Graviteti

Graviteti
Graviteti (rndes, pesh, forc trheqse) sht forca q vepron mbi do trup n siprfaqe t trupit qiellor ose afr tij, e drejtuar pr n qendr t tij. Graviteti, pra forca me t ciln toka, hna, planett dhe trupat tjer qiellor ose sistemet e tyre veprojn mbi trupat tjer, teorikisht ushtrohet n fardo largsie, por praktikisht ajo shqyrtohet n siprfaqe t ktyre trupave si dhe n largsi t vogla. Pra pesha e trupit n ndryshim nga masa e tij (nuk marrim parasysh lvizjen e trupit me shpejtsi t krahasueshme me shpejtsin e drits) sht madhsi q ndryshon n vartsi nga trupi q ushtron trheqjen dhe nga largsia prej tij. Kshtu, masa e trupit sht proporcionale me peshn e tij n siprfaqe t toks. Secila grimc n gjithsi trheq grimcn tjeter me nj forc, e cila sht n prpjestim t drejt me prodhimin e masave t tyre dhe n prpjestim t zhdrejt me katrorin e largsis n mes tyre. Graviteti u studiua shume nga Galileo Galileu me eksperimentet e tij ne kushte mjedisore.

Ligji i Gravitetit
T gjith trupat trhiqen reciprokisht, d.m.th. t gjith trupat veorijn ndrmjet vete me forca trheqse. Dukurit e tilla sikurse jan: Lvizja e Hns sipas nj orbite t mbyllur rreth Toks, lvizja e planetve rreth Diellit etj., ndodhin nn ndikimin e trheqjes s prgjithshme t gravitetit. Gjithashtu, forcat e gravitetit veprojn edhe ndrmjet Toks dhe t gjith trupave mbi t. N kt mnyr, do trup shkakton ndryshime n hapsirn q e rrethon. T gjitha prpjekjet e Njutonit n mekanik ishin t drejtuara n sqarimin e lvizjes s planetve rreth Diellit dhe Hns rreth toks. Zbulimi i tij m i madh sht n t kuptuarit se forca, e cila shkakton 'rnien e molls' dhe ajo q mundson lvizjen e Hns rreth Toks, paraqesin manifestime t ndryshme t nj force t njjt. Forma e tij sht nxjerr nga nj prfundim logjik. Sipas ktij ligji t gjith trupat reciprokisht trhiqen.....

Ligji i Njutonit pr gravitetin

Secila grimc n gjithsi trheq seciln grimc tjetr me nj forc, e cila sht n prpjestim t drejt me prodhimin e masave t tyre dhe n prpjestim t zhdrejt me katrorin e largsis ndrmjet tyre, pra:
Figura tregon dy sfera hnn dhe tokn

ku me

sht shnuar konstantja e trheqjes universale t gravitetit. varet nga njsit e forcs.

Vlera numerike e konstantes s gravitetit

t mass dhe t largsis. Madhsia e saj mund t gjendet eksperimentalisht, duke matur forcn trheqse t gravitetit ndrmjet dy trupave me masa t njohura dhe , t cilt ndodhen n distanc t njohur. Pr trupa t madhsis mesatare forca sht shum e vogl, por ajo mund t matet prmes instrumentit t cilin e zbuloi . Miel, edhe pse i pari e prdori Kevendishi, m 1798. T njjtin instrument e ka prdorur edhe Kuloni gjat shqyrtimit t trheqjes elektrike dhe magnetike.

Isak Njuton

Graviteti

Fusha e gravitetit
Fuasha e gravitetit n ndonj pik cilsohet me veprimin e saj n ndonj trup dhe me energjin q ky trup e ka n pikn e shikuar t fushs. Fusha fizike n mnyr figurative paraqitet prmes vijave t forcs dhe secila vij e forcs tregon drejtimin e forcs n fushn fizike. Forca e fushs, prve intensitetit, prmban drejtimin dhe kahun. Pr kt arsye, fusha e gravitetit shqyrohet si madhsi vektoriale. Prandaj, fusha e gravitetit sipas intensitetit dhe drejtimit sht e barabart me forcn q njsin e mass. Vijar e forcs s fushs s gravitetit kan fillimin dhe mbarimin dhe paraqesin rastin e fushave t hapura: vijat e forcs fushs kalojn prej siprfaqes s trupit, ndrsa n brendi nuk ka fush, pro do t shkonin n pambarim, n qoft se n rrethin nuk ka trupa t tjer. Intensiteti i fushs s gravitetit sht hersi i forcs s gravitetit , q vepron mbi trupin me masn :

N qoft se n kt formul merret

, ather intensiteti i fushs n madhsi dhe n drejtim prputhet me

forcn. Pra, intensiteti i fushs s gravitetit n njfar pike sht numerikisht i barabart me forcn q vepron n njsin e mass s vendosur n kt pik dhe ka drejtimin e ksaj force. Njsia e intensitetit t fushs s fushs s gravitetit sht njuton pr kilogram .

N qoft se n formuln siprme zvensohet forca e Njutonit, ather pr intensitetin e fushs s gravitetit gjendet:

Drejtimi dhe kahu i intensitetit t fushs s gravitetit prputhen me ato t forcs, prkatsisht t vijave t forcs. Prandaj, intensiteti i fushs s gravitetit si madhsi fizike cilson fushn n ndonj pik dhu nuk sht i kushtzuar me ekzistencn e mass .

Puna n fush t gravitetit

Mendohet nj trup me masn , n rrethinn e t cilit krijohet nj fush e gravitetit. Do t provohet bartja e trupit me masn n kt fush nga pika A, q sht e larguar pr deri n pikn B dhe e larguar pr nga trupi me mas . Puna q duhet kryer pr bastjen e mass n rrugn me gjatsi sht e barabart me:
Forca e Njutonit

Dihet forca e Njutonit varet prej katrorit t largsis, prandaj kjo forc do t kt vlera t ndryshme nga pika A deri n pikn B, meq n mes tyre ndryshon largsia. Meq kt pun t zhvenodjes s trupit me masn e kryren forcs e Njutonit, ather ksaj duhet t'i merret vlera mesatare n mes t pikave A dhe B. Vlera mesatare e forcs s Njutonit n mes t rrug e ka vlern:

Pasi t zvensohet vlera e ksaj force mesatare n shprehjen do t gjendet:

dhe paraqet punn e fushs s gravitetit pr bartjen e mass .

ndrmjet da pikave t fushs s truoit me masn

Graviteti

Potenciali
T mendohet se me ndihmn e forcs s Njutonit bartet trupi me masn n fush t graviteetit t trupit me masn nga pika A q gjendet e larguar shum nga pika B. Praktikisht, t mendohet se pika A gjendet n pambarim larg piks B. N kt rast fjala sht pr bartjen nga pambarimi deri te nj pik e dhn fushs s gravitetit. Meq n shprehjen pr pun paraqet pozitn e piks A n pambarim, ather antari i dyt n shprehjen e fundit do t zvoglohet vazhdimisht sa m larg t merret pozita e piks A dhe praktikisht do t jet i barabart me zero. Ather shprehja pr pun, q paraqet energjin potenciale, e merr formn:

Nse shprehja pr pun pjestohet me vlern e mass provuese

, do t fitohet madhsia:

q quhet potencial i fushs s dhn t gravitetit. Pra, potenciali sht puna e forcs s gravitetit pr zhvendosjen e mass provuese m nga largsia n pambarim e madhe deri n nj pik t fushs t ndonj trupi me masn .

Literatur
Charles W. Misner, Kip S. Thorne, John Archibald Wheeler: Gravitation -Graviteti-. Freeman, 2000, ISBN 0-7167-0344-0.

Burimet e Artikullit dhe Kontribuesit

Burimet e Artikullit dhe Kontribuesit

Graviteti Burimi: http://sq.wikipedia.org/w/index.php?oldid=1409046 Kontribuesit:: Bet 0, Dan, JurgenNL, Mr. Pseudo, Nick.bisha, Planeti, Rissa, Threem, 7 redaktime anonime

Burimet e Imazhit, Liensa dhe Kontribuesit

Skeda:Gravity action-reaction.gif Burimi: http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Skeda:Gravity_action-reaction.gif Lienca: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Kontribuesit:: Orion 8 Skeda:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg Burimi: http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Skeda:GodfreyKneller-IsaacNewton-1689.jpg Lienca: Public Domain Kontribuesit:: Algorithme, Beyond My Ken, Bjankuloski06en, Ecummenic, Grenavitar, Infrogmation, Kelson, Kilom691, Leyo, Porao, Saperaud, Semnoz, Siebrand, Soerfm, Sparkit, Thomas Gun, Trijnstel, Vonvon, Wikiklaas, Wknight94, Wst, Zaphod, 8 redaktime anonime Skeda:Fush t gravitetit.png Burimi: http://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Skeda:Fush_t_gravitetit.png Lienca: GNU Free Documentation License Kontribuesit:: Rissa

Lienca
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 //creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/