DEJINY HUDBY III., zimn semester 2006/2007 1. K problmom terminolgie a periodiz !ie "la#i!izm$. %o!i lna &$n"!

!ia '$db(, zrod modern'o "on!ertn'o )i*ota a "on!ertn+!' in,tit-!i. * /ngli!"$, 0ran!-z#"$, zmen( *"$#$ dobo* e#teti!" n zor( 1 2. 3,eobe!n !'ara"teri#ti"a obdobia 4politi!", 'o#pod r#"e a #polo5en#" pomer( * 16. #toro5.7, 'la*n ideo* trend( 4o#*ietene!t*o, ra!ionalizm$#, #enz$alizm$#, %t$rm $nd Drang7, #pi#ba o '$dbe

K8/%I9I:;U% termn aplikovan z literatry - !la##i!$# (lat.) vzorov, dokonal - "la#i!"+ v eo!. "vzor dokonalosti#, esteti$ko-normatvna kate%&ria v ir om slova zmysle, 'odnotia$a ()nk$ia, nem)s sa vl)*ne vz+a'ova+ na o!do!ie klasi$izm) a len na ')d!) - "la#i!i#ti!"+ vz+a'),e sa na tl )r*it-'o o!do!ia, 'istori$ko-deskriptvna kate%&ria - pod.a /oet'e'o0 klasi$k 1 "zdrav#, romanti$k 1 "$'or# 'n)tie 2t)rm )nd 3ran% krza predromanti$k-'o o!do!ia </8/N=N> ?=>8 - rokoko tzv. $itov slo' (prevzat- z de,n )menia), za*iatok klasi$izm), o!do!ie medzi !arokom a klasi$izmom, $itov slo' 1 vrazovos+ (4.5'.6.7a$') - protiklad k tzv. "viazan-m)# kontrap)nkti$k-m) tl) (neme$k teoreti$i, 8.9.:arkp)r%) - vo 8ran$zsk) nov typ *loveka "%alantn m);# 1 ide<l vzdelan-'o, s$'opn-'o konverzova+, smerovanie k prirodzenosti, spont<nnosti, ,ednod)$'osti - =. :at'esson (za*. >?.st.) "na,%alantne, # skladatelia @ivaldi, Aelemann, BCndel, 2$arlatti..., "%alantn spDso! psania# ) .a$'til< z<!ava, !lzka a, .)Eom ')do!ne nevzdelanm - %alantn 1 a, prli n- ozdo!ovanie mel&die smer),e via$ k) komplikovanosti, zastaralosti - n<zvy zaviedol 6rnst 7)$ken (>F2G) z vtvarn-'o )menia @EAIBDI:C9I/ K8/%I9I:;U - vsledok z,ednod) en-'o prst)p) star e, 'istorio%ra(ie tzv. de,iny ')do!n$' %-niov0 za*. >7H0 (smr+ 7a$'a, ); 7a$' si )vedomoval, ;e sa kompon),e inak, ako on napr. ,e'o synoviaI) konie$ >?27 (smr+ 7eet'ovena, za*iatok romantizm)) - JK6I za*iatok klasi$izm) ); na za*. >?.st. nez<visle od 7a$'ove, smrti, konie$ a; v >F.st. "pre*nievanie# do romantizm) (smr+ 9e!era, 2$')!erta...) 1D2EFGE 16EHF1E 4161IJ7

ale!o0 20.-L0.r. >?.st. >?0H (6roi$a >?02-0L, >?>G konie$ Mapoleonsk$' vo,en) /8EJ >7H0 smr+ =.2.7a$'a >?27 smr+ K.v.7eet'ovena >?2? smr+ 8.2$')!erta (>?2> Narostrele$) - spo,enie de,n ')d!y s periodiz<$io) v eo!e$n$' de,n 2 eOtr-my tdi)m i!a z partitr ale!o stoto;Povanie periodiz<$ie de,n ')d!y s periodiz<$io) v eo!e$n$' de,n pravda ,e niekde )prostred 3n-torn 5lenenie

>

A/N> -

1DDEF1D61

3A9HB8N>

v etky vznamn- diela :ozarta a Baydna po r. >7?> kon tit)ovali vr$'oln klasi$isti$k tl, synt-za %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl), tzv. viedensk klasi$izm)s, 7eet'oven k nim nepatril, ale z ni$' vy$'<dzal n<zov "viedensk# klasi$izm)s presadzovanie @iedne ako $entra, potl<*anie vznam) ostatn$' $entier kry taliz<$ie klasi$isti$k-'o tl) 7l)me 'ovor o tzv. klasi$ko-romanti$ke, epo$'e a; do kon$a >F.st.

9H/A/K=EAI%=IK/ K8/%I9I%=I9KKHB ?=>8U - BQ:Q8RMMJ 2J3S7J v popred - :6KR3TJ ,eden ved$i 'las U akordi$k sprievod, kanta!ilita, ostatn- parametre ')do!ne, re*i sa podie.a, na ,e, ori%inalite, individ)alite - :6KQ3TVJ pozost<va z kr<tky$' sekov, rozdro!enos+ opak vo*i >F.st., motv t-me ne)st<la premena, variovanie, motivi$ko-temati$k< pr<$a - 5WTM4X5 56WTQ3T4TAY J 2Y:6AWT6 *lenenie na pravideln- seky (veta, (ormy, metr)m...) - BJW:RMTJ spoma.ovanie "'armoni$k-'o rytm)#, pomal ie zmeny 'armoni$k$' ()nk$i, A2-3-(A), na za*iatk) klasi$izm) t&niny s malm predznamenanm, d)rov- t&niny, diatonika, 2t)rmZ3ran% a, molov- t&niny, na kon$i klasi$izm) v etko, *aste, ie a, $'romatika - WYA:[2 di(eren$ovan, vy'!anie sa ne)st<lem) motori$k-m) plyn)ti) - 8QW:Y in tr)ment<lna ')d!a rovno$enn< s vok<lno) - 28 $ykli$k<, tektoni$k< (intro, eOpoz$ia, rozvedenie, reprza U koda), temati$k d)alizm)s 1 kontrast - nov- (ormy 24 (T. Jlle%ro, TT. pomal< *as+, TTT. :en)et ale!o 2$'erzo, T@. 8inale) pre rDzne o!sadenie, ;itkov< ')d!a0 seren<da, kas<$ia, divertimento kontrast rytm) po'y!ov, via$*as+ov- (ormy - $on$erto %rosso kon$ertantn< sym(&nia (2-L s&la) - triov< son<ta sl<*ikov- kvarteto - S:6MJ S@[VQ@\BQ T36]K[ klasi$k or$'ester, post)pn- roz irovanie U - in- n<stro,e (klarinet, lesn ro', !asetov ro' dy$'y ('lavne :ann'eim), v Aaliansk) sl<*iky) - 3YMJ:TVJ nie terasovit<, ale post)pn- dynami$k- zmeny ($res$., de$res$.), s)!ito a pod. %B9IC8N/ 0UNK9I/ HUDBYL - vz+a' ')d!y a spolo*nosti !ol zlo;it, de,iny ')d!y s zko spCt- s de,inami spolo*nosti 1 dialekti$k< vCz!a M panovn$ke dvory, .a$'ti$k- reziden$ie o!,edn<vky skladie!, $irkev kl< tory, post)pne a, me tianstvo dom<$e m)zi$rovanie - ')do!nk ,e v sl);!e .a$'ty, ale nem)s ak$eptova+ ,e, vk)s, zameriava sa na !)r;o<zn) spolo*nos+ - a!sol)tizm)s sa men na osvietenstvo re(ormy0 >7?> zr) enie poddanstva, Aoleran*n patent, >7?F @87W - element<rne prvky .)dov-'o )menia piesne, tan$e, me tianske tan$e, sal&nna ')d!a a dekoratvnos+ dvorn-'o tan$a spo,enie v ,ednoliaty tl klasi$ke, ')d!y, ktor< sa )silovala o )niverz<lnos+ a o!,ektvn) kr<s), m< spDso!i+ pD;itok amat-rom a )spoko,i+ znal$ov IN?=I=N= 3EAEJNKHB KBN9EA=U - zrod modern-'o kon$ertn-'o ;ivota a kon$ertn$' in tit$i v Jn%li$k) a 8ran$zsk) ')d!a pre$'<dza zo .a$'ti$k$' dvorov a kostolov do domov a kon$ertn$' s<l - dom<$e postavenie ')d!y dom<$e m)zi$rovanie - vere,n kon$ert pre irok platia$) vere,nos+0 >7>0 Kondn J$ademy o( Jn$ient :)si$ >72H 5ar; 4on$ertes spirit)elles (*o sa v 5ar;i spe ne )viedlo, !olo pop)l<rne v ade) Kipsko /rosses Vonzerte >77> @iedeP Aonk)nstler 2oziete >7F6 5ar; 4on$ertes des Jmade)s - Jn%li$ko U 8ran$zsko vzory pre ostatn- kra,iny

- =oze( TT. or%anizovanie kon$ertov 1 podnikanie, kon$erty a, v parko$' pre na,ni; ie vrstvy - )platnil sa podnikate.sk syst-m0 >. slo!odn )mele$ 'r< za 'onor<r 2. kon$ertn podnikate. (inan$),e a or%aniz),e kon$erty L. posl)$'<* plat - >62? T. opern- divadlo v 7en<tka$' 2an 4asiano - osamostatP),e sa interpret, ); neplat, ;e skladate. ,e a, interpretom, kry taliz),e sa pe$ializ<$ia - kritika dDsledok kon$ertov, prv ')do!n kriti$i !oli skladatelia

:;ENY 3KU%U, DBBB3K E%=E=I9KK NC:BAY - rozpad (e)dalizm), nov< spolo*ensk< vrstva !)r;o<zia (me tianstvo), rod sa kapitalizm)s 'lavn konz)ment )menia, post)pne sa eta!l),e nov< vrstva napCtie 30BA 41D6O7 vr$'oln- diela >?.st. vznikli do to'to rok) 7eet'oven 1 prv slo!odn )mele$ a!sol)tizm)s ^)dovt _T@. (8ran$zsko), kon tit)*n< monar$'ia osvietensk a!sol)tizm)s =oze( TT. (>7?0->7F0, Ba!s!)r%sk< monar$'ia, zr) enie poddanstva, Aoleran*n patent...) >776 Jmerika 3eklar<$ia .)dsk$' pr<v H8/3NK E%=E=I9KK NC:BAY - odvol<vka na anti$k- n<zory, 5yta%ore,$i *slo, propor$ia - 'arm&nia ako prostriedok, kt. sa vyva;), nezl)*ite.n- protiklady - doznieva a(ektov< te&ria, te&ria napodo!Povania vonka, e, prrody (konkr-tny$' zv)kov), vntorne, prrody, $ity, .)dsk- vntro - vrazov prin$p ne,de o v eo!e$ne platn- a(ekty, ale o s)!,ektvne vy,adrenie skladate.sk$' po$itov 0A/N9N:%KB - "deisti# 3avid B)me, @oltaire proti o(i$i<lnem) )*eni) $irkvi, presved*enie, ;e 7o' stvoril svet, ale Eale, sa oP nestar< - en$yklopedisti 3enis 3iderot, 3`Jlam!ert s'rn poznatkov vied, remesiel, )menia, =ean =a$a)es Wo)ssea), 4la)de :ontesa)ie "Q d)$') z<konov# (o spolo*enskom syst-me), @oltaire ostr< kritika $irkvi >7H0-H> En!("lopdia kompleO v etk$' dovtedy zn<my$' poznatkov, mno'ozvCzkov- dielo, - >7LF =.:att'esson "v kontrap)nkti$ko-imita*ne, sadz!e sa 'lasy navz<,om rozpr<va,# - =.J.2$'ei!e *asopis Vritis$'e :)zik)s (>7G0) "skladate. m< zn<zorPova+ $'arakter )r*ite, oso!y, sit)<$ie, v< ne... - >77G =.J.5.2$')lz Ae&ria kr<sny$' )men, o triove, son<te0 "trio m< tri 'lasy, kt. vo*i se!e kon$ert), a s*asne ved roz'ovor, kompoz$ie to'to dr)') s na,+a; ie, e te +a; ie, ke!y $'$el skladate. zo!razi+ v< niv roz'ovor Ko)is-/a!riel /)illemain 8ran$ois :artin NE;E9KB - P2t)rm Z 3ran%# 2$'iller, /oet'e prenieslo sa a, do ')d!y - $itov slo' 4.5'.6.7a$' s)!,ektvny vraz (nielen pre prle;itos+ a o!,edn<vk), ale vlastn$'$enie komponova+), vrazovos+

%@I%B/ B HUDBE

- >?. storo*ie de,epise$tvo, ')do!n< 'istorio%ra(ia silie kon$ipova+ ve.k- de,iny ')d!y, osvietensk trend, )niverzalizm)s - n<)ky o ,ednotliv$' parametro$' ')do!ne, re*i (Wamea)), in tr)ktvne n<)ky ( 8eopold ;ozart ')s.ov< koly, 9.@.E.Ba!' klavrna kola 3as Vlavier z) spiele, Q$antz (la)tov< kola) - vznika, teoreti$k- pr<$e, en$yklop-die, peda%o%i$k-, 'istori$k-, esteti$ky zameran- pr<$e U kriti$k< p)!li$istika - z ')do!nkov sa post)pne pe$ializ), teoreti$i, 'istori$i, kriti$i - en$yklopedi$k- pr<$e ve.k- synteti$k- diela vs. mal- prr)*n- slovnky Jo'ann <ott&ried Ralt'er :)sikalis$'es KeOikon (Kipsko) Ern#t 8$dSig <erber dvo,zvCzkov "'istori$ko-;ivotopisn leOik&n ')do!n$' )mel$ov#, neskDr G-zvCzkov, ,eden z na,vC* $' leOik&nov klasi$izm) Jean Ja!T$e# Ao$##ea$ 3i$tionare de m)sia)e s*as+ ve.ke, (r. 6n$yklop-die (2 zv., >76?), 'l<sal "n<vrat k prrode# v zmysle n<vrat) k tom), keE e te .)dia ne!oli "zne*isten# $iviliz<$io) - pok)sy o s'rnn- de,iny ')d!y /iovanni 7attista :attini, =o'ann Mikolas 8orkel, 4'arles 7)rney a =o'n Babkins /eneral Bistory o( :)si$, Kondn - teoreti$k< prod)k$ia vC* ina m< peda%o%i$k $'arakter0 =o'annes :at'eson 3okonal kapelnk Jl!re$'t 3Dkladn vod do z<kladov ')do!ne, n<)ky a ')do!n-'o )menia - >F. storo*ie ;ivotopisy skladate.ov - 20. storo*ie analza kompoz$i H8/3NK IDEB3K =AENDYL B%3IE=ENE9=3B, L prin$py0 - ra!ionalizm$# roz$m, ,edine roz)mom mo;no prenikn+ k podstate ve$i (7a$on, 3es$art-s) - #enz$alizm$# zm(#l(, zmyslov- vnmanie ,edine zmyslom (Wo)ssea)) - empirizm$# #"-#eno#U, pozna+ zmyslovo a na z<klade sksenosti - spo,enie ra$ionalizm) a senz)alizm), v opoz$ii k do%matizm) 3?EBBE9NC 9H/A/K=EAI%=IK/ BBDBBI/ - post)pn z<nik (e)dalizm) - mizne man)(aktra, pri$'<dza tov<rensk< vro!a - politi$k- napCtie vr$'ol vz!)ry >7?F @87W o#*ieten#t*o ideol&%ia me +anov, ;ivotn tl, prispelo k spolo*enske, vede ver, ;e pri porovnan pr*in so$i<lny$' a politi$k$' nedostatkov, i$' odstraPovanm dD,de k ide<lnem) )sporiadani) sveta, roz irovanie vedomost )platPovanie v praOi %t$rm $nd Drang v )men zv en< $itovos+, nepoko,, napCtie ako vraz nespoko,nosti so spolo*nos+o), 60.r. st<va sa iroko zalo;enm )mele$km 'n)tm, vy;ad),e vC* i) slo!od) ,ednotliv$a, nes$'emati*nos+, vy,adrovanie dielom

2kladatelia0 J./.Benda, K.D.*on Ditter#dor&, J.K.3aV'al, J.Ha(dn, R./.;ozart

G. 9entr "r(,taliz !ie no*'o ,t+l$, idea '$dobneW "on*erz !ie @ar.), zrod #on to*eW &orm(, interpreta5n no* tor#t*o M ;ann'eim 1 I. No*+ talian#"( ,t+l * in,tr$ment lneW '$dbeL ;il no 4%ammartini7, talian#"a emigr !ia, #tar *ieden#" ,"olaL Ragen#eil, ;onn

9EN=AC KAY?=/8I:C9IEL :ann'eim, :il<no, 5ar;, @iedeP, 7erln B)%o Wiemann (za*. 20.st.) "o!,avil# :ann'eimsk kol), 2tami$ove sym(&nie, zdDraznil vznam v kry taliz<$ii klasi$isti$k-'o tl) 5ietro ... 8ranko 'ovoril o vC* om vzname :il<na c)ido Jdler star ia viedensk< kola @iedeP (9a%enseil, :onn, 3ittersdor() @/AXY - vvo,ov pro$es v o!lasti idey a tr)ktry diela (idea sa pren< a do tr)ktry ')do!n-'o diela) - Pidea '$dobneW "on*erz !ieZ zrod v 5ar;i, sal&ny stret<vanie )mel$ov, liter<tov, )menie %alantne a z<!avne sa rozpr<va+ na vysoke, rovni, podstato) konverz<$ie nie s akt)<lne pro!l-my, ale samotn< konverz<$ia ako )menie - partneri m)sia !y+ "rovno$enn#, len vtedy sa mD;) rozpr<va+ na rovni prin$p sl<*ikov-'o kvarteta (rovno$ennos+ n<stro,ov, elimin<$ia nadvl<dy ,edn-'o s&lov-'o n<stro,a), naplno sa rozvin)la v staroneme$ke, kole (7erln), teoreti$k< re(leOia - vytvorenie ')do!ne, tr)ktry v anal&%ii k (orm<m %alantne, konverz<$ie - "%alantn< konverz<$ia# a, v n<zvo$' skladie! (napr. 2on<ta pre konverz<$i) G n<stro,ov) - ovplyvP),e Eal vvo, Baydn sl<*ikov- kvartet< - idea konverz<$ie sa neodrazila v tal. ')d!e :ABD %BNC=B3EJ 0BA;Y - k.*ov< (orma v klasi$izme, preto;e vy'ov),e 'omo(&nnem) melodi$k-m) mysleni) a prin$p) temati$ke, pr<$e, )platP),e sa t) a, kon$ertantn prin$p, vo vyspelom t<di) a, rondo a poly(oni$k< pr<$a - po*iatky ); v neskorom !arok) sin(onia, $on$erto %rosso, komorn- a $'r<mov- sin(onie, 3. 2$arlatti - kontrast medzi kra,nmi dielmi a strednm dielom - post)pnm vvo,om do lo k tro,dielnosti 280 >. E[@B:X9I/ )vedenie 'lavne, t-my v 'lavne, t&nine, potom ved.a, ia t&nina, v ktore, eOpoz$ia kon* - v neskor om t<di) sa v o!lasti ved.a, e, t&niny o!,av),e ved.a, ia t-ma, doplnen ,e a, z<vere*n sek o z<vere*n t-m) ale!o netemati$k ')do!n plo$') 2. AB:3EDENIE na za*iatk) kr<tky, (ormovo i ()nk*ne nevy'ranen diel, post)pne via$ vznamov vEaka roz rene, temati$ke, pr<$i, - ve.k vznam na roz ren rozvedenia kvDli pr<$i na eOpozi*nom materi<li m< Baydn sl<*ikov- kvartet< op.LL (>77?->7?>), Eale, rozvin)l :ozart a 7eet'oven - roz renm diel) sa )p +a od opakovania 2. *asti (ormy, vyzer< takto /0 6_5QSX4TJ, 'lavn< t&nina 0/ WQS@636MT6 W65WXSJ ('l. t&nina) L. AE@AX:/ od za*iatk) presne vy'ranen< opak),e eOpozi*n materi<l za *elom s'rn), tie; pre la premenami kol e medzi presno) a skr<teno) reprzo), o!,av),e sa koda nado!da post)pne vC* vznam, ,e v 'lavne, t&nine, ton<lne ,ednotn< vyspel< 28 my lienkov- z,ednotenie ,ednotliv$' *ast (od stredn-'o tvoriv-'o o!do!ia Baydna 7eet'oven...)

;I8CNB - tal. imi%r<$ia do $ele, 6)r&py - v :il<ne pDso!il <io*anni Batti#ta %ammartini (>700/0>->77H), r. >760 !ol ved$o) oso!nos+o) ')do!n-'o diania v :il<ne (or%anista, kapelnk) - :il<no Kom!ardia, zemie patrilo pod Ba!s!)r%ov$ov, dDle;it- sdlo miestodr;ite.a, vz+a'y s @iedPo) - skladatelia okolo 2ammartini'o0 0erdinando <alimberti, ;el!'iore 9'ie#a, <iorgio <$illini - neskDr t) pDso!il a, 9'.R.<l$!" - skladatelia t) komponovali skDr ako mann'eimsk skladatelia, a, preto sa zdDrazP),e vznam :il<na v kry taliz<$ii klasi$isti$k-'o tl)

vere,n- kon$erty "z<'radn-# >7H? /!ademia @'il'armonia (zakl. 2ammartini), v et$i ,e, *lenovia m)seli aspoP raz ro*ne doda+ ne,ak in tr)ment<ln) sklad!) a, 8$igi Bo!!'erini U in komponovali sl<*ikov- kvartet< K)i%i 7o$$'erini (>7GL->?0H) s*asnk Baydna, !ol vynika,$i *elista, v sl<*ikov$' kvintet<$' po);va dve violon*el<, sym(&nie s G-*as+ov-, temati$k d)alizm)s, 28, pri!li;ne v tom istom *ase ako Baydn dospel k (orme sl<*ikov-'o kvarteta 2ammartini o!.!en, >7L? sa 'ral ); v 5ra'e, kon. L0. rokov @ivaldi diri%oval ,e'o diela v Jmsterdame, >7G7 vo @iedni, v 6ster'<zyovsk$' ar$'vo$' sa na li ,e'o inventarizovansym(&nie (vplyv na Baydna) 3a'l'a)s 'ovor o kon tel<$ii min. L (aktorov vydavate.stv< (Jmsterdam, Kondn, 5ar;) U in titt vere,n-'o kon$ert) U renie ')d!y medzi .)Emi, nie ,e len v aristokrati$k$' sdla$'

%Y;0\NI/ - %r. slad, szv)k, 'arm&nia - od >7.st., sym(&nia ako s*as+ !alet), madri%alov$' kom-di, in tr)m. *as+ - >720 opern< sin(&nia - v$'odisk<0 >. s)ita (divertimento) via$*as+ov< kompoz$ia, ;<ner tane*ne, *asti :en)et (2 diely, ton<lny pl<n /0A-30//0 3-A0/, na tomto z<klade sa Eale, vyv,al tro,dielny typ son<tove, (ormy s n<znakom repet$ie a post)pne sa vy*leP),$im rozvedenm - /0A-30//03 rozvedenie A0/) 2. $on$erto %rosso dynamika p-(, striedanie t)tti a $on$ertina z<rodok temati$k-'o kontrast) son<tove, (ormy (ved.a, ia t-ma ,emne, ia a zv)kovo mene, eOponovan<) L. s&lov kon$ert striedanie virt)&zny$' lni s&lov$' n<stro,ov a or$'estra v t)tti, 'ra,$e'o spo,ova$ie seky G. (ran$zska o)vert)ra dvo,dielna s$'-ma s pomalo) introd)k$io) a r$'lym Jlle%rom, pomal< introd)k$ia K)llyovsk-'o typ) spo*vala na vytv<ran 'armoni$k-'o napCtia H. talianska opern< sin(&nia pre sym(&ni) !ola asi na,in piratvne, m vzorom, tro,dielne tempov- )sporiadanie r-p-r, >-*as+ov<, v L0.r. z<sl)'o) 2ammartini'o sa osamostatnila od opery, stala sa kon$ertno), rozr<stla sa na L *asti W-5-W (>. *as+ len ve.mi n<znakovo za*ala pripomna+ 28), 'omo(&nna tr)ktra pre v etky *asti, ;ivos+ a 'ravos+ kra,n$' *ast spol) s rokokovo) %alantnos+o) *asti pomale,, typi$k- (an(<rovmelodi$k- tvary sa stali ,ednm z przna*n$' motivi$k$' z<kladov klasi$isti$ke, melodiky, 8in<le (zvy*a,ne v L/? takte) tvorilo od.a'*en variant) tane*ne, *asti, %ammartini 67 sym(&ni, nadviazal na @ivaldi'o - kon$ipovanie (ormy na z<klade radenia mal$' sekov (dvo,taktov$') - ,ednod)$' ia (aktra, ,ednod)$'os+ vo v etk$' parametro$' - kvartet<, kvintet<, (la)tov- kon$erty - !rat /i)seppe 2ammartini, 'o!o,ista ;/NNHEI; IN=EA@AE=/]NK NB3C=BA%=3B >7H> )r*),$i !oli mann'eimsk skladatelia, prvkr<t sa 'rali 2tami$ove sym(&nie L0.-G0.r. >?.st. reziden*n- mesto, k)r(irst Varol Aeodor, vynika,$i or$'ester U opera >77? knie;a sa pres+a'oval do :n$'ova, or$'ester s nm, ostalo len M<rodn- divadlo :JMMB6T:2V] dVQKJ - /.=.@o%ler pomenovanie ":ann'eimsk< kola# - prepo,enie interpreta*n-'o a skladate.sk-'o )menia - z<klad sym(oni$k-'o or$'estra >. e)r&psky or$'ester v dne nom slova zmysle, v etky n<stro,ov- sk)piny !oli sta!iln-, okrem !i$$', ,eden z na,vznamne, $' or$'estrov v 6)r&pe (>7G> =.@.2tami$ prvm ')slistom) - zmena sadz!y - spevn- mel&die reprezent),$e vraz

$res$endo de$res$endo 1 kontrasty spomalenie 'armoni$k-'o rytm), ()nk$ie sa menia na men $' plo$'<$' preva;ne d)rov- t&niny melodi$k- ozdo!y tzv. "mann'eimsk- vzdy$'y# zlo;enie or$'estra0 ')sle >0U>0, violy a *el< GUG, 'o!o,e, klarinety, ro'y, tr!ky (dy$'y !oli dDle;it- eOponovali t-my)

2VKJ3JA6KTJ J n 3 !la* %tami! (>7>7->7H7) t)doval v 7rne, 2G-ro*n v :ann'eime a; do smrti, "dire$tor per instr)mental :)sik#, sym(&nie pre sl<*iky a !asso $ontin)o (*em!alo, ale netvorilo z<kladI) Karel %tami!, /nton %tami!, 0ranti,e" [a*er Ai!'ter, 9arlo <i$#eppe =oe#!'i (Aal.), 9'ri#tian 9annabi!', /nton 0iltz (7avorsko7, Ign ! Holtzba$er - rDzny pDvod skladate.ov, spolo*ne sa podie.ali na melodike a pod. - ,ednod)$'os+ taliansky in tr)ment<lny tl - ,ednod)$'os+ U .)dov- inton<$ie U periodi$ita tane*ne, ')d!y neme$k tl (:ann'eim), ak$ent na melodike (r<za ? taktov (GUG) *lenen< na seky, a!y sa dalo pra$ova+ Eale, motivi$ko-temati$ky, ,ednod)$'< 'arm&nia, ,ednod)$'os+ vo v etk$' in tr)ment<lny$' dr)'o$', temati$k d)alizm)s kontrast, zmeny dynamiky na ve.mi mal$' plo$'<$', men)et do!ov akt)<lny tane$ ako L. *as+ medzi pomalo) a r$'lo) - v 5ar;i mann'eimsk skladatelia eta!lovali nov typ tzv. "kon$ertantne, sym(&nie# realiz),e sa s&lov "monol&%#, nie "%alantn- roz'ovory# 3IEDE^ @iedeP sl<*ikov- kvarteto =osep' Baydn >7G0 zlomov rok, Baydn vo @iedni, :<ria Aer-zia na 'a!s!)r%skom tr&ne, krza, o!do!ie padk), ote$ Varol @T. )menie etr sa na v etkom skvalitnenie - raksko-pr)sk< 7-ro*n< vo,na - 'rala sa tal. ')d!a (tal. opera), konzervativizm)s, 5.:etastasio pri$'<dza do @iedne 2kladatelia0 <eorg Ae$ter, <a##mann, <.;.;onn, <.9'.Ragen#eil <eorg 9'ri#top' Ragen#eil (>7>H->777) - t)doval ) 8)Oa te&ri), klavr, or%an, dvorn skladate., )*ite., $esta do Aal. ovplyvnenie tal. kolo), v :il<ne (>7HF-60) sa zozn<mil s 4.5'.6.7a$'om vplyv na melos, L o!do!ia0 >. o!do!ie do >7GH $'r<mov- kompoz$ie, vplyv 8)Oa (/rad)s ad parnass)m kontrap)nkti$ky nadviazal na 5alestrin)) 2. o!do!ie opera seria (tal.) post)pn- vystenie do re(ormy opery L. o!do!ie >7HH-6H sym(oni$k< tvor!a (L-G *asti), pe$ializ<$ia na detail, pr<$a s motvom, Ldielnos+, m<lokedy eOpon),e kontrastn t-m), vplyv 4.5'.6.7a$'a <eorg ;at'ia# ;onn (>7>7->7H0) >7G0 ako prv skomponoval G-*as+ov sym(&ni), eOpon),e kontrastn t-m), vplyv tal. ')d!y na melodik) (4aldera), vplyv 8)Oa na kontrap)nkt 0ranti,e" [a*er =$ma tenden$ia k) %alantn-m) tl), ,ednod)$'< (aktra

H. %e*eroneme!" ,"ola 49.@'.E.Ba!', Bendo*!i, nazeranie teoreti"o* na &orm$ #(m&nie a #l 5i"o*'o "*arteta7, podiel "la*.rneW '$db( na *(t* ran. "la#i!i#ti!"'o ,t+l$ t*orba 9.@'.E.Ba!'a

BEA8XN%K/ ?KB8/, %tar,ia neme!" ,"ola - dvorn< kapela v 7erlne v popred 4.5'.6.7a$' a 8.7enda 0ranti,e" Benda popredn ')slista, kon$ertn ma,ster, 'lavne ')s.ov- kon$erty, ale st<le v !arokovom tle - ')d!a nie ,e na rovni :ann'eimske, koly, preto;e z<kladom ,e st<le !arokov tl Ji_. /nton.n Benda vrazove, nov tl, vznamn< ,e ,e'o ')do!no-dramati$k< tvor!a s$-ni$k< melodr<ma ('ovoren- slovo U ')d!a, in p. =.=.Wo)ssea)) Jriadna na MaOe, :edea - sna'a o to ist- ako /l)$k ')d!a sl;i teOt), dramati$kos+, pravdivos+, ')do!n< $'arakteristika osD! a sit)<$i 1 sta!iln- t-my a motvy (na spDso! a)asi przna*n$' motvov) - )*ili sa ) /ra)nov$ov Jo'ann <ottlieb <ra$n U 4.5'.6.7a$' neme$k< sym(&nia 9arl Heinri!' <ra$n ved$a oso!nos+ koly, spol) s Bassem predstavitelia operne, tvor!y Joa!'im Q$antz 700 kompoz$i, z to'o >20 pre (la)t), a, kr<. !ol v!orn 'r<* na (la)t) 9/A8 @HI8I@ E;/NUE8 B/9H (>7>G 9eimar >7?? Bam!)r%) - )*il sa ) svo,'o ot$a, vC* in) ;ivota pre;il v Kipsk), Aelemann !ol ,e'o krstnm ot$om - t)doval pr<vo, >7L?-6? pDso!il v 7erlne na kr<.ovskom dvore 8riedri$'a 5r)sk-'o ako *em!alista v kapele a kapellmeister - Bam!)r% opera, staral sa o ')d. zlo;k) sl);ie! !o;$' siedmi$' protestantsk$' $'r<mov, $irkevn< tvor!a 5WXMQ20 ")menie vraz)# nie a(ekty v tle !aroka, ale pre;vanie, s)!,ektvny vraz - predstav),e !ito*+ #lo' - "')do!nk mD;e vyvola+ em&$ie v posl)$'<*ovi len vtedy, ak i$' s<m dok<;e pre;va+, ')d!a m)s oslovi+ srd$e...#, nem)s plni+ konkr-tn) ()nk$i), ale mD;e !y+ s vntornm vrazom .)dsk-'o vntra eOpresvny (2$'erin% r-tori$k) tl (- konverz<$ia) - (ra%ment<rna mel. lnia, mno;stvo ozdD!, pa)zy, pr)dk< dynamika, odv<;na 'arm&nia, nepravideln- rytmi$k- 'odnoty - komponoval a, pre "milovnkov# ')d!y, nielen pre pro(esion<lov - )prednostPoval klavi$'ord, >70F 7.4'risto(ori kladivkov klavr post)pne narast< ,e'o vznam, "povinn-# vzdelanie vedie+ 'ra+ na klavri, tie; ":o!elst)$k# "povinn# k)s n<!ytk) v dom<$nosti A@QW7J0 2on<ty pre klavi$'ord so zmenenmi reprzami ($$a >00 son<t $elkom, 6 son<t s presne vypsanm notovm teOtom) vtedy sa od interpreta o*ak<valo, ;e reprz) s<m pozmen od'adn)tie miery pozmenenia, 7a$' s<m pozmenil - kladivkov klavr nov- mo;nosti, vEaka vvo,) n<stro,a, ,e'o dynami$km mo;nostiam psali skladatelia s dDrazom na ')tnos+ zv)k) a dynami$k premenlivos+ zv)k) podiel klavrne, tvor!y na vytv<ran klasi$isti$k-'o tl) - 4.5'.6.7a$' dospel vo svo,i$' son<ta$' k nov-m) ')do!n-m) vraz) na dosia'n)tie vraz) m)sia !y+ zapo,en- v etky zlo;ky ')do!ne, re*i, oso!it< (orm)l<$ia t-m, i$' 'armoniz<$ia a n<stro,ov< tyliz<$ia - >F sym(&ni (7erln U Bam!)r%) na o!,edn<vk) !ar&na von 2bietena - s L-*as+ov- (ako zvykom tal. sym(&nie, :ann'eim a @iedeP G *asti, 7erln L *asti), konzervativizm)s proti men)et) 1 " minky na tv<ri m);a kazia $'arakter m);ske, kompoz$ie# - ,e'o prnos ale nespo*va v sym(. tvor!e, nepo);va e te 28, ale ()n%),e ) ne'o kontrast - roz'od),$i vplyv v 7erlne mala klavrna ')d!a

`. 3+*oW talian#"eW oper( #erie 4talian#"a d*orn opera a"o interna!ion ln( #(#tm7, *+*oW &ran!-z#"eW tragedie l(riT$e, i!' ,pe!i&i" *o *z WomneW "ompar !ii, "omi!" operaL opera b$&&a, opera !omiT$e, #ing#piel, opera ballad, opern t*orba J.@'.Aamea$a B@EA/ %EAI/ M 1`EE zrod opery, slovo sprev<dzan- ')d!o), "spieva,$i 'er$i# dominovalo re$itovanie, (enom-n spev<ka e te neeOistoval - =.5eri0 6)ridy$e nie ,e e te opera, ,e to pok)s o oper), ,e, predst)peP, o!sa'),e len re$itatvy

- >. opera :onteverdi0 Qr(e)s, ale >. re(ormn< opera Jl$este - pozvanie :edi$iov$ov (Aal.) do 5ar;a (:<ria :edi$i), =.7.K)lly p e taliansk) oper) s prvkami (ran$zske'o !alet) (taliansky vok<lny tl U !allet de $o)r) pol. >7.st. @iedeP, 5ar;, :n$'ov, 3r<;Eany, 7erln ')st< sie+ in tit$i tal. opera - po >6H0 vytl<*anie komi$k$' prvkov z opery, rozdelenie na oper) seria a !)((a L (enom-ny, kt. ovplyvnili roz renos+ tal. opery0 >. panielska vo,na (>70>->L) padok Meapol) zr) enie konzervat&ri, mno'o ')do!nkov nem< )platnenie, kles< roveP ')do!n$i $est), za )platnenm 2. Meme$ko naopak rozdro!en-, dopyt po m)zikanto$' z Aal. (a, in$'), ka;d- knie;atstvo $'$elo ma+ svo,) kapel) L. ko*ovn- divadeln- spolo*nosti na spDso! $omedie dell arte $estovali po svete a 'rala taliansk) oper) (/iovanni 7aptista Ko$atelli, 5ietro a Jndelo :inoti, ...) Qpera seria >720-?0 - v !arok) os$il<$ia medzi realito) a irealito), na ,avisk) $'$eli ma+ nie*o "nadpozemsk-# - opera 1 sl<vnos+, )dalos+, ale a, ilzia, ire<lno - s$-no%ra(ia (Aorelli, 7i!ienov$i) il)zvne po'.ady - (enom-n prekvapenia, e(ekty - ,avisko (v tvare li$'o!e;nka), prepadlisko, lieta$ie stro,e a pod. - svetlo svie*ky (mi'otanie tepl-'o vzd)$') skreslenie sk)to*nosti) - !arokov- divadl< Nesk Vr)mlov, Kitomy l, 2 divadl< vo dv-dsk) za$'ovan- dodnes dekor<$ie z >?.st. - )ni(ik<$ia z<kladom ,e <ria a vst)p s&list), "s&listi$k<# opera, striedanie len <ri a re$itatvov - L de,stv< - predo'ra r-p-r - <ria re(lekt),e vntorn stav, a(ekt, em&$i), a(ektov< te&ria (W.3es$artes0 @< ne d) e 6 z<kladn$' a(ektov) <ria $anta!ile (pomal< a spevn<),<ria di portamento (le%<tov<),<ria di mezzo $'arakter, <ria di !rav)ra (virt)&zna), <ria di $on$ertato (s o!li%<tnym n<stro,om), eOit <ria (<ria na od$'od), )niverz<lne a(ekty do$'<dzalo k vymiePani) <ri, striedanie s re$itatvom <ria 3a 4apo mo'la !y vy$'<dza+ z r-toriky J 7- (J), diel (J) $anto (i%)rato n<vrat diel) J, ale (i%)ratvny, virt)ozita spev<ka U kaden$ia ($on$l)sio) - re$itatv pos)n de,a, v ran$' oper<$' dominoval, 2 typy0 se$$o so sprievodom *em!ala, a$$ompa%nato s or$'estr<lnym sprievodom - dramati$k< postava svis s !arokovo) estetiko), ne,de o dramatizm)s v pravom slova zmysle - z!or ako tak neeOistoval, ale t)tti v etk$' post<v (tzv. $oro), "prevaren<# trad$ia antiky, po*et post<v !y nemal prekra*ova+ ?, posledn- t)tti v et$i s&listi, presn po*et post<v (6-?) - kastr<ti 'lavn- lo'y (4arlo 7ros$'i 8arinelli), tenorov- postavy !oli ved.a, ie, ;ensk'lasy sopr<ny, alty spievali vC* ino) m);i, polarita sopr<n-alt, tenor-!as, !aryt&n ne!ol e te eta!lovan, kastr<ti vs. primadony - dDle;it !ol prednes, vprava, s$-na ($$a 7He) a pod., nie samotn de, opery, dDle;itos+ zv)kov-'o ide<l) predstavovala len $$a 2He - n<mety0 anti$k< dr<ma (Qvdi)s0 :etamor(&zy (r. ?), @er%li)s0 Jeneida (r. ->F), Qr(e)s), stredovek (rytierske eposy0 Qrlando 8)rioso (>H>6), Aora)ato Aasso0 Qslo!oden =er)zalem (>H?0), resp. 3ante'o 7o;sk< kom-dia) - na ,avisk) sa nesmelo )kazova+ ni* zl-, mo'lo sa len re(lektova+ o tom - or$'estr<lne vs)vky "')d!a za opono)# ale!o "na premen)# - lietto (ine 1 +astn konie$ v;dy - (enom-n "opern-'o l<%r)# napr. BCndel0 _erOes "Qm!ra mai ()...#, ... - ve.k< prod)k$ia opier, *ast- vymiePanie <ri, vyp +anie <ri - komponovanie opier pod.a prle;itost "prle;itostn<# opera, "kor)nova*n<# opera apod. - >6L7 2an 4asiano >. opern- divadlo v 7en<tka$', enormn< pop)larita opery - pr!e' rozpad - dramati$k< "s)$'os+#, antidramati$kos+

:onteverdi ne!ol re(orm<torom opery, preto;e e te nemal *o re(ormova+, re(orma opery /l)$k !av vs. ne!av v ky <no, re$itatvy nie opera 1 ')do!n dr)', <ria, re$itatv, z!or, predo'ra 1 (ormy opery

KAI=IK/ B@EAY /!!ademia dell /r!adia (Wm >6F0) rie i sa ot<zka "tvar)# opery, t) ,e opera st<le strn)l< (re$itatv posva de,, <ria zdr;),e) - typi$k< ,e aristokrati$k< ) .a$'tilos+ s dDrazom na virt)&zny spev J.Seno, 5.:etastasio kritika akt)<lne'o stav) opery z '.adiska li!reta 5ier =a$oppo :artello spis ako psa+ do!r- li!reto 8ran$es$o Jl%arotti0 "2a%io sopra l`Qpera in m)si$a# (5r!e' o podo!e opery v ')d!e) 7enedetto :ar$ello0 "Tn :)si$a# - v etko malo sl;i+ dr<me, par&dia vsme$' opere (7.:ar$ello) /i)seppe :aria 7)ini0 3ramma per m)si$a... slovn- komentovanie zosmie Povanie 3>3BJ 0A/N9N:%KEJ P=A/<EDIE 8YAIQUEZ Ara%-die an :)sia)e 1 Ara%-die lyria)e 1 (ran$. opera J$ademy Woyal de :)sia)e (60.-70.r. >7.st.) st<li m)zikanti ^)dovt _T@., "Vr<. 2lnko# =ean 7aptista K)lly (pDv. Aalian) 5'illippe c)ina)lt li!retista @ersailles 1 sdlo )menia - klasi$izm)s v zmysle o!novovania star$' %r-$ky$' ide<lov liter<ti0 4orneille, Wa$ine, :oli-re, ... Ballet de !o$r dvorsk !alet, ,eden z vr$'olov sl<vnost, s<m kr<. sa na Pom tane*ne podie.al, !alet mal de,, tane$, spev, ')d!a opera =ragde l(riT$e - de,isko 5ar;, @ersailles 1 zrod ')do!ne, dr<my - opera !ola tak pevne (iOovan<, ;e v et$i ostatn za K)llym !oli len "imit<tormi# ,e'o tl), a; neskDr Wamea) L prvky si%ni(ikantn- pre (ran$. oper)0 - 'ra, z zra"( na #!ne - #(mbol - #l *no#U v r<m$i dvorsk$' sl<vnost ako vr$'ol - navz<,om sa podmieP), a m)sia !y+ v rovnov<'e - H de,stiev, v ka;dom m)sela !y+ ins$enovan< sl<vnos+ v r<m$i de,a - .)dia spol)parti$ipovali na prie!e') opery, a; od *ias Wamea)a, kt. komponoval mel&die, kt. ne!oli spievate.n- pre v etk$' - opera vy$'<dzala z tra%-die, typ tra%-die, kt. !ez ')d!y nemD;e eOistova+, de, ,e dDle;it, dr<ma (protiklad k tal. opere) - zrod tal. opery (avola pastorale, pastierske 'ry - (ran$. opera zo!razovanie v< n ?=AUK=NA/ 0A/N9N:%KEJ B@EAY >. 5W63QBWJ o)vert)re, 5UW nesvisela s opero), sl;ila ako ')d!a k pr$'od) kr<.a 2. 5WQKR/ oslava panovnka, rie i akt)<lne politi$k- pro!l-my, ale%ori$k- postavy, akt)<lna sit)<$ia v kra,ine, nesvisel s opero), neskDr !ol vyp)sten z opery, preto;e vteda, ie pro!l-my prestali !y+ s odst)pom *as) akt)<lne. Ma z<ver sa opakovala predo'ra L. H 36=2AT6@ ka;d- de,stvo malo vst)pn s$-n) monolo%)e G. W64TAJAT8, JTW relatvne mal rozdiel medzi nimi, re$itati( "$antando# spievan re$itatv ('l. prin$p tra%edie lyria)e), od ,ednod)$'e, deklam<$ie po prekomponovan spev, air ,ednod)$'< pieseP !ez virt)&zne'o $'arakter)

>0

H. 6. 7.

AJM64 !alet JM2]:7K6, S7QWY, QW4B62A6W TMdAW[:6MA]KM6 NJ2AT "divertissement#, symp'onies

Jean Bapti#te 8$ll( - pDvodom Aalian, napsal $$a >0 opier ( 9ampra, De#&o$!'e#) opera-!alet nadviazal na trad$i) !alet), ne!ola to odno; tra%-die-lyria)e - "')d!a nesmie !y+ sama, nesmie pta+ pozornos+# - spol)pr<$a s @'illippom Q$ino$ltom (li!retista, >6LH->6??) spol)tvor$a (ran$. opery, po);val n<zov Pballet de !o$rZ m< z!orov- !alety, dekoratvne kostmy, na,prv len dvorania, neskDr pro(esion<li 1 pro(esion<lny !alet - "tragedie l(riT$eZ v< niv< 'rdinsk< opera - Jrmida (>6?6) Jrmida ,e *arode,ni$a, ktor< l<ka rytierov do z<'rady, kde i$' zne);i,e )nav, a!y nemo'li !o,ova+, ale Winaldo ,e, odol< - ten ist n<met z')do!nil a, /l)$k v or$'estri po);va a, ple$'y, ')tne, zv)k - po);va prv vlastn or$'ester - ine%alit- !odkovan rytm)s Jean @'illippe Aamea$ (>6?L->76G) >722 =rte# de Harmonie (@st)p do 'arm&nie) >726 No*+ #(#tm '$dobneW terie sl;i ako vod d Ar-tes de Barmonie Jntoine Bo)dard de la :otte li!retista - skladate. s talianskymi maniermi, zmysel pre ')mor - opera 'rdinsk< na anti$k-, mytolo%i$k- n<mety, pre'f!il K)lly'o slo' - vytvoril tzv. PoperaMballetZ vy!ran- ')do!n- a !aletn- *asti z *ino'ry a vzniklo 2 L-*as+ovpro%ramov- dielo - Hippol(te et /ri!ie, 9a#tor et @ol$a, @late vedie sa spor o dr)', $'arakter, v*itka kvDli zlo;itosti ')d!y tdi)m prrody, napodo!Pova+ ,), Wo)ssea) si myslel, ;e ')d!a a re* 1 ,ednota v min)losti, prrod) tre!a '.ada+ v min)losti, keE e te ne!ola pozna*en< ni*m "zlm# - dial&% v dr<me na,dDle;ite, pre za$'ovanie dr<my, monol&% $'<pe ako ,edn) z (oriem dial&%) - domnieval sa, ;e zdro,om v ')d!e ,e 'arm&nia, mel&dia vy$'<dza z 'arm&nie, ,e Po) determinovan<, rie il a, ot<zky konsonan$i a disonan$i - !o'at< ')do!n< inven$ia - ti$'o v ')d!e, zv)koma.!a na zn<zorPovanie rDzny$' sit)<$i, zmysel pre kom!inovanie (arie! ovplyv. a, :ozarta @BAB3N/NIE &ran!. =A/<EDIE 8YAIQUE # talian#"o$ B@EABU %EAIBU AJKTJM2VJ 8WJM4gS2VJ - pDvod pastierske 'ry - dr<ma - predo'ra r-p-r (sin(onia) - p-r-p (o)vert)ra) - re$itatv ,e mene, ')do!ne za),mav - re$itatv mo'ol prer<s+ do stro(. piesne - <ria !el$anto, "va'a# po )dalosti - air krat ia, poprepletane, ia (re$itatve) - ve.k- z!ory - kon$ip),e sa na s$-ny, nie *sla - ')d!a m< ve.k vznam - ')d!a v !aleto$' - z!or/d)eto, ans<m!el - or$'ester - virt)ozita, kanta!ilita, !rilantnos+ - akordi$kos+ (a, v melodike) KB;I9KC B@EA/ * 16. #toro5. 1. 2. opera BU00/ opera 9B;IQUE

>>

G. I. H.

opera B/88/D %IN<%@IE8 B/88E=MBU00BN

- spo,enie tra%-die a kom-die ); v antike, v kom-dii ir&nia U satira 1 ,edna entita - !arok vkladanie medzi de,stv< opery serie 2-*as+ov- komi$k- intermezz< ($ontras$ena), teda kom-dia p<rny po*et de,stiev, seria nep<rny po*et - ); 4.:onteverdi, 8.4avalli vkladali komi$k- prvky do serie - "semiseria# 1 "polov<;na opera# A-za0 komi$k- nepatr do opery seria, vyne$'<vanie komi$k$' prvkov v li!ret<$' (J.Seno, 5.:etastasio, 5'.c)ina)lt) Benedetto ;ar!ello (>6?6->7LF) Il =eatro alla moda (>720) satiri$k spis, v kt. napadol do!ovmaniere opern-'o sveta B@EA/ BU00/ - (tal.) komi$k, ;artovn, !)((on !l<zon - ')do!n- *sla U re$itatvy (spievan-) Sdro,e0 intermezzo, *asto v n<re* (Meapol), .)dov- postavy, neapolsk< ')do!n< kom-dia (F0.r. >7.st.) v pal<$o$', divadl<$' (Aeatro 8iorentini (komi$k-), 2an 7artolomeo (seria)) - spo,ila prvky komi$k$' intermezz a neapolske, ')do!ne, kom-die - n<mety *erpala z me tianske'o prostredia a z re<lne'o ;ivota vplyv talianske'o *ino'ern-'o divadla (/oldoni psy$'olo%i$k- a spolo*ensk- vyzdvi'n)tie $'arakter) post<v, psal a, li!ret<) /le##andro %=A/DE88/ (>6LF->6?2) - 1`DD =re#polo t$tore (5or)*nk Arespolo) pred$'. opery !)((a, pateti$k- <rie, (ra ka, predstieranie, napodo!Povanie, pova;),e sa za prv komi$k oper) /le##andro %9/A8/==I (>660->72H) - 1D16 Il tri$m&o dellbonore (Ari)m( $ti) mie a seri) (aristokrati) a !)((o party (.)dovpostavy), n<re*ie 9ommedia dellb /rte - )menie U zr)*nos+, te$'nika, pro(esionalita 'er$ov, dDraz na postavy, kostmy - improviz<$ia, kolektvna tvor!a 'er$ov, %roteskn- masky (ma$'ere), postavy ako dottore, brig'ella, pantalone (k)pe$), arle!!'ino, !apitano ($'vastP), !olombina, p$l!inella... ka;d< postava mala svo, $'arakter - $estovali po $ele, 6)r&pe - skladatelia in pirovan $ommedio) dell` arte0 3e!!'i 4/ntiparna#7, @ergole#i 48a %er*a @adrona7, ;ozart 40igaro*a #*adba7, Komedianti, =$randot, B$#oni 4Harle"+n7... - li!ret< @ietro Bea$mar!'ai# (7ar!ier zo 2evilly, 8i%arova svad!a), 9arlo <oldoni (>707>7FL) <io*anni Batti#ta @ergole#i (>7>0->7L6) >7L2 >. opera 2al)stia (Meapol) Samilovan (r<ter >7LG Jdriano in 2ivia >7LH Tl 8laminio - $el rad napodo!Povate.ov >7LL opera Il prigionier #$perbo (Brd vCzeP) o!sa'ovala intermezzo 8a #er*a padrona v tle !)((y li!reto <ennaro /ntonio 0ederi!o - L postavy [!erto (star ml<dene$), 2erpina (sl;ka), @espone (nem< rola, pantomma), ,ednod)$' de,, !ez v)l%arizmov, d)rov< melodika, r$'ly po'y!, napredovanie, nepo);va dialekt

>2

]WTJ

v serii 1 re(leOia (idea, po$it) v !)((e 1 ak$ia (pr!e', svis s de,om) - rDzne (yziolo%i$k- zv)ky (k$'anie, %r%anie...), parodovanie opery seria - !asso !)((o (za*. >?.st.) !as sa eta!l),e medzi 'lasmi, predtm dDraz 'lavne na vysok- 'lasy - dDraz na slov<, r$'le parlandovanie, teOt v ')ste, sadz!e, r$'le !.a!otanie, pokriky, rapotanie, il)strovanie teOt), o!o'a$ovanie, vykrikovanie - v serii i lo o spev "zn<silP),e# teOt, v !)((e o zroz)mite.nos+, ,ednod)$'os+ - ins$en<$ie ,ednod)$' interi-r, nie perspektvne po'.ady 8TM]K6 L typy0 - re+azov- sled kontrastn$' sekov (tempo, t&nina...), o!,avia sa a, postavy, ktor- tam predtm ne!oli, (3a 5onte, /all)ppi) - va)deville (napr. gnos zo 2eraill)), v z<vere sa stretn v etky postavy, ka;d< zaspieva svo,e s&lo, ktor- potom zopak),e ans<m!el v etk$' prota%onistov - rondov- $ykli$ky kon$ipovan n<vrat t-my (5i$$ini) Ni!!olo @i!!ini (>72?->?00) 1D`E 8a 9e!!'ina o##ia 8a b$ona &iglinola (4e$$'ina ale!o 3o!r< d$-renka) - >. sk)to*n< tal. komi$k< opera (povedal @erdi) - mie anie $'arakterov hal skladatelia opery !)((a0 Balda##are <all$ppi (>706->7?H), @i!!ini, <. @ai#ielo (>7G0->?>6, 7ar!ier zo 2evilly), Domeni!o 9imaro#a (>7GG->772), vr$'ol ;ozart - :ozart napsal 8i%arov) svad!) ako 2. diel k 7ar!ierovi (5aisielo) pod.a li!reta 7ea)mar$'aisa 0A/N9N:%K/ AE/K9I/ - 8a %er*a @adrona vo 8ran$zsk) !ola )v<dzan< na,skDr v talian*ine (>7G6), o rok neskDr vo (ran$z tine (>7G7) spor "a)erelle des !)((ons# >7H2 talianska vs. (ran$zska opera, ve.k spor (!)((onisti), disk)sia v "otvoren$' listo$'# (Wo)ssea) listy o (ran$zske, ')d!y >7HL) - Jean Ja!T$e# ABU%%E/U 1DH2 8e Di*in d$ *illage (3edinsk ve te$) v$'odisko (ran$. komi$ke, opery, intermezzo v ,ednom de,stve - /ntoine D/U3EA<NE (>7>L->7F7) 1DHG 8e# =roT$e$r# (Bandlova*i) interm-de (opera!o)((on 1 !alet U kom-dia), ,edno de,stvo U !alet - stro(i$kos+, !ez ozdD!, zroz)mite.nos+ - Jean @'illipp A/;E/U (>6?L->76G) 1DIH @late (@ersailles) !allet-!o)((on v L de,stv<$' s prol&%om, tane$ U "!l<zniv<# opera o ;a!e, nym(e 5lat-e, kt. si mysl, ;e sa do ne, zamiloval =)piter, 5lat-e tenor M s$it v kom-dii, Wamea)a ,e +a;ko zaradi+, vynikal svo,o) tvor!o), intelekt)<lne zalo;en a)tor - v prol&%) sa 'ovor o zroden kom-die v 6.st.p.n.l. Aespis zaviedol >. 'er$a prota%onista dial&% medzi 'er$om a $'&rom, t) 'ovor o tom, ;e Aespis ,e tvor$om kom-die 5ostavy0 - Mom)s !o' 'lposti, 5lat-e ;a!ia nym(a (tenor), A<lia mza, Ka 8olie 7l<znivos+, =)piter !o', v 2. de,stve sa zmen na som<ra - posledn< s$-na 5lat-e kopn naspC+ do mo*iara, vystro,a ,e, svad!), ale nakonie$ ,e, povedia, ;e to !ol len (&rI (kv<kanie, 5o)r a)e)e) B@EA/ 9B;IQUE - ')do!n- *sla (z!ory, ans<mle, tane$) U 'ovoren- slovo ('ovoren dial&% vo (ran$z tine) - odr<;a akt)<lny me tiansky ;ivot, vplyv !)((y - ved.a komi$k$' a satiri$k$' prvkov pri!da, a, v<;ne, ie, neskDr tie; lyri$k- momenty (:oni%ny) - 'lavnm !<snikom 4'arles 2imon 8avart (2edavin, :armontel) - vy);va va)deville pieseP s re(r-nom - spo*iatk) ne!ola 'r<van< v /rand Qpere - :oni%ny prid<va revol)*n- my lienky prototyp revol)*n-'o oslo!odenia opery /r-try - K)lly/:oli-re !aletn- kom-die 8<zy vvo,a0

>L

>700->760 "omdia # *a$de*ille >760->7?F t*orba <rtr('o >7F>->?00 tz*. Popera z !'ran(Z 'rdina ,e za$'r<nen v posledne, $'vli a v etko do!re dopadne, rett)n%soper, res$)e opera - o!*ianske n<mety (/aspareo 2pontini) - K)i%i 4'er)!ini (>760->?G2) :-d-e, li!reto0 8ran$ois 7enoit Bo((mann, do talian*iny prelo;il 4arlo San%arini, L de,stv<, (postavy0 :edea, /lan$e, Merio, /iasone, 4reonte, 5rima an$ella, 2e$onda an$ella, 4apo delle %)ardie)

/ndr Erne#t ;ode#te <rtr( (>7G>->?>L) - prednes, melodika, pestr- motvy, n<mety, a)tor Vr<ska a zviera - opera 9oe$r de 8ion (Wi$'ard Kevie srd$e, 1D6I) ran< opera z<$'rany, '.adanie za,at-'o kr<.a U milostn< z<pletka - ()n%),e t) nie*o a)asi ako przna*n motv (postava tr)!adra 7londela) B@EA/ B/88/D - ,aviskov z<!avn ;<ner v Jn%li$k) v >?.st. - an%li*tina, 'ovoren teOt ((ra kovit, pikantn) U son%s ve.mi kr<tke, a!y sa *o na,mene, prer) oval 'ovoren de,, .)dov- mel&die, "pop-<rie# klasi$ke, ')d!y (5)r$ell), )sp<vanky... - postavy0 pra$ovn< trieda, krimin<lni$i... - parodovanie opery seria, kritika spolo*ensko-politi$k$' pomerov v kra,ine, parodovanie BCndla opern- spolo*nosti (5orpora, BCndel) - ='e Beggarb# Bpera >72? io!r<$ka opera - =o'n /ay (>6?H->7L2) U =.4'.5ep)s$' prol&% rozpr<va ;o!r<k, preto ;o!r<$ka opera, ostro parodovan< tal. opera U so$i<lne pomery s*asnosti

%IN<%@IE8 - spevo'ra, 'ovoren teOt U ')do!n- *sla (vok<lne, in tr)ment<lne), neme$k ,azyk, 2 typy sin%spiel)0 >. #e*eroneme!"+ J./.Hiller (>72?->?0G), vznik z komi$ke, opery, ')d. dr)'y zo v etk$' opern$' dr)'ov, 'ovoren- dial&%y, piesne, mal- <rie, ans<m!le, v z<vere va)deville, spo*iatk) prepisy do nem*iny Biller ]ert #a )en. (>766), li!reto0 4'.8.9eisse, sin%spiely psal a, J./.Benda s$-ni$k< melodr<ma striedanie ')d!y a teOt) , teOt re$it),e 'ere$ ako v *ino're 2. W$'oneme!"+ 4*ieden#"+7 viedensk< predmestsk< kom-dia, (ra ka, )mele$ky z<va;ne, (Narovn< (la)ta) - rozdiel0 spolo*n z<klad, ale v ,)'oneme$kom st<le via$ ')d!y, red)k$ia zlo;ky 'ovoren-'o slova - Ign ! Umla$&& Ban.!i (>77?) - 9.D.*on Ditter#dor& (>7LF->7FF) M 8e" r a le" rni", ]er*en 5iapo5"a - @iedeP za *ias =oze(a TT., osvietensk panovnk, otvoren sna'<m o n<rodn oper), slo!odom)r<rske l&;e, zalo;il divadlo Ho& $nd National#ing#piel - opera seria prevzala kon$om >?.st. ans<m!le, (in<le z opery !)((a ("re(orma#), !)((a naopak pre!rala tzv. parti serie z opery seria - striedanie pop)larity vo @iedni ('lavne =oze( TT., po Pom ,e'o !rat Keopold !)((a zskala seri<lne tenden$ie)

>G

D. @o"$#( o re&orm$ oper( #eriaL /lgarotti'o #pi# a"o *+!'odi#"o, =. =raetta, Jommeli, 0r. di maWo, 9'.R.<l$!" 4*ieden#" pc#obenie7

AE0BA;/ Berder, Bo((mann, 9a%ner vyzdvi'ovali /l)$ka za ot$a my lienok re(ormy opery $entr< re(oriem0 nede,e sa v Aaliansk), ale 3iedeV, ;ann'eim, %t$ttgart, @etro'rad, @arma (knie;atstvo, H0.r. >?.st. (ran$. k)ltra (sdlo (ran$. prin$ezne,) !)dovanie pod.a (ran$. vzor) (tra%edie lyria)e) - sna') nie*o meni+ si zvy*a,ne vy;ad),e do!a, ani nie tak skladatelia - azzione teatralle krat ie s$-ni$k- diela - #emiM#eria "polov<;na# opera - #emiMopera "poloopera#, ')d!a k 're, k *ino're =omma##o =raetta neapolsk skladate., v @arme na n<vr' ministra prepra$oval Wamea)ov) oper) 4astor et 5ol)O vzal v etko, *o !olo do!r- a e te vylep l (>7HF) mene, !alet), z!orov, minim<lne tri <rie pre s&list) "synt-za# talianske, a (ran$zske, opery U kontrap)nkti$k- miesta - pre ve.k spe$' !ol vyslan do 3iedne 1D`E na pozvanie %r&(a 3)razzo, a!y prepsal c)ina)ltove li!ret< - opera $omia)e, va)deville !oli vo @iedni ve.mi akt)<lne - v @etro'rade Jnti%ona napsal na rozl*k), $'arakteristi$k- s ve.k- z!ory opera za*na z!orom, *o ne!olo v serii zvykom za*na+ >. de,stvo z!orom - striedanie re$itatvov a z!orov, z!or st<le zasa'oval do opery, komentoval de, apod. - intenzvne sa )siloval o zmeny podarilo sa m) to, ovplyvnil /l)$ka, a, keE Araetta ,e mene, zn<my a v ade sa 'ovor, ;e /l)$k ovplyvnil ,e'o 0.di ;aWo ;ann'eim T(i%-nia v Aa)ride pln or$'ester, svisia$a predo'ra, zv)koma.!a N.Jommeli %t$ttgart li!reto nere(orm),e, len ')do!n- prostriedky 9'ri#top' Rillibald <l$!" >76> Aaniero di 9alzabigi (li!retista) nov- mo;nosti li!reta, "ak*n<# <ria s*as+o) de,a, syla!i$ky z')do!Povan<, !ez prli n$' koloratr aria dbazzione - L viedensk- opery0 M Br&eo et E$rid(!e 41D`27 nie ,e opera seria, azzione teatralle krat ia opera, 'rala sa po komi$ke, opere, ne!ola $elove*ern<, seria sa 'rala samotn<) M za*na z!orom, nad 'ro!om 6)ridyky kri* Qr(eo ,e, meno "do vetra# - /l)$k ); vD!e$ nepo);va se$$o re$itatvy, len a$$ompa%nato - z!or pripomna :ozartovo Wea)iem - !alet nast)p),e 'neE a svis s de,om, inte%rovan do ne'o, nie ,e len "ozdo!o)#, podo!ne ako z!or - 2 verzie Qr(ea0 talianska s kastr<tom, (ran$zska !ez kastr<ta - 7erliozova prava M /l!e#te 41D`D7 M @aride et Elena 41DDE7 - >. re(ormn< opera nie ,e Qr(eo, ne!ola $elove*ern<, 'rala sa a; na konie$ predstavenia, ale JK462A6 o!sa'),e pred'ovor s re(ormnmi pozn<mkami - >76G vydan< partitra Qr(ea (5ar;) ako ,edna z prv$' partitr, kde sa nemo'li meni+ ale!o vyp +a+ <rie 0erdinando Bertoni 41D2HM161G7 - opera Qr(eo, li!reto Waniero de` 4alza!i%i, premi-ra >776 v 7en<tka$' - "sla! odvar# /l)$kov'o Qr(ea (pod.a mD,'o n<zor) ) Bod( re&orm(L >. predo'ra svis s de,om, prprava opery, svis so v etko) ')d!o) opery

>H

2. L. G. H. 6. 7. ?. F. >0.

<rie !ez virt)ozity, odstr<ni+ opakovanie v <rii nie 3a 4apo, ale stro(i$k< pieseP re$itatv a$$ompa%nato namiesto se$$o zvrazni+ d)$'ovn- pre;vanie, $'arakter post<v ')d!a sl;i teOt) z!or koment),e de, zroz)mite.nos+ de,a ,ednod)$'os+ za*lenen- !aletn- vs)vky a, pantomma re pektova+ dr<m) dramati$k o!lk interna$ion<lny ')do!n ,azyk (synt-za prvkov)

<eorg 0riedri!' Hdndel "vntorn<# re(orma opery komponoval vC* ie $elky, a!y sa ne*lenila opera na mal- seky, re pektova+ dr<m) v opere (Aamerlano) 0ran!e#!o /lgarotti, spis0 P%agio #opra lbBpera in m$#i!aZ (5r!e' o podo!e opery v ')d!e) v$'odisko opern$' polemk, v prin$pe ne!ol proti :etastasiovm oper<m, ale kritizoval praO, v etky zlo;ky v opere sa ma, podriadi+ dr<meI

6. =eoreti!" re&leaia n rodn+!' opern+!' ,t+lo*, #por( o &ran!-z#"$ oper$, #por Pbo$&&oni#to*Z a Ppi!!ini#to*Z, <l$!"o*e par.)#"e oper( vo 8ran$zsk) "s+a;# o p)!lik)m0 a. o(i$i<lna tra%edie-lyria)e !. rDzne !aletn- s$-ni$k- tvary $. talianska !)((a ve.k< konk)ren$ia od pol. >?.st. tra%edie lyria)e !ola v pol. >?.st. v K)llyovske, trad$ii, ale v 2. pol. >?.st. sa o$itla podo!ne ako talianska seria v krze (sna; sa rie i+ sit)<$i) /l)$k) 8a %er*a @adrona vo 8ran$zsk) !ola )v<dzan< na,skDr v talian*ine (>7G6), o rok neskDr vo (ran$z tine (>7G7)

%@BA 5.1L 1DH2MHI, @ar.) - okolo nov-'o )vedenia (>7H2-HG) konk)ren*ne, opery !)((y Ka serva padrona sa vo 8ran$zsk) rozptal spor medzi !)((onistami (z<stan$ami talianske, !)((y) a anti!)((onistami (z<stan$ami klasi$ke, v<;ne, (ran$zske, opery, K)lly, Wamea)) tzv. "a)erelle des !o)((ons#, do kt. sa an%a;ovali a, kr<. s kr<.ovno) - v spore i lo a, o to, *i sa (ran$zska komi$k< opera m< )!era+ smerom talianske, !)((y ale!o sa dr;a+ (ran$zske, trad$ie - (ran$zska komi$k< opera dl'o nar<;ala na odpor$ov na,vy e, vrstvy, le!o ,e vra, nedDsto,n< (opera $omia)e pozri ot<zka *.6) - !)((onisti napr. =.=.Wo)ssea, 3.3iderot, /rimm - 0. Aag$enet @arallele de# Italien# e de# 0ran!oi# 5aralely medzi Aalianmi a 8ran$zmi) porovnanie talianske'o a (ran$zske'o tl), 'lavne v opere - problemati!" o"r$'(L - intenzvne roz renie tal. opery po $ele, 6)r&pe, (ran$zska nie - analyzovanie opier - ()nk$ia ')d!y v opere m< !y+ a)ton&mna ale!o s*as+ operyj - prie!e' v liter<rne, s(-re (pam(lety otvoren- listy, Wo)ssea)) a spolo*enske, (v divadle 2 t<!ory ')l<kanie v divadle a pod.) - Kes 7o)((ons ko*ovn- sk)piny, 'rali Ka serva padrona ako s*as+ K)lly'o Jkis a /lateia v J$ademie Woyal de :)sia)e, vod$a sk)piny 6)sta$'io 7am!ini - 'l. prota%onisti Wo)ssea), 8riedri$' :el$'ior /rimm - intenzvna *as+ G0 .)d

>6

>7HL 5ar; - =.=.de :ondoville (>7>>->772)0 tra%edie Aiton et l`J)rore (Aiton)s a J)rora) po ,e'o )veden za*ali spory /rimm Ke petite prop'-te de 7oe'mis$'!roda (:al prorok z Nesk-'o !rod)) spis za taliansk) !)(() za (ran$zsk) oper) =.7.=o)rdan (Vorektor !)(&nov) >7HL =.=.Wo)ssea) otvoren- listy o (ran$zske, ')d!y "ka;d< ')d!a pozost<va z mel&die, 'arm&nie, metra,...#, 'ovor, ;e "8ran$zi nema, ;iadn) ')d!), nemali a ne!)d ma+, preto;e ke!y ne,ak mali, tak !y to !olo pre ni$' ve.mi zl-#, "(ran$zsky ,azyk nem< predpoklady pre spr<vne z')do!Povanie, taliansky <no# 8ran$ois Jrna)ld, :.de Wo$'emont za (ran$zsk) oper) prednosti (ran$zske, opery0 - n<met, premyslen< de,ov< kon$ep$ia, teOt - spol)pr<$a v etk$' dr)'ov )menia - +a;ko sa kompon),e a, spieva v Aaliansk) ')d!a v popred (!el$anto, arioso) - nez<),em o tra%-di), de,, dr<m) - )zn<vanie kr<sy <ri len v danom okami'), po skon*en pr<zdno, mo;no len t;!a po pokra*ovan porovnanie komi$ke, opery s tra%i$ko) !y nemalo !y+, ned< sa to porovn<va+, dve odli n- ve$i

2. %@BA o !!a 2E ro"o* ne#"cr - spor "pi$$inistov# 5i$$ini vs. /l)$k - /l)$ka zavolali do 5ar;a na pomo$ pri pozdvi'nt v<;ne, opery, ktor< popri pop)l<rne, tal. !)((e ne!ola a; tak o!.!en<, presadil sa ako spe n skladate. tal. opery vo (ran$. ,azyk) a !ol po!ren Wo)ssea)om, ktor tvrdil, ;e (ran$. ,e nev'odn< na z')do!Povanie. Aal. strana preto pozvala 5i$$ini'o, a!y doviedol i$' sna') do kon$a. 2pol) s /l)$kom mali napsa+ rovnak oper) T(i%-nia v Aa)ride - protalianska strana Ppi!!ini#tiZL - =ean-8. :armontel (>72L-FF) a, li!retista, prepra$ov<val c)ino)ltove li!ret< - 6se, o revol$i<$' v ')d!e vo 8ran$zsk) (>777) mal- "potalian*enie# ,e mo;n-, ale nesmie sa dotkn+ tra%edie lyria)e - =.8.de la Barpe (>7LF->?0L) - pro(ran$zska strana Pgl$!"i#tiZL - 3) Wo)llet - 8ran$ois Jrna)ld - =ean 7aptiste Jntoine 2t)ard - v tom *ase ); a, Wo)ssea) !ol /l)$kovm prvr;en$om - 8ran$ois =ean de 4'astelle)O 6se, o ,ednote po-zie a ')d!y (>76H) <l$!"o*e par.)#"e oper( M !ol )*ite.om :<rie Jntoinetty v 5ar;i (>77L) 1DDG >. re(ormn< opera na (ran$zsky teOt I&ignia * /$lide 1DDI I&ignia * =a$ride potre!a spo,i+ seri) s tra%edie lyria)e na,lep ie prvky z o!o$', premi-ra spe$' a, nie, potre!a zavola+ do 8ran$zska pDvodn-'o Aaliana 5i$$ini M i lo o proz&di)m a re$itatv, <ria - in tr)ment<lny sprievod m< !y+ via$ deskriptvny ale!o eOpresvnyj - melodika kanta!iln< ale!o deklama*n<j >77F odi iel /l)$k z 5ar;a zne$')ten po nespe$') svo,e, posledne, opery do @iedne (6$$'o et Mar$is) W68QW:J pozri ot<zk) *.7 Hi#tori!"+ *+znam #poro*L >. liter rna a e#teti!" ro*ina )mele$k- pro!l-my sa rie ili vere,ne v liter<rne, podo!e 2. '$dobn 'i#toriogra&ia ako sa psali de,iny ')d!y - pop)l<rno-vede$k- de,iny ')d!y tenden$ia k z,ednod) ovani) - nespr<vne

>7

O. Ha(dno* pr.no# do *+*oWa in,tr$ment ln(!' dr$'o*L *+*oW #l 5i"o*'o "*arteta a #(m&nie JB%E@H H/YDN %8C]IKB3K K3/A=E=CL - vvo, od triove, son<ty k sl<*ikov-m) kvartet), tie; divertimento sl<*ikov- n<stro,e tenden$ia k dominan$ii ,edn-'o n<stro,a (>. ')sle) - viedensk- knie;a 8)n!er% o!,edn<vky skladie! na dom<$e m)zi$rovanie komponovanie sl<*ikov$' kvartet - sl<*ikov- kvarteto 1 ')d!a pre tyri s&lov- n<stro,e, $ykli$k< kompoz$ia, vC* ino) G-*as+ov<, o!sadenie0 >. ')sle, 2. ')sle, viola, violon*elo - 'istori$k vvo, rDzne n<zvy $on$ertino a a)atro, divertimento a a)atro, sonata a a)atro vplyv triove, son<ty, @ivaldi'o - pro!l-m vy'ranenosti medzi komorno) a or$'estr<lno) sadz!o) kvDli nepresn-m) )r*eni) partov sl<*ikov- kvarteto a sym(&nia - spolo*n vvo,, post)pn< di(eren$i<$ia komorn-'o sl<*ikov-'o tl) a sym(oni$k-'o - vplyv s)itov-'o $ykl), spo*iatk) !oli sl<*ikov- kvartet< H-*as+ov- s dvoma men)etmi, Baydn i$' nazva e te Di*ertimenti a T$atro (a; do ?0. rokov) via$*as+ov< $ykli$k< kompoz$ia, v ktore, nie ,e stanoven presn po*et *ast, tzv. ";itkov< ')d!a# - >7HH->7HF skomponoval >0 3ivertimenti a a)atro, !oli H-*as+ov-0 W men)et Jda%io men)et W, Jda%io ,e $entr<lne, na,rozsia'le, ie 3ivertimento a a)atro 3-d)r op.> *.L symetria, ?-taktia, :en)et re<lne zne,$i dvo,'las zdvo,ovanie, nie s splnen- podmienky ide<lne'o sl<*ikov-'o kvarteta, %alantn< mel&dia, kontrap)nkti$k tl (a)asi $.(.) post)pn< synt-za tlov 2 'lavn- pro!l-my tka,$e sa sl<*ikov$' kvartet0 >. rovno$ennos+ 'lasov 2. samotn< (orma - )veden- pro!l-my rie il na,via$ v op. F, >7, 20 st<le via$ )siloval o prv *as+ v tektoni$ke, 28 (6O-Wo-We), temati$ko-motivi$k< pr<$a v rozveden, pro!l-m vyrovnanosti ostatn$' *ast - posledn< *as+ !ola zvy*a,ne ve.mi kr<tka a r$'la, ak<si "!odka# za $elo) sklad!o) - skomponoval asi >20 !aryt&nov$' tri, !aryt&n sl<*ikov n<stro,, vznikol z violy, %r&( 6ster'<zy 'r<* na !aryt&ne, vy$'<dzal z triove, son<ty, $vi*il sa na ni$' km dospel k (orme sl<*ikov-'o kvarteta - ,ednotliv- op)sy o!sa'), 6 sl<*ikov$' kvartet - %l 5i"o* "*artet op.G G-*as+ov- 3-d)r e te zdvo,),e 'lasy (); mali !y+ samostatn-I), po);va :en)et s Ariom - >770 prer) il pr<$) na sl<*ikov$' kvartet<$', nasled),e "romanti$k<# krza (a(ekty, vplyv opery, $irkevn< ')d!a, ...) - 2l<*ikov- kvartet< op.F *iasto*ne prelomov op)s - %l 5i"o* "*artet op.2E P` #lne5n+!' "*artetZ (>76F->772) na,zn<me, op)s Baydnov$' kvartet - G., H. a 6. kvarteto (inale s ()%o) poly(oni$k< pr<$a - v etky n<stro,e sa z*astP), na temati$ke, pr<$i - vyv<;enos+ $ykl) - %l 5i"o* "*artet op.GG PA$#"Z pova;),e sa za modelov, vzorov, nikdy neprist)poval k (orme tak, ;e ,e to len ak<si "n<do!a#, pra$oval s (ormo), - vyzret tl vr$'oln-'o klasi$izm), za*na t) plati+ svis medzi *as+ami namiesto :en)et) po);va 2$'erzo, vyv<;en $ykl)s, vC* vznam kladie na (in<ln) *as+ (?0-te roky), v etky n<stro,e s rovno$enn- od op.LL s v etky kvartet< G-*as+ov-, ale poradie *ast nie ,e e te plne )st<len- (:en)et zamiePa za 2$'erzo ako r$'le, ia (orma men)et)) - @r$#" "*artet op.HI a HH, op.`I %Y;0\NIEL

>?

via$ ako >00 sym(&ni od r. >760->7FH kon tit)oval (orm) !ola z<vCzn<, 7eet'oven na ne'o nadviazal vy$'<dza z talianske, operne, sin(&nie, takisto z !arokove, s)ity sym(&nia sa vyv,ala od (ormy ") .a$'tile, z<!avy#, $ez kon$ertantn sym(&ni) a; k individ)<lnem) diel) =*ori* obdobiaL >. 1D`1M1D`H $$a >F sym(&ni, nemali e te )st<len po*et *ast, i$' po*et a sled !ol varia!iln (mali via$ ako G *asti), men)ety vo (orme k<nonov, (in<le ako t-ma s vari<$iami - pDso!il vo @iedni, od >760 ) 6ster'<zy'o, kde mal vlastn or$'ester, s ktorm mo'ol pra$ova+ - L-*as+ov- sym(&nie sna; sa vznamovo vyv<;i+ prv a posledn *as+, r<d po);va s&lovprvky (kon$ertantnos+), *asti0 - *as+ kry taliz),e sa 28, v ranom klasi$izme ,e +a;iskom $el-'o $ykl) - *as+ spravidla str)*n<, 2 L-dielna (orma - *as+ r$'ly L/? :en)et - po);va pomal introd)k$i) k >. *asti, dokon$a a, introd)k$i) k 2. pomale, *asti na za*iatk) a, na kon$i, 7. sym(&nia m< in tr)ment<lny re$itatv pred 2. *as+o) - ran- sym(&nie pripomna, $on$erto %rosso temati$k< pr<$a v n<znako$', eOponovanie t-m v popred - L ma, pomenovanie priamo od Baydna0 - 6. sym(&nia A no (Ke :atin) DMd$r - 7. sym(&nia @ol$dnie (Ke :idi) 9Md$r - ?. sym(&nia 3e5er (Ke 2oir) <Md$r 2 t(p( pomal+!' 5a#t.L - Jndante 'rav $'arakter, vari<$ie - Jda%io kantil-na so sprievodom - :en)et namiesto Aria kon$ertantn< *as+, str<$a tane*n $'arakter smerovanie k na'r<dzani) s$'erzom, a, keE e te pod n<zvom :en)et, ale ); sa po);va s$'erzo a, v n<zve - rie il ot<zk) vyrovnanosti 24, ale e te st<le kladie dDraz na >. *as+ v 28 - 8in<le od.a'*ene, vraz ako >. *as+, 28, rondo ale!o varia*n- rondo - melodika in pirovan< .)dovmi n<pevmi 2. 1D`HM1DDI $$a 2F sym(&ni - >766 Ppredromanti!" "r.zaZ zv en< $itovos+, roz irovanie vrazov$' mo;nost %alantn-'o tl), o!medzen diapaz&n %alantn-'o tl), poz;va od$'<dza,$e prvky !aroka s prvkami %alantn-'o tl), pre(erovanie molov$' t&nin (2mto*n<, @< eP...), - pod vplyvom 2t)rm Z 3ran% (/oet'e, 2$'iller) kr<tke revol)*n- 'n)tie mlad$' liter<tov vo*i %ener<$ii ot$ov - 4.5'.6.7a$', =.Baydn, 4.3.von 3ittersdor( "revol$ia# v ')d!e - dDsledne, ia prekomponovanos+ 24, temati$k- prepo,enie ,ednotliv$' *ast, s viazan-, nemD;) !y+ zamenite.n- e te ,e to v n<znako$' (z<le;itos+ >F.st.) - >76F-72 sta!iliz),e sa G-*as+ov $ykl)s s men)etom na 2. ale!o L. mieste - >772 2ym(&nia B-d)r :en)et a 8inale ma, spolo*n temati$k z<klad - !o'at ia 'arm&nia, pateti$k vraz, molov- t&niny, kontrap)nkti$k- te$'niky - prepra$ovan< dynamika, v rytme domin),e synkopi$k rytm)s G. 1D6HM1DOH *r!'oln obdobie - ?0-te roky vyzret tl zdokona.),e sa or$'estr<lna te$'nika - posledn- sym(&nie ` @ar.)#"(!', 12 8ond+n#"(!' sym(&ni ovplyvnil 'o :ozart, vz<,omne sa ovplyvPovali, do!r- vz+a'y, s 7eet'ovenom ); nie - $'arakteristi$k- t-my, zapamCtate.n- s mo;nos+o) Eal ie'o spra$ovania (napr. 2$')!ert m< "nev'odn-# piesPov- t-my na Eal i) temati$k pr<$)) - motivi$ko-temati$k< pr<$a, po);va imita*n kontrap)nkt v rozveden - "vzorov# model sym(&nie - eta!l),e sa ako reprezentatvna (orma vere,n-'o kon$ert), *asto 'r<van< - pomal< introd)k$ia svis s r$'lo) *as+o) a ostatnmi *as+ami - 2ym(&nia *.>02 7-d)r $'arakteristi$k interval *.G o!,av),e sa v ka;de, *asti - v etky Kondnske sym(&nie ma, introd)k$i), okrem ,edne,

>F

- 2ym(&nia *.?? /-d)r prepo,enie %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl), po);va tr)!ky a !)!ny a, v pomale, *asti, dovtedy to ne!olo !e;n- modi(ikovan- reprzy (vzor ) 4.5'.6.7a$'a) - monotematizm)s prve, *asti ved.a, ia t-ma ,e odvoden< temati$ky z 'lavne,

1E. 3+*oW ;ozarto*'o "ompozi5n'o r$"opi#$ na pozad. #(m&oni!"eW t*orb(, dr$'( "atol.!"eW !ir"e*neW '$db( * "la#i!izme 4Ha(dno*e om,e, ;ozarto*e ne,por(7 K/=B8X9K/ 9IAKE3NC HUDB/ - ,edno'las (/re%ori<nsky $'or<l) ne'r< v klasi$izme ve.k lo') - $entr<lnym dr)'om ,e via$'las< om,a v 2 typo$'0 - missa !revis kr<tka, mo'la ma+ len Vyrie a /loria, m<lokedy 4redo - missa solemnis sl<vnostn< om a so v etkmi *as+ami - ne,por( 4*e#per(7 patria do o((i$ia, ale a, vere,ne, via$'lasne z')do!Povan4entr< a skladatelia0 :ann'eim Wi$'ter, Bolz!a)er 2alz!)r% Keopold :ozart, 9.J.:ozart @iedeP =./.Jl!re$'ts!er%er, =.Baydn, 9.J.:ozart, K.v.7eet'oven tly Aaliansko0 - neapol#"+ opern+ ,t+l prenesen do $'r<move, ')d!y ')d!a nad teOtom, a(ekty, re$itatv a <rie, v etko *o na,via$ (Baase, =ommeli), napr. =.Baydn - 4e$ilsk< om a - "ontrap$n"ti!"+ ,t+l >666 J$ademia 5'il'armonia, 7olo%na 5adre :artini 2apie di $ontrap)n$to (>77G) - zmie,an+ ,t+l ,);n- Meme$ko U Waksko za*na !y+ zdDrazPovan teOtov o!sa', namiesto ve.k$' tali. s&listi$k$' sekov nast)p),e z!or a s&lov kvartet Jo#ep' H/YDN - vC* ina $irkevne, ')d!y psan< pre 6isenstadt (6ster'<zyov$i) - >G om , 2 Ae 3e)m, 2ta!at mater, orat&ri)m 2edem slov @yk)pite.ov$' (eOist),e ako sl<*ikovkvarteto z r. >7?7) - po po!yte v Jn%li$k) skomponoval 6 om , kde sp<,a trad$i) $irkevne, ')d!y (kontrap)nkt), vplyv BCndlov$' orat&ri (z!ory) a ')do!n re* svo,i$' sym(&ni, tvor vlastne z!or, kvartet, ans<m!el - om e0 @a$"enme##e, Heilig Nel#on ='ere#ien %a"op&$ng Harmonienare (n<zvy rad e, skontrol), v ine, literatre, !oli ne*itate.n- ) Rol&gang /made$# ;B:/A= - $irkevn ')d!) kompon),e takmer vl)*ne v 2alz!)r%) - sp<,a rDzne do!ov- tly, po)kaz),e na vntro n<!o;enske, viery ')d!o) - 2patzen, Vron)n%smesse (Vor)nov<$ia) - AeT$iem dokon*il 2)ssmayer po*)+ ,e'o vr$'oln tl, v<;ny $'arakter, (%ova poly(oni$k- seky, $'romatika - 3e#per( (70. roky) o!sa'), H ;almov a :a%ni(i$at @esperae de 3omini$a, @esperae solemnes de $on(essione 8$dSig *an BEE=HB3EN - ;i##a #olemni# DMd$r motto0 "Qd srd$a ne$' dD,de k srd$)# $'$e oslovi+ .)dstvo (namiesto !arokov-'o "na sl<v) 7o;i)#)

20

predv<dzan< a, kon$ertne (premi-ra 5etro'rad >?2G) (ilozo(ia, idea Eal ia $irkevn< tvor!a0 z!orov- moteto Jve ver)m (talianska s&lov< kant<ta), 4'r<mov< son<ta (,edno*as+ov< Jlle%ro), lit<nie

3>3BJ ;B:/A=B3HB KB;@B:I]NKHB ?=>8U na pozad. #(m&. t*orb( - kompoz$ii sa )*il napodo!Povanm rDzny$' skladate.ov a tlov, !e;n< ve$ ne!oli )*e!ni$e - ako >2-ro*n ve.mi do!re ovl<da kompozi*n- te$'niky, rie i 2 pro!l-my0 >. 28 temati$k d)alizm)s >. *asti 2. vz+a'y medzi *as+ami G obdobia *o *+*oWi #(m&oni!"eW t*orb(L a. >76G-7G vplyv Aalianska, 9a%enseila !. >77H-?0 vyzret, ale e te st<le pod vplyvmi in$' $. >7?2-?6 synt-za %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl) @vo, r)kopis)0 - 1D`IMDI vplyv =.4'.7a$'a pDso!il vzletno), !o'ato) melodiko) a tzv. spevnm alle%rom, 4.5'.6.7a$' zlo;ite, ia 'arm&nia, detaily, dynamika, >2-ro*n p e prv oper) pod vplyvom $iest do Aalianska - 1DDHM6E eOperiment),e, koda, $esty do 5ar;a, dvorn or%anista v 2alz!)r%) - 1D62M6` @iedeP slo!odn )mele$, svo, vlastn tl, )niverz<lny tl, t)d),e ) 7eet'ovena, Baydna, BCndla, synt-za %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl) %Y;0\NIE - via$ ako H0 sym(&ni, za*al komponova+ ); ako die+a, ne!ol sym(onik "par eO$ellan$e# - )*il sa pod.a "vzorov#, !ol "ve.avzorov#, ovplyvnen a, $estami (Aal., 8ran$.) - improviz<tor, r$'lo sa dok<zal prispDso!i+ tom), kde pr<ve !ol a ako sa tam komponovalo napodo!Poval ve.mi do!re ak-ko.vek tly, skladate.ov, a, "zmie an# tl (tal. U (ran$. neme$k tl) Avoriv- o!do!ia0 >. >76G->77G Kondn, Aaliansko, 2alz!)r%, @iedeP - prv- sym(&nie kompon),e v Kondne ako F-ro*n vplyv =.4'.7a$'a a talianske, opery !)((a, potom vplyv kon$ertne, a operne, sin(&nie - komponoval sym(&nie v etk$' typov talianske L-*as+ov-, viedensk- G-*as+ov- s :en)etom - post)py z opery, vok<lny typ melodiky, vlastn< opern< tvor!a - "mann'eimsk- sym(&nie# *esk< trad$ia U vplyv =.Baydna - rozvin)t< prekomponovan< tr)ktra, ,asn- *lenenie *ast, evol)*n typ a, v reprze, $'romatika v melodike a, 'arm&nii, imita*n< poly(&nia prenik< a, do evol)*n-'o typ) ')d!y - posledn< sk)pina sym(&ni >77G vplyv 4.5'.6.7a$'a a Baydna, potom G roky pa)za 2. >77H->7?0 5ar;, kon$ertantn- sym(&nie - v 5ar;i ovplyvnen =o'annom 2$'o!ertom - konsolid),e sa ,e'o kompozi*n tl, eOperiment),e s (ormo), za'kPa kod) na z<ver *asti ako kompaktn s'rn )dalost - dramatiz<$ia ')do!ne, re*i, prepo,enie ')do!no-dramati$k-'o tl) s in tr)ment<lno) re*o) - >77? pre 4on$ertes spirit)alles p e @ar.)#"$ sym(&ni) DMd$r !ez :en)et) (vplyv :ann'eimske, koly) m< $'arakter skoro kon$ert) kon$ertantn< sym(&nia, stieranie 'ran$ medzi ,ednotlivmi (ormami L. >7?>->7F> :ozart vo @iedni, sym(&nie kompon),e v roko$' >7?2->7?? - !ar&n von 2bieten, >7?2 :ozart nav tev),e ,e'o dom, kde sa kon(ront),e s dielami 7a$'a a BCndla U Baydn synt-za @iedensk vr$'oln klasi$izm)s 1 synt-za kontrap)nkti$ke, te$'niky neskor-'o !aroka a s*asnosti motivi$ko-temati$k< pr<$a - >7?2 Ha&&nero*a DMd$r (z Ba((nerove, seren<dy) - >7?L 8ine!" 9Md$r M >7?6 @ra)#" !ez :en)et), pomal vod (vplyv :ann'eimske, koly) @osledn- tri sym(&nie 1D66 (6 t;dPov)0

2>

M E#Md$r pomal vod - gMmol P;ann'eim#" *zd(!'(Z na,skDr skomponoval !ez klarinetov, neskDr dokomponoval, smtok - 9Md$r PJ$piter#" Z n<zov kvDli vzletl-m) $'arakter) sym(&nie, 8inale synt-za %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl), ()%a v 28 eOpoz$ia (ved.a, ia t-ma ,e na dominante), prevedenie (nek.)d), reprza U koda U kontrap)nkti$k- te$'niky - smerovanie k posledne, *asti prelna sa (%ov< t-ma, kontrap)nkti$k- post)py U koda, pra$),e $elkom s piatimi t-mami eOpon),e H-'las- ()%<to - komponoval i$' !ez o!,edn<vky,individ)<lne, svisia spol) v 'l! e, rovine IN?=AU;EN=C8NY KBN9EA= - z<vere*n ar$'etyp s&lov-'o kon$ert) - $entr<0 7erln (4.5'.6.7a$'), :ann'eim, @iedeP, :il<no, 5ar;, Kondn - klavr (2H) virt)ozita nie ,e samo*eln<, ); nie pre *em!alo, len dva kon$erty m< molov- (dmol, $-mol) - >77H 7-d)r, 3-d)r, /-d)r, 3-d)r, J-d)r o!sa'ovo z<va;n, t)re$k, v r<m$i t)tti vy);va s&lo or$'ester nie t)tti v konk)ren$ii k s&l), ale ,ednotliv- n<stro,ov- sk)piny - :ozart kompon),e pomal- *asti *asto ako in tr)ment<lne "<rie# (Von$ert pre klavr a or$'ester dmol *.20 V@ G66 TT. *as+0 Womanza) 2 typy spol)pr<$e0 - rivalita or$'ester vs. s&lo - kooper<$ia or$'estra a s&la

11. D*e #(ntz( galantn'o a "ontrap$n"ti!"'o ,t+l$L Jo#ep' Ha(dn a Rol&gang /made$# ;ozart Waksko H0.r. tenden$ia prekona+ tal. te$'nik) (mal- $elky, (ra%ment<rnos+), sna'a kon$ipova+ ve.kin tr. (ormy poskytova+ via$ ako len ) .a$'til z<!av) - nov taliansky tl, eOpresvny tl 4.5'.6.7a$'a - >7?> Baydn a :ozart kon tit)ovali vr$'oln klasi$isti$k tl %YN=K:/ Ha(dn e pr*"( galantn'o a "ontrap$n"ti!"'o ,t+l$ #pl+*aW-, nie #- * "ontra#te ;ozart e #- #t le * "ontra#te Jo#ep' H/YDN - %alantn tl ve.mi z,ednod) en- kompoz$ie vo v etk$' parametro$' ')do!ne, re*i - temati$k< pr<$a neprist)poval k (orm<m ako k s$'-mam, do ktor$' len nanovo nalieval nov o!sa' - vy$'odz motv podro!),e ne)st<le premen<m men sa s*asne a, (orma, sama temati$k< pr<$a spDso!),e, ;e a)tor pra$),e s (ormo), nielen "popri# ne, %(m&nia 5.II eMmol P%m-to5n Z 41DDEMD17 (vypo*)+ si (in<le) - pra$),e s prostriedkami z dvo$' o!last opera ()nisono post)py na za*iatk), na kon$i vystia do re$itatv) a$$ompa%nato) - kontrap)nkti$k< trad$ia sledy sekven$i, pass)s d)ri)s $)l)s (i%ra !olesti, smtk), mol, klesanie k spodne, kvarte - vedome po);va konven*n- post)py ale v tomto konteOte sa st<va, vrazovmi (vplyv 4.5'.6.7a$'a) - prvky %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl) !oli na,skDr v ostrom protiklade (v roko$' >770-7>, o!do!ie "predromanti$ke, krzy#, 'n)tie 2t)rm Z 3ran%)

22

%l 5i"o* "*arteto op.GG, 5.G 9Md$r (>. *as+0 Jlle%ro moderato) - ); sa nevyskyt), tradi*n- post)py z opery osamote, ale splva, v po'y!livom, via$vrstvovom tvor'lase, ktor ,e ovl<dan temati$ko) pr<$o) - 'lavn t-m) eOpon),e v pro$ese, ved.a, i) t-m) a; plne pred kon$om eOpoz$ie, materi<lovo ,e odvoden< z 'lavne, t-my, ale napriek tom) m< $elkom in $'arakter 1 kontrast (napr. in rytm)s, ...) %l 5i"o* "*artet op.2E P%lne5nZ 41D`OMD2, 6 kvartet) (in<le s (%o) Rol&gang /made$# ;B:/A= - dr)' spDso! synt-zy - ,e zalo;en< na kontraste - 6 2l<*ikov$' kvartet venovan$' =ospe'ovi Baydnovi (>7?2-?H) - rok >7?2 1 plodn< kon(ront<$ia s 7a$'om (kontrap)nkt, AV) a Baydnom (motivi$ko-temati$k< pr<$a) - na za*iatk) synt-zy sto, 2l<*ikov- kvarteto /-d)r V@ L?7 (dokon*il L>.>2.>7?2) - :ozart psal dopred) a, d<t)m dokon*enia svo,i$' skladie!, napr. Wea)iem malo rok dokon*enia >7F2 nesti'ol - na kon$i kon(ront<$ie sto, 2l<*ikov- kvarteto J-d)r V@ G6G (>7?H) - pozor)'odn- ,e a, 2l<*ikov- kvarteto 4-d)r V@ G6H, tzv. "disonantn-# %l 5i"o* "*arteto <Md$r K3 G6D 41D627, 8in<le0 - 6Opoz$ia dDle;it- s dve t-my s $'arakterom (%ov$' t-m, seky dvo,it-'o ()%<ta (kontrap)nkti$k tl), z to'o sa rozvinie 28 ,ednod)$'< piesPov< t-ma po dvo,ite, (%e, "sempli$e# mel&dia ,e v ostrom kontraste k) kontrap)nkti$k-m) prie!e') predtm, s (%ovmi t-mami nar<!a ako so son<tovmi, ()n%),e t) piesPov< melodika vs. (%ov $'arakter - 5revedenie spo,ova$ motv z<kladn temati$k materi<l v preveden spol) s prvo) t-mo), spo,ova$ motv tvor $'romati$k sled, *o vedie k $'romati$km mod)l<$i<m, kontrap)nkti$k< t-ma ,e t) podro!en< motivi$ko-temati$ke, pr<$i - Weprza na,skDr za*na temati$k< presne opak),e temati$k materi<l, ale nie na tonike, a; potom 'armoni$k< - Voda z'rn)tie dotera, ie'o pro$es), prv< kontrap)nkti$k< t-ma sa stane motivi$km ,adrom kaden$ie - )sil),e o in synt-z) ako Baydn, prvky nesplva,, ale s v ostrom kontraste, 'rany nestiera, naopak zdDrazP),e kontrastIII - pre,av),e sa ')do!no-dramati$k zmysel odli n- $'araktery t-m 1 ako!y postavy z opery - kvartov motv vyplva, $'romati$k- mod)l<$ie, prvok $'romati$ko-motivi$ke, melodiky - ')do!nodramati$k a in tr)ment<lny tl sa navz<,om ovplyvPovali - in pir<$ia z opery !)((a t-my na spDso! roz'ovor), zaznie t-ma a ,ednotliv- n<stro,e !)d ako v roz'ovore komentova+ a dopfPa+ t-m) ako roz'ovor %l 5i"o* "*arteto /Md$r K3 I`I 4Wan$ r 1D6H7 - $'romati$k< prv< *as+ $el eOpoz$i) tvor $'romati$k motv - moderne, ia, vo.ne, ia (aktra - (%ov- seky nie v take, *iste, podo!e, st<le prtomn kontrast, ale nie v take, eOempl<rne, rovine ako v kvartet /d)r - melodi$k- z')stenie, (in<le kvarteta k)lmin),e v kode - evok),e predstav) ,e'o opern-'o tl) %(m&nia 9Md$r PJ$piter#" Z 41D667 $'or<lov< t-ma, H-'lasn- ()%<to v eOpoz$ii

2L

12. Rol&gang /made$r ;ozart opern+ #"ladatef RB80</N< /;/DEU% ;B:/A= 41DH` %alzb$rg 1DO1 3iedeV7 - :ann'eim vynika,$i or$'ester, k)r(irst Varol Aeodor, silie o neme$k n<rodn oper), kompon),e oper) 2emiramis (2$'beitzer Wosam)nda, Jl$esta...), spozn<va melodr<my =.J.7end) :edea (v melodr<me striedanie teOt) 'ere$ re$it),e, niekde znie spol) 'ovoren teOt s ')d!o)) - >767 kon$ertn< $esta do @iedne zoznam),e sa s /l)$kom, :etastasiom, pozn<va taliansk) oper) a sin%spiel - dost<va n<vr' sa komponovanie sin%spiel) vznik< 7astien a 7astienka, potom opera !)((a Ka (inta sempli$e - ve.a $estoval, dok<zal sa prispDso!i+ tl) komponovania tam, kde pr<ve !ol - L $esty do Aalianska0 >. >76F->77> :il<no o!,edn<vky opier 2. >77> L. >772->77L - na o!,edn<vk) :il<na p e L opery v d)$') talianske, serie s dDrazom na virt)&zny spev Mitridate We di 5onto (>770), Js$anio in Jl!a (>77>), K)$io 2illa (>772) - >7?0-?> $esta do :n$'ova z<kazka opera Tdomeneo talianska seria, podnet /l)$kovo) re(ormo), dDle;it< opera spe$' - :ozart sa po'y!oval v 6)r&pe v *ase opern$' sporov, na pozad re(oriem - <ria m< !y+ s*as+o) dr<myI, prepo,enie sym(onizm) a vok<lne, zlo;ky, ')d!a ,e dDle;ite, ia ako slovo, ale kladie dDraz a, na teOt (potre!a dr<my) - prvok realizm) potre!n v oper<$' - >7?> posledn$' >0 rokov ;ivota de(initvne presdlenie do @iedne =oze( TT. synt-za %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl), kon tit)ovanie "viedensk-'o klasi$izm)# - >7?2 gnos zo serail) za*ala spol)pr<$a s li!retistom svo,i$' vr$'oln$' opier, viedenskm dvornm !<snikom Korenzom da 5ontem ;/J%=AB3%KK DIE8/L - >767 7astien a 7astienka - sin%spiel - >76? Ka (inta sempli$e !)((a L opery v talian*ine pre :il<no0 - >770 Mitridate We di 5onto *ist< opera seria - >77> Js$anio in Jl!a seria divadlo Aeatro We%io 4)dale (:il<no), 'rali sa spol) v ,eden ve*er s opero) =o'anna Jdol(a Basse'o - 1DD2 8$!io %illa seria - >77? :al ni*omn$i !aletn< pantomma (5ar;) - Tl re pastore azzione teatrale - >77F-?0 Saide sin%spiel - 1D61 Idomene$#, "rt#"( "r f (:n$'ov) opera seria v L de,stv<v', li!reta0 /iam!attista @ares$o, o!,edn<vka mn$'ovsk-'o karneval), zavk enie vvo,a opery serie v >?.st. - Varol Aeodor sa pres+a'oval z :ann'eim) do :n$'va, vzal so se!o) or$'ester, pone$'al len M<rodn- divadlo v :ann'eime - opera spfPa parametre vr$'oln-'o klasi$isti$k-'o tl), predlo'a ,e ale (ran$zska, prepsan< do talian*iny, preto nemo'la !y+ n<rodno) opero) - s komponovanm za*al e te v 2alz!)r%), disk)toval ot<zky dramat)r%ie s ot$om, za$'ovali sa listy - Jnton Waa(( prv interpret Tdomenea (tenor) - :ozart re pektoval interpretov (v <ri<$'), ostatn materi<l spra$oval s<m pod.a se!a 5ostavy0 - Tdomeneo kr<. Vr-ty, tenor - Tlia tr&,ska prin$ezn<, sopr<n

2G

- 6lettra myk-nska prin$ezn<, sopr<n - eliminovanie postavy Meptna len na 'las - vo,ensk, .!ostn kon(likt, m< v etky prvky opery seria, ale dr)'opl<novo ,) st<le nar a, k rozpad) opery serie ako take, nedo$'<dza - (enom-n "nezn<me'o 'rie nika# - v z<vere ,e po);it !alet - spra$ovanie to'o ist-'o n<met) >7>2 4ampra0 Tdom-n-e samota, +a;o!a s.)!), st<la prtomnos+ o!avy, l<ska zv+azila posolstvo mier) @iedensk- opery0 - 1D62 Nno# zo #erail$ #ing#piel, serail 1 '<rem, ')d!o) v!orne vysti'),e $'araktery post<v, pravdiv- typy, de,ov sp<d podporen or$'estrom vysoko prevy ),e opery te, do!y, na,vC* spe$' @iedeP, o!sa'),e va)deville, ve.a <ri, ktor- v sin%spielo$' nezvykn !y+, U 'ovorenslovo, ":ozartova re(orma#, li!reto k t)re$k-m) sin%spiel) Korenzo da 5onte, t)re$k< tematika 5ostavy0 7elmonte panielsky .a$'ti$, tenor Vonstanze panielska .a$'ti*n<, koloratrny sopr<n 7londe komorn< 5edrillo sl)'a, milene$ 7londe Qsmin str<;$a serail) 5a a 2elim 'ovoren< postava (a)asi =oze( TT.) - L de,stv< v neme$kom ,azyk), panielsky n<met - typ sin%spiel) mene, 'ovoren-'o slova, ako!y zastavovalo de, (ako <rie) - :ozart !erie postavy v<;ne, nie ako prototypy, ale konkr-tni .)dia - nesie v se!e mor<lne posolstvo idea osvietene$ke, dr<my, v$'ovn- posolstvo vylep enie posl)$'<*a (napr. odp)stenie) - silie o n<rodn oper), podmienky !oli optim<lne, ale !olo to e te 'istori$ky priv*as, ke!y to malo in n<met, nie t)re$k '<rem, tak !y to a, mo'la !y+ n<rodn< opera (podo!ne s Narovno) (la)to)) - za*na ()n%ova+ ')d. realizm)s, prekrvanie ;<nrov, eOotizm)s, (olklorizm)s - 1D6` Di*adeln+ riaditef (3er 2$'a)spieldirektor) #ing#piel - 1D6` 0igaro*a #*adba (Ke nozze di 8i%aro) talianska b$&&a, ostr< satira spolo*ensk$' pomerov, $ti+ ide<ly "ne)rodzen$'#, de, posva, okrem re$itatvov a, <rie a ans<m!ly, li!reto Korenzo da 5onte - 1D6D Don <io*anni dramma gio!o##o, skomponoval na o!,edn<vk) z 5ra'y po ve.kom spe$') 8i%ara premi-ra v 2tavovskom divadle 2F.>0.>7?7 - 5ra'a !ola po @iedni na,dDle;ite, m ')do!nm $entrom - le%enda o zvod$ovi po$'<dza od panielske'o mn$'a Airso de :olina (>6L7) 2evilsk zvod$a a Vamenn 'os+ (2evilla, dpanielsko, >7.st.), liter<rne spra$ovan- :oli-re, 7yron, 2'ab..., ')do!ne /l)$k, /./azzani%a (7en<tky, rok pred pra;sko) premi-ro)) - 3on =)an ";eny 'o ntia k zv<dzani), ;e ,e nimi takmer zn<silPovan# - '.adanie n<'rady za matk), nen<vis+ k ot$ovi 8a)st 1 sym!ol ve*n-'o '.adania 3on =)an 1 sym!ol ve*n-'o milovnka 3on c)i$'otte 1 sym!ol ve*n-'o ro,ka - typ opery semiserie, vykreslenie post<v psy$'olo%i$ky, ')do!nmi prostriedkami $'arakteriz),e svo,e postavy, ve.k or$'ester, lo%ika, li!reto Korenzo da 5onte 5ostavy0 - 3on /iovanni - 3on Qttavio .a$'ti$ - Keporello sl)'a 3ona /iovanni'o - Tl 4ommendattore predstaven rytierske'o re'o.n-'o r<d) - :assetto milene$ - 3onna Jnna - 3onna 6lvira - Serlina - z<ver m< dve verzie0

2H

- pra;sk< Vomtr vezme /iovanni'o do pekla, s$ena l`)ltima moralita, pozostal !ilan$), a pl<n), - viedensk< posledn s$-n) vyp)stili, niekedy sa na'r<dza sekmi z Wea)iem - predo'ra svis s de,om opery, so samotno) opero), ')do!n materi<l predo'ry sa Eale, vy);va a spra$va, plyn)l pre$'od z predo'ry do de,a - (in<le >. de,stva ples, tri tan$e v rDznom metre sp<,a do ,edn-'o (:en)et, kontratane$, allemande) L rytmi$k- vrstvy - $it<$ie z opier vtedy pop)l<rny$' vo @iedni (:artin y 2oler [na $osa zara, ,edna $it<$ia a, z 8i%ara) - 1DOE 9o#i &an t$tte talianska b$&&a, li!reto Korenzo da 5onte - 1DO1 8a 9lemenza di =ito na li!reto :etastasia Keopold TT., pre pra;sk kor)nov<$i) - 1DO1 ]aro*n &la$ta (3ie Sa)!er(lote) rozpr<vkov #ing#piel, li!reto 2$'ikaneder, ale%&ria, sym!olika, slo!odom)r<rsky podteOt #lobodom$r ri sk)pina m);ov s n<!o;ensko) orient<$io), ktor< )sil),e o "mravn- a d)$'ovnz) .a$'tenie#, ist dr)' odpor) vo*i $irkvi, stavovsk< rovnos+ !ratov, myst-ri)m, z<'adnos+, kontakty po $ele, 6)r&pe M synt-za protestantsk $'or<l, koloratrna <ria - mal am!$ie skomponova+ neme$k n<rodn oper)0 >. a!y skomponoval ); zrel skladate. 2. pri,a+ realizm)s v opere L. a!y sa divadlo otvorilo ir m vrstv<m :HANU=IEL - ')do!n- typy neda, sa presne v etky )r*i+ - v!orn dramatik - svis ')d!y a teOt) - v!orn< ')do!n< $'arakteristika post<v - ve.k or$'ester, dramati$k- vr$'oly - va)deville (gnos zo serail)) - ans<m!le a <rie vytv<ra, de, (8i%aro) - synt-za %alantn-'o a kontrap)nkti$k-'o tl) (5a%a%eno)

26