arasndan, in'in Amerika ve Rusya'dan sonra nc g olarak ortaya kt bir zamann rettii yeni ve diri dnya tasarsnn heyecann yakalama zlemini, Bob Perelman'n "in mahallesinde gezinirken karlat ve idyogramatik balklarn anlalmaz bulduu bir fotoraf kitabn an[latt]" gerei glgeliyor (Jameson 89). Bugn artk, modern dnya tasarsnn sunduu gerek kavram elimizden kayp gitti; Jameson, bu kopmay salt kltrel bir mesele olarak ele almann eksikliini u szlerle dile getirmektedir:
Gerekten de ister mjde havasnda, isterse ahlaki irenme ve red dilinde su* 8-10 Mays 2000 tarihinde Bilkent niversitesi'nde dzenlenen Gen Eletirmenler Sempozyumu'nda sunulan "Bin Hznl Haz'da Belirsizliin Bilgelii" balkl bildirinin gzden geirilmi eklidir.

122

Defter

nulsun postmoderne ilikin teoriler, en nl ismi "post-endstriyel toplum" (Daniel Bell) olan, ama sk sk tketici toplumu, medya toplumu, enformasyon toplumu, elektronik toplum, ileri teknolojik toplum, vb. diye adlandrlan yepyeni bir toplum tipinin gelip yerletiini bize duyuran btn o daha iddial sosyolojik genellemelerle byk bir ailevi benzerlik gsteriyorlar. (61)

Bu yaznn amac postmodern'i konumlandrmak deil; kukusuz bu daha kapsaml bir alma gerektirir. Burada ama, bu corafyadaki yerleik gerek anlayndan yola karak, Hasan Ali Topta'n Bin Hznl Haz adl roman balamnda, Jameson'un szn ettii yepyeni toplumun bir yesi olan yazarn Trk yaznndaki duruunu belirlemek. Cevabn bulmaya altmz soru, Trk roman sz konusu olduunda, d dnya ile rten bir anlatmn nereye kadar vazgeilesi olduudur. "Cervantes'in Hor Grlen Miras" balkl yazsnda, insann elinde artk tek kesinlik olarak "belirsizliin bilgelii"nin kaldn iddia eden Milan Kundera'nn (Kundera 14) bu noktadan hareketle Franz Kafka'y "roman tarihindeki yeni ynelim" (34) olarak iaretlediini biliyoruz. Szn ettiimiz yazsnda Kundera, romann artk gereklii deil, "insan olanaklarnn alan" olarak tanmlad varoluu incelediini vurgulamaktadr srarla (53). Todorov da, doal bir dnyann arka plannda alglanan esrarengiz olaylarla ilerleyen eski fantastiin, betimlenen dnyann tmyle tuhaf olduu Kafka anlatlar sayesinde yeni bir ynelim kazandn belirtmektedir (Todorov 9). Todorov'a gre, "dourduu ikircikle gerekle gerekd arasndaki azaltlamayan kartln varln" sorgulayan yaptlarn yaratt belirsiz izlenim, "gerekle gerekd arasndaki snrn sorgulanmas orannda mkemmel bir edebiyat rneini temsil e[tmektedir]" (9). Artk "metnin saysz alegorik yorumu yaplabil[mekte]; ama metin, bunlardan herhangi birini onaylayacak hibir ak iaret ver[memektedir]" (10). Gzlerimizi Trk yaznna evirdiimizde ise, ok az sayda yazarn insan olanaklarnn alann kefe kmaya cesaret edebildiini gryoruz. Tutunamayanlar'da kk burjuva/aydn kavramlarn sorgularken delilii de bir olanak olarak sunan Ouz Atay, eletirmenlerce kendine kapanan bir "kara anlat" olarak (Gm 79) tanmlanan Buzul ann Virs'nde okuru bir anaforun iine eken Vs'at O. Bener ve Gece'de belirsizliin dnyasna adm atan Bilge Karasu gibi, buna cesaret edenler de anlalmaz olmakla sulanmlardr. Dilin snrlarnda gezinen bir yazar olan Hasan Ali Topta da Trk romanndaki yerleik gerekilik anlayn zorlayanlar-

"Postmodern" Darbeye Direnen Roman

123

dandr. Gerekd olan sanki olaanst hi bir yan yokmucasna betimleyerek, gndelik yaamn o ana dek alglanmam yanlarn duyumsatan Topta, bu zelliiyle Kafka'ya en ok yaklaan isimlerden biridir. Hasan Ali Topta'n slubunu belirleyen en nemli zellik, kurguda ve dilde ok katmanllktr; bu nedenle Topta'n anlatlar da zor anlalr metinler olarak kabul edilmi, yeterince okunup tartlmamtr. 1958, al (Denizli) doumlu olan Hasan Ali Topta, 70'lerden beri geceleri yazdn sylyor; bugn bir devlet dairesinde srdrd memuriyetiyle de Kafka'y hatrlatan yazarn gemiinde, dolmu muavinliinden inaat iiliine eitli deneyimler bulunmaktadr. Topta, 1994 ylnda Yunus Nadi Roman dl'n kazanan Glgesizler ile birlikte, geni bir okur kitlesi tarafndan tannd. Bu romann ardndan, 1996 ylnda, yazarn nc roman Kayp Hayaller Kitab'n da yaynlayan Can Yaynlar'nn, Topta'n son roman Bin Hznl Haz' fazla karmak bularak geri evirmesi, bugn bu corafyada roman sanatndan neler beklendiini tartmak iin iyi bir k noktas olabilir. Nitekim, yazarla yaplm eitli rportajlardan, kendisine Ahmet Altan veya Buket Uzuner gibi yazmasnn tlendiini reniyoruz. Hem yazsn hem de yaamn poplerliin uzanda bir yerlerde tutmaya alan Topta'n bu postmodern darbeye direnii, bugn bize Bin Hznl Haz' okuma ve bu sorular sorma frsatn veriyor. Gelenekselin dna kmaya alan her yaklam postmodern midir? Modern, ne zaman bu kadar dogmatik bir gereklik haline geldi ve sinsice yaamlarmza yerleti? lk roman Sonsuzlua Nokta'da, okurlar bir trafik kazas sonucunda yataa mahkm olan eski bir devrimcinin bilincine tayan Topta, zaman dzleminde yaratt paralanm kurguyla, roman boyunca izlediimiz karakterlerin kimliklerini baaryla gizlemitir. Zaman kurgusundaki bu ok katmanllk, yazarn ikinci roman Glgesizler'de de grlr. Kentteki bir berber dkkn ile insanlarn birer birer kaybolduu bir ky arasnda gidip gelen Glgesizler'in okuyucusu, gerekle d arasndaki snrda dolamaktadr; benzer ekilde, Kayp Hayaller Kitab'nda, kk bir kasabada eski bir akn izini sren okur, kiilerin ve yklerinin rtmesiyle, kendisini bir labirentte bulur. Topta'n srad kurgularyla okuru fantastik dnyalara eken romanlarnn ortak zellii, bu romanlarda toplumsal sorunlarn bireyler balamnda rtk olarak ilenmesidir. Sonsuzlua Nokta'da evlilik kurumu, renci olaylar ve isizlik gibi motifler etrafnda ekillenen birey-

124

Defter

sel hesaplama, Glgesizler ve Kayp Hayaller Kitab'nda da yalnzlk ve korku iindeki bireyin, hepsi birbirine benzeyen insanlarn oluturduu bir topluluk karsndaki kstrlml ile belirginlemektedir. Topta'n romanlar arasnda biimsel benzerlikler de bulunmaktadr; srekli bir kszl, bir kstrlml imleyen dngsel kurgular, tm romanlarda iirsel bir dille btnleir. Zaman ve meknn somut bir ekilde tanmlanmas, olaylar arasndaki neden-sonu ilikilerinin kurulmas ve karakterlerin kiilik zelliklerinin betimlenmesi gibi unsurlar, gerekle d arasndaki snrn ortadan kalkt bu romanlarda, eskiden olduu gibi nemli deildir. Hasan Ali Topta, son roman Bin Hznl Haz'da da, okura neyin gerek olduu sorusunu tekrar tekrar sordurmaktadr. Yaam yazmakla e tutan Topta'n, varln szcklere indirgendii iirsel bir dille yazmay tercih etmesi, aslnda yazarn yaam ve yazn arasnda kurduu zdelii yaptlarnda somutlatrma arzusunu yanstyor. Yazarn 1993'te baslan Yalnzlklar adl iir kitab, Topta'n yaamna sinen ve tm yaptlarna egemen olan en byk deneyimi yalnzln alglan zerine aforizmalardan olumaktadr. Kitabn ad, daha en batan, sonuna bir oul eki takp "yalnzlk" kavramn sorgulanr klan Topta'a dair nemli bir ipucu veriyor; Yalnzlklar, Hasan Ali Topta'n kelimelerle oynamay ve insanlar artmay sevdiinin en ak kantdr. Bir dier kant da kar taraf sunuyor; Topta'n krk dizelerin kendisinden habersiz birletirilerek basldn syledii bu iir kitab ve Bin Hznl Haz' "bu kitap yanl baslm; cmleler, harfler birbirine karm" diyerek kitaplara geri getiren kimi okurlar da, "modern"in yolunun bir ekilde tkandn kantlamakta, "modernizm"in giderek dogmatikleen ynn gzler nne sermektedir. Hasan Ali Topta'a gre gerekliin bir rn olarak dayatlan anlam aslnda belirsizdir; okuma eylemi srasnda okurun belleinde retilen anlamla rtme ihtimalinin roman olan Bin Hznl Haz da, tam da bu nedenle, bu rtmenin olduu noktada sona ermektedir. Bin Hznl Haz'da merak esini baaryla kullanmasna ramen Topta, bu eyi besleyecek organik bir olay rgs kurmaktan kanmtr; episodik bir yapya sahip olan bu romann blmleri, tekrar eden imgeler araclyla birbirine eklemlenmektedir. Bin Hznl Haz, sonradan adnn Alaaddin olduunu reneceimiz bir kiinin, her gn cinayetlerin ilendii, insanlarn giderek hissizletii, kan glne dnm bir ehirde kendisini ne kadar ks-

"Postmodern" Darbeye Direnen Roman

125

trlm hissettiini anlatmasyla balar. ehre dair sylenenler, daha ok postmodern kltrn parodisini yapmak iin bir araya getirilmi unsurlar andrr; ehir hayatna, baat esi zevk olan bir vahet ve pornografi hkimdir. lenen cinayetler her gn televizyondan da yaynlanmakta ve tm insanlar gibi Alaaddin de bu kanl cinayet grntlerini seyretmektedir. Araya reklamlarn girmesiyle anlat dzleminde bir kayma olur ve sloganlar Alaaddin'in anlattklarna karmaya balarlar. Okur, Alaaddin'in yarm kalm cmlelerini tamamlamak ve reklam sloganlarnn hepsi birbirine karan sesini, eksik braklan ya da bitiik yazlan kelimeler arasndan semek durumunda kalr. lk blmn sonunda, Alaaddin'in anlattklarnn aslnda ikinci bir kii tarafndan aktarld anlalr. Arada bir Alaaddin'in sesini duyduunu syleyen bu anlatc, Alaaddin'i beklerken oturduu terastan grnenleri anlatmaya koyulur. Bu andan itibaren, roman boyunca anlat dzlemi pek ok kez fantastie kayar; ancak bu durumlar anlatcnn dleri diye yorumlamak da imknsz klnmtr. nk anlatc, kimi zaman Alaaddin'in yokluunda dler kurarak avunmaya altn sylese bile, szlerini ve edimlerini mulaklatrmakta, en ok "bilmiyorum" szn tekrar etmektedir. "Bu szleri o srada yavaa mrldandm m, kendimi tutamayp yaprak yaprak titreyen karanlk bir sesle haykrdm m, yoksa yalnzca dndm de iimdeki sesin aniden darya kp merdivenin basamaklarnda yanklandn m sandm bilmiyorum." (Topta 32). Anlatcnn arada bir iine ekildii bu "gerekd" dnyadan syrlp Alaaddin'i bulmak amacyla sokaa kmasyla bir aray balar. Bu aray motifi, okuyucuya organik bir olay rgs sunmasa da, anlat dzleminde sona doru ilerleyen bir patikaya iaret etmektedir. Alaaddin'in peine den anlatc Motel ROM'a srklenir; Motel ROM'daki kadn, etrafta bir sr Alaaddin olduunu syler ve anlatcy Alaaddin'i kafasnda yaratmakla sular.
Byk, ama ok byk bir felaketin eiindeymiim gibi, gzlerime ac ac bakt; peki nasl bulacaksn onu? Arada bir sesini iitiyorum, dedim. Baklar bulutland birden; sesini iitiyorum da ne demek oluyor imdi, hani yzn hi grmemitin? Grmedim, dedim, yalnzca zaman zaman sesini iitiyorum. D gibi mi, dedi. Hayr, dedim; basbaya gerek gibi. Ayn ey ite, diye homurdand. (42)

D ile gerein ayn ey olabilecei iddias, gerek kavramnn geleneksel almlann ortadan kaldrr, bylece anlatnn tutarl bir zaman-mekn dzleminde ilerledii noktalarda bile anlatlanlarn gereklii sorunsallat-

126

Defter

rlm olur. Anlatc, roman boyunca pek ok yerde edimlerini mulaklatrr; kimi zaman olanlar "daha dorusu" (79) deyip yeni batan ve ok baka bir biimde anlatr, kimi zaman da "[byle] desem herhalde daha doru olur" (62) ya da "size [byle] demek zorundaym" der (27). "Belki", "szgelimi" ve "sanki" geninde ilerleyen Bin Hznl Haz'da neyin "gerek" olduu asla anlalmaz. Bin Hznl Haz'da anlatcnn ve Alaaddin'in aslnda neleri simgelediine dair en ak ipucu, anlatcnn ormanda kaybolduu blmde verilmektedir. Ormanda Hansel ile Gretel'e, Krmz Balkl Kz'a ve Krk Haramiler'e rastlayan anlatc, biraz daha ilerleyince bir yeldeirmeni grr ve ok gemeden de karsna bir valye kar. Anlatc, bu sefer de Don Kiot'un zrhnn kartt seslerin peine taklr ve dsel bir zamana geer.
Sonra ite bu hayat byle ykselirken, btn bu olup bitenlere fena halde ierlemi gibi, birdenbire zrhndan angr ungur sesler dklen lgn bir valye kt ortaya; peindeki adamyla birlikte tozu dumana katarak geldi, be adm temde durdu... Zrhn eitli yerlerinden, neredeyse iniltiyi andran birtakm kfl gcrtlar dklyordu. Kulak verip dikkat kesilince, kimi zaman da ok uzak bir zamann derinliklerinde kalm fkeli haykrlara benziyordu bu gcrtlar, gzyalar arasnda zonklayan irili ufakl hkrklara, rengini yitirmi ihanet fsltlarna, budalaca srp giden sohbetlere, sevime seslerine, uyuyan milyonlarca kiinin horultusuna, ya da kaplarn, duvarlarn ve kaln kaln perdelerle kaln kaln zamanlarn gerisinden iitilip de bir trl anlalamayan, mzmz konumalara benziyordu. yle ki, o srada btn bu seslere bakp, zrhn iinde milyonlarca kiinin yaad sanlabilirdi. Dahas bu milyonlarca kiinin, sanki lgn bir valye grnts halinde gelip oradaki lmn karsna dikildiklerinden hi haberleri yokmu gibi, hl zrhn iindeki karanlkta gnlk yaamlarn kaytszca srdrdkleri, yani hl aptalca eylere glyor, budalaca konular konuuyor, boaz boaza dvyor, arada bir seviiyor, ie gidiyor, iten geliyor, ya da tencere tabak grltleri arasnda kaybolan evlerine srekli girip kyor olduklar bile dnlebilirdi. (82)

Bir sre sonra anlatc, sanki kendisine zerinde bir zrh, elinde de bir mzrak varm gibi geldiini sylemeye ve Don Kiot klna brnmeye balar. "Kafasndaki belirsizlikle ormann belirsizlii arasnda tpk bir belirsizlik bilgesi gibi dur[an]" Don Kiot imgesiyle btnleen anlatc, "roman"n gemiten yanklanan sesi olduunu ortaya koyar bylece (83). Alaaddin'i arayn anlatcy getirdii son nokta, ortaa kentlerini andran bir yerdir; ancak bu ehir betimlenirken araya gkdelenler, banka ubeleri ve alveri merkezleri karr. Bu iki meknn rtmesiyle anlat, bir

"Postmodern" Darbeye Direnen Roman

127

yzn balad noktaya dner; nk bu ehrin aslnda anlatcnn romann banda bahsettii ehir olduu belirginleir. Yzyllar sonra gstericilerin polis panzerlerinden kat ehir meydannda, yedi l ve balarnda da alayan kadnlar vardr. Zamandaki paralanmlk, giderek zamann ortadan kalkt bir hal alr ve gstericiler tekrar meydana doluurlar; ehrin lunaparknn grlts, maheri kalabaln grltsne karr. Yedi lden en gen olannn hikyesini anlatmaya karar verdiini syleyen anlatc, bu lnn Alaaddin olduunu iddia eder:
Benim kimi zaman gzn budaktan saknmayan zorlu bir cengvere, kimi zaman kadns davranlar sergileyen cariye yzl mahup bir ehzadeye, kimi zaman hedefini arm bir deli oka, kendi karanlna eilmi bir nazl dala, ya da lo saray kelerinde kflenen sabr dalar arasnda binbir zahmetle yetitirilmi bir gonca gle benzeteceim bu gencin ad da, hi kukusuz Alaaddin olur. (96)

Anlatcnn, yedi lnn en gen olannn hikyesini anlatmaya karar verip bu genci Alaaddin olarak adlandrd noktadan itibaren, Bin Hznl Haz'da dilin herhangi bir gerei yanstmad, fakat onu bir olanak olarak Derrida'nn deyimiyle kurduu iyice belirginleir. Anlat ilk defa, anlatcnn iradesinin hkimiyetinin hissedildii noktada, hibir kukuya imkn vermeyen bir kesinlik kazanr. Artk anlat, kendisini anlatmaktadr. Alaaddin'in kardei taht ele geirmitir ve tm kentte Alaaddin'i aratmaktadr:
Ola ki, artk siz hikyenin burasnda, yryp getii yerlere mor dalarn gizemli kokularn saan o srma sal Tatar kznn, herkesin Alaaddin'e benzedii bu kukular ve korkular ehrinde olup bitenler yznden bir gn dilini tutamayp mahzende gizlenen Alaaddin'i ele vereceini, sonra da Alaaddin'in karanlkta rm ufack bir korku yuma halinde merdiven basamaklarndan srklenip apar topar kardeinin huzuruna getirileceini ve hemen kap arkasnda hazr bekleyen dilleri koparlm palabykl cellatlarca, sorgusuz sualsiz boynunun vurulacan dnrsnz. (106)

Alaaddin'in mahzendeki tutsakl, romann banda ehirde hissettiini syledii kstrlmla denk dmektedir; dngnn tamamlanmak zere olduu bylece ortaya kar. Anlatc, Alaaddin'e yemek gtren Tatar kzn okurun gznde pheli klarak, okuyucularn beklentilerini biimlendirmeye koyulur. ok gemeden bu mdahale, anlatnn akn deitirir; Tatar kz, kendisinden phelenen birinin saldrs sonucunda bir cinayete kurban gider. Anlatc, karanlk mahzende cinayeti ileyenin yz-

128

Defter

nn grnmediini sylemesine karn, ktil olarak Alaaddin'i ortaya atar:

Bu durumda siz, hi kukusuz tpk benim gibi, kimi zaman harflerin harf sretinde belirip kaybolan titreimlerine, kimi zaman gzlerinizin nnden akp giden kelime katarlarnn arkasna, kimi zaman da apayr birer kelime edasyla uuldayan kelimeler arasndaki boluklarn iine eilip mahzenin karanlndaki o yzn kime ait olduunu grmeye, gremeyince de iddetle merak etmeye balarsnz. Hatta, sizi gene size getirmek zere sizden alp sessiz sedasz hikyenin derinliklerine biraz daha ekecek olan bu merak, kelimelerin kendi hikyeleri arasnda gitgide arsz bir sarmak gibi dallanp budaklanarak, sonunda, o yzn Alaaddin'e ait olabilecei kukusunu bile dourur. (108)

Dardan habersiz bir ekilde mahzende saklanan, Tatar kznn getirdii yemeklerle yaamn srdren ve ne olup bittiini yine ondan renen Alaaddin'in Tatar kz hakknda, okuyucunun iinde uyanan pheye benzer bir phe duyabilmesi, ancak onun da bu anlatnn okuyucusu olmasyla mmkn olacandan, Alaaddin'in aslnda okur olduu ortaya km olur. Btn bu aray, bu yolculuk, okuru bulmak iindir. Roman boyunca Alaaddin'i arayan anlatc ise kimi yerde yazar, kimi yerde de anlatnn kendisidir. Bu ikizlik, bir yandan yazarn anlatnn yaratlmas srecinde aslnda yazdklarna dnmekte olduuna vurgu yaparken, dier yandan da yazarn kendisini kiisel olarak tanmayan insanlar tarafndan ister istemez yazdklarndan ibaret klndna iaret eder. Tatar kznn lmyle kendisini "belleindeki gemite" (116) bulan Alaaddin, son blmde "yazn"n etrafnda dnd soruyu sorar: "Hayat nedir?" Tam da Kundera'nn dedii gibi, gerei deil ama varoluu aklamann peindeki romann da sorusudur bu; ancak cevapsz kalacaktr. Alaaddin'e romann sonunda "Hayat nedir diye sorarsan, bilmiyorum evlat" (117) diyen Haraptarl Nfi de okura, elindekinin eninde sonunda bir roman olduunu hatrlatr. Tarih boyunca eitli anlatlarn iinden geerek okurunu arayan bu anlat, onu bulduu noktada da sona erer, yani anlatcnn bir roman kiisi gibi kurmacaya katld ve Alaaddin'le gzgze geldii anda. Haraptarl Nfi'nin romanda cevaplayamad sorunun yantn, kitabn kapana gizleyen Topta da, okuru, roman ilk eline ald noktaya geri gtrr: Bala. Hayat, bin hznl hazdr. Gsteri dergisinde yaymlanan bir rportajnda, Bin Hznl Haz'n "bir yanyla roman sanat zerine yazlm bir roman" olduunu syleyen Topta, "son cmlesine kadar kahramann arayan" metnin, onu ararken "kahramana dntn" ve bu serven boyunca hem hayatn hem de

"Postmodern" Darbeye Direnen Roman

129

gemi anlatlarn iinden getiini belirtmektedir; yazara gre Bin Hznl Haz, "Hasan Ali Topta'n romandan ne beklediinin de romandr" (alar 30). Topta'n hereye ramen okurunu arayan bir roman kurgulam olmas, retilen gereklerin Baudrillard'n deyimiyle simlasyon'un krallnda bile, ortak bir gerek paydas bulunabilecei ihtimaline "tutunduunu" gstermektedir; bu nedenle yazar gerek kavramn yrrlkten kaldran postmodern bak asnn bir temsilcisi olarak grmemek gerekiyor. D dnya ile rten anlat, okurla iletiim kurma abasn ortadan kaldrmaya niyetlenmedii srece vazgeilesi 'dir; bu aba ortadan kaldrld anda ise romann varoluuna ilikin en nemli unsur yok edilmi olacaktr. "Belirsizliin bilgelii" elimizde kalan tek kesinlik olsa da, Bin Hznl Haz'da hl bir buluma noktas konumundadr. Buradaki ironinin bir benzeri, tam da "yalnzlk" kelimesinin sonuna oul ekinin eklendii noktada olumaktadr; bu ek, yalnzl bir olanak olarak ortadan kaldrmay baaramaz. Benzer bir ekilde, belirsizliin artk bilgelik kabul edildii bir zamanda bile, insanlar aresizce bunu paylamak ve bu bilgelie bir kesinlik atfederek onu merulatrmak istemektedirler. inde, Alaaddin ile ona Motel ROM'un yerini tarif eden garson ve yine Alaaddin ile Motel ROM'daki kadn arasnda geenlerden baka diyaloun bulunmad bu roman, insanlar arasndaki iletiimsizlii vurgulad kadar, iletiim abasnn sessiz direniini de ortaya koymaktadr. Btn bunlara ek olarak, Topta'n, daha nceki romanlarnda olduu gibi Bin Hznl Haz'da da, parmayla gstermeden de olsa, d dnyaya ilikin baz gerekliklere iaret ettiini de sylemek gerekiyor. Fonda beliren ehir kltr, gkdelenler, TV bamll, meydanlara taan renci olaylar, polisten dayak yiyen gstericiler, Bin Hznl Haz'da "anlat[nn], gereini insanlar birbirine balayan gndelik ayrntlarn iinde bul[duunu]" kantlamaktadr (Batur 50). Bir aray, bir cinayet, bir ak ile bir anda alelade bir macera roman tadn yakalayan bu romanda, serven anlatlarnn iinde "ylesine varolduunu" dndmz, ou kez de "gzmzden kaacak nemsizlikte" olan kimi elerin aslnda "belkemii nitelii al[abilecek]" eler olduunu da dnmeliyiz (Batur 50). Hem Borges'de hem de Tanpnar'da karmza kan zaman metaforu, Kafka'nn ve Cervantes'in dle gerein arasna skan byl dnyalar ve Ouz Atay'n Tutunamayanlar'da baaryla kulland belirsizlik boyutunun oluturduu temel zerinde ykselen Bin Hznl Haz, yazn eletirisinin

130

Defter

bugne dek sorduu eitli sorularn iinden geerek ilerlemekte ve yazarn, okurun ve romann iradelerini sorgulamaktadr. En son varlan noktada, bu iradenin ortak hkimiyeti kabul edilmi olur: Yazarn iradesi, arka arkaya dizilen szcklerden bir roman oluturulamayaca iin; okurun iradesi, roman ne olursa olsun bir eit iletiim amac tad iin ve romann iradesi de kurgusal evrende, yazarn ve okurun her koulda buluaca ortak bir noktann varl imknsz olduu iin kabul edilir. Roman kuram zerine yaplan almalarn hemen hepsinde, romann kndaki temel metaforun yolculuk olduu belirtilmitir. Don Kiot'tan Bugne Roman adl kapsaml ve nitelikli almasnda bu metaforun izini sren Jale Parla, Trk romannn urak noktalarn baaryla ortaya koymaktadr. Parla'ya gre, eitli servenlerin elik ettii bu yolculukta okur, okuma edimi sresince bir zdeleme yaamaktadr. Bin Hznl Haz'da ise, okurdan okuduunun bir kurgu olduunu drstlkle kendisine anmsatan yazar takdir etmesi beklenmektedir; bu anlamda Bin Hznl Haz'n okuru, yazlanlarla zdelememesi istenen donanml bir okur. Bin Hznl Haz'n iradesini kabul edecei okur, sadece roman okuyacak bir okur deildir; yitik harfleri bulup yerine yerletirecek, cmleleri tamamlayacak ve bu romann tek bir anlam kalbna smasnn imknszln anlayacak biridir. Bir imknszl anlatmak iin bile olsa, okurla olan iletiimin izini sren Hasan Ali Topta, soylu bir ama uruna, elinde bir mzrakla yeldeirmenlerine saldrmaktadr. Jale Parla, "ancak kt metinler bitebilir; nk unutulurlar" (Parla, 342) diyerek Don Quijote'nin ilham kayna olduu romanlar sralyordu; Hasan Ali Topta'n Bin Hznl Haz' da, Italo Calvino'nun Bir K Gecesi Eer Bir Yolcu, Jorge Louis Borges'in Don Quijote Yazar Pierre Menard, Orhan Pamuk'un Beyaz Kale'si gibi eserlerin yanna adn yazdrmaktadr. Roman boyunca pek ok kez okura seslenen anlatc ve kendilerini "iinde deiik servenlere ait binlerce cmle tayan, yz virgllerle dolu upuzun bir cmle gibi hiss[ettiklerini]" (Topta 78) syleyen roman kiileri araclyla, romandaki dnyann dnda gelitii hatrlatlan Bin Hznl Haz, stkurmaca trnn doruklarnda geziniyor. Postmodernizme gelince, o bu corafyada kendisini henz yaynevlerinin yapt "darbe"lerde gstermeye almaktadr.

"Postmodern" Darbeye Direnen Roman

131

KAYNAKA Batur, Enis, "Serven Anlats ve Anlatnn Servenleri", Trk Dili 316 (Ocak 1979): 49-52. alar, Aziz, "nsann Isszlnn Romancs: Hasan Ali Topta", Gsteri 217 (Mart 2000): 28-31. Gm, Semih, Kara Anlat Yazar, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 1994. Jameson, Fredric, "Postmodernizm ya da Ge Kapitalizmin Kltrel Mant", Postmodernizm, ev. Deniz Erksan, haz. Necmi Zeka, stanbul: Ky Yaynlar, 1990, 59-116. Kundera, Milan, Roman Sanat, ev. smail Yerguz, stanbul: Afa Yaynlar, 1989. Parla, Jale, Don Kiot'tan Bugne Roman, stanbul: letiim Yaynlar, 2000. Todorov, Tzvetan, "Yazn ve Fantastik", ev. Sreyyya Evren, Varlk 1101 (Haziran 1999): 5-11. Topta, Hasan Ali, Bin Hznl Haz, stanbul: Adam Yaynlar, 1998.