BIOENERGETIKA I METABOLIZAM

Organela specijalizirana za metabolizmu energije i stvaranju ATP-a mitohondriji za razgradnju lipida i ugljikohidrata kloroplasti koji koristei E sunca sintetiziraju ugljikohidrate i pohranjuju ATP peroksisomi koji sadre enzime za razgradnju ili su ukljueni u metabolizam njihovi proteini nastaju iz slobodnih ribosoma te ulaze u njih gdje se potpuno formiraju Dvomebraski organeli koji sadre svoj genom (osim peroksisoma)

STRUKTURA MITOHONDRIJA

MITOHONDRIJI

Energetski organel sastavljen od vanjske i unuranje membrane (kriste) te matrxa - izvor ATP za stanine funkcije 1-2 m duljine i 0.5 m promjera s vlastitim genomom replicira se samostalnom diobom uz vlastit genom DNA, m RNA, tRNA, rRNA, te ribosome 70S proteini (enzimi) koje stavaraju sami mitohondrij ili ulaze iz citoplazme (slobodni ribosomi) vanjska membrana mitohondrija propusna za male molekule jer sadi proteine nazvane porini koje u obliku kanala doputaju difuziju malih molekula dok je unutranja mem. barijera za male molekule pa nastaje prostor slian citosolu metermembranski prostor koji je odgovoran za odravanje protonskog gradijent i omoguuje proces oksdativne foforilacije

Genetika mitohondrija

aktivnost genoma odvija se unutar matriksa endosimbioza - ulazak bakterija (Rickettia prowazekii) u veliku stanicu i usposatvljanje simbiotskog odnosa DNA kruna (svelikim brojem kopija po organelu) + mRNA+ tRNA + rRNA + ribosomi 70S proteini (oko 5%) ukljueni u oksidativnu foforilaciju Veina proteina unosi se u mitohondrij jer je genom za njihovu ekspresiju u jezgri, a sintetiziraju se na slobodnim ribosomima

MITOHONDRIJI

unutranja membrana krista je dio gdje se odvija oksidativna fosforilacija i transport metabolita (piruvati i m. kis.) MATRIKS ciklus limunske kiseline zapoima pretvorbom piruvat i/ili m. kiselina u acetil CoA uz nastanak NADH i FADH2 te osolbaanje CO2.. Za aktivnost unutar matriksa nuan O2 Slijedi proces oksidativne fosforilacije koji se vezuje uz kriste unutranje membrane. To je proces prenosa elektrona s NADH ili FADH2 na O2 putem serije nosaa elektrona organiziranih u 4 proteinska kompleksa u unutranjoj membrani mitohondrija uz nastanak ATP (32 od njih 36 koji nastaju kod razgradnje glukoze)

ATP- sintetaza

Oslobaanje energije u toku transporta elektrona vezana je uz gradijent protona kroz unutarnjnu membranu Potencijalna energija pohranjena u tom gradijentu iskoritava se pomoi ATPsintetaze (kompleks V) koji zdruuje sintezu ATP i energetski povratak protona u matriks mitohondrija

Unos fosfolipida (u ivotinjske st. fofatidilkolon i fosfatidiletanolamin) iz ER-a u citosola M pomou PROTEIN PRIJENOSNIKA FOSFOLIPIDA. Iz vodenog citosola lipid je hdrofobnim dijelom vezan za protein i otputa ga s dodirom mitohondrijske membrane. Fosfatidiletanolamin se u mitohondrijima sintetizira u fofatidilserin koji dalje katalizira nastanak KARDIOLIPINA s 4 lanca masnih kiselina.

KLOROPLASTI I OSTALI PLASTIDI

KLOROPLAST fotosintetski organel (generator metabolike energije) u stanici samo jedan pa i do 100, veliine od nekoliko 3-8 m s dvostrukom membranom odgovoran za sintezu glukoze replicira se samostalnom diobom uz vlastit genom oko 100 gena za ribosomske RNA, transportne RNA, neke ribosomalne proteine i proteine za fotosintezu endosimbioza (fotosintetske bakterije) sastav: bjelanevina, lipidi, klorofil (5-10%), drugi pigmenti

STRUKTURA KLOROPLASTA

vanjska membrana (porin- restriktivna veza s citosolom) meumermembranski prostor unutarnja membrana ne sudjeluje u fotosintezi STROMA prostor unutar kloroplasta, a sadri: tilakoidne membrane s granama unutar kojih je lumen i tilakoidi strome koji povezuju tilakoide grana tilakoidna membrana je odgovorna za transport elektrona i kemiosmotiku proizvodnju ATP-a, a unutar tilakoidni lumen se odrava protonski gradijentpoetak fotosinteze reakcije na svjetlu Stroma je nepropusna za ione sadri genom i u njoj se odvija Calvin ciklus reakcije u tami

FOTOSINTEZA

Struktura klorofila i reakcije svjetla

Transport elektrona i sinteza ATP-a u fotosintezi

PEROKSISOMI

Naziv proizlazi iz prvotne funkcije razgradnje H2O2 pomoo enzima KATALAZE. Tako se razgraguju i mokrana kiselina, aminokiseline, purini, metanol i masne kis.

Funkcije peroksisoma

Osim oksidacijskih procesa peroksisomi su ukljueni i u biosintezu lipida i amino kiseline lizina U ivotinjskim st. sudjeluju u sintezi kolesterola uz ER U jetri su ukljueni u sintezu unih soli koje nastaju iz kolesterola U peroksiosomima se sintetizira plazmalogen koji je sastavni dio membrana u sranom miiu i mozgu

Glioksisomi kod biljaka: glioksilatni ciklus pohrana m. kis. u ugljikohidrate (varijanta ciklusa limunske kis.)

Nastajane peroksisoma proteini nastali iz slobodnih ribosoma ulaze u peroksisum u djelimino smotanoj konformaciji uz pomo citosolnog Hsp70. Slijedi unos fofoliipida iz ER te poveavanje peroksisom, a novi nastaje diobom postojeeg na dva.

CITOSKELET I STANINO GIBANJE

Struktura i organizacija aktinskih vlakana Intermedijarna vlakna Mikrotubuli motor i gibanje

AKTINSKI FILAMENTI G - aktin - dimer - trimer - F aktin

Organizacija aktinskih vlakana

aktinski snopovi - povezujui proteini koji usnopljujo aktin paralelni snopovi + kraj aktinski filamenta na plazmamembrani Ca2+ povezujui dio + fimbrin (dva monomera) kontraktilni snopovi ABD + - aktinin + Ca2+ (kao dimer)

aktinska mrea aktinska vlana vezana su kao dimer pomou dvije podjedinice filamina je fleksibilna mol. V oblika - domena koja vee aktin - ploasti prostor - dimerizacijska domena

Udruivanje aktinskih vlakana sa staninom membranom

Struktura miia

INTERMEDIJARNA VLAKNA

Keratin 1. tvrdi dlake, nokti i rogovi 2. meki citoplazma epitelnih stanica Vimentin u razliitim st. (fibroblast, glatki miii, bijele krvne st.) dezmin u miiima povezuje Z ploe glia stanicama u neuronima perifernog iv. Proteini neurofilamenata Nuklearna lamina Nestin stanice centralnog nervnog sistema

Organizacija intermedijarnih filamenata

MIKROTUBULI

komponente citoskeleta u dinamikoj ravnotei (stvaraju se i razaraju) odreuju oblik i kretanja (organela i kromosoma u st.) same stanice 25 nm dijametra, i tubulin se kruno isprepliu kao dimerni pa ine13 protofilamenata tubulin se javlja u centrosomima i inicira povezivanje mikrotubula polarna struktura s brzo rastuim + krajem i slaborastuim - krajem regulator polimerizacije je GTP tako da se vee za tubulin hidroliza u GDP - dinamika nestabilnost rast se ostvaruje dok postoji visoka koncentracija tubulin vezanog za GTP razaranje mikrotubula je kada se GTP bre hidrolizira nego to se dodaju nove podjedinic

Dinamika nestabilnost mikrotubula

CENTROSOM, CENTRIOL I ORGANIZACIJA MIKROTUBULA

mikrotubularni organizacijski centar okruen pericetriolarnom tvari povezan s njihovim krajem usidreni u centrosomu ivotinjske stanice imaju par CENTRIOLA, meusobno okomito orijentiranih cilindrine srukture od 9 tripleta kao bazalno tijelo bieva i trepetljika nisu karakteristini za: biljne stanice, jednostanine eukariote i neke mejotoke stanice (jajane kod mia) kod ega pericetriolarnom tvari vri zdruivanje mikrotubula u tijeku interfaz dolazi do formiranja diobenog vretena iz tubulinskih niti te do udvostruenje centrosoma i organiziranje mikrotubula u mitozi - depolimerizacija i smanjenje mikrotubula st. te poveanje mikrotubula centrosoma

CENTROSOM

Oblikovanje mitotikog vretena

kinetohorni - u mitozi - kontakt s posebnim proteinima polarni - potjeu iz dva centrosoma i meusobno se stabiliziraju astralni - sa slobodnim + krajem od centrosoma do periferije Selektivna stabilizacija mikrotubula vezana je uz MAPs-protein povezani s mikrotubulima to odreuje oblik st. i polarnost

GIBANJE MIKROTUBULA

GIBANJE MIKROTUBULA DINEIN globularna domena glave ine 2 -3 teka lanca pvezan s lakim i srednje lakim anca baza dinein se vezuje na - kraju mikrotubula dinein izoliran iz cilija s pripadajuim proteinom povezanim s mikrotuble (MAP-1C) jedan je traga + kraja, a drugi ini kapicu + i kraja mikrotubula, a veu se za GTP/tubulin KINEZIN- glava (2 teka lanca) na + kraju mikrotubula omotana jedan oko - drugog pletenasta uzvojnica koji zavravaju lakim lancima

Kretanje kromosoma u anafazi A

CILIJE, FLAGELUMI I BAZALNA TIJELA

CILIJE i FLAGELUMI tubule 9 + 2

radijalne veze

A - 13 protofilamenata
neksin veza

B -10 ili 11 protofilamenata

povezanao s A

BAZALNA TIJELA 9 tripleta (kao centrioli)

Stanini ciklus kontroliran je kod E nizom protein kinaza, a faktori rasta odgovorni su za staninu proliferaciju tako da su diobe u skladu s potrebama organizma. Za humane st. trajanje ciklusa od 24 sata je G1faza oko 11 sati, S-faza oko 8sati, G2-faza oko 4sata i M-faza oko 1 sat.

Kontrolne toke staninog ciklusa

Zbog oteenja DNA moe doi do zaustavljanja st. ciklusa ali i popravka ili do smrti stanice. Za to su odgovorne protein-kinaze ATM i ATR koje fosforiliraju i aktiviraju druge protein-kinaze (Chk2 i Chk1). Mutacijama gena za ATM nastaju tumori ivanog i imunolokog sustava

Gen za p53 je mutiran u stanicama tumora pa on gubi svoju funkciju sprjeavanja zastoja u G1 fazi kao odgovora na DNA oteenje. U tom sluaju dolazi do replikacije oteene DNA. Ba mutacija proteina p53 je najea promjena pri pojavi raka kod ljudi

Regulatori napredovanja kroz stanini ciklus

MPF- faktor poticanja sazrijevanja je citoplazmatski protein koji regulira prelazak iz G2 u M-fazu - otkriveni u citoplazmi hormonalmo stimuliranih oocita abe bitan za sve eukariote MPF je dimer ciklina B i Cdc2 protein kinaze reguliraju napredovanje kroz razliite faze staninog ciklusa

KROMATIN - KROMOSOMI

KROMOSOMI

CENTROMERA I TELOMERA

Politeni kromosomi su dekondenzirani interfazni kromosomi koji sadre na stotine indentinih paralenih molekula DNA iji se geni aktivno prepisuju

Diobeno vreteno

Terade

OPLODNJA

Signal koji nastaje zbog vezivanja spermija na receptor na memebrani jajne stanice je poveanje razine Ca2+ u jajnoj citoplazmi, a to je posljedica stimulacije hidrolize fofatidilinozitol-4,5-bifosfata (PIP2) Razliiti hormoni i faktori rasta potii hidrolizu PIP2 aktivacijom fofolipaze C pri emu nastaju dva druga glasnika: diacil-glicerol (DAG) i inozitol-1,4,5-trifosfat (IP3) Ulazak Ca2+ iz izvanstaninog prostora slui za produenje signala, koji je zapoeo otputanje Ca2+ iz endoplazmatskog retikuluma, te ponovno punjenje spremika Ca2+ unutar ER.

STANINA DIFERENCIJACIJA
ANIMALNO

MORULA BLASTULA- stanice nisu razvojno usmjerene GASTRULA rana - prvi znakovi diferencijacije kasna odreen smjer diferencijacije Faktori koji odreuju diferencijaciju su programirani u genima (KONTROLA GENA PO JACOB I MONOD-u) faktori oko jezgre i izvan stanice. Po Waddingtonu stanice nisu razvojno usmjerene, a koji tip stanica e nastati ovisi o smjeru kretanja. Kada se priblino strukturiraju (kasana gastrula) vie se ne mijenjaju s obzirom da se formiraju 3 zametna listia.

BILJNO
Diferencijacija 70-tak vrsta tkiva koji ovise o - unutranim faktorima genima i ftohormonima (auksini i giberelini) - vanjski temperatura, svjetlo

MOLEKULSKA OSNOVA NASLJEIVANJA

CENTRALNA DOGMA - Crick 1958 prepisivanje prevoenje DNA i RNA protein reverzna transkriptaza udvostruenje gen - kontrola sinteze proteina protein - je onakav koje ga aminokiseline ine aminokiselina - odreena je s 3 baze tj. kodon i RNA t RNA - prevodi odreeni kodon u odgovarajuu aminokiselinu ribosom postoji vie razliitih kodona za istu aminokiselinu (do danas je poznato 20 aminokiselina) to predstavlja zatitu od sluajnih mutacija MODEL OPERONA OPERATOR (cis djelujui kontrolni element) - je gen koji omoguuje sintezu specifine i (m) RNA REGULATOR (trans djelujui faktor) je gen koji sprjeava transkripciju specifine i (m) RNA jer stvara REPRESOR (je proizvod regulator gena) koji blokira operator (negativna kontrola lac operona). Meutim mnogi trans djelujui faktor prije su aktivatori nego inhibitori transkripcije.

STARENJE
1.

2.

Gomilanje nasljednih mutacija do kritine razine Gomilanje metabolikih oteenja, poremeaj metabolizma do smrti Kategorije procesa starenja:
promjena specifinih organela oteenja na submikroskopskoj razini (vie veza DNA i histona) gomilanje tvari u stanicama (keratin u epitelnim st. ili hemoglobin u eritrocitima) postmitotsko gomilanje pigmenata (stvaranje lipofuscin) u dugoivuim stanicama (neuroni, miii, kosti) promjena u strukturi makromolekula (proteina) iz topljivih u netopljivi (albumin) koji kod starenja je vezan za nastanak kolagena

APOPTOZA

APOPTOZA programirana smrt

ced-3 i ced-4 za poetak te ced 9 negativni regulator

Dnevna eliminacija 5X1011stanica krvi Uklanjanje tijela liinke tijekom metamorfoze ivani sustav kod sisavaca stvara se 50% vie neurona koji se u toku razvoja unite (ostaju oni s pravilnim vezama) Virusi mogu inducirati programiranu smrt Ced-3 sadri 10-tak proteaza KASPAZ koja je egzekutor programirane smrt Pojaana aktivnost lizosoma samounitenje Ekstracelularni matrix (hormoni tiroksin)

NASTANAK I UZROCI RAKA

TMORSKI VIRUSI

ONKOGENI