Cikli I Leksioneve 2010 2011

REPUBLIKA E SHQIPRIS
MINISTRIA E FINANCAVE
NJSIA QENDRORE E HARMONIZIMIT PR AUDITIMIN E BRENDSHM
DREJTORIA E METODOLOGJIS, MONITORIMIT DHE VLERSIMIT T CILSIS

LNDA

AUDITIMI I BRENDSHM N
SEKTORIN PUBLIK

2

LNDA: BAZAT E AUDITIMIT T BRENDSHM

Qllimi i lnds:

Lnda Auditimi i Brendshm n sektorin publik ka synim kryesor te pajis kandidatt q
kualifikohen dhe trajnohen pr t fituar titullin Auditues i Brendshm n sektorin publik
me nj korniz konceptuale brenda s cils mund t analizohen vendimet ekonomiko-
financiare t Institucioneve buxhetore dhe shoqrive tregtare si dhe tu jap atyre njohuri t
prgjithshme teorike e praktike t nevojshme pr kryerjen e shrbimit t auditimit.

Prvetsimi i njohurive t ktij programi, jep garanci n formimin e prgjithshm t
audituesve, puna e t cilve duhet t orientohet drejt garantimit t nj sigurie objektive e t
pavarur mbi prdorimin me ekonomi, efektivitet dhe eficienc t mjeteve dhe t burimeve, si
dhe n dhnien e rekomandimeve pr prmirsimin e sistemeve t kontrollit t brendshm dhe
t drejtimit.

Prmbajtja e lnds:

Prmbajtja: Lnda Bazat e Auditimit t Brendshm, sht programuar q t zhvillohet n
katr seksione si m posht:
Seksioni I: Koncepte t prgjithshme mbi auditimin.
Seksioni II: Menaxhimi i veprimtaris dhe metodologjia e auditimit.
Seksioni III: Zhvillimi i Auditimit t Brendshm bazuar n sistem.
Seksioni IV: Sigurimi i cilsis,Raportimi dhe dokumentimi i veprimtaris s AB

Lnda Bazat e Auditimit t Brendshm, prmban konceptet baz q lidhen me funksionimin
e sistemit t Auditimit, pr t br t mundur realizimin e auditimit t veprimtaris s
institucioneve dhe njsive t qeverisjes qendrore dhe vendore (organizatave publike).
Konceptet n kt fush kan evoluar vazhdimisht n vite, por pas viteve 90 e n vazhdim
kan marr nj rendsi m t madhe duke synuar n prmirsimin e elementeve q kan t
bjn me drejtimin nga format e vjetra tradicionale drejt formave t reja shkencore me baze
funksionimin e sistemeve dhe vlersimin e riskut.

Temat e ktij moduli bazohen n dispozitat ligjore dhe n standardet ndrkombtare q lidhen
me Auditimin. N kt modul trajtohen shtjet q lidhen me llojt e auditimit, dispozitat
ligjore, mnyren e organizimit dhe t funksionimit t strukturave t auditimit, me metodat,
teknikat, materialitetin, riskun dhe procedurat e zhvillimit t auditimit.

Struktura e orve msimore: Programi i ksaj lnde sht parashikuar t zhvillohet n 36
or msimore me 60 minuta secila.

Sistemi i vlersimit: Lnda shlyhet me provim me shkrim dhe vlersimi pr provimin sht
100 pik. Kandidati q fiton mbi 51 pik, konsiderohet fitues n provim.

Zhvillimi i programit msimor: Temat msimore do t zhvillohen sipas programit n salln
e Drejtoris s Prgjithshme t Auditimit.
PROGRAMI LNDA: AUDITIMI I BRENDSHM N SEKTORIN PUBLIK


Seksioni I Koncepte t prgjithshme mbi auditimin.

Tema 1. - Roli dhe Misioni i Auditimit t Brendshm n Sektorin Publik.

1. Auditimi i Brendshm - nj elemet i rendsishm i sistemit t Kontrollit Brendshm
Financiar Publik (KBFP).
2. Auditimi i Brendshm - nj shrbim i domosdoshm pr do organizat n Sektorin
Publik. Llojet e Auditimit t Brendshm.
3. Zhvillimet historike mbi auditimin.
a. Historiku i zhvillimit t auditimit.
b. Historia e kontrollit n Shqipri para viteve 90
t
.

c. Zhvillimet e AB n ekonomit n tranzicion pas viteve 90
t
.
4. Kuadri ligjor dhe nnligjor pr implementimin e shrbimit t Auditimit t Brendshm
n Shqipri. Organizimi dhe funksionimi i strukturave t AB n sektorin publik.

Hartues dhe lektor: P. Ndreca

Tema 2. - Veprimtaria e Auditimit t Jashtm n sektorin publik dhe privat.

1. Roli dhe misioni i auditimit t jashtm (KLSH) n sektorin publik.
2. Kuadri ligjor dhe funksionimi auditimit t jashtm n sektorin privat.
3. Marrdhniet e KLSH-s me auditimin e brendshm.
Hartues dhe lektor: L.Nano

Tema 3. - Standardet e Auditimit t Brendshm dhe Etika profesionale.

1. Kuptimi dhe prmbajtja e AB, sipas standardeve ndrkombtare.
2. Llojt e Standardeve te Auditimit t Brendshm sipas IIA
3. Etika profesionale. Parimet dhe Standardet morale mbi etikn.

Hartues dhe lektor: Q. Cibaku

Seksioni II - Menaxhimi i veprimtaris dhe metodologjia e auditimit.

Tema 4 - Menaxhimi i veprimtaris s sistemit t AB n sektorin publik.

1. Programimi i veprimtaris s auditimit t brendshm.
2. Menaxhimi i burimeve njerzore dhe materiale.
3. Raportimi dhe monitorimi i veprimtaris s Auditimit t Brendshm.

Hartues dhe lektor: A.Gjinopulli

Tema 5: Metodat dhe teknikat e auditimit.

1. Llojet e sistemeve.
a. Metodat e auditimit me baz n sistem(ABS)
b. Metodat e auditimit me baz n Risk (ABR)
2. Teknikat e auditimit.

Hartues dhe lektor: A. Gjinopulli dhe L. Nano

4

Tema 6: Materialiteti dhe risku i auditimt.

1.Materialiteti.
2. Risku i auditimit.Vlersimi i riskut gjate planifikimit t misionit t auditimit.

Hartues dhe lektor: R. Ndreaj

Tema 7: Etapat e zhvillimit t nj angazhimi/misioni auditimi.

1. Prgatitja e misionit t auditimit (planifikimi i angazhimit). Procedurat.
2. Zhvillimi i misionit t auditimit. Hapat q duhen ndjekur.
3. Rekomandimet dhe ndjekja e zbatimit t tyre.

Hartues dhe lektor: R. Ndreaj

Seksioni III- Zhvillimi i Auditimit t Brendshm bazuar n sistem.

Tema 8: Auditimi i prputhshmris.

1. Auditimi i prputhshmris n sitemin e rekrutimit dhe drejtimit t institucionit.
2. Auditimi i prputhshmris n sitemin e buxhetit dhe thesarit.
3. Auditimi i prputhshmris n sitemin e prokurimeve.

Hartues dhe lektor: L. Nano

Tema 9:Auditimi Financiar.

1. Auditimi i sistemit t kontabilitetit
2. Auditimi i aktivit dhe pasivit t bilancit
3. Auditimi i pasqyrave financiare


Tema 10: Auditimi i performancs n organizats.

1. Koncepte dhe prkufizime: ekonomia, efienca dhe efektiviteti.
2. Objektivat e auditimit t performancs.
3. Teknikat e auditimit dhe llojt e evidencave t auditimit t performancs.


Seksioni IV- Sigurimi i cilsis, Raportimi dhe dokumentimi i veprimtaris s AB

Tema 11. Sigurimi i cilsis s puns dhe llojt e raporteve t auditimit.

1. Rishikimi i puns dhe sigurimi i cilsis s auditimit
1. Rishikimi i brendshm
2. Rishikimi i jashtm.
2 Raportimi i rezultateve t angazhimit/misionit t auditimit
1. Llojt e raporteve n praktikn audituese.
2. Procedurat e raportimit dhe ndjekja e rekomandimeve.
Hartues dhe lektor: Q. Cibaku

5

Tema 12. Dokumentimi dhe evidentimi i veprimtaris s AB n sektorin publik
1. Objektivat dhe standartet e letrave t puns
2. Dokumentat e auditimit. Prmbatja e tyre dhe procedurat e administrimit .
3. Prmbajtja e dosjes s auditimit dhe administrimi i saj.

Hartues dhe lektor: Q.Cibaku

LITERATURA:

a-Literatura Baze:

1. Ligji pr Auditimin e Brendshm n sektorin publik.
2. Manuali i Auditimit t Brendshm.
3. Ligji pr Kontrollin e Lart t Shtetit.
4. Manuali i Auditimit t Performancs-KLSH
5. Ligji pr Auditimin ligjor, organizimin e profesionit t ekspertit kontabl t
regjistruar (EKR) dhe t kontabilistit t miratuar.

b-Literatura e rekomandueshme:

1.The role of Auditing in Public Sector Governance, IIA-Professional guidance.
2.Welcome to the World of PIFC guidance, EU.
3. Udhzuesit europian pr zbatimin e standarteve t kontrollit t INTOSAI-t.
4. Implementation guidelines for performanc auditing Standards and guidelines for
performanc auditing base on INTOSAI Audit Standards and practical experience.
5. Public Sector Performanc Auditing in Developing Countries

Adresa website-s :
1. www.theiia.org
2. www.oecd.org
3. www.gao.gov
4. www.intosai.org

Hartuesit e programit: Dr. Hysen Muceku
MSc. Pjetr Ndreca

TEMA 1: ROLI DHE MISIONI I AUDITIMIT T BRENDSHM N SEKTORIN PUBLIK.

Tema 1: Roli dhe Misioni i Auditimit t Brendshm n Sektorin Publik.

shtjet kryesore t tems:
5. Auditimi i Brendshm - nj elemet i rendsishm i sistemit t Kontrollit t
Brendshm Financiar Publik (KBFP).
6. Auditimi i Brendshm - nj shrbim i domosdoshm pr do organizat n
Sektorin Publik. Llojet e Auditimit t Brendshm.
7. Zhvillimet historike mbi auditimin.
8. Strukturat e auditimit t brendshm n sektorin publik. Organizimi, funksionimi,
lidhja dhe varsia funksionale midis tyre.

1. Auditimi i Brendshm - nj elemet i rndsishm i sistemit t Kontrollit Brendshm
Financiar Publik (KBFP).

Konceptimi i Kontrollit t Brendshm Financiar Publik (KBFP)

Kontrolli i Brendshm Financiar Publik prmban sistemin gjithprfshirs dhe t konsoliduar
t kontrollit, i bazuar n standardet e pranuara ndrkombtarisht, t prcaktuara dhe t vna
pr zbatim nga qeveria apo autoriteti q i sht deleguar kjo kompetenc, n mnyr q t
garantoj kontroll dhe mir-menaxhim financiar t fondeve publike.
Sistemi i KBFP-s prqendrohet n kto tre shtylla kryesore:
1. Sisteme t shndosha t Menaxhimt financiar dhe kontrollit (MFK), si prgjegjsi
parsore t menaxherve n do qendr shpenzuese publike, me theks t veant tek
krkesat minimale t kontrollit t brendshm.
2. Shrbim i pavarur dhe objektiv i Auditimit t Brendshm (AB), pr ta mbshtetur
menaxhimin dhe pr ti dhn atij kshilla dhe sigurin q sistemet e menaxhimit dhe
kontrollit jan ngritur n prputhje me rregullat dhe standardet, dhe sipas parimeve t
shndosha t menaxhimit financiar.
3. Shrbimi qendror n Ministrin e Financave (MF) pr t hartuar dhe zbatuar nj
metodologji t harmonizuar dhe cilsi t standardizuar si t sistemit t KMF, ashtu
edhe t auditimit t brendshm.
T tre shtyllat e lartprmendura, prbjn bazn e zhvillimit dhe t implementimit t sistemit
t KBFP. Ato ngrihen dhe funksionojn sipas parimit t prgjegjshmris menaxheriale dhe
krkojn obligimin e t gjith menaxherve t t gjith organizatave t sektorit publik, pr
ndjekjen dhe zbatimin e parimeve t menaxhimit t mir financiar dhe ligjshmris n
menaxhimin e fondeve publike.

Prkufizim: i Kontrollit t Brendshm Financiar Publik (KBFP)-sipas BE-s:
Kontrolli i Brendshm Financiar Publik (KBFP), sht i gjith sistemi i kontrollit
t brendshm, q ushtrohet nga Qeveria (apo nga organizatat e ngritura prej saj), q
synon t garantoj se menaxhimi financiar dhe kontrolli i njsive shpenzuese t
buxhetit kombtar (prfshir edhe fondet e huaja) sht n prputhje me
legjislacionin prkats, prshkrimet e buxhetit, si dhe me parimet e menaxhimit
financiar t shndetshm, me transparenc, dobi, frytshmri dhe kursim. N
sistemin e puns s KBFP-s prfshihen t gjitha masat q kan t bjn me
kontrollin e t ardhurave, t shpenzimeve, t aseteve dhe detyrimet e Kshillit t
Ministrave. Ky sistem kontrolli prfshin, gjithashtu, harmonizimin qendror dhe
bashkrendimin e menaxhimit financiar dhe t kontrollit si dhe t auditimit t
brendshm.

7

Prse duhet zhvilluar, fuqizuar dhe implemtuar sistemi Kontrollit t Brendshm
Financiar Publik (KBFP)?

N vitet e fundit, raste t pasaktsive n pasqyrimin dhe dokumentimin e aktivitetit financiar
t veprimtaris s entiteteve dhe subjekteve publike dhe private, t cnimit t objektivave dhe
mashtrimeve n administrim, skandaleve publike dhe falimentimeve t bankave apo
korporatave, kan prekur ekonomin e shum vendeve dhe kan marr publicitet t gjer n
gjith botn financiare dhe bankare. Pr ta ilustruar kt fizionomi, mjafton t prmendim dhe
rikujtojm disa ngjarje t bujshme q kan tronditur sistemin:
N vitin 1986, sht i famshm rasti i Ernest Saunderst shef ekzekutiv i kompanis
Guissess, i cili me an t sistemit t pagesave arriti t falsifikoj aksionet me qllim q t
blinte nj kompani pijesh, duke mposhtur pretendentin kryesor konkurrues, kompanin
Argyll,
N vitin 1989, si pasoj e veprimeve mashtruese me llogarit dhe abuzimit me nj
shum prej 31 milion paund nga Asil Nadir, kreu i Polly Peck International, vlera e
aksioneve t ksaj shoqrie ra nga 1 miliard paund n gjysmn e tyre.
N vitin 1991, Banka e kreditit dhe tregtis ndrkombtare BCCI, mendohet si
mashtrimi m i madh n bot, shkaktuar nga nj bank q vepronte n mbi 60 vende t bots,
e cila u rrnua me nj borxh prej 13 miliard dollar, dhe sipas hetimeve t mvonshme ajo
figuronte e falimentuar q prej vitit 1977.
N vitin 2001, Enroni, shoqri shumkombshe e tregtimit t energjis me qendr
n Hjuston, Teksas u shemb si nj grmadh, kur firmat vlersuese t kreditit prgatiten
vlersimet e tyre pr borxhet e kompanis. Ajo u rrnua pr shkak t veprimeve tregtare t
kamufluara dhe manipulimit financiar. Enroni ishte kompania e shtat m e madhe e
Ameriks.
N vitin 2002, sapo ekonomia amerikane po merrte veten pas goditjes s Enronit, nj
tjeter skandal gjigand u shfaq n drit skandali i WordComi-t. N vitin 1999, kjo
kompani ishte vlersuar me 180 miliard dollar. N fillim ajo ishte nj agjensi e vogl
vendore e telekomunikacioneve, por shpejt u b nj prej furnizuesve kryesor t ksaj
industrie. Si pasoj e veprimeve t parregullta mashtruese t bera me shpenzimet dhe
investimet kapitale, u krijua nj mbivlersim i aksioneve te WorldComi-t.
N vitin 2003, n Itali, vihet alarmi nga nj kriz financiare q rroku firmn e
prodhimeve ushqimore Parmalat. Skandali dhe krcnimi Parmalat, pr nga efektet e krizs,
sht quajtur Enroni i Evrops. Kjo kompani q prodhonte qumsht dhe bulmete me koh t
gjat skadence kaloi n agoni, pas nj humbjeje t pashpjegueshme prej 10 miliard dollarsh
nga llogarit e saj financiare.
N vitin 2008 e deri n ditt e sotme vazhdon t sundoj nj gjendje mjaft e vshtir
financiare e shkaktuar nga dificitet dhe borgjet e sistemi bankar ndrkombtar, i cili ka dhn
alarmin e nj kriz botrore financiare me pasoja mjaft t mdhaja kryesisht n Amerik,
Angli dhe pothuaj n t gjitha vendet e zhvilluara n shkall botrore. Kjo gjendje ka trhequr
vemendjen e gjithe opinionit publik n shkall botrore duke detyruar klasn politike dhe
kryesisht drejtuesit e vendeve t zhvilluara q t marrin masa drastike n drejtim t
menaxhimit t financave publike pr uljen e shpenzimeve publike si dhe financimin e deficitit
t bankave me qllim zbutjen e krizs.

Rezultati ka qen nj erozion sigurie n procesin e kontrollit t brendshm dhe raportimit
financiar. Shprfytyrimi i ktij erozioni, krkon rritjen e prgjegjsis menaxheriale e t
auditimit financiar t Institucioneve t Qeverisjes qendrore dhe lokale n sektorin publik dhe
t kompanive apo organizatave (korporatave) n sektorin privat dhe nj prpjekje t
prbashkt e t koordinuar brenda strukturs s sistemit t kontrollit t brendshm financiar

8

publik nga bordi i drejtorve, administratorve, audituesve dhe gjith stafit q prfshihet n
procesin e vendimmarrjes dhe raportimit financiar.

Pr rrjedhoj, ndjeshmria e publikut,veprimet e zyrave siguruese e reagimet e bankave dhe
sensibiliteti i strukturave legjislative t mjaft shteteve, jan drejtuar me shqetsim t madh pr
shtjet e prgjegjsive t menaxhimit dhe forcimin e hallks audituese, duke konsoliduar
rolin e domosdoshm t Auditimit, si element ky (els) t mirqeverisjes.
Studiuesit e teoris s Menaxhimit kan cilsuar se prkufizimi i vitit 1999 i organizats
OECD (Organizata pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik) mbi qeverisjen sht shum i
dobishm, ai e sheh at si nj sitem n t cilin veprimtarit jan t drejtuara dhe t
kontrolluara, mirpo kalimi drejt qeverisjes s mir (Good Governance), pasqyron efekte t
reja thelbsore. Kshtu, Qeverisja e mir parakupton marrdheniet e prgjegjshmris mes
aktorve kryesor t sistemit t kontrollit t brendshm financiar publik, brenda t cilit
funksionon: bordi i drejtorve, audituesit e brendshm, menaxhert ekzekutiv, audituesit e
jashtm.

Referuar ngjarjeve t lartprmendura rezulton se sistemi i kontrollit t brendshm financiar
publik sht tronditur s teprmi, prandaj del e domosdoshme q t rishikohen komponentt
dhe elementt prbrs t tij. Kjo, me synim q t rishikohen, t prmirsohen e t zhvillohen
dhe t krijohet nj garanci m e madhe, si dhe t ulet maksimalisht rreziku q sht
vazhdimisht prezent dhe na ndjek n do hap. N kt kontekst, edhe nga ana e qeveris
Shqiptare jan ndrmarr iniciativa t prbashkta me vendet e zhvilluara t Evrops
Perndimore dhe kryesisht me Anglin, Francn, Holandn, Polonin, J aponin etj pr t
prmirsuar komponentt dhe elementt e sistemit t kontrollit t brendshm financiar publik,
duke synuar kshtu n forcimin e tij dhe n prdorimin me efektivitet dhe eficienc t fondeve
publike.

shtja ky mbetet, far reforme financiare nevojitet dhe cili duhet t jet programi i saj pr
t ndihmuar prmirsimin e sistemit t kontrollit t brendshm financiar publik n t dyja
situatat e m poshtme:
1. N situatn e nj pozicioni fillestar kur menaxhimi sht i dobt.
2. N situatn e mvonshme kur kemi prmirsimin e kapaciteteve menaxhuese.
Problemet q lidhen me dy shtjet e msiprme e kan ven theksin n kujdesin gjat
zhvillimit t funksionit t auditimit t brendshm. Nga ana tjetr, sht jetike t sigurohemi q
auditimi i brendshm i ka kapacitetet pr t prballuar reformn nga rolet dhe prgjegjsit e
menaxherve t sektorit publik. N qoft se shrbimi i auditimit t brendshm mund t
ndrtohet pr ti pajisur menaxhert me nj mjet pr tiu prgjigjur ksaj nevoj, reforma ka
probabilitet t madh pr t pasur sukses.

far sht Auditimi i Brendshm?

Lidhur me veprimtarin Auditimit t Brendshm prve prvojs shum t hershme q
gjendet n Egjiptin e vjetr, Babiloni dhe Greqi shum vjet para Krishtit dhe n Angli pas
Krishtit e deri n ditt tona, q nga viti 1941, kur u themelua Instituti i Audituesve t
Brendshm t Ameriks [(The institute of Internal Audituess (IIA)] e n vazhdim, prvojn
m t mir q lidhet me praktikat profesionale t auditimit t brendshm mund ta gjejm pran
ktij instituti. Bordi i drejtorve t ktij instituti n vitin 1999, konstatoi se praktikat
profesionale t auditimit t brendshm, t miratuara n mesin e shekullit t kaluar, nuk i
shrbenin ndryshimeve t thella q kishte psuar sistemi n trsi dhe, pr kt arsye,
ndrmori nismn pr rishikimin e tyre. N J anar 2003 prfundoi rishikimi i dyt i Praktikave

9

profesionale t auditimit t brendshm dhe n J anar 2004 ato u mandatuan si standarde t reja.
Bazuar n kto standarde Auditimi i Brendshm sht prkufizuar si m posh:

Prkufizim:
Auditimi i brendshm sht nj veprimtari e pavarur, q jep siguri objektive dhe
kshilla pr drejtimin, i projektuar pr t shtuar vlern dhe pr t prmirsuar
veprimet e organizats. Ai e ndihmon organizatn pr t arritur objektivat e saj, me
ann e nj mnyre t disiplinuar dhe sistematike pr t vlersuar e pr t
prmirsuar frytshmrin e menaxhimit t riskut, proceset e kontrollit dhe t
qeverisjes s njsis publike (Organizats)

Auditimi i Brendshm (AB), jep kshilla dhe sigurin q sistemet e menaxhimit dhe kontrollit
jan ngritur n prputhje me rregullat dhe standardet, dhe sipas parimeve t shndosha t
menaxhimit financiar. Ktu prfshihen testimet thelbsore dhe testimet pr ligjshmrin,
auditimi me baz n sistem, auditimi i performancs, auditimi i teknologjis s informacionit
(IT) dhe do lloj tjetr verifikimi ex post q konsiderohet i nevojshm pr t garantuar se
menaxhimi sillet n prputhje me rregullat financiare dhe me kuadrin ligjor t organizats.
Procesi i auditimit t brendshm duhet t vendos mekanizmat e duhur q t pasqyrojn
gjetjet dhe rekomandimet e auditimit n ligjet dhe rregullat financiare.

Auditimi i brendshm duhet t organizohet n mnyr t till q t mos jet pjes e asnj
procesi biznesi, pra pjes organizative, dhe t prgjigjet drejtprsdrejti pr punn e tij tek
Titullari i institucionit. Audituesit e brendshm jan t pavarur n planifikimin e puns s tyre,
dhe planet e tyre vjetore e strategjike miratohen nga Kreu i institucionit; po ashtu, ata jan t
pavarur gjat kryerjes s auditimeve dhe gjat raportimit t rezultateve t tyre. Kreu i
institucionit sht prgjegjs pr zbatimin e rekomandimeve t audituesve t brendshm.

Organizimi i nj shrbimi qendror n Ministrin e Financave pr zhvillimin dhe
zbatimin e nj metodologjie t harmonizuar.

Pr t shmangur konfliktin e interesave si dhe pr t siguruar nj harmonizim t veprimtaris
s strukturave menaxhimit financiar dhe kontrollit dhe t auditimit t brendshm sht e
domosdoshme q n Ministrin e Financave t funksionoj nj autoritet qendror, misioni i t
cilit sht zhvillimi i kuadrit t nevojshm legjislativ, rregullator dhe metodologjik pr
strukturat e menaxhimit financiar dhe kontrollit dhe pr strukturat e auditimit t brendshm.
Duke ju referuar praktiks evropiane lidhur me kt autoritet, vendet e ndryshme antare dhe
kandidate t Bashkimit Evropian, n prputhje me traditn e tyre kombtare dhe prshtatjen
me kushtet ndrkombtare, kan praktikuar dy modele.

Modeli i par, i prket forms s organizimit t nj autoriteti qendror i emrtuar Njsia
Qendrore e Harmonizimit (NjQH), e cila mbulon shtje q lidhen me harmonizimin e
metodologjis pr t gjith komponentt e sistemit t kontrollit t brendshm financiar publik.
Pra, sipas ktij modeli, ekziston nj njsi qendrore e cila harton ligje, akte nnligjore,
metodologji, udhzime, rregullore etj. t ksaj natyre, si dhe harmonizon veprimtarit si pr
strukturat e kontrollit t menaxhimit financiar ashtu edhe pr strukturat e auditimit t
brendshm.

Modeli i dyt, i prket forms s organizimit t dy njsive qendrore n Ministrin e Financave
n rolin e autoritetit qendror t emrtuar Njsia Qendrore e Harmonizimit pr strukturat e
kontrollit t menaxhimit financiar dhe Njsia Qendrore e Harmonizimit pr strukturat e

10

auditimit t brendshm. Sipas ktij modeli, secila njsi qendrore mbulon shtje q lidhen me
hartimin dhe miratimin e ligjeve, akteve nnligjore, metodologjive, udhzimeve, rregulloreve
etj. t ksaj natyre, si dhe harmonizimin e veprimtaris s strukturave prkatse pr t ciln
jan ngritur. Pra, sipas ktij modeli, njsia qendrore e harmonizimit pr strukturat e kontrollit
t menaxhimit financiar prodhon ligje, akte nnligjore, metodologji, rregullore si dhe
harmonizon veprimtarin pr kto struktura, ndrsa njsia qendrore e harmonizimit pr
strukturat e auditimit t brendshm prodhon ligje, akte nnligjore, metodologji, rregullore si
dhe harmonizon veprimtarin pr strukturat e auditimit t brendshm.

2. Auditimi i Brendshm - nj shrbim i domosdoshm pr do organizat n Sektorin
Publik. Llojet e Auditimit t Brendshm.

Roli dhe misioni i Auditimit t Brendshm n organizat.

far synon Titullari i Institucionit?
Titullari i Institucionit sht nj menaxher i nivelit t lart, sht nj drejtues q synon
suksesin n vendosjen e nj sistemi t plot e t konsoliduar pr Kontrollin e Brendshm
(KB), i cili jep garanaci se:
Veprimtaria e institucionit zhvillohet n prputhje me dispozitat ligjore e
nnligjore dhe shkalla e plotsimit te objektivave arrihet (realizohet) me kursim-
dobi-frytshmri (ekonomi, efektivitet dhe eficenc).

Pr far i duhet Auditimi i Brendshm Titullarit t Institucionit?
Titullari duhet te krijoj besimin q sistemi i Kontrollit t brendshm, pr t cilin ai sht
prgjegjs, funksionon si duhet dhe ndihmon pr realizimin e objektivave te organizates me
kosto efeketive. Pr t realizuar kt besim titullari bazohet n funksionimin e sistemit t
Kontrollit t brendshm.

far sht Kontrolli i brendshm (KB)?
Kontrolli i brendshm: sht nj proces integral i sistemit t Menaxhimit Financiar dhe
Kontrollit (MFK), si dhe i Auditimit t Brendshm (AB), i vendosur nga titullari i njsis
publike, brenda objektivave t saj qeverisse, pr t ndihmuar kryerjen e veprimtarive t
njsis publike me kursim, dobi, frytshmri (Ekonomi, Efektivitet dhe Efienc).
KB =[MFK +AB]. Kontrolli i brendshm Vlersohet nga AB dhe NJ QH/AB.

far sht Menaxhimi Financiar & Kontrolli (MFK)?
Menaxhimi Financiar & Kontrolli: sht nj sistem politikash, procedurash, veprimtarish
dhe kontrollesh, t cilat vendosen, mirmbahen dhe prditsohen, n mnyr periodike, nga
menaxhimi i lart, si dhe vihen n zbatim nga personeli i njsis publike, me qllim trajtimin e
risqeve pr t dhn siguri t arsyeshme q objektivat e njsis publike (organizats) po
arrihen n prputhje me ligjet me kursim, dobi, frytshmri - 3E-t (ekonomi, efektivitet dhe
efienc).

Qllimi i Auditimit t Brendshm.

N mnyr t prmbledhur qllimi i AB shprehet si m posht:
Vlersimi lidhur me mjaftueshmrin dhe funksionimin e sistemeve t MFK pr t kontribuar
n prdorimin e burimeve materiale e njerzore me Kursim, Dobi, Frytshmri (3E).
Prmirsimi i sistemeve nprmjet lnies s rekomandimeve dhe raportimi tek Titullari i
organizats (Institucionit apo njsis publike)

11

Objekti i veprimtaris s auditimit t brendshm

Referuar nenit 6 te ligjit mbi AB, objekt i puns s auditimit t brendshm jan t gjitha
vendimet financiare pr t ardhurat, shpenzimet, administrimin e pasurive (aseteve) dhe
borxheve. Auditimi i brendshm, si nj proces dhe veprimtari e pavarur nga pikpamja
funksionale, vlerson funksionimin e drejtimit financiar dhe sistemin e kontrollit t
brendshm. N prfundim t procesit t auditimit jep rekomandime dhe propozon masa, pr t
prmirsuar funksionimin dhe drejtimin e subjekteve t audituara.
Objekt i veprimtaris s auditimit t brendshm sht kryerja e auditimit t brendshm t t
gjitha strukturave, programeve, veprimtarive dhe proceseve, si dhe t njsive shpenzuese t
nivelit m t ult brenda njsis publike, prfshir edhe auditimin e njsive q shpenzojn
burimet e Bashkimit Europian. Veprimtaria e auditimit t brendshm n sektorin publik
synon:

1. Mbshtetjen e njsis publike pr t arritur qllimet e saj, duke:
a) ndihmuar titullarin t identifikoj dhe t vlersoj risqet n njsin publike;
b) vlersuar prshtatshmrin dhe efektivitetin e sistemeve, t strukturave, t
vendimeve, t procedurave e t kontrolleve, pra, sistemin e menaxhimit financiar dhe
kontrollit, n prgjithsi, duke u fokusuar kryesisht n:
- identifikimin, vlersimin dhe menaxhimin e riskut nga titullari i njsis
publike;
- prputhshmrin e akteve t brendshme dhe t kontratave me legjislacionin;
- besueshmrin dhe gjithprfshirjen e informacionit financiar dhe
operacional;
- kryerjen e veprimtarive me ekonomi, efektivitet dhe efienc;
- ruajtjen e aseteve dhe t informacionit;
- prmbushjen e detyrave dhe arritjen e qllimeve;
c) dhn rekomandime pr prmirsimin e veprimtarive t njsive publike;

2. Mbshtetjen e angazhimeve/kryerjen e detyrave t veanta t auditimit pr dhnien e
shrbimeve t siguris ose t shrbimeve t konsulencs;

3. Mbshtetjen e nj angazhimi auditimi pr shrbimet e siguris, q nnkupton dhnien e nj
vlersimi objektiv pr t dhnat nga audituesi i brendshm, me qllim q ai t jap nj opinion
ose prfundim t pavarur pr nj proces, nj sistem ose nj shtje tjetr q mbulohet nga
auditimi.

Objektivat dhe objekti pr do angazhim/detyr auditimi pr shrbimet e siguris prcaktohen
nga drejtuesi i auditimit t brendshm. Nj angazhim/detyr auditimi kalon npr kto faza:
a) planifikimin;
b) kryerjen e kontrolleve;
c) raportimin dhe ndjekjen e veprimtarive pasuese pr t monitoruar zbatimin e
rekomandimeve t bra.

Nj angazhim/detyr auditimi pr shrbime konsultimi ka pr qllim t shtoj vlern dhe t
prmirsoj qeverisjen e njsis publike, menaxhimin e riskut dhe proceset e kontrollit, pa
qen e nevojshme q audituesi i brendshm t marr prsipr prgjegjsi menaxheriale. Nj
angazhim auditimi pr shrbime konsultimi bhet me nismn e titullarit t njsis publike.
Objekti dhe objektivat e do detyre prcaktohen nga programi i auditimit.
Pavarsia dhe objektiviteti

12

Pavarsia prcaktohet si t qenurit i lir nga kushtet q krcnojn objektivitetin ose t qenurit
objektiv. Krcnimet e objektivitetit duhet t menaxhohen n nivele individuale angazhimi,
funksionimi dhe organizative t audituesit. Objektiviteti prshkruhet si nj gjykim i paanshm
q i mundson Audituesve t Brendshm t kryejn angazhimet n mnyr t till q t ken
besim prsa i prket produktit t puns t tyre dhe se nuk sht br ndonj kompromis prsa i
prket cilsis. Objektiviteti krkon q Audituesit e Brendshm pr problemet e auditimit t
mos varen n gjykimet e tyre nga t tjert.
sht shum e rndsishme q audituesit t jen t pavarur por
gjithashtu edhe t shihen nga t tjert se jan t pavarur.
Audituesit e brendshm jan t pavarur gjat kryerjes s puns s tyre n mnyr t lir dhe
objektive. Pavarsia u lejon audituesve t brendshm q t japin gjykime t paanshme dhe t
drejtprdrejta q jan me rndsi thelbsore pr zhvillimin e duhur t angazhimeve t
Auditimit t Brendshm. Kjo arrihet nprmjet statusit organizativ dhe objektivitetit t
audituesve t brendshm profesionist. Brenda njsis publike, Njsia Qendrore e
Harmonizimit dhe Njsit e Auditimit t Brendshm n sektorin publik jan t pavarura nga
pikpamja funksionale dhe organizative.

Pavarsia Funksionale nnkupton q, strukturat e auditimit jan t pavarura n planifikimin,
kryerjen dhe raportimin e rezultateve dhe rekomandimet e auditimit nga subjekti q auditohet.
Kryerja e auditimit duhet t zhvillohet sipas kuadrit ligjor e rregullator dhe Standardeve t
propozuara nga Njsia Qendrore e Harmonizimit dhe t miratuar nga Ministri i Financave dhe
nuk i nnshtrohet asnj ndikimi tjetr nga individ me autoritet, qofshin kta brenda apo jasht
njsis. Audituesit respektojn strukturat n njsin q auditohet, rregullat e etiks dhe sjelljes
n shrbimin civil.

Pavarsia Organizative brenda organizats nnkupton q strukturat e auditimit raportojn
direkt tek titullari i subjektit publik i cili sht niveli m i lart i drejtimit n organizatn q
auditohet. Strukturat e auditimit nuk mund t angazhohen n detyra t tjera brenda organizats
t cilat nuk lidhen me funksionimin e Auditimit t Brendshm. Ato jan pjes e strukturave t
menaxhimit dhe jo e strukturave operacionale t njsis.

Pavarsia mund t sigurohet kur:
a. Drejtuesi i AB ka t drejt aksesi direkt t Titullari (drejtuesi) i Institucionit.
b. Plani vjetor dhe strategjik i AB aprovohet nga Titullari (drejtuesi) i Institucionit.
c. NjAB nuk ka prgjegjsi pr funksionet operacionale, apo nuk ka autoritetet mbi
ndonj aktivitet q sht subjekt i auditimit.
d. Stafi i AB nuk prfshihet n hartimin, ndrtimin, menaxhimin ose drejtimin e
sistemeve t cilat ata mund ti auditojn.
e. Shrbimet q kryhen nga AB jan n funksion kshillues, dhe n asnj mnyr t
liroj menaxhimin nga prgjegjsit.

Llojt e auditimit t brendshm
Auditimi i Brendshm prfshin:
1. Shrbimet e Siguris dhe
2. Shrbimet e Konsulencs dhe Kshillimit
Nj angazhim auditimi pr shrbimet e siguris zhvillohet n nj auditim me
baz sistemi nprmjet auditimit t prputhshmris, auditimit t
performancs, auditimit financiar, auditimit t teknologjis s informacionit
apo nprmjet kombinimit t llojeve t ndryshme t auditimit.

13

Nj angazhim auditimi pr shrbimin e konsulencs prfshin veprimtari
kshilluese dhe t tjera si kto si: konsulta, kshilla, ndihm dhe trajnime,
natyra dhe objekti i t cilave miratohen nga kreu i organizats.

Kush e realizon Veprimtarin e AB
Veprimtaria e AB kryhet nga:
Njsia e AB, e cila i raporton drejtprdrejt titullarit t organizats (institucionit)
prkats.
Audituesit e brendshm t nj njsie tjetr, n baz t nj marrveshjeje ndrmjet
Titullarve.
Nj funksion auditimi i nnkontraktuar dhe i realizuar n prputhje me dispozitat
ligjore.
Kriteret pr ngritjen e njsive t AB miratohen nga KM, me propozimin e MF.

Punsimi i Audituesve t Brendshm.

Punsimi i audituesve bhet n prputhje me procedurat e caktuara n ligjin nr.8549, dat
11.11.1999, "Statusi i npunsit civil", pr institucionet, q kan punonjs, t cilt e kan
prfituar statusin e npunsit civil.
Prve kushteve t prgjithshme, t prcaktuara n ligjet n fuqi, punsimi n njsit e
auditimit t brendshm t sektorit publik krkon q audituesit t przgjidhen ndrmjet
personave q:
a) kan mbaruar studimet e larta universitare n njrn nga degt ekonomi, financ,
kontabilitet, drejtsi ose disiplina t tjera, t cilat gjykohen nga Drejtori i Prgjithshm i
Auditimit t nevojshme pr sektorin q auditohet;
b) t ket jo m pak se 5 vjet prvoj pune n fushn e auditimit ose n fusha, si
financat, kontabiliteti apo fusha t tjera t lidhura, ashtu si prcaktohet n shkronjn a t
ktij paragrafi;
c) Kandidatt e przgjedhur pr pozicionin Drejtor i njsis s auditimit t
brendshm duhet t jen pajisur me dshmin Auditues i brendshm n sektorin publik dhe
t ken nj prvoj pune 5-vjeare si auditues.

Audituesit, jo m von se 2 vjet pas hyrjes n fuqi t ktij ligji, duhet t jen pajisur me
ertifikatn Auditues i brendshm n sektorin publik. ertifikata lshohet nga komisioni i
kualifikimit.

Prgjegjsit e audituesve t brendshm

Prgjegjsit e audituesve jan:
1. T njohin, respektojn dhe ushtrojn veprimtarin n prputhje me aktet ligjore dhe
nnligjore, n fuqi dhe me standardet e auditimit t brendshm n sektorin publik.
2. T ushtrojn funksionet e tyre n mnyr objektive, me profesionalizm dhe n
prputhje me prcaktimet e ktij ligji, sipas normave dhe procedurave t veanta t
veprimtaris s auditimit t brendshm n sektorin publik.
3. T veprojn n prputhje me krkesat e prcaktuara n Kodin e Etiks dhe rregullat
pr konfidencialitetin pr audituesin, t cilat miratohet nga Ministri i Financave, dhe firmosen
nga secili auditues;
4. T kryejn auditime n mnyr t pavarur, nga pikpamja profesionale, duke u
udhhequr nga interesi publik, pr t forcuar besimin n ndershmrin, paansin dhe
efektivitetin e shrbimit;

14

5. T ushtrojn veprimtarin n prputhje me planin vjetor, t miratuar, me prjashtim
t rasteve kur jan miratuar ndryshime t parashikuara nga titullari;
6. Ti propozojn drejtuesit t njsis s auditimit dhe, nprmjet tij, drejtuesit t
subjektit, pezullimin, deri n shqyrtimin nga organi prkats, t veprimeve t kundraligjshme,
t cilat dmtojn rnd interesat e subjektit dhe/ose jan t arsyetuara e prbjn vepr penale;
7. Ti japin rekomandime subjektit t audituar pr ndreqjen e parregullsive, pr masat
q duhen ndrmarr n rastet e konstatimit t dmeve, ekonomike dhe financiare, pr
zhdmtimin e tyre, si dhe t bjn propozime, t cilat synojn t ulin mundsin e prsritjes
s ktyre rasteve n t ardhmen;
8. T mos bjn publike asnj t dhn, fakt apo rast t gjetur gjat kryerjes s
auditimit apo t lidhur me t, si dhe t ruajtjn dokumentet pr do veprimtari auditimi t
kryer, bazuar n detyrimet, q rrjedhin nga ligjet n fuqi pr t drejtat e prdorimit dhe t
arkivimit t informacionit zyrtar;
9. T prditsojn rregullisht njohurit dhe aftsit e tyre profesionale, n mnyr q
ti prdorin ato me efikasitet dhe pr t garantuar cilsin e shrbimit.

T drejtat e audituesve

Audituesit n kryerjen e misionit t tyre kan t drejtat e mposhtme:

1. T ushtrojn n mnyr t pavarur funksionin e auditimit, pa ln hapsir pr
ndrhyrje nga kolegt, mbikqyrsit, drejtuesit e njsis s auditimit apo pala e audituar, me
prjashtim t marrdhnieve t ndrsjellta t kshillimit.
2. T krkojn t gjitha t dhnat me karakter teknik, ekonomik e financiar dhe t
drejtimit t subjektit q auditohet, duke marr prsipr ruajtjen e fshehtsis s tyre, sipas
legjislacionit n fuqi.
3. T marrin nga punonjsit e subjektit t audituar, pr rastet q gjykohen t
nevojshme, shpjegime, deklarata dhe fotokopje t dokumenteve, n t cilat drejtuesi i subjektit
t audituar ka vn shnimin e njjt me origjinalin, si dhe materiale t transportueshme, n
form elektronike, q kan lidhje me auditimin e brendshm t subjektit.
4. T ndjekin, n mnyr periodike, edukimin e prditsuar dhe trajnimin e
vazhdueshm t detyrueshm, sipas krkesave t paragrafi t par, t nenit 20, t ktij ligji pr
funksionet e veanta q ushtron, si dhe n fusha t tjera, brenda shrbimit publik.
5. Ti paraqesin krkesn drejtuesit t njsis s auditimit pr heqjen dor nga nj
veprimtari auditimi, kur mojn se pr shkaqe t argumentuara cenohet besueshmria dhe
cilsia e auditimit.

Kufizimet n veprimtarin e audituesve

Audituesve u ndalohet:

a) t jen t zgjedhur n funksione drejtuese n strukturat e partive politike;
b) t kryejn detyra, brenda subjektit t audituar, q nuk kan t bjn me funksionin e
auditimit t brendshm n sektorin publik;
c) t ushtrojn do veprimtari ose pun tjetr me pages, ose t ken prfitime t tjera,
t natyrave dhe formave, q i bjn t jen n konflikt interesash me ushtrimin e auditimit.

Konflikti i interesave pr audituesit


15

1. Audituesi njofton paraprakisht, me shkrim, drejtuesin e njsis s auditimit t
brendshm pr do konflikt t mundshm interesi, q rrjedh nga pjesmarrja e tij n auditimin
e nj subjekti. Me konflikt interesash kuptohet:

a) punsimi si auditues gjat 3 viteve t fundit n subjektin, q do t auditohet;
b) punsimi n funksione drejtuese gjat 3 viteve t fundit n subjektin, q do t
auditohet, t audituesit, bashkshortes/bashkshortit, t t afrmve me lidhje gjinie deri n
shkalln e dyt, sipas prcaktimeve t bra n Kodin Civil;
c) zotrimi nga audituesi, bashkshortja/bashkshorti, t afrmit, me lidhje gjinie, deri
n shkalln e tret, sipas prcaktimeve t bra n Kodin Civil, i aksioneve ose pjesve t
kapitalit n subjektin publik, q do t auditohet;
d) rrethana t tjera t caktuara, q mund t mbartin konflikt interesash, kur gjykohen si
t tilla dhe arsyetohen me shkrim nga Drejtori i Prgjithshm i Auditimit ose drejtuesi i
njsis s auditimit.

2. Nse vrtetohet se n auditim kan marr pjes nj ose m shum auditues, q jan
n konflikt interesash, si parashikohet n pikn 1, t ktij neni, Drejtori i Prgjithshm i
Auditimit ose drejtuesi i njsis s auditimit t brendshm mban qndrim ndaj audituesit,
sipas parashikimeve t ktij ligji dhe ligjeve t tjera, anulon auditimin, dhe krkon prsritjen
e tij.

3 . Zhvillimet historike mbi auditimin.

a. Historiku i zhvillimit t auditimit.

Shikuar historikisht rezulton se funksionet e auditimit kan nj histori t lasht dhe shum t
gjat, e cila mbijetoi dhe vazhdon t ekzistoj mbi bazat e funksioneve t zyrtarve publik
dhe t shoqrive apo kompanive private. Fillimet e auditimit gjenden n Egjiptin e vjetr,
Babiloni dhe Greqi shum vjet para Krishtit. Disa dshmi te shkruara pr ekzistencen e ligjeve
tregtare dhe te raporteve tregtare i ndeshim q n vitin 3000 para krishtit n babilonin e
lasht dhe n Greqi rreth 300 vjet para Krishtit nga ku Prgjegjsat me Kontabilistt
auditonin llogarit e administrimit pr t siguruar pjesn e t ardhurave publike n favor t
shtetit. Roli i kontrollit apo audituesit n at koh ndeshej n funksione t tilla si: analizues,
avokat, provues, mbikqyrs, vrojtues, mbrojts etj., t cilt ishin ngarkuar me
kompentenca t ndryeshme kontrolli apo auditimi.
Funksionet e auditimit publik kan mbijetuar dhe vazhdojn t ekzistoj mbi bazat e
funksioneve t zyrtarve publik t ngarkuar me auditimin e shpenzimeve qeveritare pr t
siguruar prdorimin me efektivitet t fondeve publike.
Funksionet e auditimit publik i hasim qysh n vitin 1285-1314 n Angli (Mbretrin e
Bashkuar) nga ku zyrtar publik t ngarkuar me auditimin e shpenzimeve qeveritare nga
audituesit e thesarit (exchequer) kan realizuar veprimtari te qarta auditimi.
Krijimi dhe stabilizimi i nj strukture pr auditimin e shpenzimeve t thesarit me prshkrimin
e prgjegjsive zyrtare u b nga Mbretresha Elizabeth I
r
n vitin 1559.
Kampion pr reformn n problemet e sistemit publik ishte William Ewort Gladstone, i cili
inicioi reformn kryesore t financave publike dhe t prgjegjsive parlamentare. Ligji pr
departamentin e auditimit dhe t thesarit, i paraqitur prej tij dhe i miratuar nga parlamenti n
vitin 1866, ju krkonte t gjitha departamenteve, pr her t par, q t prgatisnin llogarit
vjetore, t njohura si llogari t prvetsimit (llogari t caktuara pr nj shtje) (appropriation
accounts). Aktet e vitit 1866 krijuan nj cikl t prgjegjsive pr fondet publike. Parlamenti
autorizon (miraton) shpenzimet, kontrollort kontrollojn dhnien e fondeve dhe llogarit e

16

nxjerra (prodhuara) nga departamentet qeveritare, dhe audituesit e prgjithshm auditojn
dhnien e fondeve dhe llogarit e nxjerra (prodhuara) nga departamentet qeveritare.
Legjislacioni i ri i vitit 1921, mbi thesarin dhe departamentet e auditimit, adreson lejimin e
kontrollorve dhe audituesve t prgjithshm q t besojn dhe t mbshteten n shembullin e
nj kompioni mesatar (dmth. marrjen e rasteve me zgjedhje) pr ekzaminimin e nj pjese t
transaksioneve. Ky akt i krkon C & AG t raportojn n Parlament dhe t sigurojn se parat
shpenzohen n prputhje me vendimet e Parlamentit pra me ligjin.
Presioni pr reformimin e sistemit t auditimit publik u rrit nga vitet 1960. Ndjekja e
shtjeve/problemeve t shprehura nga parlamentart dhe akademikt se fusha e auditimit
publik ka nevoj t modernizohet pr t reflektuar ndryshimet domethnse (m t
rendsishme) n rolin e siprmarrjes qeveritare mbi orientimin e shekullit t 19-
t
. N mnyr
t veant, u ra dakord se sht e nevojshme pr nj forc specifike (t veant) pr t lejuar C
& AG pr t raportuar n Parlament n mnyr t pavarur dhe n liri veprimi (me maturi e
pjekuri dhe pa ndikime politike) pr arritjen e vlers s paras nga departamenti qeveritar.
Reforma, gjithashtu, ra dakord q sa m e fuqishme t jet marrveshja pr t vn n vend
dhe pr t siguruar pavarsin e audituesve publik aq m mir do t realizohet misioni i
auditimit.
Kto ndryshime u reflektuan n ligjin e viti 1983, pr Auditimin Kombtar. Sipas ktij akti,
kontrollort dhe audituesit e prgjithshm, zyrtarisht u bn zyrtar t Dhoms s
Prfaqsuesve (House of Commons) dhe iu dhan menjher/urgjentisht forc (express poer)
pr t raportuar n Parlament n mnyr t pavarur dhe pa ndikime politike (n liri t plot)
mbi ekonomin, efektivitetin dhe eficiencn pr t prcaktuar se si strukturat qeveritare kan
shpenzuar fondet publike. Ky ligj, gjithashtu, krijoi Zyrn Kombtare t Auditimit (NAO) pr
t zvndsuar departamentet e thesarit dhe t Auditimit n mbshtetje t kontrollorve dhe
Audituesve t Prgjithshm (C & AG).

N lidhje me strukturat e auditimit t brendshm prve prvojs shum t hershme t
Anglis, q nga viti 1941, kur u themelua Instituti i Audituesve t Brendshm t Ameriks
[(The institute of Internal Audituess (IIA)] e n vazhdim, prvojn m t mir q lidhet me
praktikat profesionale t auditimit t brendshm mund ta gjejm pran ktij instituti. Ky
institut n Amerik, funksionon si nj shoqat ndrkombtare profesionale dhe aktualisht ka
m shum se 150.000 antar me t drejta t plota.
Bordi i drejtorve t ktij instituti n vitin 1999, konstatoi se praktikat profesionale t
auditimit t brendshm, t miratuara n mesin e shekullit t kaluar, nuk i shrbenin
ndryshimeve t thella q kishte psuar sistemi n trsi dhe, pr kt arsye, ndrmori nismn
pr rishikimin e tyre. N Janar 2003 prfundoi rishikimin e dyt t Praktikave profesionale t
auditimit t brendshm dhe n J anar 2004 ato u mandatuan si standarde t reja. Referuar
ndryshimeve q psuan kto standarde n vitin 2004 Auditimi i brendshm, sht prkufizuar
si m posht:
Auditimi i brendshm sht veprimtari e pavarur, q jep siguri objektive dhe
kshilla pr drejtimin, i projektuar pr t shtuar vlern dhe prmirsuar veprimet e
subjektit publik. Ai ndihmon subjektin me an t nj mnyre sistematike dhe t
disiplinuar pr t vlersuar dhe prmirsuar frytshmrin e menaxhimit t riskut,
proceset e kontrollit dhe t qeverisjes/drejtimit
Nga sa m lart rezulton se ky shrbim prfaqson nj veprimtari t pavarur, e cila i
bashklidhet (ofrohet) menaxhimit t lart t qendrs shpenzuese prkatse pr t vlersuar
cilsin dhe efikasitetin e sistemeve t kontrollit dhe menaxhimit financiar, pr t br
rekomandime q prmirsojn kto sisteme. Ministria e Financave, si prgjegjse pr krijimin
e sistemit t kontrollit t brendshm financiar publik KBFP (PIFC) n tersi dhe atij t
auditimit t brendshm n veanti, me shqetsimin dhe prgjegjsin pr t realizuar nj

17

kthes rrnjsore n fushn e administrimit ligjor, transparent dhe efektiv t fondeve publike,
bazuar edhe n rekomandimet e BE q n vitin 2003 ka ngritur strukturat e auditimit te
brendshm dhe udhheq metodologjin dhe edukimin e ketyre strukturave n shkall
kombtare pr Auditimin e Brendshm n Sektorin Publik. Veprimtaria e auditimit t
brendshm n sektorin publik bazohet n Ligjin Nr. 9720, dat 23.04.2007 Pr auditimin e
brendshm n sektorin publik, ndryshuar me ligjin Nr.10318, dat 16.09.2010 dhe n
standardet nderkombtare pr auditimin e brendshm.

b. Historia e kontrollit n Shqipri para viteve 90
t
.

Rrethanat historike t zhvillimit, luftrat dhe pushtimet e huaja, pr shum shekuj nuk lejuan
krijimin e nj shteti nacional. Pr gati pes shekuj t okupimit turk, n Shqipri vepronin ligje
dhe rregulla q imponoheshin nga interesat e perandoris. Luftrat e pareshtura t popullit
shqiptar pr liri e pavarsi kombtare u kurorzuan vetm m 28 Nntor 1912. Kt vit,
Shqipria mundi t formoj shtetin e par shqiptar me kufij nacional, q ndonse t cunguar,
u njohn nga fuqit e mdha. Qeveria e par demokratike ngriti institucionet e veta ligjore dhe
administratn shtetrore. Por, ende pa u konsoliduar shteti, lufta ballkanike dhe ajo botrore
pezulloi konsolidimin e institucioneve t shtetit shqiptar. Institucioni i Kontrollit n shtetin
shqiptar e ka fillesn e vet jo shum larg n koh.
M 1925, Asambleja Kombtare miraton t parin Statut Themeltar t Shtetit Shqiptar
(Kushtetuta). Pr kohn e vet, ky dokument ishte nj arritje e madhe historike q sanksionoi
tiparet kryesore t shtetit dhe t institucioneve t tij legjitime. N kushtetut, perve t tjerash
prcaktohet edhe institucioni q ngarkohet me kontrollin shtetror t financave publike. Ky
institucion ishte Dhoma e Deputetve.

Dhoma e Deputetve kishte atributet e nj institucioni q kishte t drejt dhe detyr t
kontrollonte qeverin, pr mbrojtjen e interesave t prgjithshme t vendit. Dhoma e
Deputetve krijonte komisione hetimi pr t studjuar shtje e fakte q lidheshin me kto
interesa. Komisionet kryenin hetime, krkonin shpjegime nga autoritetet publike, shoqrit
shtetrore apo individt privat dhe kishin t drejta ekskluzive mbikqyrse mbi aktet zyrtare
pr t provuar pajtueshmrin e tyre me interesat publike. Kto atribute kishin n prmbajtje
nj autoritet ligjor q sanksiononte kontrollin e parlamentit mbi qeverin.

N vitet 1928-1939, vendi drejtohet nga nj monarki institucionale. N Statutin Themeltar t
Mbretris Shqiptare, kontrolli shtetror pson perfeksion n form dhe prmbajtje. N kt
Statut (Kushtetut), financat e shtetit kontrollohen nga Kshilli Kontrollues i cili merr
atributet e nj organizmi t pavarur. Kshilli Kontrollues, pran Parlamentit, prbhej nga
kryetari dhe dy antare t zgjedhur. Me ligj t veant prcaktohej mnyra e organizimit dhe
ushtrimit t detyrs. Objekt i veprimtaris s Kshillit Kontrollues ishte kontrolli preventiv
dhe konsuntiv i t ardhurave dhe shpenzimeve t shtetit. Me ligj prcaktohej mnyra e
raportimit n Parlament dhe marrdhniet e tij me kt organ, me qeverin dhe mbretin.
Gjithashtu, n ligj prcaktohen edhe modalitetet e emrimit dhe mandati kushtetues prej 7,
vjetsh, i cili siguronte paprekshmrin funksionale dhe mbrojtjen ligjore t antarve t ktij
Kshilli.I organizuar n formn e Kshillit Kontrollues, kontrolli shtetror merr atributet e nj
institucioni t pavarur q prputhet me konceptet moderne t organizimit t tij.

N vitet 1939-1944, Shqipria pushtohet nga forcat e koalicionit nazifashist t Italis dhe
Gjermanis. Pr rrjedhoj, pezullohet i gjith aktiviteti i ktij institucioni suprem, sikurse
gjith institucionet e tjera shtetrore. Shqipria si pjes e koalicionit antifashist lirohet nga
pushtimi n Nntor 1944.

18

Pas ksaj periudhe deri n fund t vitit 1991, vendi drejtohet nga nj regjim komunist. N
vitin 1945, Kshilli Antifashist Nacional lirimtar, i cili kishte atributet e nj Parlamenti,
institucionalizon kontrollin shtetror nprmjet nj Kshilli Kontrollues.
Ky Kshill kishte pr objekt kontrollin ekonomik e financiar n t gjith vendin. Detyra
kryesore e Kshillit Kontrollues ishte: kontrolli preventiv dhe konsuntiv i shpenzimeve t
shtetit, mbikqyrja pr t ardhurat shtetrore dhe ajo e veprimtaris t npunsve q
administronin vlerat materiale dhe monetare te shtetit. Kshilli Kontrollues kishte t drejt t
jepte gjykime e vlersime pr prgjegjsit administrative t funksionarve shtetrore dhe pr
llogarit prfundimtare t shtetit. Atij i njihej e drejta t krkonte nga institucionet shtetrore
t dhna e informacione q gjykonte t nevojshme. Ky Kshill raportonte, do 3 muaj, para
Kshillit Antifashist mbi mnyrn e zbatimit t buxhetit t shtetit. Dispozitat ligjore e
prcaktonin kt organ kontrolli t pavarur nga qeveria.

N Gusht 1946 bhet riorganizimi trsor i organeve t kontrollit, si n form edhe n
prmbajtje. Me ligj t veant t Kuvendit Popullor krijohet Komisioni i Kontrollit t
Shtetit.
Sikurse gjith struktura shtetrore, krijimi i Komisionit t Kontrollit t Shtetit kishte qllim q
sistemi i organizimit, funksionet dhe detyrat e ktij institucioni tu prshtateshin nevojave pr
konsolidimin e sistemit komunist n ekonomi. Shteti kishte nisur rrugn e shoqrizimit t
prons private. Ekonomia e vendit drejtohet mbi bazn e parimit t centralizmit absolut.
Komisioni i Kontrollit t Shtetit nuk ishte me nj organ i pavarur i parlamentit, por pjes e
strukturs s Qeveris. Ai vepronte kolegjialisht, kurse kryetari ishte antar i Qeveris.
Komisioni i ushtronte detyrat prmes inspektorve t prgjithshm. Organizimi i kontrollit
realizohej mbi baz rajonesh (Prefektura). N ligjin organik ndryshojn trsisht funksionet,
objekti, vartsia, organizimi dhe kompetencat e Kontrollit t Prgjithshm t Shtetit. Si
objektiv kryesor, ktij institucioni i ngarkohej: t ndihmonte dhe mbikqyrte veprimtarin e
administrats shtetrore, t instituteve dhe ndrmarrjeve q varen prej tyre, t mbikqyrte
zbatimin e ligjeve, vendimeve, rregulloreve dhe udhzimeve t organeve m t larta t
pushtetit shtetror nga hallkat n vartsi t tyre. Komisioni i Kontrollit t Shtetit kishte t
drejt t hetonte organizimin e brendshm t institucioneve shtetrore, raportet dhe librat
financiare, veprimtarit private; t pezullonte do veprim t paligjshm apo shpenzim t
parregullt. Ky institucion mund t fillonte vet ndjekjet disiplinore dhe t zhdmtimit,
kundrejt npunsve t shtetit q kishin kryer veprime t paligjshme. Pra, n kushtet e nj
sistemi totalitar edhe Kontrolli i Shtetit, si pjes i ktij organizmi shoqror, ishte veshur me
kompetenca represive.
N J anar 1950, me disa ndryshime n ligjin organik, ktij institucioni i kufizohet rrethi i
objektit t kontrollit. Objektiv i tij ishte vetm kontrolli mbi llogarit dhe shpenzimet e
Qeveris dhe zbatimi i vendimeve t saj. Detyra baz prcaktohet kontrolli preventiv
(paraprak) dhe prfundimtar mbi llogarit e shtetit n gjith njsit ekonomike, financiare e
prodhuese; ruajtja e vlerave monetare e materiale t shtetit n ndrmarrjet, kooperativat
bujqsore, institucionet shtetrore dhe ato shoqrore. Kur krkohej nga qeveria ose me
inisiativn e vet, Komisioni i Kontrollit t Shtetit kryente vet kontroll revizione financiare.
Edhe n kt periudhe, institucioni mbetet n vartsi t Qeveris dhe raporton para tij.
N organizimin e brendshm suprimohen hallkat e kontrollit n rajone dhe veprimtaria
prqendrohet trsisht n qendr. Bhen kufizime n t drejtn pr t vendosur masa
disiplinore ndaj npunsve t shtetit. Kjo e drejt jepet vetm n formn e rekomandimeve,
kurse organet shtetrore t emrteses ishin t detyruar t informonim pr zbatimin e tyre. N
vitet 1952 dhe 1959, n vartsi t situats politike dhe gjendjes social-ekonomike t vendit,
dispozitat ligjore pr Kontrollin Shtetror psojne ndryshime parciale. Me dekrete t posame

19

u bn disa kufizime n objektin e veprimtaris ose n kompetencat vendimmarrse. Vitet 60
n Shqipri prjetohen me gjendje t rnduar politike, ekonomike e sociale. Lufta politike
brenda udhheqjes s Partis e t Shtetit, izolimi total i vendit nga bota demokratike, agravimi
i situats ekonomike, e detyrojn regjimin komunist t aplikoj reforma drastike q kufizuan
lirit e t drejtat themelore t njeriut dhe forcuan diktaturn.

M 1966 suprimohet Komisioni i Kontrollit t Shtetit. Ky organ riorganizohet n formn e nj
Inspektimi Shtetror. Kt form ai e ruajti deri n vitin 1987. Si tipar kryesor, ky organizim
kishte reduktimin e thell t pozits institucionale, objektit t veprimtaris dhe kompetencave
t kontrollit shteteror. Inspektimi i Shtetit merr tiparet e nj zyre brenda administrats s
qeveris, q vepron me porosi dhe n emr t saj dhe raporton vetm n qeveri. Inspektimi i
Shtetit kishte objekt: kontrollin pr zbatimin e akteve ligjore e nnligjore n fushn e
administrimit financiar. Ky organizm kryente kontroll dhe pr detyra t veanta q i
ngarkonte Qeveria. Kufizohej detyra pr t ushtruar kontroll revizione direkte n subjektet
shtetrore. Ndrkoh, i lihej detyra t mbikqyrte veprimtarin e organeve t kontrollit
financiar dhe e drejta t krkonte prej tyre, kur e monte t domosdoshme t kryenin kontrolle
n subjekte t veanta. Inspektimi i Shtetit kishte t drejt: t pezullonte aktet e paligjshme, t
krkonte marrjen e masave disiplinore apo t zhdmtimit sipas dispozitave t Kodit t Puns,
pr npunsit dhe punonjs t tjer t administrats shtetrore apo t njsive ekonomike. Pr
kooperativat bujqsore masat ishin rekomanduese, pasi ato si organizata shoqrore vepronin
me statut t veant.
N vitin 1987, me dekret t veant, rikrijohet prsri Komisioni i Kontrollit t Shtetit,
thuajse me at organizim, objektiva dhe kompetenca q kishte ky organ n vitet e mparshme.
Ky institucion vazhdoi t veproj deri n fund t vitit 1991.

Kontroll revizioni

Po ti referohemi rregullores tip t funksionimit t ministrive dhe institucioneve qendrore t
miratuar me VKM Nr.237, dat 13.06.1983, rezulton se roli i auditimit t brendshm sht
realizuar nga strukturat e kontroll-revizionit, t cilat kan qen pjes e strukturs dhe prbrjes
organike t Drejtorive t Financs t emrtuara Drejtoria e Financs dhe e Kontroll-
Revizionit pr ministrit, ndrsa n rrethe ishin n strukturn dhe prbrjen organike t
Seksioneve t Financs t emrtuara Seksioni i Financs dhe Kontroll-Revizionit
Sipas ktij organizimi, objekti kryesor i strukturave t kontroll-revizionit ishte q t ushtronin
kontroll financiar me an t lekut si n procesin e planifikimit ashtu edhe gjat zbatimit t
planeve. Bazuar n detyrat dhe kompentencat e drejtorive apo seksioneve t financs rezulton
se, e gjith veprimtaria e kontrollit varej drejtprdrejt nga drejtuesi i financs.
N vitin 1984, me Urdhresn Nr.1, t KM dat 10.02.1984 Pr kontroll revizionin
financiar u prcaktuan m qart strukturat e kontroll-revizionit financiar si dhe objekti i
puns s kontroll-revizionit. Sipas ksaj urdhrese, strukturat e kontroll-revizionit financiar u
prcaktuan si m posht:
1. Kontrolli i Ministris s Financave i cili prgjigjej pr mbarvajtjen e puns s
kontroll-revizionit financiar dhe pr udhheqjen metodologjike t tij n t gjith
vendin.
2. Kontroll-revizioni financiar i ministrive, institucioneve t tjera qendrore, komiteteve
ekzekutive t kshillave popullore t rretheve.
3. Kontroll-revizioni financiar i ndrmarrjeve, institucioneve, njsive, njsive t
bashkuara, reparteve ushtarake, kooperativave bujqsore, degve e sektorve n
industri e bujqsi etj.


20

Megjithse sipas ktij udhzimi u b nj hap prpara drejt ngritjes s strukturave dhe
prcaktimit t objektivave t kontroll-revizionit financiar, n lidhje me pavarsin e ktyre
strukturave nuk u zgjidh ndonj gj. Kshtu, n pikn t ktij udhzimi prcaktohej se:
Kontrollin financiar t brendshm t ministrive, t institucioneve t tjera qendrore,
komiteteve ekzekutive t kshillave popullore t rretheve, njsive t bashkuara, t
ndrmarrjeve, t institucioneve, t njsive e reparte ushtarake, t kooperativave bujqsore si
dhe t degve, kantiereve, sektorve, fabrikave e tjer q kryhet n qendrn e tyre mbi
veprimtarin financiare nn prgjegjsin e drejtuesve t financs dhe kontabilitetit. Sipas
ktij akti MF kishte prgjegjsi pr udhheqjen metodologjike duke prfshir organizimin e
kontroll-revizionit, hartimin dhe prsosjen e metodikave, verifikimin e zbatimit t planeve t
kontroll-revizionit financiar dhe prpunimin e prgjithsimin e prvojs. Ky akt e ngarkonte
MF pr t kontrolluar punn e organeve t kontroll-revizionit financiar t ministrive,
institucioneve t tjera qendrore, komiteteve ekzekutive t kshillave popollore t rretheve,
ndrmarrjeve, institucioneve, njsive, njsive t bashkuara, reparteve ushtarake e
kooperativave bujqsore, etj. Po kshtu, MF sipas ktij udhzimi, kryente kontroll-revizione
n t gjith veprimtarin financiare t vendit. N vitin 1985, me Urdhresn Nr.7, dat
11.12.1985 t KM Pr Kontrollin Bankar u prcaktua se Banka e shtetit Shqiptar dhe Banka
Bujqsore ushtrojn kontroll n fondin e pagave n t gjitha ndrmarrjet dhe institucionet pr
prdorimin e pagave n prputhje me plotsimin e treguesve t planit e me dispozitat ligjore
n fuqi.

Pas viteve 1990
Rrzimi i diktaturs komuniste dhe vendosja e pluralizmit politik n Shqipri, n fund t vitit
1991, shoqrohet me reforma t thella politike dhe demokratike. Kto reforma kondicionuan
edhe nj rishikim dhe trajtim m adekuat t konceptimit, nivelit t organizimit, prmbajtjes
dhe funksioneve t kontrollit t prgjithshm t shtetit. Prafrimi me standardet
ndrkombtare n fushn e administrimit publik krkoi krijimin e institucioneve sipas
parimeve dhe skemave t vendeve t demokracis perndimore. E ktij karakteri ishte edhe
reforma institucionale n fushn e kontrollit shtetror.

M 1992, me ligj t veant, krijohet institucioni suprem i kontrollit t shtetit. Ky institucion u
emrtua Shrbimi i Kontrollit t Shtetit. Shrbimi i Kontrollit t Shtetit merr atributet e nj
organizmi t pavarur nga qeveria. Drejtimi i institucionit realizohej n mnyre kolegjiale nga
nj kryesi e prbr nga tre antar (kryetari dhe dy zvends kryetar) t cilt emroheshin
nga Parlamenti. Mandati i tyre prcaktohej pr 7 vjet. Objekti i veprimtaris i prgjigjej n
prgjithsi krkesave bashkkohore dhe standardeve t kontrollit. Objekt kryesor ishte:
organizimi, drejtimi dhe realizimi i kontrollit pr zbatimin e buxhetit t shtetit, i burimeve t
t ardhurave, administrimi i prons publike dhe prdorimi i fondeve materiale e financiare t
shtetit. Shrbimi i Kontrollit t Shtetit kishte detyr t kontrollonte ligjshmrine,
rregullaritetin, rentabilitetin, dobishmrin, ekonomicitetin dhe eficiencn e veprimtaris
ekonomiko-financiare t organeve qendrore e vendore t shtetit; marrdhniet e kreditimit
midis Banks s Shqipris dhe buxhetit t shtetit; ligjshmrin pr privatizimin e prons
shtetrore; zbatimin e legjislacionit pr arktimin e t ardhurave nga organet doganore e
tatimore, prdorimin e dobishm t fondeve publike etj. N fushn e kontrollit, krahas
mbikqyrjes s kontrollit t brendshm financiar, institucioni kishte detyr t kryente vet
kontrolle financiare, n t gjith njsit administrative t shtetit, n qendr e zonat rurale, si
edhe n ndrmarrjet shtetrore. Shrbimi i Kontrollit t Shtetit kishte t drejt t krkonte nga
subjektet nn kontroll dokumentacionin e duhur dhe do informacion tjetr financiar. Pr
problemet e lindura gjat kontrollit bnte parashtres para organeve shtetrore pr mnjanimin
e t metave dhe krkonte prej tyre marrjen e masave disiplinore. Kur gjat kontrollit

21

vrtetoheshin dme financiare ose vepra q prbnin shkelje penale kishte t drejtn q ndaj
personave prgjegjs t bnte padi direkt n Gjykat.
Ndonse ligji pr Shrbimin e Kontrollit t Shtetit ishte nj hap i mir drejt standardeve
ndrkombtare t kontrollit, n nivelin e organizimit dhe shkalln e pavarsis kishte ende
mangsi. Mbulimi prej tij i kontrollit t brendshm financiar n t gjith vendin, trhoqi
vmendjen nga problemet themelore pr kontrollin mbi buxhetin e shtetit, paralizoi kontrollin
e brendshm t drejtimit dhe krijoi ngarkesa artifice n veprimtarin e ktij institucioni.

N 23 Dhjetor 1997, pr t prsosur bazn ligjore e institucionale t Kontrollit Shtetror, me
ndihmn e SIGMAs, u miratua nga Parlamenti ligji nr. 8270, dat 23.10.1997 "Mbi Kontrollin
e Lart t Shtetit". Ky ligj, pas miratimit t Kushtetuts s Republiks s Shqipris, n nntor
1998, u pasurua n muajin prill 2000 me disa amendime plotsuese. Institucioni merr emrin
"Kontrolli i Lart i Shtetit" (KLSH) i cili funksionon edhe sot. Me kt ligj u bn
ndryshime t rndsishme dhe n trsin e tij ai i prmbahet parimeve t standardeve
ndrkombtare t kontrollit INTOSAI.

Pas ndryshimit t sistemit ekonomik e politik, ekonomia filloj ndryshimin nga nj ekonomi e
centralizuar drejt ekonomis s tregut. Gjat fillimit t viteve 90
t
, n vendin ton funksionet e
auditimit t brendshm i kaluan Kontrollit t Lart t Shtetit. N kt mnyr, elementt e
shrbimit t auditimit t brendshm jo vetm q nuk njiheshin, por nuk u b e mundur q t
sigurohej as vazhdimsia e veprimtaris s strukturave t kontroll-revizionit pr nj periudh
prej 10 vjetsh. Me Vendimin e Kshillit t Ministrave Nr.217, dat 05.05.2000 Pr
Kontrollin financiar u b e mundur q t rikrijoheshin strukturat e kontrollit t brendshm.
Kshtu, n mbshtetje t ktij vendimi u krijua Drejtoria e Prgjithshme e Kontrollit Financiar
n Ministrin e Financave, si dhe strukturat e kontrollit financiar n ministrit e linjs dhe n
institucionet qendrore.

N vitin 2003 u miratua, pr her t par, nj ligj pr auditimin e brendshm, i cili hodhi bazat
fillestare dhe zhvilloi konceptet baz lidhur me veprimtarin e auditimit n sektorin publik.
Sipas ktij ligji, strukturat e kontrollit financiar u shndrruan n struktura t auditimit t
brendshm, duke shkputur pr her t par varsin e strukturave t kontrollit nga strukturat
e menaxhimit financiar dhe duke ia kaluar auditimin nivelit m t lart t drejtimit n
subjektin publik. Pra, me kt rast u hodhn bazat e para lidhur me fillimin e nj rruge drejt
krijimit t pavarsis pr strukturat e auditimit t brendshm. Kuptohet se kjo form
riorganizimi fillimisht pasqyronte vetm ndryshimet n emrtime, pasi pr t realizuar
funksionet dhe misionin e auditimit t brendshm, prve kapaciteteve q duhen krijuar,
krkohet t prmirsohet i gjith sistemi i KBFP. Nga ana tjetr, nj rendsi shum t madhe
ka ndrgjegjsimi i nivelit t lart drejtues dhe menaxhimit pr rolin e auditimit t brendshm,
me qllim q kjo struktur t mbshtetet, t zhvillohet e t fuqizohet si dhe t punoj n
mnyr t pavarur e me profesionalizm pr t kshilluar menaxhimin mbi funksionimin e
sistemeve t kontrollit, mjaftueshmrin e tyre dhe t jap nj siguri objektive dhe t arsyshme
se fondet publike prdoren me ekonomi, efektivitet dhe eficienc.

N fillimin e vitit 2006, pra vetm tre vjet m von nga miratimi i ligjit t par pr auditimin e
brendshm, pr shkak t reformave n fusha t ndryshme t financave publike, t cilat
krkonin nj institucionalizim ligjor m t plot u b e domosdoshme t rishikohej ligji i
auditimit t brendshm. N hartimin e ktij ligji sht bashkpunuar gjersisht me qendrat e
specializuara dhe ekspert t shquar brenda e jasht vendit, dhe veanarisht me ekspertt e
Projektit-PIFC pr Kontrollin e Brendshm Financiar Publik (KBFP) i drejtuar nga Zyra

22

Kombtare e Auditimit Angli dhe Ministria e Financave t Holands, dhe i financuar nga
Bashkimi Evropian, nn Programin CARDS-2001.

Meqense ndryshimet e propozuara dhe t mbshtetura nga organizmat ndrkombtare dhe
BE-ja kishin nj karakter t zgjeruar, dhe me amendim nuk mund t kryheshin u punua pr nj
ligj t ri. I cili u miratuar m fillimin e tremujorit te dyt t vitit 2007 dhe njihet si Ligji Nr.
9720, dat, 23.04.2007 Per auditimin e brendshem n sektorin publik, i cili sht amenduar
me ligjin Nr. 10318, dat 16.09.2010. Ky ligj mishron eksperiencn pozitive t krijuar si dhe
prmirsimet e mundshme t propozuara nga KLSH-ja dhe ekspert t ministrive t linjs,
pushtetit vendor, shoqris civile, bots akademike, si dhe konsiderimin e pjess m t madhe
t komenteve dhe opinioneve nga institucionet financiare ndrkombtare si FMN, BB, BE,
SIGMA, USAID dhe nga Kshilli i Evrops (Brukseli).

c. Zhvillimet e AB n ekonomit n tranzicion pas viteve 90
t
.

Pas vitit 1990, ekonomit e reja t sapoformuara shtetrore filluan procesin e zhvillimit t
sistemeve t kontrollit financiar si nj nevoj e ekonomis s tregut. Prpjekjet fillestare u
fokusuan n reformat teknike. Por, duke kaluar koha u b e dukshme q krkoheshin
ndryshime afatgjata n institucionet e sektorit publik dhe, mbi t gjitha, u kuptua q stafi po
operonte n nj ambient pune me kushtzime t mdha t karakterit intelektual apo fizik.
Vnia n jet e ktyre reformave n institucionet dhe sistemet e auditimit t brendshm ka
kaluar prova t vshtira nga ku ve mungess s kapaciteteve q pak a shum jan evidente
gjat gjith periudhs s tranzicionit, u shoqruan me problematika n shprndarjen e pushtetit
politik dhe burokratik brenda sektorit publik.

Si rezultat, shum nga vendet n tranzicion kishin pak tradit n auditimin e brendshm
modern, ndrkoh q n vendet e prparuara kjo sht nj praktik shum e prhapur. N fakt,
n shum vende n tranzicion auditimi i brendshm akoma nuk sht kuptuar ashtu si duhet.
N kto vende, ekziston nj tradit e kontrollit shtetror apo kontroll aktiviteti bazuar n
praktikn e regjimit t mparshm. E then n mnyr t prmbledhur, nocioni i auditimit t
brendshm n vendet n tranzicion ka mbetur akoma i lidhur me nocionin e policit, dika q
pothuajse nuk ka lidhje me rolin dhe prceptimin e auditimit t brendshm n vendet e
prparuara.

M t prparuara n ket drejtim, ndr vendet n tranzicion, jan ato vende q jan n
procesin e plotsimit t kushteve pr tu br antare t Bashkimit Evropian. BE-ja, po
inkurajon strukturat e mparshme t kontrollit shtetror t formojn nj funksion t pavarur t
auditimit t brendshm, q vepron n prputhje me standardet ndrkombtare.
Fokusimi pr reformimin e sistemeve t menaxhimit financiar t institucioneve publike ka
qen tepr i lart. Reformat e para tentuan t fokusohen n zhvillimin e funksioneve t
administrimit t thesarit dhe mjeteve monetare n cash, pr nj orientim me theks n
buxhetimin strategjik. Kto prpjekje ishin si nj prgjigje racionale e paksimit t burimeve
dhe, si rrjedhim i krizs buxhetore t qeverive nga mesi i viteve 1990.

Reformat e mvonshme vazhduan prpunimin dhe institucionalizimin e procesit buxhetues,
modernizimin e kontabilitetit dhe raportimin pr t hedhur hapat e par n zhvillimin e
funksionit t auditimit t jashtm. Gjithnj e m shum, vendet kan par vlern e integrimit
dhe prshkallzimit t reformave, duke marr parasysh prioritetet dhe kapacitetet teknike t
disponueshme. Kjo nnkupton q ministrit e financave duhet t marrin rolin udhheqs n
kontrollin e burimeve publike, planifikimin e alokimit t burimeve n t ardhmen dhe

23

menaxhimin e burimeve, si dhe duhet t ndrtojn mekanizma institucional q mbshtesin
dhe krkojn nj orientim performanc n t gjitha drejtimet.

Nga gjith kto procese, modernizimi i kontrollit t brendshm, auditimit dhe monitorimit
kan qen m t ngadalta pr tu ndrmarr, pasi proceset e tjera kan impakt apo urgjenc m
t madhe. Megjithat, shum nga vendet n tranzicion kan pak, ose aspak tradit pr
funksionimin e auditimit t brendshm modern, dhe konceptet baz t auditimit t brendshm
nuk jan kuptuar mir.
Nj pyetje ky sht se si t zhvillojm nj funksion t auditimit t brendshm publik n nj
mjedis t kapaciteteve t pakta, me prioritete konfliktuale dhe pa perspektiv pr futjen n
Bashkimin Evropian. Eksperienca pr kt sht fragmentare. Si rezultat, Banka Botrore
vendosi t hartoj nj metodologji vlersimi pr t kuptuar m mir faktort q kontribuojn
n zhvillimin e suksesshm t nj funksioni t auditimit t brendshm modern n ekonomit
n tranzicion, dhe t jen n gjendje t mbshtesin zhvillimin e procesit t auditimit t
brendshm.

Ekziston nj marrveshje e gjer q institucionet efektive dhe sistemet e menaxhimit financiar
publik kan nj rol kritik pr t luajtur n mbshtetjen e zbatimit t politikave t zhvillimit
kombtar dhe reduktimit t varfris pr nj vend. Gjithashtu, sht tepr e rendsishme pr
komunitetin t kuptohet q t gjitha kto politika zhvillohen nn kontekstin e faktorve
ekonomik, social dhe politik t vendit prkats, faktor t cilt mund t ojn prpara ose
t bllokojn kt ndryshim. Pasqyrimi i sakt i mjedisit n t cilin do t zbatohet ose jo
reforma e auditimit t brendshm ka nj impakt t rendsishm n mbshtetjen dhe
vazhdimsin e reforms. Kjo gj nnkupton q vlersimi i mjedisit, pra i kontekstit t gjer
n t cilin do t zbatohet kjo reform, sht gjja e par q duhet marr n konsiderat.

4. Kuadri ligjor dhe nnligjor pr implementimin e Auditimit t Brendshm n
Shqipri. Organizimi dhe funksionimi i strukturave t AB n sektorin publik.

Kuadri ligjor pr Auditimin e Brendshem n sektorin publik.

-Ligji 9720, date 23.04.2007 Per AB n sektorin publik ndryshuar me ligjin
Nr.10318, dat 16.09.2010.
-MAB (miratuar me UMF Nr.69, dat 29.09.2010).
-Karta e Auditimit dhe Kodi i Etikes .
-Ligji 9936, dat 26.06.2008 Pr Menaxhimin e Sistemit Buxhetor n RSH.
-Ligji 8549, dat 11.10.1999 Pr Statusin e Npunsit Civil i ndryshuar.
-Ligji 9643, dat 20.11.2006 Pr Prokurimin Publik, i ndryshuar.
-Ligji pr Kontabilitetin Viti 1993 dhe viti 2004
-Ligji 8652, dat 30.07.2000 Mbi organizimin dhe funksionimin e pushtetit vendor
-Ligji mbi Huamarrjen Shtetrore, i vitit 2007.
-Ligji mbi huamarrjen e pushtetit vendor i vitit 2008
-Ligji 9367, dat 7.04. 2005 Pr Konfliktin e Interesave
-Ligji 9723, dat 3.05. 2007 Pr QKR-n
-Ligji 9901, dat 14.04.2008 Pr Tregtart dhe Shoqrit Tregtare
-Ligji 10294, dat 01.07.2010 Pr Inspektimin Financiar
-Ligji 10296, dat 08.07.2010 Pr MF & K

Akte t tjera (VKM, Udhzime dhe Urdhera t MF) n shrbim te AB

24

Vendimi Nr. 886, dat 19.12.2007 i Kshillit t Ministrave Pr krijimin, funksionimin
dhe shprblimin e antarve t komisionit t kualifikimit pr certifikimin e audituesve
t brendshm n sektorin publik;

Vendimi Nr. 548, dat 1.05.2008 i Kshillit t Ministrave Pr shprblimin e
antarve t komitetit t Auditimit t brendshm;

UMF nr. 129, dat 30.11.2007, Pr miratimin e forms s dshmis, prodhimin dhe
shprndarjen e saj pr punonjsit q jan kualifikuar dhe kan fituar titullin Auditues
i Brendshm n Sektorin Publik;

UMF Nr. 22, dat 28.01.2008, Pr prcaktimin e kritereve dhe kushteve q duhet te
prmbushin personat, kandidat pr antar t komisionit t kualifikimit;

Rregullorja Nr. 2091, dat 04.03.2008 Pr rregullat dhe procedurat e provimit dhe
riprovimit pr certifikimin e audituesve t brendshm n sektorin publik;

UMF nr. Nr. 75, Dat 05.06.2008, Pr miratimin e rregullores Pr rregullat dhe
procedurat e provimit t formimit pr ertifikimin e audituesve t brendshm n
sektorin publik;

UMF nr. 36, dat 08.04.2010, Pr emrimin e antarve t komisionit t kualifikimit
pr certifikimin e audituesve t brendshm n sektorin publik;

UMF nr. 57, dat 29.07.2010, Pr organizimin, zhvillimin dhe administrimin e
sezoneve te trajnimeve dhe shpalljen e e kritereve pr regjistrimin e kandidatve pr
paisjen me dshmin Auditues i brendshm n sektorin publik dhe

UMF nr. 69, dat 29.09.2010, Pr miratimin e Manualit t Auditimit t brendshm n
sektorin publik,

Strukturat e auditimit t brendshm n sektorin publik. Organizimi,
funksionimi, lidhja dhe varsia funksionale midis tyre.

Veprimtaria e auditimit t brendshm n sektorin publik bazohet n Ligjin Nr.9720, dat
23.04.2007 Pr auditimin e brendshm n sektorin publik, n aktet e tjera ligjore dhe
nnligjore q rregullojn veprimtarin e auditimit t brendshm n sektorin publik si dhe n
standardet nderkombetare te publikuara nga Instituti i Audituesve t Brendshm t Ameriks
[(The institute of Internal Audituess (IIA)].
Veprimtaria e auditimit t brendshm kryhet nga:
1. Njsia e auditimit t brendshm, e cila prbhet nga drejtuesi dhe nga audituesit e
brendshm, q i raporton drejtprdrejt titullarit t organizats prkatse.
2. Audituesit e brendshm t njsis s auditimit t nj njsie publike tjetr, n baz
t nj marrveshjeje ndrmjet drejtuesve t njsive publike prkatse.
3. Nj funksion auditimi i nnkontraktuar, n prputhje me kriteret e miratuara nga
Ministri i Financave e t prcaktuara n baz t kostos, t cilsis dhe t prvojs

Mnyra e funksionimit, lidhjet dhe varsia midis organeve drejtuese dhe strukturave t
auditimit t brendshm n sektorin publik bazohet n ligjin e auditimit t brendshem, n aktet
nnligjore dhe n standardet ndrkombtare t auditimit.


25

Bazuar n Ligjin Nr. 9720, dat 23.04.2007 Pr auditimin e brendshm n sektorin publik,
organet drejtuese t auditimit t brendshm jan:
1. Ministri i Financave (MF)
2. Komiteti i Auditimit t Brendshm (KAB)
3. Drejtoria e Prgjithshme e Auditimit (DPA)
4. Njsit e auditimit t brendshm n subjektet publike.

1. Ministri i Financave. Roli dhe prgjegjsit e tij pr auditimin e brendshm.

Ministri i Financave, ndr t tjera, sht prgjegjs kryesisht pr:

1. Bashkrendimin e prgjithshm t veprimtaris s auditimit t brendshm.
2. Ngritjen dhe zbatimin e auditimit t brendshm n sektorin publik, duke i
propozuar Kshillit t Ministrave nxjerrjen e akteve nnligjore pr kt qllim.
3. Miratimin e politikave, manualeve, metodave, procedurave, udhzimeve dhe
rregulloreve t auditimit t brendshm, t propozuara nga drejtori i Prgjithshm i
Auditimit dhe t miratuara nga Komiteti i Auditimit t Brendshm.
4. Emrimin dhe lirimin nga detyra t antarve t KAB.
5. Dhnia e mendimit pr emrimin, largimin dhe lirimin e drejtuesve t njsive t
auditimit n subjektet e audituara, n prputhje me legjislacionin n fuqi.
6. Paraqitjen n Kshillin e Ministrave t raportit vjetor pr auditimin e brendshm,
brenda tremujorit t par t vitit pasardhs, si dhe raporte t tjera, kur nj gj e till
krkohet.

2. Komiteti i Auditimit t Brendshm (KAB).Organizimi, dhe funksionet e tij.

Organizimi i Komitetit t auditimit t brendshm

Komiteti i Auditimit t Brendshm (KAB), sht organ kshillimor pran Ministrit t
Financave dhe ka si qllim propozimin dhe dhnien e kshillave pr prcaktimin e strategjive
dhe prmirsimin e veprimtaris s auditimit t brendshm, n sektorin publik.

Antarsia prej nnt vet, prfshir profesionist nga fusha t ndryshme dhe struktura nga
qendra deri n organe t pushtetit vendor, si dhe vet Drejtorin e Prgjithshm t Njsis
Qendrore t Harmonizimit pe Auditimin e Brendshm i japin ktij komiteti nj mundsi m
t madhe prfaqsimi.

Komiteti i auditimit t brendshm prbhet nga 9 antar, t cilt przgjidhen dhe emrohen
nga ministri i Financave, si m posht vijon:

a) Drejtori i Prgjithshm i Auditimit;
b) Tre profesionist nga fusha e auditimit t brendshm publik, nga t cilt njri nga
strukturat audituese t organeve t pushtetit vendor;
c) Dy prfaqsues nga fusha akademike, t lidhura me auditimin;
) Nj jurist, prfaqsues nga strukturat prkatse;
d) Nj ekspert n fushn e sistemeve t menaxhimit financiar dhe kontrollit;
dh) Nj prfaqsues, ekspert, me kualifikim t lart, i przgjedhur nga organizmat
profesionale, q kan lidhje me auditimin e brendshm.
Antart dhe sekretari i Komitetit t Auditimit t Brendshm emrohen pr nj periudh
dyvjeare, me t drejt rizgjedhjeje. Drejtori i Prgjithshm i Njsis Qendrore t

26

Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm cakton sekretarin e Komitetit t Auditimit t
Brendshm, i cili duhet t jet prfaqsues i drejtoris (strukturs) s metodologjis n
Njsin Qendrore t Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm. Antart e komitetit t
auditimit t brendshm, n mbledhjen e tyre t par, me shumic t thjesht votash, zgjedhin
kryetarin.

Votimi merret me shumicn e antarve t pranishm. N rast ndarje t barabart t votave,
vota e kryetarit t komitetit t auditimit t brendshm sht prcaktuese.

Funksionet e Komitetit t auditimit t brendshm

Funksionet kryesore t Komitetit t Auditimit t Brendshm jan:
a) prgatitja dhe dhnia e vlersimeve e t mendimeve pr metodat e auditimit t
brendshm, t propozuara nga Drejtori i Prgjithshm i Auditimit;
b) vlersimi dhe dhnia e mendimeve pr kuadrin, ligjor dhe rregullator, t hartuar
nga Drejtora e Prgjithshme e Auditimit n fushn e auditimit t brendshm, n
sektorin publik;
c) vlersimi dhe dhnia e mendimeve pr raportet, tremujore dhe vjetore, t
veprimtaris s auditimit t brendshm n subjektet e audituara, t paraqitura nga
Njsia Qendrore e Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm;
) kshillimi i Ministrit t Financave dhe Njsis Qendrore t Harmonizimit pr
Auditimin e Brendshm n t gjitha aspektet e planeve dhe t puns s auditimit t
brendshm, n prshtatjen e praktikave ndrkombtare t auditimit, n cilsin
dhe funksionimin e auditimit t brendshm n subjektet e audituara;
d) kshillimi dhe dhnia e rekomandimeve pr rishikimin e metodave, t procedurave
dhe prshtatjen e standardeve t auditimit t brendshm, t propozuara nga Njsia
Qendrore e Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm, prpara miratimit nga
Ministri i Financave;

3. Njsia Qendrore e Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm (DPA). Funksionet dhe
roli i saj n rishikimin dhe kontrollin e cilsis.

Kompetencat e Njsis Qendrore t Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm

Njsia Qendrore e Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm ushtron kto kompetenca:

a) zhvillon, administron dhe zbaton strategjin e harmonizuar n fushn e auditimit t
brendshm publik, si dhe e monitoron kt veprimtari, n nivel kombtar;
b) jep rekomandime pr prmirsimin e legjislacionit kryesor dhe mbshtets pr
auditimin e brendshm publik, n bashkpunim me strukturat e tjera t ksaj ministrie;
c) zhvillon metodat e auditimit pr prcaktimin dhe vlersimin e riskut dhe t
performancs;
) i propozon Komitetit t Auditimit t Brendshm dhe Ministrit t Financave
rishikimin e manualit t auditimit, t urdhrave, udhzimeve dhe t procedurave t auditimit,
pr prshtatjen dhe prafrimin e tyre me krkesat e legjislacionit t vendeve t Bashkimit
Europian dhe me standardet e pranuara t auditimit t brendshm;
d) prcakton dhe zhvillon nj sistem bashkkohor pr raportimin e rezultateve pr t
gjith veprimtarin e auditimit t brendshm n sektorin publik, n funksion t hartimit t
raporteve periodike, prfshir edhe at vjetor;

27

dh) jep opinion dhe rekomandime pr zbatimin e standardeve t auditimit t
brendshm n rastet e mosmarrveshjeve t rndsishme, ndrmjet audituesve t brendshm
dhe njsive t audituara;
e) mbikqyr dhe vlerson veprimtarin e strukturave audituese n t gjitha subjektet e
audituara, n prputhje me standartet dhe krkesat e manualit, me metodat dhe udhzimet e
miratuara nga Ministri i Financave;
) bashkrendon dhe bashkpunon me Njsin Qendrore t Harmonizimit pr
Menaxhimin Financiar dhe Kontrollin, ndr t tjera, pr prgatitjen e raportit vjetor pr
sistemin e Kontrollit t Brendshm Financiar Publik, i cili i paraqitet Ministrit t Financave
dhe npunsit t par autorizues;
f) harton dhe zhvillon strategjit dhe politikat kombtare pr sistemin e edukimit t
prditsuar, n trajnimin e vijueshm, t detyrueshm dhe procedurat e punsimit t
audituesve;
g) miraton metodat te hartuara, n mbshtetje t manualit t auditimit, pr fusha
specifike t auditimit t brendshm, t paraqitura nga njsit e auditimit t subjekteve t
audituara;
gj) bashkpunon me njsit e personelit t institucioneve, pr t prcaktuar kriteret e
rekrutimit t audituesve;
h) bashkpunon me drejtuesit e njsis s auditimit t brendshm t subjekteve t
audituara dhe, n prputhje me legjislacionin n fuqi, jep mendim pr emrimin, lirimin dhe
lvizjen e audituesve n institucionet qendrore si dhe pr emrimin, lirimin dhe lvizjen e
drejtuesve t njsive audituese n njsit vartse;
i) prcakton formn e regjistrit pr evidentimin e rekomandimeve t lna nga
strukturat e auditimit t subjekteve t audituara.

4. Strukturat (Njsit) e Auditimit t brendshm n subjektet (organizatat) publike.

Detyrat e njsis s auditimit t brendshm jan:

1. Hartimi i metodave apo udhzimeve pr fusha t veanta t auditimit t brendshm,
n zbatim t manualit t auditimit apo akteve te tjera te Ministris s Financave, dhe drgimi i
tyre pr miratim n Njsin Qendrore t Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm.

2. Hartimi i planeve vjetore dhe strategjike pr veprimtarin e auditimit t brendshm.

3. Kryerja e angazhimeve t auditimit t brendshm, sipas udhzimeve dhe metodave
t miratuara nga Njsia Qendrore e Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm, pr t
vlersuar nse sistemet e menaxhimit financiar dhe t kontrollit, si dhe performanca e njsis
s audituar jan transparente dhe n prputhje me normat e ligjshmris, t rregullshmris, t
ekonomis, efektivitetit dhe efiencs.

4. Ndjekja dhe raportimi periodikisht pr gjetjet, prfundimet dhe rekomandimet, q
rezultojn nga veprimtarit e tyre audituese, si dhe dhnia e informacionit pr Njsin
Qendrore t Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm, pr rekomandimet e pazbatuara nga
drejtuesit e subjektit t audituar e pr pasojat e moszbatimit t tyre;

5. do njsi auditimi e subjektit t audituar prgatit raporte, vjetore ose periodike, t
cilat i drgohen Njsis Qendrore t Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm dhe prmbajn
t dhna pr:
1. Angazhimet dhe objektin e auditimit, t kryer gjat periudhs s raportuar,
kohzgjatjen e do auditimi dhe, nse ka pasur shmangie nga plani, arsyet

28

dhe argumentet prkatse.
2. Prfundimet pr funksionimin e sistemeve t kontrollit brenda njsis
publike, s bashku me rekomandimet pr prmirsim.
3. Veprimet e ndrmarra nga menaxhimi pr zbatimin e rekomandimeve, si dhe
do rekomandim t pazbatuar.

6. Raportimi, pas kshillimit me strukturn prkatse juridike, te drejtuesi i subjektit t
audituar, dhe i njsis s inspektimit, kur zbulon parregullsi apo veprime, q prbjn vepr
penale;

Prgjegjsit e Ministrave dhe drejtuesve t subjekteve publike pr funksionimin e
Auditimit t Brendshm.

Ministrat dhe drejtuesit e subjekteve publike jan prgjegjs pr:

a) krijimin e shrbimeve t besueshme t auditimit t brendshm, n prputhje me
legjislacionin n fuqi, si dhe garantimin e kapaciteteve t duhura pr t prmbushur t gjitha
krkesat q parashikon ky ligj dhe prdorimin e tyre me ekonomi, efektivitet dhe efienc;
b) hartimin e planit t masave pr zbatimin e rekomandimeve t lna n prfundim t
procedurave t auditimit nga Njsia Qendrore e Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm
apo drejtuesi i njsis s auditimit t brendshm n subjektet e audituara, brenda 30 ditve nga
dorzimi i raportit prfundimtar;
c) ngritjen dhe funksionimin e sistemeve efektive dhe t prshtatshme t menaxhimit
financiar e t kontrollit dhe korrigjimin e parregullsive t vrejtura nga auditimet e kryera, si
dhe marrjen e masave t duhura ligjore, kur kjo sht e nevojshme.
) respektimin e kritereve t marrjes n pun t audituesve, t hartuara n
bashkpunim me Njsin Qendrore t Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm.

Hartues dhe lektor: MSc. P.Ndreca
TEMA 2 - VEPRIMTARIA E AUDITIMIT T JASHTM N SEKTORIN PUBLIK DHE PRIVAT.

TEMA 2: VEPRIMTARIA E AUDITIMIT T JASHTM N SEKTORIN PUBLIK
DHE PRIVAT.

Hyrje: Ky leksion trajton ceshtje te koncepteve themelore t auditimit t jashtm, si dhe n
mnyr t veant, vecorit e auditimit t strukturs t sektorit publik krahasuar me ato t
sektorit privat. Esht trajtuar roli i audituesit t jashtm dhe t brendshm, dhe sht marr n
konsiderat mnyra se si secila prej tyre plotsojn njra-tjetrn pr t siguruar funksionimin
me eficienc t auditimit pr organizatat e sektorit publik.

N kte tem do t trajtohen:
- Objektivat dhe roli i auditimit t brendshm dhe t jashtm.
- Prgjegjsit e audituesit te jashtem dhe te brendshem marredhniet midis tyre
- Linjat e organizimit dhe t raportimit t funksionit t auditimit, t brendshm dhe t
jashtm
- Aspektet ligjore ne te cilat bazohet misioni dhe veprimtaria e KLSH- se si organ i
auditimit te jashtem ne sektorin publik ne Shqipri .
- Aspektet ligjore ne lidhje funksionimin e auditimit te jashtem ne sektorin privat
- Marredhenjet e KLSH-se me auditimin e brendshem ne sektorin publik risku i
mbivendosjes s auditimeve dhe funksioni i mbikqyrjes se auditimit t
brendshm nga KLSH.

Llojet e auditimit jan:

- Auditimi i jashtm.
- Auditimi i brendshm.

I. Auditimi i Jashtm : far sht?

Auditimi I jashtm eshte kryerja e shrbimit t siguris nga audituesit e pavarur duke
ekzaminuar pasqyrat financiare dhe dhnia e opinionit mbi to.

Cili sht qllimi?
- T mundsoj audituesit t japin nj opinion mbi kto pasqyra financiare dhe, n kt
mnyr
- T sigurojn nse pasqyrat financiare, t para si nj e tr, kan /nuk kane evidenc t
padeklaruar, n nj mas t konsiderueshme sigurie.
Cfar bejn audituesit e jashtm?
- Veprojn n prputhje me Standardet e Auditimit.
- Realizojn procedurat e hartuara pr t marr evidence t mjaftueshme pr t
prcaktuar nse pasqyrat financiare jan:
- Pa anomali.
- Prgatitur n prputhje me legjislacioni prkats dhe Standardet Kontabl.
- Prgatisin nj raport q prmban nj shprehje t qart t opinionit t tyre mbi pasqyrat
financiare.
Audituesit raportojn opinionin e tyre formalisht n nj raport auditimi.
Audituesi i jashtm nuk sht prgjegjs:
30

- Per t mbajtur evidencn e duhur kontable.
- Pr paraqitjen e pasqyrave financiare me vrtetsi dhe qartsi, megjithse ai mund t
asistoj n prgatitjen e informacionit financiar gjat realizimit t shrbimit, duke u
siguruar se kjo nuk paragjykon pavarsin e audituesit.
- Pr t garantuar vrtetsin dhe qartsin e pamjes s dhn nga pasqyrat financiare;
krkohet q t paraqitet nj baz e arsyeshme (e argumentuar) mbi t ciln sht dhn
opinioni.
Referuar Standartit Ndrkombtar t auditimit 700&701 audituesit e jashtem japin opinionin
e tyre mbi pasqyrat financiare sipas formulimeve dhe kondicioneve te percaktuara hollesisht
ne keto Standarte. (Shih Standartet Nderkombetare te Auditimit) botime te Institutit te
Eksperteve kontabel.

Kto jan prgjegjsit e menaxhimit t organizats.

Auditimi i Brendshm.Cfar eshte?

Auditimi i brendshm eshte nj aktivitet i vlersuar i vendosur brenda nj njsie ekonomike
n formn e nj shrbimi pr njsin ekonomike.
Funksionimi i tij prfshin, ekzaminimin, vlersimin dhe monitorimin e prshtatshmris dhe
efektivitetit tw sistemeve te kontrollit.

Cfar bjn audituesit e brendshm?

- Ti raportojn drejtimit mbi prshtatshmrin e dhe efektivitetin e sistemeve te
kontrollit t brendshm si nj kontribut pr prdorimin n mnyrn e duhur,
ekonomike, eficiente dhe efektive t burimeve.
Cfar nuk bjn audituesit e brendshm?
-Nuk certifikojne llogarite Kjo detyre kryhet nga Audittuesit e jshtm t
institucionalizuar.

Auditimi i jashtm ne sektorin publik

Administrimi I fondeve publike ceshtje besimi. Auditimi nuk eshte nje qellim ne vetvete por
synon:
Te zbuloje shmangjet nga standartet e pranuara
Shkeljet e parimeve te ligjishmerise eficencs efektivitetit te ekonomise dhe
administrimit efektiv te burimeve
Marrjen e masave per parandalimin e gjendjes dhe rekomandimet per permiresim

Me synim arritjen e objektivave eshte e nevojshme qe do shtet demokratik funksionin e
auditimit publik mbi te gjitha institucionet e shtetit tia ngarkojne nje institucioni tjeter te
jashtem te veante qe jane institucionet supreme te auditimit te pavarura te cilat garantohen
nga kushtetuta.
-Tek ne kete funksion e kryen institucioni i Kontrollit te Larte te Shtetit
Njohuri mbi modelet e organizimit te Institucioneve Supreme te Auditimit
Modelet e organizimit te SAI te do vendi jan standartizuar ne tre forma:
1. Modeli Latin: te njohura ndryshe si Gjykata Llogarish apo Gjykata kontrolli dhe
drejtimi kolegjial Greqi, Itali, Portugali, Austri, France etj
2. Modeli Anglo-sakson;qe jane Institucione Supreme te Auditimit te tipit dikasterial nen
drejtimin monokratik si Angli, Vendet e Komenuelthit etj.
31

KLSH eshte organizuar sipas ketij modeli.

3. Modele te SAI-t me bord drejtues si disa vende te lindjes Kine Kore etj

Institucionet Supreme te Auditimit aderojne ne shoqaten e tyre nderkombetare me baza
vullnetarizimi duke ruajtur pavaresine administrative dhe funksionale (INTOSAI)

Organizatat e modelit anglosaksion jane vetem institucione qe nuk perfaqesojne asnje lloj
pushteti dhe kane te drejte te auditojne ne menyre te pakufizuar pasurite publike.
-Nuk kan t drejt vendimmarrje pas prfundimit t kontrolleve , por vetm i
rekomandojn subjekteve qe auditojn masa mekarakter legjislativ, administrativ, ngrejne
padi civile dhe penale perapara gjykatave administrative dhe organeve te hetimit shteteror .
SAI-t e modeleve Latine Gjykatat e Llogarive kryejne auditim parafaktit (Auditimitimi
paraprak konsiderohet efektiv per administrimin e mire te fondeve publike) Gjykata e llogarive
kane nga nje perfaqesues ne do institucion qendror qe administron fonde publike. Por ky
model ka disavantazh se krijon sasi te madhe pune dhe marrje prgjegjsie si ortak me
organet ekzekutive te qeveris dhe masat kane karakter ekzekutiv.
Ndrsa SAI-t sipas modelit latin auditojne pas faktit dhe detyra e tyre eshte te auditojne
ligjishmerine rregullshmerine financiare , pasqyrat financiare si dhe te kryejne auditime te
performancs dhe te japin rekomandime per permiresimin e gjendjes

Institucionet supreme te auditimit jan t pavarura nga qeveria por drejtuesit e tyre
zgjidhen nga Legjislativi dhe i raportojne Kuvendit sipas procedurave t prcaktuara n
Kushtetut dhe ne Ligjet e tyre organike

Institucionet supreme te auditimit zbatojn Standartet Ndrkombtare t Institucioneve
Supreme te Auditimit (INTOSAI) dhe ne prshtatje me kushtet organizative proceduriale do
SAI miraton standartet e veta. Psh Kontroll i Larte i shtetit ka gjeneruar standartet e KLSH-se
te cilat jane prshtatje t Standarteve Nderkombetare te Auditimit.

Roli dhe misioni i auditimit t jashtm (KLSH) n sektorin publik.

Kontrolli i Larte i Shtetit sht institucioni m i lart i Kontrollit Ekonomik e
Financiar ne vendin tone, dhe i nnshtrohet vetm Kushtetuts dhe ligjeve.
Kontrolli i Larte i shtetit prfaqson nj instrument te fuqishm pr prkrahjen e
prgjegjshmris dhe llogaridhnien n sektorin publik si dhe ndihmon ne nxitjen e
administrimit dhe vendimmarrjen me te mire me impakt prdorimin efektiv te parave te
taksapaguesve.

Misioni i KLSH-se sht: Rritja e rolit dhe kontributit n drejtim t miradministrimit
t financave publike, nprmjet kryerjes s kontrolleve cilsore dhe raportimit mbi
rregullueshmrin dhe efektivitetin e prdorimit t gjith burimeve financiare shtetrore n
interes t shtetit dhe publikut n trsi.
KLSH gjithashtu ka pr mision te siguroj Kuvendin dhe taksapaguesit nse burimet e
sektorit publik jan prdorur n mnyr t ligjshme dhe efektive.
Institucioni i KLSH e ushtron veprimtarin n prputhje me rekomandimet mbi
funksionimin e Institucioneve Supreme t Auditimit n Kuadrin e Integrimit Evropian.
32

1.2 Baza ligjore,organizimi, funksionet dhe pavarsia
KLSh ka nj baz ligjore t plot t qndrueshme dhe t zbatueshme q parashikohet n
Kushtetut , n Ligjin Organik dhe te plotsuar me udhzime rregulla dhe procedura t
miratuara nga Kryetari.
1.2. Kushtetuta e Republiks se Shqipris sanksionon:
a) Autoritetin dhe funksionin e KLSH-se
b) Objektin e veprimtaris.
c) Mnyrn e raportimit
d) Marrdhniet me Kuvendin
e) Marrdhnien e KLSH-s m Qeverin
f) Zgjedhjen dhe statusin e Kryetarit t KLSH-s
Ne prmbajtje kuadri kushtetues plotson kto krkesa baze:
1.2.1 Autoritetin dhe funksionin e KLSH-se, si institucioni me i larte i kontrollit ekonomik e
financiar ne Republikn e Shqipris, i cili ne veprimtarin e tij i nnshtrohet vetm
Kushtetuts dhe ligjeve.
1.2.2. Mnyrn e zgjedhjes se Kryetarit te KLSH-se, i cili zgjidhet dhe shkarkohet nga
Kuvendi, me propozim te Presidentit te Republiks dhe qndron ne detyre pr 7 vjet, me te
drejte rizgjedhjeje .
1.2.3. Objektin e veprimtaris kontrolluese, i cili ka ne themel veprimtarin ekonomike te
institucioneve shtetrore e te personave te tjer juridike shtetrore; prdorimin dhe mbrojtjen e
fondeve shtetrore nga organet e pushtetit qendror dhe atij vendor; veprimtarin ekonomike te
personave juridike, ne te cilet shteti ka me shume se gjysmn e pjesve ose te aksioneve, ose
kur huate, kredit dhe detyrimet e tjera garantohen nga shteti
1.2.4. Mnyrn e raportimit dhe marrdhniet me Kuvendin, sipas te cils Kontrolli i Larte i
Shtetit i paraqet Kuvendit raportin pr zbatimin e buxhetit te shtetit dhe mendimin e tij pr
raportin e Kshillit te Ministrave pr shpenzimet e vitit te kaluar financiar, para se ky te
miratohet nga Kuvendi. Kuvendit i drgohen edhe informacione per rezultatet e kontrolleve sa
here qe krkohen nga Kuvendi. Gjithashtu, Kontrolli i Larte i Shtetit i paraqet Kuvendit
raportin vjetor te veprimtaris se tij .
1.2.5 Marredheniet me Qeverine gjejne shprehje ne te drejten qe i jepet Kryetarit te Kontrollit
te Larte te Shtetit, i cili mund te ftohet te marre pjese dhe te flase ne mbledhjet e Keshillit te
Ministrave, kur shqyrtohen eshtje qe lidhen me funksionet e tij .
1.2.6. Mbrojtja ligjore e Kryetarit te Kontrollit te Larte te Shtetit garantohet nga Kushtetuta,
imuniteti i te cilit barazohet me imunitetin e Kryetarit te Gjykates se Larte
1.3. Ligji Organik i Kontrollit te Larte te Shtetit.
Objektivat, detyrat organizimi dhe kompetencat e Kontrollit t Lart t Shtetit
trajtohen ne Ligjin nr. 8270, date 23.12.1997, i ndryshuar me Ligjin nr. 8599, date 01.06.2000
"Pr Kontrollin e Larte te Shtetit".
33

Ne prmbajtje, ky ligj krahas prcaktimeve kushtetuese sanksionon gjithashtu:
1.3.1. Postulatin baze te Kontrollit te Larte te Shtetit si:
Institucioni me i larte i kontrollit ekonomik e financiar ne Republikn e Shqipris, i cili
ne ushtrimin e kompetencave te tij i nnshtrohet vetm Kushtetuts dhe ligjit.
Prdorimi efikas i fondeve publike prbn nj nga krkesat themelore pr
administrimin eficent t financimeve publike dhe efektivitetin e vendimeve t autoriteteve
prgjegjse.
Pr arritjen e ktij objektivi sht e domosdoshme q do vend t ket nj Institucion
t Lart Auditimi pavarsia e t cilit t garantohet me ligj .
Institucionet Supreme t Auditimit (SAI) mund ti ushtrojn detyrat e tyre me
efektivitet dhe objektivitet, vetm nse jan t pavarura.
Megjithse institucionet shtetrore nuk mund t jen krejtsisht t pavarura se ato jan
pjes e shtetit n trsi , SAI-it duhet t ken pavarsi funksionale dhe organizative q u
nevojitet pr t prmbushur detyrat e tyre.
1.3.2. Parimi i pavarsis financiare sipas se cilit mjetet financiare t KLSH-se prballohen
nga buxheti i shtetit ku KLSH ka grup te veante ne klsaifikimin buxhetor :
Projektbuxheti propozohet nga Klsh ne Komisionin e Ekonomise dhe Financs te
Kuvendit i cili e paraqet pr miratim ne Kuvend n prputhje me ligjin e buxhetit.
Klsh prgatit do vit llogarit e tij te cilat kontrollohen nga nj organizm i pavarur i caktuar
nga Kuvendi dhe raporton tek ky i fundit.
1.3.3. Parimi i ushtrimit te veprimtaris se KLSH-se sht konform legjislacionit shqiptar dhe
standardeve ndrkombtare te kontrollit. Ky institucion ushtron kontroll per administrimin e
prons shtetrore dhe zbatimin e buxhetit ne subjektet e prcaktuara ne ligj .
Institucioni i KLSH-s sht nj organ i depolitizuar dhe i departizuar
1.3.4. Zgjidhja e konflikteve te kompetencave: N mnyr t veant sht garantuar mbrojtja
ligjore ndaj do ndrhyrjeje pavarsie dhe mandatit auditues t SAI .
Konfliktet e kompetencavemidis KLSH-s dhe institucioneve te tjera shteterore zgjidhen nga
Gjykata e Apelit .
1.3.5.Objekti kryesor i veprimtaris s KLSH-s sht kontrolli i prdorimit efektiv dhe i
dobishm i fondeve publike, mire administrimi financiar dhe zbatimi i ligjshmris ne fushn
ekonomike e financiare.
Subjektet n t cilat KLSH ushtron kontroll jan:
Institucionet shtetrore qendrore,
Njsit e pushtetit vendor,
Organizatat politike kryesisht per fondet e deleguara nga buxheti i shtetit
34

Kompanit shtetrore ku shteti ka shumicn e aksioneve
Borxhet shteterore qe jane garantuar prej tij
Nj aspekt i veant i veprimtaris s KLSH-s sht dhe e drejta dhe detyra per te ushtruar
rolin mbikqyrs ne strukturat e auditimit te brendshm ne sektorin publik.
Si Kushtetuta dhe ligji garanton nj shkall shum t lart t iniciativs dhe
autonomis s Kontrollit t Lart t Shtetit.
Kontrolli i lart i shtetit sht nj institucioni cili ne ushtrimin e funksioneve te tij reflekton
nj transparence te plote me mediat dhe publikun ne trsi.
Pr kete ai ka detyrim ligjor te botoje :
1. Buletine periodike dhe vjetore, raportet e kontrollit, konkluzionet e nje rendesie te veante,
rregullat dhe procedurat e kontrollit dhe llogarite vjetore te buxhetit te vet .
1.3.5. USHTRIMI I FUNKSIONEVE INSTITUCIONALE

KLSH PROPOZON REKOMANDIME per:

Permiresimin e legjislacionit
Kerkon ndryshimin ose shfuqizimin e akteve ligjore e nenligjore nga organet qe i kane
nxjerre, nese keto bien ne kundershtim me ligjet baze.
Permiresimin e sistemeve te kontrollit te brendshem,
KLSH mund te kontraktoje eksperte te perkohshem kur i lind nevoja.

Kerkon nga subjektet e kontrolluara dhe autoritetet e larta shteterore:

Marrjen e masave disiplinore
Masa zhdemtimi te vlerave monetare, ne perputhje me ligjet kur konstaton deme
direkte ose indirekte
Dergimin e ceshtjeve per kallezim penal ne Prokurori
Te ngreje padi ne gjyq kur e mon te nevojshme.

Autoritetet shteterore detyrohen te pergjigjen brenda 20 diteve per zbatimin ose jo te
ketyre rekomandimeve.

1.3.6. DETYRIMET E SUBJEKTEVE

Autoritetet detyrohen te vene ne dispozicion te klsh-se te gjithe dokumentet qe
kerkohen, nga perfaqesuesit e autorizohen perfshire edhe ato sekrete te cilat
administrohen me rregulla te veanta .
Te siguroje ambientet e punes per KLSH
Ti pergjigjen me shkrim ose verbalisht kerkesave te kontrolloreve si dhe te jape
dokumentacionin brenda nje jave nga kerkesa e paraqitur

1.3.7. RAPORTIMI PARA PARLAMENTIT:
35

Kontrolli i Lart i Shtetit sht i autorizuar dhe i krkohet nga Kushtetuta dhe Ligji t
raportoj do vit n mnyr te pavarur para Kuvendit i cili edhe publikohet.
Kjo siguron nj diskutim dhe prhapje t gjer dhe krijon nje klime t favorshme pr zbatimin
e rekomandimeve e konkluzioneve q jep KLSH pr prmirsimin e administrimit t fondeve
publike.
Ne ligj percaktohen raportet qe SAI duhet te paraqese ne Kuvend:
a) Raportin per zbatimin e buxhetit faktik duke perfshire konkluzionet e kontrollit dhe
opinionin e vet.
b) Mendime per raportin e Keshillit te Ministrave per shpenzimet e vitit te kaluar
financiar, para se te miratohet ne Kuvend.
(Raporti vjetor i konsoliduar i zbatimit te buxhetit i Keshillit te Ministrave i cili i
paraqitet Kuvendit brenda muajit qershor bazuar ne nenin 63 te Ligjit Per
menaxhimin e sistemit buxhetor ne RSH-se permban:
- llogarit e konsoliduara vjetore pr transaksionet financiare t shtetit
-Informacion pr zbatimin e buxhetit vjektor
-raport pr borxhin publik , dhe prdorimin e fondit rezerv t kshillit t ministrave
-informacion pr arritjen e objektivave situatn e menaxhimit dhe t kontrollit t
brendshm financiar dhe t auditimit t brendshem.
Struktura e Raportit q KLSH paraqet n Kuvend n prgjigje t detyrimit ligjor (pikat
a&b) prmban :
1. Vlersim, dhe opinion pr raportin vjetor i konsoliduar i zbatimit t buxhetit pr
shtjet e renditura m sipr si dhe shkeljet e konstatuara gjat procesit t auditmit
t menaxhimit t fondeve publike .
2. N kt raport jepet edhe opinioni n lidhje me saktsine e llogarive t
konsoliduara te buxhetit te shtetit te deklaruara nga Keshilli i Ministrave.
N pjesn e tret t ketij raporti prfshihen rekomandimet q KLSH jep pr
permiresimin dhe menaxhimin efektiv t fondeve
Krahas sa m siper KLSH paraqet n Kuvend:
c) Informacion per rezultatet e kontrollit, sa her q krkohet nga Kuvendi.
d) Raportin vjetor t veprimtarise s tij.
e) Kryetari i KLSH-se ka t drejt tì krkoj Kuvendit q t dgjohet prej tij pr shtje
q ai i mon te rendesishme dhe te ftohet te marre pjese ne mbledhjet e Keshillit te
Ministrave kur shtrohen shtje qe lidhen me funksionet e tij
1.3.7. Organizimi, struktura dhe kompetencat:
sht kompetenc ekskluzive e Kryetarit te KLSH-s:
36

1. E drejta per organizimin e brendshem,
2. Krijimin e departamenteve, strukturen, emerimin e funksioneve,
3. Kompetencat dhe detyrat e hallkave dhe personelit, strukturen e pages dhe shperblimin
e tij,
4. Miratimin e planit vjetor te kontrollit,
5. Miratimi i standarteve te kontrollit, buletinin,
6. Miratimi i materialeve qe i kalojne prokurorise
7. Ceshtjet qe do t'i dergohen gjykatave.

1.3.8. STATUSI I PERSONELIT - ngritja ne detyre, levizja paralele, vleresimi, transferimi,
lirimi, pezullimi si dhe masat disiplinore per kontrolloret behen ne perputhje me kuadrin
rregullator te statusit te npunsit civil.

Mandati Kushtetues e Ligjor i Kryetarit:
Mandati kushtetues dhe mbrojtja ligjore e Kryetarit te KLSH-s eshte shprehur ne ligj
duke percaktuar ne menyre taksative vlefshmerine e mandatit, rastet kur ky mandat perfundon
para kohes se caktuar dhe menyren e ndalimit dhe mbrojtjen ligjore per ato raste qe vertetohet
kryerja e nje krimi.
Ne kete rast eshte Gjykata Kushtetuese qe jep konfirmimin per ndalimin ose jo te
Kryetarit te KLSH-s. Kryetari i KLSH-s ka imunitetin e gjyqtarit t Gjykats s Lart.
1.3.9. Kufizimet ne te drejtat e stafit te KLSH-se:

Keto kufizime lidhen me papajtueshmerine e funksionit te kryetarit dhe kontrolloreve me :
Ndalohet:
Kryerja e detyrave te tjera me ose pa shperblim ne subjektet publike private ose jo
fitimprurese.
Lejohet:
Mesimdhenja
E drejta e autorit
Kryerja e veprimtarive kulturore.
Keto kufizime lidhen me papajtueshmerine e funksionit te kryetarit dhe kontrolloreve me :
mandatin e deputetit;
te qenurit anetar i qeverise ose anetar partie politike ;

1.3.10. DOKUMENTIMI I KONTROLLIT

Dokumentet standarde (permabajtja) si dhe procedurat e kryerjes se kontrolleve jane te
miratuara nga Kryetari I KLSH-se.Keto jan:
Njoftim per fillim kontrolli
Program Kontrolli, Procesverbali, Aktverifikimi
Projektraporti i kontrollit, Raporti perfundimtar
Projektvendimi dhe vendimi i Kryetarit te KLSH-se
Rekomandimet dhe masat qe i dergohen subjektit

II. Kuadri ligjor dhe funksionimi auditimit t jashtm n sektorin privat.
37

II.1 - Kuadri rregullator ligjor I auditimit te jashtem ne sektorin privat
Pak historik mbi kuadrin ligjor: Proesi i pergatitjes s profesionistve t auditimit
dhe i organizimit t tyre n Shqipri ka nisur n fillim t viteve 90-te kur Kuvendi i
Shqipris miratoi Ligjin Pr Shoqrit Tregtare i cili m von u amendua duke prfshir
nj sr dispozitash pr kontrollin ligjor (auditimin statutor) t shoqrive tregtare nga
profesionistt e auditimit q tek ne u quajtn Ekspert Kontabl t Autorizuar (EKA).
Ligji autorizonte Kshillin e Ministrave t nxirrte rregulla te hollsishme pr
organizimin profesional, gj q u realizua me Urdhresn e Kshillit t Ministrave Nr.1 dat
02.10.1995 e me pas VKM nr 150, date 31.03.2000.
Institucionalizimi i ktij proesi, ku prfshihej hartimi i rregullave t funksionimit,
proedurat e puns s antarve, dhe trajnimi i kandidatve t par u b n vitin 1996, prmes
projektit te par t asistencs teknike q kishte si objektiv krijimin e IEKA-s (Instituti i
eksperteve kontabel te autorizuar) , hartimin e proedurave dhe standardeve t para t
auditimit q bazoheshin kryesisht n standardet e BE-s e sidomos n prvojn Franceze si
dhe n standardet ndrkombtare t auditimit q ishin n fuqi n at koh.
Kto proedura dhe standarde t auditimit u zvendsuan me Standardet
Ndrkombtare t Auditimit t botuara nga Federata Ndrkombetare e Kontabilistve, t cilat
jan prkthyer dhe publikuar n gjuhn shqipe nga Instituti i Eksperteve kontabel t
Autorizuar, fillimisht n vitin 2002 dhe m pas jan ribotuar n janar t vitit 2007, duke
prfshir t gjith paketn e standardeve e direktivave t publikuara nga IFAC.
Instituti i Eksperteve Kontabel te Autorizuar (IEKA) u krijua n Nntor 1997 dhe:
1.Gezon statusin e nje shoqate profesionale jo fitimprurese,
2.Grupon profesionistet kontabel te pajisur me titullin ekspert kontabl i autorizuar
te cilet e ushtrojne profesionin e tyre ne praktiken publike ne menyre te pavarur ne statusin e
personave fizike ose ne perberje te shoqerive te eksperteve kontabel te autorizuar.
Instituti i Ekspertve Kontabl t Autorizuar (IEKA) ka pr mission:
T siguroj mir ushtrimin e profesionit,
Mbrojtjen e pavarsis dhe t integritetit t antarve t tij
Te garantoje mbikqyrjen e formimit profesional t tyre.

II.2- Auditues i jashtm ose Ekspert kontabl i rregjistruar sht profesionisti i
pavarur, i regjistruar n regjistrin publik t ekspertve kontabl, n prputhje me dispozitat e
ligjit nr 10091 dt 05.03.2009, Pr auditimin ligjor, organizimin e profesionit t ekspertit
kontabl t regjistruar dhe t kontabilistit t miratuar i cili ushtron profesionin pr auditimin
ligjor t pasqyrave financiare vjetore, individuale dhe/ose t konsoliduara, t shoqrive
tregtare, ndrmarrjeve apo organizatave t tjera, kur auditimi detyrohet nga ligji ose krkohet
nga ortakt/aksionart e tyre.
Eksperti kontabl kryen edhe shrbimet e kontabilitetit dhe shrbimet e rishikimit e
t dhnies s siguris pr informacionet financiare dhe shrbimet e lidhura, sipas
prcaktimeve t bra pr to n manualin e deklaratave ndrkombtare t auditimit, dhnies s
siguris dhe etiks t Federats Ndrkombtare t Kontabilistve, kur ato jan n pajtim me
natyrn e profesionit dhe me krkesat e legjislacionit n fuqi.
Prve rregullave t parashikuara n ligj, statuti i organizats profesionale t
ekspertve kontabl t rregjistruar, prcakton rregulla t detajuara n lidhje me organizimin,
38

kriteret e zgjedhjes apo emrimit, funksionimin dhe detyrat e organeve t tij. Statuti miratohet
nga Ministri i Financave.

Ligji Nr.9901, date 14.4.2008 Pr tregtart dhe shoqrit tregtare n lidhje
me auditimin e detyrueshm t Pasqyrave Financiare prcakton q:
Detyrohen t kryejn auditimin ligjor t pasqyrave financiare vjetore, prpara
publikimit t tyre, nga ekspert kontabl ose shoqri audituese, personat juridike si me
posht:
a) t gjitha shoqrit tregtare, pavarsisht nga forma e tyre, t cilat zbatojn
standardet ndrkombtare t raportimit financiar;
b) t gjitha shoqrit aksionare, t cilat zbatojn pr raportimin financiar standardet
kombtare t kontabilitetit;
c) shoqrit me prgjegjsi t kufizuar, t cilat zbatojn pr raportimin financiar
standardet kombtare t kontabilitetit,
kur n mbyllje t periudhs kontabl tejkalojn dy prej tre treguesve t mposhtm: i)
totali i aktiveve t bilancit, n mbyllje t periudhs kontabl prkatse, arrin ose e kalon
shumn prej 40 milion leksh;
ii) shuma e t ardhurave nga veprimtaria ekonomike (qarkullimi) n at periudh
kontabl arrin ose e kalon shumn prej 30 milion leksh;
iii) ka, mesatarisht, 30 t punsuar gjat periudhs kontabl.
Aktualisht Ligji nr 10091 date 05.03.2009 Pr auditimin ligjor, organizimin e
profesionit t ekspertit kontabl t regjistruar dhe t kontabilistit t miratuar synon ne
parashikimin e dispozitave te cilat rregullojne :
Auditimin ligjor te pasqyrave financiare vjetore, individuale, dhe te
konsoliduara,
Organizimin e profesionit te ekspertit kontabel te shoqerive te auditimit te
kontabilistit te miratuar
Rregullimin e organizatave profesionale ne fushen e kontabilitetit.

II/ 3 -Mbikqyrja profesionit te eksperteve kontabel te eksperteve kontabel.
Mbikqyrja e profesionit t ekspertve kontabl t regjistruar dhe shoqrive audituese
kryhet nga Bordi i Mbikqyrjes Publike BMP- dhe realizohet:
A: Drejtperdrejt- duke mbikqyrur t gjith ekspertt kontabl t regjistruar dhe shoqrit
audituese,
B- Nepermjet mbikqyrjes s veprimtaris s organizats profesionale t ekspertve kontabl
t regjistruar.
39

Qllimi i sistemit t mbikqyrjes publike t ekspertve kontabl t regjistruar dhe t
shoqrive audituese sht t rris sigurin, q auditimet ligjore kryhen n nj mjedis
transparent, t kontrolluar dhe t kujdesshm e n shrbim t interesit publik.
Bordi i Mbkqyrjes publike eshte emeruar n zbatim te Ligjit nr. 10091, dat
5.3.2009 Pr auditimin ligjor, organizimin e profesionit t ekspertit kontabl t regjistruar
dhe t kontabilistit t miratuar dhe VKM nr. 874, dat 12.8.2009 Pr organizimin dhe
funksionimin e Bordit t Mbikqyrjes Publike t Ekspertve Kontabl t regjistruar.
BMP sht organ kolegjial, i prbr nga shtat antar, t emruar nga Ministri i
Financave me nj mandat 4-vjear, me t drejt rizgjedhjeje jo m shum se dy her radhazi

III. MARRDHNIET E KLSH ME AUDITIMIN E BRENDSHM

Bazuar n Standardet e njohura dhe t miratuara t auditimit krkohet q institucionet
e larta t auditimit t luajn nj rol t rndsishm n vlersimin dhe nxitjen e zhvillimit t
kontrollit t brendshm financiar publik dhe t auditimit t brendshm.
Sikurse u trajtua me siper KLSH ushtron funksion kushtetues ndersa auditimi i
brendshem publik eshte pjese e ekzekutivit qeverise dhe vetvepron brenda strukturave
qeveritare.
Auditimi i brendshem eshte i varur nga qeveria por eshte i pavarur ne veprimtarine
audituese.
Auditimi i brendshem eshte nje instrument per te garantuar qeverine mbi efektivitetin
dhe eficencn e verimtarise se ekzekutivit sigurine e e efektivitetit te sistemeve te kontrollit te
brendshem si dhe zbatimin e ligjeve dhe vendimeve.
Auditimi i jashtem (KLSH) si organ Kushtetues i raporton Kuvendit mbi menaxhimin
e fondeve publike dhe ka si detyre kryesore audituese Sigurimin dhe nxitjen e transparences
publike.

Sa m sipr KLSH ka detyrim ligjor siggurimin e cilesise se veprimtaris s njsive t
auditimit te brendshm duke dhne rekomandime pr prmirsimin e puns s ktyre
organeve.
Deyrim ligjor . Neni nr 7. i Ligjit Organik t KLSH-s prcakton qe :
Klsh ushtron mbikqyrjen e veprimtaris s strukturave t auditimit t brendshm.
-N funksion t prmbushjes s ktij detyrimi ligjor gjate ushtrimit t veprimtaris s
tij kontrolluese Mbikqyrja e vlersimi i veprimtaris s auditimit te brendshem prbn nj
nga drejtimet kryesore t parashikuara n do program kontrolli t prgatitur pr do subjekt
te kontrolluar nga KLSH.

Aspektet qe i mbikqyrjes se auditimit te brendshem n do subjekt jan:

1.Organizimi dhe funksionimi i njsive t auditimit te brendshm publik n prputhje
me kuadrin ligjor. strukturave te auditimit.

2.Zbatimi i standarteve t auditimit t brendshm n sektorin publik

3. Zbatimi i kritereve te hartimit te planeve vjetore dhe strategjike

4. Zbatimi i rregullave te miratuara (manualeve) gjate zhvillimit te veprimtarise
audituese, dokumentimi i rezultateve te auditimit raportimi dhe evadimi.
40

5. Mbikqyrja dhe rishikimi. Sigurimi i cilesise.

6. KLSH kryhen do vit dhe kontrollin e vleresimit te veprimtarise se DPAB-se.

Gjat ushtrimit t veprimtaris audituese nga KLSH apo auditimi i brendshm
ekziston rreziku i mbivendosjes se auditimeve.
Kjo pr faktin se Fusha e auditimit eshte e njjte ( administrimi i financave publike . Pr
kt arsye gjate procesit t planifikimit t auditimit sht e nevojshme marrja e informacionit
paraprak n lidhje me kryerjen e auditimit nga institucionet prkatse.
Ne nenin 26 te Ligjit Pr auditimin e brendshem ne sektorin publik Marrdhniet me
Kontrollin e Lart t Shtetit percaktohet qe: Njsia Qendrore e Harmonizimit pr
Auditimin e Brendshm bashkpunon dhe mban komunikim t vazhdueshm me institucionin e
Kontrollit t Lart t Shtetit.
Ky bashkpunim synon shkmbimin e informacioneve pr sistemin e auditimit dhe
drgimin e raporteve vjetore Kontrollit t Lart t Shtetit.
Ndersa ne Manualin e Auditimit te brendshem percaktohet qe:

Bashkpunimi mbi baza profesionale midis institucioneve t ndryshme synon t rris
ndjeshm performancn e menaxhimit t sektorit publik.
Ky bashkpunim konsiston n shkmbimin e informacioneve mbi baza profesionale
pr njsit e audituara, planet vjetore e strategjike si dhe drgimin e Raportit Vjetor t
Konsoliduar t veprimtaris s auditimit t brendshm n shkall vendi tek Kontrolli i Lart
i Shtetit.
Shkmbimi i informacioneve, planeve dhe raporteve bhet me qllim:
prmirsimin e procesit t planifikimit,
mnjanimin e mbivendosjeve,
rritjen e siguris s nivelit t informacionit
rritjen e nivelit t efektivitetit t veprimtaris audituese n t gjith sektorin publik.

Njohja e veprimtarise se subjektit qe auditohet, periudha e fushat e audituara nga
auditimi i brendshm apo i jashtem sht nj nga kriteret thelbesore pr modelimin e
auditimit te brendshm apo te jashtem.
Megjithese audituesit e brendshem dhe te jashtem mund te kene objektiva dhe
perfundime te ndryshme si dhe linja te ndryshme raportimi puna e tyre ploteson njera
tjetren.
Audituesit e jashtem kane nje eksperience te gjere pasi ata ushtrojne veprimtarine e
tyre audituese ne institucione dhe sisteme te ndryshme qe auditet nuk e kane kete njohuri dhe
eksperience.
Nga ana tjeter Auditet e brendshem kane njohuri te organizates dhe sistemeve ne te
cilin ata punojne qe audituesit e jashtem kurre nuk e kane.

Aktualisht ekziston nje frym bashkpunimi dhe shkmbimi i gjr informacioni midis
Njsise Qendrore te Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm dhe Institucionit t Kontrollit
t Lart t Shtetit me synim prdorimin racional dhe efektiv t kapaciteteve administrative si
t njsive t auditimit t brendshm t sektorit publik dhe t auditimit t jashtm (KLSH) .
Komunikimi i dy niveleve te auditimit konsiston ne :
1. Pune me efektive si per AJ ashtu dhe te Brendshem
2. Shmang dublimin e punes
41

3. Fuqizon procesin e raportimit zbatimin e rekomandimeve dhe mjedisin e kontrollit
brenda organizatave publike.

Me posht po paraqesim nj material shtese mjaft interesant pr zgjerimin e njohurive ne
lidhje me historikun e Institucionit te Kontrollit te Larte te Shtetit ne Shqipri.

Material shtese per zgjerim njohurish.

Institucioni i Kontrollit t Lart n shtetin shqiptar e ka fillesn e vet jo shum larg n koh.

Rrethanat historike t zhvillimit, luftrat dhe pushtimet e huaja, pr shum shekuj nuk lejuan
krijimin e nj shteti nacional. Pr gati pes shekuj t okupimit turk, n Shqipri vepronin ligje
dhe rregulla q imponoheshin nga interesat e perandoris.
Luftrat e pareshtura t popullit shqiptar pr liri e pavarsi kombtare u kurorzuan vetm
m 28 Nntor 1912. Kt vit, Shqipria mundi t formoj shtetin e par shqiptar me kufij
nacional, q ndonse t cunguar, u njohn nga fuqit e mdha. Qeveria e par demokratike
ngriti institucionet e veta ligjore dhe administratn shtetrore. Por, ende pa u konsoliduar
shteti, lufta ballkanike dhe ajo botrore pezulloi konsolidimin e institucioneve t shtetit
shqiptar.

M 1925, Asambleja Kombtare miraton t parin Statut Themeltar t Shtetit Shqiptar
(Kushtetuta). Pr kohn e vet, ky dokument ishte nj arritje e madhe historike q sanksionoi
tiparet kryesore t shtetit dhe t institucioneve t tij legjitime.
N kt kushtetut, perpos t tjerash prcaktohet edhe institucioni q ngarkohet me kontrollin
shtetror t financave publike. Ajo ishte Dhoma e Deputetve.
Dhoma e Deputetve kishte atributet e nj institucioni q kishte t drejt dhe detyr t
kontrollonte qeverin, pr mbrojtjen e interesave t prgjithshme t vendit. Dhoma e
Deputetve krijonte komisione hetimi pr t studjuar shtje e fakte q lidheshin me kto
interesa. Komisionet kryenin hetime, krkonin shpjegime nga autoritetet publike, shoqrit
shtetrore apo individt privat dhe kishin t drejta ekskluzive mbikqyrse mbi aktet zyrtare
per t provuar pajtueshmrin e tyre me interesat publike. Kto atribute kishin n prmbajtje
nj autoritet ligjor q sanksiononte kontrollin e parlamentit mbi qeverin.
N vitet 1928-1939, vendi drejtohet nga nj monarki institucionale.
N Statutin Themeltar t Mbretris Shqiptare, kontrolli shtetror pson perfeksion n form
dhe prmbajtje. N kt Statut (Kushtetut), financat e shtetit kontrollohen nga Kshilli
Kontrollues i cili merr atributet e nj organizmi t pavarur.
Kshilli Kontrollues, pran Parlamentit, prbhej nga kryetari dhe dy antare t zgjedhur. Me
ligj t veant prcaktohej mnyra e organizimit dhe ushtrimit t detyrs. Objekt i
veprimtaris s Kshillit Kontrollues ishte kontrolli preventiv dhe konsuntiv i t ardhurave
dhe shpenzimeve t shtetit. Me ligj prcaktohej mnyra e raportimit n Parlament dhe
marrdhniet e tij me kt organ, me qeverin dhe mbretin. Gjithashtu, n ligj prcaktohen
edhe modalitetet e emrimit dhe mandati kushtetues prej 7 vjetsh, i cili siguronte
paprekshmrine funksionale dhe mbrojtjen ligjore t antarve t ktij Kshilli.
I organizuar n formn e Kshillit Kontrollues, kontrolli shtetror merr atributet e nj
institucioni t pavarur q prputhet me konceptet moderne t organizimit t tij.
42

N vitet 1939-1944, Shqipria pushtohet nga forcat e koalicionit nazifashist t Italis dhe
Gjermanis. Pr rrjedhoj, pezullohet i gjith aktiviteti i ktij institucioni suprem, sikurse
gjith institucionet e tjera shtetrore.
Shqipria si pjes e koalicionit antifashist lirohet nga pushtimi m 29 Nntor 1944. Pas ksaj
periudhe deri n fund t vitit 1991, vendi drejtohet nga nj regjim komunist.
N vitin 1945, Kshilli Antifashist Nacional lirimtar, i cili kishte atributet e nj Parlamenti,
institucionalizon kontrollin shtetror nprmjet nj Kshilli Kontrollues.
Ky Kshill kishte pr objekt kontrollin ekonomik e financiar n t gjith vendin. Detyra
kryesore e Kshillit Kontrollues ishte: kontrolli preventiv dhe konsuntiv i shpenzimeve t
shtetit, mbikqyrja pr t ardhurat shtetrore dhe ajo e veprimtaris t npunsve q
administronin parat e materialet e shtetit.
Kshilli Kontrollues kishte t drejt t jepte gjykime e vlersime pr prgjegjsit
administrative t funksionarve shtetrore dhe pr llogarit prfundimtare t shtetit. Atij i
njihej e drejta t krkonte nga institucionet shtetrore t dhna e informacione q gjykonte t
nevojshme. Ky Kshill raportonte, do 3 muaj, para Kshillit Antifashist mbi mnyrn e
zbatimit t buxhetit t shtetit. Dispozitat ligjore e prcaktonin kt organ kontrolli t pavarur
nga qeveria.
N Gusht 1946 bhet riorganizimi trsor i organeve t kontrollit, si n form edhe n
prmbajtje. Me ligj t veant t Kuvendit Popullor krijohet Komisioni i Kontrollit t Shtetit.
Sikurse gjith struktura shtetrore, krijimi i Komisionit t Kontrollit t Shtetit kishte qllim q
sistemi i organizimit, funksionet dhe detyrat e ktij institucioni tu prshtateshin nevojave pr
konsolidimin e sistemit komunist n ekonomi. Shteti kishte nisur rrugn e shoqrizimit t
prons private. Ekonomia e vendit drejtohet mbi bazn e parimit t centralizmit absolut.
Komisioni i Kontrollit t Shtetit nuk sht me nj organ i pavarur i parlamentit, por pjes e
strukturs s Qeveris. Ai vepron kolegjialisht, kurse kryetari ishte antar i Qeveris.
Komisioni i ushtronte detyrat prmes inspektorve t prgjithshm. Organizimi i kontrollit
realizohej mbi baz rajonesh (Prefektura).
N ligjin organik ndryshojn trsisht funksionet, objekti, vartsia, organizimi dhe
kompetencat e Kontrollit t Prgjithshm t Shtetit. Si objektiv kryesor, ktij institucioni i
ngarkohej: t ndihmonte dhe mbikqyrte veprimtarin e administrats shtetrore, t
instituteve dhe ndrmarrjeve q varen prej tyre, t mbikqyrte zbatimin e ligjeve, vendimeve,
rregulloreve dhe udhzimeve t organeve m t larta t pushtetit shtetror nga hallkat n
vartsi t tyre. Komisioni i Kontrollit t Shtetit kishte t drejt t hetonte organizimin e
brendshm t institucioneve shtetrore, raportet dhe librat financiare, veprimtarit private; t
pezullonte do veprim t paligjshm apo shpenzim t parregullt. Ky institucion mund t
fillonte vet ndjekjet disiplinore dhe t zhdmtimit, kundrejt npunsve t shtetit q kishin
kryer veprime t paligjshme. Pra, n kushtet e nj sistemi totalitar edhe Kontrolli i Shtetit, si
pjes i ktij organizmi shoqror, ishte veshur me kompetenca represive.
N Janar 1950, me disa ndryshime n ligjin organik, ktij institucioni i kufizohet rrethi i
objektit t kontrollit. Objektiv i tij ishte vetm kontrolli mbi llogarit dhe shpenzimet e
Qeveris dhe zbatimi i vendimeve t saj. Detyra baz prcaktohet kontrolli preventiv
(paraprak) dhe prfundimtar mbi llogarit e shtetit n gjith njsit ekonomike, financiare e
prodhuese; ruajtja e vlerave monetare e materiale t shtetit n ndrmarrjet, kooperativat
bujqsore, institucionet shtetrore dhe ato shoqrore. Kur krkohej nga qeveria ose me
inisiativn e vet, Komisioni i Kontrollit t Shtetit kryente vet kontroll revizione financiare.
Edhe n kt periudhe, institucioni mbetet n vartsi t Qeveris dhe raporton para tij. N
organizimin e brendshm suprimohen hallkat e kontrollit n rajone dhe veprimtaria
43

prqendrohet trsisht n qendr. Bhen kufizime n t drejtn per t vendosur masa
disiplinore ndaj npunsve t shtetit. Kjo e drejt jepet vetm n formn e rekomandimeve,
kurse organet shtetrore t emrteses ishin t detyruar t informonim pr zbatimin e tyre.
N vitet 1952 dhe 1959, n vartsi t situats politike dhe gjendjes social-ekonomike t vendit,
dispozitat ligjore pr Kontrollin Shtetror psojne ndryshime parciale. Me dekrete t posame
u bn disa kufizime n objektin e veprimtaris ose n kompetencat vendimmarrse.
Vitet 60 prjetohen n Shqipri me gjendje t rnduar politike, ekonomike e sociale. Lufta
politike brenda udhheqjes s Partis e t Shtetit, izolimi total i vendit nga bota demokratike,
agravimi i situats ekonomike, e detyrojn regjimin komunist t aplikoj reforma drastike q
kufizuan lirit e t drejtat themelore t njeriut dhe forcuan diktaturn.
M 1966 suprimohet Komisioni i Kontrollit t Shtetit. Ky organ riorganizohet n formn e nj
Inspektimi Shtetror. Kt form ai e ruajti deri n vitin 1987.
Si tipar kryesor, ky organizim kishte reduktimin e thell t pozits institucionale, objektit t
veprimtaris dhe kompetencave t kontrollit shteteror. Inspektimi i Shtetit merr tiparet e nj
zyre brenda administrats s qeveris, q vepron me porosi dhe n emr t saj dhe raporton
vetm n qeveri.
Inspektimi i Shtetit kishte objekt: kontrollin pr zbatimin e akteve ligjore e nnligjore n
fushn e administrimit financiar. Ky organizm kryente kontroll dhe pr detyra t veanta q i
ngarkonte Qeveria. Kufizohej detyra pr t ushtruar kontroll revizione direkte n subjektet
shtetrore. Ndrkoh, i lihej detyra t mbikqyrte veprimtarin e organeve t kontrollit
financiar dhe e drejta t krkonte prej tyre, kur e monte t domosdoshme t kryenin kontrolle
n subjekte t veanta.
Inspektimi i Shtetit kishte t drejt: t pezullonte aktet e paligjshme, t krkonte marrjen e
masave disiplinore apo t zhdmtimit sipas dispozitave t Kodit t Puns, pr npunsit dhe
punonjs t tjer t administrats shtetrore apo t njsive ekonomike. Pr kooperativat
bujqsore masat ishin rekomanduese, pasi ato si organizata shoqrore vepronin me statut t
veant.
N vitin 1987, me dekret t veant, rikrijohet Komisioni i Kontrollit t Shtetit, thuajse me at
organizim, objektiva dhe kompetenca q kishte ky organ n vitet e mparshme. Ky institucion
vazhdoi t veproj deri n fund t vitit 1991.

Rrzimi i diktaturs komuniste dhe vendosja e pluralizmit politik n Shqipri, n fund t vitit
1991, shoqrohet me reforma t thella politike dhe demokratike. Kto reforma kondicionuan
edhe nj rishikim dhe trajtim m adekuat t konceptimit, nivelit t organizimit, prmbajtjes
dhe funksioneve t kontrollit t prgjithshm t shtetit.
Prafrimi me standardet ndrkombtare n fushn e administrimit publik krkoi krijimin e
institucioneve sipas parimeve dhe skemave t vendeve t demokracis perndimore. E ktij
karakteri ishte edhe reforma institucionale n fushn e kontrollit shtetror.

M 1992, me ligj t veant, krijohet institucioni suprem i kontrollit t shtetit. Ky institucion u
emrtua Shrbimi i Kontrollit t Shtetit.
Shrbimi i Kontrollit t Shtetit merr atributet e nj organizmi t pavarur nga qeveria. Drejtimi
i institucionit realizohej n mnyre kolegjiale nga nj kryesi e prbr nga tre antar
(kryetari dhe dy zvends kryetar) t cilt emroheshin nga Parlamenti. Mandati i tyre
prcaktohej pr 7 vjet. Objekti i veprimtaris i prgjigjej n prgjithsi krkesave
bashkkohore dhe standardeve t kontrollit. Objekt kryesor ishte: organizimi, drejtimi dhe
44

realizimi i kontrollit pr zbatimin e buxhetit t shtetit, i burimeve t t ardhurave,
administrimi i prons publike dhe prdorimi i fondeve materiale e financiare t
shtetit.Shrbimi i Kontrollit t Shtetit kishte detyr t kontrollonte ligjshmrine,
rregullaritetin, rentabilitetin, dobishmrin, ekonomicitetin dhe eficiencn e veprimtaris
ekonomiko-financiare t organeve qendrore e vendore t shtetit; marrdhniet e kreditimit
midis Banks s Shqipris dhe buxhetit t shtetit; ligjshmrin pr privatizimin e prons
shtetrore; zbatimin e legjislacionit pr arktimin e t ardhurave nga organet doganore e
tatimore, prdorimin e dobishm t fondeve publike etj. N fushn e kontrollit, krahas
mbikqyrjes s kontrollit t brendshm financiar, institucioni kishte detyr t kryente vet
kontrolle financiare, n t gjith njsite administrative t shtetit, n qendr e zonat rurale, si
edhe n ndrmarrjet shtetrore.
Shrbimi i Kontrollit t Shtetit kishte t drejt t krkonte nga subjektet nn kontroll
dokumentacionin e duhur dhe do informacion tjetr financiar. Pr problemet e lindura gjat
kontrollit bnte parashtres para organeve shtetrore pr mnjanimin e t metave dhe
krkonte prej tyre marrjen e masave disiplinore. Kur gjat kontrollit vrtetoheshin dme
financiare ose vepra q prbnin faj penal kishte t drejtn q ndaj personave prgjegjs t
bnte padi direkt n Gjykat.
Ndonse ligji pr Shrbimin e Kontrollit t Shtetit ishte nj hap i mir drejt standardeve
ndrkombtare t kontrollit, n nivelin e organizimit dhe shkalln e pavarsis kishte ende
mangsi. Mbulimi prej tij i kontrollit t brendshm financiar n t gjith vendin, trhoqi
vmendjen nga problemet themelore pr kontrollin mbi buxhetin e shtetit, paralizoi kontrollin
e brendshm t drejtimit dhe krijoi ngarkesa artifice n veprimtarine e ktij institucioni.
N 23 Dhjetor 1997, pr t prsosur bazn ligjore e institucionale t Kontrollit Shtetror, me
ndihmn e SIGMAs, u miratua nga Parlamenti ligji nr. 8270, dat 23.10.1997 "Mbi
Kontrollin e Lart t Shtetit". Ky ligj, pas miratimit t Kushtetuts s Republiks s
Shqipris, n nntor 1998, u pasurua n muajin prill 2000 me disa amendime plotsuese.
Institucioni merr emrin " Kontrolli i Lart i Shtetit " (KLSH) i cili funksionon edhe sot.
Me kt ligj u bn ndryshime t rndsishme dhe n trsin e tij ai i prmbahet parimeve t
standardeve ndrkombtare t kontrollit t INTOSAI-it.

TEMA 3 - STANDARDET E AUDITIMIT T BRENDSHM DHE ETIKA PROFESIONALE.

TEMA 3: STANDARDET E AUDITIMIT T BRENDSHM DHE ETIKA
PROFESIONALE.

4. Kuptimi dhe permbajtja e AB, sipas standardeve ndrkombtare.
5. Llojt e Standardeve te Auditimit te Brendshm sipas IIA
6. Etika profesionale. Parimet dhe Standardet morole mbi etikn.

a. J AN STANDARTET?
Standardet jan norma, parime, shpallje profesionale, praktika apo udhzimet m t
mira pr nj zon t caktuar studimi a veprimi, q lshohen nga organizma komptent e t
njohur.
A1. Standardet mund t klasifikohen varsisht nga fusha e tyre, n:
o Sektoriale: Kto mbulojn sektort ekonomik dhe institucional. T tilla mund t
konsiderohen p.sh. qeverisja e banks qendrore, industria e sigurimit, letrat me vler,
sektort e korporatave, etj.
o Funksionale: Brenda do sektori, standardet mbulojn fusha t tilla si, qeverisja,
kontabiliteti, transparenca, mjaftueshmria e kapitalit, mbikqyrja, shkmbimi i
informacionit, menaxhimi i rrezikut, pagesat dhe shlyerjet, etika e biznesit, etj.
A2. Nj tjetr dallim midis standardeve sht mnyra n t ciln ata i specifikojn krkesat
dhe ndahen n:
o Standardet e performancs prshkruajn rregullin se si nj shrbim apo produkt
sht menduar t funksionoj duke prmbush nj set krkesash t paracaktuara,
dhe
o Standardet e Projektimit prcaktojn karakteristikat si nj produkt duhet t
ndrtohet dhe dizenjohet analitikisht.
A3. Nj tjetr skem klasifikimi, bn dallimin ndrmjet standardeve n dy grupe:
- Standarde vullnetare, kur organizata nuk sht e obliguar detyrimisht, por
vendos vet pa detyrime n lidhje me prdorimin e tyre;
- Standarde t detyrueshme q jan publikuar n prgjithsi si pjes e ndonj
kodi, rregulli ose rregulloreje, nga nj organ rregullator ose agjenci qeverisse, q
gzon autoritetin t vendos detyrimin e palve t prcaktuara pr zbatimin e
detyrueshm t ktyre normave. Megjithat, dallimi n mes ktyre dy kategorive mund
t shuhet, kur standardet vullnetare me konsensus jan cekur n rregulloret e qeveris,
duke i br ato n mnyr efektive t detyrueshme si standarde.
A4. Standardet mund tu adresohen fushave dhe sektorve t ndryshm. Ato mbulojn nj
gam t gjer llojsh dhe shrbej pr nj shumllojshmri t qllimeve. Kshtu, mund t
dallojm standarde t specifike t sektorit bankar, standarde gjuhsore, standarde t
kontabilitetit, standarde t auditimit, etj., q n myr t prmbledhur evidentohen n vijim:
+ Standardet Gjuhsore: Pr gjuhsin shqiptare standard kemi ather kur nga dy a m
shum trajta, njra sht e ligjruar dhe prdoret si trajt e vetme letrare. Sipas gjuhtarve
anglez standard sht ajo form apo varietet komunkimi q msohet dhe pranohet si korrekt
TEMA 3: STANDARDET E AUDITIMIT T BRENDSHM DHE ETIKA PROFESIONALE.

46

nga komuniteti. Sipas gjuhtarve francez standardi sht ai sistem shprehjesh dhe
komunikimi, i ndrtuar sipas nj modeli ideal. Si shikohet standardi ngrthen n vetvete dy
tipare thelbsore:tiparin e unifikimit dhe tiparin e modelit ideal.
+ Standardet e Kontabilitetit: Ligji Pr kontabilitetin dhe pasqyrat financiare nnvizon
se standardet e kontabilitetit jan parime ose rregulla t prgjithshme, t shpallura nga nj
organizm prgjegjs pr normalizimin kontabl dhe shrbejn si baz pr zgjedhjen e
trajtimeve ose metodave kontabile q zbatohen pr prgatitjen dhe paraqitjen e pasqyrave
financiare.
+ Standardet e Auditimit: konsiderohen ato shpallje profesionale t nxjerra nga
organizma t autorizuar apo nga trupa kombtare e ndrkombtare si sht p.sh Bordi i
Standarteve t Auditimit t Brendshm. Standardet jan konventa, rregulla, parime a kritere q
fokusohen n krkesat pr kryerjen e nj rangu t gjer aktivitetesh t auditimit t brendshm
dhe ofrojn nj korniz pr kryerjen dhe promovimin e auditimit t brendshm. do standard
bazohet n praktikat m universale e m t prgjithshme t miratuara dhe duhet t shrbej si
udhzues pr audituesit prgjat ndrmarrjes s angazhimeve. Si rregull, standardet e
auditimit jan distiluar zakonisht npr vite gjat praktiks s puns, duke u mbshtetur n
praktikat m universale e t prgjithshme dhe jan t nj cilsie t till, q nj profesionist
apo departament duhet ti aplikoj pa mdyshje e dallim. Ato shpalojn konsiderata t plota pr
cilsit profesionale si kompetenca, aftsia, krkesat e raportimit t pavarur etj.
Standardet jan krkesa t detyrueshme q prbhen nga:
o Deklarimet mbi krkesave themelore pr praktikn profesionale t auditimit t
brendshm dhe pr vlersimin e efektivitetit t puns s tij. Krkesat jan t
zbatueshme ndrkombtarisht n nivel organizativ dhe individual.
o Interpretimet, t cilat sqarojn termat apo konceptet bazike n kto deklarime apo
shpallje.
sht e nevojshme q t merren parasysh t dyja komponentt (deklarimet dhe interpretimet e
tyre), pr t kuptuar dhe aplikuar me korrektsi standardet. Termat e standardeve t puns
kan kuptime rigorozisht t veanta, ashtu si theksohen n Fjalorin prmbylls, i cili sht
edhe pjes e integruar e standardeve.

-Standartet Ndrkombtare GAAS pr kompanit private:
N Shtetet e Bashkuara, Instituti Amerikan i Kontabilistve Publik t ertifikuar (AICPA) q
n vitin 1947 ka zhvilluar 10 standarde t auditimit t pranuara prgjithsisht (GAAS), q
prqndrohen n: (1) standardet e prgjithshme, (2) standardet e puns n terren, dhe (3)
standardet e raportimit. Tipar mbizotrues i standarteve GAAS sht prqndrimi n cilsit e
rndsishme personale q nj auditues duhet t demostroj n sjelljen e tij profesionale.
Megjithat, me ndryshimet vijuese rregullatore, GAAS zbatohen vetm pr kompanit private
dhe analizohen n vijim:
1. Standardet e prgjithshme: krkojn q audituest t ket trajnim adekuat teknik pr
kryerjen e auditimit, t ruajn pavarsin n qndrim n t gjitha shtjet q lidhen me
auditimin, si dhe t demonstrojn kujdesin e duhur profesional.
1. Audituesi duhet t ket trajnimin e nevojshm teknik dhe aftsit pr t kryer
auditimin.
2. Audituesi duhet t ruaj pavarsin n t gjitha shtjet q lidhen me auditimin.
3. Audituesi duhet t prdor kujdesin e duhur profesional gjat kryerjes s auditimit dhe
prgatitjes s raportit.

2. Standardet e puns n terren: shpjegojn akumulimin e provave dhe paraqitjen e t
gjitha aktiviteteve t tjera. Nj auditues duhet t demonstroj me prova t mjaftueshme nj

47

planifikim dhe mbikqyrje, q vrteton se ai ose ajo i kuptojn kontrollet e brendshme dhe
mjedisin e organizats, duhke u siguruar q:
1. Audituesi duhet t planifikoj punn n mnyrn e duhur dhe duhet t mbikqyr do
asistent.
2. Audituesi duhet t fitoj nj kuptim t mjaftueshm mbi njsin ekonomike dhe
mjedisin e saj, duke prfshir kontrollin e saj t brendshm, pr t vlersuar rrezikun e
parregullsive dhe anomalive materiale n pasqyrat financiare pr shkak t gabimeve
ose mashtrimeve, dhe pr t hartuar procedura t mtejshme t auditimit, varsisht nga
nga natyra, koha, dhe shtrirja e rreziqeve
3. Audituesi duhet t pajiset me evidenca t mjaftueshme e t prshtatshme t auditimit
nga kryerja e procedurave t auditimit, pr t qen n gjendje t jap n baza t
arsyeshme nj opinion lidhur me pasqyrat financiare t audituara.

3. Standardet mbi raportimin: krkojn nga audituesi prgatitjen e nj raporti mbi
pasqyrat financiare t marra si nj e tr, duke prfshir do deklarim informativ.
1. Audituesi duhet t deklaroj n raportin e audituesit nse pasqyrat financiare jan
paraqitur n prputhje me parimet e kontabilitetit prgjithsisht t pranuara.
2. Audituesi duhet t identifikoj n raportin e audituesit ato rrethana n t cilat parimet e
tilla nuk jan prputhur vazhdimisht n periudhn aktuale n lidhje me periudhn e
mparshme.
3. Kur audituesi konstaton se shpalosjet informative nuk jan t mjaftueshme, audituesi
duhet ti deklaroj n raportin e audituesit.
4. Audituesi duhet ose t shpreh nj opinion lidhur me pasqyrat financiare, t marra si nj
e tr, edhe nse nj opinion nuk mund t lshohet, n raportin e audituesit. Kur
audituesi nuk mund t shpreh nj opinion t prgjithshm, ai duhet ti theksoj arsyet
n raportin e auditimit. N t gjitha rastet ku emri i nj auditi sht i lidhur me
pasqyrat financiare, audituesi duhet t tregoj qart n raportin e auditimit, karakterin
e puns s auditimit, nse ka, dhe shkalln e prgjegjsis e audituesit q ai ka patur.

b. STANDARTET E AUDITIMIT INSTRUMENT I RNDSISHM PR
ZHVILLIMIN PROFESIONAL

b1: Prkufizimi mbi auditimin e brendshm:
Auditimi i brendshm sht nj veprimtari e pavarur, e siguris objektive dhe
konsulencs, i projektuar pr t shtuar vlern dhe prmirsuar operacionet e organizats. Ai e
ndihmon organizatn t arrij objektivat e saj duke sjell nj qasje (trajtim) sistematik, t
disiplinuar pr vlersimin dhe prmirsimin e efikasitetit t menaxhimit t riskut, kontrollit
dhe proceseve t qeverisjes..
b2: Standardet Ndrkombtare Pr Praktikn Profesionale t Auditimit t
Brendshm

Standartet perfaqesojne nje deklarim apo shpallje profesionale autoritare.
Standardet e Praktiks Profesionale pr t auditimin e brendshm jan kodifikuar
nga Instituti i Audituesve t Brendshm dhe jan kriteret e zbatueshme nga
njsit audituese.
Qllimi i Standarteve mbetet konstant: prvijimi i parimeve baz q prfaqsojn praktikn e
auditimit t brendshm, ashtu si duhet t jet; sigurimi i nj kuadri pr kryerjen dhe
promovimin e nj rangu t gjer t aktiviteteve t auditimit me vler t shtuar; vendosja e
bazave pr vlersimin e performancs s auditimit t brendshm dhe nxitja e proceseve dhe
veprimeve te prmirsuara organizative.

48

STANDARDET N/K
PER PRAKTIKAT
PROFESIONALE TE AB
HYRJA OSE
MEMORANDUMI
SETET
E STANDARDEVE
FJALORI
SHPJEGUES I
TERMAVE
STANDARDET
ATRIBUTIVE
(TE VECORIVE)
STANDARDET
PERFORMANCS
(PERMBUSHJES)
STANDARDET
IMPLEMENTIMIT
(ZBATIMIT)
Struktura e Kornizs s Praktikave Profesionale te Auditimit permbledh tre grupime
ose direktori baz:
Direktoria e I-r (pr nga natyra jan t detyrueshme pr zbatim), grupon Prkufizimin
pr Auditimin, Standartet Ndrkombtare t Auditimit dhe Kodin Etik.
Direktoria e II-t (pr nga natyra jan t rekomanduara fuqimisht), prfshin Kshillat
Praktike, q jan interpretime t Standarteve.
Direktoria e III-t ((pr nga natyra inkurajohen pr zbatim, pasi ndihmojn n
zhvillimin profesional), perfshin studimet korrente, krkimet, botimet, seminaret etj.

Paketa e Standarteve te IIA-se prbhet nga tre panele: Standartet e Veorive
(Atributive), Standartet e Prmbushjes (Performancs) dhe Standartet e Zbatimit
(Implementimit). Aktualisht 106 Standarde jan aprovuar gjithsej dhe ato reflektojn gjith
prmirsimet e bra deri m 1.1.2011 dhe skematikisht paraqiten si m lart:

I. STANDARTET ATRIBUTIVE skicojn karakteristikat e organizatave dhe palve q
kryejn aktivitetet e auditimit t brendshm. N 4 sete (nga standarti 1000 deri 1322),
inkuadrohen 33 standarte atributive, q pasqyrojne aspektet kryesore t organizimit t
auditimit, t mishruara n Kartn (Statusin) e Auditimit. N kt kuadr gjejn trajtim
t plot komponentt organizativ t misionit t auditimit, (qllimi, autoriteti,

49

prgjegjesia, objektiviteti, pavarsia, aftsia, kujdesi i duhur dhe zhvillimi profesional,
papajtueshmria, sigurimi i cilsis, etj).N kt grup t Standardeve Atributive
nnrenditen 15 standardet e implementimit (10 pr shrbimet e siguris dhe 5 pr
shrbimet kshillimore).

II. STANDARTET E PERFORMANCS (standartet 2000 deri 2600) prshkruajn
natyrn e puns dhe caktojn rregulla pr menaxhimin e aktiviteteve t auditimit t
brendshm. Ato sigurojn kritere cilsie prkundrejt te cilave performanca e ketyre
sherbimeve mund te ballafaqohet e matet. Kto standarde shtrihen n 6 blloqe, ku
bjn pjes 73 standarde gjithsej. Zona e shtrirjes s ktij grupi-standartesh sht mjaft
e gjr, q fillon me planifikimin e angazhimeve, koordinimin, komponentet e
kontrollit, menaxhimin e rriskut, qeverisjen e organizatave dhe shtrihet deri n raportet
pr kryerjen e angazhimeve. Lidhur me angazhimet audituese, standartet prezantojn
konsiderata t hollsishme pr rreth-ciklin e procesit: planifikimin, objektivat,
identifikimin e informacionit, rregjistrimet, ekzaminimet financiare e administrative,
supervizimet vlersuese, komunikim - shperndarjen e rezultateve e duke u rikthyer
srish n monitorimin e progresit. N kt grup t Standardeve t Performancs
nnrenditen 40 standarde t implementimit, (nga kto 24 u adresohen shrbimeve t
siguris dhe 16 u korrespondojn shrbimeve kshillimore).

III. STANDARTET E IMPLEMENTIMIT jan gjithsej 55 dhe futen n xhepat e dy
grupimeve t siprprmendura, atyre atributive dhe performancs, ngaq ato hasen si
lloj specifike angazhimesh. Kto standarte u prgjigjen sherbimeve te sigurise (pr
lehtsi dallohen t koduara dhe t ndjekura simbolikisht nga germa A), dhe
shrbimeve kshillimore (t koduara dhe vijuara nga germa C).

Nxjerrja, zhvillimi dhe modifikimi i Standarteve sht nj proces i gjat e i
vazhdueshm.Kodi i Etiks sht dokumenti i par q pa dritn e aprovimit n vitin 1968,
kurse Standardet jan miratuar pr her t par nga Instituti i Auditve t Brendshm (IIA) n
qershor 1978. Prpara se kto standarde t lshoheshin, shpallje apo deklarime pjesore mjaft
autoritare ishin aprovuar e publikuar mbi prgjegjsit e audituesve q n vitin 1941, me
rishikimet pjesore, derisa u rishikuan n mnyr substanciale n vitin 1981.
T permiresuara e n form komplete si korniz apo Kuadr i Praktikave Profesionale,
ato u emetuan gjat vitit 2000. Studimet pr Kornizat profesionale iu besuan nj universiteti
australian, i cili ftoi 800 auditues nga e gjith bota pr prgatitjen e tyre.Vetm pas 90 ditsh
diskutime n kuader t Forumit Global, ato iu paraqitn Bordit t Standarteve pr miratim. S
bashku me kshillat praktike, q bejne interpretime te hollsishme dhe japin konsiderata e
sygjerime komplementare rreth do standarti, standartet krijojn themelin e organizimit t
auditimit dhe shtratin metodologjik t realizimit t angazhimeve profesionale.
Standardet e auditimit, pavarsisht se cili organ i ka miratuar, jan nj trup i gjall.
Ata jan shqyrtuar pothuajse n mnyr t vazhdueshme e t prsritur, duke reflektuar e
marr n konsiderat praktikat e reja pozitive, problemet e dala n prditshmrin dhe
aplikimin e tyre, nevojn e korrigjimit t akteve dhe rregullave q krijojn shmangie e
dmtime t entiteteve publike e private, ose praktikat q mund t shpiejn n cnimin dhe
rrnimin e besimit tek shrbimi i auditimit. Prandaj, ata jan publikuar n nj baz pothuajse
vjetore dhe n mnyr periodike t gjitha standardet jan shqyrtuar dhe ndryshuar. Bordet e
standardeve publikojn planin e aktiviteteve pr rishikimin dhe ndryshimin e standardeve
ekzistuese, duke lejuar organizatat antare, antart e tyre, dhe publikun n prgjithsi pr t
ndikuar n proceset e ndryshimit t standardeve profesionale.

50

Standardet aktualizohen n akord me progresin profesional. Procesi i Kornizs s
Praktikave Profesionale Ndrkombtare krkon q t gjitha udhzimet t rishikohen t paktn
nj her do tre vjet. Ndryshimet e vazhdueshme jan nj komponent ky i zhvillimit t
vazhdueshm t ksaj kornize. Bordi i standardeve t IIA ka kryer gjat vitit 2010 nj
shqyrtim gjithprfshirs t standardeve, duke ekspozuar publikisht ndryshimet gjat
periudhs 15 shkurt deri m 14 maj 2010. Pas grumbullimit dhe shqyrtimit me kujdes t 1350
opinioneve dhe komenteve t marra nga individ dhe 29 organizata profesionale mbi
ndryshimet e propozuara rreth draftit t ekspozuar n 90 dit, n mbledhjen e qershorit 2010,
Komiteti i Etiks rishqyrtoi standardet prfundimtare, pr t garantuar konsistencn e tyre me
Kodin Etik. Standartet e reja u publikuan m 19 tetor 2010. Kjo paket standardesh do t jet
n fuqi nga 1 janari 2011.
Kto rishikime e ndryshime t fundit t pakets s standarteve rrokin 26 prmirsime,
konkretisht:
3 standarde t reja: [Standardi 2450, 2070 dhe 2010A2].
15 ndryshime n standardet ekzistuese;
2 fshirje (heqje) nga standardet e mparshme; [Standardi 2130 A2 q sht
shkrir me standardet 2120 A1 dhe 2130 A1; Standardi 2130 A3 q sht
riformuluar me standardet 2120 A1 dhe 2130 A1].
6 ndryshime/ prmirsime n fjalorin e termave [rishikimi i prkufizimeve rreth
termave vler e shtuar, shefi ekzekutiv i auditimit, pavarsia, mjedisi i
kontrollit, administrimi (menaxhimi) i teknologjis s informacionit, dhe
objektiviteti].

Standartet e Auditimit t Brendshm n Shqipri: pr her t par auditimi i
brendshm publik n Shqipri u orientua drejt Standarteve Ndrkombtare t Auditimit n
vitin 2003 M konkretisht:
1. Neni 4 i ligjit nr. 9009, dat 13.02.2003 vendosi detyrimin q autoritetet e fushs t
przgjedhnin dhe zbatonin nj kuadr standardesh. Kjo dispozit prcaktonte shprehimisht se
veprimtaria e auditimit t brendshm n sektorin publik mbshtetet kryesisht n standardet
ndrkombtare t auditimit, si edhe n udhzimet e nxjerra n zbatim t tyre, t miratuara nga
Ministri i Financave me propozimin e Drejtorit t Prgjithshm, i cili vepron sipas
prcaktimeve t bra n nenin 10 t ktij ligji. Ministri i Financave, me propozimin e Drejtorit
t Prgjithshm do t zgjedh nj prej standardeve t ktyre organizmave: Standardeve
Ndrkombtare t Auditimit (ISA), Organizats Ndrkombtare t Kontabilistve (IFAC),
Organizats s Institucioneve t Larta t Auditimit (INTOSAI), standardet pr praktikat
profesionale t auditimit t brendshm, t nxjerra nga Instituti i Audituesve t Brendshm
(IIA). Ministri i Financave me Urdhrin nr. 1714, dat 01.03.2004 przgjodhi si standarde
baz t puns s auditimit t brendshm publik standardet e IIA Florida/ SHBA.
2. Me prmirsimet e mvonshme, neni 6 i ligjit nr. 9720, dat 23.04.2007 Pr
auditimin e brendshm t sektorit publik nominoi se veprimtaria e auditimit t brendshm
n sektorin publik bazohet n kt ligj, n standardet ndrkombtare t auditimit t
brendshm, t pranuara pr tu zbatuar n Republikn e Shqipris. Ministri i Financave, me
propozimin e Komitetit t Auditimit t Brendshm, shpall standardet e auditimit t
brendshm. Kto standarde jan inkuadruar n Manualin e ri t Auditimit t Brendshm
Publik, t miratuar nga Ministri i Financave me urdhrin nr. 69, date 29.09.2010.

51

Shtjellim i hollsishm i Standardeve Ndrkombtare Pr Praktikn Profesionale t
Auditimit t Brendshm (SNPPAB).
Aktivitetet e auditimit t brendshm kryhen n ambiente t ndryshme ligjore dhe kulturore; n
kuadr t organizatave q ndryshojn nga qllimi, madhsia, kompleksiteti dhe struktura; dhe
nga persona brenda apo jasht njsis. Derisa ndryshimet mund t ndikojn n praktikn e
auditimit t brendshm n do ambient, prputhja me Standardet ndrkombtare pr Praktikn
Profesionale t Auditimit t Brendshm sht me rndsi thelbsore nse duhet t prmbushen
prgjegjsit e audituesve t brendshm. Nse audituesve t brendshm u ndalohet me ligj q
t jen n prputhje me pjes t caktuara t standardeve, ata duhet t jen n prputhje me t
gjitha pjest e tjera t standardeve dhe t zbulojn gjrat e duhura.
o Shrbimet e siguris prfshijn vlersimin objektiv t Audituesit t Brendshm
pr evidencat, pr t dhn nj mendim apo konkluzion t pavarur n lidhje me nj proces,
sistem apo ndonj shtje tjetr n fjal. Natyra dhe objekti i angazhimit t siguris
prcaktohen nga Audituesi i Brendshm. N prgjithsi n shrbimet e siguris jan tre pal t
prfshira (1) personi apo grupi i kyur drejtprsdrejti n proces, sistem apo ndonj shtje
tjetr n fjal pronari i procesit; (2) personi ose grupi i cili e bn vlersimin audituesi i
brendshm, dhe (3) personi ose grupi i cili e prdor vlersimin - prdoruesi.
o Shrbimet e konsulencs pr nga natyra jan kshilluese, dhe n prgjithsi
kryhen me krkesn e veant t ndonj klienti t angazhuar. Natyra dhe objekti i angazhimit
t konsulencs prcaktohen me nj marrveshje me klientin e angazhuar. Shrbimet e
konsulencs zakonisht prfshijn tre pal (1) personin ose grupin i cili ofron kshilla
audituesi i brendshm, dhe (2) personin ose grupin i cili krkon dhe pranon kshilla klientin
e angazhuar. Kur kryen shrbime t konsulencs Audituesi i Brendshm duhet t ruaj
objektivitetin dhe t mos marr prgjegjsin e menaxhimit.
Qllimi i Standardeve sht:
1. T shpjegohen parimet themelore t cilat paraqesin praktikn e auditimit t
brendshm ashtu si duhet t jet.
2. T sigurohet nj kuadr pr kryerjen dhe promovimin e aktiviteteve t auditimit t
brendshm t nj rangu t gjer q shtojn vlern.
3. T krijohen bazat pr vlersimin e performancs s auditimit t brendshm.
4. Kujdesi pr proceset dhe operacionet e prmirsuara organizative.

KUADRI PER
PRAKTIKAT
PROFESIONALE
N/K
TEAUDITIMITTE
BRENDSHEM

PRKUFIZIMI I
AUDITIMITTE
BRENDSHEM

STANDARDET

KODI ETIK

UDHEZUESIT
ETJ ER

52

Standardet jan pjes e Kuadrit (ose Kornizs) t Praktikave Profesionale. Kuadri i Praktikave
Profesionale prfshin Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks, Standardet, dhe
udhzuesit e tjer. Udhzuesi n lidhje me mnyrn se si mund t aplikohen standardet sht
prfshir n Kshilluesit e Praktikave q jan nxjerr nga Komiteti pr shtje Profesionale.
Standardet shfrytzojn terma t cilave u sht dhn domethnia e veant n Fjalor.

STANDARDET ATRIBUTIVE

1000 Qllimi, Autoriteti, dhe Prgjegjsit
Qllimi, autoriteti, dhe prgjegjsit e aktivitetit t auditimit t brendshm duhet t
prcaktohen formalisht tek karta e auditimit t brendshm, n prputhje me Prkufizimin e
Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks, dhe Standardet. Sh
efi ekzekutiv i auditimit duhet t rishikoj periodikisht kartn e auditimit t brendshm dhe ti
paraqes ato pr miratim tek menaxhimi i lart dhe bordi.
Interpretimi:
Karta e Auditimit t Brendshm sht nj dokument zyrtar q prcakton qllimin,
autoritetin dhe prgjegjsin e aktivitetit t auditimit t brendshm. Karta e auditimit t
brendshm prcakton pozicionin e aktivitetit t auditimit t brendshm brenda organizats,
duke prfshir natyrn e marrdhnies funksionale t raportimit t shefit ekzekutiv t
auditimit tek bordi; autorizon qasjen (aksesin) n t dhnat, personelin, dhe pasurit fizike t
rndsishme q lidhen me kryerjen e angazhimeve; dhe prcakton qllimin (fushveprimin) e
aktiviteteve t auditimit t brendshm. Miratimi prfundimtar i Karts s Auditimit t
Brendshm kryhet nga Bordi.

1000.A1 Natyra e shrbimeve t siguris q i ofrohen njsis duhet t prcaktohet
tek karta e auditimit t brendshm. Nse siguria duhet tù jepet palve jasht njsis,
natyra e ktyre sigurimeve po ashtu duhet t prkufizohet tek karta e auditimit t
brendshm.

1000.C1 Natyra e shrbimeve t konsulencs duhet t prcaktohet tek karta e
auditimit t brendshm.
1010 Njohja e Prkufizimit t Auditimit t Brendshm, Kodit t Etiks, dhe
Standardeve tek Karta e Auditimit t Brendshm.
Natyra detyruese e Prkufizimit t Auditimit t Brendshm, Kodit t Etiks, dhe Standardeve
duhet t njihet tek Karta e Auditimit t Brendshm. Shefi ekzekutiv i auditimit duhet te
diskutoj pr Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks dhe Standardet me
menaxhimin e lart dhe bordin.

1100 Pavarsia dhe Objektiviteti
Aktiviteti i auditimit te brendshm duhet t jet i pavarur, dhe audituesit e brendshm duhet t
jen objektiv / t paanshm n kryerjen e puns s tyre.
Interpretimi:
Pavarsia sht liria nga kushtet q krcnojn aftsin e aktivitetit t auditimit t
brendshm ose shefin ekzekutiv t auditimit t brendshm pr t prmbushur prgjegjsit n
mnyr t paanshme. Pr t arritur shkalln e nevojshme t pavarsis n prmbushjen e
prgjegjsive t aktivitetit t auditimit t brendshm, shefi ekzekutiv i auditimit ka akses t

53

drejtprdrejt dhe t pakufizuar tek menaxhimi i lart dhe bordi. Kjo mund t arrihet prmes
nj marrdhnie t dyfisht t raportimit. Krcnimet e pavarsis duhet t menaxhohen
personalisht nga audituesi, n nivel funksional, t angazhimit dhe organizativ.
Objektiviteti sht nj qndrim i paanshm mental (logjik), q lejon auditt e
brendshm pr t kryer angazhimet n mnyr t till, q ata t besojn n produktin e puns
s tyre dhe se nuk jan br kompromise me cilsin. Objektiviteti krkon q audituest e
brendshm mos e nnshtrojn gjykimin e tyre mbi shtjet e auditimit tek t tjert. Krcnimet
e objektivitetit duhet t menaxhohen nga audituesi individualisht, n nivelet funksional dhe
organizativ t angazhimit,.

1110 Pavarsia Organizative
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t raportoj tek nj nivel n kuadr t njsis q i mundson
aktivitetit t auditimit t brendshm t prmbush prgjegjsit e veta. Shefi ekzekutiv i
auditimit duhet ti konfirmoj bordit, t paktn nj her n vit, pavarsin organizative t
aktivitetit t auditimit t brendshm.
Interpretimi:
Pavarsia organizative sht arritur n mnyr efektive kur shefi ekzekutiv i
auditimit raporton funksionalisht tek bordi. Shembuj t raportimeve funksionale te bordi, q
prfshijn bordin:
-

Miratimi i karts s auditimit t brendshm;
-

Miratimi i planit t auditimit t brendshm t bazuar n rreziqet.
-

Marrja e komunikimeve nga ana e shefit ekzekutiv t auditimit mbi performancn e
veprimtaris s auditimit t brendshm, n lidhje me ecurin e planit t saj dhe
shtje t tjera;
-

Miratimi i vendimeve n lidhje me emrimin dhe shkarkimin e shefit ekzekutiv t
auditimit dhe,
-

Brja e hetimeve t duhura, t krkuara nga menaxhimi dhe drejtori ekzekutiv i
auditimit pr t prcaktuar nse ka fusha t paprshtatshme ose burime t kufizuara.

1110.A1 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t jet i lir nga ndrhyrjet kur
bhet prcaktimi i objektit t auditimit t brendshm, kur kryhet puna, dhe kur
komunikohen rezultatet.

1111 Ndrveprimi i Drejtprdrejt me Bordin
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t komunikoj dhe ndrveproj drejtprdrejt me bordin.

1120 Objektiviteti Individual
Audituesit e brendshm duhet t mbajn qndrim t paanshm, dhe duhet tì shmangen
konfliktit t interesit.
Interpretimi:
Konflikti i interesave sht nj situat n t ciln nj audit i brendshm, q sht n nj
pozicion besimi, ka nj konkurrenc me interesat profesionale ose personale. Interesat e tilla
konkurruese mund t bjn t vshtir prmbushjen e detyrave t paanshme t tij ose t saj.
Konflikti i interesave ekziston edhe nse nuk kan rezultatuar veprime joetike e t pahijshme.
Konflikti i interesave mund t krijoj nj pamje t paprshtatshme, q mund t minoj
besimin te auditi i brendshm, aktiviteti i auditimit t brendshm, dhe tek profesioni. Nj
konflikt interesash mund t pengoj ose dmtoj aftsin e individit pr t kryer objektivisht
detyrat dhe prgjegjsit e tij.

1130 Dmtimi i pavarsis ose objektivitetit

54

Nse pavarsia ose objektiviteti dmtohet ose duket se sht dmtuar, detajet e dmtimit duhet
tù bhen t njohura apo tù zbulohen palve prkatse. Natyra e zbulimit do t vart nga
dmtimi.
Interpretimi:
Dmtimet e pavarsis organizative dhe objektivitetit individual mund t prfshijn,
por nuk kufizohen, n konfliktet personale t interesit, kufizimet e fushveprimit, kufizimet n
qasjen mbi t dhnat, personelin dhe pronat, dhe burimet e kufizuara, t tilla si financimi.
Prcaktimi i pjesve t prshtatshme pr t cilat detajet e nj dmtimi t pavarsis apo
objektivitetit duhet t shpalosen, jan n varsi nga pritjet e veprimtaris s auditimit t
brendshm dhe prgjegjsit e shefit ekzekutiv t auditimit para menaxhimit t lart dhe
bordit, si prshkruhet n kartn e auditimit t brendshm.

1130.A1 Audituesit e brendshm duhet t prmbahen pr vlersimin e operacioneve
specifike pr t cilat ata m par kan qen prgjegjs. Objektiviteti konsiderohet si i
dmtuar nse nj auditues i brendshm ofron shrbime t siguris pr nj aktivitet, pr
t cilin audituesi i brendshm ka pasur prgjegjsi gjat vitit t kaluar.

1130.A2 Angazhimet e siguris pr funksionet mbi t cilat shefi ekzekutiv i
auditimit ka prgjegjsi duhet t mbikqyren nga nj pal jasht aktivitetit t auditimit
t brendshm.

1130.C1 Audituesit e brendshm mund t ofrojn shrbime konsulence n lidhje me
operacionet pr t cilat ata kan pasur prgjegjsi paraprake.

1130.C2 Nse audituesit e brendshm kan dmtime potenciale t pavarsis ose
objektivitetit q ka t bj me shrbimet e propozuara t konsulencs, kjo duhet tì
bhet e ditur klientit t angazhimit prpara se t pranohet angazhimi.
1200 Zotsia dhe Kujdesi i Duhur Profesional.
Angazhimet duhet t kryhen me zotsin dhe me kujdesin e duhur profesional.

1210 Zotsia (Mjeshtria).
Audituesit e brendshm duhet t zotrojn njohuri, aftsi dhe kompetenca t tjera t
nevojshme pr t prmbushur prgjegjsit e tyre individuale. Aktiviteti i auditimit t
brendshm si trsi duhet t zotroj ose fitoj njohurit, aftsit dhe kompetencat e
nevojshme pr prmbushjen e prgjegjsive t veta.
Interpretimi:
Njohurit, aftsit dhe kompetencat e tjera jan nj term i prbashkt q i referohet
aftsive profesionale t krkuara pr auditt e brendshm pr t kryer n mnyr efektive
prgjegjsit e tyre profesionale. Auditt e brendshm jan t inkurajuar t demonstrojn
aftsit e tyre me marrjen e certifikatave dhe kualifikimeve t duhura, t tilla si Audit i
Brendshm i Certifikuar dhe emrtime t tjera t ofruara nga Instituti i Audituesve t
Brendshm dhe organizatat e tjera prkatse profesionale.

1210.A1 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t marr kshilla dhe ndihm kompetente
nse personeli i auditimit t brendshm nuk ka njohuri, aftsi, apo kompetenca t tjera
pr kryerjen e tr angazhimit apo nj pjese t tij.

1210.A2 Audituesi i brendshm duhet t ket njohuri t mjaftueshme pr vlersimin
e rreziqeve t mashtrimit, dhe mnyrn me t ciln ato jan menaxhuar nga organizata,

55

por nuk pritet q ai t ket ekspertizn e nj personi q prgjegjsi primare ka zbulimin
dhe hetimin e mashtrimit.

1210.A3 Auditt e brendshm duhet t ken njohuri t mjaftueshme mbi rreziqet
kryesore t teknologjis s informacionit, t kontrollit dhe teknikat e auditivit, bazuar
n teknologjin e disponueshme pr kryerjen e puns s tyre t caktuar. Megjithat, jo
t gjith audituest e brendshm pritet q t ken ekspertizn e nj audituesi t
brendshm prgjegjsi kryesore e t cilit sht auditimi i teknologjis s informacionit.

1210.C1 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t refuzoj angazhimin e konsulencs ose
t marr kshilla dhe ndihm nse audituesve t brendshm u mungojn njohurit,
aftsit apo kompetencat e tjera t nevojshme pr kryerjen e t gjith ose nj pjese t
angazhimit.

1220 Kujdesi i Duhur Profesional
Audituesit e brendshm duhet t aplikojn kujdesin dhe aftsin e pritshme t nj audituesi t
brendshm kompetent e me maturi t arsyeshme. Kujdesi i duhur profesional nuk nnkupton
pagabueshmri.

1220.A1 Audituesi i brendshm duhet t ushtroj kujdesin e duhur profesional duke
marr n konsiderat:
- Shkalln e puns s nevojshme pr arritjen e objektivave t angazhimit.
- Kompleksitetin relativ, materialitetin, ose rndsin e shtjeve pr t cilat
aplikohen procedur at e siguris.
- Prshtatshmrin dhe efektivitetin e proceseve t menaxhimit t riskut
kontrollit dhe qeverisjes.
- Probabilitetin pr gabime t rndsishme, parregullsi, apo mosprputhje; dhe
- Koston e siguris n lidhje me prfitimet e mundshme.

1220.A2 N ushtrimin e kujdesit t duhur profesional audituesi i brendshm duhet t
konsiderojn prdorimin e teknologjis n auditim dhe teknikat e tjera t analizs s t
t dhnave.

1220.A3 Audituesi i brendshm duhet t jet vigjilent ndaj risqeve t rndsishme
(domethnse) t cilat mund t ndikojn objektivat, operacionet apo burimet.
Megjithat, vetm procedurat e siguris, edhe ather kur kryhen me kujdesin e duhur
profesional, nuk garantojn se t gjitha risqet rndsishme do t identifikohen.

1220.C1 Audituesi i brendshm duhet t ushtroj kujdes t duhur profesional gjat
angazhimit t konsulencs duke marr n konsiderim:
- Nevojat dhe pritshmrit e klientve, prfshir natyrn, kohn dhe
komunikimin e rezultateve t angazhimit;
- Kompleksitetin relativ dhe shkalln e puns s nevojshme pr arritjen e
objektivave t angazhimit; dhe
- Koston e angazhimit t konsulencs n raport me prfitimet e mundshme.


56

1230 Zhvillimi i vazhdueshm profesional
Audituesit e brendshm duhet t rrisin njohurit, aftsit dhe kompetencat e tjera t tyre
prmes zhvillimit t vazhdueshm profesional.

1300 Sigurimi i Cilsis dhe Programi i Prmirsimit
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t zhvilloj dhe mirmbaj sigurimin e cilsis dhe
programin e prmirsimit t cilt mbulojn t gjitha aspektet e aktivitetit t auditimit t
brendshm.
Interpretimi:
Nj program prmirsimi dhe i sigurimit t cilsis hartohet pr t mundsuar nj
vlersim t konformitetit (prputhjes) s aktivitetit t auditimit t brendshm me Prkufizimin
e Auditimin t Brendshm dhe Standardet dhe nj vlersim nse auditt e brendshm zbatojn
Kodin e Etiks. Programi gjithashtu vlerson efikasitetin dhe efektivitetin e veprimtaris s
auditimit t brendshm dhe identifikon mundsit pr prmirsim.

1310 Krkesat e Sigurimit t Cilsis dhe Programet e Prmirsimit
Sigurimi i cilsis dhe programet e prmirsimit duhet t prfshijn t dy vlersimet t
brendshme dhe t jashtme.

1311 Vlersimet e Brendshme
Vlersimet e Brendshme duhet t prfshijn:
- Monitorimin e vazhdueshm t performancs s aktivitetit t auditimit t brendshm;
dhe
- Rishikimet periodike t cilat kryhen prmes nj vet-vlersimi apo prmes personave t
tjer brenda njsis, me njohuri t mjaftueshme mbi praktikat e auditimit t
brendshm.
Interpretimi:
Monitorimi i vazhdueshm sht nj pjes integrale e mbikqyrjes shqyrtimit, dhe
matjes s prditshme t aktivitetit t auditimit t brendshm. Monitorimi i vazhdueshm
sht i prfshir n politikat dhe praktikat rutin q prdoren pr t menaxhuar aktivitetin e
auditimit t brendshm dhe prdor proceset, mjetet, dhe informacione q konsiderohen t
nevojshme pr t vlersuar prputhjen me Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e
Etiks, dhe Standardet.
Rishikimet periodike jan vlersime t kryera pr t vlersuar prputhjen me
Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks, dhe Standardet.
Njohuria e mjaftueshme e praktikave t auditimit t brendshm krkon t paktn
kuptimin e t gjitha elementeve t Kuadrit t Praktikave Profesionale Ndrkombtare.

1312 Vlersimet e Jashtme
Vlersimet e jashtme duhet t kryhen t paktn nj her n pes vjet nga nj rishikues i
kualifikuar dhe i pavarur, ose nga nj grup rishikuesish jasht organizats. Shefi ekzekutiv i
auditimit duhet t diskutoj me bordin:
o Nevojn pr vlersime t jashtme m t shpeshta; dhe
o Kualifikimet dhe pavarsin e rishikuesve t jashtm apo grupeve t rishikimit,
duke prfshir konfliktin potencial t interesit.
Interpretimi:
Nj rishikues i kualifikuar ose nj ekip rishikimi demonstrojn kompetenc n dy
zona: n praktikn profesionale t auditimit t brendshm dhe n procesin e vlersimit t

57

jashtm. Kompetenca mund t demonstrohet prmes grshetimit t eksperiencs (prvojs)
dhe t msuarit teorik. Prvoja e fituar n organizata t ngjashme nga madhsia,
kompleksiteti, sektort ose industria, dhe shtjet teknike jan m t vlefshme se prvojat m
pak t rndsishme. N rastin e nj ekipi vlersues, jo t gjith antart e ekipit nevojitet t
ken t gjitha kompetencat; por sht ekipi si nj i tr q duhet t jet i kualifikuar. Shefi
ekzekutiv i auditimit prdor gjykimin profesional kur vlerson nse nj rishikues apo nj ekip
rishikimi demonstrojn kompetenc t mjaftueshme pr t qen t kualifikuar.
Rishikues ose grup rishikimi i pavarur do t thot t mos kesh konflikt real interesash ose nj
konflikt n dukje dhe t mos jesh pjes apo nn kontrollin e organizats, t cils i prket
aktiviteti i auditimit t brendshm

1320 Raportimi pr Sigurimin e Cilsis dhe Programin e Prmirsimit
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t komunikoj rezultatet e sigurimit t cilsis dhe
programit t prmirsimit tek menaxhimi i lart dhe tek bordi.
Interpretimi:
Forma, prmbajtja, dhe frekuenca (denduria) e komunikimit t rezultateve t sigurimit
t cilsis dhe programit t prmirsimit caktohet prmes diskutimeve me drejtuesit e lart
dhe me bordin dhe konsiderohet prgjegjsi e aktivitetit t auditimit t brendshm dhe e shefit
ekzekutiv t auditivit, si e prmban karta e auditimit t brendshm. Pr t demonstruar
pajtueshmrin (prputhjen) me Prkufizimin e auditimin e brendshm, Kodin e Etiks, dhe
Standardet, rezultatet e vlersimeve periodike t jashtme dhe t brendshme jan komunikuar si
t tilla pas prfundimit t vlersimeve dhe rezultatet e monitorimit t vazhdueshm jan
komunikuar t paktn do vit. Rezultatet prfshijn vlersimet e rishikuesve ose t ekipeve t
rishikimit n respektimin e shkalls s prputhjes (pajtueshmris).

1321 Prdorimi i "Jan kryer n prputhje me Standardet Ndrkombtare pr
Praktikat Profesionale t Auditimit t Brendshm"
Shefi ekzekutiv i auditimit mund t deklaroj se aktiviteti i auditimit t brendshm sht n
prputhje me Standardet Ndrkombtare pr Praktikat Profesionale t Auditimit t Brendshm
vetm nse rezultatet e sigurimit t cilsis dhe programit t prmirsimit e mbshtesin kt
deklarat.
Interpretimi:
Aktiviteti i auditimit t brendshm sht n prputhje me standardet, kur ai arrin
rezultatet e prshkruara n Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks dhe
Standardet. Rezultatet e sigurimit t cilsis dhe programit t prmirsimit, prfshijn
rezultatet e dy vlersimeve: t brendshme dhe t jashtme. T gjitha aktivitetet e auditimit t
brendshm duhet t jen rezultat i vlersimeve t brendshme. Aktivitetet e auditimit t
brendshm n ekzistenc, t paktn nj her n pes vjet duhet t ken rezultatet e
vlersimeve t jashtme.

1322 Njoftimi (shpalosja) pr Mosprputhjet
Kur mosprputhja me Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks, apo Standardet
ndikon n objektin apo funksionimin e prgjithshm t aktivitetit t auditimit t brendshm,
shefi ekzekutiv i auditimit duhet t shpalos (zbuloj) mosprputhjen dhe ndikimin e saj tek
menaxhimi i lart dhe bordi.

STANDARDET E PERFORMANCS

2000 Menaxhimi i aktivitetit t auditimit t brendshm.

58

Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t menaxhoj aktivitetin e auditimit t brendshm n
mnyr efektive pr t siguruar shtimin e vlers s organizats.
Interpretimi:
Aktiviteti i auditimit t brendshm sht menaxhuar n mnyr efektive kur:
- Rezultatet e puns s aktivitetit t auditimit t brendshm arrijn qllimet dhe
prgjegjsit e prfshira n kartn auditimit t brendshm;
- Aktiviteti i auditimit t brendshm sht n prputhje me prkufizimin e auditimin e
brendshm dhe standardet; dhe
- Individt q jan pjes e aktivitetit t auditimit t brendshm demonstrojn prputhje
me Kodin e Etiks dhe Standardet.
Aktiviteti i auditimit t brendshm shton vlern e organizats (dhe palve t interesuara t
saj), kur ai jep siguri objektive dhe t rndsishme, dhe kontribuon n efektivitetin dhe
efikasitetin e qeverisjes, menaxhimin e rrezikut, dhe proceset e kontrollit.
2010 Planifikimi
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t prpiloj plane t bazuara n risk pr t prcaktuar
prioritetet e aktivitetit t auditimit t brendshm, n prputhje me qllimet e organizats.
Interpretimi:
Shefi ekzekutiv i auditimit sht prgjegjs pr zhvillimin e nj plani t bazuar n
rrisqet (rreziqet). Shefi ekzekutiv i auditimit t marr parasysh kuadrin e rrisqeve n
menaxhimin e organizats, duke prfshir nivelet e rreziqeve t vendosur nga menaxhimi pr
aktivitetet t ndryshme ose pjes t organizats. Nse ky kuadr nuk ekziston, shefi ekzekutiv
i auditimit prdor gjykimin e tij / saj mbi rreziqet pas konsultimeve me drejtuesit e lart dhe
bordin.

2010.A1 Plani i aktivitetit t angazhimit t auditimit t brendshm duhet t bazohet
n vlersimin e risqeve t dokumentuara, q bhet t paktn nj her n vit.
Informacionet e menaxhimit t lart dhe bordit duhet t merren n konsiderat n kt
proces.

2010.A2 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t identifikoj dhe t marr parasysh
pritjet e menaxhimit t lart, t bordit, dhe aktorve tjer t interesuar pr opinionet e
auditimit t brendshm dhe konkluzionet e tjera.

2010.C1 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t marr n konsiderat pranimin e
angazhimeve t propozuara t konsulencs n baz t mundsis s angazhimit q t
prmirsoj menaxhimin e riskut, t shtoj vlern, dhe t prmirsoj operacionet e
organizats. Kto angazhime q jan pranuar duhet t prfshihen n plan.
2020 Komunikimi dhe Miratimi
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t komunikoj planet e aktivitetit t auditimit t brendshm
dhe krkesat pr burime, prfshir ndryshimet e rndsishme t prkohshme, tek menaxhimi i
lart dhe tek bordi pr rishikim dhe aprovim. Shefi ekzekutiv i auditimit duhet po ashtu t
komunikoj ndikimin e kufizimeve t burimeve.
2030 Menaxhimi i Burimeve
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t siguroj se burimet e auditimit t brendshm jan t
prshtatshme, t mjaftueshme, dhe t shprndara n mnyr efektive pr t arritur planin e
aprovuar.

59

Interpretimi:
Referime t prshtatshme mbi kombinimin e njohurive, aftsive dhe kompetencave t
tjera nevojiten pr realizimin e planeve. Mjaftueshmria i referohet sasis s burimeve t
nevojshme pr t prmbushur planin. Burimet jan shprndar n mnyr efektive kur ato jan
prdorur n nj mnyr q optimizon realizimin e planit.

2040 Politikat dhe Procedurat
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t themeloj politika dhe procedura q udhzojn aktivitetin
e auditimit t brendshm.
Interpretimi:
Forma dhe prmbajtja e politikave dhe procedurave jan t varura nga madhsia dhe
struktura e veprimtaris s auditimit t brendshm dhe kompleksiteti i puns s tij.

2050 Koordinimi
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t ndaj informacione dhe t koordinoj aktivitetet me
ofruesit e tjer t brendshm dhe t jashtm t shrbimeve prkatse t siguris dhe t
konsulencs pr t siguruar prfshirjen e duhur dhe pr t minimizuar dyfishimin (dublimin) e
prpjekjeve.

2060 Raportimi tek Menaxhimi i lart dhe tek Bordi
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t raportoj n mnyr periodike te bordi dhe te menaxhimi i
lart n lidhje me qllimin, autoritetin, prgjegjsin, dhe kryerjen e aktivitetit t auditimit t
brendshm n relacion me planin e tij. Raportimi duhet po ashtu t prfshij ekspozimet e
rndsishme ndaj riskut dhe shtjet e kontrollit, duke prfshir rreziqet e mashtrimit, shtjet
e qeverisjes, dhe shtjet e tjera t nevojshme apo t krkuara nga bordi dhe menaxhimi i
lart.
Interpretimi:
Shpeshtsia dhe prmbajtja e raportimit prcaktohen n diskutim me drejtuesit e lart
dhe bordin dhe varet nga rndsia e informacionit q do t komunikohet dhe urgjenca e
veprimeve q merren nga menaxhmenti i lart ose bordi.

2070Siguruesi i shrbimit t jashtm dhe prgjegjsia organizative pr Auditimin e
Brendshm
Kur nj ofrues i shrbimit t jashtm shrben si aktivitet i auditimit t brendshm, ofruesi
duhet t jet i vetdijshm se organizata ka prgjegjsin pr mbajtjen e nj veprimtarie
efektive t auditimit t brendshm.
Interpretimi:
Kjo prgjegjsi sht demonstruar prmes sigurimit t cilsis dhe programit t
prmirsimit, t cilat vlersojn prputhjen me Prkufizimin e auditimin e brendshm, Kodin
e Etiks dhe Standardet.

2100 Natyra e Puns

60

Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj dhe kontribuoj n prmirsimin e
proceseve t menaxhimit t rrezikut, kontrollit dhe qeverisjes duke prdorur metoda
sistematike dhe t disiplinuara.

2110 Qeverisja
Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj dhe t bj rekomandimet e duhura pr
prmirsimin e procesit t qeverisjes n realizimin e objektivave t saj t mposhtme:
- Promovimi (nxitja) i etiks dhe i vlerave t prshtatshme brenda organizats;
- Sigurimi i menaxhimit efektiv t performancs organizative dhe t llogaridhnies.
- Komunikimi i informacionit mbi rreziqet dhe kontrollin pr zonat e prshtatshme
t organizats, dhe
- Koordinimi i aktiviteteve t komunikimit dhe informacionit midis bordit, auditve
t jashtm dhe t brendshm dhe menaxhimit.

2110.A1 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersojn hartimin, zbatimin,
dhe efektivitetin e etiks organizative n lidhje me objektivat, programet dhe
aktivitetet.

2110.A2 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj nse qeverisja e
teknologjis s informacionit mbshtet strategjit dhe objektivat e organizats.

2120 Menaxhimi i Rrezikut
Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj efektivitetin dhe t kontribuoj n
prmirsimin e proceseve t menaxhimit t riskut.

Interpretimi:
Prcaktimi nse proceset e menaxhimit t rrezikut jan efektive, sht nj gjykim q rezulton
nga vlersimi i auditimit t brendshm q:
- objektivat organizative mbshteten dhe lidhen me misionin e organizats;
- rreziqet m t rndsishme jan identifikuar dhe vlersuar;
- reagimet (prgjigjet) e duhura jan zgjedhur pr rreziqet e organizats dhe
- informata relevante mbi rreziqet jan kapur dhe komunikuar n kohn e duhur n
gjith organizatn, duke ia br t mundura personelit, menaxhimit dhe bordit pr t
kryer prgjegjsit e tyre.

Aktiviteti i auditimit t brendshm mund t mbledh informacione pr t mbshtetur kt
vlersim gjat angazhimeve t shumta. Rezultatet e ktyre angazhimeve, kur shikohen s
bashku, japin nj kuptim mbi proceset e menaxhimit t rreziqeve n organizat dhe
efektivitetin e tyre.

Proceset e menaxhimit t rrezikut jan monitoruar nprmjet menaxhimit t vazhdueshm t
aktiviteteve, vlersimeve t veanta, ose t dyja.

2120.A1 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj ekspozimin ndaj
riskut i cili ka t bj me qeverisjen e organizats, operacionet, dhe sistemet
informative n lidhje me:
Besueshmrin dhe integritetin e informacioneve financiare dhe operacionale.
Efektivitetin dhe eficencn e operacioneve dhe programeve.
Ruajtjen e aseteve; dhe
Prputhjen me ligjet, rregulloret, politikat, procedurat dhe kontratat.

61

2120.A2 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj mundsin e ndodhjes
s mashtrimit dhe mnyrn se si organizata e menaxhon riskun e mashtrimit.

2120.C1 Gjat angazhimeve t konsulencs, audituesit e brendshm duhet t
adresojn riskun n prputhje me objektivat e angazhimit dhe t jen vigjilent ndaj
ekzistencs s t risqeve t tjera thelbsor.

2120.C2 Audituesit e brendshm duhet t inkorporojn njohurit pr risqet e marra
nga angazhimet e konsulencs n procesin e identifikimit dhe vlersimit t proceseve
t menaxhimit t riskut t organizats.
2120.C3 Gjat ndihmimit t menaxhimit pr ngritjen apo prmirsimin e proceseve
t menaxhimit t riskut, audituesit e brendshm nuk duhet t marrin asnj prgjegjsi
menaxheriale pr menaxhimin faktik t risqeve.
2130 Kontrolli
Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t ndihmoj organizatn n mirmbajtjen e
kontrolleve efektive duke kryer vlersimin e efektivitetit dhe eficencs s tyre dhe duke nxitur
prmirsimin e vazhdueshm.
2130.A1 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t vlersoj ekspozimin ndaj
riskut i cili ka t bj me qeverisjen, operacionet e njsis, dhe sistemet e
informacionit n lidhje me:
Besueshmrin dhe integritetin e informacioneve financiare dhe operacionale.
Efektivitetin dhe eficencn e operacioneve dhe programeve.
Ruajtjen e aseteve; dhe
Prputhjen me ligjet, rregulloret, politikat, procedurat dhe kontratat:
2130.C1 Audituesit e brendshm duhet t inkorporojn njohurin pr kontrollet e
marra nga angazhimet e konsulencs n procesin e vlersimit t proceseve t
kontrolleve t organizats.
2200 Planifikimi i Angazhimit
Audituesit e brendshm duhet t prgatisin dhe t dokumentojn nj plan pr secilin
angazhim, prfshir fushn, objektivat, kohn dhe ndarjet e burimeve.

2201 Konsideratat e Planifikimit
N planifikimin e angazhimit, audituesit e brendshm duhet t marrin n konsiderat:
- Objektivat e aktivitetit q rishikohet dhe mjetet prmes t cilave aktiviteti e kontrollon
performancn e tij;
- Rreziqet m domethnse pr aktivitetin, objektivat, burimet dhe operacionet e tij dhe
mjetet prmes t cilave ndikimi i mundshm i rrezikut mbahet n nj nivel t
pranueshm;
- Prshtatshmrin dhe efektivitetin e menaxhimit t riskut t aktivitetit dhe sistemet e
kontrollit t krahasuara me nj korniz relevante t kontrollit apo nj model; dhe
- Mundsit pr t br prmirsime t rndsishme n sistemet e menaxhimin t riskut
dhe proceseve t kontrollit t aktivitetit.

2201.A1 Kur planifikohet nj angazhim pr palt jasht njsis, audituesit e
brendshm duhet t bjn nj marrveshje me shkrim me ta n lidhje me objektivat,
objektin, prgjegjsit prkatse dhe pritshmri t tjera, prfshir kufizimet n lidhje
me shprndarjen e rezultateve t angazhimit dhe qasjen (eksesin) mbi t dhnat e
angazhimit.


62

2201.C1 Audituesit e brendshm duhet t bjn nj marrveshje me klientt e
angazhimit t konsulencs n lidhje me objektivat, objektin, prgjegjsit prkatse
dhe pritshmrit e klientve. Pr angazhime t rndsishme, kto kuptime duhet t
dokumentohet.
2210 Objektivat e Angazhimit
Objektivat duhet t prcaktohen pr do angazhim.
2210.A1 Audituesit e brendshm duhet t kryejn nj vlersim paraprak pr rreziqet
e lidhura me aktivitetin q sht duke u rishikuar. Objektivat e angazhimit duhet ti
reflektojn rezultatet e ktij vlersimi.

2210.A2 Gjat zhvillimit t objektivave t angazhimit, audituesi i brendshm duhet
t ket parasysh probabilitetin pr gabime, mashtrim, mosprputhje dhe ekspozime t
tjera t rndsishme.

2210.A3 pr vlersimin e kontrolleve nevojiten kritere t prshtatshme. Audituesit e
Brendshm duhet t prcaktojn shtrirjen e kritereve t prshtatshme t vendosura nga
menaxhimi pr t prcaktuar nse objektivat dhe qllimet jan arritur. Nse jan t
prshtatshme, audituesit e brendshm mund ti prdorin kto kritere gjat kryerjes s
vlersimit. Nse nuk jan t prshtatshme, audituesit e brendshm duhet t punojn me
menaxhimin q t zhvillojn kriteret e prshtatshme pr vlersim.

2210.C1 Objektivat e angazhimit t konsulencs duhet t adresojn risqet, kontrollet
dhe proceset e qeverisjes deri n masn e rn dakord me klientin.

2210.C2 Objektivat e angazhimeve t konsulencs duhet t jen n prputhje me
vlerat, strategjit, dhe objektivat e organizats.
2220 Objekti i Angazhimit
Objekti i prcaktuar duhet t jet i mjaftueshm pr t prmbushur objektivat e angazhimit.
2220.A1 - Objekti i angazhimit duhet t prfshij marrjen n konsiderat t sistemeve,
shnimeve, personelit dhe pasurive fizike relevante, prfshir edhe ato q kontrollohen
nga palt e treta.

2220.A2 Nse gjat angazhimit t siguris paraqiten mundsi t rndsishme
konsulence , duhet t arrihet nj marrveshje specifike e shkruar sa i prket
objektivave, objektit, prgjegjsive prkatse dhe pritshmrive t tjera, dhe rezultatet e
angazhimit t konsulencs duhet t komunikohen sipas standardet e konsulencs.

2220.C1 Gjat kryerjes s angazhimeve t konsulencs , audituesit e brendshm
duhet t sigurojn q objekti i angazhimit mjafton pr t adresuar objektivat e rna
dakord. Nse audituesit e brendshm gjat angazhimit, kan rezerva rreth objektit ,
kto duhet t diskutohen me klientin pr t prcaktuar nse duhet t vazhdohet me
angazhimin .

2220.C2 Gjat angazhimeve t konsulencs, auditt e brendshm duhet t adresojn
kontrollet n prputhje me objektivat e angazhimit dhe t jen vigjilent pr shtje t
rndsishme t kontrollit.


63

2230 Shprndarja e Burimeve t Angazhimit
Audituesit e brendshm duhet t prcaktojn burimet e prshtatshme pr arritjen e objektivave
t angazhimit. Caktimi i personelit duhet t bazohet n vlersimin e natyrs dhe kompleksitetit
t do angazhimi, kufizimeve kohore dhe burimeve n dispozicion.
2240 Programi i Puns pr Angazhim
Audituesit e brendshm duhet t zhvillojn programet e puns me t cilat arrihen objektivat e
angazhimit. Kto programe t puns duhet t regjistrohen.

2240.A1 Programet e puns duhet t krijojn procedura pr identifikimin,
analizimin, vlersimin dhe dokumentimin e informacioneve gjat angazhimit.
Programi i puns duhet t aprovohet para se t implementohet, dhe do ndryshim
duhet t aprovohet menjher.

2240.C1 Programet e puns pr angazhimet e konsulencs mund t ndryshojn n
form dhe prmbajtje, n varsi t natyrs s angazhimit.
2300 Kryerja e angazhimit
Audituesit e brendshm duhet t identifikojn, analizojn, vlersojn dhe regjistrojn
informacione t mjaftueshme pr t arritur objektivat e angazhimeve.

2310 Identifikimi i informacioneve
Audituesit e brendshm duhet t identifikojn informacione t mjaftueshme, t besueshme,
relevante dhe t dobishme pr t arritur objektivat e angazhimit.
Interpretimi:
Informacioni i mjaftueshm sht i bazuar n fakte, kompetent, dhe binds n mnyr t
matur, informues pr personat q t arrijn n konkluzione t njjta si auditt. Informacion i
besueshm sht informacioni m i mir i arritshm prmes prdorimit t teknikave t
prshtatshme t angazhimit. Informacioni i prshtatshm mbshtetet n vrejtjet dhe
rekomandimet e angazhimit dhe sht n prputhje me objektivat e angazhimit. Informacionet
e dobishme ndihmojn organizatn n prmbushjen e qllimeve t saj.

2320 Analiza dhe Vlersimi
Audituesit e brendshm duhet ti bazojn konkluzionet dhe rezultatet e angazhimeve n
analizat dhe vlersimet e duhura.

2330 Dokumentimi i informacioneve
Audituesit e brendshm duhet t regjistrojn informacione relevante pr t mbshtetur
konkluzionet dhe rezultatet e angazhimit.

2330.A1 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t kontrolloj aksesin n t dhnat (qasjet)
e angazhimit. Shefi ekzekutiv i auditimit duhet ta marr aprovimin e menaxhimit t
lart dhe/apo kshilltarit ligjor para se t jap kto shnime tek palt e jashtme, sipas
nevojs.

2330.A2 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t prgatis krkesat pr ruajtjen e
shnimeve t angazhimit pavarsisht mjetit ku sht ruajtur do e dhn. Kto krkesa
pr ruajtje duhet t jen n pajtim me udhzimet e organizats dhe ndonj krkes
rregullatore prkatse apo krkesat e tjera.


64

2330.C1 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t prpunoj politikat q qeverisin
kujdesin dhe ruajtjen e shnimeve t angazhimit, si dhe lshimin (nxjerrjen) e tyre
palve t brendshme dhe t jashtme. Kto politika duhet t jen n prputhje me
udhzuesit e njsis, si dhe me krkesat prkatse rregullatore apo krkesat e tjera.

2340 Mbikqyrja e angazhimit
Angazhimet duhet t mbikqyren si duhet pr t siguruar se arrihen objektivat, sigurohet
cilsia dhe zhvillohet stafi.
2400 Komunikimi i Rezultateve
Audituesit e brendshm duhet t komunikojn rezultatet e angazhimit.

2410 Kriteret pr komunikim
Komunikimet duhet t prfshij objektivat dhe fushn e angazhimeve, si dhe konkluzionet,
rekomandimet dhe planet e veprimit t aplikueshm.

2410.A1 Komunikimi prfundimtar i rezultateve t angazhimit duhet q sipas
nevojs t prmbaj opinion e prgjithshm t audituesit t brendshm dhe/apo
konkluzionet.
Interpretimi:
Opinionet n nivelin e angazhimit mund t jen vlersime, konkluzione, apo
prshkrime t tjera t rezultateve. Nj angazhim i till mund t jet n lidhje me
kontrollin e proceseve t veanta, rreziqeve, apo njsive t biznesit. Formulimi i
mendimeve t tilla krkon marrjen n konsiderat t rezultateve t angazhimit dhe
rndsin e tyre.

2410.A2 Audituesit e brendshm inkurajohen t vrtetojn prmbushje t knaqshme
t komunikimeve t angazhimit.

2410.A3 Gjat lshimit t rezultateve t angazhimit pr palt jasht organizats,
komunikimi duhet t prfshij kufizime n shprndarjen dhe prdorimin e rezultateve.

2410.C1 Komunikimi i progresit dhe i rezultatit t angazhimeve t konsulencs do t
ndryshoj n form dhe prmbajtje, n varsi t natyrs s angazhimeve dhe nevojave
t klientit.

2420 Cilsia e Komunikimeve
Komunikimet duhet t jen t sakta, objektive, t qarta, koncize, konstruktive, t plota dhe n
koh.
Interpretimi:
Komunikimet e sakta jan t lira nga gabimet dhe shtrembrimet dhe jan besnike n
t kuptuarin e fakteve themelore. Komunikimi objektiv jan drejtsia, paanshmria, dhe t
paansia dhe jan rezultat i nj vlersimi t drejt dhe t balancuar t t gjitha fakteve dhe
rrethanave relevante. Komunikimi i qart sht kuptimi i kthjellt e logjik, duke shmangur
gjuhn e panevojshme teknike dhe duke siguruar t gjitha informatat e rndsishme dhe
relevante. Komunikimet koncize jan me vend dhe pr t shmangur prpunimin e
panevojshm, detajet e teprta, t bollshme dhe premtimet. Komunikimi konstruktiv sht
dobia pr klientin e angazhimit dhe organizimet q ojn n prmirsime kur sht e
nevojshme. Komunikimi i plot sht gjithka thelbsore pr tragetet e audiencs dhe prfshin
t gjitha informatat dhe observimet e rndsishme pr t mbshtetur rekomandimet dhe

65

konkluzionet. Komunikimet n koh jan t prshtatshme dhe t dobishme, n varsi t
rndsis s shtjes, e i lejojn menaxhimit marrjen e masave t duhura korrigjuese.

2421 Gabimet dhe shmangiet
Nse komunikimi prfundimtar prmban ndonj gabim apo shmangie t madhe shefi
ekzekutiv i auditimit duhet tua komunikoj informacionet e korrigjuara t gjitha palve q m
par kan marr komunikimin origjinal.

2430 Prdorimi i "Jan kryer n prputhje me Standardet Ndrkombtare pr
Praktikat Profesionale t Auditimit t Brendshm"
Audituesit e brendshm mund t raportojn se angazhimet e tyre jan kryer n prputhje me
Standardet Ndrkombtare pr Praktikat Profesionale t Auditimit t Brendshm, vetm nse
rezultatet e sigurimit t cilsis dhe programet e prmirsimit e mbshtesin kt deklarat.

2431 Shpalosja (njoftimi) pr mosprputhjen e angazhimit
Kur mosprputhja me Prkufizimin e Auditimit t Brendshm, Kodin e Etiks apo me
Standardet ndikon n nj angazhim specifik, komunikimi i rezultateve duhet t shpreh
(zbuloj):
- Parimin ose rregullin e sjelljes s Kodit t Etiks ose Standardin me t cilin nuk u arrit
prputhja e plot;
- arsyet e mosprputhjes; dhe
- Ndikimin e mosprputhjes n angazhim dhe rezultatet e komunikuara t angazhimit.

2440 Shprndarja e rezultateve
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet tua komunikoj rezultatet palve t duhura.
Interpretimi:
Shefi ekzekutiv i auditimit apo t tjer persona t caktuar rishikojn dhe miratojn
komunikatn finale t angazhimit prpara lshimit dhe vendimit se pr k do t shprndahet
dhe si do t shprndahen.

2440.A1 Shefi ekzekutiv i auditimit sht prgjegjs pr komunikimin e rezultateve
prfundimtare palve t cilat mund t sigurojn se rezultatet jan shqyrtuar si duhet.

2440.A2 Nse sipas krkesave ligjore, apo rregullatore, nuk shprehet ndryshe, shefi
ekzekutiv i auditimit para shprndarjes s rezultateve pr palt jasht organizats,
duhet q:
- T vlersoj rrezikun e mundshm pr organizatn;
- T konsultohet me menaxhimin e lart dhe/apo kshilltarin ligjor, sipas
nevojs; dhe
- T kontrolloj shprndarjen duke kufizuar prdorimin e rezultateve.

2440.C1 Shefi ekzekutiv i auditimit sht prgjegjs pr komunikimin e rezultateve
prfundimtare t angazhimeve t konsulencs tek klientt.

2440.C2 Gjat angazhimeve t konsulencs mund t identifikohen shtjet e
menaxhimit t riskut, kontrollit dhe qeverisjes. Kurdoher q kto shtje jan t

66

rndsishme pr organizatn, kto duhet ti komunikohen menaxhimit t lart dhe
bordit.

2450 - Opinioni i prgjithshm
Kur nj opinion i prgjithshm sht lshuar, ai duhet t marr parasysh pritjet e menaxhimit
t lart, t bordit dhe aktorve t tjer dhe duhet t mbshtetet nga t dhna t mjaftueshme, t
besueshme, relevante dhe t dobishme.
Interpretimi:
Komunikimi duhet t identifikoj:
Shtrirjen, duke prfshir periudhn kohore t cils i takon opinioni;
kufizimet e fushveprimit;
shqyrtimin e t gjitha projekteve t lidhura, duke prfshir mbshtetjen n ofruesit e
tjer t siguris;
kornizn e rreziqeve ose t kontrollit ose kriteret e tjera t prdorura si baz pr
opinionin e prgjithshm, dhe
opinionin e prgjithshm, gjykimin, apo konkluzionin e arritur.

Arsyet pr nj mendim t prgjithshm t pafavorshm duhet t deklarohen.

2500 Monitorimi i Progresit
Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t krijoj dhe mirmbaj nj sistem pr t monitoruar
shprndarjen e rezultateve t cilat i komunikohen menaxhimit.

2500.A1 Shefi ekzekutiv i auditimit duhet t krijoj nj proces ndjekjeje pr
monitorim dhe pr t siguruar q veprimet e menaxhimit jan zbatuar n mnyr
efektive, apo q menaxhimi i lart ka pranuar riskun e mos-ndrmarrjes s veprimit
(masave).

2500.C1 Aktiviteti i auditimit t brendshm duhet t monitoroj shprndarjen e
rezultateve t angazhimeve t konsulencs deri n masn e rn dakord me klientin.

2600 Zgjidhja pr pranimin e risqeve nga menaxhimi i lart
Kur shefi ekzekutiv i auditimit beson se menaxhimi i lart ka pranuar nj nivel t
riskut t mbetur q mund t jet i papranueshm pr organizatn, shefi ekzekutiv i
auditimit duhet ta diskutoj shtjen me menaxhimin e lart. Nse vendimi n lidhje
me riskun e mbetur nuk sht zgjidhur, shefi ekzekutiv i auditimit dhe menaxhimi i
lart duhet ta raportojn shtjen tek bordi pr zgjidhje.

c- KODI I ETIKS S INSTITUTIT T AUDITUESVE T BRENDSHM

Sipas Institutit Amerikan t Audituesve t Brendshm (IIA), Kodi i Etiks shpall parimet dhe
pritshmrit q rregullojn sjelljen e individve dhe organizatave n kryerjen e auditimit t
brendshm. Ai prshkruan krkesat minimale pr t kryer, dhe pritjet sjelljet e shpresuara
(t besuara) n aktivitete t veanta.
Qllimi i Kodit t Etiks t Institutit sht t promovoj nj kultur etike n
profesionin e auditimit t brendshm.
Kodi i etiks sht i nevojshm dhe i duhur pr profesionin e auditimit t brendshm, duke
marr parasysh se ai bazohet n besimin e krijuar me sigurimin objektiv t tij pr menaxhuar

67

riskun, kontrollin dhe qeverisjen. Kodi i Etiks i Institutit shtrihet prtej prkufizimit t
auditimit t brendshm, duke prfshir dy komponent themelor:
-Parimet relevante pr profesionin dhe
-Praktikn e auditimit t brendshm;
Rregullat e Mirsjelljes, prshkruajn normat e sjelljeve q priten nga audituesit e brendshm.
Kto rregulla ndihmojn n interpretimin e Parimeve gjat aplikimit n praktik dhe kan pr
qllim t udhzojn sjellje etike pr audituesit e brendshm.
Kodi i etiks s bashku me Kuadrin e Praktikave Profesionale t Institutit, si dhe prononcimet
e tjera relevante t Institutit, japin udhzime pr audituesit e brendshm, t cilt u shrbejn t
tjerve. Termi Audituesit e Brendshm, i referohet antarve t Institutit, atyre q kan
pranuar apo kandidatve pr pranim t certifikatave profesionale t IIA, si dhe atyre q
ofrojn shrbime t auditimit t brendshm, brenda profesionit dhe vnies n praktik t
auditimit t brendshm;

ZBATUESHMRIA DHE DETYRIMI
Ky Kod Etike aplikohet si pr individt ashtu edhe pr njsit q ofrojn shrbime t auditimit
t brendshm.
Pr antart e Institutit dhe ata q kan pranuar apo q jan kandidat pr t pranuar
certifikata profesionale t IIA, thyerjet e rregullave t Kodit t Etiks do t vlersohen dhe
administrohen sipas Urdhresave dhe Udhzimeve Administrative t Institutit. Fakti q nj
sjellje e veant nuk prmendet n Rregullat e Mirsjelljes, nuk parandalon mundsin q ajo
sjellje t jet e papranueshme apo diskredituese, dhe si pasoj, antari, kandidati apo pranuesi
i certifikats, do tu nnshtrohen masave disiplinore.

PARIMET
Audituesit e brendshm pritet q ti aplikojn dhe ti mbshtesin parimet e mposhtme:
+ Integriteti
Integriteti i audituesve t brendshm krijon besimin dhe ofron bazat pr tu mbshtetur n
gjykimin e tyre.
+ Objektiviteti
Audituesit e brendshm shfaqin nivel m t lart t objektivitetit profesional n grumbullimin,
vlersimin dhe komunikimin e informacioneve rreth aktivitetit apo procesit q ekzaminohet.
Audituesit e brendshm kryejn nj vlersim t balancuar pr t gjitha rrethanat relevante dhe
nuk ndikohen shum nga interesat vetjake apo nga t tjert, gjat formimit t gjykimeve.
+ Konfidencialiteti
Audituesit e brendshm respektojn vlern dhe zotrimin e informacioneve t pranuara dhe
nuk zbulojn informacione pa patur autorizim t duhur, prve nse sht n pyetje ndonj
detyrim ligjor apo profesional.
+ Kompetencat
Audituesit e brendshm aplikojn njohurit, aftsit dhe prvojn e nevojshme, gjat kryerjes
s shrbimeve t auditimit t brendshm.
RREGULLAT E MIRSJELLJES
1. Integriteti
Audituesit e Brendshm:
1.1 Do t kryejn punn e tyre ndershmrisht, zellshm dhe me prgjegjsi;
1.2. Do t respektojn ligjin dhe zbulojn at far krkohet sipas ligjit dhe profesionit;
1.3. Nuk do t jen qllimisht pjes e ndonj aktiviteti joligjor apo pjesmarrs n akte
diskredituese pr profesionin e auditimit t brendshm apo organizatn;
1.4. Do t respektojn dhe kontribuojn n objektivat legjitime dhe etike t njsis.

68

2. Objektiviteti
2.1. Nuk do t jen pjesmarrs t ndonj aktiviteti apo marrdhnie, q do t mund t
dmtonte apo supozohet se do t dmtonte vlersimin e tyre t paanshm. Kjo pjesmarrje
prfshin aktivitetet apo marrdhniet t cilat mund t jen n konflikt me interesat e njsis;
2.2. Nuk do t pranojn asgj q do t mund t dmtonte apo supozohet q do t dmtonte
gjykimin e tyre profesional.
2.3. Do t zbulojn t gjitha faktet materiale pr t cilat jan n dijeni dhe t cilat mund t
shtrembrojn raportimin e aktiviteteve n shqyrtim, po q se nuk zbulohen.
3. Konfidencialiteti
3.1. Do t jen t matur gjat prdorimit dhe mbrojtjes s informacioneve t siguruara gjat
detyrave t tyre
3.2. Nuk do t prdorin informacion pr ndonj prfitimi personal apo i cili, n ndonj
mnyr do t ishte n kundrshtim me ligjin ose do t ishte i dmshm pr objektivat
legjitime dhe etike t njsis.
4. Kompetencat
4.1. Do t angazhohen n shrbimet, n t cilat kan njohuri, aftsi dhe prvoj t duhur;
4.2. Do t kryejn shrbime t auditimit t brendshm, n prputhje me Standardet
Ndrkombtare t Praktiks Profesionale t Auditimit t Brendshm
4.3. Do t prmirsojn vazhdimisht aftsit e tyre, si dhe efektivitetin dhe cilsin e
shrbimeve t tyre.

Bibliografia e shfrytzuar:

- www.theiia.org.
- Manuali i Auditimit t Brendshm, Botim i Njsis Qndrore t Harmonizimit t
Auditimit t Brendshm t Ministris s Financave, Tiran 2010.
- Projksione teorike mbi kontrollin dhe auditimin, Q.Cibaku, botim i Epoka
University Publication, Tiran 2010, faqe 208-250 .
- Standard dhe neostandard, L.Shamku-Shkreli, botimet Cabej, Tiran 2007, faqe
106.
- Modern internal audit, Robert M.Atkisson, Viktor Z.Brink, Herbert Witt, Ronald
Press Publication, SHBA, 1983, faqe 464-466.

Prgatiti: Msc.Qeram CIBAKU
TEMA 4 - MENAXHIMI I VEPRIMTARIS S AUDITIMIT T BRENDSHM

Tema 4: MENAXHIMI I VEPRIMTARIS S AUDITIMIT T BRENDSHM

1. Planifikimi i veprimtaris s AB
a-Plani Strategjik
b-Plani Vjetor
2. Menaxhimi i burimeve t auditimit t brendshm
3. Raportimi dhe monitorimi i veprimtaris s AB n sektorin publik

1. PLANIFIKIMI VEPRIMTARIS AUDITUESE
2010 - Planifikimi
Drejtuesi i auditimit duhet t hartoj planet mbi baz risku pr t prcaktuar prioritetet e
veprimtaris s auditimit t brendshm, n pajtueshmri me qllimet e organizats.
2010. Kshilla praktike A1- Plani i veprimtaris s angazhimeve t auditimit t brendshm
duhet t bazohet n nj dokument t vlersimit t riskut, t ndrmarr t paktn do vit. N
kt proces duhet t merren n konsiderat informacionet nga manaxhimi i larte dhe bordi.
2010. Kshilla praktike C1- Drejtuesi i auditimit t brendshm duhet t marr parasysh
pranimin e angazhimeve t propozuara kshillimore duke u bazuar n mundsin e angzhimit
pr t prmirsuar manaxhimin e risqeve, shtimin e vlers dhe prmirsimin e veprimtarive t
organizats. Angazhimet e pranuara duhet t prfshihen n plan.
Planifikimi sht nj pjes e rndsishme e procesit t auditimit. Ai prcakton se si mund t
prdoren m s miri burimet e auditimit pr arritjen e objektivave strategjike dhe specifik t
tij.
Pr programimin e veprimtarive t auditimit t brendshm prdoren tre lloj planesh:
= Plani Strategjik prcakton punn q do t ndrmerret nga njsia e Auditimit t
Brendshm pr periudha t ardhshme disa vjeare (zakonisht pes vjet, sipas skems
1+4). Pr shkak t hapsirs kohore ky plan sht shum i gjer. Plani strategjik
prditsohet do vit, me qllim q t sigurohet prshtatja e tij.
= Plani vjetor prcakton m n detajeveprimtarit e Auditimit t Brendshm q do t
ndrmerren gjat vitit ushtrimor nga njsia e auditimit.
= Plani i Angazhimit (misionit) t auditimit - mbulon punn q do t ndrmerret si
pjes e do angazhimi auditimi dhe sht nj plan shum i detajuar.
Nse plani i angazhimit bhet si duhet, ather ai do t mundsoj mbulimin e
sistemeve/fushave t duhura n detaje, q do t thot se Auditimi i Brendshm i shton vler
organizats q auditohet.
Auditimi i Brendshm bazohet mbi njohjen e thell t veprimtaris dhe sistemeve t
informacionit q kontribuojn t kontrolli i brendshm dhe t raportimi financiar.
Q t njoh veprimtarin e organizats, Njsia e Auditimit t Brendshm duhet t marr n
konsiderat risqet e prgjithshme me t cilat prballet organizata, mjedisin e jashtm ku
vepron, kuadrin ligjor dhe rregullator, prformancn e mparshme financiare dhe sistemet e
kontrollit t brendshm t organizats. T gjitha kto ndihmojn n prcaktimin e
metods/qasje s auditimit, e cila duhet t jet:
Efiente Burimet pr Auditimin e Brendshm caktohen sipas fushave me risk m t
lart dhe metodat e auditimit zgjidhen pr t prmbushur objektivat e
Drejtoris s Njsis s Auditimit t Brendshm me kosto sa m t ult;

70

Efektive Sigurimi i t dhnave prkatse t mjaftueshme n mbshtetje t
konkluzioneve dhe rekomandimeve t raportit t auditimit; dhe
Shtues vlere Titullarit t Njsis s Audituar i ofrohen kshilla konstruktive mbi
menaxhimin e riskut dhe kontrolleve t brendshm sipas rrethanave t tyre.
Plani i auditimit duhet t prgatitet mbi baz risku e thn ndryshe Auditimi i Brendshm
fokusohet n ato sisteme/fusha ku gjrat ka t ngjar t mos bhen si duhet ose si jan
parashikuar.
Vlersimi i riskut kryhet gjat gjith procesit t auditimit, veanrisht n fazat e planifikimit
n nivel strategjik dhe vjetor, por dhe gjat angazhimit t auditimit. Dallimi n mes t ktyre
dy niveleve paraqitet n tabeln e mposhtme:

Vlersimi i riskut gjat Planifikimit
Strategjik dhe Vjetor
Vlersimi i riskut gjat planifikimit t
auditimit pr do angazhim
Mbulon gjith organizatn. Mbulon procesin (proceset) e przgjedhur pr
auditim.
Prdor informacion t prgjithshm mbi
risqet.
Prdor informacion m t detajuar mbi risqet.
Informacionet mbi risqet mund t mos jen
t kohve t fundit.
Audituesi prdor informacione t prditsuar
n lidhje me risqet
Risqet mund t vlersohen vetm nga
audituesi, ose s bashku me menaxhimin.
Risqet vlersohen vetm nga audituesi.
Audituesi merr parasysh risqet strategjik
lidhur me proceset e nivelit t lart t
menaxhimit
Risqet zakonisht gjenden t proceset e
veprimtarive n nivel operacional.
Risqet e brendshme vlersohen m vete nga
kontrollet e brendshme.
Vlersimi i riskut sht pjes e vlersimit t
kontrollit t brendshm t procesit t
przgjedhur.

Q t sigurohet se plani i auditimit sht efektiv, audituesit duhet t kuptojn plotsisht
strukturn e organizats q do t auditohet, mjedisin ku operon dhe risqet kryesore me t cilat
prballet ajo. Strukturat e Auditimit prgatisin nj plan strategjik ku parashtrojn
veprimtarit kryesore t planifikuara pr nj periudh pes vjeare dhe Audituesit e
Brendshm duhet t sigurohen q t gjitha sistemet/fushat me risk mbulohen gjat ksaj
periudhe.
Drejtimet kryesore q mbulon auditimi i brendshm jan:
- sistemet e menaxhimit financiar, si sistemi i kontabilitetit, i pagesave, i t ardhurave, i
prokurimeve e t tjera;
- proceset organizative, si: sistemet, kontrollet e buxhetit, sistemi i menaxhimit t riskut
dhe sistemet e planeve financiare afatmesme;
- sisteme t tjera me risk si projekte madhore kapitali (investime publike) dhe
Teknologjis s Informacionit;
- sisteme t procesit t rekrutimit.
Burimet e informacionit q ndihmojn procesin e planifikimit jan t brendshme ose t
jashtme n lidhje me organizatn. Burimet e brendshme t informacionit merren nga

71

menaxhimi i organizats. Edhe pse audituesit do t bjn takime t herpashershme me
menaxhert e lart t organizats gjat gjith vitit, nj takim i veant i cili ka si qllim
njohjen me planet strategjik dhe vjetor t auditimit, do t jet i dobishm pr dy qllime:
1. audituesit t bashkpunojn me menaxhimin e organizats dhe ta ndihmojn at q t
marr disa prgjegjsi prsa i prket planeve t auditimit; dhe
2. audituesit t identifikojn shqetsimet e menaxhimit dhe risqe t tjera pr t cilat
audituesit mund t mos ken dijeni.
Si pjes e procesit t planit t auditimit, audituesit duhet ti prmbahen disa dokumenteve
kye q ka hartuar organizata. Ktu prfshihen planet strategjike, raportet vjetore e t tjera dhe
do t ndihmojn Njsin e Auditimit t Brendshm q t krijoj nj panoram mbi objektivat
q krkon t arrij organizata si dhe risqet q i duhet t prballoj.

2.1. PLANI STRATEGJIK I AUDITIMIT
Audituesit e Brendshm prgatisin nj plan strategjik t Auditimit t Brendshm q bn t
mundur mbulimin e risqeve kryesore gjat periudhs pesvjeare.
Fazat kryesore n zhvillimin e nj plani strategjik jan ilustruar me nj diagram. N kt
kapitull sht dhn informacion i detajuar mbi seciln faz q duhet t ndiqet gjat hartimit t
planit strategjik.
2.1.1. Diagrama e Planit Strategjik t Auditimit t Brendshm

1. Njohja me organizatn (Formati Standart 3)

2. Identifikimi i sistemeve dhe fushave t rndsishme t llogaris
(Formati Standart 4)

3. Konsolidimi i puns s planifikimit (Formati Standart 5)

4. Prllogaritja e burimeve t disponueshme

5. Hartimi i planit strategjik pesvjear t auditimit t brendshm

6. Miratimi i planit strategjik dhe atij vjetor n bashkpunim me
menaxhimin e organizats.

2.1 Faza e par Njohja me organizatn
Audituesit duhet ta njohin mir organizatn q do t auditohet, mjedisin n t cilin ajo vepron
dhe risqet kryesor q asaj i kanosen, me qllim q t sigurohet se plani strategjik fokusohet
n fushat e duhura. Njohja me organizatn q do t auditohet i ndihmon Audituesit e
Brendshm q t kuptojn proceset kryesore t organizats. Kjo prfshin prgatitjen e

72

buxhetit, planin financiar, menaxhimin e riskut e t tjera. Nj pjes e informacionit q
nevojitet sht e njohur nga Njsia e Auditimit t Brendshm nga puna q sht br nj vit
m par n organizatn q po auditohet. Megjithat, q t sigurohet se Plani bazohet n
informacion t prditsuar, do t jet e nevojshme q t intervistohen menaxhert e lart t
organizats si dhe t bhet rishikimi i raporteve dhe i planeve t biznesit q i prkasin kohs
m t fundit.

2.2 Faza e dyt Identifikimi i sistemeve dhe i fushave t llogaris pr tu audituar
a) Sistemet
Me qllim q t prcaktojn sistemet pr tu audituar, Audituesit e Brendshm duhet t
kuptojn veprimtarin e organizats. Nj gj e till mund t bhet duke identifikuar dhe
rishikuar t gjith sistemet e prdorura nga organizata me qllim q t sigurohet se t gjitha
objektivat dhe veprimtarit e saj jan prfshir n kt proces. Pr kt Drejtuesi i saj duhet t
ket n vmendje se disa sisteme mund t trajtojn nj ose m shum objektiva t veanta t
menaxhimit, ndrsa disa t tjera mund ti trajtojn ato pjesrisht. Pr kt, Drejtuesi i NjAB
duhet t vlersoj me kujdes sistemet dhe t shikoj mundsin e klasifikimit t tyre n grupe
t krahasueshme si psh: sistemi i rekrutimit, sistemi i trajnimit, sistemi i pagave etj. N
identifikimin e sistemeve pr tu audituar, Drejtuesi i NjAB duhet t marr n konsiderat
informacionet e periudhave t mparshme, raportet e mparshme t auditimeve, nse ka pasur,
si dhe duhet t kshillohet me drejtuesit e organizats.
Klasifikimi i sistemeve n grupe mund t bhet sipas mnyrave t mposhtme:
- Mnyra funksionale - sipas t cils sistemet ndahen sipas funksionit q ata
mbshtesin dhe rolit q luajn n trsin e kontrollit t brendshm n organizat
(p.sh. sistemet operative, sistemet e monitorimit etj)
- Mnyra e strukturimit - sipas t cils sistemet ndahen n nj numr relativisht t
vogl t fushave, sipas strukturs organizative t organizats (psh. Drejtor, Drejtor t
Prgjithshme, Sektor etj)
- Mnyra e kombinuar - sht nj kombinim i dy mnyrave t siprprmendura (p.sh.
nj sistem funksional q zbatohet n disa Drejtor)
b) Fushat e Llogaris
Me qllim q t vlersojn se n cilat fusha llogarie t prqendrojn vmendjen, Audituesit e
Brendshm duhet t kuptojn burimet kryesore t t ardhurave dhe zrat kryesor t
shpenzimeve t organizats. Nj gj e till mund t bhet duke kontrolluar buxhetin dhe
deklaratat financiare t organizats.

2.1.1.1. Faza e tret Konsolidimi i puns s planifikimit
Identifikimi sistemeve i mundson audituesve t brendshm nj kuptim t mir t
organizats, t sistemeve t prdorura prej saj si dhe sfidat me t cilat ajo prballet.
Megjithat, pasi t ken identifikuar kto sisteme, Audituesit e Brendshm duhet t tregojn
se si duhet ta planifikojn punn e tyre pr t trajtuar risqet. Duke ushtruar gjykimin e tyre
profesional, Audituesit e Brendshm prcaktojn fushat kritike t cilat krkojn vmendjen e
auditimit. Vlersimi i riskut fillon me shqyrtimin e faktorve t cilt kan mundsin m t

73

madhe pr t shkaktuar nj ngjarje t papritur dhe duke u dhn prioritet gjithashtu dhe
fushave t cilat kan mundsin m t lart pr t patur nj ndikim negativ nga ndodhja e
ksaj ngjarjeje. Tre elementt kryesor t riskut jan si vijon:
- Nj ngjarje e papritur q mund t ket ndikim n arritjen e objektivave t organizats
- Mundsia q kjo ngjarje t ndodh
- Ndikimi negativ q do t ket n arritjen e objektivave nse kjo ngjarje ndodh.
Prcaktimi i frekuencs dhe kohzgjatja e puns audituese pr sistemet q jan identifikuar
duhet t bhet n mnyr t till q t siguroj prfshirje t mjaftueshme pr t dhn nj
vlersim t prgjithshm t sistemeve ekzistuese t menaxhimit financiar dhe sistemeve t
kontrollit. Faktort q merren n konsiderat n kto prcaktime vijojn si m posht:
Rndsia Pr kt audituesit duhet t gjykojn nse sistemi/fusha e identifikuar pr
tu audituar ka rndsi t madhe pr organizatn dhe nse ndonj mosfunksionim i
mir i mundshm n kt sistem/fush do t kishte ndikim t madh n veprimtarin e
organizats.
Materialiteti Kjo do t thot: A mbulon objekti i identifikuar pr auditim pjesn m
t madhe t veprimtarive t organizats?
Ndryshimi Pr t prcaktuar ndikimin e ktij faktori duhet t merret parasysh nse
ka patur ndryshime t cilat kan prekur apo kan lidhje me objektin q do t auditohet
gjat kohve t fundit dhe nse jan parashikuar ndryshime t rndsishme pr t
ardhmen?
Risku Pr kt faktor audituesi duhet t vlersoj nivelin e riskut pr objektin e
veant q do t auditohet dhe t marr n konsiderat nse ka pasur probleme t
identifikuara nga auditimet e mparshme.
Pikpamjet e menaxherve Ktu duhet t merren n konsiderat opinionet e
drejtuesve t organizats pr prformancn e saj lidhur me kt sistem/fush t
veant auditimi.
Ndikimi i jashtm Ky faktor ka t bj me prfshirjen e grupeve t tjera t interesit
pr shtjen, objektin apo organizatn q auditohet. Pra, vlersohet niveli i interesit t
organizatave apo aktorve t tjer pr kt shtje. Pr shembull, niveli i mbledhjes s
taksave lokale mund ti interesoj Qeverisjes Qendrore.
Frekuenca - Plani Strategjik duhet t prfshij t gjith sistemet e identifikuara, por
nuk do t ishte realiste prfshirja e t gjitha aspekteve t kontrollit t brendshm
brenda nj viti. Pr sisteme t cilat vlersohen me nj nivel t lart risku, plani
strategjik i auditimit duhet t parashikoj auditimin me nj frekuenc m t shpesht
zakonisht nj vit, ndrkoh q sistemet me nivel m t ult t riskut mund t
parashikohen pr tu audituar m rrall. Kur auditimi kryhet pr her t par n nj
sistem me nivel t lart risku, kontrollet e brendshm rishikohen n detaje, me qllim
q t prcaktohen se cilat jan kontrolle kye dhe sa efektive jan ato. Ndrkoh n
auditimet vijuese n nj sistem me risk t lart, puna audituese mund t kufizohet
vetm n verifikimin nse objektivat e sistemit, objektivat e kontrollit, risqet dhe
kontrollet jan po ato q kan qen m par dhe n kt rast kryhen testet e
pajtueshmris me kontrollet kye.

74

Audituesit e Brendshm duhet t marrin n konsiderat faktort e msiprm n gjykim t tyre
se kur duhet t ndrmerret nj angazhim i Auditimit t Brendshm dhe sa koh duhet ti
kushtohet angazhimit.

Faktori Reagimi i Auditimit t Brendshm
Rndsia Audituesit e Brendshm prgjithsisht do t shpenzojn m shum
koh pr fushat m me rndsi pr organizatn.
Materialiteti Audituesit e Brendshm do t harxhojn m shum koh pr fushat e
mdha t t ardhurave dhe t shpenzimeve dhe m pak koh (ose
aspak) pr fushat q nuk kan shum rndsi.
Ndryshimi Kur nj sistem/fush llogarie a proces biznesi ka ndryshuar, ather
risku rritet dhe si rrjedhoj, Audituesit e Brendshm duhet t shikojn
pr kt fush, vitin n t cilin jan br ndryshimet.
Risku Nj metod me baz risku do t thot se burimet e Auditimit t
Brendshm do ti kushtohen fushave ku risku sht m i lart.
Pikpamjet e
menaxhimit
Pasi Auditimi i Brendshm i mundson shrbim menaxhimit t nj
organizate, sht e rndsishme q plani strategjik t marr n
konsiderat shqetsimet e menaxherve.
Fushave q jan shqetsim pr menaxhimin e organizats duhet ti
jepet prioritet n planin strategjik.
Megjithat, duhet t tregohet kujdes i veant ndaj pikpamjeve t
menaxherve pasi kta t fundit mund t prpiqen q t largojn
vmendjen e audituesve t brendshm nga fushat e rndsishme.
Ndikimi i jashtm Ekzistenca e ndikimit t jashtm rrit rndsin e nj sistemi t veant
dhe si rrjedhoj, do t jet e prshtatshme rritja e inputeve t auditimit.
Frekuenca Pr sisteme t cilat vlersohen me nj nivel t lart risku, Strategjia e
Auditimit t Brendshm duhet t parashikoj auditimin me nj
frekuenc m t shpesht. Pr sistemet me nivel t ult risku, auditimi
do t kryhet me nj frekuenc m t rrall.

Megjithat, n praktik, plani strategjik duhet t balancoj faktort e msiprm. Nuk ka
ndonj metodologji t veant q mund t prdoret pr hartimin e planit strategjik dhe si
rrjedhoj, hartimi i tij do t varet nga gjykimi profesional. S fundmi, Audituesit e Brendshm
duhet t sigurohen se plani strategjik sht nj reflektim i arsyeshm i puns q duhet t
ndrmerret.

2.1.4. Faza e katrt Prllogaritja e burimeve t auditimit
Si fillim, koha q i kushtohet puns s auditimit do vit kufizohet nga burimet e Auditimit t
Brendshm n dispozicion.
I. Burimet e auditimit
Me burimet t auditimit t brendshm do t kuptohen burimet njerzore dhe materiale.
Burimet njerzore jane kapacitetet audituese q struktura e auditit ka n dispozicion pr
realizimin e misionit t auditimit. t tilla mund t jen:
- Burime t brendshme q prfaqsohen nga kapacitetet njerzore dhe profesionale q
njesia e auditimit t brendshm ka n dispozicion n menyre t perhershme;
- Burime t jashtme q prfaqsojn kapacitete t pajtuara nga jasht njsis s auditit.
T tilla mund t jen ekspertet teknike t fushave t ndryshme, ekspertt kontabl t
autorizuar, auditt e jashtm t Kontrollit t Lart t Shtetit dhe burime t tjera t ketij
lloji.

75

Burimet materiale jan kapacitetet logjistike q auditit i vihen n dispozicion pr t realizuar
misionin e auditimit. Keto burime mund t jen t perhershme ose t perkohshme. Drejtuesi i
njesise se auditimit t brendshm n kryerjen e nje auditimi, por edhe n planin strategjik e
vjetor duhet t beje bilancin e ketyre burimeve n raport me objektivat dhe misionin e
auditimit dhe t'ia prezantoje niveleve t menaxhimit.
i. Stafi i auditimit
Auditet punojne n t gjitha njesite e subjektet publike dhe ushtrojne detyrat e tyre n
emerte titullarit t subjektit publik. Kjo do t thote q ata vleresohen nga nje numer i madh
punonjesish, t cilet n vazhdimesi i vleresojne ata jo vetem pr cilesite e tyre profesionale,
por n vecanti vlerat e tyre etike dhe gjat duhet t kualifikohet nga pikpamja profesionale, si
dhe kodin e etiks pr audituesit.
ii. Kualifikimi personal
Nje auditues mund dhe duhet t jete i pajisur me cilesite e meposhtme personale:
a- Virtutet baz si, ndershmria dhe sinqeriteti, aftsit profesionale, moskorruptimi, ndjenja e
detyrs, besnikeria, toleranca.
b- Mnyra t mira t sjelluri dhe aftsi n marrdhniet me njerzit e tjere q reflektohet n:
" njohuri mbi natyrn njerzore,
" ndjeshmri psikologjke,
" besueshmrine dhe jo metoda detyrimi,
" taktin dhe aftsin pr t vlersuar situatat,
" bashkpunimin, pa ndihmuar n favorizimin e t tjereve,
" kmbnguljen dhe vetnxitja,
" aftsin pr t'u shkuar punve deri n fund.
c- Karakter t fort dhe aftsi intelektuale q reflektohen n:
" vetbesimin dhe kmbnguljen,
" aftsit vetkorigjuese dhe t puns n grup,
" aftesit pr t zhvilluar kritikn n sensin pozitiv,
" vetprmbajtje dhe toleranc,
" binds dhe argumentues, jo kokfort,
" aftsi vetanalizuese, dhe vetorganizuese, gjykim objektiv dhe t paanshem,
" i aft pr t prcaktuar zgjidhje n lidhje me parregullsit q konstaton.

iii. Kualifikimi profesional
Si rregull, personeli i subjektit t audituar ka njohuri m t plota pr subjektin se auditi q
kryen auditimin, veanrisht kur punonjsi i njsis q auditohet hyn n trajtimin e
hollsishm t problemit. Fuqia e auditit konsiston jo n njohjen e detajeve t problemeve, por
n faktin se ai duhet t ket njohuri m t gjera mbi gjith aktivitetin q kryhet nga subjekti,
mbi rregulloret e departamenteve t veanta, si edhe marrdhniet midis tyre, si dhe midis tyre
dhe subjekteve t tjera dhe shtetit. Detyra e auditit sht t rregjistroj dhe t njoh brenda nj
periudh t shkurtr koh faktet thelbsore pr punen q kryen njsia e audituar, t verifikoj
nse ata prputhen me rregullat n fuqi dhe t vlersoje at me ndihmn e njohurive t tij t
gjera dhe eksperiencs q ai zotron. I gjith ky proces sht i rekomandueshm t kryhet me
shkrim. Pr t prmbushur kt detyr nevojiten t paktn cilsit e mposhtme profesionale:
- Njohuri t mira teorike e praktike pr disiplinen n fjal;
- Kapacitet intelektual (njohuri perceptimi, aftsi pr t menduar analitikisht dhe n
menyre abstrakte dhe t ket fuqin e deduksionit dhe t kuptoj ekonomin dhe
mekanizmat e saj);
- Te ket imagjinat dhe krijueshmri;

76

- Njohuri organizative;
- Fuqi shprehse.
iv. Trajnimi i vazhdueshm
sht e rndsishme q do audit t azhurnoj njohurit e tij. Ai duke zotruar gjuh t huaj,
(veanrisht at angleze), si dhe duke ndjekur kurset e kualifikimit t gjuhs mund t fitoj
njohuri mbi bazat dhe prvojat e mira, q lidhen me termat e punes s tij. Ai duhet t jet i
aft t bj vetvlersimin e njohurive t tij, si edhe prpjekje pr rritjen e nivelit t njohurive
t profesionit t tij. Atij duhet t'i jepet pr kt qllim nj koh n dispozicion gjat prgatitjes
pr auditimin e nj funksioni t caktuar. Gjithashtu, kan midis dy auditve t njpasnjshm
n njsi t caktuara, shrben edhe si koh pr ngritjen e tij profesionale. Prve mbledhjes s
rregulloreve, manualeve e procedurave pr stafin, nj librari e vogl mund t ngrihet q t
prmbaj literaturn e prshtatshme n do departament dhe pr do audit. N literatur duhet
t prfshihen publikimet e drejtoris s pergjithshme n fushn e auditimit, botime t vna n
dispozicion, buletinet e drguara nga Kontrolli i Lart i Shtetit, literatur q mund t gjendet
nprmjet internetit, materialet e siguruara nprmjet pjesmarrjes npr seminare etj.
Veanrisht, materialet q prmbajn pun praktike jane shum t prshtatshme pr trajnim t
mtejshm. Stafi duhet t trajnohet edhe n kurse t ndryshme t mbledhura dhe me shkeputje
nga puna e perditshme. Pr kt qllim t gjith strukturat e auditimit t brendshm publik
duhet t hartojn planin e trajnimit, dhe n bilancin e kohs t planifikojn jo m pak se 40 ore
n vit pr trajnimin. Nj kopje e planit t trajnimit duhet t depozitohet n Drejtorin e
Prgjithshme t Auditimit t brendshm (NJ QH/AB) n Ministrine e Financave, e cila duhet
t koordinoje m tej punn pr kt qellim. Krkesat pr trajnim jasht vendit mund t
paraqiten edhe n menyre individuate. Ato i paraqiten me shkrim menaxhimit t lart, sipas
rregullit t vendosur n institucionin perkates, brenda muajit shtator t do viti pr t'u marr
n konsiderat gjat planifikimit t buxhetit t trajnimeve t vitit t ardhshem.
Arsyeja e trajnimit n kurse jasht vendit mund t shpjegohet me nevojn e rritjes s
kualifikimit t auditve, krahas kualifikimit t vazhdueshm q bhet pr specialistt n fusha
t ndryshme t puns.

v. Metodat e puns s auditve

Qllimi i puns s auditve sht q rezultatet e nxjerra dhe rekomandimet e dhna t
pranohen dhe t zbatohen. Bashkpunimi i frytshm midis subjekteve t audituara dhe
auditeve sht nje kusht thelbsor pr realizimin e auditimit. Nga auditt krkohet q t
zbatojn punn e tyre n mnyr t pavarur, p.sh. ata vet jan pergjiegjes pr planifikimin e
punes se tyre brenda nje koh t caktuar, dhe ta prfundojne punen n menyre sa me t sakte.
Prej tyre krkohen gjykime t sakta dhe t'i mbshtsin faktikisht ata. Nj krkes e
rndsishme pr sukses gjat auditimit sht aftsia e auditeve pr t mos u ndikuar nga faktet
q ndeshin n departamentet q ata auditojn, dhe nse sht e nevojshme t jen n gjendje t
zhvillojn alternativat.

II. Menaxhimi i personelit dhe zhvillimi i burimeve njerzore
Drejtuesi i auditimit t brendshm duhet t hartoj nj program pr zgjedhjen dhe
zhvillimin e burimeve njerzore t njsis s auditit t brendshm.
Programi duhet t siguroje:
" Nj prshkrim t puns (job descriptions) t shkruar pr do nivel t stafit t auditit.
" Zgjedhje t kualifikuar dhe kompetente individuale.
" Trajnimin dhe sigurimin e mundsis pr edukim t vazhdueshm pr secilin audit t
brendshm.

77

" Vlersimin e performancs se do auditi t brendshm t paktn do vit.
" Sigurimin e kshillimit t auditeve t brendshm n prformancen dhe zhvillimin e
tyre profesional.
Drejtuesi i njsis s auditimit duhet t bj periodikisht vlersimin e performancs s
auditve.
Vlersimi i performancs s auditeve t brendshm mund t ndihmohet nga faktor t till si:
" Njohurit profesionale dhe eksperienca;
" Njohurite pr organizimin e ekonomise publike;
" Pavarsia;
" Vlefshmeria e sherbimeve t specializuara;
" Mbajtja e lidhjeve perkatese t punes;
" Permbushja e detyrave t marra persiper;
" Nje vazhdimesi e arsyeshme e zgjidhjes se zotimit t personelit.
Vlersimi i performancs duhet t mbshtetet n qllimin e pergjithshm t punes, objektivat
dhe prshkrimin e vendit t puns t auditeve. N kt proces duhen vlersuar aftsi t tilla, si:
1. Aftsit organizuese dhe drejtuese t cilat prfshijne aftesite pr t ndikuar tek
vartesit q nen drejtimin e tij t ndikoj n arritjen e objektivave.
2. Gjykimin e shndosh q prfaqeson aftsin pr t analizuar t dhnat dhe pr t
marr vendimin m t mir.
3. Aftsia pr t punuar n grup sht mnyra se si auditi i caktuar kontribuon dhe
ndihmon t tjert n arritjen e objektivave.
4. Administrimi i burimeve nnkupton aftsin pr t prdorur me efektivitet dhe
eficens burimet n dispozicion n procesin e arritjes s objektivave.
5. Vetnxitja me an t s cils auditi prdor n mnyrn m t mir aftsit e tij
nprmjet pjesmarrjes s plot n veprimet duke treguar prkushtimin maksimal n
plotsimin e objektivave.
6. Shpirti krijues presupozon aftsin e auditit pr t krijuar ide t reja q sjellin
zgjidhje efikase t problemeve due arritje t objektivave.
7. Vetorganizimi presupozon planifikimin e kohs dhe caktimin e rndve e
prioriteve n kryerjen e detyrave.
8. Aftsit komunikuese me shkrim vlersojn mnyren se si auditt prcjellin
informacionin e shkruar t zyrtari m i lart dhe aftsia e tij pr t'a interpretuar at, ose
informacionin e paraqitur n nje material tjeter.
9. Komunikimi me goj sht aftsia pr t prcjell verbalisht nj informacion t
sakt dhe n menyrn e duhur te t tjert, si dhe aftsia pr t kuptuar dhe interpretuar n
mnyr q t tjert t kuptojn mendimin.
10. Cilsia e shrbimit sht ndrgjegjsimi vetjak dhe i kolegve si dhe ndrmarrja e
veprimeve efektive pr t plotsuar nevojat e publikut dhe detyrat e menaxhimit me
frytshmri duke ruajtur cilesine e duhur.
11. Ekspertiza teknike e cila prfaqson aftsin pr t prdorur dhe prvetsuar
njohurit teknike dhe aftsit q nevojiten pr t qene efikas n pune.
12. Pavarsia profesionale q nenkupton kryerjen e auditimeve dhe dhenien e
opinioneve jashte ndikimeve t njerzve me autoritet ose interesave t ndryshme.
N vartsi t niveleve dhe funksioneve t auditit, prve ksaj duhen vlersuar edhe
elemente t tjera, si aftsia pr t deleguar detyrat, shkathtsia n bisedime, shpirti praktik,
incitiva, pavarsia n ekzekutim, aftsia pr t pranuar mendimin e tjetrit, gatishmria pr t
marr prsiper prgjegjsi etj. Vlersimi duhet t'i komunikohet prher personelit q
vlersohet, por ai prgjithesisht duhet t jet konfidencial dhe t mos publikohet. Vlersimi
sht e kshillueshme t jet n formn e nj raporti t arsyetuar q t analizohen qllimi i
prgjithshm dhe arritja e objektivave. Mbi bazen e vlersimit bhet shprblimi dhe

78

promovimi i personelit, prandaj ai duhet t jet konsistent me objektivat e tij dhe real e i
arsyetuar. Nj vlersim i pasakt, joreal, drgon mesazhe t gjithe personeli dhe ka efektin e
kundrt n promovimin e personelit. Aftsit e prmendura m sipr kan t bjn kryesisht
me vlersimin vjetor t auditit dhe ndryshojn shum nga aftsit e prgjithshme t personelit
dhe jan t bazuara kryesisht mbi gjykimin e drejtuesit t njsis s auditit. Por, do t ishte m
efikase sikur ky vleresim t bhej n periudha m t shkurtera mujore ose tremujore ose n
rastet kur spikasin pozitivisht ose negativisht aftsit e msiprme. Nj vlersim karakteristik i
puns s auditit dhe nj vlersim i plot i performancs s tij dhe me efektiv sht vlersimi i
produktit. Ky vlersim bazohet jo n periudha kohore por n produktet e nxjerra. Kshtu,
sht e rekomandueshme dhe shume efektive q t mund t bhet vlersimi i performancs
pr do auditim. Ky vlersim merr n konsiderat kryesisht ekspertizn dhe cilsin e
shrbimit, por mund t futen edhe elemente t tjera, si vleresimi i punes n grup, marrdhniet
ndrpersonale, aftsite shprehse me shkrim dhe me goj etj. Ky vlersim duhet t jet i
formalizuar n formn e nj kartele q i bashkngjitet raportit dhe dokumenteve t tjera t
auditit dhe q depozitohet n dosjen e auditit. Kartela e vlersimit t performancs ka formen
bashkengjitur. Drejtuesi i auditit t brendshm duhet t'i komunikoj rezultatet e vleresimit t
performancs ndrmjet auditve t brendshm dhe menaxhimit s bashku me komentet
prkatse rreth performancs s audituesve t brendshm.
Caktimi i auditeve n nj auditim nuk sht nje veprim i rastit. Drejtuesi i njsis s auditimit
t brendshm duhet t marr parasysh nj sr faktorsh e rrethanash n caktimin e auditve t
cilat m s paku kan t bjn me:
" Aftsit profesionale individuale t auditve; q kan t bjn me njohurit, aftsit
dhe kapacitetin profesional dhe intelektual t auditit pr kryerjen e misionit. Drejtuesi i njsis
s auditimit brendshm asnjher nuk duhet t'a vendos auditin n pozita jo kompetente.
" Natyrn e kompleksitetin e subjektit t audituar; q prfaqson madhsin, flukset e
punes, kompleksitetin e subjektit. Sa m i madh t jete vellimi i punes, kompleksiteti i
subjektit, aq me shum kujdes duhet br n zgjedhjen dhe me njohuri t veanta pr fushn
q do t auditohet.
" Marrdhniet ndrpersonale kushtzojn punn e auditve n grup. Sido q t jen
aftsit e auditve, auditimi i nj subjekti krkon punn n grup dhe nj bashkpunim t mir
midis tyre gjat auditimit. pr shkaqe t ndryshme ndodh q marrdhniet ndrpersonale midis
dy apo me shum auditve nuk jan t mira. Rekomandohet q ato t mos jen n t njejtin
grup pune n auditimin e nj subjekti.
" Marrdhniet e meparshme t auditit me subjektin e audituar prfaqsojne marredhenie
e auditit me subjektin gjate kryerjes se auditimeve t meparshme. Nese n auditimet
meparshme jane krijuar konflikte midis auditit dhe drejtuesve t subjektit, t cilat kane mbetur
n nivelin fillestar, nuk sht i rekomandueshem caktimi i nje auditi n kete subjekt.
" Konfliktin e interesave q prfaqson nj gjendje ose marrdhnie pasurore ose interes
moral t auditit me subjektin i cili ndikon n opinionet e auditit. Drejtuesi duhet shqyrtoj me
kujdes deklaraten e pavaresise se auditorit, por t "shfletoje" edhe njohurite dhe informacionet
personale q ka n kete drejtim.
Ligji "Pr auditimin e brendshm " ka percaktuar qarte se nj auditim i kryer nga nje audit q
ndodhet n konflikt interesash duhet zhvleresuar. Nj zhvlersim i tille sht nj humbje
financiare, por edhe morale pr strukturn e auditit, prandaj nje kujdes i vecante duhet
kushtuar ketij komponenti.

Kohzgjatja
Drejtuesi i NjAB duhet t prcaktoj numrin e ditve t puns t nevojshme pr auditimin e
sistemeve t identifikuara pr tu audituar gjat periudhs s ardhshme 4-vjeare. Zakonisht
pr t prcaktuar kohn Standarte pr kryerjen e auditimeve merret n konsiderat niveli i

79

riskut pr do sistem. M posht jepen shembuj t kohs s nevojshme pr sistemet me
shkall t ndryshme t riskut:
- Sisteme me risk t lart - krkojn m shum koh n dispozicion.
- Sisteme me risk t mesm - krkojn m pak koh se ata me risk t lart dhe m tepr
se ata me risk t ult.
- Sisteme me risk t ult - krkojn m pak koh se ata me risk t mesm. Drejtuesi i
NjAB llogarit mbi kt baz ditt e nevojshme pr do vit t planit strategjik dhe m
pas bn prllogaritjen e krkesave pr personel n auditim.
Gjithashtu duhet t merret n konsiderat kompleksiteti i nj fushe llogarie apo sistemi.
Sistemet e thjeshta krkojn m pak koh se ata kompleks. Pr shembull, duhet m shum
koh pr t audituar sistemin e pagave dhe m pak koh pr sistemin e t ardhurave nga
prdorimi i fotokopjes.

Sistemi Vlersimi
i rrezikut
Krkesa
n dit-pune
Shpeshtsia Efekti total
a I lart 20 Gjysm viti 40
b I lart 60 3 vjear 20
c Mesatar 10 Vjetor 10
d I ult 50 5 vjear 10
e Mesatar 10 Mujor 120
f I lart 25 Vjetor 25
etj etj. etj. etj. etj.
Totali i dit-pune t krkuara XXX

Drejtuesi i njsis s auditimit prllogarit ditt e nevojshme pr realizimin e planit strategjik
dhe m von ai plotson nj krkes pr burime njerzore (staf) q nevojiten pr t kryer
veprimtarit e Auditimit t Brendshm.

Prcaktimi i krkesave pr personel n auditim
Burimet e disponueshme pr Njsin e Auditimit t Brendshm duhet t prllogariten do vit,
duke marr n konsiderat kohn pr trajnim, pushimet, e t tjera dhe mungesa t mundshme
pr shkak t smundjeve. Kjo siguron q plani t jet i arritshm. Pr nj grup prej katr
vetash, burimet e mundshme pr do vit mund t jen 812 dit n total. Nj tabel sht dhn
si shembull m posht:

Emrtimi Ditt Llogaritjet
Koha maksimale e vlefshme 1 040 52 jav x 5 dit x 4 persona
Pushimet vjetore (80) 4 jav pr person
Festat (32) 8 dit pr person
Smundjet (20) 1 jav pr person
Trajnimet (40) 2 jave pr person
Takime n grup (16) Takime n do tre muaj
Ndihma emergjente (40) 2 jav pr person
Totali i burimeve t mundshme 812 dit 203 dit pr person

Kur bhet prllogaritja e sakt e burimeve t disponueshme, duhet t merren n konsiderat
shtje si puna me koh t pjesshme, leja e zakonshme dhe pushimet zyrtare gjat nj viti.

80

Burimet e disponueshme duhet t rishikohen do vit pr t reflektuar ndryshimet q mund t
ndikojn n brjen e puns s planifikuar, si pr shembull smundjet afatgjata, leja e
zakonshme dhe leja e shtatznis. Megjithat, n afat gjat, plani strategjik duhet t prdoret
pr t prcaktuar madhsin e burimeve t nevojshme pr auditim n do sistem.
Pr shembull, nj organizat me risk t lart mund t ket nj njsi auditimi t brendshm
relativisht t vogl dhe me kalimin e kohs do t ket mundsin t rris nivelin e burimeve t
disponueshm. Nga ana tjetr, disa organizata t mir menaxhuara mund t ken burime
auditimi t lira.
Po kshtu, me kalimin e kohs sht e domosdoshme q t prdoren burime shtes t
Auditimit t Brendshm pr t audituar fusha ku nevojitet nj nivel m i lart ekspertize, pr
shembull t nj projekt i madh i TI ku mund t mos ket ekspertiz t mjaftueshme.
Mbi bazn e llogaritjeve t msiprme, Drejtuesi i NjAB-s mund t prcaktoj edhe numrin e
audituesve q nevojiten pr zbatimin e planit. Duke pjestuar numrin e ditve t planifikuara
me numrin e ditve n dispozicion pr do auditues, llogaritet me prafrsi numri i nevojshm
i audituesve. Pra, nse totali i ditve q i nevojiten NjAB n nj vit sht 1080 dhe mesatarisht
nj auditues mund t punoj 203 dit pune, burimet e nevojshme jan:
1080 / 203 =5, 32 auditues.
Nj llogaritje e till do t mundsonte m tej krahasimin e numrit t audituesve t nevojshm
me numrin e audituesve q jan aktualisht t punsuar. Kjo do t kishte ndikim t rndsishm
pr plotsimin n koh t nevojave t NjAB-s me auditues. Nj planifikim sa m real i
nevojave do t siguronte q NjAB t kishte burime t mjaftueshme t stafit pr t realizuar
kt plan. Nse krkohen burime shtes n staf, Drejtuesi i NjAB-s sht prgjegjs pr t
gjetur rrugt e mundshme ligjore e pr t siguruar kto burime. Nj gj e till do t
parashikonte dhe prdorimin apo kontraktimin e burimeve t jashtme. Sidoqoft, edhe n
rastet kur nuk sht e mundur t sigurohen burime shtes, Drejtuesi i NjAB-s duhet t
prshtas prdorimin e burimeve n dispozicion me krkesat pr realizimin e Planit dhe t
siguroj nj shprndarje sa m efiente t ktyre burimeve, duke e rishikuar planin strategjik
ose duke rishikuar vlersimin e riskut. sht e rndsishme t theksohet se, megjith kujdesin
dhe saktsin gjat fazs s planifikimit, asnjher nuk mund t arrihet saktsia e plot e ktij
procesi.
Plani Strategjik duhet t rishikohet dhe t prditsohet n intervale t prsritshme vjetore.
Kjo do t thot se viti i dyt i planit aktual strategjik do t bhet viti i par i planit t vitit t
ardhshm dhe do t jet baz e planit vjetor t vitit t ardhshm (plani i puns pr vitin e
ardhshm +planin strategjik pr katr vitet e tjera (1+4).
Plani strategjik pr auditimin duhet t zhvillohet s bashku me planin vjetor pr vitin e
ardhshm. Nj rishikim i planit strategjik mund t bhet edhe kur ka ndryshime t mdha n
veprimtarin dhe n mnyrn e organizimit t organizats.
N procesin e Planifikimit Strategjik, Drejtuesi i NjAB-s mund t ngarkoj Audituesit e
Njsis me detyra specifike q kan t bjn me grumbullimin dhe analizn e t dhnave t
nevojshme, lidhur me veprimtarin dhe objektivat strategjik t organizats. Gjithashtu
audituesve mund tu krkohet t ndihmojn n prcaktimin e objektivave dhe prioriteteve t
Auditimit t Brendshm, duke identifikuar sistemet pr tu audituar si dhe risqet dhe
vlersimin e tyre. N shprndarjen e puns, Drejtuesi i NjAB-s duhet t marr n konsiderat
aftsit, eksperiencn dhe nivelin profesional t audituesve.

2.1.5. Faza e pest Hartimi i planit strategjik t auditimit t brendshm

Kjo faz ka t bj me mbledhjen e informacionit rreth organizats dhe sistemeve/fushave t
saj t llogaris dhe si nj gj e till, t kthehet n nj plan strategjik. Kur planifikojn punn

81

n nivel strategjik, audituesit mund t zgjedhin q t shikojn do sistem t paktn nj her
n pes vjet:
Sisteme Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5
Sistemi i pagave
Sistemi i menaxhimit t riskut
Sistemi i prokurimeve
Sistemi i menaxhimit buxhetor
Sistemi i kontabilitetit
N mnyr alternative, audituesit mund t zgjedhin q t auditojn aspekte t ndryshme t nj
fushe llogarie pr nj sr vitesh.M posht jepet nj shembull i sistemit t pagave, i cili
prfshin kto fusha llogarie:
Fusha
2010 2011 2012 2013 2014
Pagat - rishikimi prgjithshm
Pagesat e orve jasht orarit
Punonjsit e rinj
Punonjsit q kan ln punn
Prfitimet shtes

Metoda e fundit mund t jet e prshtatshme nse ditt e vlefshme jan t kufizuara, q do t
thot se nuk sht e mundur t mbulosh t gjith sistemin gjat nj viti.

2.1.6. Faza e gjasht Miratimi i planit strategjik t auditimit t brendshm
Gjat ushtrimit t funksionit t tyre Audituesit e Brendshm i japin siguri t pavarur
menaxhimit t nj organizate. Si rrjedhoj, sht e rndsishme q plani strategjik i Auditimit
t Brendshm t diskutohet me menaxhimin e organizats dhe t bihet dakord me ta. Kjo
praktik pune q plani strategjik t mbuloj t gjitha fushat me risk t nj organizate si dhe e
bn menaxhimin q ti besoj procesit t auditimit. Nse ka ndonj mosmarrveshje midis
menaxhimit dhe Njsis s Auditimit t Brendshm, ather mosmarrveshjet duhet t
zgjidhen nprmjet negociatave. Megjithat, kur nj gj e till nuk sht e mundur, pavarsia
e Audituesve t Brendshm dhe e drejta pr t pasur akses si pr personelin ashtu edhe pr
informacione q jan prfshir n kartn e Auditimit t Brendshm, do t thot se Njsia e
Auditimit t Brendshm e ka fjaln e fundit prsa i prket prmbajtjes s planit strategjik t
auditimit. N praktik, mosmarrveshje t tilla ndodhin rrallher.
3. PLANI VJETOR I AUDITIMIT
Plani vjetor i auditimit mund t bhet vetm pasi t jet br plani strategjik i Auditimit t
Brendshm. Si sht trajtuar m lart, plani strategjik i Auditimit t Brendshm paraqet nj
panoram t puns q do t bhet n pes vitet e ardhshme, ndrsa plani vjetor i Auditimit t
Brendshm jep m shum informacion mbi punn q do t kryej Auditimi i Brendshm gjat
nj viti. Plani strategjik i auditimit prmbledh tregues t prgjithshm, kurse ai vjetor sht
m i detajuar dhe bazohet m shum mbi informacionet e vlersimet e riskut. Si piknisje pr
hartimin e planit vjetor t Auditimit t Brendshm do t jet plotsimi i pyetsorit mbi
mjedisin e prgjithshm t kontrollit. Ky pyetsor duhet t plotsohet nj her n vit si pjes e
zbatimit t planit t Auditimit t Brendshm. N t ardhmen nuk do t jet e nevojshme q t

82

plotsohet pyetsori mbi mjedisin e prgjithshm t kontrollit nga fillimi. Audituesit e
Brendshm thjesht mund ta prmirsoj at pr t reflektuar ndryshimet. Formati Standart i
mjedisit t prgjithshm t kontrollit prdoret pr t ndihmuar n vlersimin e riskut n do
sistem apo nnsistem q do t auditohet dhe si rrjedhoj, nj gj e till bhet m s miri kur
hartohet plani vjetor i auditimit.

4. AFATI I PRGATITJES DHE MIRATIMIT T PLANIT STRATEGJIK DHE
PLANIT VJETOR
Plani Strategjik dhe Plani Vjetor, i prgatitur nga njsit e AB, pasi miratimit nga titullari i
institucionit, drgohen jo m von se data 15 tetor e do viti pran njsis s
NjQH/AB.NjQH/AB do vit, brenda dats 30 nntor prgatit planin e konsoliduar strategjik
dhe vjetor pr t gjith veprimtarin e sistemit t Auditimit t Brendshm n sektorin publik.
Ky plan, i paraqitet Komitetit t Auditimit nga NjQH/AB brenda dats 15 dhjetor. Pasi
vlersohet nga Komiteti i Auditimit t Brendshm, plani i drgohet Ministrit t Financave,
brenda dats 31 dhjetor t do viti.
Forma dhe linja e raportimit t Planit Strategjik dhe Planit Vjetor prcaktohen me udhzime t
veanta.

4.1. Lidhjet midis planit strategjik dhe planit vjetor t auditimit t brendshm

Plani vjetor i Auditimit t Brendshm e konverton kolonn e par t planit strategjik, pr
shembull, viti tjetr financiar, m n detaje. Nj shembull i bazuar n pjesn e shkputur t
planit strategjik mund t jet si m posht:
Njsia e AB harton planin strategjik dhe vjetor t
auditimit brendshm
Miratimi i planit strategjik dhe planit vjetor nga
titullari i institucionit dhe drgimi n NjQH/AB deri
m 15 tetor t do viti
Plani strategjik dhe plani vjetor i konsoliduar, pas
vlersimit nga KAB-ja, i drgohet Ministrit t
Financave, brenda dats 31 dhjetor t do viti
NjQH/AB prgatit planin strategjik dhe vjetor t
konsoliduar t sistemit dhe e paraqet pr vlersim
te KAB, brenda dats 15 dhjetor t do viti


83

Sistemet 2010 2011 2012 2013 2014
Sistemi i pagave 20 dit 10 dit 10 dit 10 dit 10 dit
Sistemi i menaxhimit t riskut 30 dit 20 dit
Sistemi i prokurimeve 50 dit
Sistemi i menaxhimit buxhetor 15 dit 15 dit 15 dit
Sistemi i kontabilitetit 20 dit

Fusha kryesore Detajet e puns q duhet ndrmarr Koha
Sistemi i pagave Ndiq rekomandimet e bra n raportin e fundit t
Auditimit t Brendshm
2 dit
Dokumento dhe vlerso procedurat e reja pr pagat dhe
bj nj vlersim t detajuar t kontrollit t brendshm
ekzistues.
18 dit
Sistemi i
prokurimeve
Vlerso si jan planifikuar dhe kontrolluar shpenzimet pr
projekte t mdha.
15 dit
Rishiko angazhimet (kontratat) n mnyr q ti jepet
prioritet projekteve potenciale
10 dit
Shqyrto se si implikimet e t ardhurave t skemave t
investimeve merren n konsiderat kur hartohet buxheti.
5 dit
Shqyrto se si sigurohet organizata se projektet e mdha t
ndrtimit ofrojn vler pr para.
20 dit
Sistemi i
menaxhimit
buxhetor
Shqyrto procedurat pr monitorimin e t ardhurave dhe
shpenzimeve t organizats n do muaj dhe monitorimin
e raportimit t ndryshimeve (mosrealizim ose tejkalim) tek
menaxhimi.
15 dit

Ashtu si pr planin strategjik t Auditimit t Brendshm, edhe pr planin vjetor t auditimit
duhet rn dakord me menaxhimin e lart t organizats. Kto plane miratohen nga titullari i
organizats.

4.2. Rishikimi i planeve strategjik dhe vjetor t auditimit t brendshm
Her pas here lind nevoja q t rishikohen e t bhen ndryshime n planet e auditimit t
brendshm t nj organizate.
Veprimtaria e auditimit t brendshm ka si synim t jet nj shrbim i dobishm pr
menaxhimin e organizats dhe si rrjedhoj sht e rndsishme q planet e auditimit t
brendshm t ndryshojn me qllim q tiu prgjigjen ndryshimeve n organizat.
N nj koh q planifikimi prfshin diskutimet me npunsit e organizats, mund t jen br
zhvillime t cilat nuk ishin t njohura n kohn q u prgatitn planet. Ndryshimet mund t
prfshijn:

84

- Nj sistem t ri t Teknologjis s Informacionit n nj fush t caktuar llogarie;
- Nj projekt madhor ndrtimi;
- Nj mashtrim t madh; ose
- Nj shkrirje me nj organizat tjetr.
do ndryshim i br planeve t auditimit duhet t aprovohet nga Drejtori i Njsis s
Auditimit t Brendshm dhe gjithashtu duhet t bihet dakord me menaxhimin e
organizats.
Pr shkak t ksaj, disa auditues t brendshm prfshijn nj kontigjent t vogl dietash n
planet e tyre t cilat prdoren pr t trajtuar shtje t papritura q mund t lindin.
Prdorimi i kontigjentit t dietave duhet t prfshihet n raportin vjetor.
T gjith planet vjetor dhe strategjik t rishikuar t auditimit t brendshm duhet ti
drgohen NjQH/AB s bashku me shpjegimet e ndryshimeve t bra.

3. 5. RAPORTIMI DHE KOMUNIKIMI I AUDITIMIT.
Produktet kryesore t nj auditimi jan llojet e ndryshme t raporteve q prgatiten.
Komunikimi efektiv sht shum i rndsishm pasi puna e auditimit synon t ket nj ndikim
sa m pozitiv dhe ti shtoj vler organizats. T gjith prdoruesit e raportit t auditimit
duhet ta kuptojn prmbajtjen e tij dhe raporti i auditimit prcakton qart at q prdoruesit
duhet t bjn n zbatim t tij. Raportimi sht i rndsishm pasi pasqyron cilsin e puns
s auditimit, ndikon dhe siguron nj ndryshim efektiv duke krijuar nj bashkpunim t mir
me organizatn q po auditohet. Duhet theksuar se procedurat m t mira t planifikimit dhe
t kryerjes t auditimit si edhe trsia e letrave t puns nuk do t kishin shum vler, nse n
fund audituesit prgatisin nj raport jocilsor. Pra, ia vlen q audituesit t investojn m
shum koh, me qllim q t hartojn nj raport sa m cilsor. N fund t angazhimit t
auditimit, Audituesit e Brendshm raportojn rezultatet e puns s tyre tek menaxhimi i
organizats n afatet e prcaktuara. Raportimi i t gjitha gjetjeve t auditimit zbatohet
pavarsisht natyrs dhe rndsis s gjetjeve. Ky sht nj parim i rndsishm. Nse nuk
jan identifikuar probleme, ather audituesi duhet ti jap siguri menaxhimit se kontrollet po
veprojn n mnyr efektive. Nga ana tjetr, nse identifikohen probleme, audituesi duhet t
bj rekomandime t dobishme pr t prmirsuar strukturn, proceset dhe procedurat n
organizat n mnyr sa m t prshtatshme.
5.1 Komunikimi i audituesit
Standartet e IIA-s krkojn q audituesit t ken komunikime t sakta, objektive, t qarta,
konize, konstruktive, t plota dhe n koh (IIA 2420). Komunikimi i mir sht tipar
thelbsor i nj auditimi t mirorganizuar. Komunikimet ndihmojn efiencn dhe
efektivitetin e auditimit dhe i vijn n ndihm organizats q auditohet pr t kuptuar m mir
procesin e auditimit, proces i cili kontribuon n prmirsimin e menaxhimit t riskut dhe
kontrollit. Komunikimi i Audituesit t Brendshm duhet t jet:
1) I sakt:
- Komunikim i mbshtetur nga evidenca t mjaftueshme auditimi.
2) Objektiv:
- Komunikim i prshtatshm dhe n perspektiv;
- Raportet duhet t jen t paanshme dhe pa devijime.
Trajtimi i problemeve t vogla mund t jet nj form pasaktsie, pasi nj gj e till t jep
prshtypjen se ka shum probleme me organizatn, ndrsa n fakt mund t mos jet kshtu.
3) I qart:

85

- Komunikimi ndjek nj vij logjike q nga evidenca e deri t konkluzionet dhe
rekomandimet, duke prfshir referenca pr dokumentet prkats;
- T shmanget prdorimi i termave teknike dhe zhargoni pa shpjegime t qarta;
- T jepet nj ekspoze e prshtatshme pr problemet komplekse;
- T qartsohen shtjet komplekse duke prdorur diagram, grafik apo mjete t tjera
vizuale ndihmse.
- T shmangen fjalit e gjata q vshtirsojn kuptimin e qart.
Audituesit duhet ta ken t qart evidencn e auditimit q mbshtet konkluzionet e tyre, me
qllim q ata t raportojn gjetjet n mnyr sa m t sakt dhe t ken mundsi ti mbrojn
kto gjetje n rast se kundrshtohen nga menaxhimi i organizats.
4) Koniz:
- T jesh koniz nuk do t thot q komunikimi t jet domosdoshmrisht i shkurtr.
Kur duhet raportuar informacion i konsiderueshm, Audituesi i Brendshm duhet t jap nj
prmbledhje t pikave kye.
5) N koh:
- N kohn e duhur pr t mundsuar veprime t shpejta korrigjuese;
- Pr gjetjet apo risqet kye, audituesit mund t prdorin diskutime joformale ose
komunikime t vazhdueshme pr t parashikuar konsideratat dhe veprimet e
menaxhimit.
- Komunikimi prfundimtar duhet t jet n prputhje me Standartet profesionale, gj q
do t marr koh pr ta prgatitur dhe rishikuar, por ai duhet t prfshij t gjitha
gjetjet dhe do veprim t ndrmarr nga menaxhimi prpara daljes s raportit.
- Raportet prfundimtar duhet t dorzohen n afatet e prcaktuara, pasi ato jan t
rndsishm pr vlersimin e menaxhimit t mjedisit t kontrollit.
6) Konstruktiv:
- Me tonalitet t prshtatshm dhe profesional;
- Duhet t shmanget prmendja e emrave t individve apo vnia n dukje e gabimeve
t tyre;
- Duhet t merret parasysh rndsia e shtjeve t ngritura dhe t lihen mnjan
voglsirat.
Komunikimi duhet t ndihmoj n prmirsimin e kontrolleve t menaxhimit q jan me
rndsi pr prdoruesin. Prgjithsisht, menaxhimi i lart merr n konsiderat dhe adreson
shtjet e organizats koncepte t prgjithshme me vler pr organizatn si nj e tr dhe
menaxhert e njsive q adresojn kontrolle specifike operacionale.
Prve sa u trajtua m sipr, rekomandimet e mposhtme ndihmojn pr t pasur nj stil m t
thjesht, m t qart t t shkruarit:
- T shmangen fjalit q jan shum t gjata pr t'u kuptuar menjher;
- T prdoren paragraf t shkurtr dhe disa kapituj me tituj prshkrues;
- T prdoret renditja me pika, apo me numra, dhe t jepen referenca t qarta atje ku sht
e mundur;
- T ruhet nj vij logjike e prezantimit, t shmangen shtjet e parndsishme;
- T prdoret nj struktur e qndrueshme fjalie dhe fjalori;
- T shmangen dykuptimshmrit q vijn pr shkak t prdorimit t premrave q
paraprihen nga emra t paqart, apo renditja e pasakt e fjalve n fjali;
- T shmanget zhargoni dhe gjuha teknike (apo njohurit shkollore ose akademike) me t
cilat prdoruesi mund t mos jet i njohur. Kur jan t domosdoshme pr tu prdorur,
ato duhet t shoqrohen me nj shpjegim t shkurtr;
- Fjalit t formohen n ligjratn e drejt dhe jo t zhdrejt (psh. drejtuesi miraton
pagesn dhe jo pagesa u miratua nga drejtuesi).

86

5.2.Struktura e raporteve t auditimit t brendshm
Qllimi i t gjith raporteve t auditimit t brendshm sht i njjt. Ato shrbejn:

o Pr t informuar menaxhimin e organizats mbi punn e br n organizat.
o Pr t raportuar gjetjet dhe konkluzionet nga puna e br n organizat; dhe
o Pr t br rekomandime konstruktive q do t ndihmojn organizatn t
prmirsoj veprimtarin e saj.
Kur shkruhet nj raport, gjja kryesore sht q t shihet m par pr evidencn kujt i
drejtohet raporti dhe se far niveli dhe detaje informacioni do t prmbaj?
Raportet e Auditimit t Brendshm duhet t prdorin t njjtin format, si m posht:

Prmbledhje
ekzekutive
Jo t gjith prdoruesit/lexuesit e raporteve t auditimit kan koh apo
nevoj pr t lexuar t gjith raportin. Nj prmbledhje ekzekutive prmban
nj parathnie t shkurtr t raportit (nj ose dy paragraf) q shpjegojn se
far sht br dhe pse sht br.
Prmbledhja ekzekutive duhet t prfshij konkluzionet e prgjithshme t
raportit dhe rekomandimet kryesore t tij.

Hyrje Hyrja duhet t prcaktoj historikun e auditimit, punn q sht br dhe
arsyet. Audituesit duhet t mos prdorin shum informacione ktu dhe t
shmangin prfshirjen e informacioneve pr t cilat lexuesi ka dijeni.
Metoda e
Auditimit
Si e ka br punn audituesi? far periudhe ka mbuluar auditimi? A kan
br intervista audituesit? A jan njohur ata me dokumentet m kryesore?
far metodologjie sht prdorur?
Puna e audituesit sht e rndsishme me qllim q prdoruesi t mund ti
besoj nj pun t till.

Gjetjet dhe
konkluzionet
far kan gjetur audituesit si rezultat i puns s tyre? Gjat hartimit t
raportit, audituesit duhet t trajtojn n seksione t veanta sipas shtjeve
dhe problematikave t trajtuara, me qllim q prdoruesi ta ndjek
lehtsisht raportin e auditimit. Pr shembull, mund t hartojn m vete nj
seksion pr planifikimin e buxhetit dhe nj tjetr pr zbatimin e buxhetit.

N fillim prfshihen gjetjet kryesore. Audituesit duhet t kuptojn se far
e ka shkaktuar problemin ishte si rrjedhoj e mungess s trajnimit,
ndarje e dobt e prgjegjsive, munges e kontrolleve t brendshme, e
kshtu me radh, me qllim q t gjenden zgjidhjet e duhura?

Plan Veprimi T gjitha rekomandimet duhet t prmblidhen n nj plan veprimi.
Menaxhimi duhet ti prgjigjet t gjitha rekomandimeve t bra.

87

5.3.Raportimi i gjetjeve dhe konkluzioneve

Audituesit duhet t jen t qart kur raportojn gjetjet e tyre. Nuk duhet t shprehet se u
gjetn nj sr problemesh prsa i prket sistemit t pagave, por se far sht audituar dhe
far sht gjetur. Pr shembull audituesi mund t shprehet se u audituan 20 pagesa jasht
orarit dhe u gjet se asnjra nga kto nuk sht e autorizuar nga menaxheri i duhur i linjs.Kur
sht e mundur, t prmendet shuma e prfshir, sepse prdoruesit e raporteve t auditimit,
shpesh pyesin sa kur shikojn gjetjet e audituesve. Ndonjher gabimet duhet t prafrohen
me qllim q przgjedhja t prfaqsoj trsin n mnyr q prdoruesi t ket nj ide t
qart mbi problemin.Shembulli i mposhtm tregon qart problemet e gjetura dhe ndikimet e
mundshme brenda organizats q auditohet:
U audituan 20 list prezenca mujore dhe u gjetn se katr nga ato kishin probleme aritmetike,
nj pag ishte paguar m shum prej 14 000 leksh. Nse ky gabim zgjat pr nj vit, ather
totali q sht paguar gabimisht sht 168 000 lek (12 x 14 000).

5.4 Raportimi i rekomandimeve

Audituesit e Brendshm prmbledhin gjetjet dhe konkluzionet e tyre n mnyr konize dhe t
qart/sakt dhe duhet ti ndr-referojn ato pjes t veanta t raportit. N raste t veanta kur
gjetjet e grupit t auditimit jan t rndsishme dhe tregojn nivel t lart dmtimi dhe
abuzimi pr organizatn q auditohet, hartohet nj raport paraprak specifik q i prcillet
Drejtuesit t Njsis s AB me qllim vnien n lvizje dhe angazhimin e strukturave t
inspektimit financiar.
Rekomandimet duhet t jen veanta, t prshtatshme, t kohs dhe i drejtohen qartsisht nj
individi, njsie ose ndonj departamenti pr t ndrmarr veprime prmirsuese. Pr audituesit
sht e rndsishme q t jet e qart se far presin n organizat me qllim q t adresojn
mangsit q ata kan gjetur. Supozohet se po auditohet nj fush llogarie pr sistemin e
pagave dhe u gjet se pagesat e puns jasht orarit jan br gabimisht. Nuk duhet t shkruhet
seOrganizata nuk duhet t bj pagesa t pasakta pr punn e br jasht orarit n t
ardhmen pasi kjo shrben vetm pr t theksuar gjetjen dhe nuk ndihmon menaxhimin e
organizats, por duhet menduar cili ishte problemi, far e ka shkaktuar at dhe si mund t
shmanget ai n t ardhmen. Pr kt rekomandohet:
Organizata duhet t prditsoj procedurat e manualit t saj prsa i prket pagesave
jasht orarit;
Gjith stafi duhet t udhzohet prsa i prket procesit t puns dhe pagesave t orve
jasht orarit. E gjith puna jasht orarit duhet t programohet m par, duke prdorur
nj formular miratimi pr ort jasht orarit q duhet t firmoset nga menaxheri i
linjs s punonjsve;
Pagesat pr ort jasht orarit nuk duhet t bhen derisa formulari pr miratimin e orve
jasht orarit t plotsohet sakt dhe t dorzohet tek departamenti pagave.
Me qllim q raportimi i Auditimit t Brendshm t jet sa m efektiv, duhet t prdoret nj
sistem pr renditjen e rekomandimeve sipas nivelit t drejtimit pr raportimin e tyre. Tre
kriteret q prdoren jan si m posht:
- I lart Ky aplikohet n nj parregullsi/mangsi t rndsishme kontrolli dhe prbn
nj problem q duhet ti raportohet menjher menaxhimit t lart.

- I mesm Ky aplikohet n rast se kontrolli ka nj mangsi t veant. sht nj
problem q duhet t trajtohet menjher, por nuk do t thot se duhet t trajtohet nga
menaxhimi m i lart.


88

- I ult Ky aplikohet kur gjenden mangsi t parndsishme t sistemeve t kontrollit.
Ndryshimet duhen t zbatohen me kalimin e kohs, por nuk jan t nevojshme q
organizata ti hartoj si primare.

T gjitha rekomandimet e Auditimit t Brendshm duhet t prfshihen n nj plan veprimi.
Kjo sht nj prmbledhje e t gjitha rekomandimeve t bra n raport dhe pr t cilat sht
rn dakord me menaxhimin e organizats. M posht jepet nj shembull i planveprimit,
megjithse pr tu lexuar m lehtsisht mund t prdoret nj Format horizontal.

Numri i
Rekomandimeve
Rekomandimet Renditja
sipas
niveleve
Referenca e
paragrafeve
n raport
Reagimi i
menaxhimit
Afati i
prcaktuar

Audituesit e Brendshm duhet t tregohen t vmendshm si ndaj reagimeve t menaxhimit,
ashtu dhe ndaj afatit pr zbatimin e rekomandimeve t rna dakord si m posht:
- Reagimi i menaxhimit A ka pranuar organizata gjetjet e audituesve t brendshm? A
i adreson plan veprimi problemet e identifikuara? A ka organizata burime dhe
kapacitete pr t zbatuar rekomandimet n mnyrn se si i ka sugjeruar ato
menaxhimi? Sa t sigurt jan audituesit q menaxhimi bhet permanent dhe se
organizata nuk do t kthehet n mnyrn e mparshme t pagess s orve jasht orarit
(referuar shembullit t mparshm)
- Afati i prcaktuar A sht i arsyeshm afati i prcaktuar pr zbatimin e
rekomandimeve? Nse sht caktuar nj dat e largt n t ardhmen, ather ka t
ngjar q menaxhimi nuk do t ndrmarr asnj veprim pr zbatimin e rekomandimit.
Nse data e caktuar sht e afrt, kjo do t thot q mund t mos jet e mundur pr
menaxhimin pr t ndrmarr veprimet e duhura pr t prmirsuar mangsit.
T gjitha rekomandimet duhet t jen:
- Specifike pr veprimet q i duhet t ndrmarr organizata;
- T dobishme, praktike dhe t bazuar n vlersimin e prfitimit t organizats pr ti
zbatuar ato; dhe
- T marrin n konsiderat edhe koston e zbatimit. Nse kostoja e zbatimit sht e
konsiderueshme, ather kjo duhet t raportohet.

5.5 Projekt raporti, raporti final dhe memorandumi

Projekt raporti sht raporti i par prmbledhs i veprimtaris audituese q i drgohet
organizats. Ky projekt raport shoqrohet me nj krkes zyrtare pr menaxhimin n t cilin i
krkohet organizats t reagoj n lidhje me rekomandimet paraprake t paraqitura n projekt
raport. N kohn kur drgohet projekt raporti, puna e br nga Auditimi i Brendshm dhe vet
projekt raporti jan subjekt i rishikimeve t brendshme dhe sigurimit t cilsis. Procedurat
pr sigurimin e cilsis realizohen para drgimit t projektraportit n organizat, pasi sht e
pamundur t krkohet rikthimi mbrapsht i projekt raportit.
Pas drgimit t projekt raportit (nse krkohet nga palt), Audituesit e Brendshm takohen me
drejtuesit, nivelet e menaxhimit t organizats pr t rn dakord mbi prmbajtjen e tij dhe pr
t plotsuar plan veprimin ku prcaktohen reagimet e organizats ndaj rekomandimeve t bra
nga Auditimi i Brendshm.

89

Duhet rn dakord pr saktsin faktike t projekt raportit me organizatn, gjat procesit t
auditimit. (Kjo bn t mundur shmangien e do keqkuptimi dhe gjithashtu bn t mundur q
projekt raporti t mos jet dika shokuese e (panjohur) pr menaxhimin e organizats).
Pasi t jet rn dakord me planin e veprimit, nj gj e till duhet ti bashkngjitet n fund
projekt raportit para se ti drgohet zyrtarisht menaxhimit t lart si raport final.

Drgimi n organizat i raportit paraprak

Diskutimi me organizatn i raportit, prfshir rekomandimet

Ndryshimi i raportit pr t reflektuar diskutimet (nse sht e nevojshme) dhe
plotsimi i plan veprimit me prgjigjet e organizats

Prfundimi i raportit dhe drgimi tek organizata

Memorandumi dhe drgimi t titullari i subjektit publik

Si pjes e takimit fillestar, duhet t bihet dakord edhe pr afatet e raportimit. Normalisht
raporti paraprak i drgohet organizats brenda dy javve pas prfundimit t puns audituese.
Pas ksaj audituesit synojn t bien dakord pr raportin paraprak me menaxhimin e
organizats prfshi ktu edhe plan veprimin dhe prfundimin e raportit final brenda dy javve
pas drgimit t raportit paraprak tek organizata.

5.6 Memorandumi
Me dorzimin e raportit final n subjektin e audituar, grupi i auditimit formulon nj
prmbledhje t shkurtr t raportit, e cila ruan strukturn e raportit, por sht m koncize. Kjo
prmbledhje do t quhet memorandum.Memorandumi sht nj dokument prmbledhs i
raportit final, i cili hartohet me qllim pr t informuar titullarin e subjektit publik.
Memorandumi hartohet nga grupi i puns q ka kryer auditimin dhe duhet t jet: i qart dhe
koniz, jo shum i detajuar (sintetik), i mundshm pr t nxjerr prfundime. Nj kopje e ktij
dokumenti do t drgohet bashklidhur raportit periodik pran NjQH/AB.
5.7 Raportet periodike dhe raporti vjetor i AB
Pas prfundimit t do angazhim auditimi, audituesit e brendshm i drgojn nj raport
menaxhimit t organizats s audituar. Raporti bazohet n punn e kryer.Prve raporteve t
angazhimeve individuale, Njsia e Auditimit t Brendshm duhet ti dorzoj organizats
raportin periodik dhe raportin vjetor i cili prmbledh veprimtarit e auditimit.Raporti vjetor
duhet t prmbaj numrin dhe llojin e angazhimeve t Auditimit t Brendshm q jan
ndrmarr at vit, rekomandimet e lna si rrjedhoj e puns s br dhe veprimet q duhet t
ndrmerren nga nivelet e menaxhimit t organizats pr zbatimin e rekomandimeve. Raportet
periodike dhe raporti vjetor, t prgatitur nga njsit e AB, pas miratimit nga titullari i
institucionit, dorzohen n rrug zyrtare dhe n format elektronik pran NjQH/AB jo m von
se 15 dit pas prfundimit t periudhs prkatse raportuese. NjQH/AB, brenda nj afati 60
ditor nga prfundimi i periudhs prkatse raportuese, harton nj raport t konsoliduar
periodik dhe vjetor pr gjith veprimtarin e AB n sektorin publik dhe e paraqet at n
Komitetin e Auditimit t Brendshm. Pas vlersimit nga KAB, raporti i konsoliduar i drgohet
Ministrit t Financave, i cili, n vijim e paraqet at n Kshillin e Ministrave sipas
prcaktimeve ligjore. Forma e raportimit prcaktohen me udhzime t veanta nga NjQH/AB.
Prgatiti: MPA.Albana Gjinopulli, CIPFA
TEMA 5 - METODAT DHE TEKNIKAT E AUDITIMIT

TEMA 5: METODAT DHE TEKNIKAT E AUDITIMIT

5.1. METODA E AUDITIMIT MBI BAZ SISTEMI (ABS)
i. Zhvillimi i auditimit bazuar n sistemet
ii. Etapat e auditimit bazuar ne sistemeABS
iii. Testet n metdodn
iii. Prdorimi, avantazhet dhe disavantazhet e metods ABS

I. ZHVILLIMI I AUDITIMIT BAZUAR N SISTEMET (ABS)

Auditimi i organizatave 30 deri 40 vite m par nuk kryhej n nj ambient operues kaq
kompleks e t sofistikuar sikurse sot. Sistemet e kontabilitetit n prdorim kan qen shum
tradicionale dhe relativisht t drejtprdrejta. Sistemet e kompjuterave ishin m pak t
sofistikuara dhe kontrolloheshin m shum nprmjet:

- Prpunimit t partive t t dhnave n nj qendr t vetme dhe kontrolleve t shpeshta
manuale mbi inputet, prpunimin dhe outputin e t dhnave.
- Puna ishte relativisht e lir, n veanti puna e personelit t auditimit, por gjithashtu puna e
kontabilistit.
- Roli i kryer nga audituesi i brendshm ka qen m shum si i nj inspektori, sesa nj shrbim i
rndsishm q i shton vlern veprimtarive t menaxhimit t nj organizate si ndodh sot.
Qasja/metoda e audituesit t jashtm, para zhvillimit dhe futjes s ABS-s ka qen ajo pr
kryerjen e auditimit t faturave, me an t t cilave shum transaksione dhe gjendje t
llogarive kontrolloheshin n mnyr t pavarur duke barazuar t gjitha dokumentet e puns,
p.sh. tepricat kreditore dhe pasqyrave t furnitorve, pagesat e kryera dhe faturat e blerjes. Kjo
natyrisht nnkupton q nj pjes e madhe e kohs s audituesit shpenzohej n shum detyra t
prsritura dhe rutin , pasi prqindja e transaksioneve dhe e tepricave bazohej n fatura,
sistemi kontabl ishte i drejtprdrejt dhe i kontrolluar mir. Si rezultat, niveli i siguris s
ofruar nga auditori ishte i lart dhe cilsia e puns gjithashtu.
Gjat viteve 70, ndrsa sistemi kontabl bhej gjithnj e m kompleks nprmjet prdorimit
n shkall t gjer t kompjuterave, audituesit e kuptuan se duhet t kuptonin sistemin dhe e
shkurtuan punn e tyre t auditimit drejt auditimit t nj sistemi t vecant. Audituesit kuptuan
se ata duhet t rifreskonin vazhdimisht njohurit e tyre pr sistemet e TI-s q vazhdimisht
ndryshojn, n t njjtn koh me zhvillimin dhe prshtatjen e metodiks dhe teknikave t
auditimit pr t ekzaminuar dhe testuar sistemet specifike, rezultati i t cilave sht futur n
pasqyrat e kontabilitetit.
Nj metod/qasje e re e prshtatur nga audituesit ishte dokumentimi i procedurave n sistemin
e kontabilitetit dhe vlersimi i ktyre procedurave kjo sht njohur si auditimi procedural.
Pr shembull dokumentimi i procedurave n sistemin e blerjes nga krkesa e blerjes, urdhr-
porosia e blerjes, lvizja e mallrave dhe marrja n dorzim, fatura e blerjes, rregjistrimi ne
librin e llogarive t blerjes nprmjet t cilit audituesi kontrollon lvizjen e informacionit (
t dhnave) nga lart posht, u quajt dhe auditimi vrtetues.
Si kemi thn, me rritjen e kompleksitetit t sistemeve t kontabilitetit dhe TI-s, u rrit dhe
nevoja q audituesit t zhvillojn aftsit, gjykimin, prvojn dhe kualifikimet. Kjo krkes
pr auditor m t informuar dhe m t prgatitur rezultoi n rritjen e tarifave profesionale pr
t trhequr dhe mbajtur njerzit me cilsin dhe njohurit e krkuara. Firmat e auditimit t
jashtm, n prballje me presionin pr rritjen e kostos pr shkak t pagesave t rrogave m t

91

larta pr staf t specializuar, filluan t shqyrtonin efikasitetin e auditimit procedural, dhe
konstatuan se kishte mangsi n dy aspekte:
- Koha e shpenzuar pr vlersimin t atyre pjesve t auditimit q kan qen m t
rndsishme apo kye, n formimin e nj opinioni mbi sistem ishte e pamjaftueshme
krahasuar me disa ceshtj t tjera q nuk kishin t njjtn rndsi apo ishin m pak t
rndsishme. p.sh. kontrolli i hyrjeve t mallrave t blera me faturat e blerjes, ishte
shum i rendsishm pr t konfirmuar se t gjitha shpenzimet ishin regjistruar;
ndrsa, duke kontrolluar krkesat pr blerje me porosin pr blerje, ishte m pak e
rndsishme (koha e audituesit shpenzohej n aspekte m pak t rndsishme). Firmat
pranuan se ata do t mund t prdorin stafin e tyre auditues m ekonomikisht,
efektivisht dhe n mnyr efikase duke drejtuar prpjekjet e tyre n veanti n pjest e
sistemit ku procedimi dhe regjistrimi i transaksioneve kishte ndikim t drejtprdrejt n
sistemin e kontabilitetit. Ata bn kt pr shkak t mangsive t pazbuluara n kt
faz q mund t ken pasur ndikim n formimin e opinionit t auditorit, varsisht nga
shtrirja apo shpeshtsia e mangsive.
- Nuk vihej n dukje fakti q nj sistem i veant ka pasur mundsi t auditohet mire
(prandaj rreziku i gabimeve historikisht ka qen i ult),ndrsa nj sistem i ngjashm
kontrollohej m pak dhe rreziku i gabimit sht m i lart. Pr firmat audituese
komerciale, ky nuk ishte aspak prdorim i mir i burimeve t pakta e t shtrenjta
profesionale. Ata kuptuan shpejt se marzhi i fitimit mund t rritej duke prshtatur
metodn/qasjen ABS. Pr pasoj, von, nga vitet 1970, u zbatua metoda e audimit i
bazuar n sistemet.
Njkohsisht me zhvillimet e msiprme t auditimit t jashtm, u rishikuan dhe metodikat
dhe prgjegjsit e aplikuara nga audituesit e brendshm. Kjo lidhej pjesrisht me nevojat pr
t par nse prmirsimi n efikasitetin e auditimit t jashtm do t prshtatej pr prdorim
nga auditort e brendshm. Auditimi i brendshm ballafaqohej me presione pr t shtuar
vler n nj njsi ekonomike, n mnyr q t justifikonte kostot e veta. N sektorin publik
ky presion ishte shtuar nga rritja e presionit t tregut nprmjet tenderimit konkurues t
shrbimit t siguruar nga klientt e auditimit t brendshm.N sektorin publik, viteve t fundit
ka pasur rritje t krkess (nga politikant, administratort, media, aksionert publik dhe t
tjer) pr sisteme m t mira t kontrollit t brendshm dhe raportim vlersues n
funksionimin e tyre. Kontrolli i brendshm shihet si mjet i ofrimit t zgjidhjeve pr shum
risqe apo probleme t mundshme me t cilat organizatat prballen sot n demonstrimin e
prdorimit t burimeve n mnyr efikase, efektive, ekonomike, etike dhe ligjore. ABS i ka
dhn auditimit t brendshm mjetet pr nj organizat si:
- Sigurin se kontrollet e brendshme funksionojn efektivisht.
- Kshill se si t prmirsohet efikasiteti dhe efektiviteti i kontrolleve.
Si e tham m lart, ABS mund t aplikohet n auditimin e sistemeve financiare dhe atyre jo-
financiare. Prandaj audituesit e brendshm kan zgjeruar aktivitetet organizative mbi t cilat
mund t kryejn efektivisht vlersim operacional t bazuar n auditim. Kjo ka sjell
prmirsimin n cilsin e opinionit q mund t jap audituesi i brendshm pr menaxhimin,
pr rrjedhoj duke shtuar vlern e shrbimit m gjithprfshirs n organizat.

Prkufizimi i auditimit t bazuar n sisteme

Auditimi i bazuar n sistem sht nj metod/qasje audituese n t ciln audituesi
krkon t fitoj nivelin e duhur t siguris duke:
- Evidentuar ekzistencn e nj sistemi efektiv t ppunimit dhe regjistrimit t
transaksioneve.
Vlersuar dhe testuar kontrollet e brendshme prkatse.

92

Kryer nse sht e nevojshme nj testim thelbsor t nj niveli t reduktuar .
Audituesit e brendshm edhe ata t jashtm aplikojn ABS-n, edhe pse ka nj dallim
ndrmjet tyre. Ktu prfishen:
1. Audituesit e brendshm fokusohen n kontrollet e brendshme brenda organizats pr t
siguruar :
o Mbrojtjen e aktiveve (mjeteve).
o Besueshmrin e regjistrimeve(saktsin dhe besueshmrin e regjistrimeve)
o Ekonomin, efikasitetin dhe efektivitetin e operacioneve dhe se organizata i
prmbahet legjislacionit, rregulloreve dhe direktivave tjera (kriteri i rregullsis
q prmendm m lart).
2. Audituesit e jashtm gjithashtu fokusohen n t njjtat fusha por kryesisht jan t
interesuar n formimin e opinionit t qart nse:
Llogarit e njsis ekonomike paraqesin nj pamje reale t aktiviteteve t tij.
Njsia ekonomike vepron vetm brenda t drejtave dhe autorititet t saj statuor (
rregullshmria).

II. ETAPAT E AUDITIMIT BAZUAR N SISTEME

Pasi q jan prezantuar arsyet historike t evoluimit t ABS-s, le t njihemi tani me
fazat e ndryshme q duhet t kryhen me radh kur kryhet nj auditim i till.

II.1 Prcaktimi i fushs s veprimit (sistemeve) t auditimit
Manuali i Auditimit t Brendshm n lidhje me planifikimin e auditimit thekson se nj plan
angazhimi duhet t prgatitet para se t kryhet nj pun audituese. Audituesi duhet t siguroj
q objektivat e auditimit t jen prcaktuar prpara se t filloj puna. Kjo prfshin qartsimin
e kufijve me sistemet e tjera. Gjithmon aktiviteti i auditimit duhet t prcaktohet n
pajtueshmri me objektivat dhe mbi bazn e marrveshjes me manaxherin e auditimit. Pr
shembull, nse plani vjetor i auditimit pr sistemet e pagesave q funksionon n spital ka
caktuar nj numr ditsh t auditimit pr shqyrtim t pagesave pr furnizuesit e pajisjeve
mjeksore (zakonisht blerje me vler t madhe), ather fusha e veprimit t auditimit duhet ta
specifikoj kt. Pagesat, pr shembull, pr ndrmarrjet e pastrim gjelbrimit, ndrmarrjet e
mirmbajtjes s infrastrukturs apo stafin mjeksor nuk do t prfshiheshin n fushn e ktij
angazhimi auditimi.
Menaxhimi gjithashtu duhet t ofroj dokumentacionin, treguesit e performancs dhe
informata tjera q ilustrojn/tregojn cilsin e performancs n sisteme. Kto informacione
prdoren nga audituesit e brendshm pr t caktuar burimet n mnyr efektive dhe efikase n
fushat kye t aktivitetit.
Sistemet jan t pandryshueshme ndaj hierakis s objektivave t kontrollit dhe
kontrolleve:
- Kontrollet e manaxhimit realizojn qllimet, planifikimin dhe monitorimin e
sistemit.
- Kontrollet operacionale t lidhura me transaksionet dhe proceceset.
Pr nj prdorim m efektiv t kohs s tyre, audituesit duhet t fillojn vlersimin nga niveli
m i lart i kontrollit t manaxhimit dhe t vazhdojn me kontrollet operacionale.
Objektivi i auditimit duhet t identifikohet n fillim t procesit t vzhgimit, p.sh. pr nj
rishikim t sistemit t pagave, objektivi i audtituesit t brendshm mund t jet:
T arrihet nj opinion mbi prshtatshmrin/mjaftueshmrin dhe besueshmrin e
kontrolleve t brendshme brenda sistemit t pagave.

II.b Prcaktimi i objektivave t kontrollit t sistemit

93

N auditimin e brendshm termi objektiva prdoruret n shum kontekste.
Fillimisht nj organizat. krijohet pr arritjen e objektivave t specifikuara nga vet
themeluesit apo krijuesit e saj. Ndrmarrja n sektorin privat ka objektiv organizativ
ofrimin e mallrave dhe shrbimeve pr klientt pr t krijuar fitim. Subjekti i sektorit publik
ka objektiv organizativ dhnien e mallrave dhe shrbimeve pr taksapaguesit/publikun pr t
prmirsuar mirqenien e tyre, apo s paku pr t lehtsuar funksionimin e rregullt t
shoqris. Objektivat e organizats mund t specifikohen m tej sipas qllimit specifik t cdo
organizate , si pr shembull: dhnia e kujdesit m t mir shndetsor, funksionimi m efikas
i shrbimit urban apo ofrimi i shrbimit arsimor n nivele t larta n t gjith vendin.
Objektiva t tilla jan t nivelit t lart dhe pr qllime t auditimit, konvertimi i tyre n
synime te realizuaeshme, mund t analizohet n objektiva m t fokusuara dhe t hollsishme.
Njri prej funksioneve t menaxherve sht t thjeshtsohen objektivat e prgjithshme t
organizats n objektiva m specifike t menaxhimit, si jan mirmbajtja e shrbimit t urban
me prpikri n 90%, apo mbajtja e lists s pritjes me koh pr operimet n nivel minimal
apo sigurimi i stafit n nivel n shkolla t mos bije nn nivel t specifikuar. Objektivat e
menaxhimit konvertojn objektivat organizative n tregues sasior , t matshme. Prandaj niveli
I arritjes s ktyre treguesve ndihmon n vlersimin e performancs s menaxhimit n arritjen
e objektivave.
Pr t arritur objektivat, menaxhimit i duhen njerz dhe procese t cilat duke ndrvepruar
sbashku t punojn si sisteme. Kshtu q pr shembull drejtuesve t sistemit shndetsor do
tju duhen sisteme t raportimit pr prdorimin e burimeve kirurgjikale pr tu siguruar se ata
mund t prshtasin krkesat e pacientve dhe numrin e shtretrve. Drejtuesit e shrbimit
arsimor do t ken nevoj pr sisteme q u japin informata se sa fmij kan nevoj t
msojn, sa msues jan n dispozicion tani dhe sa do t dalin n pension n vitet t
ardhshme, kshtu q ata mund t parashikojn numrin e duhur t msuesve t rinj. Secila prej
ktyre nevojave t menaxhimit prfaqson objektiv sistemi dhe kto vendosen nga menaxhimi
i lart. Kjo sht nj pamje e vendosjes s objektivave t organizats, menaxhimit dhe
sistemit.
Pr tu siguruar se gjithshka kryhet sic duhet, se po veprohet n drejtim t plotsimit t
objektivave t prgjithshme t organizats, menaxhert vendosin kontrolle, dmth. Mbajn
nn kontroll/monitorojn, pr tu siguruar se jan kryer veprimet sipas parashikimit, pr
shembull, raportet q menaxhimi krkon t bhen n koh. Pra p.sh. menaxhert e
shndetsis do t krkojn person t caktuar pr t parashtruar informatat e duhura mbi
prdorimin e burimeve kirurgjike n nj koh t caktuar, do jav. Ky kontroll u mundson
atyre q t arrijn objektivat e kontrollit duke pasur t dhnat prkatse q t planifikojn
pranime n kirurgji. N t njjtn mnyr edhe menaxhert e shrbimit arsimor do t ken
nevoj pr informata demografike q t analizohen dhe raportohen n baza vjetore
(kontrollohen) pr tu mundsuar atyre t arrijn objektivat e kontrollit pr prditsimin e
fakteve dhe shifrave me t cilat planifikohet trajnimi i msuesve.
Prandaj objektivat e kontrollit mund t prkufizohen thjesht si nn-objektiva t cilt
formohen duke zbrthyer elementet q prbjn objektivat e prgjithshme t sistemit. Pr
shembull, nj objektiv i prgjithshm i sistemit t pagesave duhet t siguroj se pagesat bhen
vetm pr shumat e duhura dhe pr punonjsit e duhur ( aktual). Ky objektiv mund t
zbrthehet n nn-objektiva t pagesave pr puntort n vlern korrekte pr punn e kryer.
Kto nn-objektiva t identifikuara ndihmojn audituesit t specifikojn objektivat e kontrollit
kundrejt t cilit kontrollet e sistemit do t vlersohen.
Prcaktimi korrekt i objektivave t kontrollit sht qensor pr nj auditim efektiv. Gabimet
n prcaktim mund t rezultojn n konkluzione t gabuara dhe zhvlersojn punn e
audituesit. Prcaktimi i objektivave t kontrollit duhet t diskutohet me menaxhimin e

94

organizats s audituar pr t siguruar nse jan kuptuar si duhet se pr far funksionesh jan
projektuar dhe implementuar kontrollet. Objektivat e kontrollit duhet t shprehen qart dhe t
prmbledhura. Nuk duhet t jen t paqarta apo t prgjithsuara. Pr shembull do t ishte e
vshtir t gjenden bazat e vlersimit t kontrollit ku objektivat e kontrollit jan shprehur si
sigurim se pagesat jan kryer. Ky objektiv nuk na tregon se far lloj pagesash, apo
kujt.Menaxhimi dshiron t dij nse pagesat bhen n mnyr t sakt, n mnyr t
vlefshme dhe n koh. Frazeologjia e lirshme vepron si nj penges pr kryerjen e ksaj faze
t rndsishme t auditimit t bazuar n sisteme. Prgjithsimet sikurse siguriaq shrbimet
mbshtetse jan adekuate" shkakton m shum pun sepse duhet prgjigjur pyetjeve shtes
pr t sqaruar saktsisht se ka nnkuptohet me perspektivn e audituesit. M posht jan
dhn disa objektiva specifike t kontrollit pr sistemin e pagave:
- Prfshihen vetm punonjsit/pensionistt q jan efektiv.
- T gjitha pagesat jan realizuar n koh, plotsisht dhe saktsisht.
- T gjitha ndryshimet (t rinj/t larguar/ndryshimet n kategori/shkurtimet) jan t
autorizuara n mnyrn e duhur.
- T gjitha pagesat jan koduar n mnyrn e duhur dhe jan marr n konsiderat.
- Informacionet e duhura t manaxhimit jan prgatitur pr t lehtsuar monitorimin e
rregullt t shpenzimeve pr paga kundrejt atyre t parashikuara (te buxhetuara).

II.3. Regjistrimi i sistemit

Pr t regjistruar sistemin (e prcaktuar mir) q auditohet, informatat prkatse
grumbullohen duke:
- Intervistuar stafin e duhur, si operacional ashtu edhe menaxherial.
- Studiuar kuadrin ligjor, procedurial dhe rregullator lidhur me funksionim e sistemit
prkats.
Shnimet e audituesit n sisteme zakonisht konsistojn n shnime t shkurtuara dhe n
grafik apo diagrame. Kto t fundit jan paraqitje n form diagrami t fazave t procedimit
t transaksioneve n nj sistem. Informatat, dokumentet, veprimet dhe stafi q i kryen ato
sistematikisht dhe logjikisht regjistrohen pr t dhn nj vizatim t thjesht t asaj q ndodh
(nga faza hyrse deri te ajo dalse.)
Qllimi i shnimeve t shkurtuara/prmbledhse dhe diagramave sht dhnia e nj
prshkrimi pr menaxhimin dhe audituesit sipas :
- Llojeve dhe natyrs s transaksioneve n sistem.
- Metodat sipas t cilave prpunohen transakasionet.
- Mnyrat n t cilat kontrollohet sistemi.

Teknikat e evidentimit te sistemeve

Pr evidentimin e sistemeve ka tri teknika t ndryshme:
1. Shnime t detajuara.
2. Diagramat (me t cilat kuptohet cikli i qarkullimit t dokumenacionit t prcaktuara pr
nj cikl t caktuar) (Flocharts).
3. Pyetsort e kontrollit t brendshm (PKB).

Kto teknika mund t jen plotsuese pr sisteme t cdo prmase apo kompleksiteti.

1. Shnime t Detajuara

Avantazhet e shnimeve t detajuara jan:

95

- Nse jan t shkruara mir, ato mund t paraqesin nj pamje t qart t sistemit.
- Ato mund t mbahen nprmjet nj programi t ord processor dhe t prmbajn
informacionin e fundit

Disavantazhet e shnimeve t detajuara jan:
- Ato krkojn koh q t prgatiten dhe, nse nuk jan shkruar mir, nuk kan vler q
t shkruhen.
- Ndryshimet n sistem mund t krkojn rishkrimin e pjess m t madhe t
informacionit.
- Lexuesi (nse manaxheri rishikon shnimet apo audituesi i vitit tjeter i lexon pr t
kuptuar sistemin) sht i detyruar q t ndjek mnyrn e paraqitjes s mendimit sipas
mnyrs s mbajtsit t shnimeve, informacion t cilin mund t doni ta kishit t
paraqitur n mnyr tjetr.
- Mund t jet e vshtir q t mendohet nse ato jan t plota.

2. Diagramat

Avantazhet e diagramave (flocharts) jan:
- Paraqesin hapat e sistemit n mnyr kronologjike.
- Tregojn qartsisht cdo lloj boshllku n evidentimin e sistemit.
- Tregojn qart ndarjen e detyrave dhe pikat e kontrollit.
- E bjn relativisht t leht ti referohemi n mnyr t drejtprdrejt nj pjes t
vecant t sistemit.
- Mund ti bjn t pranishme ndryshimet n sistem m leht se sa shenimet e
detajuara.

Disavantazhet e diagramave jan:
- Nuk mund t shpjegojn prse sistemet jan n gjendjen q ato jan (shnimet e
detajuara jan t mira pr kt).
- Mund t jen shum t detajuara, nse prmbajn shum elemente t vizatuara.
- Nuk mund t kritikojn apo t vlersojn nj sistem (PKB-t jan pr kt).
- Mund t mos manaxhohen leht, nse ato duhet t paraqesin disa alternativa t
procedurave, p.sh., shprndarjen pjesore t porosive, kthimin e produkteve (shnimet e
detajuara jan t dobishme pr t prshkruar mnyrn se si sistemet realizojn
transaksionet e rastit apo t pazakonta).

3. Pyetsort e Kontrollit t Brendshm (PKB )

Tradicionalisht, PKB-t jan prdorur vetm pr t vlersuar kontrollet n sistem. Ndrsa
diagramat, t plotsuara nga shnimet e detajuara, mbeten metoda m e prdorshme e
evidentimit t sistemit. Ka raste kur PKB-t jan strukturuar si pr evidentimin dhe pr
kontrollin e sistemit. Kjo metod konsumon m pak koh (dhe sht m pak rigoroze) dhe
mund t jet m shum eficient n Vlern e Paras t auditimit, kur audituesi sht
fokusuar n dobsit m shum se sa n marrjen e siguris mbi produktet e sistemit.
Prdorimi i PKB-ve pr t evidentuar dhe vlersuar sistemin, prgjithsisht, krkon nj
auditues me m shum eksperienc.
Standardet e PKB-s mund t japin nj kontribut t konsiderueshm pr nj auditim t
bazuar n sistemet. Ato mund t ken AVANTAZHET e mposhtme, nse hartohen mir
dhe prdoren sic duhen:

96

- Prcaktojn objektivat e kontrollit. N praktik, duhet eksperienc pr t
identifikuar objektivat e kontrollit (n provim ju duhet t bni m t mirn) ndrsa
n nj sistem t vecant mund t ket objektiva t kontrollit t cilat nuk jan n
standardet e PKB-ve, por n fund t fundit PKB siguron parimet baz.
- Imponojn nj disiplin, nj struktur dhe nj standard n vlersimin e
kontrolleve.
- Veprojn si nj suport pr audituesit pa eksperienc.
- Veprojn si nj ndihmsmemorje pr audituesit me eksperienc (p.sh., mungesa e
kontrollit mbi librin e porosive n shembullin e mparshm).
- Sigurojn nj evidentim t prhershm pr audituesit e ardhshm.
- Sigurojn nj baz pr rishikimin e auditimit nga ana e manaxherit.
- Inkurajojn audituesit t mendojn.
DISAVANTAZHET e standardeve t PKB-ve jan:
- Ato asnjher nuk mund t jen 100% t prshtatuar pr nj sistem t vecant,
prandaj audituesi duhet t jet fleksibl gjat plotsimit t tyre.
- Audituesit me eksperienc mund ti kushtojn shum vmendje pyetjeve mbi
kontrollet ansore apo t padomosdoshme.
- Nse konsiderohen si rutin, puna e plotsimit t tyre bhet tendencioze.
- PKB mund t mos reflektoj aspektet humane t nj sistemi, t cilat mund t ken
nj ndikim thelbsor n cilsin e kontrollit.

Hartimi i diagramave

Llojet kryesore t diagramave jan si m posht:
- Diagrama e prgjithshme do t tregoj n nj flet letre burimet/hyrjet kryesore,
prpunimin dhe rezultatet/produktet e sistemit, si dhe lidhjet me sistemet e tjera (numri
i simboleve n diagram duhet ti prmbahet nj minimumi n nj diagram t
prgjithshme).
- Diagrama proceduriale (dokumentave) sht kryesisht nj prshkrim nprmjet
diagrams s sistemit duke treguar lvizjen e dokumentacionit dhe t informacionit
npr sistem, si dhe procedurat dhe kontrollin, npr t cilat kalojn dokumentat dhe
informacioni. Departamente t ndryshme (apo njerz) realizojn procedurat apo
kontrollet q jan paraqitur n diagramat.
- Struktura e kompiuterizuar e diagrams, q prfshin dokumentat e hyrjeve,
prpunimin, rezultatet dhe kontrollet n nj sistem kompjuterash (kjo mund t
kombinohet me diagramet procedurale).

Simbolet e diagramit
Diagrami mund t jet nj metod shum efektive pr prcaktimin e qart se si nj sistem
prpilohet dhe lidhshmrit mes elementeve q e prbjn at.

Simbolet kryesore t diagramit jan si n vijim:
Simboli

1. DOKUMENTI

2. Manuale/udhezime

97

3. Rrjedha e informacionit dhe t dhnave ------------------------------------

4. Lvizja e dokumentacionit

5. Procedura ose funksionimi x

6. Dosja

7. Kontroll

8. Lidhje

9. VDU

10. Hard Disk

11. Perpunimi dokumentit

12. Prfundimi

13. Prgatitja

II.4 Testet hap pas hapi (ec prmes)


98

Testi hap pas hapi (alkthrough testing) kryhet pr t konfirmuar, nse nj auditues
kupton se si nj sistem operon dhe nse se ky fakt sht evidentuar n mnyr korrekte n
nj etap m t hershme(paraprake). Pr realizimin e ktij testi, audituesit duhet t
krkojn evidenca mbi ekzistencn e kontrolleve t prshkruara n intervista me stafin dhe
t prfshira n t dhnat e sistemeve. Kjo mund t prfshij auditimin e nj ose dy
transaksioneve npr sistem duke filluar nga etapa e hyrjes s t dhnave e n vijim t
procesit t prpunimit t burimeve t prdorura e deri tek outputi/rezultati i prpunimit,
duke konfirmuar se ekzistojn kontrolle pr cdo etap, d.m,th. Ecja hap pas hapi
(alking) e transaksionit npr sistem.

II.5 Vlersimi i kontrollit t brendshm

Audituesi ka prgjegjsi t prcaktoj n mnyr t pavarur nse kontrollet e sistemit, si jan
projektuar dhe zbatuar nga menaxhimi jan t mjaftueshm, t prshtatshm pr prmbushjen
e objektivave t kontrollit t sistemit. Pr t prmbushur objektivat e auditimit, audituesi
duhet t kryej teste t ndryshme mbi kontrollet e identifikuara pr t mbledhur dshmi mbi t
cilat mund t bazohet opinioni i tij/saj auditues.
Testet e kontrollit normalisht nuk kryhen n t gjitha kontrollet; zakonisht testohen vetm
kontrollet kye. Kto jan kontrollet q audituesi ka synim ti testoj pr efektivitetin si
element baz pr nj auditim t besueshm. Kto jan kontrolle q:
- J an hartuar t parandalojn apo zbulojn keq-deklarimet materiale n pohime
specifike t pasqyrave financiare. (Pohimet jan deklarime t kuptueshme br nga
menaxhimi kur paraqesin pasqyrat financiare pr shqyrtim. Ato ndrlidhen me konceptet e
kontabilitetit t plotsis dhe saktsis s informatave, vlersimi dhe pronsia e t drejtave
dhe detyrimeve t deklaruara. Ato gjithashtu prfshijn, n organizatat e sektorit publik, nj
vlersim t rregullshmris.
- U adresohen t njjtave probleme sikurse procedurat thelbsore t auditimit, aspektet e
realizimit t t cilave mund t kufizohen, nse kontrollet veprojn n mnyr efektive.
- Mund t testohen, d.m.th. t ken evidenc pr funksionimin e tyre n mnyrn e
duhur.

Kontrollet kye jan identifikuar duke vlersuar pohimet pr t cilat duhet br opinion i
auditimit. Nganjher sht e domosdoshme t shikohet funksionimi i m shum se nj
kontrolli pr t dhn siguri pr pohimin. Pr shembull nse auditohet sistemi i arks dhe
bankave dhe duhet t shikohet nse t gjitha hyrjet e parave jan regjistruar n bank si duhet
do dit,nuk do t ekzaminohen vetm t dhnat e shumave t depozituara. T dhna shtes do
t krkohen duke testuar arktime ditore t arktarve individual pr tu siguruar se ato jan
balancuar. Pastaj do t testohet pr tu siguruar se arktimet e arktarve jan barazuar me
totalin ditor t banks. Kshtu q jan tri teste t ndryshme t kontrollit q do t duhe t
kryhen pr t vlersuar nse t gjitha arktimet e parave jan proceduar n bank /
transaksionet e arks me bankn jan prpunuar n rregull.
Anasjelltas, funksionimi efektiv i nj kontrolli mund t ofroj siguri n m shum se nj
pohim. Kontrollet kye m shpesh jan kontrolle zbuluese sesa parandaluese p.sh. ato i
tregojn menaxhimit se dika ka shkuar gabim dhe jo t veprojn m par pr t ndaluar
mosfunksionimin e nj gjje. Megjithat disa kontrolle mund t veprojn si parandaluese edhe
si zbuluese.
Kur kryhet Regjistrimi i Sistemit, audituesit pyesin menaxhimin dhe stafin e organizats s
audituar pr grumbullimin e informatave t cilat i ndihmojn atyre n kuptimin dhe
dokumentimin e sistemit q auditohet. Pasi shkruhen shnimet e shkurtuara dhe hartuar

99

diagramet, bhen pyetje lidhur me funksionimin e kontrolleve q jan identifikuar m par n
kt faz regjistrimi.
Ekzistojn tri lloje kryesore t listave t pyetjeve:
. Pyetsort e kontrollit t brendshm.
. Pyetsort e vlersimit t kontrollit t brendshm.
. Listat e elementve t kontrollit t brendshm.

Pyetsort e kontrollit t brendshm
Pyetsort e kontrollit t brendshm (PKB) ndihmojn audituesin t identifikoj prparsit
dhe dobsit e kontrollit, ant positive dhe negative t tij. N thelb ato jan nj list pyetjesh
q ndrlidhen me objektiva specifike t kontrollit q mund t pritet t arrihen brenda sistemit
t caktuar. Me ndihmn e nj PKB-je, audituesi sht n gjendje t fitoj kuptoj shpejt nj
sistem q auditohet. Vlersimi i pyetsorit gjithashtu i mundson audituesit t vlersoj pjest
m t dobta dhe m t fuqishme t sistemit t kontrollit t brendshm. Plotsimi I PKB-s
gjithashtu ndihmon audituesin n prgatitjen e programit t auditimit dhe fokusimin n ato
kontrolle apo fusha t cilat paraqiten t dobta.
Pyetjet duhet t grupohen sipas objektivave t kontrollit dhe t hartohen n prputhje me
objektin e kontrollit, si dhe pr t njohur nse dhe n cfar shkalle jan plotsuar objektivat e
kontrollit. Nj karakteristik e rendsishme e PKB-s sht mnyra, sipas s cils jan
paraqitur pyetjet (shkruar apo formuluar). Zakonisht, pyetjet duhet t formulohen n mnyr
q prgjigjet t jen Po apo J o, prgjigjja Po t prcaktoj nj an t fort t kontrollit dhe
prgjigjja J O nj an t dobt t kontrollit.
Pyetjet gjithmon duhet t jen t qarta dhe jo me dykuptime dhe duhet t mbahet parasysh se
pyetjet zakonisht jan shtruar pr tju prgjigjur audituesit e jo klientit angazhues. PKB-t
shpesh zhvillohen brenda seksioneve t auditimit dhe prdoren sa her q sistemi rishikohet.
N kt rast, sht me rndsi q ato t prditsohen periodikisht. Ekzistojn disa mangsi n
prdorimin e PKB-ve ndr t cilat prmendim:
- Pyetjet nuk mund t bjn dallimin midis dobsive kryesore dhe jo shumn t
rndsishme (apo t vogla dhe t mdha); kjo krkon nj gjykim profesional t audituesve.
- Audituesit i krkohet q t gjykoj pr t mundsuar nxjerrjen e konkluzioneve n nj
sistem t kontrollit t brendshm, p.sh. nse ai sht i mjaftueshm apo jo.
- PKB-t jan t prgjithshme dhe nuk jan parashikuar pr sistemet e nj organizate t
vecant. Cdo pyetsor i prgjithshm mbi kontrollin e brendshm krkon q t adoptohet dhe
t rregullohet pr tiu prshtatur organizats q sht n proces auditimi, me qllim q t
sigurohet q ky pyetsor sht plotsisht i prshtatshm dhe i duhuri pr organizatn.
- PKB-ja mund t jet i gjat dhe pasiv n prcaktimin e aspekteve kyc t riskut t
auditimit.

Pyetsort e vlersimit t kontrollit t brendshm

Pyetsort e vlersimit t kontrollit t brendshm (PVKB) mund t prdoren n lidhje me
PKB-t apo mund t prdoren si zvendsim pr kto t fundit. Dallimi kryesor ndrmjet
PKB-ve dhe PVKB-ve sht se PKB-t prqndrohen n kontrollet e brendshme q jan t
pranishm/funksionojn, ndrsa PVKB-t vlersojn lloje t mundshme t anomalive/keq-
deklarimeve n informacionin e menaxhimit apo pasqyrat financiare pr shkak t mashtrimit,
gabimit apo keqinterpretimit.
Duke prdorur PVKB-n audituesit duhet t realizojn nj vlersim fillestar t sistemit, duke
prfshir funksionimin e kontrolleve t brendshme, prpara se t prcaktohet natyra dhe
shkalla e testeve (plotsuese dhe thelbsore). Metoda m prshkruese sht t vlersohet
sistemi duke prdorur kombimin e PKB-s dhe PVKB-s.

100

Listat e elementve t kontrollit t brendshm

Listat e elementve t kontrollit t brendshm (LEKB) zvendsojn PKB dhe PVKB-n. Ato
formalizojn qasjen/metodn e auditimit t sistemit dhe identifikon m qart qllimin e tij.
Lista e elementeve t kontrollit t brendshm kryen dy funksione duke prdorur kt metod
formale:
- Ndihmon n identifikimin e mekanizmave t kontrollit, dhe
- Vepron si nj mjet pr vlersimin e kontrolleve t tilla.
Lista e elementeve t kontrollit t brendshm duhet t prdoret me kujdes dhe duke marr n
konsiderat qllimin e tij kryesor. Plotsimi i lists s elementeve t kontrollit t brendshm
nuk sht i mjaftueshme pr t mbledhur informacion t prgjithshm.
Avantazhet dhe disavantazhet e lists s elementeve t kontrollit t brendshm jan:
- Prqendron vmendjen e auditorve mbi kontrollin.
- Nxit pyetjen e n mnyr t sistemuar dhe llogjike.
- Vepron si nj burim potencial reference pr personelin e ri.

Por:

- Prdorimi jokritik i lists s elementeve t kontrollit t brendshm mund t coj n
metoda mekanike dhe jokrijuese t vlersimeve t sistemeve, dhe
- Rendsia relative e pyetjeve t vecanta mund t humbas midis detajeve.

Mbikqyrsit e sektorit t auditimit duhet t jen vigjilent n veanti pr t siguruar se:
- LEKB-ja sht e prditsuar dhe sht hartuar t mbuloj rrethanat e veanta t
organizats.
- Audituesi q plotson formatin sht i vetdijshm pr dobin e LEKB-s n
vlersimin e kontrollit.
- Audituesi duhet t marr n konsiderat faktin q duhet t jet i lir dhe me iniciativ
pr t vendosur, nse lista e elementeve t kontrollit t brendshm mbulon t gjitha aspektet
q jan nn kontroll.
Duke supozuar se kontrollet, q jan realizuar n prputhje me objektivat e kontrollit, jan
identifikuar, duhet t realizohen testet plotsuese mbi kto kontrolle.
III. TESTET NE METODEN ABS

Kur kryhet auditim me prdorim t ABS-s, zakonisht prdoren dy lloje kryesore t testeve t
auditimit. Kto njihen si teste t kontrollit/plotsuese dhe testime thelbsore/substanciale.
Standardet Ndrkombtare t Auditimit krkojn t prdoren t dy llojet e testeve pr nivele t
ndryshme kur kryejm procedurat tona t auditimit, p.sh. ne smund ta bazojm opinionin
ton vetm n vlersim t dhnave q mbledhim duke prdorur testimin e kontrolleve apo
vetm testimin thelbsor/substancial. Megjithat, me rritjen e prvojs dhe gjykimit me koh,
ne mund t zhvillojm aftsin pr t prdorur nj lloj t testit n at mnyr q mund t jemi
t aft pr t reduktuar sasin e testimit q krkohet duke prdorur llojin tjetr, objektivi pr t
audituar n mnyr m efikase e efektive (p.sh. prdorimi i burimeve) ksisoj demonstrohet
shtimi i vlers s organizats.

Testet e kontrollit

Testet e kontrollit/plotsuese jan teste, t cilat synojn tu sigurojn evidenc audituesve mbi
funksionimin e kontrollit t brendshm t vendosur nga manaxhimi (dhe i identifikuar nga
sistemet e vlersimit t kontrollit), realizohen n prputhje me synimet dhe prshkrimet.

101

Kryesisht ato nuk synojn t jen mjete pr identifikimin e gabimeve apo t dshtimeve pr t
arritur objektivat. Nse gjat testeve t kontrollit/plotsuese vihen re mungesa, audituesit
duhet t tregojn interes pr to, pasi identifikojn pamjaftueshmrin e mundshme t
kontrollit. Gabimet e gjetura gjat testeve plotsuese mund t tregojn pr dobsin e
kontrollit.
Testimi i kontrolleve mund t kryhet n katr mnyra kryesore:
1. Monitorimi/vzhgimi i personeli n kryerjen e detyrave t zakonshme dhe intervistimi
i tyre pr t vlersuar nivelin e njohurive t tyre pr punt q menaxhimi u ka ngarkuar.
2. Ekzaminimi i evidencave t dokumentuara mbi funksionimin e kontrolleve.
3. Realizimi i vzhgimit/rikryerja e modelimit n nj grup transaksionesh (veprimesh)
apo n elemente t tjera, t cilat kan kaluar nprmjet kontrolleve, dhe
4. Prdorimi n mas i t dhnave t shkallzuara/t ndryshme (pr t dhnat cilsore
mund t prdoren shkallzime pr t marr opinione sh.p.) pr t prcaktuar, nse
kontrollet jan eficiente n zbulimin e gabimeve t tilla.
Shembujt e testeve t kontrollit n sistemin e blerjes mund t prfshijn:
- Kontrollimin se porosit/urdhrat jan vendosur duke prdorur mjete t kontrolluara
zyrtarisht.
- Sigurimi se porosit/urdhrat jan kontrolluar dhe autorizuar nga nnshkruesit e
miratuar.
- Kontrollimi se porosit/urdhrat jan vn vetm me furnizuesit e miratuar apo, ku nuk
respektohet kjo praktik, tenderi m i ult pr furnizim sht pranuar.
- Sigurimi se t gjitha dokumentet pr mallrat e pranuara prputhen me urdhr-blerjet
dhe sasia/cilsia e artikujve t pranuar sht sipas specifikimeve .
Audituesi duhet t dokumentoj plotsisht, n dokumentet e auditimit, arsyen pr propozim
dhe plotsim t llojit t testit t kontrollit q sht duke u prdorur. Kjo shrben pr t treguar
se audituesi kupton:
- Cfar evidence duhet t grumbullohet nga testi.
- Se procedurat e kontrollit duhet t konsiderohen si objekt kontrolli n vetvete dhe
jo vetm transaksionet, dhe
- Detaje se si duhet t realizohen duke prfshir dokumentat, personelin dhe
procedurat e duhura.
Pr vlersimin e rezultateve t testeve t kontrolleve/plotsuese duhet t merren n
konsiderat:
(1) A funksionojn kontrollet n mnyr t knaqshme gjat periudhs, s cils
audituesi i referohet?
(2) A jan plotsuar n mnyr t knaqshme objektivat e kontrollit?
S fundi, audituesi, duke realizuar t gjitha kto teste, duhet t jet i aft t nxjerr
konkluzione mbi nivelin e besueshmris s kontrolleve kyc dhe, pr rrjedhoj, mbi
nivelin e testeve thelbsore q krkohen.

Testimi thelbsor/substancial

Testet thelbsore/substanciale kan t bjn me testimin e transaksioneve dhe tepricave n
regjistrimet e kontabilitetit dhe pasqyrave financiare, e jo funksionimin e kontrolleve n
sistem i cili regjistron dhe prodhon shifrat. Testet thelbsore (dhe teste t tjera t tilla si
procedurat analitike thelbsore) jan testet e transaksioneve dhe t tepricave, t cilat
synojn ti sigurojn audituesit evidenc mbi plotsin, saktsin dhe vlefshmrin e
informacionit t prfshir n regjistrimet kontabl ose n pasqyrat financiare. Ato jan t
lidhura m shum me rezultatin/outputin se sa me mjaftueshmrin e kontrolleve, prandaj
kan nj rol t kufizuar n krijimin e nj opinioni mbi mjaftueshmrin e kontrolleve.

102

Kshtu, ato mund t jen t dobishme pr t treguar shkalln e ekzitencs s nj dobsie
nse manaxhimi nuk bindet me mjetet e tjera. Nse testimi tregon n mnyr t
suksesshme se transaksionet dhe tepricat jan korrekte, ather kjo mund t merret si
dshmi q shifrat n regjistrimet e kontabilitetit dhe pasqyrat financiare me siguri jan
korrekte materialisht
Nse testet plotsuese provojn nj situat t knaqshme, d.m.th. kontrollet jan duke
funksionuar sikurse prshkruhet, athere testet thelbsore do t kufizohen.

Testet thelbsore mund t grupohen n dy kategori:
- Testet e detajuara, t cilat prfshijn testet e transaksioneve t vecanta apo t
tepricave pr tu siguruar se ato jan t sakta, t vlefshme dhe t plota, dhe
- Procedurat Analitike (PA), sipas t cilave krahasohen tendencat, tepricat duke u
krahasuar me t dhna t tjera financiare apo jofinanciare pr periudha t
ndryshme kohore apo midis rajoneve. T dhnat mund t krahasojn llojet e njjta
t gjendjeve/tepricave ndrmjet dy apo m shum periudhave kontabl. Mund t
krahasoj tepricat ndrmjet muajve brenda t njjts periudh kontabl. Audituesit
i krkohet t prdor gjykimin n zgjedhjen se cilat shmangie t veanta t
papritura nga tendenca pr testim t mtejshm; ngjarjet e papritura, pr shembull
t ardhurat apo shpenzimet q nuk mund t shpjegohen nga faktort e njohur duhet
gjithashtu t nxisin audituesin pr testime t mtejshme.

IV. PRDORIMI I ABS

Vendimi pr t prdorur Auditimin e Bazuar n Sisteme (ABS) duhet marr n fazn e
planifikimit dhe duhet t merren n konsiderat faktort e mposhtm:
- ABS sht e prshtatshme vetm n sistemet kryesore t cilat jan materiale pr
organizatn. Ajo sht m eficiente pr auditimin e sistemeve t vogla duke vzhguar
kontrollet baz, pa t cilat regjistrimet kontabl do t ishin t pabesueshme (rakordimet
e llogaris banka me konfermn bankare), dhe athere realizohen vetm teste
thelbsore.
- ABS, vecanrisht, sht i prshtatshm pr sistemet q prpunojn volume t mdha
transaksionesh. Shuma monetare e transaksioneve n total mund t jet e lart, por
nse numri i transaksioneve sht i vogl, p.sh. disa sisteme t aktiveve t
qndrueshme, mund t jet m eficiente t realizohen teste thelbsore pr transaksionet
me volum t madh.
- Prpara se t vendos t prdoret ABS, audituesi duhet t ket njohuri baz mbi
sistemin pr t prcaktuar nse ai mund t bazohet n kontrollet.
- Nse rikryerja/rikthimi i auditimit krkon q t vlersohen sisemet e kontrolleve,
ABS sht nj metod e dobishme, por nse nuk sht i nevojshm vlersimi, athere
evidentimi i sistemit nuk duhet t jet shum i detajuar nse ai nuk do t prdoret n
vitet e ardhshme.
ASB, gjithashtu, mund t aplikohet n sistemet jofinanciare. Pr shembull, ajo mund t
aplikohet n sistemet e manaxhimit t personelit, sistemet e hartimit t politikave dhe n
ndonj aspekt tjetr t aktiviteteve q mund t lidhen me burimet, prpunimin dhe rezultatet.

Disa literatura rekomandojn q auditimi i brendshm duhet vetm t vlersoj sistemin dhe t
nxjerr konkluzione q kontrollet jan qarta (t plota). (Standartet e auditmit krkojn q
audituesit e jashtm t realizojn disa teste thelbsore n formimin e opinionit t tyre
megjithse ata mund t prcaktojn masn e testeve.)


103

Avantazhet Disavantazhet
(1) Prodhon raporte cilsore pr
manaxhert bazuar n prmirsimet e
sugjeruara t sistemeve t konkluduara
nga nj vzhgim i detajuar i
kontrolleve.
(1) Ekziston rreziku q t mos prcaktohet
se n cilat kontrolle do t mund t
mbshtetemi.
(2) Nse sistemi sht i konsoliduar ather
kursehet koh n vitet e ardhshme
nprmjet uljes s testeve thelbsore.
(2) Konsumon shum koh n vitin e par,
kur sistemi sht evidentuar dhe
vlersuar. Nse sistemi ndryshon n
mas t konsiderueshme, n vitin e
par, ka mundsi q t riprsriten
volumet e puns.
(3) Kjo sht nj metod interesante dhe
profesionale pr audituesit duke e
krahasuar me testet thelbsore, duke
shaktuar nj knaqsi m t madhe t
puns.
(3) Audituesit duhet t jen m t trajnuar.

Megjithat, asnj sistem nuk mund t jet i garantuar q t parandaloj apo zbuloj cdo
mashtrim apo gabim dhe asnj sistem nuk mund t siguroj ndaj fenomeve t tilla si
marrveshjet midis personelit mashtrues. Pr kt arsye disa teste thelbsore gjithmon duhet
t realizohen nga auditimi i brendshm.Audituesit e brendshm dhe t jashtm prcaktojn
objektiva t ndryshme kontrolli. Audituesit e jashtm fokusohen m shum n vrtetsin dhe
saktsin e pasqyrave financiare dhe rregullsin e transaksioneve, megjithse ata do ti
paraqesin manaxherve nj letr ku t shprehin cdo dobsi (dhe rekomandimet e
prmirsimeve) q ata kan ndeshur. Audituesi i jashtm n mnyr t vecant duhet t
ndrmarri auditimin e vlers (eficess s prdorimit) s paras dhe ti raportojn manaxhimit.
Auditi i brendshm fokusohet m shum n Vlern e Parave t konsumuara gjat puns s tyre
audituese bazuar n sisteme se sa audituesit e jashtm, por gjithashtu, mund t ndrmarri
projekte t vecanta pr t vzhguar vlern e parave t konsumuara n aspekte t vecanta.

Pergatitur nga: MPA, Albana Gjinopulli, CIPFA


TEMA 5. METODAT DHE TEKNIKAT E AUDITIMIT

5.2 TEKNIKAT E AUDITIMIT
i. Burimet e evidences se auditimit
ii. Teknikat e grumbullimit te evidences se auditimit
iii. Teknika e auditimit: Intervistimi dhe fazat e implementimit.
iv. Teknika e auditimit: Vrojtimi. Llojet e vrojtimit

Ky leksion trajton teknikat e ndryshme q prdorin audituesit gjat angazhimit t auditimit.
N funksion t opinionit t auditimit dhe nxjerrjes s konkluzioneve t
argumentuara audituesi duhet t grumbulloje evidenc t mjaftueshme t
pershtatshme dhe te besueshme.
(Standardi Ndrkombtar mbi Auditimin IAS 500 Evidenca e Auditimit)
Mjaftueshmria sht aspekt sasior i evidencs. Sa evidenc i duhet audituesit? Elementi i
duhur i evidencs lidhet me aspektet me prshtatshmrin ndaj objektivave t audituesit dhe
besueshmris s evidencave.
Evidenc e prshtatshme: Evidenca e auditimit duhet t lidhet me elementet e objektit te
auditimit.
Evidenc e Besueshme: N besueshmrin e evidencave ndikojn kta faktor :
Njohurit direkte t auditimit t fituara nprmjet ekzaminimeve fizike,
observimeve apo rikalkulimeve t tepricave zakonisht jan m t besueshme se
evidencat indirekte t marra nprmjet konfirmimeve apo krkesave pr
informacion.
Evidencat e marra nga pal t treta (pala e par jan audituesit, pala e dyt jan
manaxhimi i klientit) jan m t besueshme se evidencat e marra nga brenda
njsis ekonomike, p.sh. evidencat e marra nga nj bank apo debitor t njsive
ekonomike.
Evidenca dokumentare sht zakonisht m e besueshme se evidenca gojore.
Evidencat e marra nga burimet e jashtme t dokumentacionit zakonisht jan m t
besueshme se ato q jan marr nga burimet e brendshme t dokumentacionit.
Evidenca e marr n kushtet e nj ambjenti t besueshm kontrolli sht e mundur
t jet m e besueshme se sa ato q merren n kushtet e nj ambjenti t
pabesueshm kontrolli.
Procedurat e auditimit m pak komplekse jan shpesh m t besueshme se ato
komplekse.
Evidenc e mjaftueshme: Mjaftueshmria e evidencs s auditimit do t gjykohet jo vetm
bazuar n besueshmrin dhe domosdoshmrin, por gjithashtu n
- Nivelin e krkuar t siguris, duke marr n konsiderat evidencat e tjera q jan t
vlefshme.
- Hapsirat apo shtrirjen e procedurave, t cilat prcaktojn cilsin e evidencave q ata
sigurojn.

BURIMET E EVIDENCES SE AUDITIMIT
Burimi i yn kryesor i evidencave zakonisht jan regjistrimet kontabl, por vetm ato nuk
mund t jen nj evidenc e mjaftueshme. N prgjiithsi, ka tri burime t evidencs, t cilat
jan paraqitur m posht, t renditura sipas besueshmris.

1. Evidenc e siguruar nga audituesit, p.sh. inventaret q jan gjendje, kalkulimet.

105

2. Evidenc e siguruar nga burime t brendshme, p.sh. konfermat bankare, deklaratat e
kreditorve, korespondencat, faturat.
3. Evidenc e siguruar nga klientt, p.sh. dokumentat e brendshm, prezantimet e
manaxhimit.

TEKNIKAT E GRUMBULLIMIT TE EVIDENCAVE

Ka nnt teknika t ndryshme:
1. Ekzaminimi Fizik dhe Numrimi-E preferueshme per tu prdorur pr aktivet fizike -
inventaret, aktivet fikse, parat n ark.
2. Konfirmimet me Shkrim-Vecanrisht evidenca sht e fort kur jepet nga burimet jasht
njsis ekonomike debitorve, bankave, (si, garantuesit, sigurimi i huave), Drejtimit
mund ti krkohet t konfirmojn me shkrim q manaxhimi ka vn n dispozicion t
audituesve t gjith informacionin e prshtatshm.
3. Mbeshtetese-Kontrolli i dokumentit nga dokumentat origjinale pr evidentimin kontabl
pr t konfirmuar plotsin, saktsin dhe vlefshmrin e informacionit kontabl.
4. Rikalkulimet-Keto jane teknika te merzitshme te lodhshme monotone, por jane te
rndsishme. A ka prputhje midis shums totale t llogaris sintetike dhe shums s lists
s kreditorve? A ka prputhje me tepricat individuale me librin e llogarive? A jan
pasqyrat e inventareve t sakta n prmbajtje dhe n shumat totale? Softwaret me kto
teknika mund t jen t dobishme dhe t kursejn kohn n kt aspekt.
5. Kontrolli i mbartjeve-Kjo prfshin kontrollin q regjistrimet kontable jan evidentuar
saktsisht n llogarit prkatse, si dhe kontrollin q regjistrimet n ditar jan mbartur n
mnyr t sakt.
6. Vzhgimi i elementeve me shum t madhe apo t pazakonte-Rishikimi i evidencave
kontabl, vecanrisht e ditarve ditor apo t pasqyrave t transaksioneve, pr t
identifikuar elemente t tilla, t cilat jan n vzhgim.
7. Informimi-Duke pyetur, sigurohet nj evidenc shum sasiore e auditimit. Cilsia e ksaj
evidence, megjithat, sht n varsi t faktit q njerzit tregojn t vrtetn dhe japin
prgjigjet e drejta ?! . Pr pasoj, prezantimet e rndsishme gojore duhet prgjithsisht t
konfirmohen duke marr evidenc mbshtetse.
8. Vzhgimi-Kjo sht vecanrisht nj teknik per inventarizimet dhe konfirmimin e
funksionimit t kontrollit t brendshm.
9. Procedurat Analitike-N prgjithsi, ato prfshijn informacionin prkats, q vjen nga
burime t ndryshme t pavarura. Kto mund t jen me natyr financiare apo jo financiare.
Procedurat analitike thelbsore jan br shum t prdorshme nga audituesit, sepse ato
jan t shpejta dhe t thjeshta pr tu realizuar. Ato mund t shmangin nevojn e testimit t
nj numri t madh t transaksioneve apo tepricave t vecanta.
Me poshte paraqesim disa shembuj te perdorimit te teknikave te siperpermendura:
1. Paraqitja e transaksioneve apo tepricave mbi baza mujore, dhe duke krkuar shpjegime
pr diferencat midis tyre. p.sh. shuma bruto e listpagesave, etj.
2. Paraqitja e tendencave apo koeficientve vjetor dhe shpjegimi i lvizjeve.
3. Duke krahasuar shifrat e vitit n vazhdim ato t buxhetuara dhe me ato t vitit t kaluar
koeficientt financiar, shitjet totale, pagat e punonjsve etj, dhe prsri shpjegimi i
diferencave.
4. Duke krahasuar nj organizat apo departament me nj tjetr, ose n termat e
koeficientve financiar/statistikor, apo m prgjithsisht, nprmjet indikatorve t
performancs.

Teknika e auditimit : Intervistimi:

106

PROCESI I INTERVISTIMIT

Intervista sht nj bashkbisedim me nj qllim t veant. Ajo ka nj fillim dhe nj mbarim.
Esht e dyanshme, ballprball, kmbim pikpamjesh. Intervistimi sht nj nga aftsit m
t rndsishme pr t realizuar nj auditim efektiv. Ka mnyra, sipas t cilave audituesit
marrin sa m shum informacion. Prandaj, kjo sht thelbsore q t kuptohen krkesat pr
nj intervistim t suksesshm.
Procesi i intervistimit ka katr etapa:
- Planifikimi i intervists.
- Fillimi i intervistimit.
- Realizimi i intervists.
- Prfundimi i intervistimit.

i) Planifikimi i Intervistimit

sht e rndsishme t ndrtohet raporti midis audituesit dhe klientit. Pr t realizuar kt,
klienti duhet t ndihet i qet dhe ta bind vetveten t jet nj faktor bashkpunues. Pr t
arritur kt, nga audituesi duhet t ndrmerren nj sr etapash:
- Prcaktohen qart objektivat e intervists, duke prfshir detaje t informacionit, t
cilin ju krkoni ta merrni.
- Sigurohuni q klienti, q keni prcaktuar ta intervistoni sht personi i duhur pr t
intervistuar dhe pr t marr informacionin e krkuar. Kjo mund t realizohet
nprmjet diskutimit me manaxherin e linjs s tyre.
- Ndrmerreni intervistn n kohn e prshtatshme pr t dyja palt dhe informoni
manaxherin e linjs s klientit se intervista u caktua, n mnyr q ata t ken
oportunitetin t asistojn nse do t dshirojn.
- Qartsoni me klientin dokumentavionin q krkoni tju vihet n dispozicion gjat
intervists, me qllim q t shmangen ndrprerjet apo vonesat n intervistat tuaja.
- Vendosni kur sht m e prshtatshme t realizoni intervistn. Kjo mund t
prcaktohet nga natyra e informacionit, q jeni prpjekur t merrni sikurse edhe
vlefshmria e hapsirave pr biseda konfidenciale brenda njsis ekonomike.
- Nse intervista do t bhet n zyrn e audituesit, ju keni n kontroll dhe mund t
organizoni pajisjet e zyrs, n mnyr q klienti t ket nj atmosfer qetsuese.
- Prgatisni nj prmbledhje t aspekteve q do t diskutohen dhe e bni kt t
vlefshme pr klientt prpara intervists.
- Merrni parasysh se kush do t marr pjes n intervist, kushtojuni vmendje
informacioneve mbi mnyrn e tyre t sjelljes, opinionet, prgjegjsive dhe rezultateve
t takimit t mparshm me audituesit kur kto jan t njohura.

ii) Fillimi i Intervists

Prshtypja e par sht gjithmon e rndsishme dhe prandaj sht e rndsishme q audituesi
t prpiqet t vendos tonet e duhura. Nse intervista do t mbahet n zyrn e audituesit,
ather sht e leht t kontrollohet, megjithat, nse intervista do t mbahet n zyrn e
klientit, ather duhet t kihen parasysh disa aspekte n vendosjen e tonit, si:
- Hyni n intervist n koh, por jo m par se pes minuta.
- Audituesi duhet tprezantoj veten dhe t jap mundsi identifikimi.
- Prgjigjuni dhnies s dors.

107

- Uluni vetm kur tju ftojn.
- Mos nxitoni t filloni me pyetje. Prpiquni t realizoni nj bised t vogl prpara se t
filloni intervistat, pr shembull klienti mund t ket nj piktur t kndshme n mur
apo koha t jet e vecant n at zon.
- T keni gati nj deklarat t shkurtr hyrse, e cila duhet n parim t prmbaj nj
referenc pr asistencn apo sigurin q auditimi do t jap pr manaxhimin. Kjo
mund tju ndihmoj q t zvogloni ankthin pr intervistn.
- Shpjegojini klientit prse duhet krkuar ky informacion.

iii) Realizimi i Intervistave

Audituesit duhet t mbajn kontroll mbi qetsin dhe prmbajtjen e intervists. Kjo do t
ndihmoj q t shmanget informacioni i panevojshm dhe t sigurohet q sht marr i gjith
informacionin. Audituesi duhet t mbaj nj raport me klientin dhe t ket kujdes pr sa m
posht:
- Pyetjet
- Dgjimi
- Mbajtja e shnimeve
- Komunikimi joverbal
- Prmbledhja

iv) Pyetjet

sht shum e rndsishme q t bni pyetje t drejt. Pyetja duhet t jet e qllimshme, e
planifikuar dhe e organizuar. Ka nj numr pyetjesh:
(a) Pyetje t hapura prdoren pr t inkurajuarit intervistuarin t flasi. Audituesi duhet t
prgatis pyetje t hapura me shprehje t tilla si m tregoni rreth apo si e bni kt.
Duhet treguar kujdes me pyetjet q nxisin t folurn tek i intervistuari, pasi informacioni i
padobishm nuk prbn ndonj pjes t rendsishme t diskutimit.
(b) Pyetje t mbyllura prdoren pr t evidentuar fakte t vecanta. Megjithat, ato synojn t
prodhojn prgjigje t shkurtra dhe t prera. Ka dy lloj pyetjesh t mbyllura t dyja jan
hartuar pr t nxjerr n drit fakte. Pr shembull:
1. A sht hapur ndonjher posta pa prezencn e ndonj personi tjetr n dhom?
Po/Jo
2. Kush i firmos urdhrat? Identifikojeni
Prdorimi vetm i pyetjeve t mbyllura duhet t shmange,t pasi ato mund ti japin t
intervistuarit prshtypjen e t marrit n pyetje.
(c) Pyetjet eksploruese shrbejn pr t nxjerr n drit dhe pr t kontrolluar detajet e
ngjarjeve, pr t sqaruar kuptimin e fjalve t folsit dhe pr t marr informacion t
mtejshm. Pyetjet eksploruese jan jetsore pr t siguruar detaje dhe pr t njohur t
gjith historin. Prgjithsisht, pyetjet eksploruese ndjekin pyetjet e hapura pr t hedhur
drit mbi ngjarjet dhe procedurat. Pyetjet eksploruese fillojn me kush, cfar, ku, si dhe
pse?
(d) Pyetjet q krkojn opinion hartohen pr t eksploruar sjelljen, ndjenjat dhe besimin,
d.m.th., cfar mendoni mbi marrveshjen e punsimit t personelit t ri n seksionin e
pagave?
(e) Nxitse jan gjithashtu pyetje eksploruese, por nuk paraqiten n mnyr t drejtprdrejt
si pyetje. Nxitsit bazohen n pyetje t pathna si Cfar mendoni? Audituesit mund t
paraqesin komentet e tyre dhe t presin prgjigjet e klientit.

108

(f) Pyetjet imponuese, d.m.th. pyetje, t cilat sugjerojn nj prgjigje (t tilla si J u
kontrolloni detajet e paraqitura n urdhrin pr blerje para se ta autorizoni, apo jo?) duhet
t shmangen.
(g) Pyetjet me alternativa duhet t shmangen, pasi ato mund t shkaktojn konfuzion si te
auditori dhe te klienti. Gjithashtu, ato i japin mundsin klientit t paraqes vetm nj
pjes t informacionit t krkuar, duke przgjedhur vetm nj nga prgjigjet e paraqitura.

v) Dgjimi

Audituesi duhet t dgjoj me kujdes gjat gjith kohs dhe tia shprehn kt klientit
nprmjet tundjes s koks dhe prdorimi i shprehjeve nxitse, t tilla si ju kuptova, etj.
Vshtroni t intervistuarin kjo tregon interes dhe e inkurajon, gjithashtu e aftson auditorin
t marr t gjith prfitimin e mundshm nga komunikimi joverbal nga klienti.
Audituesi duhet t kujdeset q mos i lejoj vetes q ti trhiqt leht vmendja dhe duhet t
shmang lvizjet e teprta, si kruajtjet apo hedhjen e shikimit rreth e rrotull.
Gjithashtu, gjat dgjimit, audituesi mund t vlersoj prgjigjen ndaj pyetjeve t bra dhe t
gjykoj nse sht marr informacion i mjaftueshm apo nse duhet t bhen pyetje t tjera.
Bni pyetje q rrjedhin n moment, edhe nse ato mund t mos jen prfshir n listn e
pyetjeve, apo q mund ti keni harruar deri n fund t intervists.

Mbani Shnime
Mbajtja e shnimeve sht nj element shum i rndsishm gjat procesit t intervistimeve.
sht joprofesionale t bni pyetjen dy her, kshtu sht e rndsishme q t mbahen
shnimet e duhura. Shnimet duhet t mbahen gjat gjith kohs kur mbahet intervista dhe
duhet t rishikohen dhe t sqarohen nse sht e nevojshm n fund t intervists. Mund t
jet e nevojshme t prmblidhen momentet kryesore t prmendura nga klienti pr tu siguruar
q sht kuptuar cfar sht thn dhe jan dokumentuar detaje n nj shkall t mjaftueshme.
Nse do t ishte e mundur, do t jet nj ide e mir q n intervist t marrin pjes dy
auditues: njri t pyes dhe tjetri t mbaj shnime. Mbajtsi i shnimeve mund t bj pyetjet
q rrjedhin nga biseda, por shumica e pyetjeve duhen t bhen nga personi tjetr. Duke patur
dik q t mbaj shnime, sht thelbsore pr nj intervist m formale, m sinjifikative,
p.sh., vlersimi i eficiencs s parave t konsumuara (VFM) apo intervista e dikujt t dyshuar
pr mashtrim.
Nse ju mbani shnime vet gjat intervistave, duhet t keni parasysh disa udhzime q ju
ndihmojn:
- Mos u prpiq t shkruash cdo gj q sht thn.
- Mos shkruaj gjat gjith kohs. N mnyr q t vendosni nj raport me klientin, sht
e nevojshme t mbani kontakte me vshtrime sa m shum q t jet e mundur.
- Nse ka disa pika q duhen mbuluar n intervist, shkruajini m par n ditarin tuaj,
fakt i cili mund tju ndihmoj pr t shkruar shnimet, pika apo pyetjet brenda ditarit
tuaj.
- Shnimet duhet t tregojn se kush sht i pranishm n takim, kur dhe ku sht
mbajtur takimi.
- Shnoni vetm pikat dhe fjalt kyce.
- Prdorni shnimet pr t marr kontrollin e intervists. Nse informacioni vjen shum
shpejt, ather ndaloni duke thn M lejoni t mbaj shnim cfar m that.
- Prdorni nnvizimet pr t grupuar shnimet.
- Alarmohuni n situatat q krkojn shnime t sakta.
- Shnimet pr t gjitha intervistat duhet t mbeten n sked.

109

N disa situata mund t jet e nevojshme q t bhen disa kopje t shnimeve t takimit me
klientin. Kjo sht vecanrisht e dobishme, kur shnimet i prkasin nj takimi mbylls t
organizuar pr t diskutuar konkluzionet kryesore t raportit dhe rekomandimet, t cilat do t
prfshihen n raportin e auditimit t brendshm. Kur kjo ndodh, shnimet e skeduara duhet t
jepen si nj kopje pr personin e prshtatshm.

Komunikimi Joverbal

Audituesit duhet t jen t prgatitur se jo i gjith komunikimi sht verbal. Lvizjet e
mimiks mund t japin mesazhe t ndryshme, tendencat e lvizjes mund t ken interes,
mbajtja e kontaktit nprmjet vshtrimeve mund t jet inkurajuese dhe klienti mund ta ket
me t leht q t besoj audituesin. Buzqeshja e rastit dhe tundja e koks e inkurajojn dhe
mund ta bjn klientin t flas. sht e vlefshme q t merret n konsiderat se si mund t
pranohet metoda juaj nga nj pal e tret.
Gjithashtu, audituesi duhet t lexoj sinjalet joverbalet klientit, t tilla si makthi, paknaqsia
dhe inatosja, n mnyr q t realizoj nj atmosfer produktive dhe profesionale.

Prmbledhje
Ka dy aspekte n lidhje me kt:
- Duke konfirmuar kuptimin e informacionit t marr n etapat prkatse t intervists
(shpesh n lidhje me shnimet e marra).
- Prmbledhja dhe arritja e marrveshjes mbi pikat kryesore t intervists.
Ka nj tendenc pr ta nnvlersuar rndsin e prmbledhjes, shpesh pr shkak t presionit.
Prmbledhja sht jetike pr t konsoliduar kuptimin e informacionit t marr, pr t
konkluduar dhe pr t marr argumentat e klientit mbi pikat kryesore t intervists. Koha
duhet t planifikohet pr kt.

Konkluzionet e Intervists
Kur audituesi merr t gjith informacionin e nevojshm dhe ka konfirmuar diskutimin e tij me
klientin nprmjet prmbledhjes, ka nj oportunitet t mir pr t pyetur nse klienti ka ndonj
gj tjetr pr t shtuar, t ciln ai e mendon se sht e nevojshme. Pas intervists, audituesi
mund t vazhdoj me ndonj aspekt q krkon sqarim apo informacion t mtejshm. Kjo,
normalisht, do t realizohet duke kontaktuar me burime t tjera.

LLOJET E INTERVISTAVE TE AUDITIMIT

Do t marrim n konsiderat disa lloje te intervistat e auditimit:
1. Intervista para auditimit- Kontakti fillestar me subjektin
2. Auditimi ne proces- Intervista pr grumbullimin e fakteve
3. Rishikimi dhe intervista pas auditimit.
Nse audituesi tregon gjat intervists se ka br prgatitjet e veta, kjo hedh drit mbi
prgjegjshmrin dhe profesionalizmin e tij. Nj auditues, i cili demonstron se nuk ka br
prgatitje, mund t humbas kredibilitetin tek i audituari.Suksesi i intervists prcaktohet nga
shum faktor, por mungesa e prgatitjes nga audituesi sht plotsisht e shmangshme dhe
tregon munges t profesionalizmit. Intervistat e auditimit n proces mund t jen n lloje t
vecanta:
(a) Pr t hedhur drit mbi funksionimin e sistemit kontabl, ndoshta nga pikpamja e
hartimit t diagrams s tij. sht e rendsishme t intervistohen njerzit e duhur
d.m.th. ata me nivelin e duhur t njohurive mbi sistemin, t cilat krkohen nga

110

audituesi. N prgjithsi, pr t marr nj kuptim t sistemit kontabl, sht mir si t
prdoren pyetjet e hapura.
(b) Tipi tjetr i intervistave t auditimit n proces shpesh prdoret pr t konsoliduar
informacionin e marr gjat intervistave t para mbi sistemin kontabl dhe t bjn
pyetje t tjera q rrjedhin nga intervista e par. Ky sht nj oportunitet pr t krkuar
imformacion n nj nivel m t lart nprmjet:
- Cfar do t ndodh nse........ (nj urdhr blerje humbet)?
- Cfar mendoni mbi kt pjes t sistemit?
- Prse sistemi punon n kt mnyr t vecant?
- Lloji i fundit i intervists s auditimit n proces prfshin marrjen e
shpjegimeve mbi pikpyetjet, dobsit apo gabimet e evidentuara gjat puns
s auditimit..

3. Intervistat e pasauditimit kan dy qllime kryesore:

- T diskutohen raportet e auditimit me manaxhert.
- T diskutohet aspektet e paraqitura nga auditimi.
Raporti i auditimit do t drgohet te Drejtuesi, dhe tregon mirsjellje nse fillimisht
paraqitet tek manaxheri kryesor (pr t siguruar se nuk ka asnj gabim n t). Drejtuesit
duhet t marrin draftin e raportit t auditimit prpara se intervista ti adresoj atij pyetjet e
ngritura.
Gjat intervists, Drejtuesi mund t sugjeroj mnyrat e duhura, sipas t cilave
rekomandimet e audituesve do t prmirsohen kjo mund t jet shum e dobishme.
Gjithashtu, drejtuesi mund t sugjeroj alternativa pr t rishkruar nse e ndjen q toni i
prdorur nuk sht i duhur pr t apo pr departamentin. Drejtuesi duhet t diskutoj mbi
t deri sa t gjitha pikat t qartsohen.
S fundi, problemet e ngritura nga audituesi dhe t paprfshira n raport duhet t
diskutohen me manaxherin, i cili do t jet i prqendruar pr t ditur se cfar tjetr sht
gjetur dhe se si ka shkuar auditimi.

Teknika e auditimit Vrojtimi

Nje nga teknikat e rendesishme te auditimit eshte dhe percaktimi i grupeve te vrojtimit
per auditimin. Nepermjet kesaj teknike audituesi ben te mundur qe te percaktoje rastet qe do
te testoje te cilat duhet te jene te mjaftueshme si numer me synim qe te konsideroje nje baze te
konsiderueshme me qellim qe te realizoje nje perfaqesim statistikor.
Cfare jane grupet e vrojtimit?
Pr formimin e opinionit t tyre t auditimit, audituesit zakonisht nuk ekzaminojn t
gjith informacionin e vlefshm (100% te transaksioneve) . Prgjithsisht, sht jopraktike t
veprohet kshtu, sepse:
- Kostot n formn e shpenzimeve t burimeve t auditimit do t jen t palejueshme.
- Nj kontroll i plot do t krkonte aq shum koh, saq pasqyrat financiare do t
bhen histori e lasht prpara prdoruesit ti shohin ato.
- Audituesit do t mrziten duke u br ineficente dhe t mundshm pr t br gabime
nese do kontrollonin 100 % te transaksioneve .
- Audituesit nuk i kerkohet q t sigurojn sigurin absolute q llogarit jan t sakta.
- Konkluzionet e vlefshme mund t arrihen duke prdorur grupet e vrojtimit.
N disa raste, kontrollet n masn 100% jan t nevojshme :
- N rastet e pazakonta apo elemente t jashtzakonshme.

111

- Pr kategorit q jan pak n numr, por t nj rndsie t madhe, t tilla si tokat,
ndrtesat.
- Pr kategorit e nj rndsie t vecant, ku materialiteti nuk sht i rndsishm, t
tilla si huat e drejtorit dhe prfitimet.
- Aspektet me risk t lart.

Grupi i vrojtimit t auditimit sht prcaktuar n Standardin Ndrkombtar t Auditimit
SNA (ISA) 530 Vrojtimi i Auditimit dhe Mjetet e Tjera t Testimit, si:
aplikimi i procedurave t auditimit:
1. Pr m pak se 100% t transaksioneve t tilla ku
2. T gjitha njsit e przgjedhura pr vrojtim kan t njjtin oportunitet pr tu
przgjedhur.
Kjo i mundson audituesit t marrin dhe t vlersojn evidencn e auditimit mbi disa
karakteristika t zrave t przgjedhur pr t formuar apo ndihmuar n formimin e
konkluzioneve n lidhje me gjith popullsin, nga i cili sht przgjedhur grupi i vrojtimit.
T dhnat nga t cilat jan przgjedhur grupi i vrojtimit sht quajtur popullsia t cilat
mund t jen llogari t bilancit (debitort, kreditort, inventaret) apo transaksionet (pagesat e
frunitorve, pagimi i shpenzimeve) prokurimet etj sht quajtur popullsia. Elementet e
vecanta q prbjn popullsin jan quajtur njsit e grupit t vrojtimit.
Popullsia prfshin t gjitha t dhnat, nga t cilat audituesit do t przgjedhin grupin e
vrojtimit n mnyr q t arrijn konkluzionet e duhura.
Pr t ndihmuar prcaktimin efektiv dhe eficient t grupit t vrojtimit, audituesit mund t
prdorin grupet homogjene. Kryesisht, kjo do t thot q popullsia t ndahet n nngrupe,
nga t cilat t merren grupe vrojtimi, n mnyr t vecant, apo n raste t tilla si kur vlerat
jan t larta.

Llojet e grupimit te vrojtimit te auditimit

Ka dy lloje t grupeve t vrojtimit t auditimit, t cilat mund t prdoren n nj test:
- Grupet prfaqsuese t vrojtimit.
- Grupet e przgjedhura t vrojtimit.
Grupet prfaqsuese t vrojtimit jan formuar nga przgjedhja e rastit nga popullsia
kontabl. Ajo duhet t jet e madhe n mas t mjaftueshme pr t br prgjithsime t
vlefshme mbi gjith popullsin.
Grupet e przgjedhura t vrojtimit jan ato q prqendrohen n elemente t vecanta t
popullsis. Normalisht, ato jan elemente voluminoze dhe t pazakonta, transaksionet apo
tepricat q jan n shuma t mdha dhe q shkaktojn nj gabim material nse jan t gabuara,
apo t cilat kan vler q t investigohen, t tilla si shumat e pagesave.
Nj mnyr tjetr pr klasifikimin e grupeve t vrojtimit t auditimit sht midis:
- Grupet e arsyetuara t vrojtimit.
- Grupet statistikore t vrojtimit.
Grupet e arsyetuara t vrojtimit jan ato t przgjedhura mbi bazn e arsyes (gjykimit).
Shumica e grupeve t vrojtimit t ndrtuara gjat auditimit, prgjithsisht, jan grupe t
arsyetuara t vrojtimit. P.sh.:
- Nj fatur e shitjes t evidentuar nprmejt sistemit t kompjuterave, vetm pr t
kontrolluar q programi e realizon evidentimin n mnyr korrekte apo jo.
- Tre ekstrate bankare pr t hedhur drit q ky kontroll kyc funksionon n mnyr t
knaqshme.
- Dy urdhra blerjeje, t vzhgohen gjat gjith sistemit pr t konfirmuar regjistrimin
n sistem.

112

- T trija ndrtesat e blera apo t ndrtuara gjat vitit.
Kryesisht, grupet e vrojtimit t arsyetuara jan przgjedhur nga audituesit, mbi bazn q ai do
q t przgjedh elementet me vler t madhe, elementet jo t zakonshme, elementet e rastit
apo elementet q ai nuhat se sht e vlefshme q t investigohen.
Grupi i vrojtimit statistikor sht ai grup, madhsia e t cilit jan prcaktuar nprmjet
teorive statistikore, bazuar n shkalln e siguris, qe audituesit te japin konkluzionet e tyre.
Ajo ka avantazhe t vecanta duke i lejuar auditorve t paraqesin konkluzione sasiore, bazuar
n nj shkall t matshme dhe t pranueshme t siguris.
Grupi i vrojtimit statistikor konsumon koh dhe duhet t prdoret kur ajo mund t justifikohet.
Prdorimi i tij zakonisht kushtzohet n popullsin me s paku 1,000 elemente, dhe ajo bhet
m e dobishme n popullsi m t mdha ajo realizon nj konkluzion objektiv mbi
rezultatet e testit.
Grupi i vrojtimit statistikor sht vecanrisht i dobishm n testimin e gabimit n
transaksionet me volume t mdha.
Per te kupruar me qarte se nga cfar mund t jet prbr grupi i vrojtimit me poshte po japim
disa shembuj:
1. Nj kontroll kyc n nj sistem shitjesh (objektivi i auditimit - pr t siguruar q t
gjitha mallrat e shprndara jan faturuar plotsia) mund t jet mbi cdo lloj malli t
shprndar duke shnuar numrin q i korrespondon faturs s shitjes dhe duke
kontrolluar flet-daljet prkatse sht vendosur si referenc, dhe asnj nuk mungon.
Audituesi mund t doj t realizoj nj test plotsues ktij kontrolli, dhe popullsia, nga
e cila ai do t marr grupin e vrojtimit do t jen t gjitha flet-daljet.
2. Pr t kontrolluar vlefshmrin e list-pagesave, audituesi mund t marr grup
vrojtimi nga popullsia e fletave t kohs s puns pr t kontrolluar q ort e puns
kan qen regjistruar n mnyr t sakt.
3. Pr t kontrolluar vlersimin korrekt t inventareve, audituesi mund t krijoj grupe
vrojtimi nga popullsia e pasqyrs s inventareve dhe t kontrolloj q sasia e inventarit
ka qn e vlersuar n mnyr korrekte (t sakt) (duke kontrolluar m tej faturat e
blerjes s tyre).
4. Pr t kontrolluar plotsin e shpenzimeve, audituesit mund t krijojn grupe vrojtimi
nga popullsia e flet-hyrjeve.
5. Pr t kontrolluar vlefshmrin e aktiveve fikse (ndrtesat), audituesi mund t marr
grupin e vrojtimit nga popullsia e ndrtesave t reja t blera apo t ndrtuara n vit,
sikurse sht paraqitur n llogari.
Avantazhet e prdorimit t grupit t vrojtimit statistikor jan:
- Ai sht shkencor.
- Ai sht mbrojts.
- Ai jep deklarata t sakta matematikore mbi propabilitetin pr t qen t sakt.
- Ai sht eficiente nuk merren grupe vrojtimi shum t mdha.
- Ai synon t realizoj standarde uniforme midis firmave t ndryshme t auditimit.
- Ai mund t prdoret nga nj nivel i ult i personelit, i paaft t prdor gjykimin e
nevojshm nga grupi i vrojtimit t arsyetuar.
Megjithat, ka disa disavantazhe:
- Si nj teknik, ai nuk sht gjithmone e kuptueshme dhe n kt mnyr nga rezultatet
mund t nxirren konkluzione jo t drejta.
- Koha e harxhuar duke luajtur me matematikn do t ishte m mir t harxhohej me
auditimin.
- Gjykimi i auditit z vend t dyt n saktsimin e rezultateve matematikore.
- Ai sht jofleksibl.

113

- Shpesh cilsi t ndryshme t transaksioneve apo t dokumentave jan testuar n t
njjtn koh. Statistika nuk i merr leht n bashkveprim t gjitha ato.
Pavarsisht ktyre disavantazheve, grupi i vrojtimit statistikor sht nj mjet i dobishm i
auditimit.
Metodat e formimit t grupit t vrojtimit t prdorura nga audituesit do t prcaktohet mbi
bazn e raportit midis kostos dhe prfitimeve. Kshtu:
- Koha e nevojshme pr t przgjedhur dhe pr t realizuar grupin e vrojtimit, nuk duhet
q t jet dispropocionale kundrejt kohs s nevojshme pr ta ekzaminuar at.
- Siguria q do t prftohet nga grupi i vrojtimit, nse przgjedhja e grupit t vrojtimit
mund ti jap audituesit siguri mbi nj proporcion t lart t popullsis nga pikpamja
e vlers, athere nj test i vogl i gjykimit t teprics s popullsis mund t jet i
mjaftueshm.
- Nxjerrja e konkluzioneve nga t dhnat q kan vlera t mdha gjat ekzaminimit t
nj grupi vrojtimi sht nj pjes shum e zhvilluar n disiplinn e statistiks. N
praktik krkohet nj nivel i lart i kompetencs matematikore, nse do duhet t
nxirren konkluzione t vlefshme nga evidencat e grupit t vrojtimit. Megjithat,
shumica e firmave q prdorin grupet e vrojtimit statistikor kan hartuar plane
komplekse, t cilat mund t vihen n funksionim nga personeli pa trajnim statistikor.
- Grupi i vrojtimit statistikor sht vecanrisht i dobishm n testimin e gabimit n
transaksionet me volume t mdha. Audituesit mund t prcaktojn, me nj nivel t
lart t konfidencs (siguris), shkalln e mundshme t gabimit, ndrsa kontrollon
transaksionet relativisht t vogla

METODAT E KRIJIMIT Te GRUPIT TE VROJTIMIT (SAMPLING)
Llojet kryesore t grupeve statistikore t vrojtimit jan si m posht:

- Grupet e vrojtimit tRastsishme jan prfaqsues t popullsis si nj e tr, dhe na
lejojn t nxjerrim konkluzione objektive mbi popullsin. Popullsia e Fletdajleve si
n pikn (i) do t coj vet n przgjedhjen e rastsishme t grupit t vrojtimit (duke
supozuar se t gjitha flet-daljet jan skeduar n t njjtn vend) sepse cdo fletdalje
ka nj numr unik. Supozohet se jan 10.000 flet-dalje gjat periudhs n auditim nga
numri 60,024 70, 023, dhe sht krkuar nj grup vrojtimi prej 50 elemente. Tabela
me numra t rastit mund t prdoret pr t regjistruar 50 numra t rastit n intervalin e
paracaktuar t numrave flet-daljet e duhura do t testohen (pr t siguruar q ato jan
shoqruar me numrin e faturs s shitjeve).

- Intervali i grupit t vrojtimit redukton punn e ndarjes dhe t evidentimit t 50
numrave t rastsishm (prafrsisht me rend t rastit!) N shembujt e msiprm, ne
duhet t przgjedhim elementet e par n grupin e vrojtimit duke prdorur tabeln e
numrave t rastit, dhe pastaj przgjidhet pjesa tjetr n nj interval konstant (n cdo
200 n kt rast, 10,000 pjestuar me 50). sht e mundur q popullsia e fletve t
kohs s puns n rastin (ii), t cilat duhen t numrohen. Duke supozuar se ne kemi
prova q disponohen, intervali i przgjedhjes s grupit t vrojtimit do t jet mnyra
m e mir pr t przgjedhur grupin e vrojtimit n rastin e fletve t kohs s puns.

- Nngrupet e vrojtimit jan prdorur kur popullsia nuk sht homogjene, p.sh. n
popullsin e inventareve si n rastin (iii), nse ka disa elemnete t inventareve me
vlera t larta, nj numr i madh elementesh t inventareve me vlera t vogla dhe nj
numr mesatar i inventarit me vlera mesatare, ne mund ti trajtojm kto tre aspekte n
mnyr t ndar n nnpopullsi, nga t cilat, respektivisht, do t krijohen grupet e

114

vrojtimit. Do t nxirren konkluzione si nga nnpopullsit ashtu edhe nga popullsia si
nj e tr.

- Grupet e vrojtimit t grupuara jan prdorur n rastet e popullsis s shprndar.
Pr shembull, supozojm q popullsia e mallrave t marra si n rastin (iv) sht
skeduar pr 120 rajone t ndryshme npr gjith vendin . Mund t vendoset q t
przgjidhen (te themi) katr rajone (n grupe in cluster). Nse kto katr do t
przgjidhen n mnyr t rastsishme grupet e vrojtimit, ky do t quhet grupi i
vrojtimit me shum etapa. Grupet e vrojtimit t grupuara kushtzojn cilsin e
konkluzioneve statistikore. Grupi i vrojtimit nuk przgjidhet n mnyr t rastsishme
dhe pr rrjedhim esht e nevojshme q grupe t vrojtimit me prmasa t mdha t
arrijn t njjtin nivel t siguris (konfidencs) sikurse n grupin e vrojtimit t rastit.

Ka katr kategori t gjera t teknikave t krijimit t grupit t vrojtimit statistikore q jan t
dobishme pr audituesin:

- Cilsit e grupit t vrojtimit.

- Shprehja monetare e grupit t vrojtimit.

- Popullsit reciproke.

- Variablat e grupit t vrojtimit.

Grupi i vrojtimit statistikor luan rol n auditim, por ai sht eficient vetm kur popullsia ka nj
numr t madh t elementeve q do t auditohen.

Cilsit e grupit t vrojtimit (dhe grupet e vrojtimit n njsi monetare nj variant i cilsis s
grupit t vrojtimit) prdoren lehtsisht dhe m gjersisht se sa variablat e grupit t vrojtimit.
T dyja jan br m eficiente nga prdorimi i kompjutrave.

Modeli i riskut t auditimit sht br i njohur formalisht n kontekstin e siguris s auditimit
dhe grupit t vrojtimit statistikor. Duhet t keni kujdes q n cdo aspekt t auditimit, audituesi
do t vlersoj me intuit elementt e riskut ky sht nj aspekt i zakonshm.

TEMA 6 - MATERIALITETI DHE RISKU I AUDITIMIT:

TEMA 6: MATERIALITETI DHE RISKU I AUDITIMIT:

I. MATERIALITETI

Koncepte mbi materialitetin.

- sht materialiteti, materialiteti sipas vlers dhe sipas natyrs.
- Kur mund t themi se kemi nj materialitet cilsor.
- mardhnie ekziston ndrmjet materialitetit dhe rrezikut t auditimit.
- Llogaritja e materialitetit dhe vlersimi i rezultateve pr gabimet nga testimet.
- Interpretimi i rezultateve t nxjerra nga przgjedhjet.

Risku auditimit:

- Vlersimin e riskut t auditimit dhe t komponentve t tij, gjat planifikimit t misionit t
auditimit.
Llojt e risqeve:
riskun e kontrollit (RK),
riskun e brendshem (RB),
riskun e zbulimit (RZ)
- Mjedisi i kontrollit dhe lidhja e tij me riskun e auditimit.
- Sistemet kontabl dhe i kontrollit t brndshm.

Hyrje:

Qllimi i ksaj teme sht ti jap prgjigje disa pyetjeve lidhur me materialitetin:
+ si llogaritet materialeliteti,
+ lidhja e tij me rrezikun e auditimit,
+ si realizohet vlersimi i riskut t auditimit (RA) dhe i komponentve t tij, si jan: risku i
kontrollit (RK), risku i brendshem (RB), risku i zbulimit (RZ) n nj proes auditimi, si dhe
pr t njohur sistemet kontabl dhe t kontrollit t brendshem, n nj mision auditimi.

N do mision auditimi, puna e par dhe objektivi kryesor sht zhvillimi i nj metode
auditimi dhe prgatitja e nj programi auditimi, i cili do t siguroj grumbullimin e
evidencave t prshtatshme e t mjaftueshme, pr t mbshtetur raportin e auditimit, n
mnyrn m efektive t mundshme.

Audituesi duhet t arrij t njoh n mnyr t mjaftueshme sistemet kontabl dhe t kontrollit
te brndshm, pr t planifikuar auditimin dhe pr t prpunuar nj metode auditimi efektive.

Ai duhet t prdor gjykimin profesional, pr t llogaritur nivelin e materialitetit, pr t
vlersuar riskun e auditimit dhe pr t prcaktuar procedurat e auditimit, q japin sigurin e
zvoglimit t ktij rreziku n nj nivel t ult, t pranueshm.

Njohja n mnyr t mjaftueshme e sistemeve kontabl dhe e kontrollit t brendshm e
mundson audituesin t:
= Prcaktoj materialitetin pr auditimin.Gjykimi yn profesional, lejon t marrim
vendime lidhur me shkalln e gabimeve ose t mangsive t pranuara nga ana jon, n nj

116

proes auditimi, t cilt me t drejt mund t ndikojn n vendimet e prdoruesve t raportit t
auditimit;
= Mundson audituesit, t identifikojn ata faktor q ojn n rritjen e riskut t
mosdeklarimit ose parregullsis materiale. Prdorimi i gjykimit profesional, lejon s pari, t
identifikoj risqet n nivel organizate/subjekti dhe m pas ti saktsoj ato (risqet), sipas
efektit t tyre mbi sistemet/fusha apo nen/sistemet, objekt auditimi.
= U mundson audituesve, t prgatisin nj metod, e cila mundson testimin mbi
faktort specifik t riskut, pr sistemin/fushn apo nn sistemin, objekt auditimi.

Objektivi i auditimit t pasqyrave financiare sht ti jap mundsi audituesit, pr t
shprehur opinionin, ne pasqyrat financiare jan prgatitur, n t gjitha aspektet materiale
t tyre, n prputhje me nj kuadr kontabl t njohur t raportimit financiar.

Materiliteti, konceptet dhe lidhja e tij me rrezikun e auditimit

Prkufizimi i materialitetit:

Sipas SNA (Standartet Ndrkombtare t Auditimit), nj informacion sht material, ather
kur mosparaqitja e tij apo paraqitja e gabuar ose pasaktsia e tij, mund te influencojn (t
ndikojn) n vendimet ekonomike, t marra nga prdoruesit, bazuar n pasqyrat financiare t
audituara.

Kur prgatit planin e auditimit, audituesi prcakton nj nivel materialiteti t pranueshm, me
qllim q t zbuloj nga pikpamja sasiore, anomalit materiale. Megjithat, sht e
nevojshme, t mbahet parasysh njherazi si shuma (sasia, vlera) ashtu edhe natyra (cilsia) e
anomalive materiale.

Vetm n raste prjashtimore, audituesi mund ta gjykoj t nevojshme, t devijoj nga nj
SNA (standat ndrkombetar auditimi ose standard kombtar auditimi SKA), me qllim q t
arrije m efektivisht objektivin e auditimit.Ne nj situate t tille, audituesi duhet t jet n
gjendje t justifikoj devijimin.

sht e rndsishme t theksohet, se SNA-t zbatohen vetm n shtje materiale.
Materialiteti, varet nga prmasat e elementit ose gabimit t gjykuar n rrethanat e veanta t
mangsis apo anomalis se tij. Prandaj, materialiteti sht me tepr nj kufi minimal ose pike
ndarje, se sa karakteristik cilsore kryesore, q duhet t ket informacioni, nse ai duhet t
jete i dobishm.

Kur ka nj materialitet cilsor, sipas SNA.

Shembuj t anomalive cilsore, (tnj materialiteti cilsor) do t ishin:
a) Prshkrimi jo si duhet dhe jo i prshtatshm, i nj politike kontabl, e cila rrezikon t
udhzoj gabim, nj prdorues t pasqyrave financiare.

b) Ka mungesa t deklarimit, pr mos zbatimin e ligjeve dhe t akteve t tjera rregulluese,
kur mos zbatimi strikt i ktyre t fundit, do t dmtonte ndjeshm veprimtarin e entitetit.

c) Udhzime t gabuara lidhur me prdorimin e pasqyrave financiare.


117

T tre rastet e msiprme e bjn nj informacion financiar material (cilsor), i cili do t
ndikonte n marrjen e vendimeve ekonomike, bazuar n pasqyrat financiare.

N kryerjen e auditimit, sht e nevojshme q audituesi t marr n konsiderat mundsin e
anomalive, pr shuma relativisht t vogla, t cilat n mnyr t grupuar, mund t ken nj
efekt material n pasqyrat financiare.

Pr shembull: nj gabim n nj procedur t fundit t muajit, mund t jet nj tregues i nj
anomalie t mundshme materiale, neqoftse gabimi sht prsritur pr do muaj.

N punn e tij, krkohet q audituesi t mbaj parasysh materialitetin, si n nivelin e
prgjithshm t pasqyrave financiare, ashtu edhe n lidhje me tepricat e llogarive individuale,
grupeve t transaksioneve dhe deklarimeve.

Nj specifik e materialitetit sht se ai mund t influencohet, nprmjet elementeve t till si:

a- krkesat ligjore e rregulluese; ose
b- nga shtje q prekin rubrika t ndryshme t pasqyrave financiare dhe marrdhniet midis
tyre.

Ky proces mund te rezultoj n nivele t ndryshme te materialitetit, n varsi t aspekteve t
pasqyrave financiare q merren n konsiderat.

Para do audituesi, shtrohet pyetja: se kur materialiteti duhet t mbahet parasysh?

Materialiteti duhet t mbahet parasysh nga ana e audituesit kur:

(a) Prcaktohen llojet e auditimit, (angazhim pr shrbimet e siguris apo shrbim
konsulence)
(b) Kur prcaktohet afati i auditimit,
(c) Kur prcaktohet shtrirja e auditimit,
(d) Kur prcaktohet ndikimi i anomalive n auditim.

Pasqyrat financiare, paraqesin t gjith informacionin material, q ndikon n gjendjen
financiare, performancn financiare dhe fluksin e paras s njsis ekonomike raportuese.
Informacioni n kto pasqyra konsiderohet material, nse mungesa ose pasaktsia n
prezantimin e tij, do t ndikonte n vendimet ekonomike t prdoruesve t pasqyrave
financiare.

N prcaktimin e materialitetit, duhet t merren parasysh aspektet cilsore dhe sasiore t
informacionit. Pr transaksione t caktuara mund t ndodh, q shumat e vogla mund t ken
nj rndsi kuptimore m t madhe pr prdoruesit, se sa transaksione t tjera t zakonshme.

Shembuj t zrave, q shpesh klasifikohen si materiale, pavarsisht nga shuma e tyre jan:
= transaksionet me palt e lidhura;
= nj transaksion ose rregullim q ndryshon nj fitim n humbje dhe anasjelltas;
= nj transaksion ose rregullim q e bn njsin ekonomike raportuese t kaloj nga nj
tepric aktive neto afatshkurtr, n nj tepric pasivesh neto afatshkurtr dhe anasjelltas;
= nj transaksion ose rregullim q maskon nj ndryshim n fitim ose ndryshime t tjera;

118

= nj transaksion ose rregullim, q ndikon n paraqitjen e plotsimit ose jo nga ana e njsis
ekonomike raportuese, t kushteve t marrveshjeve t huave ose krkesave t tjera
kontraktuale;
= nj transaksion ose rregullim, q ndikon n rritjen e shprblimeve pr stafin drejtues, pr
shembull nj transaksion ose rregullim q paraqet si t plotsuar krkesat pr dhnien e
bonuseve;
= mosprputhja me ligjet dhe rregulloret;
= gjobat pr njsin ekonomike raportuese;
= shtjet ligjore.

Mardhniet midis materialitetit dhe rrezikut t auditimit, n nj mision auditimi

Grupi i auditimit, kur planifikon kryerjen e nj misioni auditimi, duhet t mbaj parasysh
elementt q rrezikojn t krijojn anomali materiale n pasqyrat financiare.

Vlersimi nga ana e grupit te auditimit i materialitetit, n lidhje me tepricat e llogarive t
veanta dhe grupeve t transaksioneve specifike, ndihmon audituesin q t vendose pr
eshtje te tilla si:

a. cilt jan elementet q duhen ekzaminuar,
b. cilt element rrezikojn t krijojn anomali materiale, n pasqyrat financiare,
c. do t duhet q t prdoren procedurat e auditimit me zgjidhje apo dhe me procedurat
analitike.
d. dhe sa do t jete numri i transaksioneve, objekt auditimi.

Kjo i jep mundsi audituesit t zgjedh ato procedura auditimi, t cilat n kombinim, mund t
pritet q t zvoglojn rrezikun e auditimit, n nj nivel m t ult t pranueshm.

N vlersimin e materialitetit, audituesi i sektorit publik/i organizats, duhet q prve
ushtrimit t gjykimit profesional, t marr n konsiderat legjislacionin ose rregullat, t cilat
mund t ndikojn n kt vlersim. sh e rndsishme pr sektorin publik, q materialiteti t
jet i bazuar gjithashtu n kontekstin dhe natyrn e nj elementi dhe prfshin, pr shembull,
ndjeshmrin si vler. N kt tem do t trajtojm materialitetin sipas vlers dhe
materialitetin sipas natyrs, si dhe ndikimin e tyre n kryerjen e auditimit t pasqyrave
financiare.

Materialiteti sipas vlers:

Audituesit duhet t prcaktojn materialitetin dhe t dokumentojn arsyet dhe bazat mbi t
cilat sht llogaritur ai.

Koncepti i materialitetit sht thelbsor pr auditimin e pasqyrave financiare. Ai siguron
nj standard pr prcaktimin e nivelit t tolerueshm t parregullsive dhe s bashku me
riskun, prcaktojn shtrirjen dhe drejtimin e puns s auditimit. Pasqyrat financiare, rrall
mund t jen absolutisht t sakta edhe nse do t ishte kshtu, ka pak mundsi q
prdoruesi t krkoj kt nivel saktsie.

Pr rrjedhoj, n saktsin e tyre pranohet edhe njfar shkalle tolerance. Kjo toleranc sht
materialiteti. Materialiteti prek qoft mnyrn se si audituesit planifikojn dhe projektojn

119

punn e tyre, po ashtu dhe se si ata vlersojn dhe raportojn rezultatet e puns s tyre. Gjat
fazs s planifikimit, audituesit jan t interesuar kryesisht rreth materialitetit sipas vlers.

N prcaktimin e materialitetit sipas vlers, audituesit tentojn t vlersojn nivelin m t
lart t parregullsive prmes pasqyrave financiare n trsi, q audituesit presin t toleroj
marrsi apo prdoruesi i raporteve t auditimit t pasqyrave financiare.

Pr t br dika t till, ata duhet t marrin parasysh karakteristikat financiare t subjektit
t audituar (bazn e materialitetit) dhe ndjeshmrin (interesimin e Shtetit, Parlamentit,
medias dhe publikut n veprimtarit e subjektit).

Baza e materialitetit do t jet zakonisht, totali i shpenzimeve bruto (ose t ardhurat pr
subjektet q marrin t ardhura). Pr deklaratat financiare t prgatitura n baz t
kontabilitetit t t drejtave dhe detyrimeve t konstatuara, fitimi, aktivet bruto, etj.

Pr llogarit e Ministrive t Linjs dhe subjekteve t tjera publike t autorizuara nga
Shteti (Parlamenti) pr t shpenzuar fondet publike, fokusi kryesor i vmendjes s
Parlamentit, priret t jen shpenzimet bruto dhe sht pikrisht kjo q do shrbej normalisht,
si baza m e prshtatshme pr vendosjen e materialitetit.

Ndjeshmria e pasqyrave financiare t subjektit t audituar, ndaj interesit t publikut,
pasqyrohet n prqindjen e aplikuar kundrejt bazs s materialitetit.

Normat m t ulta t prqindjes, duhet t aplikohen kur drejtuesi i auditimit t
brendshm e gjykon llogarin si tepr t ndjeshme dhe normat m t larta kur llogaria
nuk ka nj ndjeshmri t lart. Vetm n rrethana t jashtzakonshme, do t ishte e
prshtatshme q materialiteti t caktohej n nj nivel jasht kufijve minimale dhe atyre
maksimale.

Kufijt nevojiten t zbatohen me inteligjenc dhe nuk jan zvendsues pr nj gjykim
profesional, bazuar n nj kuptim trsor t veprimtarive t subjektit. Pr t theksuar
vlersimin e prdorur, pr t prcaktuar planifikimin e materialitetit nprmjet vlers, i
referohemi shembullit n faqen 8 .

Materialiteti sipas natyrs.

Materialiteti sipas natyrs, ka t bj me karakteristika t natyrshme, t vetvetishme, t
rndsishme, t nj apo disa gjendjeve t llogarive dhe jo thjesht me vlern e tyre.

Audituesit identifikojn gjendje t tilla t llogarive n fazn e planifikimit, prcaktojn
nivelin e saktsis q ata besojn se prdoruesit e raportit t auditimit, presin t marrin
dhe m pas hartojn testet e auditimit.

shtjet mund t jen materiale pr nga natyra, pr shkak se mund t ket krkesa specifike
pr mbylljen e tyre, t cilat krkojn nj shkall m t lart saktsie nga pritet normalisht
ose kur ekzistojn shtje, q audituesit i din q jan mjaft t rndsishme pr Parlamentin
ose Qeverin dhe pr publikun sa q ata mund t jen t interesuar rreth deklaratave t
gabuara, t cilat mund t ulin ndjeshm vlersimin sasior t materialitetit (materialiteti sipas
vlers).


120

N kategorin e par, mund t prfshihen, pr shembull:

Raporte t hollsishme t humbjeve, q krkojn mbyllje t veanta;
Gjendje t llogarive t tjera, pr t cilat prdoruesi/marrsi i raportit t auditimit me t
drejt mund t pres nj shkall m t lart saktsie dhe q t mund t jen fondet
ndrkombtare, marrveshje specifike ligjore, grante nga donator ndrkombtar,
marrveshje koninsionare etj.

N kategorin e dyt, audituesit kan nevoj t jen t vetdijshm pr t dyja rastet, si
pr shtjet q kan ngjallur interes parlamentar, ministror, publik lidhur me nj nivel t
gjer subjektesh dhe institucionesh, po ashtu dhe pr shtje t ngritura, por q lidhen me
subjekte t veanta.

N kt rast, mnyra e marrjes n konsiderat nga audituesi, do t ishte nj zgjerim i
mtejshm i vlersimeve pr ndjeshmrin e pasqyrave financiare, t prmendura m sipr.
Ndryshimi kryesor sht se problemi n kt rast, ka t bj me aspekte t veanta t
funksioneve t subjektit dhe gjndjeve t llogarive t caktuara dhe jo thjesht me pasqyrat
financiare n trsi.

Nuk sht e mundur t sigurosh nj list t qart t shtjeve q priren t jen materiale
nga natyra, si rezultat i interesit parlamentar/ministror, publik pasi ky i fundit ndryshon nga
njra organizat n tjetrn.Sidoqoft, shpesh kto do t trajtohen pr m tepr n lidhje me
rregullshmrin (mosrespektimin e ligjeve, mashtrimin, prshkrimi i paprshtatshm i nj
politike kontabl, e cila rrezikon t udhzoj gabim nj prdorues t pasqyrave financiare,
etj.).
Pavarsisht ksaj, audituesit nuk duhet t supozojn automatikisht q gabimet e
rregullshmris jan materiale nga natyra dhe duhet t marrin n konsiderat secilin rast,
duke u bazuar n cilsit e tyre.
Shembuj te riskut t anomalis materiale
Identifikimi dhe vlersimi i rrezikut t anomalis materiale.
shtjet q audituesi duhet t marr n konsiderat n vlersimin e rrezikut t anomalis
materiale:
Efekti aktual ose i pritshem i nj muarje kontabl.
Vlera e regjistruar e muarjes kontabl, n lidhje me vlern e pritshme nga audituesi
pr tu regjistruar.
Nse drejtimi ka prdorur nj ekspert pr prllogaritjen e muarjes kontabl.
Rezultati i shqyrtimit te muarjeve kontabl te ushtrimeve te meparshme.

Prgjigjet ndaj rrezikut te anomalive materiale.
Ne prgjigje ndaj rreziqeve te vlersuara te anomalis materiale, audituesit i krkohet q t
ndrmarr nj ose me shum nga hapat e mposhtm:

= T prcaktoj nse ngjarjet q ndodhin deri n datn e raportimit japin evidence auditimi
n lidhje me muarjet kontabl.

= T testoj se si drejtimi kryen muarjet kontabl dhe t dhnat ku sht bazuar.


121

= T testoj efektivitetin e operimit te kontrolleve se si drejtuesit pergatisin muarjen, se
bashku me proedurat thelb sore te prshtatshme.

= T zhvilloj nj vlersim ose shkall pr t vlersuar mnyrn e muarjes s drejtimit.

Aftsit ose njohurit e specializuara

N shumicen e muarjeve kontabl edhe aty ku ka nj paqartsi t vlersimit, sht e
nevojshme t krkohen njohuri ose aftsi t specializuara.

Megjithat, kur kemi t bjm me shtje t nj fushe ndryshe nga kontabiliteti ose auditimi,
audituesi mund t mos ket njohurit, aftsit e nevojshme t specializuara, mund t krkohet
asistence nga nj ekspert i fushs.

Proedura thelb sore e metejshme, pr tju prgjigjur rreziqeve te rndsishme.

Pr muarjet kontabl, nga ku mund t lindin rreziqe t rndsishme, n vazhdim t
proedurave thelbsore t kryera, pr t plotsuar krkesat e SNK, audituesi duhet t
vlersoj si m posht:
= Se si drejtimi ka marr n konsiderat supozime ose rezultate alternative dhe pse i ka
refuzuar ato,

= si drejtimi ka adresuar pasigurin e muarjeve n prllogaritjen e muarjeve kontabl,

= Ne se supozimet e rndsishme t prdorura nga drejtimi jane t arsyeshme.

= Qllimi i Drejtimit pr t ndrmarre veprime t veanta dhe mundsine pr ta realizuar..

Per muarjet kontabl q mund te ket rrezik t rndsishem, audituesi duhet t marr
evidence te mjaftueshme dhe t prshtatshme lidhur me:
- Njohjen
- Matjen

eshtje q duhet t paraqiten n lidhje me muarjet, do t ishin:

1. Hipotezat e prdoruara.
2. Metoda e vlersimit e prdorur, duke perfshir ndonje model t aplikuar.
3. Baza pr perzgjedhjen e metodes s vlersimit.
4. Efekti i ndonje ndryshimi ndaj metodes s vlersimit nga ushtrimi paraardhes.
5. Burimet dhe implikimet e pasigurise se muarjes.

Shenimet n prputhje me kuadrin e raportimit financiar prkates
Shnimet jane t rndsishme pr prdoruesit e PF n mnyre q t kuptojn muarjet
kontabl te njohura ose t paraqitura n pasqyrat financiare SNK dhe SKK.

Audituesi sht i detyruar q t marr evidence auditimi t prshtatshme dhe t
mjaftueshme, n se shnimet n pasqyrat financiare, n lidhje me muarjet kontabl jan
n prputhje me krkesat e kuadrit te raportimit financiar prkates.

far mardhnie ekziston ndrmjet materialitetit dhe rrezikut t auditimit.

122

N auditimin e pasqyrave financiare, audituesi interesohet vetm pr ato politika dhe
procedura, brenda sistemeve kontabl dhe t kontrollit t brendshm, t cilat lidhen me
pohimet e pasqyrave financiare. Njohja e aspekteve prkatse specifike t sistemeve kontabl
dhe t kontrollit t brendshem, s bashku me vlersimet e rrezikut t vetvetishm, t rrezikut
te kontrollit, t rrezikut te brendshem dhe konsiderata t tjera, i japin mundsi audituesit:

(a) t identifikoj tipet e anomalive t mundshme materiale, q mund t ndodhin n pasqyrat
financiare;

(b) t prcaktoj procedurat e duhura t auditimit.

Kur audituesi prpunon nj mnyre auditimi, ai mban parasysh vlersimet paraprake t
rrezikut t kontrollit, (se bashku me vlersimin e rrezikut t vetvetishm) pr t prcaktuar
rrezikun e mos-zbulimit t pranuar pr pohimet e pasqyrave financiare dhe pr t prcaktuar
natyrn, afatin dhe shtrirjen e procedurave thelbsore te kontrollit pr kto pohime.

Gjat fazs s planifikimit, audituesit jan t interesuar kryesisht rreth materialitetit sipas
vlers.

N prcaktimin e materialitetit sipas vlers, audituesit tentojn t vlersojn nivelin m t
lart t parregullsive, prmes pasqyrave financiare n trsi q audituesit presin t toleroj
marrsi apo prdoruesi i raporteve.

Llogaritja e materialitetit:

Baza e materialitetit, do t jet zakonisht totali i shpenzimeve bruto (ose t ardhurat pr
subjektet q marrin t ardhura). Pr deklaratat financiare t prgatitura n baz t kontabilitetit
t t drejtave dhe detyrimeve t konstatuara , baza e materialitetit zakonisht do t jet:
shpenzimet bruto;
te ardhurat bruto;
teprica/fitimi;
aktivet bruto.

Ndjeshmria e pasqyrave financiare t subjektit t audituar ndaj interesit t publikut,
pasqyrohet n prqindjen e aplikuar kundrejt bazs s materialitetit.

Niveli q aplikohet normalisht sht 0.5% deri n 2% t shpenzimeve/t ardhurave bruto ose
aktiveve bruto dhe 5 deri 10% t teprics ose fitimit mesatar (vetm pr kompanit).

Normat m t ulta t prqindjes, duhet t aplikohen kur drejtuesi i auditimit t brendshm
e gjykon llogarin si tepr t ndjeshme dhe normat m t larta, kur llogaria nuk ka nj
ndjeshmri t lart.

Vetm n rrethana t jashtzakonshme, do t ishte e prshtatshme q materialiteti t caktohej
n nj nivel jasht kufijve minimale dhe atyre maksimale.

Kur llogarisim materialitetin pr sektorin publik i referohemi bazs s materialitetit, e cila do
ti referohet, nj prej shumave t msiprme dhe llogaritet vetm nj here.

123

Vetm n rrethana t jashtzakonshme, do t ishte e prshtatshme q materialiteti t caktohej
n nj nivel jasht kufive minimal dhe atyre maksimal.

Pr ta br sa m t kuptueshm konceptin e materialitetit, mnyrn e llogaritjes s tij, i
referohemi t dhnave t nxjerra nga pasqyrat financiare e Organizats X Tiran.

N analize, jan marre shpenzimet baz pr: paga, sigurime shoqrore e shndetsore, si dhe
shpenzimet operative sipas tabels.

List pagesa (shuma bruto) 50,000,000 lek
Kontributi pr Sig. Shoq & Shndet 5,900,000 lek
Shpenzimet 113,100,000 lek
____________
Baza e materialitetit 169.000.000 lek

Duke konsideruar dhe t dhna t tjera mbshtetse, mund t llogarisim materialitetin,
prmasn e modelit dhe kufirin m t lart t gabimit, gjat auditimit t pasqyrave
financiare si m posht:
T dhna pr organizaten X
Materialiteti i bazuar pr zrat e llogaris

Baza e Materialitetit ______________________________________________ 169,000.000

Liste pagesa (shuma bruto) 50,000,000
Kontributi pr Sig. Shoq.& Shndet. 5,900,000
Shpenzimet operative 113,100,000

Materialiteti ne % i vlersuar pr lehtsi veprimi =1 %
Niveli Matetialitetit (160,000,000 *1% )__________________________________ 1,690,000

Gabimi i pritshm i tolerueshm (1,690,000 * 10%) 10 % _____________ 169.000

Saktsia 90 % _______________________ 1,521,000

Treguesi i preizionit 1,521,000 * 90% = _______________________________ 1,368,900
(Gabimet e mundshme pr gjith popullaten)

Masat e modelit Popullsia Faktori i Risk (3) Masa e modelit
Sipas fushes prkatese t sugjeruar
List pagesa __________________ 50,000,000 * 3 : 1,521,000 = 98
Kontributi i Sig. Shoq&Shend___ 5,900,000 * 3 : 1,521,000 = 12
Shpenzimet operative__________ 113,100,000 * 3 : 1,521,000 = 223
TOTALI: Baza e Materialitetit ___ 169,000,000 * 3 : 1,521,000 = 333
Niveli e materialitetit
Korrigjuar (1,521,000)
Vlersuar faktorin risk 3


124

Llogaritjet n tabeln e msiprme shpjegohen:
1- Nisur nga ndjeshmria dhe interesi i lart ministror dhe publik pr shpenzimin e fondeve
publike, pr llogaritjen e materialitetit, do t merret shuma bruto e shpenzimeve pr paga,
sigurime shoqrore e shndetsore dhe shpenzimet operative, q n total jan supozuar t jen
169,000,000 lek. Kjo prbn bazn e materialitetit.

2- N rastin konkret materialiteti sht marr 1% pr lehtsi veprimesh, por duhet pasur
parasysh q niveli i materialitetit lviz midis kufijve 0.5% deri 2%, dhe pr t prcaktuar kt
nivel, audituesi prdor gjykimin e tij profesional gjat fazs s njohjes s subjektit. Nse
gjykohet q niveli i riskut t jet i ult, ather audituesi duhet t zgjedh nj nivel t lart
materialiteti i cili do t lviz n kufijt 1% deri n 2%. Nse gjykohet q niveli i riskut t jet
i lart, ather audituesi duhet t zgjedh nj nivel t ult materialiteti i cili do t lviz n
kufijt 0.5% deri n 1%.

3- Nse audituesi vlerson nj nivel m t lart materialiteti, kjo do t thot q audituesi mund
t pranoj nj nivel m t lart gabimesh brenda pasqyrave financiare. Ai gjithashtu do t
thot q do t prdoren shembuj me prmasa m t vogl.
4- Produkti i bazs s materialitetit, q n kt rast sht 169,000,000 lek me koeficentin e
materialitetit 1%, (169,000,000 x 1%=1,690,000) do t jap nivelin e materialitetit prej
1,690,000 lek.

5- Referuar tabels, Gabimi i pritshm i tolerueshm prej 10%, i llogaritur mbi nivelin e
planifikuar t materialitetit, (1,690,000 x 10% =169,000), prbn n vetvete prcaktimin e
gabimit t mundshm t tolerueshm nga ana jon, n nj proces auditimi dhe n fund t
fundit na jep nj numr statistikor, q korrigjon nivelin e materialitetit (1,690,000 - 169,000 )
=1,521,000 dhe shrben pr t llogaritur treguesin e saktsis apo saktsimin.

6- Saktsimi baz sht fiksuar n nivelet 90% t diferencs ndrmjet materialitetit t
planifikuar dhe gabimit t vlersuar m t mundshm. N tabel, 90% i shumzuar me nivelin
e materialitetit t korrigjuar, (90% x 1,521,000=1,368,900 lek) prcakton gabimet e
mundshme, pr gjith grupimin popullaten q nuk do t testohet, ose treguesin e preizionit
(saktsimin).

7- Llogaritet prmasa e modelit/shembullit (e cila nnkupton numrin e transaksioneve, q n
do t auditojm nga i gjith grupimi, popullata),
1. Faktori i planifikuar i riskut gjykohet t jet i lart n nivelin 3.
2. Prmasat e modelit/shembullit do t llogariten n baz t formuls:

Przgjedhja e planifikuar = (Grupimi nga bhet przgjedhja) x (Faktorin e riskut)
Niveli i materialitetit i korrigjuar (saktsia)
Przgjedhja e planifikuar = Bazn e Mater 169,000,000 x Faktori i riskut 3 =333
Transaksione
Niveli i materialitetit i korrigjuar(saktsia)1,520,000

Duke konsideruar nj nivel t mos suksesit t testeve n rastin e auditimit t 333
transaksioneve dhe duke pasur parasysh faktorin e riskut t planifikuar 3, gjykojm q
prmasat e shembullit duhet t rriten me 30%, ather:

Przgjedhja e planifikuar = 333 +(333 * 30%) = 433 transaksione, raste/ shembuj


125

Pr ta br t kuptueshm shembullin mbi kuptimin e materialitetit, supozojm se nga testimi i
333 transaksioneve, kemi konstatuar nj gabim n vlern 186,500 lek.

Cili do t ishte gjykimi n kt rast ?

Duke supozuar se numri i transaksioneve t kryera nga subjekti sht 1200 dhe ne kemi
audituar 333 prej tyre, ku shkalla e gabimit rezultoi 186,500 leke.

Ky sht moment ky, n proesin e auditimit, pasi saktsia q ne kemi llogaritur,
prfaqson gabimin e tolerueshm pr 867 transaksione t pa audituara.

Hapi i mtejshm do t ishte llogaritja e kufirit m t lart t gabimit, duke prdorur nj
llogaritje matematikore pr t gjith grupimin (n rastin ton pr 1 200 transaksione).

Mnyra e llogaritjes:
1- Treguesi i preizionit t llogaritur n shumn 1,368,900 lek, prfaqson gabimin e
vlersuar me t mundshm, pr 867 transaksione.
2- Nga testimi rezultoi nj gabim prej 186,500 lek, q i prkasin 333 transaksioneve t
audituara
(fushat e llogarive t audituara).

3- Llogarisim kufirin m t lart t gabimit pr t gjith grupimin (popullaten) i cili del si
shum e Gabimit t vlersuar m t mundshm me Saktsimin (1,368,900 + 186,500 =
1,555,400 leke), ky sht niveli m i lart i gabimit t tolerueshm dhe t njohur pr gjith
grupimin, n rastin ton 1200 transaksione.

Pr t arritur n nj gjykim sa m t drejt, nse pasqyrat financiare prmbajn apo jo
parregullsi materiale, kufiri m i lart i gabimit, krahasohet me nivelin e materialitetit dhe si
shihet ky kufi rezulton t jet m i vogl se niveli i materialitetit t planifikuar (1,555,400 <
1,690,000) dhe audituesit n mnyr t arsyeshme mund t nxjerrin prfundimin se nuk ka
parregullsi materiale dhe pr pasoj nuk krkohet t kryhet asnj pun tjetr shtes.

Pr efekte ilustrimi, po sikur nga testimi i 333 transaksioneve kemi nj gabim t gjetur
400,000 lek, si do vepronim ?

Nse niveli i gabimit n transaksionet e testuara, do t ishte 400,000 lek, ather gjykimi i
audituesit do t ndryshonte si m posht: kufiri m i lart i gabimit do t ishte 1,768,900 lek
(1,368,900 + 400,000 =1,768,900) pra m i lart se niveli i materialitetit (1,768,900 >
1,690,000) dhe kjo do t thot q ka mundsi t ekzistoj parregullsia materiale dhe n kt
rast, i cili konsiderohet si i pa pranueshm, audituesve u nevojitet t ndrmarrin pun t
mtejshme pr t mnjanuar situatn e dyshimt.

N kto kushte audituesi duhet t synoj t arrij:
a) zvoglimin e nivelit t vlersuar t rrezikut t kontrollit, atje ku sht e mundur, duke u
kompensuar me an t testeve t procedurave me t shtrira apo shtes,
b) zvoglimin e rrezikut t zbulimit, duke modifikuar natyrn, afatin dhe shtrirjen e
procedurave themelore t planifikuara t auditimit.
c) shtimi i numrit t testimit t transaksioneve edhe pr nj numr te konsiderueshm, deri sa
t arrihet n konkluzionin se: nuk kemi shmangie dhe gabime t tjera, por duke konsideruar
q modelet e zgjedhura n fillim n mnyre rastsore, doln me gabime.

126

Materialiteti dhe rreziku i auditimit n vlersimin e evidencs s auditimit.

Vlersimi i kryer nga audituesi pr materialitetin dhe pr rrezikun e auditimit i br n kohen
e planifikimit fillestar t angazhimit, mund t ndryshoj nga vlersimi i bre n kohen e
vlersimit t rezultateve t procedurave t auditimit. Kjo vjen si pasoj e ndryshimit t
rrethanave ose dhe nga ndryshimi i njohurive t audituesit, q vijn nga kryerja e auditimit.
pr shembull, nqs auditimi sht planifikuar para fundit te ushtrimit, audituesi mund te
parashikoj rezultatet e operacioneve dhe gjendjen financiare.

N qoft se, rezultatet faktike t operacioneve dhe gjendja financiare ndryshojn shum,
vlersimi i materialitetit dhe rrezikut te auditimit, gjithashtu, mund t ndryshoj. Prve ksaj,
n planifikimin e puns se auditimit, audituesi n mnyre te vetdijshme, prcakton nivelin e
pranueshm te materialitetit, n nj nivel me te ulet se sa ai q parashikohet te prdoret, pr te
vlersuar rezultatet e auditimit. Kjo mund t bhet pr t zvogluar mundsin e anomalive te
pa zbuluara dhe pr ta pajisur audituesin me nj kufi te siguris, kur ai vlerson ndikimin e
anomalive t zbuluara gjat auditimit.

Vlersimi i ndikimit t anomalive.

Ne kuadrin e vlersimit te tij, pr pamjen e sinqert t pasqyrave financiare, audituesi duhet t
prcaktoj nse totali i anomalive te zbuluara nga audituesi, por t pa korrigjuara, sht
material.

Totalet e anomalive t pa korrigjuara prbjn:
(a) anomalit specifike te zbuluara nga audituesi, duke prfshir efektin neto t anomalive t
pa korrigjuara te vena n dukje gjate auditimeve t periudhave t mparshme,

(b) vlersimin me t mir t audituesit, pr anomalit e tjera, t cilat nuk mund te identifikohen
n mnyre specifike (psh. Gabimet e projektuara)

Audituesi do t prcaktoj, nse totalet e anomalive t pa korrigjuara jan apo jo materiale. N
qoft se audituesi arrin n konkluzion se anomalit mund t jen materiale, ai duhet t
parashikoj zvoglimin e rrezikut te auditimit, duke i zgjeruar procedurat e auditimit ose duke i
krkuar drejtimit q te korrigjoj pasqyrat financiare. n t dy rastet sht e mundur q
drejtimi te dshiroj te korrigjoj pasqyrat financiare pr anomalit e zbuluara.

N qoft se drejtimi refuzon t korrigjoj pasqyrat financiare dhe rezultatet e proedurave t
zgjeruara t auditimit. nuk i japin mundsi audituesit t arrije n prfundimin q totalet e
anomalive t pa korrigjuara nuk jan materiale, ather audituesi duhet t parashikoj
modifikimin e duhur t raportit t auditimit.

N qoft se totalet e anomalive t pa korrigjuara, t zbuluara nga audituesi, i afrohen nivelit te
materialitetit t fiksuar, audituesi duhet t prcaktoj nse mund t ndodhe q anomalit e pa
zbuluara, kur merren t bashkuara me anomalit e tjera t pa korrigjuara, tejkalojn nivelin e
materialitetit t fiksuar, audituesi duhet t parashikoj zvoglimin e rrezikut, duke kryer
procedura auditimi shtese, ose duke i krkuar drejtimit q t korrigjoj pasqyrat financiare, pr
anomalit e zbuluara.

Faktori i rriskut n varsi t gjykimit, sipas SNA, mund te prcaktohet 1, 2 dhe 3.

127

Ekziston nj marrdhnie inverse, midis materialitetit dhe nivelit te riskut t auditimit, q do
t thot:

Sa m i lart t jet niveli i materialitetit, aq m i ult sht rreziku i auditimit dhe e kundrta.
Materialiteti dhe risku i auditimit, jan n raport t zhdrejt.
-Sa m i lart niveli i materialitetit, aq m i ult risku i auditimit dhe anasjelltas.
Materialitet i ult Risk i lart Shume evidence.
Materialitet i lart Risk i ult Pak evidenc.

Prgjegjsia e audituesit sht t prcaktoj q pasqyrat financiare nuk jan paraqitur me
gabime materiale.
II. MENAXHIMI I RISKUT GJAT AUDITIMIT DHE VENDOSJA E
PRIORITETEVE

Risqet e Auditimit
Vlersimi i riskut gjat fazs s planifikimit t auditimit
Vlersimi i riskut pr sistemet
Renditja e risqeve sipas prioriteteve
Modeli i riskut
Menaxhimi i riskut
Identifikimi i risqeve kye dhe pragut t riskut
Vlersimi i riskut gjat planifikimit t misionit t auditimit
Zvoglimi i riskut
Verifikimi i vlersimit t rriskut

Risqet e auditimit

Risku i auditimit (RA), sht rreziku q audituesi t jap, nj opinion auditimi t
paprshtatshm pr shkak t anomalive materiale, q prmbajn pasqyrat financiare.

Risku i kontrollit (RK), sht risku, q nj anomali n tepricn e nj llogarie apo kategorie
t transaksioneve, i cili mund t jet material qoft individualisht ashtu edhe kur bashkohet me
anomali n teprica ose kategori t tjera transaksionesh, nuk do t mund t parandalohet,
zbulohet dhe korrigjohet, n kohn e duhur, nga ana e sistemeve kontabl dhe t kontrollit t
brendshem.

Risku i brendshem (RB), sht risku q nj gabim me pesh t konsiderueshme t
ndodh, duke supozuar se sistemi i kontrollit t brendshm, nuk funksionon. Lidhet me
ekspozimin ndaj nj gabimi t konsiderueshm, i cili n vetvete ose i lidhur me gabime t
tjera, do t ket ndikim t rndsishm n veprimtarin e analizuar, n munges t
kontrolleve t brendshme t prshtatshme.

Rreziku i zbulimit (RZ), sht rreziku q procedurat thelbsore t audituesit nuk do t
arrijn t zbulojn nj anomali, q ekziston n nj tepric llogarie apo kategori t
transaksioneve, e cila mund t jet materiale individualisht ose kur bashkohet me anomali te
tepricave te llogarive apo te kategorive t tjera t transaksioneve.

Vlersimi i riskut gjat fazs s planifikimit t auditimit.
Vlersimi i riskut kryhet gjat gjith auditimit, por sidomos tek faza e planifikimit n nivel

128

Vlersimi i riskut gjat Planifikimit
Strategjik dhe Vjetor
Vlersimi i riskut gjat programimit t
auditimit
Mbulon gjith institucionin Mbulon procesin (proceset) e przgjedhura
pr auditim
Prdor informacionet e prgjithshme mbi
risqet
Prdor informacione m t detajuara mbi
risqet.
Informacionet mbi risqet mund t mos jen
t kohve t fundit.
Informacionet e azhurnuara pr risqet
mblidhen nga audituesi.
Risqet mund t vlersohen vetm nga
audituesi, ose s bashku me menaxhimin.
Risqet vlersohen vetm nga audituesi.
Audituesi merr parasysh risqet strategjike
lidhur me proceset e nivelit t lart.
Risqet zakonisht gjenden tek proceset tek
aktivitetet e nivelit operacional.
Risqet e brendshme vlersohen m vete nga
kontrollet e brendshme.

Vlersimi i riskut sht pjes e vlersimit t
kontrollit t brendshm t procesit t
przgjedhur.

strategjik/vjetor dhe gjat programimit t auditimit. Dallimi n mes t ktyre dy niveleve
sht prezantuar n tabeln e mposhtme:

Vlersimi i Riskut pr Sistemet.

Afatet e puns s auditimit, duhet t bazohen n vlersimin e prioritetit dhe ekspozimit ndaj
riskut. Pasi t identifikohen dhe grupohen t gjitha sistemet, duhet t bhet renditja e
riskut t vlersuar pr t prcaktuar se cili prej tyre do t auditohet n katr vitet e
ardhshme dhe n far intervale. Kjo mbshtet shprndarjen e burimeve t Auditimi t
Brendshm, duke i prqendruar auditimet tek ato sisteme, q bartin n vetvete risk m t
madh.

Risqet shpesh her mund t prcaktohen duke kryer intervista me menaxhert dhe stafin,
duke prdorur pyetsor ose duke mbajtur diskutime n grup mes audituesve t NJ AB. Sasia
e hulumtimeve t ndrmarra, do t ndikohet nga kostoja dhe nga shkalla e vshtirsis n
grumbullimin e t dhnave pr vlersimin e sistemeve.

N thelb, vlersimi i riskut sht shtje e gjykimit subjektiv, por mund t prdoren
teknika t ndryshme, pr ta br analizn m sistematike dhe deri n nj far mase,
m objektive.
Prdorimi i ktyre teknikave e mbshtet fuqishm gjykimin e Drejtuesit t NJAB-s, n lidhje
me prioritetin dhe frekuencn e auditimeve. Secila faz e ushtrimit t vlersimit t rrezikut
duhet t dokumentohet plotsisht. N vlersimin e riskut, Drejtuesi i NJ AB-s duhet t
marr n konsiderat informacionet e disponueshme pr risqet, analizimin e tyre, vlersimin
dhe kontrollin e br nga menaxhimi.
Faktort e Riskut.
Drejtuesi i NJ AB-s, s bashku me audituesit e lart, duhet t'i ndajn risqet sipas
prioriteteve. Pr kt, Drejtuesit t NJ AB-s i vijn n ndihm nj mori modelesh, pr
renditjen e riskut sipas fushave potenciale pr auditim. Pjesa m e madhe e modeleve t
riskut, prdorin faktort e riskut pr prcaktimin e prioritetit t angazhimit, si pr shembull:
-
Cilsia e kontrolleve t brendshme,


129

-
Kompleksiteti dhe prmasat e operacioneve;

-
Impakti Financiar;

-
Koha e angazhimit t fundit t auditimit;

-
Rregullat ligjore dhe kontraktuale;

-
Ndryshimet e fundit n aktivitet apo proces;

-
Kompetenca menaxheriale;

-
Marrdhniet midis punonjsve dhe menaxhimit t lart.

Faktoret e riskut ndeshen
ne:
- Mjedisin etik dhe presionin n menaxhim pr t arritur objektivat.
- Kompetencn, prshtatshmrin dhe integritetin e personelit.
- Masn e aseteve, likuiditetin dhe vllimin e transaksioneve.
- Kushtet financiare dhe ekonomike.
- Kushtet krahasuese.
- Kompleksitetin dhe paqendrueshmrin e aktiviteteve.
- Ndikimin e klienteve, furnizuesve dhe rregullave qeveritare.
- Shkallen e kompjuterizimit te sistemit te informacionit.
- Shperndarjen gjeografike te operacioneve.
- Prshtatshmrin dhe efektivitetin e sistemit te kontrollit te brendshm.
- Organizim, operativiteti, teknologjia ose ndryshimet ekonomike.
- Gjykimet menaxhuese dhe vlersimi i llogarive.
- Pranimi i zbulimeve te auditimit dhe veprimet korrigjuese te marra.
- Te dhenat dhe rezultatet e auditimiteve te meparshme.

Risku mund t lidhet me:
- Nj vendim t gabuar, q vjen si pasoj e prdorimit t informacioneve t pavrteta, t
paplota, t pasakta, apo t paraqitura jasht afateve.
- Regjistrimin e gabuar t t dhnave, me kontabilizimin e pasakt t t dhnave, me raporte
t falsifikuara, me humbje financiare, apo me mundsin q t regjistrohen t tilla humbje.
- Mungesn e nj sigurimi t prshtatshm pr aktivet/pasurit.
- Paknaqsin e klientve/t interesuarve, reputacionin e keq, mundsin pr zbulimin e
informacioneve q mbrohen me ligj.
- Morealizimin e politiks dhe t strategjis ekzistuese t Ministris,ose Njesive Vartese
moszbatimin e planeve dhe t procedurave, apo me shkeljen e legjislacionit n fuqi.
- Blerjen joekonomike t mjeteve, apo me prdorimin e tyre n mnyr pak efektive dhe
frytdhnse.
- Mosarritjen e qllimeve dhe objektivave t prcaktuara pr operacionet dhe programet.
- Dobsin, ose mungesn e kontrolleve t inkuadruara tek proceset.
- Ndrgjegjsimin e pamjaftueshm t titullarit mbi rndsin e funksionimit t kontrolleve
brenda procesit dhe mbi nevojn e menaxhimit t riskut.
- Sjellje t caktuara / ngjarje mund t ndodhin tek nj veprimtari e caktuar e Ministris apo
n nj proces t caktuar q shoqron kt veprimtari, ose eventualisht n nj
fragment/pjes t ktij procesi.

Pesha e riskut (rndsia).
Ndikimi i do njrit prej faktorve t riskut, mbi sistemin e marr n analiz, i shprehur me
an t nj vler relative q i jepet ktij faktori. Dhnia e nj rndsie relative, nj fenomeni t

130

caktuar, n kontekstin e organizats, e par si nj e tr.

Prcaktimi i ksaj madhsie relative sht shtje e gjykimit profesional dhe konsiston n
prllogaritjen e ndikimit q kan mbi tr organizatn gabimet, pakujdesia, parregullsit apo
veprimet e paligjshme ose edhe veprime t tjera, q mund t ndodhin si pasoj e dobsive t
kontrollit, n kuadr t fushs s audituar.

N dhnien e ksaj madhsie/peshe, punonjsi q kryen auditimin, duhet t sugjeroj nj nivel
t prgjithshm t gabimeve q mund t pranohen nga ana e titullarit dhe audituesit, por duke
patur parasysh aftsin e gabimeve dhe dobsive t vogla pr tu akumuluar, q do t thot
aftsin e tyre, pr tu shndrruar n gabime, apo dobsi t mdha nprmjet t ashtuquajturit
efekt t akumulimit.
Renditja e Risqeve sipas Prioriteteve.
Shembulli i mposhtm, tregon procedurn pr ndarjen e riskut, sipas prioriteteve bazuar
n njohurit e audituesit dhe/ose menaxhimit t njsis. Kjo list e kategorive t riskut,
nuk sht e plot. Drejtuesi i NJ AB-s dhe menaxhimi i njsis q auditohet duhet t jen
t aft ti identifikojn dhe shqyrtojn ato faktor risku, q paraqesin rndsi pr aktivitetin
e njsis n fjal.

Risku Faktori i shqyrtuar i Riskut
Risku pr reputacionin Skandal mediatik apo nj skandal q implikon drejtuesit e
njsis, dshtimi i projekteve me rndsi publike.

Risku operacional Mospagimi i shrbimeve publike si psh. i sigurimeve shoqrore
Risku Strategjik Rezultatet nuk kan prmbushur objektivat e paracaktuara
Risku Legjislativ Ndryshimi n kuadrin rregullator shton kompleksitetin e
aktiviteteve
Risku Kontraktual Kontrata komplekse me vler t lart dhe klauzola garancie
Risku Financiar Vllimi i transaksioneve mujore, shumave t buxhetit apo detyrimeve
domethnse.
Risku menaxherial Aftsia, qarkullimi, apo komunikimi

Drejtuesi i NJ AB-s mund t vendos nj shkall klasifikimi pr do faktor risku, zakonisht
nga 1 deri n 3 ose risk i ult, i mesm dhe i lart. Duke prdorur njohurit e fituara t
sektorve t synuar t auditimit s bashku me gjykimin e tij profesional, grupi i
audi timi dhe Drejtuesi i NJ AB-s, prcakton qart natyrn e renditjes se risqeve nga
niveli 1 - 3. Kto kritere mund t jen sasiore ose cilsore.

Nj shembull i faktorve t riskut dhe kritereve korresponduese t renditjes, jepen n
tabeln e mposhtme. Kjo nuk sht nj list gjith prfshirse pr t gjith faktort e
mundshm t riskut dhe e kritereve korresponduese t renditjes Ky shembull ka pr qllim
vetm ilustrimin e metodologjis.
Drejtuesi i NJAB-s duhet t prcaktoj faktort e riskut dhe t specifikoj kriteret
korresponduese t renditjes n mnyr q t reflektohet natyra specifike e sektorve t
synuar gjat auditimit.

131

Faktori
riskut
Kriteri pr renditje Shkalla
(1-3)
Pesha
(%)
Prioriteti
riskut
Lvizja e
stafit
Nuk ka pasur ndryshim n stafin
menaxherial apo specialist gjat 4 viteve t
fundit.
1 30% 0.3
Nj qarkullim m pak se 10% i stafit t
specialistve, dhe asnj ndryshim n stafin
menaxherial.
2 30% 0.6
Ndryshim n stafin menaxherial dhe
qarkullim m shum se 10% i stafit t
specialistve gjat 4 viteve t fundit
3 30% 0,9
Kontrollet e
Brendshme t
Menaxhimit
Menaxhimi sht n dijeni pr rndsin e
kontrolleve efektive. Auditimet e kaluara
konfirmojn se mjedisi i kontrolleve t
brendshme sht efektiv, dhe se nuk ka patur
ndonj ndryshim thelbsor q pas mbarimit t
auditimit t fundit
1 70% 0,7
Menaxhimi e kupton rndsin e kontrolleve
efektive dhe po merr masa pr prforcimin e
mjedisit aktual t kontrollit n drejtim t
adresimit t dobsive t gjetura gjat
auditimit t kaluar.
2 70% 1.4
Menaxhimi nuk e kupton rndsin pr t
identifikuar kontrollet q funksionojn me
efektivitet, dhe nuk sht marr asnj mas
pr dobsit e kontrollit t identifikuara gjat
auditimit t fundit.
3 70% 2.1

Modeli i Riskut.
Modeli i riskut, q prdoret pr t prllogaritur pikt e riskut duhet t jet i leht pr tu
kuptuar dhe prdorur. N vijim, risqet mund t ndahen sipas prioriteteve, duke krahasuar
pikt e marra me rndsin relative t tyre.

Pr faktort e siprprmendur, pesha relative sht 30% pr qarkullimin (lvizjen) e stafit
dhe 70% pr kontrollet e brendshme. Pr nj auditim t mirfillt, 6 risqet kryesore mund
t identifikohen me an t peshs q ata zn n raport me vlern totale prej 100 %.

Drejtuesi i NJ AB-s duhet ti klasifikoj sistemet e identifikuara n sisteme me risk t
lart, me risk t mesm dhe me risk t ult, sipas modelit t prdorur t riskut. Kjo
ndihmon pr t prqendruar vmendjen efektive tek aktiviteti i auditimit.

Menaxhimi i riskut.
Menaxhimi i riskut sht procesi q kryhet nga menaxhimi pr identifikimin, vlersimin
dhe menaxhimin e risqeve, q jan mbi nivelin e tolerueshm t riskut dhe nuk prbjn
krcnim pr objektivat e njsis. Njsit buxhetore jan prgjegjse pr zbatimin e
procedurave t identifikimit, vlersimit dhe zvoglimit t riskut n organizatat e tyre.
Vlersimi dhe menaxhimi i risqeve sht prgjegjsi e menaxhimit.


132

Funksioni i Auditimit t Brendshm sht:
= T rishikoj dhe testoj procedurat dhe kontrollet e ngritura nga menaxhimi pr t
zvogluar risqet;
= T komentoj mbi prshtatshmrin e ktyre kontrolleve dhe procedurave dhe t shprehet
nse ato funksionojn si duhet;
= Dhnia e rekomandimeve pr prmirsim, ku t shihet e nevojshme.

Zvoglimi i riskut.

Strategjit e prgjithshme pr zvoglimin e riskut jan:
= Shmangia- Ri-projektimi i nj procesi apo aktiviteti, n mnyr q paraqitja e riskut t
shmanget plotsisht.
= Shprndarja- e risqeve midis proceseve/aktiviteteve, njsive organizative dhe antarve
t stafit, n mnyr q t ulet niveli i prgjithshm i riskut; (p.sh. prfshirja e disa
njsive n administrimin e buxhetit, duke br ndarjen e detyrave t prokurimit nga ato
t pagesave).
= Kontrollimi i riskut- Prgatitja dhe zbatimi i kontrolleve pr t parandaluar, zbuluar apo
korrigjuar rastet e risqeve dhe pasojat e tyre. (psh. ndarja e detyrave ku nj punonjsi
prpilon dhe nnshkruan cek-listn pr pagesat, dhe dikush tjetr merret me
verifikimin dhe autorizimin e pagess).
= Ndarja e rrezikut - ndarja e riskut ndrmjet ortakve apo palve t ndryshme n kontrat
(psh. N nj projekt, njsia (organizata) publike ndan pasojat e rnies s t ardhurave
me partnerin privat q i ofron kto shrbime n baz kontraktuale).
= Transferimi i rrezikut- i gjith risku merret prsipr nga nj pal tjetr (p.sh. nn-
kontraktimi i nj funksioni ose transferimi i prgjegjsive dhe risqeve t menaxhimit t
buxhetit).
= Pranimi i rrezikut - shprfillja e pranis s risqeve, ku argumentohet se kostoja e
parandalimit t riskut sht m e lart sesa n rastin e realizimit t ktij risku (psh. risku
q stafi i ministris t mos jet n gjendje t kryej nj vlersim nse mbshtetja me
konsulenc mund t merret me kosto t arsyeshme).

Identifikimi i risqeve kye dhe pragut t riskut:
Menaxhimi i njsis mund ta miratoj pragun e tolerancs s riskut, si dhe parimet e
prgjithshme dhe metodat pr zvoglimin e risqeve t rndsishme n prputhje me
metodologjit e prmendura m sipr.

Njsia e Auditimit t Brendshm duhet ta diskutoj pragun e tolerimit me drejtuesit, kur
mendohet se ka shqetsime se niveli sht i papranueshm dhe mund t ndikoj tek arritja e
objektivave t njsis.

N prgjithsi, sektori publik sht mjaft i ngurt n reagimin ndaj riskut dhe vepron
sipas parimit zerotoleranc.Gjithsesi, me posht jepet nj metodologji pr identifikimin
e risqeve kryesore dhe klasifikimin e tyre sipas prioriteteve:

Prioriteti 1 - Risqet Kritike, jan ato risqe ku t dy faktort vlersohen t jen m shum
se 2. Zakonisht, ky sht grupi i risqeve q duhet tu kushtohet vmendje e
menjhershme, ndrsa aktivitetet e menaxhimit t rrezikut duhet t shqyrtohen n detaje.

Prioriteti 2 - Risqet Kontingjente, jan ato risqe, q duhet t menaxhohen para risqeve
shtpiak, sepse efekti i tyre mund t jet i rndsishm edhe pse probabiliteti pr hasjen e

133

tyre sht m i ult sesa pr risqet kritike. Zakonisht, mund t mbrohemi ndaj risqeve t
tilla (p.sh shkatrrimi nga zjarri).

Prioriteti 3 - Risqet shtpiak, kan probabilitet t lart t ndodhin, por impakti i tyre sht
relativisht i ult. Zakonisht mund t mbrohemi ndaj risqeve t tilla. Efekti grumbullues,
duhet t konceptohet n mendje si nj seri e problemeve t vogla, paraqitja e t cilave
mund t ket efekt t lart grumbullues apo sistematik.

Prioriteti 4 - Risqet e paprfillshme, jan ato risqe, n t cilat te dy faktort jan vlersuar
nn 2. Bazuar n caktimin e nivelit t tolerancs s rrezikut, kto risqe ose nuk vrehen
ose nuk u kushtohet vmendje, n varsi t burimeve n dispozicion dhe krkesave t palve.

Vlersimi i riskut gjate planifikimit te misionit te auditimit dhe nivelet e risqeve

Audituesit duhet t prdorin njohjen apo far ata kan kuptuar lidhur me subjektin e
audituar dhe veprimtarin e tij pr t identifikuar faktor specifik t riskut, duke marr n
konsiderat si faktort n nivel subjekti, po ashtu dhe pr fusha specifike dhe objektivat e
auditimit.

Metoda e auditimit, hartohet pr t paksuar n nj nivel t pranueshm riskun q auditimi
nuk do t zbuloj parregullsit materiale.

Vendimet mbi natyrn, shtrirjen dhe drejtimin e testeve t auditimit varen nga vlersimi i
riskut, t ndodhjes s parregullsive materiale (risku i brendshm) dhe i riskut q kontrollet e
subjektit t audituar nuk do t zbulojn gabime apo parregullsi t tilla n kohn e duhur
(risku i kontrollit).

Shkalla e riskut i takon pr gjykim audituesit, por ekzistojn nivele t ndryshme t riskut
t brendshm t cilt jane:

Risku normal: Aty ku transaksionet prpunohen sistematikisht n rrjedhn normale t
veprimtaris, ku mjedisi i drejtimit dhe kontrollit sht i mir dhe ku natyra e vet
transaksioneve nuk t on n nj risk gjithnj n rritje t deklaratave t gabuara. N kt
rast audituesit krijojn disa siguri t brendshme dhe pr rrjedhoj paksojn testimin;

Risku i lart: Pr do fush llogarie dhe objektiva aty ku karakteristikat e msiprme nuk
gjejn zbatim, e thn ndryshe, n qofte se humbja sinjifikative monetare ose materiale,
humbja e produktivitetit ose veshtiresite n arritjen e objektivave, jane rrjedhoj e mungeses
se kontrollit te rrezikut. E thene me qarte, nse subjekti nuk ka t organizuar sistemet pr
vlersimin, kontrollin dhe menaxhimin e rrezikut. N kt raste, audituesit duhet t
marrin t gjith sigurin e krkuar nga vet testet thelbsore dhe t kontrolleve.

I moderuar: n qoft se humbja monetare ose materiale, humbja e produktivitetit ose
veshtirsite n arritjen e objektivave jan rrjedhim i nj rreziku te veant, i cili sht me i
madh se niveli i ult por jo aq shqetsues dhe me prqindje t lart rreziku.

I ult: n qofte se niveli i humbjeve monetare e materiale, si dhe vshtiresit e prmbushjes s
objektivave dhe rreziqet e veanta, jan minimale.

Tipari kryesor i metods s auditimit sht fokusi. Audituesit nuk aplikojn saktsisht t

134

njjtat proedura dhe teste tek i njjti subjekt, ata duhet t konsiderojn q t gjith
subjektet ndryshojn mes tyre dhe se auditimi duhet t adaptohet respektivisht. Po kshtu,
pr subjekte t veanta jo domosdoshmrisht aplikohet e njjta metode apo testohet me t
njjtn thellsi npr t gjitha fushat dhe objektivat e auditimit.

Vlersimi i riskut e pasqyron dika t till, nisur nga fakti q bhet nj vshtrim i
prgjithshm i riskut n nj subjekt. Audituesit identifikojn faktort specifik t riskut,
dokumentojm natyrn e risqeve (dhe pse risku vlersohet si i lart); fushat e llogaris dhe
objektivat e auditimit q preken, kontrollet q drejtimi ka krijuar pr t zvogluar riskun.

Edhe pse vlersimi i riskut bhet gjat planifikimit t auditimit, ai duhet t rishikohet
gjat gjith proesit realizimit t auditimit.

Ndryshimet n funksionet dhe drejtimin e subjektit gjat vitit mund t ojn n nj
rivlersim t riskut.
N vijim, proedurat e auditimit mund t identifikojn nj nivel gabimi, q sht i
papajtueshm me vlersimin fillestar t riskut.

N secilin prej ktyre rasteve, bhet nj rishikim i supozimeve gjat planifikimit dhe me
pas shqyrtojm nevojn pr ndryshime n natyrn apo shtrirjen e proedurave t auditimit.

Identifikimi i riskut

Proesi pr identifikimin e risqeve duhet t jet i vazhdueshm dhe t zhvillohet gjat
gjith periudhs s planifikimit. Pr lehtsi veprimi, sht br nj dallim midis risqeve t
subjektit (risqeve q audituesit identifikojn nga rishikimi nga lart-posht i subjekteve e q
mund t prekin nj sr fushash t ndryshme llogarish) dhe risqeve t fushave t llogaris
(risqet e identifikuar nga nj rishikim i detajuar i secils fush llogarie) dhe ato q dalin
gjat rrjedhs s transaksioneve.

Risqet e subjektit. Puna paraprake mbi kuptimin e subjektit t audituar dhe veprimtarin
e tij duhet q normalisht t jet e mjaftueshme, pr t identifikuar riskun n nivel subjekti.
sht e pamundur t prgatitet nj list e gjat me faktort e riskut, por pr shumicn e
organizatave faktort e mposhtm jan t rndsishm pr audituesit:
Presioni i vazhdueshm mbi subjektin: aty ku subjekti ndodhet nn nj presion t
madh nga jasht, nga ana e qeveris, sponsorve ose subjekteve, pr t arritur rezultate t
veanta, risku do t jet prgjithsisht m i lart sesa n ato raste ku ka m pak interes t
jashtm n subjekt;
Eksperienca dhe prvoja e stafit: risku sht normalisht m i ult aty ku stafi ka
prvoj, ka trajnimin e duhur dhe sht i mir mbikqyrur. Qarkullimi i lart,
munges angazhimi pr trajnime dhe mbikqyrje e dobt jan faktor q do t onin n
nj nivel m t lart t riskut;
Besueshmria e sistemeve kontabl: transaksione t prpunuara sistematikisht,
nprmjet sistemeve t provuar dhe t testuar normalisht, rezultojn n risk m t ult.
Sistemet e reja, sistemet q krkojn nj nivel t caktuar t puns manuale ose ato
sisteme q jan shtuar ose zgjeruar n njfar mnyre, priren t ken m shum risk;
Qndrueshmria e subjektit: subjekte t qndrueshme, q kryejn t njjtat
funksione n t njjtn mnyr, pr vite me radh priren drejt nj risku t ult.
Ndryshimet e mdha nprmjet shtimit ose zhvendosjes s funksioneve dhe kufizimeve

135

organizative ose gjeografike priren t rrisin nivelin e riskut.
Munges angazhimi: nga ana e drejtimit ndaj kontrollit t brendshm financiar dhe
raportim i sakt financiar;

Audituesit duhet gjithmon t jen n gjendje t lidhin risqet e identifikuara n nivel
subjekti me fushat specifike t llogaris dhe objektivat e auditimit.

Pr shembull, nse menaxhimi sht nn presion pr t arritur objektiva t veanta t
performancs, faktort specifik t riskut mund t jen t pranishm n ato fusha llogarie,
t cilat jan t rndsishme pr kto objektiva dhe konsiderohen t jen t ndjeshme ndaj
manipulimeve.

Ai gjithashtu analizon, pr seciln kategori t riskut t subjektit, rrethanat e ndryshme sipas
t cilave kto risqe mund t klasifikohen si t larta apo normale (t ulta n mesatare).
Audituesit, duke u mbshtetur n kuptimin dhe njohjen e tyre pr subjektin e audituar, duhet
q m pas t prpiqen t identifikojn risqet e larta t cilat mund t ojn n parregullsi
materiale n llogarit q ata do t auditojn.

shtjet/temat q duhen marr n konsiderat kur identifikohen fushat e riskut dhe faktort
e riskut jan:
- Qllimet dhe detyrat e Organizats, apo Njsive Vartse,
- Kuadri ligjor q rregullon veprimtarin e Organizats, apo Njsive Vartse,
- Rezultatet e auditimeve dhe kontrolleve t mparshme,
- Rezultatet e vlersimit t mparshm t efektivitetit, prshtatshmris dhe
mjaftueshmris s sistemeve t kontrollit,
- Faktort e brendshm dhe t jashtm t riskut q kan ndikim n realizimin e qllimeve,
- Informacionet e marra nga punonjsit,
- Numrin, llojin dhe madhsin e operacioneve t kryera,
- Numrin dhe kualifikimin e punonjsve,
- Veprimet q ndikojn n opinionin publik,
- Raportet financiare.

Risqet e fushave t auditimit.

Rishikimi nga lart-posht i risqeve t subjektit duhet t jap nj tregues fillestar t faktorve
specifik t riskut me t cilt duhet t lidhen proedurat e auditimit (testet), por q ka pak
mundsi n vetvete t identifikohen t gjitha ato. Pr rrjedhoj, audituesit duhet t
ndrmarrin nj rishikim m t detajuar pr seciln fush llogarie pr t identifikuar risqet q
mund t jen t pazakonshme pr rrjedhn e transaksioneve apo gjndjet e prfshira n to.
Prsri, nuk sht e mundur t sigurosh nj list t plot t karakteristikave q mund t
sugjerojn nj risk m t lart se normalisht, por ato mund t klasifikohen sipas kategorive t
mposhtme:
Transaksione q udhhiqen nga rregullore komplekse. Sa m komplekse t jen
rregulloret, aq m i madh sht risku i parregullsive. Ato mund t ndodhin qoft gjat nj
keqkuptimi ose nj keqinterpretimi t rregullores ose nprmjet nj gabimi n zbatim.
Sherbime apo programe te dhena apo te ofruara neprmjet paleve te treta. Shum subjekte
t audituara veprojn t zhvendosur nga destinacioni prfundimtar i shrbimit dhe n raste t
tilla duhet t punojn nprmjet agjentve. Aty ku ndodh dika e till ato dit pas dite
humbasin shkalln e kontrollit t drejtprdrejt;

136

Pagesa dhe faturime t kryera n baz t krkesave apo deklaratave dhe jo n
kmbim t mallrave dhe shrbimeve. Verifikimi i faturave t mallrave ose shrbimeve do t
jet prgjithsisht m i leht sesa verifikimi q, pr shembull, nj krkues t prmbush
kriterin e specifikuar pr marrjen e nj granti.
Transaksione q nuk jan n rrjedhn normale t veprimtaris dhe q prgjithsisht
prkufizohen si t pakta n numr, por mund t jen relativisht n vler t lart dhe pr
rrjedhoj shpesh kan nj efekt material. Ato priren drejt parregullsive, sepse ato zakonisht
prpunohen mbi baza jo normale, shpesh dhe nga staf i cili nuk sht familjarizuar me natyrn
e tyre;
Vlersime t transaksioneve t regjistruara. Do t ket gjithnj faktor specifik t riskut
q shoqrojn vlersimet kontabl. Evidenca e disponueshme pr t mbshtetur nj vlersim
rrall do t jet prfundimtare; vlersimet e prfshira do t jen subjektive dhe ka gjithnj
mundsi pr kndvshtrime konfliktuale.
Sistemimet e prfundimit t periudhs. Kto prfshijn zakonisht karakteristika si t
vlerave ashtu dhe transaksioneve t cilat nuk jan n rrjedhn normale t veprimtaris se
subjektit. Ato mbartin me vete risqet q shoqrojn t dyja kto.
Evidenca e disponueshme pr t mbshtetur nj vlersim rrall do t jet prfundimtare,
vlersimet e prfshira do t jen subjektive dhe ka gjithnj mundsi pr kndvshtrime
konfliktuale.

Kontrolle t brendshm q zvoglojn riskun

Aty ku auditimi ka identifikuar faktort specifik t riskut, audituesit krkojn t
identifikojn ato kontrolle q me efektivitet zvoglojn kto faktor t riskut.

Vlersimi i riskut n subjekt dhe niveli i fushs s llogaris do t identifikoj faktort
specifik t riskut, t cilt rrisin riskun e gabimeve dhe parregullsive materiale dhe do ti
lidhin ato me fushat e llogaris dhe objektivat. Pr secilin nga kta faktor specifik t
riskut, audituesit marrin n konsiderat nse drejtimi ka krijuar dhe vendosur kontrollet e
brendshm t cilt paksojn riskun.

Nj sistem i kontrollit t brendshm prfshin si mjedisin e kontrollit, ashtu dhe
procedurat e kontrollit. Mjedisi i kontrollit prfshin filozofin e menaxhimit dhe stilin e
veprimit, caktimin e prgjegjsive dhe linjn e mbikqyrjes s proedurave t kontrollit. Pr
rrjedhoj, ai sht themelor pr mnyrn sipas s cils kontrollet funksionojn brenda nj
subjekti. Aty ku mjedisi i kontrollit sht i dobt, ka pak mundsi q proedurat e kontrollit
t jen efektive, megjithse t shkruara mir ato mund t mos jene efektive n zbatim pr
shkak te ambjentit.

Procedurat e kontrollit jan politikat dhe rregullat q drejtimi vendos pr tu mbrojtur
ndaj mashtrimit, humbjeve, parregullsive dhe deklaratave t rreme. Ato mund t jen t nj
natyre parandaluese ose investigative/gjurmuese.

Ekzistojn nj sr mnyrash t ndryshme pr t klasifikuar proedurat e kontrollit, por pr
qllimet e auditimit ato mund t prshkruhen si:

Kontrollet e menaxhimit/drejtimit, prfshijn nivelin e lart t mbikqyrjes dhe
rishikimit nga ana e menaxhimit/drejtimit. Ato jan prgjithsisht t nj natyre investigative
dhe prfshijn, pr shembull, rishikimin nga menaxhimi i raporteve prjashtuese (rasteve

137

t veanta), performancs kundrejt buxheteve/planeve dhe prdorimit t ekspertve
profesionale.

Kontrollet organizative, rrjedhin nga mnyra sipas s cils subjekti sht strukturuar dhe
mund t jen si investigative ashtu dhe parandaluese. Ato mund t prfshijn normalisht
prcaktimin e duhur t prgjegjsive dhe ndarjen e funksioneve t papajtueshme, si jan
inicim i transaksioneve, prpunimin dhe regjistrimin e tyre.
Kontrollet e autorizimit, veprojn n nivel individual t transaksioneve dhe jan t nj
natyre parandaluese. Qllimi i tyre sht t ndalojn prpunimin e nj transaksioni, nse
nuk sht miratuar nga autoriteti prkats. Kontrollet e mira t autorizimit do t jen
specifike pr at q duhet t jap miratimin dhe pr far, masn e verifikimit t krkuar
para se t behet miratimi dhe mnyrn se si ky verifikim duhet t evidentohet.
Kontrollet e funksioneve, kan t bjn me plotsin dhe saktsin e prpunimit dhe
ndoshta mund t jen si investigative ashtu dhe parandaluese. Ato mund t prfshijn:
verifikimin e njpasnjshm pr t krijuar siguri mbi plotsin e dokumenteve t
numruara; krahasimin e nj grupi dokumentesh me nj grup tjetr (shembull:
urdhrpagesat me faturat); dhe prdorimin e shumave totale t kontrollit dhe rakordimeve.
Kontrollet fizike, jan projektuar zakonisht, pr t qen parandaluese dhe prfshijn
kontrollet mbi ekzistencn e aseteve dhe regjistrimeve kontabl nprmjet masave t
thjeshta fizike t tilla si transferimi dhe ruajtja, por edhe kontrolle logjike t tilla si akses
fjalkalimi pr dosjet kompjuterike. Nj vlersim paraprak i ktyre kontrolleve duhet t
kryhet gjat planifikimit.
Vlersimet kontabl, jankontrolle q mund t prfshijn rishikime t menaxhimit ose t
pavarura t bazave t vlersimeve kontabl dhe verifikime pr dokumentacionin shoqrues;
Rregullimet n fund t periudhs mbartin risqe t ngjashme ndaj transaksioneve t pazakonta
dhe vlersimeve kontabl. Kontrollet mund t prfshijn verifikim t detajuar dhe rishikim
t drejtimit pr dokumentacionin shoqrues;
N praktik, kjo mund t kryhet dhe t bhet pjes e vlersimit t riskut, pr seciln fush
llogarie. Qllimi i vlersimit t riskut pr fushn e llogaris sht t identifikoj risqet
specifike q shoqrojn rrjedha t veanta transaksionesh dhe gjendjesh.
Duke konsideruar kontrollet kye pr do fush llogarie, audituesit duhet t jen n gjndje
t prcaktojn, nse ekzistojn kontrolle q zvoglojn ndonj faktor t riskut, si dhe n
ato fusha llogarie, ku nuk ka faktor specifik t riskut, ekzistojn kontrolle q funksionojn
dhe jan t besueshm.
Shqyrtimi i kontrollit t brendshm dhe i mjedisit t tij
Nuk duhet harruar se vlersimi i kontrollit t brendshm, bhet jo vetm si pjes e vlersimit
t riskut n fazn e planifikimit vjetor t auditimit, por edhe gjat fazave t ndryshme t
planifikimit dhe zbatimit t nj detyre t caktuar auditimi.
Vlersimi i mekanizmave t kontrollit t brendshm duhet t ofroj garanci t arsyeshme edhe
pse jo absolute, se elementt kryesor t sistemit jan t mjaftueshm pr arritjen e qllimeve

138

dhe objektivave. Analiza dhe vlersimi duhet t pasqyrohen nga audituesi n
dokumentacionin prkats, si dhe t mbshteten nga rezultatet e testimeve, vzhgimeve dhe
verifikimeve.
Audituesi duhet t prqendrohet n marrjen e nj sigurie t mjaftueshme, mbshtetur n prova
t besueshme, se sistemet e menaxhimit dhe t kontrollit punojn sipas prshkrimit dhe se ato
jan t mjaftueshme dhe efektive, pr t garantuar mirfunksionimin e procesit, sidomos n
drejtim t kryerjes s shpenzimeve, prfshir edhe ato q kryhen nga financimet e huaja, si
dhe n drejtim t pasqyrimit t plot dhe t vrtet t t dhnave financiare.
Fakti i prdorimit nga ana e t audituarve t metodave elektronike pr prpunimin e t
dhnave, t cilat mund t ndikojn n besueshmrin, dobishmrin dhe saktsin e t
dhnave financiare apo statistikore, si dhe t raportimeve n kt drejtim, duhet t jen n
vmendje gjat analizave dhe vlersimit t rezultateve t tyre.
Nse struktura e audituar, zotron shrbimet e veta t kontrollit, prgjegjse pr analizn dhe
vlersimin e sistemeve t veta t kontrollit, ather t dhnat e mbledhura prej tyre, duhet t
shrbejn si piknisje pr audituesin, n vlersimin e funksionimit t kontrollit t brendshm
n kt struktur.
N veanti, t gjitha konstatimet e bra nga shrbimet e brendshme t kontrollit n raport me
ndonj prej procesve t audituara, duhet t merren n konsiderat, me qllim q t prcaktohet
nse jan marr masat e duhura dhe efektive pr njohjen dhe eliminimin e dobsive, t
zbuluara nga shrbimet e brendshme t kontrollit, n kuadr t procesit n fjal.
Pr vlersimin e sistemit t kontrollit t brendshm jan t domosdoshme kriteret e vlersimit,
t prcaktuara gjat programimit. Audituesit e brendshm duhet t shqyrtojn gjat analizave
t tyre, kriteret e prcaktuara nga drejtuesi prsa i takon arritjes s qllimeve dhe zbatimit t
detyrave.
Nse kriteret jan t prshtatshme, audituesit e brendshm duhet ti shfrytzojn kto kritere
n vlersimet e tyre. Nse kriteret jan t paprshtatshme, audituesit e brendshm duhet t
bashkpunojn me drejtuesit e strukturs n fjal, me qllim vendosjen e kritereve t duhura
pr vlersimin.
N vlersimin e mekanizmave t kontrollit, audituesi i brendshm, duhet t marr n
konsiderat faktort e mposhtm:
- Llojet e gabimeve dhe t parregullsive, t cilat mund t ndodhin ose tashm kan ndodhur,
- Procedurat e mekanizmave t kontrollit, q i shrbejn parandalimit dhe zbulimit t ktyre
gabimeve dhe parregullsive,
- Nse jan miratuar procedurat e duhura dhe nse niveli i respektimit t tyre, sht i
knaqshm,
- Ant e dobta t mekanizmave ekzistuese t kontrollit, q ojn n moszbulimin e
gabimeve dhe parregullsive prej tyre,
- Ndikimi q kto an t dobta, kan n karakterin, shprndarjen n koh, dhe intensitetin e
gabimeve dhe t parregullsive.

139

Vetm ato funksione t mekanizmave t kontrollit t brendshm, q do t konsiderohen si
kritike apo t rndsishme pr ruajtjen e fuqis s nj zinxhiri t dhn transaksionesh duhet t
testohen dhe t vlersohen.
Mekanizmat e kontrollit t brendshm i nnshtrohen vlersimit prgjat gjith kohs s
auditimit. Konstatimet dhe rekomandimet q vijn si rezultat i analizave, dokumentohen n
dokumentacionin e puns. Ky dokumentacion prfshin ant e dobta dhe t forta t
mekanizmave t kontrollit t identifikuara.
Dokumentet e puns duhet t hartohen pr t nxjerr n pah pikrisht kto tipare t
mekanizmave t kontrollit t brendshm, n kuadr t proceseve t audituara. Rezultatet e
vlersimit t mekanizmave t ndryshm t kontrollit, duhet t dokumentohet n formn e
dokumentit t konstatimeve.
Audituesi i brendshm duhet t sigurohet q:
- Instrumentet ekzistuese t kontrollit jan t prshtatshme dhe jan n gjendje t mbrojn
organizatn, q do t thot mbrojn aktivet e saj ndaj risqeve t llojve t ndryshme (t
identifikuara) e sidomos jan n gjendje t mbrojn aktivet ndaj humbjeve t ndryshme,
prfshir edhe humbjet q jan rezultat i mashtrimeve, parregullsive dhe korrupsionit.
- Kontrollet funksionojn efektivisht, q do t thot, vlerson nse kontrollet i prmbushin
qllimet e tyre n mnyr t mjaftueshme, para s gjithash n drejtim t:
Ruajtjes s informacionit,
Garantimit t krkesave t parashikuara me ligj,
Mbrojtjes s pasuris,
Garantimit t prdorimit racional t burimeve,
Garantimit t arritjes s qllimeve t caktuara nga Titullari,
Garantimit se mjetet financiare prdoren me kursim dhe brenda qllimit t tyre;
- Politika e vendosur si dhe procedurat e dispozitat ligjore respektohen, riprtrihen dhe jan
efektive, ekonomike dhe optimale,
- Informacionet e titullarit jan t plota, t sakta dhe t besueshme
Vlersimi i riskut t brendshm:
Pr t vlersuar riskun e brendshm audituesit duhet t bjn nj analiz t strukturs m t
ciln vepron subjekti i auditimit dhe karakteristikat e operacioneve. pr do subjekt apo
tip llogarie. Vendimi pr t vlersuar riskun e brendshm prkats varet prgjithesisht
nga formimi dhe arsyetimi profesional i audituesit.
Risku i kontrolleve te brendshm:
Risku q gabimet n pasqyrat financiare apo transaksionet mund t mos zbulohen ose t
korrigjohen n koh nga sistemi i kontrollit t brendshm.
Minimumi q audituesi duhet t bj:-T kryej nj rishikim t mjedisit t kontrollit t
brendshm dhe t bj nj vlersim paraprak t procedurave t tyre n do zon llogarie.

140

Mjedisi i kontrollit perfaqson;
-Vlerat etike dhe integritetin e menaxhereve
-Prcaktimin e objektivave nga menaxheret dhe vetdijen e tyre mbi rreziqet
-Stilin operativ t menaxhereve dhe strukturn organizative
-Si e shperndajn prgjegjesin menaxheret
-Politikat e menaxhereve pr t stimuluar stafin kompetent
-Mbikqyrjen nga menaxheret t procedurave t kontrollit dhe funksionimin e sistemit kontabl,
prfshir rishikimin transaksioneve dhe monitorimin e buxhetit
-Si sigurohen menaxhert se ligjet, aktet nenligjore e rregullatore zbatohen si duhet
Proceset operative ku mund t ndeshet
= Paga, shprblime, dieta;
= Grante;
= Blerje;
= T ardhurat;
= Asetet dhe detyrimet;
= Investimet;
= Mallrat stoqe dhe n prdorim;
= Debitort dhe parapagimet;
= Pagesat arke dhe banke;
= Kreditort;
= Kredite afatgjata;
= Kapitali dhe rezervat.
Faktor t mundshem
-Natyra e biznesit t entit t audituar
-Integriteti dhe sjellja e menaxhereve
-Motivimi i entit t audituar
-Rezultatet e auditimeve t mparshme
-Angazhimi fillestar krahasuar me at t vazhdueshm
-Transaksionet J o-Rutin
-Gjykimi
-Asete me mundsi t madhe pr gabim
-Kompleksiteti i operacioneve dhe prmasat e tyre
-Shtrirja territoriale
-Gjendja financiare e entit
-Kompleksiteti i standarteve te kontabilitetit
Vlersimi i riskut te kontrolleve:
Pr t vlersuar riskun e kontrolleve t brendshm audituesit duhet t mbledhin
informacion mbi kontrollet e brendshm, por edhe ti testojn kto informacione pr do
subjekt apo tip llogarie. Vendimi pr t vlersuar riskun e brendshm prkats varet
prgjithesisht nga informacioni i mbledhur dhe formimi dhe arsyetimi profesional i
audituesit.
Risku i auditimit (RA) sht produkt i riskut t kontrollit (RK), Riskut t brendshem
(RB) dhe Riskut t zbulimit (RZ)

141

RA = RK x RB x RZ
Vlersimi i riskut te zbulimit: Risku i zbulimit prcaktohet si raport i Riskut t Auditimit
(RA) me produktin e Riskut t Brendshm (RB) me Riskun e Kontrollit (RK), me an t
formuls:
RZ = RA RB x RK
Shenjat q mund t jen tregues t riskut t mashtrimit
Pr t vlersuar mashtrimet, audituesit duhet t jen n dijeni t shenjave q mund t jen
tregues t riskut t mashtrimit. Referuar standardeve nderkombetare te auditimit keto shenja
grupohen si m posht:
Pr punonjsit:
- Ndryshimi i stilit t jets s punonjsve;
- Borxhe t konsiderueshme dhe probleme me kredit;
- Ndryshim n sjellje (tregues q lidhen me prdorimin alkoolit, bixhozit,etj)
- Qarkullim i madh i punonjsve, veanrisht n fushat profesionale;
- Refuzimi pr t marr lejen e zakonshme apo raport mjeksor;
- Mungesa e ndarjes s detyrave n fushat vulnerabl.
Pr menaxhimin:
- Ngurrimi pr ti dhn informacion audituesve;
- Numr tejet i madh i llogarive bankare;
- Ndryshime t shpeshta n veprimet bankare;
- Numr tejet i madh i transaksioneve n fund t vitit; ose
- Overdraft t paparashikuara, apo rnie t papritura n gjendjen bankare;
Llogarit n para:
- Ankesa nga klientt se nuk po marrin konfirmim pr pagesat n llogarit e tyre.
- Numr i pazakont i furnitorve apo zrave t pazakont n shpenzimet e punonjsve;
- Prania e dokumenteve t dors, ku punonjsit shprehin borxhin ndaj arks; ose
- Llogarit bankare q nuk jan rakorduar n intervale t rregullta.
Pr pagesat:
- Or t pa-argumentueshme pune jasht orarit;
- J epet pages pr punn jasht orarit pr punonjs t larguar, apo gjat nj periudhe me
intensitet t ult pune.
Pr blerjet/Inventaret:
- Munges e siguris fizike pr aktivin/inventarin;
- Tkurrje anormale n inventar.
- Pagesat pr shitsit nuk gjenden tek lista e miratuar e shitsve; ose
- Shitsit nuk kan adres fizike.
TEMA 7 - PLANIFIKIMI I NJ ANGAZHIMI, PUNA N TERREN, RAPORTIMI DHE NDJEKJA E
REKOMANDIMEVE

TEMA 7: PLANIFIKIMI I NJ ANGAZHIMI, PUNA N TERREN
RAPORTIMI DHE NDJEKJA E REKOMANDIMEVE.

Prmbajtja:

A. Planifikimi i njangazhimi auditimi.

Nn shtje:
a. Prgatitja pr auditim(njohjameorganizatn).
b. Planifikimi burimevepr kryerjen auditimit.
c. Kohzgjatja (afatet kohore)
d. Sigurimi cilsis.
e. Hapat (skema procesit t auditmit)

B. Punanterren

C. Raportimi

D. Ndjekjae rekomandimeve

Hyrje
farsynon auditimi brendshm.

Auditimi brendshm sht njveprimtari pavarur, qjep siguri objektivedhe
kshilla pr menaxhimin, projektuar pr t shtuar vlern dhe prmirsuar
veprimet subjektit publik. Ai ndihmon at n mnyr sistematike dhe t
disiplinuar pr tvlersuar dhe prmirsuar frytshmrin menaxhimit t riskut,
si dheproeset kontrollit.

Llojet auditimit jan:

Auditimi sistemeve, prfaqson njvlersimnthellsi tsistemeve tmenaxhimit
financiar dhe kontrollit t brendshm, t vendosur nga menaxhimi, me qllimq t
prcaktoj, nse ato po funksionojnme kosto efektive, nmnyrefiente, pr arritjen
e objektivavedhe janngjendje tidentifikojnmangsitdhetndrmarrin veprime
korrigjuese.

REKOMANDIMEVE

143

Auditimi prputhshmris, do t prqndrohet n ekzaminimin e veprimtarive t
drejtorive, n proesin e realizimit t objektivave, n kndvshtrimin e prputhjes s
tyremeligjet dherregullat. Auditimet e pajtueshmriskansi qllimttestojn, nse
drejtoritnMPP&T, po veprojnnprputhjeme legjislacion prkats tfushs.

Auditimi performancs, ose i vlers s parave, sht proesi i vlersimit t
objektivave, programeve dheshkalls srealizimit ttyre, nlidhje mekursimin, dobin
dhe frytshmrin.
Auditimet financiare, do t prqndrohen n ekzaminimin, kryerjen, vlersimin e
saktsis dhe plotsis s regjistrimeve dhe gjndjeve t llogarive. Nprmjet
auditimeve financiare arrihet nkonkluzionin, nseinformacioni financiar i institucionit,
paraqet n mnyr t besueshme, pozitn financiare, rezultatet e operacioneve, n
prputhje meStandardet Kombtaredhe Ndrkombtare tKontabilitetit.

Nkttem, do ttrajtohen hapat qduhet tndiqen ngaaudituesit e brendshm, n
kuadrin e nj angazhimi (misioni) t veant auditimi, si jan (planifikimi i nj
angazhimi, punanterren, raportimi dhe ndjekjae rekomandimeve).

Do t jepet shkurtimisht metodologjia e hartimit t nj plani angazhimi, pr auditimin e
sistemeve/fushave, t cilat pr organizata (entitete) t ndryshme, do t jen t ndryshme.

Gjithashtu, do t jepet nj paket e Dokumenteve t Puns s Auditimit, t cilat udhzojn
audituesit e brendshm, gjat angazhimit n nj mision auditimi, pr t siguruar mbledhjen e
informacionit t duhur, i cili do t siguroj edhe prmbushjen e krkesave t Standardeve t
auditimit, lidhur me dokumentimin e auditimit.

Misionet e auditimit t brendshm, mund t jen t ndryshme, n varsi t organizats,
proesit dhe metods q prdoret. N kt kontekst, jo t gjith Formatet Standard t puns
do t jen t nevojshme t prdoren apo dhe e kundrta, n disa raste mund t krkohen
dokumente shtes.

Pr kt arsye, audituesit e brendshm, duhet t prdorin gjykimin e tyre profesional, pr t
prcaktuar se cilat dokumente jan t dobishm dhe t prshtatshm, pr secilin auditim.

Skema e proesit t auditimit kalon n fazat e mposhtme:

Fazae par: Planifikimi njAngazhimAuditimi
Fazae dyt: Punanterren
Fazae tret: Raportimi
Fazae katrt: Ndjekja rekomandimeve

t cilat do t jenobjekttrajtimi ksaj teme.

REKOMANDIMEVE

144

N skemn mposhtmedo tpermblidhet proesi auditimit t brendshm, q
do tkryhet pr do sistemt identifikuar pr tu audituar sipas prcaktimeven
planin strategjik dheplanin vjetor t organizats. Kur flitet pr sistemdhefusha,
duhet tjepet njnocion sakt,sefar kuptohet meto pra,mesistem/ fusha.

farkuptojmmesistem.

N prgjithsi, me sistemdo t kuptohet nj grup transaksionesh, q kryhen n nj
proes t zakonshm, brenda organizats, proese t prsritshme, si pr shembull:
sistemi i pagave, sistemi i pagesave pr blerje mallrae shrbime, sistemi i prokurimeve,
sistemi i kontabilitetit, sistemi i menaxhimit financiar, sistemi i arktimit t t
ardhurave, sistemi i arktimit ttaksave, tqirave, sistemi i arktimit tshrbimeve e
kshtu meradh.

Nkryerjen e misionit tauditimit, Njsiae Auditimit tBrendshm, realizon njpunt
detajuar, pr tvlersuar sesi funksionon ntvrtet sistemi i kontrollit, dukekrijuar
njopinion lidhur me llojt e kontrollit qekzistojn, mnyrn si funksionojndhe cili
shtndikimi i tyre nobjektivat e organizats.

Kjo realizohet dukeekzaminuar dhe vlersuar tgjithaproeset norganizatapo fush
t llogaris. Pr shembull, fakti se nj veprim(transaksion) duhet tautorizohet, nuk
nnkupton se ky veprimntvrtetshtautorizuar.

Shembuj kontrollesh mund tjen: rregulli qparate arktuaranarktderdhen
do dit nbank; verifikimi do muaj i numrit t sakt tpunonjsve qpaguhen,
verifikimi nse blerjet e kryera kan kaluar n t gjitha fazat, si ndiqen debitort,
kontrollet e buxhetit, sistemi i menaxhimit, si apikohen tarifat e miratuaraetj.

Nj mnyr e mir pune sht q audituesit t prgatisin nj plan pr secilin sistem, nnsistem
apo fush llogarie q do t auditohet dhe ti kushtohet koh secils veprimtari. Kjo siguron, q
puna e Auditimit t Brendshm t prfundoj n kohn e duhur dhe brenda limiteve t
prcaktuara.
Planifikimi njangazhimi (misioni)

N prgjithsi pr kryerjen me efektivitet t nj auditimi, faza e planifikimit prfshin
ndjekjen e etapavesi mposht:

A. Prgatitjapr auditim(njohja meorganizatn).
Prgatitjapr auditim, konsiston natq:
1) Grupi i auditimi t realizoj njohjen, lidhur me veprimtarin e Ministris X,
Organizats,
REKOMANDIMEVE

145

pr njsine vartsisntrsi ose sistemin/ fushn, objekt auditimi, duke analizuar:
- Legjislacionin prkats, aktet nnligjore, direktivat dhe marrveshjet e tjera, duke
prfshirdhe marrveshjet ndrkombtare qrregullojnfushn nfjal, nqs ka.
- Rregulloren e brendshmeorganizative tMinistrisX oseorganizats.
- Rregulloret e brendshme tstrukturavetndryshme organizative tMinistrisX ose
organizats,
- Proedurat e tjera t brendshme t Ministris X, udhzimet dhe instruksionet q
rregullojnveprimtarine saj, njsive vartse, njproes tcaktuar osenjsektor t
dhn,
- Tdhnat qvijnngainspektimet e brendshme,
- Tgjithatdhnat qvijnngamonitorimi,
- Informacionet ngaaudituesit e jashtm,
- Rezultatet e kontrollit tKLSh-s,
- Raportetndryshme.

Audituesi i brendshm, i cili sht ngarkuar me prgjegjsin e auditimit t nj
sistemi/ fushe tcaktuar, tveprimtarissMinistrisX apo organizats, duhet tkryej
aktualizimin/ azhurnimin e tdhnave, qlidhen meproeset apo tverifikoj, nse ka
ndryshime n proesin/ proeset, brenda nj veprimtarie t caktuar ose eventualisht,
nse kalindur nevojapr prshkrimin e ndonj proesi tri, tpaspecifikuar mpar.

2) Audituesi osegrupi auditimit realizon:

- Plotsimin e formatit tvlersimit triskut, pr fushn qdo tauditohet.
- Prllogaritjen e koefiientit triskut, pr sistemin/ fushn qdo tauditohet.
- Prcaktimin e objektit tpuns.
- Takimin mepunonjsit e organizats, pr t rndakord pr kohn dhe objektin e
puns.
- Dokumentimin e sistemit.
- Kontrollin e dokumentimit tsistemit, duke prdorur njtest ec-prmes.
- Marrjen nkonsiderattefektivitetit tsistemit.
- Prcaktimin e testevetauditimit qdo tkryhen.
- Plotsimin e testimeve tauditimit.
- Prgatitjen e projekt raportit tauditimit.
- Diskutimin e gjetjeve memenaxhimin e larttorganizats.
- Finalizimin e raportit prfundimtar tauditimit.

B. Planifikimi burimeve pr kryerjen auditimit.

Nprcaktimin e burimeve tnevojshme, pr kryerjen e misionit tauditimit, Drejtuesi i
NjsissAuditimit tBrendshm, merr nkonsideratshtjet qvijojn:
REKOMANDIMEVE

146

1. Vlersimin e natyrs dhe shkalls skompleksitetit tdetyrs sauditimit, kufizimet
kohore dhe burimet e disponueshme, pr t prcaktuar numrin dhe kualifikimin e
krkuar ngapunonjsit e NjsissAuditimit t Brendshm.
2. Dijet, aftsitdhe prvojn profesionale taudituesit.
3. Nevojat pr trajnimt audituesve tbrendshm, meqnse do detyr auditimi jep
mundsine zhvillimit profesional.
4. Nevojn e shfrytzimit t ekspertit, n rastet kur jan t nevojshme: dije t
specializuara, praktikprofesionaleshtesose aftsi ttjera.
5. Aksesin tek pajisjet kompjuterike t nevojshme, bashk me programimin e ktyre
pajisjeve, si dhe aftsite prdorimit tktij programi, ngaanae audituesve.
6. Numrin e fushave triskut, qjanobjekt vlersimi, si dhevlern e riskut tpeshuar.

N do mision auditimi, angazhimi me efektivitet i stafit, sht synimi kryesor i ksaj
veprimtarie, pr rrjedhoj antart m me eksperienc t njsis s auditimit t
brendshm, duhet tbjnplanifikimin e puns, kurse antart me mpak eksperienc
mund tbjnplotsimin e testeve tdetajuara.
Duhet theksuar, se kur caktohen detyratveantapr taudituar, duhet tmerret n
konsideratprvojadhe aftsiae stafit qdo tkryejnangazhimin. Kjo do tsiguroj,
qstafi mme eksperienctangazhohet nfushat mkomplekse tpuns dheato me
risk mtlart.
N rastin e auditimit t burimeve financiare, t akorduara nga Bashkimi Evropian,
aktualizimi i nevojave tauditimit, do tkryhet mbi bazn e rregullorevetKomisionit
Evropian, tMarrveshjeveFinanciare Ndrkombtare apo tproeduraveekzistueset
shkruara, qi referohen programeveprkatse.
I njjti kriter do tndiqej edhe nse punae auditimit, do tsynonte nvlersimin e nj
sistemi/ fushe t rndsishme, (pr shembull auditimi i nj projekti ndrtimi) ather,
kshillohet qtangazhohet staf meeksperiencdheme njohuri specifikeprofesionale,
tfushs qauditohet.
Nj rndsi t veant n planifikimin e burimeve, pr kryerjen e auditimit kan dhe
prgjegjsitindividuale tdo audituesi.

shtthelbsore, qpr do auditues tbrendshm, tprcaktohen detyraprkatse, q
nga plani fillestar deri n dorzimin e raportit final. Planifikimi i angazhimit duhet t
marrnkonsideratKush e realizon detyrn dhesi e realizon.

C. Kohzgjatja (afatet kohore)

Prgatitja mecilsi e planit, karndsi tveant, pr faktin se do pasaktsi e tij mund
tojnvonesapr realizimin e puns audituese.
Gjithashtu, gjattakimit fillestar me organizatn qdo tauditohet, audituesit duhet t
diskutojndhetbien dakord me menaxhimin e lart torganizats, mbi afatet kohore
t planifikuara pr kryerjen e auditimit, pr sistem/ fush t llogaris. Kjo sht
veanrisht e rndsishme, pr aspektin e puns s Auditimit t Brendshm, kur
krkohen t dhna nga vet organizata, si pr shembull: dhnia e informacionit pr
REKOMANDIMEVE

147

sistemin/ fushn q auditohet ose reagimi ndaj projekt raportit t Auditimit t
Brendshm.

D. Masat pr sigurimin cilsis.

Sigurimi i cilsis sht veprimtaria q prdoret pr t vlersuar proeset q jan
ndrmarr, meqllimqtsigurohet se tgjithaangazhimet e Auditimit tBrendshm,
prmbushin Standardet dhe jantdobishmepr organizatn e audituar.
Sigurimi i cilsis bhet n tre mnyra kryesore:
1. Mbikqyrja dhe rishikimi gjat do angazhimi t Auditimit t Brendshm. Ky proes
kryhet nga grupi i puns q realizon angazhimin dhe kjo bn t mundur q t mos
shkaktohen vonesa n kryerjen e misionit dhe nnkupton se grupi i auditimit duhet t
rishikoj punn, para se t kaloj n fazn tjetr.
2. Rishikim i detajuar i Cilsis s Kontrollit, brenda Njsis s Auditimit t Brendshm
pr do angazhim. Zakonisht ky proes realizohet nga nj antar me prvoj q
zakonisht sht Drejtuesi i njsis, Prgjegjsi i sektorit ose do funksion tjetr i
njsuar me t.
3. Rishikim i detajuar i Cilsis s Kontrollit, nga nj pal e tret jasht Njsis s
Auditimit t Brendshm. Ky proes realizohet nga Njsia Qndrore e Harmonizimit
pr Auditimin e Brendshm.

Hapat (skema e proesit t auditmit)

Hapi 1, Plotsimi Formatit t vlersimit t riskut pr sistemin/ fushn q
auditohet.

Puna e Auditimit t Brendshmkryhet me baz risku. N kryerjen e misionit t tij,
audituesi i brendshmdo tfokusohet, nsistemet mtrndsishme.
Si pjese proesit fillestar tplanifikimit tauditimit mebazrisku, audituesi duhet t
vlersoj riskun e sistemit t kontrollit n prgjithsi, si dhe t bj vlersimin pr
sistemin/ fushn e veantqauditohet.

Vlersimi riskut netapn planifikimit.

Proesi vlersimit triskut shtkyi proesit tplanifikimit tauditimit.
Vlersimi i riskut shtvlersimi i ekspozimit tsistemit, fushs ndaj faktorvetriskut.

Referuar si msipr, japimvlersimin serisku katbj:

1. Me nj vendimt gabuar, q vjen si rrjedhoj e prdorimit t informacioneve t
pavrteta, tpaplota, tpasaktaapo tparaqiturajashtafateve.
REKOMANDIMEVE

148

2. Regjistrimin e gabuar ttdhnave, me kontabilizimin e pasaktttdhnave, me
raportetfalsifikuara, me humbjefinanciare apo memundsinqtregjistrohen t
tillahumbje.
3. Mungesn e njsigurimi tprshtatshmpr aktivet/ pasurit.
4. Paknaqsin e klientve/ t interesuarve, reputacionin e keq, mundsin pr
zbulimin e informacioneve qmbrohen me ligj.
5. Mosrealizimin e politiks dhe t strategjis ekzistuese t Ministris X ose Njsive
Vartse.
6. Moszbatimin e planevedhe tproedurave apo me shkeljen e legjislacionit nfuqi.
7. Blerjen jo ekonomike tmjeteveapo me prdorimin e tyre nmnyrpak efektive
dhefrytdhnse.
8. Mosarritjen e qllimeve dhe objektivave t prcaktuara pr operacionet dhe
programet.
9. Dobsinose mungesn e kontrolleve tinkuadruaratek proeset.
10. Ndrgjegjsimin e pamjaftueshm t titullarit mbi rndsin e funksionimit t
kontrollevebrendaproesit dhe mbi nevojn e menaxhimit triskut.
11. Sjellje t caktuara/ ngjarje q mund t ndodhin tek nj veprimtari e caktuar e
Ministris X apo n nj proes t caktuar q shoqron kt veprimtari ose
eventualisht nnjfragment/ pjestktij proesi.

Identifikimi fushave triskut dhe faktorvetriskut:

Fragmenti veprimtaris, pr sistemin, fushn apo proesin q auditohet, n t cilin ka
mundsi tshfaqet njngjarje/ fenomen pafavorshm, quhet fushrisku.

Brendafushs sriskut duhen identifikuar faktort e riskut.

Risku duhet parndy aspekte: probabiliteti qnjngjarje e caktuar tndodh, si dhe
pasojat qkjo ngjarjedo tsillteme vete, nsedo tndodhte.
Analizn parapraketrisqeveqshoqrojnnjproes tcaktuar, e bn punonjsi q
auditon sistemin, fushat apo proeset e veprimtaris, ku zhvillohet proesi.

shtjet/ temat q duhen marr n konsiderat kur identifikohen fushat riskut dhe
faktort riskut jan:
- Qllimet dhe objektivat e MinistrisX, apo organizats,
- Kuadri ligjor qrregullon veprimtarine Ministrisapo organizats,
- Rezultatet e auditimeve dhekontrolleve tmparshme,
- Rezultatet e vlersimit t mparshm, t efektivitetit, prshtatshmris dhe
mjaftueshmrisssistemeve tkontrollit,
- Faktort e brendshm dhe t jashtmt riskut q kan ndikim n realizimin e
qllimeve, objektivavetMinistrisapo organizats,
- Informacionet e marrangapunonjsit,
- Numrin, llojin dhe madhsine operacioneve t kryera,
- Numrin dhe kualifikimin e punonjsve,
REKOMANDIMEVE

149

- Veprimet qndikojnnopinionin publik,
- Raportet financiare.

Gjithashtu, duhen marrnkonsideratdhe faktor, tcilt kantbjnme mjedisin e
kontrollit tbrendshm.
Kta faktorjan:
Qndrimin lidhur merespektimin e Kodit tEtiks, nMinistrinX apo organizat,
Presionet mbi drejtuesit e strukturave organizative pr t arritur objektiva t
caktuara.
Besimin tek drejtuesit operativ. Ky kriter, lidhet mebesimin qkanpunonjsit tek
eprort q drejtojn drejtprdrejt nj struktur organizative t Ministris X apo
organizats dhe shkalln e prfshirjes s tyre nsistemin e kontrollit tbrendshm.
Ky besim kushtzohet nga faktor t till, si: bashkpunimi gjat auditimeve t
mparshme, praktikat e puns t prdorura nga eprort n nj mjedis t caktuar
pune, si dhe prshtypjet pr cilsine puns dhe profesionalizmin e personelit.
Kompetencat, kualifikimin dhe ndershmrin e punonjsve. Ky kriter t jep
mundsin e vlersimit, nse zbatimi i detyrave do t jet i sakt nga pikpamja
teknike.
Madhsia e pasuriss besuar, qmund tinterpretohet drejtprdrejt si probabilitet i
shfaqjes sparregullsiveosei psimit thumbjeve/ dmeve.
Natyrae ndrlikuar ose gjithnjnndryshime veprimtarisskryer. Faktori i riskut,
i cili pasqyron mundsin e moskapjes s gabimeve ose parregullsive, pr shkak t
mjedisit t ndrlikuar. Vlersimi i kompleksitetit/ ndrlikueshmris, varet nga
shumfaktor, si:
+ Shkallae automatizimit,
+ llogaritjetshumtadhetkomplikuara,
+ veprime tndrlidhuradhetndrvarura,
+ numri i shrbimeve, harku kohor pr brjen e vlersimit,
+ varsiangapalttreta,
+ pritshmrite opinionit publik,
+ kohae absorbimit tndryshimeve ligjore,
+ si dhe ngashumfaktorttjer, prfshirktu edhe faktort e pavetdijshm,
tcilt ndikojnnvlersimin e kompleksitetit tnjauditimi tdhn.
Niveli i kompjuterizimit tstrukturs organizative, si element thelbsor pr auditimin
e sistemevetinformacionit (auditimi informatik).
Numri i punonjsvetangazhuar nnjproes tdhn, kualifikimet e tyre, prvoja,
aftsia e audituesve pr t prdorur pajisjet informatike/ kompjuterike, si element
thelbsor i auditimit tsistemevetinformacionit.
Mjaftueshmriadheefikasiteti i sistemit tkontrollit tbrendshm.
Mjedisi i kontrollit prbhet bashkrisht nga: parimet, proedurat, veprimet rutin,
sigurit fizike dhe personeli i angazhuar. Nj mjedis i favorshmkontrolli, shquhet
pr qndrimin e titullarit, respektimin e parimeve dhe proedurave t
dokumentuara/ shkruara, sistemet e pagabueshme, zbulimin e menjhershmdhe
riparimin e gabimeve, personelin e duhur q ndryshon n mnyr t kontrolluar.
Prkundrazi, mungesae mbikqyrjes, gabimet e shumta, mungesae dokumentacionit,
vonesatpajustifikueshme npun, rotacioni i lart(lvizjanradht e stafit) si dhe
njveprimtari kaotike, jantiparet e njmjedisi tpafavorshmkontrolli.
REKOMANDIMEVE

150

Ndryshimet organizative operative, ligjore ose ekonomike. Prvoja na mson se
ndryshimet ushtrojnnjndikimtmadh nsistemin e kontrollit tbrendshmdhe
n mnyrn e raportimit financiar. Prgjithsisht, ndryshimet kan pasoja afatgjata
pozitive, por shpesh ndodh t ken pasoja ansore afatshkurtra, q shtron si
domosdoshmri edheintensifikimin e puns audituese.
Ndryshime ttillajan:
+ riorganizimi i institucionit,
+ volumi i puns i paparashikueshmdhei papritur,
+ futjae sistemeve treja,
+ ndrthurjae strukturavebrendainstitucionit, (bashkimi i tyre),
+ ligje treja, apo lvizje tshumtanradht e personelit.
Afatet dhe rezultatet e auditimeve tmparshme, si dhe pranimin e rekomandimeve
t auditimit dhe masat e ndrmarra pr riparimin e mangsive. Konstatimet e
auditimeve t mparshme dshmojn pr disiplinn e sistemit t kontrollit t
brendshmninstitucion.
Devijimet e theksuara, korrigjimet e shpeshta, rekomandimet e shumta dhe q
prsriten vazhdimisht, shpeshher pasqyrojn karakterin e problemeve.
Prkundrazi, mungesae rekomandimeveapo reagimi i menjhershm, pr zbatimin e
rekomandimeve tmparshme, tregojnpr disiplinn e kontrollit tbrendshm.

Audituesi brendshmduhet tprcaktojprgjegjsit (pronart) faktorvetriskut dhe
tprcaktojnivelin riskut, tpranueshmprej Titullarit.

Nvijim, vlersimi i riskut bhet pr sistemetveanta. Ndryshimet midis vlersimit t
riskut pr njsistemtveantdhe vlersimit tmjedisit tprgjithshmtkontrollit,
mund tparaqiten si mposht:

Vlersimi mjedisit tprgjithshmt
kontrollit
Vlersimi riskutnsistemetveanta
Koha Plotsohet gjatplanit tprgjithshmt
auditimit pr vitin
Plotsohet nfazn e zbatimit pr sistemin q
auditohet.
Plotsimi Plotsohet njhernvit. Plotsohet njherpr do sistem.
Mbulimi Mbulon tgjithorganizatn Mbulon sistemet qauditohen.
Vlersimi Vlersimi mbulon tgjithorganizatn dhe nj
vlersimi lart risku do tthot qorganizata
shte keqmenaxhuar.
Vlersimi kufizohet nsistemet caktuaradhe
nj vlersimi lart risku, jo gjithmon do t
thot se ky sistem sht keqmenaxhuar. Kjo
thjesht, mund ttregojse ky sistemparaqet nj
risk tlart.

Hapi 2. Prllogaritjae koefiientit triskut pr sistemin qauditohet.
REKOMANDIMEVE

151

Plani i auditimit duhet t prgatitet mbi baz risku, e thn ndryshe, Auditimi i
Brendshmfokusohet n ato sisteme/ fusha, ku gjrat ka t ngjar t mos bhen si
duhet ose si janparashikuar.
Audituesit bjnkombinimin vlersimit t riskut pr njsistemtveant meat
t vlersimit t kontrollit tprgjithshm me qllimqt prllogaritin koefiientin
riskut pr sistemin/ fushn qauditohet.
N identifikimin e sistemeve pr tu audituar, Drejtuesi i NjAB, duhet t marr n konsiderat
informacionet e periudhave t mparshme, raportet e mparshme t auditimeve, nse ka pasur,
si dhe duhet t kshillohet me drejtuesit e organizats.
Vlersimi i riskut fillon me shqyrtimin e faktorve, t cilt kan mundsin m t madhe pr
t shkaktuar nj ngjarje t papritur dhe duke u dhn prioritet, gjithashtu fushave t cilat kan
mundsin m t lart, pr t patur nj ndikim negativ nga ndodhja e ksaj ngjarjeje.

Tre elementt kryesor t riskut jan:

Mundsia q nj ngjarje e papritur t ndodh dhe t ket ndikim n arritjen e objektivave t
organizats.
Probabiliteti q kjo ngjarje t ndodh.
Dhe nse ngjarja ndodh ndikimi negativ do t jet i madh n arritjen e objektivave.

Kto dy vlersime risqesh mund t kombinohen, me qllim q t japin nj
vlersimtprgjithshm,pr sistemin/ fushn audituar.

Nj gj tillrealizohet,duke prdorur Formatin Standard si mposht:

Vlersimi i riskut t
mjedisit tprgjithshmt
kontrollit
Vlersimi i riskut t
sistemeve/ fushave qpo
auditohen
Vlersimi i prgjithshmi
riskut
lart lart lart
lart mesm lart
lart ult mesm

mesm lart lart
mesm mesm mesm
mesm ult mesm

ult lart mesm
ut mesm mesm
ult ult ult

REKOMANDIMEVE

152

Pra pr shembull, nse mjedisi i prgjithshmi kontrollit sht vlersuar me risk t
lart, por i sistemit/ fushs sllogarisshtvlersuar me risk tult, athervlersimi i
prgjithshmrezulton merisk tmesm.

Hapi 3. Takimi meorganizatn pr trndakord mbi kohn, objektin puns
dhekrkesattjera.

Grupi i puns s njsis s auditimit t brendshm, takohet me stafin prkats t
organizats, para se t filloj proesi i auditimit. Kjo u mundson audituesve t
brendshm, t prcaktojnpunn qduhet tbjn, kur do tabjndhe se cilt do t
jnkontaktet kryesore.

Si rregull, Drejtuesi i NjAB, duhet tnjoftoj organizatn 10 ditpune, prparatakimit
fillestar me qllimbashkpunimin dhe komunikimin e plot, midis organizats dhe
grupit tauditimit. Megjithat, nraste tveanta, mund tmos e njoftojparaprakisht
organizatn qauditohet.

Kto rastet veantabazohen tek gjykimi i drejtuesit tauditimit dhe kryesisht lidhen
me auditimetveanta, si p.sh. kur mund tkettdhnapr abuzimapo shprdorim,
si dhe vepra penale t mundshme. N kto rrethana, njoftimi paraprak pr auditim
mund tsjellqmenaxhert e organizats tfshehin informacion kritik pr audituesit.

N do rast t auditimit pa njoftim paraprak, Drejtuesi i NjAB sht i detyruar t
prfshijndosjen e auditimit, argumentimin e mosnjoftimit paraprak.

N takimin fillestar me organizatn q do t auditohet duhet t diskutohen hapur
objektivat, formati, metodae auditimit dhe afatet e raportimit.

Gjithashtu, nkt takim, jepet informacion dhe njohuri se shrbimi i auditimit, do ti
mundsojnivelit tlarttmenaxhimit, siguri objektive nmnyrtpavarur dhe do
tsynojnprmirsimin e veprimtarisdhe performancs s organizates, i cili do t
konsistoj:
- Nndihmn ndaj institucionit ose t organizats, pr t qen t prgjegjshmndaj
publikut, dukevlersuar zbatimin e ligjit, rregulloreve dhe kontrollevetvendosura,
si dheprdorimin me dobi, frytshmri dhe kursimtburimeve.
- Do t ndihmoj menaxhimin e lart, n arritjen e qllimeve dhe objektivave, duke
prmirsuar sistemet e kontrollit tbrendshmdhe shrbimet e njsive.
- Do tminimizojmundsitpr mashtrim, shprdorimdhe abuzim.
- Do t ndihmoj nnpunsit, n prmirsimin e performancs s prgjithshme t
puns dhe nzbatimin e kontrollevetvendosura.
- Do tndihmoj menaxhimin e lart, ndhnien e vlersimit pr mnyrn se si jan
realizuar objektivat afatshkurtr, afatmesmdhe strategjik, tmiratuar prej tij.
REKOMANDIMEVE

153

- Do t ndihmoj drejtimin, lidhur me mbikqyrjen e marrdhnive t puns dhe
shkmbimit t informacionit, me institucione t tjera qndrore dhe vendore, pr
bashkrendimin e ushtrimit tkompetencave, me qllimrealizimin e detyrave, qka
secila drejtori.
- Do t ndihmoj drejtimin, me dhnien e vlersimit, lidhur me realizimin e
investimeve, nprputhje meprogramet e hartuaradhetmiratuara.

Ntakimin fillestar, Audituesit Brendshm, duhet tshqyrtojnatofusha, ku menaxhimi
ka shqetsimapoka identifikuar risqe, si dhemenaxhimi organizatsmund tprfitoj
nga vlersimi pavarur Auditimit tBrendshm.

Ndo rast kur shte mundur, programi i auditimit, duhet tjapsiguri mbi risqet e
pranuara nga t dy palt dhe takimi duhet t dokumentohet dhe t bihet dakord pr
axhendn.

N takimin me organizatn, grupi i auditimit, i bn t ditur menaxhmit t lart,
gjithashtu se:

Audituesi i brendshm, ka t drejt t shfletoj t gjith dokumentet, prfshir ktu
librat kontabl, librat e llogarive, marrveshjet, kontratat, korrespondencn e
brendshme, shkresat, shiritat, raportet, dokumentet e kontrolleve tbradhe shnime
ttjera, si dhetketakses tek llogaritbankare t organizats, tek prbrsit pasuror,
qshfrytzohen nganjsitorganizative tinstitucionit, duke respektuar dispozitat pr
mbrojtjen e tdhnave sekrete dhembrojtjen e tdhnave personale.

Audituesi i brendshm, kur e vlerson tdomosdoshme, mund tkrkojdhe tmarr
kopje, lista dhe prllogaritje, q gjenden n kto dokumente, prfshir ktu edhe t
dhna, qgjenden nbartsit elektroniktinformacionit, tnjsuarame origjinalin, me
vultnjom.
Audituesi i brendshm, ka tdrejttmbledhdhe tprfitojinformacione, qlidhen
me fushat e veprimtarissinstitucionit edhekur kto nuk prfshihen nperiudhn e
detyrs sauditimit.

Gjatrealizimit tdetyrs sauditimit, audituesi i brendshmkatdrejttu drejtohet
njsive ttjera, nprmjet Drejtorit tNjsis, me krkesn pr t marrnjprovt
besueshmeapo konfirmimin e saj.

Grupit tauditimit, duhet ti vihen ndispozicion, pajisjet informatike dheambientet e
nevojshme, pr prmbushjen e detyrs.

N takimin me menaxhimin e organizates, grupi i auditimit, konfirmon se do t
prfundoj(zhvilloj) misionin, nn mbikqyrjen e Prgjegjsit tGrupit tAuditimit, i
REKOMANDIMEVE

154

cili do tmbikqyrpunn audituese, nmnyrqt sigurohet se audituesit marrin
mbshtetjen e nevojshme, burimet e auditimit prdoren me dobi, frytshmri dhe kursim
dhe seauditimi po kryhet:

A. Sipas planit tmiratuar;
B. Nprputhjeme metodologjindhe standardet e prcaktuara;
C. Nnivel tprshtatshmpr menaxhimin;
D. Dhe se n prfundim t misionit do t diskutohet me Drejtuesin e Njsis s
Auditimit dhe me Menaxhimin e lart t institucionit, pr misionin e auditimit t
kryer dhepr prgatitjen e rekomandimeve.

Pas takimit me organizatn dhe pasi jan plotsuar formati i vlersimit t riskut dhe
prllogaritja e koefientit t tij n dy hapat e par, Drejtuesi i NjAB miraton, Urdhr
Shrbimin e prgatitur ngagrupi i puns, nprputhje meplanin vjetor tAuditimit t
Brendshmose detyrs sveanttauditimit. Ky dokument, prfaqson mandatin pr
prmbushjen e angazhimit tauditimit norganizatn prkatse.

Hapi Dokumentimi Sistemit.

Para s t filloj testimi, audituesi duhet t identifikoj plotsisht fushat q do t
auditoj.

Ky proes krkon diskutime me stafin e duhur t organizats, i cili przgjidhet n
takimin fillestar, si shttrajtuar mlart dhempas audituesit fillojnmisionin, duke
plotsuar vlersimin e riskut pr sistemet/ fushat qdo tauditohen.

Formati standart 2, ndihmon audituesit t kuptojn risqet q kan t bjn me at
sistem/ fush, objekt auditimi dhe kontrollet q ka vendosur menaxhimi i organizas.
shte rndsishme ttheksohet se vetmpasi tplotsohet Formati Standart 2, grupi i
auditimit duhet tvlersojnse: Sistemi/ fusha, paraqet risk tlart, tmesmapo t
ult.

shtmerndsi dokumentimi ngaanae audituesve i sistemit qpo auditojn.
Dokumentimi duhet tjetgjithprfshirs dheduhet tmbulojdo faztproesit n
organizat. Pr shembull: kur auditohet njpagespr punonjsit, audituesit duhet t
regjistrojn vemas proesin kur punonjsit jan marr n pun (t sapo punsuarit)
dhe kur kontrata e puns sht ndrprer me at organizat (t larguarit), si dhe
proesin e pagesave pr punjashtorarit.
REKOMANDIMEVE

155

Dokumentimi i ktyre sistemeve duhet t bhet nprmjet diagramave, t cilat regjistrojn
gjith gjurmn e auditimit, menaxhimin dhe kontrollin e transaksioneve t ndrthurur me
proesin. Audituesit duhet t sigurojn q dokumentimi i sistemit t prditsohet trsisht dhe
duhet t saktsohen nse po prdoren diagramet e mparshme t tyre apo nse diagramet jan
prgatitur nga organizata q po auditohet.

Audituesit jan prgjegjs pr saktsin e diagrameve t sistemit, t cilat jan prdorur
gjat planifikimit t auditimit.

Si piknisje, Njsia e Auditimit t Brendshm duhet t prgatis nj dosje t prhershme, pr
do njsi t audituar. Grupi i auditimit fokusohet n krkesat pr informacion shtes pr
sistemet/fushat q nuk gjenden n dosjen e prhershme. M pas, grupi duhet t prditsoj
dosjen e prhershme, me informacion auditimi shtes dhe t heq materialet e teprta apo t
vjetruara.

Prve se duhet t regjistrojn proesin aktual, audituesit gjithashtu duhet t dokumentojn
(regjistrojn) kontrollet e brendshm ekzistuese. N do organizat objekt auditimi,
menaxhimi duhet t ket vendosur kontrolle t brendshm efektive pr t garantuar
mbarvajtjen e organizats.

Proedurat e kontrollit jan politikat dhe rregullat, q vendos menaxhimi pr mbrojtjen nga
mashtrimi, humbja, parregullsit dhe gabimet. Ato mund t ken natyr parandaluese ose
zbuluese.

Kontrolli Brendshm parandalues.
Kontrolli i brendshm parandalues pengon parregullsit para shfaqjes s tyre. Pr
shembull: autorizimi i list-prezencs parase tpaguhet i gjithstafi parandalon brjen
e pagesavetparregullta.

Kontrolli Brendshm zbulues.
Nj kontroll i brendshm zbulues pasqyron parregullsit q kan ndodhur. Pr
shembull: duke krahasuar totalin e progresivit sipas kass fiskale, me shumn e parave
nark, mund tzbulohen problememe proedurat e mbledhjes sparas.

Proedurat e kontrollit tbrendshmduhet tndiqen pr tgjithatransaksionet pr nj
sistem/ fush tcaktuar.
Pr shembull:
a. Sa her q rekrutohet nj person i ri, plotsohet nj formular i veant pr t
saporekrutuarin.
b. Saherqpaguhet njfaturngaorganizata, bhet rakordimi meporosin origjinale
dheme faturn e mallravetmarrandorzim, pr tu siguruar sefaturakalidhje, s
pari mellojin e mallit tporositur dhe sdyti me llojin e mallit tmarrndorzim
ngaorganizata.

REKOMANDIMEVE

156

Organizata duhet tketnjtrsi tshkruar proedurash, meqllimq gjithstafi q
punon nfusha tndryshmetllogaris, tkuptojsesi funksionon sistemi.

Audituesit e Brendshm, nuk jan prgjegjs pr prgatitjen e sistemit t kontrollit t
brendshm. Roli i Audituesit tBrendshmsht tkontrolloj sesi funksionon sistemi
dhe ti japsiguri nivelit tlarttmenaxhimit torganizats, seproedurat e kontrollit
janefektiveosetbj rekomandimese si mund tprmirsohet proesi.

Ka nj sr mnyrash pr t klasifikuar proedurat e kontrollit por pr qllimin e
auditimit, ato mund tprshkruhen si vijon:

Kontrollet menaxhimit: mbulojnmbikqyrjen nganiveli i lartdhe rishikimin nga
menaxhert. Prgjithsisht kan natyr zbuluese dhe prfshijn, pr shembull,
rishikimin ngamenaxhimi i raporteve prjashtuese, performancn prkundrejt buxhetit
dhe prdorimin e ekspertveprofesional.

Kontrollet organizative: prcaktohen nga mnyra se si sht strukturuar organizata
dhe mund t jen zbuluese ose parandaluese. Zakonisht ata prfshijn prgjegjs t
prcaktuara qart dhe ndarjen e funksioneve, si p.sh. fillimi i prokurimit, prpunimi,
regjistrimi dhepagesae tij.

Kontrollet autorizuese: zakonisht veprojnnnivele individuale ttransaksionevedhe
kan natyr parandaluese. Qllimi i tyre sht q t ndalohet nj transaksion nga
prpunimi i tij nse nuk kamiratimin nganiveli i prshtatshm. Kontrollet autorizuese
efektive jan specifike mbi at se kush dhe far miraton, shtrirjen e verifikimit t
krkuar dhe ngamnyrase si duhet tevidentohen kto verifikime.

Kontrollet operacionale: fokusohen tek plotsiadhesaktsiae prpunimit dhemund
t ken natyr parandaluese, zbuluese ose korrigjuese. Kto kontrolle prfshijn:
verifikimin e ciklit pr t ofruar siguri mbi plotsin e dokumenteve t numrtuar;
krahasimin e nj seti dokumentesh me nj set tjetr (shembull: urdhri i prokurimit
krahasohet mefaturn) dhe kontrollet pr shumat dhe rakordimet.

Kontrollet fizike: janhartuar pr tqenparandalues dheprfshijnkontrollet ndaj
aksesit tek aktivet dhettdhnavekontabl, duke prdorur mjetetthjeshtafizike si
jan kasafortat dhe kartat e hyrjes, por edhe me an t kontrolleve logjike si jan
fjalkalimet pr hyrje tek dosjet kompjuterike.
Audituesit duhet t regjistrojn kto kontrolle me shnime q mbshtesin diagramin.
Njdiagramblerjesh mund tjetsi mposht:

REKOMANDIMEVE

157

Prokurimi Shnimet Mbshtetse

Formulari q krkon blerjen e dikaje (pr
shembull njkompjuter tri).
Plotsohet formulari fillestar i krkess pr
blerje. Kjo firmoset nga nnpunsi q ndjek
zbatimin e buxhetit, i cili konfirmon se lekt
jangjendje.

Merren treoferta. Rregulloret prputhen me tre ofertat qvijn
ngalistae furnizuesvetprzgjedhur.

Rishikimi i treofertavedheselektimi i asaj me
mimmtult.
Ofertat hapen s bashku, n prani t tre
personavedheprzgjidhet ofertamemimm
t ult. N formular regjistrohen detajet e t
gjitha prokurimeve dhe firmoset nga t
pranishmit.

Plotsimi i krkess zyrtare pr lvrimin e
porosis.
Plotsohet krkesa zyrtare dhe m pas ajo
firmoset nga nnpunsi q ndjek zbatimin e
buxhetit.

shtesenciale qdokumentimi i sistemit tregjistrojmvete, do fazqndodh gjat
proeseve. Shpesh sht e zakonshme pr Audituesit e Brendshmose pr stafin e
organizats q auditohet, q t bjn shkurtime (anashkaluar disa nga fazat e
dokumentimit) ose tmos prfshijndisafazandokumentimin e njfushe tllogaris.
Pr shembull: nvend qtshkruhet se njfaturdrgohet tek departamenti i financs,
qkjo e fundit mpas tbjpagesn, shkruhet (gabimisht) dergohet tek buxheti, ose
nuk adresohet fare.
Dokumentimi:
Faturat merren ngaorganizatadhevulosen pr ttreguar datn kur kanardhur.

Detajet e faturave krahasohen me porosin zyrtare q t sigurohet se mimi dhe
sasiajantsakta. Personi qbn verifikimin e firmos njgjttill.

Shnimi mbi mallrat e marrai bashkangjitet faturs pr tu siguruar se malli sht
dorzuar.

Personi i autorizuar pr buxhetin e firmos faturn dhe e kalon tek departamenti i
financs.

Diagramae sistemit duhet tprfshijdo faztproesit. Kur njdokument plotsohet
dy osetre her, dokumentimi i sistemeve duhet tregjistrojse farkandodhur ndo
kopjetdokumentit.

REKOMANDIMEVE

158

Mbshtetur nkto teste, audituesi vendos nse kontrollet qekzistojnnMinistrin X
ose organizatn, jan t prshtatshme, n raport me nj tip dhe nivel t riskut t
identifikuar. Audituesit duhet ttregojninteres jo vetmndaj faktit nse mekanizmat e
kontrollit jantmjaftueshme, por edhendaj faktit nsekontrollet janttepruaraose
janshumtkushtueshme.
Vlersimi i sistemit tkontrollit shtproes i vazhdueshm. Nse audituesi konstaton
se sistemi i kontrollit nuk funksionon, ai ndrmerr teste tbesueshmris, nshkallt
gjer.
do test duhet tsynojtverifikojnse jan prmbushur ose jo kriteret e mposhtme
sipas standartit nr 4.

Puna n terren
Hapi 5. Kontrolli dokumentimit t sistemit(Testi ec-prmes).

Testi ec-prmes kasi qllimsigurimin qdokumentimi i sistemit tjetbr saktsisht.
Sistemi financiar dhe proeset e tjera (si ai i menaxhimit t riskut dhe vendosjes s
buxhetit) jan t komplikuara n organizatat e mdha. Grupi i auditimit duhet t
sigurohet se e ka kuptuar si duhet sesi funksionon sistemi.
Audituesit duhet ti kryejnverifikimet hap pas hapi, pr t konfirmuar prceptimin e
tyredhe pr tdhndisatregues se si kontrollet veprojnnpraktik. Verifikimet ec-
prmes mund t jenveanrisht shum tdobishme atje ku kontrollet veprojn mbi
transaksione individuale.
Pr trealizuar kttest, audituesi duhet tidentifikojpiknisjen e njtransaksioni t
veant.
Njproes i tillmund tjeti njanshmdhe paraqitet si mposht:

Transaksioni Piknisja njtransaksioni
Frekuentimi i nj restoranti. Klienti bn porosin.
Rekrutimi i njpunonjsi tri. Plotsimi i nj formular aplikimi, i cili firmoset nga
menaxheri i buxhetit, me qllimqtkonfirmohet se ka
fondetmjaftueshme. Kjo aprovohet ngadepartamenti i
burimeve njerzore i cili bn t mundur nj numr
identifikimi pr personin e rekrutuar.
Pagesae njfature. Plotsohet nj formular i parashnuar. Kjo firmoset nga
menaxheri i buxhetit, i cili konfirmon gjndjen e parave
qmund tprdoren.
Pagesat e orvejashtorarit. Puna jasht orarit miratohet m par nga menaxheri i
linjs dhe formulari autorizues plotsohet dhe firmoset si
ngamenaxheri i linjs ashtu dhengapunonjsi nfjal.

REKOMANDIMEVE

159

Pasi identifikohet piknisja, audituesi duhet tselektoj nj transaksion dhe ta ndjek
gjithproesin qka kaluar ky transaksion.

Njgje tillbn tmundur q:
- Dokumentimi tjet korrekt dhe tgjithkontrollet ekzistuese tjenregjistruar n
diagram;
- Kontrollet qduhet tfunksionojn, zbatohen npraktik.

Kur realizon nj test ec-prmes, gjja e par pr nj auditues sht t mar nj
transaksion tkryer gjatnjviti nsistemin/ fushn e llogarisqdo tauditohet. Kjo
mund tprzgjidhet rastsisht. Nrastin kur auditohen pagesat e kryerapr mallradhe
shrbimetndryshme, duhet tmerret njfaturqshtpaguar ngaorganizatagjat
vitit.

Pasi t przgjidhet transaksioni q do t auditohet, ather duhet t identifikohet
piknisjapr transaksionin nfjal. Pra, nshembullin e msiprm, nse shtzgjedhur
njtransaksion pr blerjen e disapajisje zyre, atherduhet tkrkohet porosiazyrtare
pr attransaksion.

M pas ndiqet ky transaksion nt gjithahallkat qkakaluar pr tparse farka
ndodhur norganizat. Ajo qbhet shtse po rigjurmohet proesi i ndjekur pr at
transaksion.

Pr shembull:
Kur auditohen pagesat e mallravedhe tshrbimeve, ndiqen hapat e mposhtme:

1. Przgjidhet njtransaksion nmnyrtrastsishme pr njvit,pr shembull
njfaturqkapaguar organizata.
2. Identifikohet piknisjapr attransaksion.

Kjo jep njpanoramsefarkabrorganizataparasetfilloj proesin. Shumgjra
mund tndodhin parase organizats ti jetdrguar njfaturdheaudituesveiu duhet
tgjurmojnproesin qngapiknisja.
REKOMANDIMEVE

160

= N rastin e pagesave pr mallra dhe shrbime, piknisja ka t ngjar t jet prfundimi i
nj porosie zyrtare pr transaksionin n fjal. Pasi t jet identifikuar pika fillestare pr
transaksionin, audituesi duhet t ndjek transaksionin n t gjitha proeset.
= Verifikohet porosia zyrtare dhe shikohet se far ka ndodhur n t vrtet.
Pra, kush e ka plotsuar dhe autorizuar nj gj t till dhe far ka ndodhur m pas?

Duke ndjekur nj proedur t till deri n fund, audituesit do t mund t
kuptojn proeset e ndjekura pr at sistem/ fush t caktuar llogarie.

Hapi 6. Vlersimi efektivitetit tsistemit

Pasi tkonfirmohet saktsia e regjistrimit tsistemit, ather grupi i auditimit vlerson
efektivitetin e sistemit.

shtjet qprfshihen nvlersimjan:
Mbikqyrja, nse sht prfshir n mnyr t mjaftueshme menaxhimi i lart. Pr
shembull, duhet tketraportime trregulltatmenaxhimit dheduhet trishikohen
nmnyr tpavarur rakordimet kryesore.
Ndarja e prgjegjsive, nse sht br ndarja e detyrave kryesore tek personat
prkats, apo i janngarkuar kto detyra njpersoni tvetm.
Frekuenca, nseshte mjaftueshme frekuenca e kontrolleve. Pr shembull, drgimi i
paravenbankduhet tbhet do ditdherakordimet kryesore duhet tbhen n
kohn e duhur.
Plotsia, ku audituesit duhet tvlersojnnse rregullorjasiguron se janregjistruar
tgjithatransaksionet. Dokumenteve kryesore, si porositzyrtare dhefaturat, duhet
tiu vihen numra.
Siguria, nse prdoren fjalkalime, mbahen paratnkasafort, ruhen dokumentat
veant si flet porosit zyrtare apo faturat dhe prforcohen her pas here e n
mnyrtrregullt sistemet kompjuterike?

Kur rishikojn prshtatshmrin e sistemit/ fushs s llogaris, audituesit duhet t
marrin n konsiderat pritshmrin pr kontrollet e vendosura. sht prgjegjsi e
nivelit tlarttmenaxhimit torganizats, qtvendoskontrolle tbrendshmn
do sistemapo fushllogarie, pr tu siguruar qkontrollet jantpranishm.

Shembuj: Pritshmrit e dshirueshme pr nj numr sistemesh apo fushash llogarie
jepen si mposht:

NSistemin pagave:
a. Paguhen vetmpunonjsit faktik.
b. Gjithstafi paguhet nshumn e duhur.
c. Tshikohet nse shtkryer nfakt e gjithpunae pretenduar se shtbrjasht
orarit.
REKOMANDIMEVE

161

d. Kontabilizimi i pagaveshti sakt.
e. Tatimet dhesigurimet shoqrore janmbajtur dhederdhur nrregull.

NSistemin blerjeve:

a. Mallrat janblersipas krkess sbrdhe nevojave.
b. Mallrat blihen memimin mtult tmundshm.
c. Janpaguar vetmmallrat qkaporositur organizata.
d. shtpaguar vetmpr mallrat e marrandorzimngaorganizata.
e. Mallrat janbrhyrje dheadministrohen sipas rregullave.

NSistemin tardhuravenga qirat:
a. shtmbledhur qirajapr tgjithapronat npronsi torganizats.
b. Qiraja e pambledhur krkohet nkoh.
c. Tardhurat ngaqirajaruhen nvend tsigurt.

Shembujt e msiprmshrbejnvetmpr qllime ilustruese. Npraktikmund tket
mshumkontrolle tbrendshmdhe masambrojtse.

Kur vlerson prshtatshmrin e kontrollit tbrendshmbrenda njsistemi/ fushe t
caktuar llogarie, audituesi duhet tketparasysh, si vijon:
= Ngjarjen, qsiguron organizatn qtgjithatransaksionet e regjistruaransistemin
financiar, kanndodhur me tvrtetdhekanlidhje me organizatn.
= Plotsin, q siguron organizatn se t gjitha transaksionet q duhet t
regjistroheshin, jan regjistruar ntvrtetn sistemin financiar.
= Saktsin, qsiguron organizatn se shumat dhe tdhnattjeraqkanlidhje me
transaksionet e regjistruara, jan regjistruar nmnyrtsakt.
= Momentin, q siguron organizatn se t gjitha transaksionet jan regjistruar n
periudhn e duhur financiare.
= Klasifikimin, qsiguron organizatn se transaksionet dhe ngjarjet janregjistruar n
llogaritprkatse
= Ligjshmrin, q siguron organizatn nse shpenzimi sht br sipas krkesave
ligjore.

Shembull

Lidhjet e pohimeve t auditimit, q u prmendn m lart, me fushat individuale t
llogaris, janparaqitur ntabeln e mposhtme:

REKOMANDIMEVE

162

Pohimet
auditimit
dotthotkjopr list-pagesat? dodotthotnjgj tillpr pagesat
mallravedheshrbimeve?

Ngjarja
Si sigurohet organizata q paguhen vetm
punonjsit faktik?
Si sigurohet organizata q pagesat jan br vetm
pr mallrat dhe shrbimet q jan porositur dhe
marrndorzim?

PIotsia
Si sigurohet organizata se regjistrohen t
gjithapagesat e stafit?
Si sigurohet organizata se jan regjistruar t gjitha
pagesat e brapr mallrat e shrbimet?

Saktsia
Si sigurohet organizata se pagesat e stafit
janregjistruar nllogarinprkatse?
Si sigurohet organizata se t gjitha pagesat pr
mallrat dhe shrbimet regjistrohen n llogarin
prkatse?

Momenti
Si sigurohet organizataqpagesat
e bra pr vitin 200X, jan regjistruar n
vitin financiar prkats?
Si sigurohet organizata se t gjitha pagesat pr
mallrat dhe shrbimet t bra n vitin 200X jan
regjistruar nvitin financiar prkats?

Klasifikimi
Si sigurohet organizata q pagat e stafit
jan br pr departamentin prkats dhe
paraqiten n mnyr t sakt si kosto e
stafit?
Si e bn t mundur organizata se t gjitha pagesat
pr mallrat dhe shrbimet jan pasqyruar tek
departamenti prkats dhe jan ndar n mnyr
korrekte,
midis kostove t TI, pajisjeve dhe mirmbajtjeve t
tjera?

Ligjshmria
Si sigurohet organizata q pagesat dhe
shtesat e bra jan n prputhje me
legjislacionin nfuqi?
A sht zhvilluar proedura sipas ligjit t
prokurimeve? A ka fuqi ligjore organizata pr t
kryer shpenzimetktij lloji?

N vlersimin e efektivitetit t sistemit, Audituesit e Brendshmduhet t marrin n
konsideratmundsite mashtrimit apo tvjedhjevebrendanjsistemi/ fushe llogarie.

Fushat qmerren nkonsideratjan:

Pr shembull:
- A ruhen paratnvend tsigurt dhea drgohen nbankdo dit?
- A janndarprgjegjsitnmnyrtprshtatshmeose a mundt qnjperson i
vetmtjetprfshirntgjithtransaksionin ngafillimi deri nfund?

Shembuj kontrollesh tbrendshmnfushn e llogaris.

REKOMANDIMEVE

163

Pritshmria
menaxhimit
Kontrolletbrendshmetmundshme
Paguhen vetm
punonjsit faktikt
organizats.
- Menaxhert e departamentevefirmosin njlisttpunonjsve ttyre, do
muaj, pr tkonfirmuar qatapunojnpr organizatn.
- Pagat kalohen nllogarine punonjsit dhe nuk bhen pagesameparan
dor.
- Plotsohet nj formular pr do punonjs t ri dhe ky firmoset nga
menaxheri i burimevenjerzoredhemenaxheri i departamentit.
- do punonjs kanumrin e tij tidentifikimit. Ky caktohet ngadepartamenti
i burimevenjerzorepas plotsimit tdosjes personale.
Stafi paguhet nshumn e
duhur.
- Menaxhert e departamentevefirmosin listprezencn e punonjsvettyre
pr tkonfirmuar pagat e tyre.
- Bhet nj verifikimi pavarur pr t par nse pagat n sistemin e pagave
jantransferuar nmnyrkorrektengaformulari i punonjsit tri.
- Qpagareflekton shumn e prcaktuar me akteligjore.
- Bhen verifikimedirekte pr ndalesat e duhuradhe nse ato jan brsi
duhet.
- E gjith puna e br jasht orarit ka marr miratim paraprak nga
menaxhert e linjs.
- Bhen verifikimetpavarurapr tparnse do pagesshtesnsistemin
e pagavetransferohet nmnyrkorrektensistemin e pagavengaformulari i

Kur konstatohen anomal qlidhen mendrtimin dhefunksionimin sistemit, kto duhet ti
bhen tditur menaxhervetorganizatsdheaudituesit duhet tbjnrekomandimepr
prmirsimin sistemit.

Hapi 7. Prgatitja programit t auditimit, pr t testuar nse kontrollet
parashikuara po operojnnmnyrefektivedhekryerja testevetauditimit.

Programi i puns duhet t prmbaj qart dhe n mnyr t prmbledhur t paktn kto
krkesa:
Emrtimin e organit q kryen auditimin (Njsia e auditimit)
Autoritetin ligjor q autorizon kryerjen e auditimi (Menaxhimi i lart i organizats)
Emrtimin e organizats q do t auditohet (Ministria X)
Emrtimin e sistemit/fushs q do t auditohet (sistemi i menaxhimit financiar, sistemi
i kontrollit t brendshm t vendosura nga menaxhimi)
Llojin e auditimit (shrbime t siguris, shrbim konsulence)
Periudhn q do t auditohet (01.01. 20XX deri 31.12.20XX)
Afatin pr kryerjen e auditimit
Grupin e puns dhe prgjegjsin e grupit
Koston e parashikuar t auditimit
Tematikn e auditimit:
a- pr shrbimet e siguris jan (auditim prputhshmrie, performanc, financiar, i
teknologjis s informacionit (IT), apo t kombinuara.
b- pr shrbimet e konsulencs jan (konsulta, kshilla, ndihm,trajnime q gjithmon
duhet t miratohen nga titullari i organizats)

REKOMANDIMEVE

164

Nj mnyr pune do t ishte q audituesit t prfshijn n programsecilin sistem,
nnsistemapo fushllogarie qdo tauditohet, dukei kushtuar kohn e nevojshme.

Nkryerjen e misionit tauditimit, Njsiae Auditimit tBrendshm, realizon njpunt
detajuar, pr tvlersuar se si funksionon ntvrtetsistemi i kontrollit dukekrijuar
njopinion lidhur me llojt e kontrollit qekzistojn, mnyrn si funksionojndhe cili
shtndikimi i tyre nobjektivat e organizats.

Kjo realizohet dukeekzaminuar dhe vlersuar tgjithaproeset norganizatapo fush
tllogaris. Pr shembull, fakti senjtransaksion, ose njveprimduhet tautorizohet,
nuk nnkupton sentvrtetshtautorizuar.

Madhsia kampionit q auditohet do t varet nga niveli riskut t sistemit/ fushs
prkatsetllogarissi dhenga frekuenca kontrollit.

Vlersimi i riskut prcaktohet, duke par si vlersimin e riskut pr mjedisin e
prgjithshmt kontrolleve ashtu edhe vlersimin e riskut pr sistemet/ fushat e
llogarisqpo auditohen, bazuar ntdhnat e rezultuarasipas hapave:
= Plotsimi i Formatit tvlersimit triskut pr sistemin/ fushn qauditohet.
= Prllogaritjae koefiientit triskut pr sistemin qauditohet.
= Takimi me organizatn pr t rn dakord mbi kohn, objektin e puns dhe
krkesattjera.
= Dokumentimi i Sistemit.
= Kontrolli i dokumentimit tsistemit - Njtest Ec-prmes.
= Vlersimi i efektivitetit tsistemit.
Nga t dhnat e rezultuara, grupi i auditimit plotson tabeln e mposhtme (e cila
prmban vlersimin prfundimtar t riskut), q paraqet t gjitha kombinimet e
mundshmet vlersimit t riskut tmjedisit tprgjithshmtkontrollit dhe vlersimit
triskut pr sistemin/ fushn e llogarisqauditohet.

Vlersimi i riskut pr mjedisin e
prgjithshmtkontrollit
(Formati 7)

Vlersimi i riskut pr sistemin/
fushn qpo auditohet
(Formati 8)

Vlersimi i prgjithshmi riskut.
lart lart lart
lart mesm lart
lart ult mesm

mesm lart lart
mesm mesm mesm
REKOMANDIMEVE

165

mesm ult mesm

ult lart mesm
ult mesm mesm
ult ult ult

Audituesit bazuar n kombinimin e vlersimit t riskut t mjedisit t prgjithshmt
kontrollit dhe triskut tsistemit/ fushs sllogaris, bjnvlersimin e prgjithshmt
riskut.
Nvarsi tnivelit triskut koefiientt jan:
Risk i lartkoefiienti S
Risk i mesmkoefiienti 2
Risk i ult koefiienti 1

Audituesit duhet ti shtojnmadhsisskampionit tsugjeruar, koefiientin riskut sipas
rastit.

Kta koefiient prdoren gjersisht gjat auditimit. Gjat puns s tyre, audituesit e
brendshmdo tprqndrohen mshumn sistemet/ fushat merisk mtlartdhe do
ti kushtojnmpak kohsistemeve/ fushave merisk mtult.

N qoft se nga testimet e kryera, rezulton se frekuenca e kontrollit sht
realizuar mshpesh sedo jav, pr njnumr prej 20 modelesh tzgjedhur,
pr njfrekuenckontrolli pr do jav, njnumr prej 15 modelesh
dhe frekuenckontrolli do muaj, me njnumr prej S modelesh.

Nisur sa m sipr, audituesit mendojn se mjedisi i prgjithshm i kontrollit t
brendshm, nuk po funksionon shum mir dhe e kan vlersuar me risk t lart.
Sistemi/ fushae llogarisqduhet tauditohet, gjithashtu vlersohet tjetmerisk t
lart, ather do t prdoret koefiient risku i lart pr prcaktimin e madhsis s
kampionit.

Shembull: Kontrolli qtestohet, shtrregulli i derdhjes stardhurave ngaqiraja n
bankdo jav.

Audituesit n fillimprllogarisin vlersimin e prgjithshmt riskut, duke prdorur
tabeln e mposhtme:

REKOMANDIMEVE

166

Vlersimi i riskut pr
mjedisin e prgjithshmt
kontrollit
Vlersimi i riskut pr sistemin/
fushn e llogarisqpo
auditohet
Vlersimi i prgjithshmi riskut
lart lart lart

Pr ktshembull, risku shti lartdhenktmnyrdo tprdoret njkoefiient 3.
Kontrolli bhet do jav dhemadhsiae kampionit do tjet45.

Ekuacioni sht: Numri i rekomanduar i modeleve(15) x koefiienti i riskut (3) = 45.

Testet duhet tsigurojnqsistemet e kontrollit po funksionojnnmnyrefektive.
Metodae auditimit do tbazohet mtepr nauditimin e sistemeve se sankontrollin e
transaksioneve individuale. Audituesit e bjn nj gj t till duke par kontrollet
ekzistuesetsistemit, tcilat i kandokumentuar.

Mbikqyrja e veprimtarisspuns sgrupit tauditimit.
Gjat kryerjes sauditimit drejtuesi i njsis sauditimit t brendshmdhe nivele t
tjeratdrejtimit duhet tmbikqyrin kryerjen e auditimit pr t'u siguruar se:
Auditimi po kryhet sipas planit tmiratuar;
Burimet e auditimit po prdoren meefiensdhe efektivitet;
Auditmi po kryhet nprputhje mestandardet dhemetodologjine prcaktuar;
Cilsiae auditimit shtnnivelin e krkuar;
Audituesit po marrin asistencn e nevojshme.
Drejtuesi i njsissauditimit gjat mbikqyrjes informohet pr ecurin e auditimit dhe
diskuton meauditt pr mnyrat, format mefikasetkryerjes sauditimit, si dhe jep
rekomandime. Pr shtje trndsishme drejtuesi i njsissauditimit tbrendshm
mund tcaktojedhe detyrame shkrimpr audituesit. Drejtuesi i njsissauditimit
mund t krkoj t informohet me shkrimpr realizimin e programit t auditimit,
pengesat, kufizimet dhe problemet q kan dal si dhe nevojat q kan auditt pr
prfundimin e auditimit. Ky njoftimbhet me an t raporteve t ndrmjetme dhe
aplikohet kryesisht nato subjekteqkannjvolumtmadh pune dhekrkojnnj
kohtgjatpr t'u audituar.

Shnimet mbajtura gjat auditimit. do auditues q nga fillimi i auditimit e deri n
prfundimin e tij pr do subjekt tveant sht i detyruar t mbaj nj fletore me
shnime ku regjistrohen:
= Orientimet e prgjegjsit tgrupit tcaktuar pr kryerjen e auditimit.
= Informacionet ose problemet e ngrituranga personeli drejtues ose tpunsuarit
gjatparaqitjes sprogramit ose gjatkryerjes stij.
REKOMANDIMEVE

167

= Parregullsit, shkeljet, abuzimet, shprdorimet etj, q konstaton gjat
ekzaminimit tdokumentacionit apo gjetjet e tjera, tcilat paraprakisht i mendon
si ttilla.
= Diskutimet me personat qjantimplikuar nshkeljet dhe parregullsitsi dhe
konkluzionet e tyre.
= Si dhedo shnimtjetr qai e gjykon tarsyeshmedhe kalidhje me kryerjen e
auditimit.
= Nshnimet e audituesit bjnpjesdhe raportet e auditimit pjesor thartuara
nga secili auditues pr eshtjet e audituara prej tij/ saj, t cilat prdoren nga
prgjegjsi i grupit pr t hartuar projekt raportin dhe raportin final t
auditimit.Shnimet e auditimit, pasi firmosen nga audituesi prkats dorzohen
bashkme kopjen eprojekt raportit dhe vendosen ndosjen prkatse. Tgjith
dokumentet q ekzaminohen gjat auditimit duhet tken shenjn e spontimit
ngaAudituesi.

Regjistrimi i kohs dhe i produktit
Regjistrimi i kohs dhe i produktit synon:
A. Prdorimin me efektivitet t kohs s puns n raport me produktet
B. Dokumentimin e veprimtaris s auditimit n raport me prgjegjsin q ai ka pr
fushat e ekzaminuara dhe rekomandimet e opinionet q ai paraqet.
C. Formulari q pasqyron regjistrimin e kohs dhe t produktit, detyrimisht prve t
tjerave duhet t pasqyroj:
Emrin dhe mbiemrin e audituesit
Kronologjin (datat) n t cilat zhvillohet misioni i auditimit
Veprimtarin e zhvilluar (fusha e audituar)
Ekstremet e dokumentacionit t ekzaminuar
Produktet e nxjerra, zbulimet, proes verbalet etj.
Formulari q pasqyron kohn dhe produktin e puns, sht pjes e letrave t
puns dhe n prfundim t auditimit, nnshkruhet nga audituesi prkats dhe
depozitohet n dosjen e auditimit. Regjistrimi i kohs dhe i produktit
plotsohet nga t gjith audituesit dhe jo vetm gjat auditimit, por edhe gjat
prgatitjes s raporteve dhe dokumenteve t auditimit, diskutimit t rezultateve
me t audituarin ose me strukturat prgjegjse t auditimit, udhtimet pr n
subjektin e audituar, ndrprerjet n pun pr shkaqe t ndryshme etj.

Hapi 8 Kryerja e testeve t auditimit
Testet e mundshmepr pagesat e brapr mallradhe shrbime.
Przgjidhet njnumr pagesash tbrangaorganizatadhesigurohet nse kapatur nj
fletporosi zyrtare qshtplotsuar saktsisht.
Przgjidhet nj numr pagesash nga organizata dhe sigurohet q ka nj fatur
mbshtetse qi shtdrguar organizats.
Przgjidhet nj numr pagesash t kryera nga organizata dhe sigurohet nse sht
br nj verifikim pr t saktsuar nse mallrat dhe shrbimet, jan marr nga
organizata.
Przgjidhet nj numr pagesash t kryera nga organizata dhe sigurohet nse fatura
shtautorizuar ngapersoni i autorizuar pr tbrnjgjttill.
REKOMANDIMEVE

168

Przgjidhet njnumr pagesash tkryerangaorganizata dhe sigurohet nse faturat
jan vulosur si t paguara, me qllimq t shmanget mundsia e dublikimit t
pagesavetkryera.
Przgjidhet nj numr pagesash t kryera nga organizata dhe sigurohet nse jan
marrnshqyrtimnjnumr faturash ngaorganizata.
Rishikohen rakordimet midis sistemit tpagesavetbrapr mallradhe shrbimedhe
sistemin e llogariskryesore torganizats.
Sigurohet nse fusha e llogaris, q mbulon pagesat pr mallra dhe shrbime ruhet
veantnmnyrtvazhdueshme.
Rishikohen proeset e kontrollit buxhetor ekzistues norganizat dhe vlersohen sesa
efektiv jannmenaxhimin e shpenzimeve norganizat.

Testet e mundshme pr tardhurat.
= Rishikohet njnumr faturash (pr shembull, tardhurat e mbledhura) dhe sigurohet
senjgje tillshtklasifikuar nmnyrn e duhur, nsistemin kryesor tllogaris
sorganizats.
= Shikohet, nse ka njndarjedetyrash tprshtatshme midis punonjsve prgjegjs pr
= drgimin e faturave dhepersonaveprgjegjs pr mbledhjen e parave.
= Sigurohet q sht lshuar nj fatur pr t gjitha t ardhurat e mbledhura nga
organizata.
= Shikohet nse ka rakordimmidis numrit t pronave n pronsi t organizats dhe
numrin e faturavetlshuara.
= Sigurohet separatjantruajturamirnambientet e organizats.
= Sigurohet separatdrgohen nbankdo dit.
= Sigurohet se t gjitha faturave dhe vrtetimeve u jan vn numra n mnyr
individuale.
= Przgjidhet nj numr faturash dhe shikohet, nse pr do pronshtaplikuar shuma
e duhur e qiras.
= Shikohet nse ka nj rakordimditor midis sistemit t t ardhurave dhe shums s
paraveqshtmbledhur.
= Shikohet nse kanjlistdebitorsh qi detyrohen kompanisprej kohsh dhe nse
shumae parave qdebitort i detyrohen organizats gjurmohet, nkohn e duhur.

Hapi 9. Rishikimi puns sAuditimit

Sigurimi i cilsis ka rndsi t veant, pasi nprmjet rishikimit duhet t sigurohet
nse punae AB shtkryer nprputhje me Standardet e krkuara.
Sigurimi i cilsis, prfshin si rishikimin (vlersimin) direkt tpuns sauditimit nganj
antar i stafit qkamshumeksperienc, po ashtu dhe pjesmarrjen e njantari m
me eksperienc n takime t rndsishme me menaxhimin e organizats. Nuk ka nj
metodtvetme pr tbrvlersimin e cilsis.
Megjithat, duhet tmerren nkonsiderat, faktort e mposhtm:
A. Risku i organizats qauditohet, i bazuar nvlersimin e mjedisit tprgjithshmt
kontrollit torganizats;
REKOMANDIMEVE

169

B. Risku i sistemit/ fushs q auditohet, bazuar n menaxhimin e riskut t sistemit,
nnsistemit apo tfushs sllogaris;
C. Eksperiencae grupit tAuditimit tBrendshm;
D. do problemtjetr, si p.sh. marrdhniae vshtirmeklientt, ndjeshmriapolitike e
ttjera.

shte rndsishme tmbahet parasysh sepunae auditimit pr do angazhimduhet t
rishikohet, nfazat e mposhtme, nganjantar me eksperienci grupit tauditimit:
Pas plotsimit t vlersimit t riskut pr sistemin, nnsistemin apo fushn e
llogarisqpo auditohet dhe vlersimit t riskut tmjedisit tprgjithshmt
kontrollit (i lart/ i mesm/ i ult) pr atsistem, nnsistemapo fushllogarie.
Pasi t jet prcaktuar objekti i Auditimit t brendshm, drejtuesi i Njsis s
Auditimit ose nji ngarkuar prej tij, duhet tmarrpjesntakimin fillestar me
nivelin e larttmenaxhimit norganizatn qauditohet.
Pas hartimit tprogramit tauditimit.
Pasi tkenprfunduar testet e detajuaratAuditimit tBrendshm.
Pasi t jet prgatitur projekt raporti, drejtuesi i Njsis s Auditimit ose nj i
ngarkuar prej tij, duhet tmarrpjesntakimin me menaxhimin e organizats
qauditohet pr tdiskutuar projekt raportin.
Pasi tketprfunduar plan veprimi pr zbatimin e rekomandimeve dhe raporti
final i auditimit t jet n fazn e prfundimit, plan veprimi sht reagimi i
organizats ndaj rekomandimeve - fardo t bhet, kush shtprgjegjs dhe
kur do trealizohet?
Hartimi i projekt raportit t auditimit t brendshmdhe m pas raportimi i
gjetjevetauditimit tek menaxhimi i organizats.
Rniadakord pr raportin dheplotsimi i plan veprimit (ndiq rekomandimet si
pjese ndjekjevetauditimit qndrmerren natvit)

Raportimi

Hapi 10: Prgatitja projekt raportit tauditimit t brendshmdheraportimi
gjetjevetauditimit temenaxhimi organizats.

Para hartimit t projekt raportit, grupi i auditimit duhet t sigurohet q:
= sht treguar kujdes pr t gjitha zonat materiale t auditimit;
= risqet e gabimeve, shkeljet, shpenzimet e paligjshme apo t pasakta, veprimet e pa
autorizuara, harxhimi dhe inefienca jan marr parasysh;
= sht vlersuar efektiviteti i kontrollit t brendshm;
= testet e auditimit ishin t prshtatshme dhe t dobishme;
= puna sht planifikuar dhe monitoruar kundrejt planit;
= jan marre n konsiderat zbulimet e mparshme t raportit;
= sht prdorur nj metodologji e prshtatshme auditimi;
= jan prmbushur objektivat e auditimit;
= sht prdorur gjykimi profesional pr t nxjerr evidencn e auditimit;
= jan br rekomandime t cilat ojn n prmirsimin e sistemeve.
REKOMANDIMEVE

170

Menjher pasi t jet plotsuar puna n terren dhe t jemi siguruar pr shtjet e
msiprme, audituesit e brendshm t cilt kryen angazhimin duhet t prgatisin
projekt raportin e auditimit. Projekt raporti sht raporti i par prmbledhs i
veprimtaris audituese qi drgohet organizats. Ky projekt raport shoqrohet me nj
krkeszyrtarepr menaxhimin ntcilin i krkohet organizats t reagojnlidhje
me rekomandimet paraprake tparaqituranprojekt raport.
Nkohn kur drgohet projekt raporti, punae brngaAuditimi i Brendshmdhevet
projekt raporti jansubjekt i rishikimevetbrendshme dhe sigurimit tcilsis, tcilat
realizohen para drgimit t projekt raportit n organizat. Pas drgimit t projekt
raportit (nse krkohet nga palt), Audituesit e Brendshm takohen me drejtuesit,
nivelet e menaxhimit torganizats pr trndakord mbi prmbajtjen e tij dhepr t
plotsuar plan veprimin ku prcaktohen reagimet e organizats ndaj rekomandimeve t
brangaAuditimi i Brendshm.
Duhet rndakord pr saktsinfaktiketprojekt raportit meorganizatn, gjat
procesit tauditimit.
Prmes raportimit, menaxhimi informohet mbi gjetjet e auditimit dhe rekomandimet pr
tprmirsuar funksionimin e organizats ntardhmen.
Pasi t jet rn dakord me prmbajtjen e projekt raportit, plotsohet plan
veprimi, ku prcaktohen reagimet e organizats ndaj rekomandimeve tbra, i
cili i bashkngjitet projekt raportit para se ti drgohet zyrtarisht menaxhimit t
lart si raport final.
Raporti paraprak i drgohet organizats brenda dy javve pas prfundimit t puns audituese.
organizats prfshir ktu edhe plan veprimin dhe prfundimin e raportit final brenda dy
javve pas drgimit t raportit paraprak tek organizata.

Ndjekja rekomandimeve

Hapi 11: Rniadakord pr raportin dhe plotsimi plan veprimit.

Faza finale e puns skryer nterren shtqtbihet dakord me organizatn prsai
prket raportit dhe plotsimit tplanit tveprimit. Ky plan veprimi do tkrijoj bazat e
do pune pr ndjekjen e proedurave ntardhmen.
Raporti i Auditimit tBrendshmmund tketnjsrrekomandimesh.

Ky plan veprimi parashtron:
Atqdo tbhet nlidhjeme rekomandimet;
Kush do tjetprgjegjs pr zbatimin e rekomandimeve; dhe
Kur do tprfundojpunanlidhje me rekomandimet.

Njshembull i planveprimit.

REKOMANDIMEVE

171

Rekomandimi i par:
Rekomandohet q Organizata duhet t sigurohet se t gjith menaxhert e linjs konfirmojn
prezencn e stafit t tyre do muaj.
Renditja sipas nivelit: Rekomandim i mesm.
Referenca e paragrafit: n raport faqe 15.
Reagimi i menaxhimit: Gjith menaxherve t linjs do tiu rikujtohet q t konfirmojn
prezencn e punonjsve brenda departamentit t tyre. Menaxheri i sistemit t pagave ka
prgjegjsin pr gjurmimin e ndonj konfirmimi q nuk sht br.
Afati i prcaktuar: 31 Mars 20XX.

Rekomandimi i dyt:
Rekomandimet q Organizata duhet t prezantoj nj ek, q t sigurohet se t gjitha pagat
mujore t stafit jan n prputhje me legjislacionin.
Renditja sipas nivelit: Rekomandim i mesm,
Referenca e paragrafit: n raport faqe 35
Reagimi i menaxhimit: Menaxheri i pagave ka filluar t bj nj verifikim t till dhe i
raporton rezultatet tek Drejtuesi i Financs do jav.
Afati i prcaktuar: Maj 20XX

Pr personin ose grupin e personave me t cilt do t bihet dakord prsa i prket
raportit tAuditimit t Brendshm, duhet tdiskutohet ntakimin fillestar (shiko hapin
S tskems sAuditimit tBrendshm).

Proedurat ndjekjes srekomandimeve:
Standardet e auditimi, krkojnqdrejtuesi i auditimit thartojproesin e ndjekjes s
rekomandimeve pr tmonitoruar dhe pr tu siguruar qveprimet e menaxhimit jan
zbatuar me efektivitet, ose qdrejtuesit e nivelit tlarttmenaxhimit e kanpranuar
riskun qvjen ngamosmarrjae veprimeve.
Njrol i rndsishmi grupit tauditimit shtqtsigurohet se organizatakazbatuar
rekomandimet e bra m par. Audituesit e Brendshmvlersojn prshtatshmrin,
efektivitetin dhe afatet e veprimeve tndrmarranga menaxhimi pr adresimin e do
rekomandimi tauditimit. Kjo njihet si ndjekjae proeduravedhe mund tbhet ose si
pjese puns sauditimit pr vitin qvjen, kur njgje tillshtprfshirnplanin
strategjik t Auditimit t Brendshm, ose si nj ushtrimi veant, nse nuk sht
planifikuar ndonjpunnatsistem, nnsistem, apo fushllogarie. Punapr ndjekjen e
proedurave sht shum e rndsishme, nse menaxhimi i organizats nuk do t
zbatojrekomandimet e brannjmnyrefektive, ather veprimtaria e organizats
nuk do tprmirsohet.

Ndjekja rekomandimevet auditimit:
Fillimi puns:
Piknisja pr fillimin e puns pr ndjekjen e proedurave sht prfundimi i plan
veprimit ngapunae mparshme e Auditimit tBrendshm. Rnia dakord pr njplan
veprimi shtprkushtimi i menaxhimit pr tzbatuar tgjitharekomandimet qjan
brngaNjsiae Auditimit tBrendshm.
REKOMANDIMEVE

172

Puna e ndjekjes s proedurave siguron se menaxhimi i organizats ka prfunduar
punn pr tciln kanrndakord gjat miratimit tplan veprimit fillestar. Tgjitha
rekomandimet e bra nraportimin e Auditimit tBrendshmjantrndsishme, por
disamund tjen mtrndsishme se ttjerat.
Si rrjedhoj duhet t prcaktojn nj nivel rndsie pr secilin rekomandimdhe tre
kriteret qduhet tprdoren jansi mposht:
lart- Kjo vlen pr njparregullsi trndsishme tkontrollit dhe shtnjproblem
qduhet tadresohet menjherngamenaxhimi i lart.
mesm - Kjo vlen pr njparregullsi trndsishme tkontrollit. Njgje tillduhet
t adresohet menjher, por n fakt, nuk sht e rndsishme q t adresohet nga
menaxhimi i larti organizats.
ult - Kjo vlen kur jan identifikuar parregullsi t vogla (jo t rndsishme) t
kontrollit. Ndryshimet duhet tzbatohen me kalimin e kohs, por nuk janprimare q
organizata ti adresoj ato. Audituesit e Brendshm i kushtojn m shum koh
rekomandimeve pr parregullsite rndsishme, sesarekomandimeve tparregullsive
tvogla.

Shtrirjae ndjekjes srekomandimevetauditimit varet nga:
Risku i ndodhjes s ndonj ngjarjeje t kundrt nse nuk merren masa
korrigjuese;
Rndsiae dobsivetzbuluara;
Shkallandaj realizimit tobjektivavetnjsis;
Kostoja dheprpjekjet qduhen pr prmirsimin e proesit taudituar;
Objekti i veprimit korrigjues pr tgjithastrukturat e njsis;
Afati kohor pr zbatimin e ndryshimeve.

Proedurat e efektshme pr ndjekjen e rekomandimeveprmbajn:
= Vlersimin dhe verifikimin e prgjigjeve tmenaxhimit;
= Sigurin q autoriteti menaxherial prkats sht vn n dijeni pr prgjigjet e
paknaqshmeapo pranimin e risqeve nganjsia.
sht e rndsishme t theksohet fakti se, sht prgjegjsi e nivelit t lart t
menaxhimit torganizats qtinformojnse tgjitharekomandimet janzbatuar
Megjithat, Drejtuesi i Njsis sAuditimit, mund ti drgojmenaxhimit torganizats
njletr rikujtuese, ndoshtanjjav prparambarimit tafatit prfundimtar tzbatimit
tdo rekomandimi.
REKOMANDIMEVE

173

Disa rekomandime mund t jen t lehta pr tu zbatuar nga nj organizat (pr
shembull, vulosja e faturave si t paguara) ndrsa pr t tjera mund tju duhet m
shum koh (pr shembull, rindrtimi i nj sistemi t veant pr mbledhjen e
taksave).
Kur duhet m shum koh pr zbatim, grupi i Auditimit t Brendshm duhet t
vlersoj progresin e br nga organizata dhe jo vetm t pres nse do gj sht br
sipas afatit t rn dakord.

Raportimi i ndjekjes s rekomandimeve tek organizata

Plani strategjik i Auditimit t Brendshm prcakton sistemet/fushat q do t shikohen
gjat pes viteve t ardhshme. Disa sisteme, apo fusha llogarie mund t jen pjes e
rndsishme e veprimtarive t nj organizate dhe si rrjedhoj mund t shikohen do
vit. N kto raste, Audituesit e Brendshm duhet t prfshijn progresin n zbatimin e
rekomandimeve t rna dakord m par n raportin e Auditimit t Brendshm pr at
sistem, nnsistem apo fush llogarie.
N rastet kur nuk bhet nj rishikim i plot nga Auditimi i Brendshm n vitin n
vazhdim, Audituesit e Brendshm duhet ti mundsojn nj raport t shkurtr
menaxhimit t organizats, duke prcaktuar se far progresi sht br prsa i prket
zbatimit t rekomandimeve t rna dakord m par.

Prgjegjsia e organizats pr t zbatuar rekomandimet e AB:

Nj organizat e mirmenaxhuar vendos proedura pr tu siguruar se do
rekomandim, i br nga njsia e AB, zbatohet ashtu si duhet.
Njsia e Auditimit t Brendshm i krkon organizats t caktoj nj punonjs me
prvoj q t mbaj shnim t gjitha rekomandimet e bra nga Auditimi i Brendshm
dhe t monitoroj progresin q sht br prsa i prket rekomandimeve t bra nga
auditimi. Kjo do t ndihmoj q t sigurohet se prmirsimi i kontrolleve t brendshme
sht prgjegjsi e menaxhimit t organizats dhe jo nj rol i Njsis s Auditimit t
Brendshm.
TEMA 8 - AUDITIMI I PRPUTHSHMRIS.

TEMA NR. 8: AUDITIMI I PRPUTHSHMRIS.

1. Auditimi i prputhshmris n sistemin e rekrutimit dhe drejtimit t institucionit.
2. Auditimi i prputhshmris n sitemin e buxhetit dhe thesarit.
3. Auditimi i prputhshmris n sitemin e prokurimeve.

8.1 Auditimi i prputhshmris n sistemin e rekrutimit dhe drejtimit t institucionit.

Pr t kuptuar rndsin e auditimit t prputhshmris n sistemin e rekrutimit dhe drejtimit
t institucionit do ti referohemi prkufizimit te Kontrollit te Brendshm q i ka dhn Zyra e
Audituesit t Prgjithshm (Government Accounting Office. Sh.B.A).
Kontrolli i brendshem sht :
nj proces, i ndikuar nga menaxhimi dhe personeli tjetr, i projektuar q t jap siguri t
arsyeshme n lidhje me arritjen e objektivave

Prkufizimi sipas GAO evidenton dukshm rolin e menaxhimit dhe te njerzve n
procesin e kontrollit te brendshm.
Prdorimi me efikasitet i forcave t puns, i kapitalit human sht esencial n arritjen e
rezultateve pozitive,

Kapitali njerzor n organizat duhet konsideruar m tepr si Aset se sa Kosto
Menaxhimi i B.NJ . sht pjesa m e rndsishme e sistemit te kontrollit t brendshm dhe
duhet t jet nj nga drejtimet kryesore te veprimtaris audituese t njsis s auditimit t
brendshem.

Duhet te ekzistojn procedura pr tu siguruar q aftsit e personelit t jen n
prputhje me prgjegjsit e tyre te puns.
Funksionimi i duhur i do sistemi varet nga kompetenca dhe integriteti i njerzve q
bjn pjes n t.

Ligji pr Statusin e Npunsit Civil dhe Vendimet e Kshillit t Ministrave
prfaqsojn kuadrin rregullator pr procedurat e pranimit n shrbimin civil, pr mnyrn e
fillimit dhe mbarimit t marrdhnieve t puns, pr zhvillimin e karriers, pr garantimin e t
drejtave dhe prcaktimin e detyrimeve t npunsve civil, me synim krijimin e nj shrbimi
civil t qndrueshm, profesional dhe efiient.

Me synim menaxhimin efektiv te burimeve njerzore n organizate nga drejtimi:
Duhet t ndiqet politik vlersimi. Drejtimi duhet t sigurohet se aftsit jan vlersuar
si duhet .
Duhet t ket nj sistem shprblimi efektiv q punonjesit t kuptojn lidhjen midis
kryerjes s detyrs dhe suksesit t institucionit si dhe
T motivoj punonjsin m t vlefshm t planifikoj zvendsuesin dhe t siguroj
vazhdimsin e aftsive dhe zotsive

Bazuar sa m sipr drejtimet kryesore t auditimit t menaxhimit t burimeve njerzore jan:

1. Mbi zbatimin e ligjishmris t rekrutimit dhe largimit nga puna t punonjesve
n entitet .


175

-Zbatimi i krkesave t kuadrit rregullator pr implementimin e shrbimit civil. Kriteret baz
t rekrutimit t personelit duhet t duhet t jen krkesat etike dhe profesionale.
-Rekrutimi i personelit duhet t kryhet bazuar jo vetm testimeve me shkrim por edhe
intervistave dhe veanrisht referencave n punet e mparshme dhe rekomandimeve.
Ne vartsi t krkesave t vendit t puns t cilat duhet t jen gjithashtu t shkruara
dhe t publikuara, menaxhimi duhet t caktoj edhe krkesa te veanta etike pr nivele te
caktuara punsimi.
Procedurat pr zgjedhjen e personelit duhet t jen t tilla q t shmangin
subjektivizmin dhe joshjet n konkurim.
Menaxhimi duhet t siguroj nj proces t mbikqyrjes s implementimit t
procedurave gjat przgjedhjes s personelit.
Po kshtu drejtim kryesor duhet t jet edhe zbatimi i ligjishmris dhe procedurave
t largimit nga puna t nepunesve civil apo dhe punonjsve t tjer

2. Mbi vlersimin e zbatimit t procedurave t prcaktuara n lidhje me
trajnimin e personelit t rekrutuar rishtazi por edhe atij ekzistues.

Audituesi vlerson nse ka proces te organizuar trajnimi pr t gjith punonjsit . pr
kt duhet te ket nj plan vjetor trajnimi, procedurat t caktuara (psh pyetsor, intervista etj )
pr prcaktimin e nevojave pr trajnim dhe
Veanrisht sa her q ndryshojn teknollogjit ose sistemet, menaxhimi duhet t
organizoj trajnime me t gjith personelin.
Pr kt audituesit vlersojn t gjitha trajnimet e kryera nga personeli jasht dhe
brenda vendit dhe konkretisht: nse personat e przgjedhur pr pjesmarrje n workshope apo
konferenca prputhen me ushtrimin e detyrave funksionale apo caktimi i pjesmarrsve n keto
aktivitete kryhet mbi baza preferenciale apo dhurimit te favoreve.

3. Mbi vlersimin e zbatimit t kritereve pr vlersimin e personelit.
Kuadri rregullator ka prcaktuar te gjitha procedurat pr vlersimin periodik dhe at
vjetor t punonjsve.
Si proces sht nj proces jo i leht pasi titullari i drejtprdrejt q bn vlersimin
duhet t ket aftsi dhe njohuri t mjaftueshme pr objektivat dhe prshkrimin e vendit t
puns.
Vlersimi n vetvete duhet t jet proces monitorimi dhe qllimi kryesor sht
korigjimi dhe rritja e performancs.
Audituesi duhet t kryej auditimin e procedurave t zbatuara pr kt qllim dhe
duhet t verifikoj nse vlersimi sht kryer i detajuar n t gjitha drejtimet sipas
formularve t miratuar pr kt qllim. Audituesi duhet t jap opinionin e tij nse ky
vlersim sht br formal apo bazuar n nj vlersim dhe evidentim t mangsive n mnyr
t vazhdueshme duke filluar q nga 1 J anari deri n 31 Dhjetor t vitit korent. Vlersimi duhet
t evidentoj si ant e mira ashtu edhe mangsit prkatse duke dhn rekomandime pr
prmirsimin e puns.
Disa nga drejtimet kryesore ku duhet t prqendrohet nj vlersim mund t jen:

1. Aftsit drejtuese t cilat prfshijne aftsit pr t ndikuar tek vartsit q nn
drejtimin e tij t ndikoj n arritjen e objektivave.
2. Gjykimin e shndosh q perfaqson aftsin pr t analizuar t dhnat dhe pr t
marr vendimin m t mir.
3. Aftsia pr te punuar n grup sht mnyra se si personeli i caktuar kontribuon dhe
ndihmon t tjert n arritjen e objektivave.

176

4. Administrimi i burimeve nnkupton aftsin pr t prdorur me efektivitet dhe
eficens burimet n dispozicion n procesin e arritjes s objektivave.
5. Vetnxitja me an t s cils personeli prdor n mnyrn m t mir aftsit e tij
nprmjet pjesmrrjes s plot n veprimet duke treguar prkushtimin maksimal n plotsimin
e objektivave.
6. Shpirti krijues, presupozon aftsin e personelit pr t krijuar ide t reja q sjellin
zgjidhje t problemeve dhe arritje t objektivave.
7. Veteorganizimi presupozon planifikimin e kohs dhe caktimin e rendeve e
prioriteve n kryerjen e detyrave.
8. Aftsit komunikuese me shkrim vlersojn mnyrn se si personeli prcjell
informacionin e shkruar tek zyrtari m i lart dhe aftsia e tij pr ta interpretuar at ose
informacionin e paraqitur n nj material tjetr.
9. Komunikimi me goj sht aftsia pr t prcjell verbalisht nj informacion t
sakt dhe n mnyren e duhur tek t tjert si dhe aftsia pr t kuptuar dhe interpretuar n
mnyr q t tjert t kuptojn mendimin
10. Cilsia e shrbimit sht ndrgjegjsimi vetiak dhe i kolegve si dhe ndrmarrja e
veprimeve efektive pr t plotsuar nevojat e publikut dhe klientve
11. Ekspertiza teknike e cila prfaqson aftsin pr t prdorur dhe prvetsuar
njohurite teknike dhe aftsite q nevojiten pr te qene efikas n pune.
Vlersimi duhet t komunikohet prher personelit q vlersohet por ai prgjithsisht
duhet t jet konfidencial dhe t mos publikohet.

Audituesi duhet t vlersoj si jan kryer procedurat e promovimit apo shprblimit t
personelit mbi bazen e vlersimit.
Nj nga pikat m delikate dhe elementi ky n menaxhimin e burimit njerzor sht
dhe promovimi dhe shprblimi q i bhet punonjsve referuar rezultateve n pun.
Mbi bazn e vlersimit bhet shprblimi dhe promovimi i personelit prandaj ai duhet
t jet real e i arsyetuar.
nj vlersim i pasakt, jo real, ka efektin e kundrt n promovimin e personelit dhe
sjell mosmotivimin n pun t punonjsve si dhe uljen e nivelit t performancs.
Duhet t kryhet nj politik vlersimi, nxitje n kryerjen e detyrave i shoqruar me
sistem shperblimi efektiv pr ti br punonjsit t kuptojn funksionalitetin e kryerjes s
detyrs, vlersimit suksesit dhe shperblimit.

Vlersimit i drejtimit

Vlersimi i drejtimit sht pjes e rndsishme e sistemit te kontrollit te brendshm.
do drejtues sht me prkufizim nj kontrollor. Drejtimi i nj organizate kontrollon
veprimtarin e saj dhe q kjo organizat t jet e suksesshme, kontrolli duhet t jet efektiv.

Drejtimi duhet t ket besimin se sistemet, pr t cilat ai sht prgjegjs, funksionojn n
rregull, n mnyr q t arrij qllimet dhe objektivat e organizats me nj kosto efektive.
Pr t patur kt besim drejtimi vendos n funksionim kontrollet mbi sistemet.

Gjat procesit t vlersimit t drejtimit, audituesi duhet t vlersoj q sistemi i
kontrolleve financiare dhe i kontrolleve t tjera sht ngritur n mnyr t till q ofron
garanci t mjaftueshme pr:

operacione efektive dhe eficente;

177

kontrolle t brendshme financiare;
pajtueshmri me ligjet dhe rregullat.
Gjat vlersimit t drejtimit, auditiuesit duhet t prqendrohen n kto drejtime
kryesore:
A ka qen objekt i puns s subjektit shqyrtimi efekteve t vendimeve t qeveris.
A jan hartuar programe pr realizimin e objektivave dhe nse kto programe takohen
me objektivat (realizimi programeve).
Nse jane audituar perve fondeve buxhetore edhe ndihmat financiare t organizatave
ekonomike, fondacioneve t ndryshme etj.
A jan testuar sistemet e kontrollit brendshm t entit dhe nse sht br vlersimi i
sistemit t testuar.
A jepet siguri e arsyeshme pr funksionin e auditimit t brendshm t nj cilsie t
larte pr menaxhimin e lart te entit.
Nse organizimi i ndihmon audituesit e jashtm t organeve t larta shtetrore t
njohin dhe analizojn sistemet dhe funksionet e entit.
T sigurohet pajtueshmria e transaksioneve financiare dhe e veprimtarive t tjera t
drejtimit me procedurat, politikat, rregullat dhe legjislacionin.
A sigurohet dobishmria e strukturave t nj enti si drejtorive, sektorve etj.
Nse jan vn n zbatim procedurat dhe mjetet pr ruajtjen e aseteve dhe
shfrytzimin e burimeve.
Drejtuesit dhe npunsit a kan pavarsi, vler etike dhe kompetenc.
Natyra e filozofis s drejtimit dhe stili i operimit a sht i prshtatshm pr arritjen e
objektivave.
A ekziston caktimi i drejt i autoritetit dhe i prgjegjsis.
Nse ekziston organizimi i drejt i burimeve n dispozicion.
A ka vmendje t plot dhe drejtim efektiv nga drejtuesit.
Vlerat etike dhe profesionale t punonjesve a prputhen me objektivat.

Tema . 8.2 MBI AUDITIMIN E PRPUTHSHMRIS N SISTEMIN E BUXHETIT
DHE T THESARIT.

Hyrje:
N ciklin e menaxhimit t shpenzimeve publike Auditimi sht nj nga stadet
prmbyllse dhe t rndsishme t ktij cikli.
Auditimi i brendshem, i konsideruar si nj shrbim n funksion te titullarve (apo
npunsve autorizues) t njsive t qeverisjes s prgjithshme siguron n mnyre t
arsyeshme q burimet publike n dispozicion te entitetit:
a) J an shpenzuar dokumentuar dhe raportuar n baz t nj informacioni te
besueshm
b) Kan kontribuar maksimalisht n arritjen e qllimeve dhe objektivave t politiks
c) jan prdorur n mnyre eficente, ekonomike dhe efektive
d) nuk jan vjedhur keqprdorur dhe shprdoruar.
N kuadrin e implementimit dhe zbatimit te reforms pr sistemin e planifikimit t
integruar te menaxhimit te shpenzimeve publike roli i strukturave te auditimit te brendshem
dhe te jashtem sht mjaft i rndsishem.
N kt aspekt auditimi i veprimtaris s entiteve n proceset e hartimit dhe zbatimit t
buxhetit ka pr qllim nxitjen e t gjitha strukturave t prfshira n ket proces pr zbatimin e
kuadrit rregullator ligjor n kt fush.
Kuadri rregullator ligjor q duhet t mbshttet audituesi gjat ushtrimit t
veprimtaris audituese pr auditimin e fondeve buxhetore n institucionet buxhetore :
Ligji organik i buxhetit nr 9936, date 26.6.2008 Pr menaxhimin e sistemit
buxhetor n Republiken e Shqipris.
Ligji vjetor buxhetit
Udhzimet e t hartimit dhe zbatimit t buxhetit te Ministris s Financave
(MOF)
Projektbuxhetet afatmesme
Udhzime t prbashkta t MOF dhe ministrive t linjs (p.sh.: n rastin e
subvencioneve shtetrore).
Auditimi i buxhetit kryhet n drejtim t zbatimit t kritereve dhe procedurave t
A. Hartimit.
B. Zbatimit
C. Raportimit t tij.
A. Auditimi i procedurave t hartimit t buxhetit.
Auditimi prqendrohet n aspekte te tilla si :
-Si jan zbatuar afatet dhe kriteret e prcaktuara n udhzimin e prgatitjes s buxhetit
me synim hartimin e Projekt Buxhetit Afatmesm t njsis s qeverisjes.
-N rastin e auditimit t Ministrive kryhet auditimi i rregullueshmris s dokumentit
q ka t bj me Planin e Integruar t Ministris prkatse si dhe
-Rregullshmria e dokumenteve prkatse t gjeneruara nga ky proces si planet e
shpenzimeve dhe te investimeve t programeve. (PSh IP ) q bn vlersimin e kostos se
rezultateve te arritura te programeve duke identifikuar si do te alokohen burimet pr

179

vepimtarit dhe zrat e shpenzimeve brenda programit. nj drejtim i rndsishem sht
auditimi i planifikimit t investimeve publike (t brendshme apo t huaja) .
-N drejtim t planifikimit t investimeve audituesi duhet t kryej testime me qllim
q t sigurohet q projektet e investimeve publike q zbatohen me fondet buxhetore a jane n
prputhje me strategjin sektoriale dhe t jen t prfshira n krkesn pr shpenzime n
kuader te PBA-se.
-Gjithashtu auditohet nse jan respektuar limitet e tavanet e prcaktuara nga Ministria
e Financave apo institucioni qendror nga i cili varen gjate paraqitjes s projekt buxheteve .
-Shtesat mbi limitet si jane relatuar dhe si jane argumentuar bazuar n politikat e reja.
-Auditohet rregullshmeria e paraqitjes se buxhetit sipas formateve anekseve te
miratuara nga MOF.
-Si jan zbatuar procedurat pr hartimin e projektbuxhetit vjetor.
-Prputhja e programeve t planifikuara me prioritetet. Impaktet e pogrameve e t
tjera.
B. Auditimi i zbatimit te buxhetit.
Auditimi prqendrohet n kto drejtime:
-Zbatimi i procedurave te detajimit te fondeve dhe miratimi i tyre nga Ministria e
Financave.
2. pr institucionet e varsis n rastin e Ministrive t linjs dhe t ndar sipas periudhave si
dhe detajimi mujor pr efekt t ndjekjes s buxhetit n funksion t menaxhimit t
likujditeteve.
-Auditohet saktesia e strukturave n t cilat bhet detajimi.
-Detajimi i investimeve kryhet n nivel objekti dhe nuk duhet t kaloj shumn e
prcaktuar n nivel programi. Ky detajim drgohet pr Miratim n Ministrin e Financave.
-Auditohet ligjishmria e kryerjes s shpenzimeve buxhetore sipas klasifikimit
ekonomik shpenzime personeli, operative investime transferta te ndryshme etj.
-N detajimin e fondeve t investimeve duhet t auditohet n keto aspekte:
1. Nse jane prfshir n listn e projekteve objektet e investimeve t paraqitura n kuvend
gjate shqyrtimit te projektbuxhetit (N rastin e auditimit te Ministrive dhe institucioneve
qendrore)
2. Investimet n proces t financuara por t pa perfunduara nga viti i kaluar
3. Bashke financuimet e buxhetit te shtetit n projektet me financime t huaja
3. A jan detajuar investimet sipas projekteve sektoriale n PBA-n e atij viti.
- A sht respektuar kriteri sipas t cilit ndalohet prdorimi i formes se ngurtesimit n llogari
te klientit pr t gjitha kontratat (ndrtimet apo shrbimet)
- Po kshtu a sht respektuar kriteri i dhenjes s fondeve paradhnje deri n 10 % t vlers
por jo m shum se kufiri i garancis s kontrats.
-Auditohet gjithashtu rregullshmria e detajimit t investimeve me financim t huaj n
prputhje me treguesit e miratuar me ligj.
N auditimin e rregullshmrise s kryerjes s transferimeve t fondeve. Auditohen:
- Zbatimi i kritereve t vendosura nga MOF.
- Argumentimi i transferimeve nga institucionet vartese.
- Tek investimet auditohen argumentimet pr transferimin nga nj objekt n tjetrin.
- Pse kryhet transferimi? Mund t jet planifikim me rezerva.
- Transferimet e fondeve nga nj program n tjetrin brenda s njjts
Ministri/Institucion apo midis programeve te Ministrive /institucioneve t ndryshme bhen me
miratim t KM-ve deri n 10 % t totalit t shpenzimeve t tabelave t ligjit .
- Transferimet midis Titujve Kapitujve dhe Artikujve a jan miratuar sipas kritereve te
prcaktuara n udhzim.
- Si jan plotsuar fishe projektet e investimeve.

180

-A prputhet detajimi i investimeve n nivel projekti me prioritetet dhe strategjit
sektoriale?
- A ka projektzbatimi pr do objekt t investuar?
- A sht detajuar ai pr vlern e plot te objektit apo pr vler pjesore. Zbatimi i kritereve
te Ministrise se Financave n ket drejtim.
- A ka objekte te planifikuara n mnyre te tille q alokimi i fondeve kryhet n disa vite
buxhetore nderkohe q mund te perfaqesoj nj objekt q kryhet brenda vitit buxhetor.
- Kryerja e investimeve n vlera t preventivuara q i kaprcejn nevojat eventuale q
mund t ket komuniteti pr ato objekte si shkolla spitale ambulanca etj.
- A jan shqyrtuar dhe verifikuar krkesat pr akordim fondesh si jan przgjdhur
projektet?
- Verifikimi i dokumentacionit teknik shoqrues t investimit (projekteve, preventivave,
skicave, studimeve t toks etj.).
- Krahasimi i investimeve pr financim me leverdishmrin dhe nevojat reale t subjektit,
vlersimi n krahasim me objektet e tjera konkurruese.
- Verifikimi i plotsise se dokumentacionit fillestar te akordimit te objektit te investimit
(plan studimi, skica, ide, leje sheshi, leje ndrtimi, dokumentacion shpronsimi, prishje
objektesh, leje shfrytezimi etj.).
Pr auditimin e pagess s vendimeve gjyqsore
Auditohet zbatimi i kriterit:
1. Miratimi i ekzekutimit t vendimit gjyqesor (likujdimi) nga Titullari Ministris/
institucionit nga varet .
2. Institucionet duhet analizojn vendimet q sjellin dm efektiv pr buxhetin e shtetit dhe
krkojn nxjerrjen e prgjegjsis.

C. Auditimi i raportimit t buxhetit.
Auditimi prqendrohet n aspektet e mposhtme :
- Zbatimi i kritereve dhe procedurave pr mbylljen e buxhetit te vitit te kaluar.
- Saktsia dhe zbatimi i afateve kohore te kryerjes se rakordimeve te planit me ndryshime dhe
atij perfundimtar.
- Kryerja e rakordimeve pr situacionet faktike te te ardhurave dhe shpenzimeve me Degen e
thesarit n rreth, midis institucioneve vartese dhe ministrive te linjes dhe kjo e fundit me
MOF.
- Zbatimi i kritereve ligjore pr hartimin e raporteve pr realizimin e treguesve te monitorimit
te Ministrive prkatese dhe analizave buxhetore faktoriale nga institucionet e vartesise.

8.3 AUDITIMI I PRPUTHSHMRIS N SISTEMIN E PROKURIMEVE

HYRJE: Auditimi i sistemit t prokurimeve n nj entitet sektorit publik sht nj nga
fushat m t rndsishme nga pikapamja e materialiteit por edhe e konsideruar si nj fushe me
risk.

Kuadri rregullator ligjor.
1. Ligji 9643 date 20.11.2006 i ndryshuar me ligjin 9800 date 10.09.2007
2. Rregullat pr Prokurimin Publik (Vendime t Kshillit t Ministrave), udhzimet e
Agjensis s prokurimit publik.
4. (Dokumentat Standarte)

181

5. Manual prdorimi pr Audituesin e Autoritetit Kontraktor i cili prcakton hapat q
duhet t ndjek audituesi gjat auditimit t zbatimit t procedurave t prokurimit kur ky kryhet
n formn elektronike.

Auditimi ushtrohet n kto drejtime:
Argumentimi dhe prllogaritja e fondit limit sipas nevojave konkrete pr pun, mallra
dhe shrbime.
Paraqitja n Agjensin e Prokurimit Publik e statistikave pr planifikimin dhe
realizimin e prokurimeve.
Analizimi dhe vlersimi i zbatimit t proedurave t prokurimit nga momenti i
nxjerrjes s urdhrit t prokurimit deri n lidhjen e kontrats.
Kontrolli i lidhjes dhe zbatimit t kontrats deri n marrjen n dorzim t mallrave,
shrbimeve e ndrtimeve.
Gjat procesit t auditimit t blerjeve audituesi duhet t dokumentoj funksionimin e ktij
sistemi edhe duke prdorur diagramn e cila ndihmon audituesit pr dokumentimin dhe
regjistrimin e secils faz q ndodh gjate procesit t prokurimeve .
M posht paraqitet nj shembull i nj diagrami blerjesh.
Prokurimi Shnimet Mbshtetse
Formulari q krkon blerjen e nj dikaje
(pr shembull nj kompjuter t ri).
Plotsohet formulari fillestar i krkess
pr blerje. Kjo firmoset nga npunsi q
ndjek zbatimin e buxhetit, i cili
konfirmon se lekt jan gjendje.

Merren tre oferta. Rregulloret prputhen me tre ofertat q
vijn nga lista e furnizuesve t
przgjedhur.

Rishikimi i tre ofertave dhe selektimi i
asaj me mim m t ult.
Ofertat hapen s bashku, n prani t tre
personave dhe przgjidhet oferta me
mim m t ult. N formular
regjistrohen detajet e t gjitha
prokurimeve dhe firmoset nga t
pranishmit.

Plotsimi i krkess zyrtare pr livrimin e
porosis.
Plotsohet krkesa zyrtare dhe m pas
ajo firmoset nga npunsi q ndjek
zbatimin e buxhetit.

Hapat pr auditimin e procedurave t prokurimit n mnyre elektronike:
I. pr fillimin e procedurave te auditimit n form elektronike drejtuesi i njsis s
auditimit duhet t prcaktoj audituesit t cilt autorizohen t kryejn auditimin e
prokurimeve.
II. pr t pasur akses audituesi duhet t jet i loguar n sistem me emrin e tij t prdoruesit
pr t ciln me shkres te veant duhet ti drejtohen administratorit te autoritetit kontraktor
pr t marre fjalkalimin me synim q t hyj n vendin e puns Investigim e me pas

182

aksesohet pr kryerjen e auditimit. Marrja e fjalkalimit kryhet me shkres n t ciln
theksohet logimi n sistem i audituesit bazuar n programin e auditimit si dhe periudha gjat
t cilit ai t ket akses logimi n sistemin e njsis q auditohet.
Audituesi ka akses pr t audituar zbatimin e ligjishmris n kto drejtime:
Dosja e tenderit: Audituesi merr t dhnat n lidhje me informacionin e
plotsuar nga zyrtari i autorizuar i njsis s prokurimit si tipi i kontrates,
procedurs, prshkrimi i shkurter etj.
Zyrtart e prokurimit: T dhnat pr antart e njsis t prokurimit
dhe t komisionit t hapjes dhe vlersimit t ofertave, si dhe numrin
minimal pr hapjen e procedurs
Kriteret e pjesmarrjes: t dhna n lidhje me kriteret e vendosura nga
njsia e prokurimit: Kriteret e prgjithshme t kualifikimit, kapacitetet
ekonomike financiare etj
Kriteret e vlersimit: Audituesi njihet me kriterin e vlersimit t
procedurs t zgjedhur n sistem nga zyrtari i autorizuar i njsis s
prokurimit.
Dokumentet e tenderit: audituesi gjen t gjitha dokumentat e
bashklidhur bashk me modifikimet nqs jan br pr procedurn e
prokurimit.
Informacioni administrative: gjenden t dhnat pr datat e publikimit
t tenderit n buletinin e Agjencis s Prokurimit Publik dhe datat e
zhvillimit tprocedures.
Njoftimi i kontrates: formularin i shkurtuar t kontrats bashklidhur si
dhe datn e publikimit
Njoftimi i operatorve ekonomik n rastin e procedurave Krkes pr
Propozim do shfaqet edhe faza e Njoftimit t Operatorve Ekonomik,
n t ciln po t klikoni dy her do shfaqen emrat e operatorve t njoftuar
pr shpalljen e publikuar.
Dorzimi i ofertave shfaqen emrat e operatorve ekonomike pjesmarres
n ket procedure si dhe prkrah tyre do jet informacioni pr krijimin,
dorzimin dhe numrin e oferts. pr do ofert t operatorve ekonomike
gjenden t gjitha dokumentat e ofruara nga operatori ekonomik. Prkrah
do dokumenti te bashkelidhur jepen t dhenat pr datn si dhe i jepet
mundsia audituesit t hap dokumentat por edhe ti ruaj n kompjuterin
e tij pr shqyrtim t hollsishme.
Vlersimi i ofertave: Audituesi gjen t dhna pr emrat e antarve t
komisionit t hapjes dhe vlersimi t procedurs dhe prkrah tyre tregohet
data dhe ora e hapjes s procedurs n sistem nga secili antar. Po kshtu
pr secilin operator ekonomik pjesmarrs n procedur dhe prkrah tyre
sht e shnuar numri i oferts s tyre.
Audituesi przgjedh operatorin ekonomik pr t cilin do bhet investigimi
dhe tek butoni Dokumente Faktesh gjen t dhna pr vlersimin e
kritereve t pjesmarrjes, br nga secili antar i KVO - s pr kt
operator ekonomik.
Njoftim Fituesi audituesi gjen t dhna do iu gjenerohet nga sistemi
raporti i kualifikimit n t cilin shfaqen t gjith operatoret pjesmarrs n
procedur bashk me oferten e tyre si dhe subjekti fitues
Vlersimi perfundimtar .


183

Auditohet i gjith zhvillimi dhe dokumentimi i procesit dhe konkretisht:
Urdhri i prokurimit- prmban objektin e prokurimit, fondin, llojin e procedurs.
Procesverbali i mbajtur para fillimit shqyrtimit dhe vlersimit t ofertave
Procesverbali i zhvillimit t tenderit
Raporti prmbledhs prfundimtar i zbatimit t procedurs
Njoftimi i fituesit.
Praktikat e ankimimit nse ka pr specifikimet teknike, vlersimin e ofertave deri n
shpalljen e fituesit, si jan shqyrtuar kto ankesa, bazueshmria ligjore e shqyrtimit
etj.
Auditohet rregullshmria e dhe zbatimi i kritereve n dokumentacionin e prokurimit
dhe konkretisht:
1. Formulari i Njoftimit te Kontrats
2. Formulari i ftess pr ofert (T kufizuar ose me Negocim)
3. Udhzimet pr kandidatt
4. Formulari i oferts, Sigurimi i oferts
5. Kriteret e prgjithshme t kualifikimit
6. Formulari i sigurimit t oferts
7. Formulari i sigurimit t kontrats
8. Formulari i skualifikimit t ofertuesve
9. Formulari i botimit t njoftimit t fituesit
10. Formulari i ankess
11. Kushtet e prgjithshme dhe t veanta t kontrats
12. Formular pr informacione specifike n vartsi t natyrs s prokurimit
-Ngritja e njsis s prokurimit n strukturen e entitetit.
-Prgatitja e dokumentacionit t prokurimit (krkesat kualifikuese specifike etj)
-Auditohen nse jan respektuar krkesat ligjore pr argumentimin e fondit limit.
Sipas llojit t prokurimit auditohen krkesat e veanta si:
Pr mallrat: Specifikimet teknike, grafiku i livrimit, kriteret e vlersimit.
Pr punt: Projektet e zbatimit dhe specifikimet teknike, vllimet e puns dhe radha e
punimeve, afati i perfundimit te punimeve, kriteret e vlersimit.
Pr projektimet: Detyra e projektimit dhe specifikimet teknike, afatet dhe kriteret e
vlersimit.
Specifikimet teknike a pasqyrojne n mnyre t veant llojin e mallit apo t shrbimit q
krkohet t prokurohet dhe krahasimi ktyre me ofertat e paraqitura.

184

- Respektimi i krkesave t veanta pr forma t ndryshme t prdorura pr prokurim
(Verifikohet zbatimi i dispozitave ligjore dhe nnligjore dhe sidomos zbatimin e ndryshimeve
n kto dispozita pasi nj her n dy vjet qeveria ndryshon kufijt monetar)
4- Zhvillimi i procedurs s prokurimit lloji i procedurs q do t zbatohet. Ligji ka prcaktuar
kto procedura prokurimi.
1) procedur e hapur. Auditohen hapat n ket lloj prokurimi q jan:
Procedura e preferuar pr prokurimet
AK boton njoftimin mbi objektin dhe prshkrim t rregullave proceduriale
Ofertuesit dorzojn ofertn ekonomike, teknike dhe provn pr
prmbushje t kritereve przgjedhse t prcaktuara n ftesn pr ofert
M pas vazhdohen procedurat e przgjedhjes s ofertave dhe shpalljen e
fituesit
2) procedur e kufizuar
Malli, shrbimi apo puna ka karakter te veant, dhe t ndrlikuar dhe operatort
ekonomike kan kapacitetin e duhur teknik profesional dhe ekonomik. Auditohet
argumentimi i karakterit t veant natyrs s puns s kryer.
sht ekonomikisht e leverdisshme pr AK q n fillim te shqyrtoj kapacitetin teknik
ekonomik dhe m pas fton ata q kan kualifikimet minimale specifike. N dy faza:
1. Przgjedhja e kandidatve t kualifikuar
2. Paraqitja e ofertave nga kandidatet e przgjedhur
N thelb sht paraseleksionim
3) N rastin e procedurave me negocim me ose pa shpallje paraprake t
njoftimit auditohet nse jan respektuar kriteret dhe n rastet kur sht
prdorur kjo form prokurimi argumentimi prkats. Me shpallje paraprake
t njoftimit:

= Kur nga procedura e prokurimit t hapur apo t kufizuar (dy t njpasnjshme)
ofertat jan t pavlefshme ose nuk prmbushin krkesat
= Prdoret pr kontratat e sherbimit, si sherbime intelektuale, pun krkimore,
eksperimentimi etj raste. n kt rast AK negocion pr t przgjedhur ofertn m
t mir.
Pa shpallje paraprake t njoftimit
Prdoret n rrethana t veanta si:
Kur nga dy procedura te njpasnjshme t hapura apo t kufizuara nuk
dorzohet asnj ofert

185

Pr nevoja urgjente apo fatkeqsi natyrore,
pra shkaqe jashtkontrollit t AK.
Pr t drejtat e autorit dhe ekskluzive kontrata mund t lidhet vetm me nj
operator ekonomik
Kontratat e ndrtimeve 20 % shtesa e kontrats fillestare e t tjera raste t
parashikuara nga ligji
Pr rastet kur ofertat jan t pavlefshme ose nuk prmbushin krkesat apo nuk
dorzohet asnj ofert ather audituesi duhet t kontrolloj dosjet prkatse t
prokurimit dhe t identifikoj shkakun dhe arsyen prse jan t pavlefshme etj dhe t
prcaktoj nse kjo vjen pr shkak t autoritetit kontraktor.
N prokurimet me formn krkes pr propozime auditimi kryhet n kto drejtime:
A jan prcaktuar kufijt monetare (Vlera sht nn kufirin e ult monetar por mbi
400 mij leke)
AK krkon propozime (minimumi 5)
Kriter vlersimi mimi dhe cilesia)
Pranohen dhe oferta t panjoftuara nga AK
Nuk duhet t prdoret pr t shmangur procedurat konkuruese t prokurimit
Auditohet zbatimi i procedurave n zhvillimin e prokurimit.
- Deklarata nga antart e komisionit t vlersimit t ofertave lidhur me konfliktin e interesave
- Paraqitja e numrit te mjaftueshm t ofertave
- Shqyrtimi i dokumentave t kualifikimit t paraqitura nga kandidatet (krahasimi i
specifikimeve teknike)
- Vlersimi i ofertave nga komisioni (dokumentacioni).
- Vendimi i komisionit pr propozimin e fituesit dhe klasifikimi i shkallzuar i ofertave.
- Proces-verbali i komisionit dhe nnshkrimi i tij
- Njoftimi i titullarit mbi zhvillimin e procedurs s tenderit dhe klasifikimi i pjesmarrsve
- Respektimi i autoritetit pr shqyrtimin paraprak te raportit permbledhs dhe shpalljen e
fituesit.
- Miratimi i shpalljes s fituesit sipas krkesave dhe afateve te prcaktuara ligjore.
- Respektimi i afateve t ankesave dhe lidhja e kontrats.
- Verifikimi i depozitimit t prqindjes s sigurimit
- Lidhja e kontrats, detyrimet e palve, afatet, penalitetet dhe parashikimi i kushteve te
prgjithshme e veanta.
- Zbatimi i krkesave ligjore pr lidhjen e kontratave shtes, justifikimi i nevojs s shtess
respektimi i vlefts dhe afatit pr lidhjen e saj
- Zbatimi i kontrats sht nj nga drejtimet kryesore t auditimit. Auditohet nse
kontrata sht lidhur sipas dokumenteve standarde tip. Auditohet n veanti zbatimi i neneve
prkatese n rastin e:
- aplikimit te sanksioneve,
- vlera e kontrats a prputhet me vlern fituese,
- afati i levrimit t mallit apo kryerjes s punve etj.

186

M pas kryhet verifikimi fizik i prmbushjes s detyrimit kontraktual pr ndrtimin kryhet
inspektim fizik i objektit t ndrtuar duke kontrolluar situacionimin z pr z t punimeve me
ato t kryera n vepr referuar projektit te zbatimit.

Bazuar n dosjen teknike t zbatimit t kontrats auditohet puna e kryer nga
kolaudatori aktit t kolaudimit dhe konfirmimet e supervizorve kundrejt kuadrit rregullator t
fushs.
N fund auditohen edhe likujdimi i vlerave nse sht n prputhje me kushtet e
kontraktuara.

- AUDITIMI I BLERJEVE ME VLER T VOGEL
Drejtimet e auditimit:
1. Si jan prcaktuar kufijt monetar pr kt procedur q duhet t llogariten pr grup
mallrash apo shrbimesh t ngjashme, t cilat zakonisht prokurohen njhersh dhe q,
n asnj rast, nuk duhet t ndahen pr prdorimin e ksaj procedure.
2. Si jan planifikuar n fillim t vitit natyra, sasit dhe llojet e kontratave, q do t
prokurohen me kt mnyr.
3. A sht ngritur nga titullari i autoritetit kontraktor ose personi i autorizuar nj
komision i veant, i prbr prej 3 antarsh, nga t cilt njri sht kryetar.
5. Auditimi i blerjeve me vler te vogel n rastet e emergjencave apo te
paparashikueshme. Auditohet plotsimi i kritereve t mposhtme t prcaktuar n
VKM dhe konkretisht:.
Kjo procedur, mund t prfshij t gjitha shrbimet me vler t ult dhe t
paparashikueshme, si pr shembull: riparime t tilla, si ndryshimi i bravs, riparimi i
pajisjeve t ndryshme, i fotokopjeve, kompjuterave, dhe riparimi i defekteve t vogla
t automjeteve gjat udhtimit, si dhe shrbime t tjera t s njjts natyr . N t tilla
raste emergjence dhe ku prania e komisionit sht e pamundur, shrbimet mund t
kryhen edhe nga persona, q nuk jan antar t komisionit.
Gjat procesit t auditimit kontrollohen me kujdes formulart e miratuar standard n
prputhje me kuadrin rregullator.
TEMA 9 - AUDITIMI I FINANCIAR

TEMA 9: AUDITIMI I FINANCIAR

shtjet e tems:

1. Auditimi i sistemit t kontabilitetit
2. Auditimi i aktivit dhe pasivit te bilancit
3. Auditimi i pasqyrave financiare.

1.Auditimi i sistemit t kontabilitetit

Politikat n lidhje me funksionin e kontabilitetit publik synojn n prmirsimin e
shpenzimeve publike t menaxhimit t pasurive dhe n rritjen e transparences fiskale. Kjo
arrihet nprmjet kontrollit paraprak (ex ante) t procedurave t kontabilitetit publik dhe
procedurave raportuese. Politikat kryesore bazohen n zbatimin e Standarteve t Kontabilitetit
dhe Formateve t Raportimit pr ekzekutimin e buxhetit, pr tu prdorur nga organizatat
publike (njesit shpenzuese) dhe strukturat e Thesarit. Prshpejtimi i puns pr adoptimin
formal te formatit GFSM 2001 pr kontabilitetin, perfshir dhe nxjerrjen e te dhenave q dalin
me frekuence te lart (flukset mujore n cash dhe t dhna tremujore pr operacionet e
qeverise), si dhe pr te dhnat tremujore t borxhit publik jo financiar. N kuadrin e zhvillimit
dhe zbatimit te infrastruktures s IT-s, bazuar n programin Oracle ndrtohet dhe
dokumentohet nj sistem kombetar llogarish pr t gjith nnsektort e qeveris, bazuar n
klasifikimet e GFSM 2001.

Raportet mbi Zbatimin e Standarteve dhe Kodeve: Prfaqsojn nj sistem ndrkombtar i
monitorimit t financave publike, ku ka aderuar Shqipria. n lidhje me kt, Ministria e
Financave sht prgjegjse pr mbledhjen dhe shprndarjen e t dhnave pr operacionet e
Qeveris Qendrore si dhe pr borxhin e jashtm, t dyja kto jan fusha t rndsishme pr
matjen dhe monitorimin e strategjis s Financave Publike. Vlersimi pr cilsin e t
dhenave bazohet n gjasht dimensione:
1. Kriteret e cilsis;
2. Sigurimi i integritetit;
3. Forca dhe saktsia e metodologjis;
4. Korrektsia dhe besueshmeria;
5. Dobishmria dhe aksesueshmria;
6. Periodiciteti, korrektsia dhe mbulimi i t dhnave. n lidhje me dimensionin e fundit,
Shqipria i tejkalojn rekomandimet e Sistemit t Shprndarjes s t dhnave (GDDS).
Angazhimet pr integrimin Europian, Standardet dhe Proceset e monitorimit
Marrveshja e Stabilizim Asocimit prmban angazhime konkrete n lidhje me sektorin e
Financave Publike, prfshir dhe administratat tatimore dhe doganore. Angazhimet prbjn
nj standard n nivel rajonal (Bashkimi Europian), kundrejt t cilit Qeveria e Shqipris dhe
Komisioni Europian matin dhe monitorojn progresin e Shqipris, sipas afateve kohore t
vendosura n Planin e Zbatimit t MSA-s. Plani Kombtar i Zbatimit t Marrveshjes s
Stabilizim Asocimit nuk prmban indikator specifik pr progresin e br n lidhje me
angazhimet por vetm angazhime dhe afate kohore t lidhura me to.
Aktivitete t tjera matje, monitorimi dhe vlersimi

Prve proceseve formale ndrkombtare t vendosjes s standardeve dhe t monitorimit t
prshkruara m lart, ka dhe nj sr vlersimesh, periodike dhe jo, t organizmave financiare
ndrkombetare dhe donatorve, q ndihmojn qeverin pr matjen dhe monitorimin e fushave
specifike t financave publike. n kuadr t Korporats pr Sfiden e Mijvjecarit (MCC),

188

programi pr Prmirsimin e Kritereve pr Prfitimin nga Llogaria e Sfids s mijvjecarit, t
rndsishem jan indikatort e vendosur pr reformimin e administrates tatimore drejt
eliminimit t korrupsionit. Impakti i ktij programi do t matet nprmjet indeksit MCC pr
politikn e taksave dhe indikatorit t tak notuse tax buoyancy. Rndsi t veant n kt
grup ka rishikimi institucional i Shpenzimeve Publike t Banks Botrore (PEIR),
marrveshjet midis Qeveris dhe organizmave ndrkombtare lidhur me fonde.
Memorandumi i politikave ekonomiko-financiare, memorandumet teknike t mirkuptimit,
marrveshjet e kredis me Bankn Botrore etj. Gjithashtu t rndsishme jan edhe planet e
veprimit t miratuara nga Qeveria n lidhje me Menaxhimin e Investimeve, Menaxhimin e
Borxhit dhe Parashikimet Makro dhe Fiskale. Kto prbjn standarde kundrejt te cilave
mund te matet progresi.

Prmirsimet e sistemit t kontabilitetit dhe programet kryesore.

Ministria e Financave me asistencen e Banks Botrore (BB) dhe Bashkimit Europian (BE) n
bashkpunim me t gjith palt e tjera t interesuara n treg, Kshillin Kombtar t
Kontabilitetit (KKK) dhe organizmat profesionale; Instituti i Ekspertve Kontabl t
Autorizuar (IEKA), Instituti i Kontabilistve t Miratuar (IKM), Shoqata Kontabilstve dhe
Financierve t Shqipris (SHKFSH), ka realizuar reformimin e kuadrit ligjor n kontabilitet
si nj nga garancit e domosdoshme q siguron zhvillimin dhe implementimin e sistemit t
Kontabilitetit. Prmirsimet n kt fush konsistojn n:
- Hartimin e Klasifikimit te Ri Ekonomik q unifikoi pr her t par kodifikimin n
buxhet-thesar-kontabilitet
- Hartimin e Standardeve Kombtare t Kontabilitetit (SKK) 14 t tilla t hartuara n
bashkpunim me BB dhe Kompanin Price Water House&Coopers (PWH&C)
- Prkthimi i standardeve ndrkombtare t kontabilitetit - IAS & IFRS-ve, n bashkpunim
me Kompanin Angleze IMCL, n kuadrin e nj projekti me PUND, nnkomponent i
qeverisjes elektronike (e-government) dhe trajnimi i trajnerve pr kt fush - Dhjetor
2007;
- Prkthimin e Standardet Ndrkombetare t Kontabilitetit n Sektorin Publik (IPSAS), n
bashkpunim me Kompanin Angleze IMCL, n kuadrin e nj projekti me PUND,
nnkomponent i qeverisjes elektronike (e-government) dhe trajnimi i trajnerve pr kt
fush Maj 2008;

Programet kryesore:

1.Prmirsimi i sistemit te Buxhetit dhe t shpenzimeve publike
Institucionalizimi i Programit Buxhetor Afatmesem(PBA). Respektimi i standarteve baz t
procedurave te PBA-s nga t gjitha ministrit e linjs. Zbatimi i procesit nprmjet
udhezimeve, drejtimit, mbshttjes dhe trajnimit, pr t rritur kapacitetet pr planifikimin,
buxhetimin, kostimin, dhe kontabilitetin n Ministri dhe n t gjitha ministrite e linjes.
Prmirsimi i rregullores pr transfertat. Hartimi i procedurave te qarta dhe transparente pr
transfertat dhe rishikimin e buxhetit vjetor, pr te pajisur prdoruesit e buxhetit me
fleksibilitetin e prshtatshem, por duke ruajtur integritetin e procesit te buxhetit.
Zbatimi i prokurimit shumvjear me vler t plot, sidomos pr projektet e investimeve
kapitale.

2. Automatizimi dhe prafrimi i standarteve t Sistemit doganor me ato t BE-s.
Rritja e cilsis s shrbimit dhe shpejtsis s procedurave doganore neprmjet;
Rritjes s komjuterizimit te procedurave doganore, vertikalisht dhe horizontalisht;
shtrirja e sistemit t ASYCUDA n t gjitha pikat doganore;

189

Zbatimi i analizs s riskut n t gjitha degt me fluks t lart dhe t mesm mallrash;
prmirsimi i prdorimit t modulit t riskut t sistemit ASYCUDA.
Marrja e masave pr zbatimin e iniciativs e-Doganat (Dogana Elektronike), q do t
realizoj: thjeshtimin e paraqitjes s deklaratave doganore; kompjuterizimin e procedurave
doganore; sigurimin m t leht t informacionit; ofrimin e shrbimeve doganore t bazuara
n metodn dritare e vetme; prhapjen e gjer t informacionit mbi doganat n publik.
Politikat n kt fush kan pr qllim prmirsime organizative, zhvillimin e burimeve
njerzore dhe investimet n teknologji. Modernizimi i menaxhimit te Dogans Shqiptare, duke
patur n konsiderat praktikat m t mira ndrkombtare, duke prmirsuar sistemet e
kontrollit t brendshm dhe duke vendosur metoda t prditsuara t menaxhimit t cilsis.
Krijimi dhe zbatimi i koncepteve t centralizimit dhe decentralizimit pr shprndarjen e
funksioneve dhe detyrave te kontrollit midis zyrave doganore.

3. Automatizimi i Sistemit te Thesarit: Pr t arritur kt objektiv, n MF ka filluar t
realizohet nj projekt q financohet nga BB n kuadrin e Menaxhimit te Shpenzimeve
Publike, pr Automatizimin e Sistemit te Thesarit n vendin tone. Nepermjet ketij projekti
realizohet:
Manuali kontabl pr Sistemin e Thesarit n vendin ton;
Kompjuterizimi dhe automatizimi e informacionit kontabl t sistemit.
Hartim rregullimesh ligjore dhe procedurash t administrimit t borxhit t brndshem
dhe t jashtm
Kontrolli i zbatimit t buxhetit t shtetit n t dy nivelet (qendror dhe vendor)
Unifikimi llogarive kontabl me strukturen (kodifikimin) e klasifikimit ekonomik t
Buxhetit,
Dizenjimi dhe zbatimi i sistemit t kompjuterizuar t Menaxhimit te Thesarit. Zbatimi do te
shtrihet n te gjithe Shqiperin dhe do te perfshije sistemin e tatimeve dhe doganave, si edhe
institucionet e tjera buxhetore. Formulimi dhe shperndarja e manualit pr sistemin e
kompjuterizuar te thesarit, n bashkepunim me PNUD dhe projektin ORACLE. Lvizja e
fokusit drejt menaxhimit dhe kontrollit t marrveshjeve si edhe drejt cash-it dhe pagesave.
Zhvillimi i praktiks s parashikimit t cash-it
Disa nga politikat q prekin n veanti dy fushat e menaxhimit t thesarit:
1. ekzekutimi i buxhetit t shtetit dhe
2. menaxhimi i aseteve finanaciare t zotruara nga qeveria.

4. Automatizimi i Sistemit Fiskal n kuadrin e programit t qeveris amerikane
implementuar nga USAID, i cili mbshtt automatizimin dhe modernizimin e sistemit fiskal
n vendin ton.
N finalizim t ktyre dy programeve t automatizimeve shkputen prfundimisht
marrdhniet e drejtprdrejta midis subjekteve private dhe punonjsit fiskal apo atij t
sistemit t thesarit, duke kontribuar n uljen e korrupsionit dhe elmenenteve te tjer negative.
Nprmjet prmirsimeve ligjore dhe informatizimit t kontabilitetit realizohen:
1. Hartimi i kuadrit ligjor dhe rregullimeve pr kontabilitetit n sektorin publik.
2. Gjenerimi i nj informacioni t sakt dhe efektiv, lidhur me llogarit e sektorit publik
dhe aplikimi i metodave te prshtatshme pr analizen financiare te tij.
3. Kalimi i informacionit financiar pr miratim n Parlament dhe njohja me te e publikut
n rruge transparente duke prdorur komunikimin tradicional dhe modern te medias.

N referenc t ktyre programeve implementimi i standarteve t kontabilitetit, nn
qeverisjen elektronike (e-gevernment) kalon midis sistemeve me:
- bazes cash (arketim& pagesa)

190

- bazes cash te modifikuar
- bazes accruar (kanstatuese ose e angazhimeve) te modifikuar
- bazes accruar (kontabiliteti konstatues)

Kontabiliteti sht me liberal, n drejtim te;
a. Organizimit te kontabilitetit;
b. Kontabilitetit analitik (kostos dhe drejtimit);
c. Zgjedhjes se metodave kontabl psh (LIFO, FIFO, Mesatare, etj, metodat e
amortizimit apo politikave kontabl);
d. Raportimi te informacionit n kohe (brenda vitit) analizes;
e. Riklasifikimi i informacionit kontabl pr qllime fiskale;
f. Pergatitja e llogarive te konsoliduara;
g. Sherbim kontabl me profesionist te diplomuar dhe/ose te licensuar
h. Auditim me profesionist te pavarur te licensuar dhe sherbime te dhenie se sigurise dhe
sherbimet te tjera keshillimi.

Referuar vecorive t kontabilitetit publik, auditimi pr sistemin e kontabilitetit duhet t
prqndrohet n:

Zbatimin e planit kontabl publik dhe standardeve q implementohen n sektorin Publik, q
lidhen me:
o Detyrimin pr zbatimin e kontabilitetit publik q aktualisht mbulon te gjitha
institucionet buxhetore (njesit shpenzuese) te do niveli q mbajne e prdorin fonde
buxhetore, apo pjeserisht te vetat dhe pjeserisht fonde buxhetore. Zbatimi i ketij moduli
rekomandohet pr tu prdoruar edhe nga organizma apo shoqata te tjer jo fitimprurse.
o Vendosjen e zbatimit t SNKSP (IPSAS), sipas fazave t miratuar nga Ministria e
Financave, e cila realizon shtrirjen e veprimit dhe konsolidimin e PF t gjith sektorit
publik shteteror (Institucione bushetore, Institucione publike pjeserisht buxhetore,
ndermarrje shteterore, shoqeri tregetare me kapital te plot apo te pjeseshem shteteror, e te
tjera).
o Detyrimin pr zbatimin e nj strukture t miratuar pr klasifikimin ekonomik dhe
buxhetor. Struktura buxhetore =strukturen e llogarive pr te ardhurat dhe shpenzimet.
Nomenklature llogarie e miratuar nga Ministria e Financave.

Vecori n Sektorin Publik Buxhetor perben fakti q nuk ekziston koncepti i Kapitalit,
por ai i fondeve. Koncepti i kapitalit sht dhe vepron n shoqerite tregtare q jane apo
synojne te jene ftitimprurese. Kapitali n keto shoqeri i sherben ushtrimit te aktivitetit dhe
relalizimit n vazhdim te qllimeve te tyre fitimprurese.Ne shoqerite tregetare niveli n
arritjen e kapitalit dhe fitimi i periudhave prkatese (por dhe ai i akumuluar) sherben si mates
pr suksesin apo deshtimin, pr arritshmerin ose mosarritshmerin e nj veprimterie
ekonomike dhe sht si baze pr te llogaritur treguesit me te rndsishem te efektivitetit te
biznesit dhe te kapitaleve te investuara n te.
Institucionet publike (sidomos ato teresisht buxhetore) kane fonde te akumuluara (per te cilat
sht investuar me pare), i kane menaxhuar ato pr qllime te veprimtarise se funksionimit.
Ato marrin fonde(fonde buxhetore apo grante te tjera) pr shpenzime korrente e kapitale nga
donatore te ndryshem (primar sht donatori shtet por dhe donatore te tjer) pr shtimin e
pasurise, vetem me synimin pr te funksionuar n prputhje e n linje me funksionimin e
gjithe piramides shtetrore.
Pra, thene shkurt, n institucionet publike buxhetore nuk ka kapital pr te sjelle fitime por ka
fonde pr te funksionuar.Ne institucionet publike (sidomos ato buxhetore) nuk ekziston n

191

prgjithesi koncepti i fitimit, por rezultati i ushtrimit q vjen kryesisht nga te ardhurat e pa
prdorura e q trashegohen n prputhje me dispozitat ligjore.
Veanarisht i decentralizuar me ligj sht ky fenomen n organet e qeverisjes vendore.
Sektorin publik n krahasim me sektorin privat e dallon edhe fakti se kush jan donatort
pr financime. n kt drejtim prmendim se ;
o N sektorin privat financimi (apo donatori q bn kt financim) si rregull sht trsisht
privat dhe qllimi sht q nprmjet ktyre burimeve, shoqria tregtare t sjell fitime pr
t ardhmen. Por mos harrojm q kjo ndikon dhe pr zhvillime t tjera favorizuese t
komunitetit. Financues sht edhe shteti i cili financon n shoqrit tregtare me politika
favorizuese pr qllime kardinale n shrbim t komuniteteve (rasti m i mir jan
subvecionet n sherbim t qytetarve).
- N sektorin e mirfillt publik buxhetor t t gjith piramids shtetrore qllimi i
donacioneve dhe efektiviteti i tyre matet vetm me synimin primar q ato ti shrbejn nj
funksionimi m t mir. n destinacionin m t mir t fondeve shteti bhet manaxhuesi
m i mir i t ardhurave q vijn nga tatimpaguesit.
Misioni i auditimit sht m i gjer se sa vet rishikimi i llogarive. Prve llogarive vjetore ai
krkon t shqyrtoj nj numr t konsiderueshm informacionesh specifike t cilat lidhen me:
- Modifikimet e metodave t paraqitjes dhe vlersimit te llogarive
- Mnyrn e mbajtjes s kontabilitetit, kur ai sht i informatizuar cili sht sistemi i
zgjedhur dhe sa i prshtatet veprimtaris s entitetit
- Zgjidhjen e shtjeve q kan te bjn me konflikt interesash
- Raportin e drejtimit
Dispozitat ligjore baz pr implementimin e sistemit t kontabilitetit, kryesisht n
sektorin publik.

Kontabiliteti, prgatitja dhe paraqitja e PF n sektorin publik, pavarsisht se ende nuk jan
implementuar standardet (ato jane miratuar dhe jan n proces implementimi) deri tani sht
rregulluar me ;
Ligjin Nr. 7661, date 19/01/1993 Pr Kontabilitetin i cili pr sektorin publik funksionoi
deri me hyrjen n fuqi te Ligjit Nr. 9228, date 29/04/2004 Pr Kontabilitetin dhe Pasqyrat
Financiare (PF) ndryshuar me Ligjin nr. 9477 date 09/02/2006 (i cili u jep fuqi ligjore
zbatimit te SKK dhe SNK /SNRF m 01 J anar te vitit 2008.
Vendimin e Kshillit te Ministrave Nr. 248, dat 10.04.1998, ndryshuar me Vendim t
Kshillit t Ministrave Nr. 25, dat 20.01.2001, "Pr Miratimin e Planit Kontabl Publik t
Organeve t Pushtetit Lokal, Institucioneve Shtetrore Qendrore e Vendore si dhe njsive
q varen prej tyre".
Udhzime n vazhdimsi t Ministrit t Financave. M t fundit jan Udhzimi nr.14 dat
28/12/2006 dhe nr.26 date 27/12/ 2007 Pr prgatitjen dhe paraqitjen e PF nga
institucionet buxhetore t t gjitha niveleve.
Ligji i Kontabilitetit, bn rregullime, dhe mbshtet ligjrisht zbatimin e Standarteve
Kombtare e Ndrkombtare te Kontabilitetit n Shoqrit Tregtare pr kontabilitetin n
sektorin publik (jo vetem at buxhetor) jan n proces, me faza, implementimi i Standarteve
Ndrkombtare t Kontabilitetit n Sektorin Publik (SNKSP).
- Udhzime e rregulla t prkohshme pr adoptimin e kontabilitetit e kryesisht t pasqyrave
financiare;
- Plani Kontabl pr Institucionet Buxhetore dhe organet e pushtetit vendor dhe njsit n
varsi te tyre;
- Plani Kontabl i Bankave, miratuar nga KKK n 1998.

Ne kto dispozita ligjore jan vendosur rregulla dhe procedura:

192

- Per mbajtjen e kontabilitetit e teknikat kontabl
- Per procedurat e mbylljes se llogarive ushtrimore
- Per prgatitjen dhe paraqitjen e Pasqyrave Financiare

Auditimi i dokumentacionit baz kontabl.

Dokumentat baz q prdoren nga do njsi buxhetore me llogari m vete dhe q ndihmon
institucionet pr t evidentuar pasurin dhe veprimtarin ekonomiko-financiare mbi t cilt
mbshtetemi pr t audituar jan;
1. Mandat arketimet dhe mandat pagesat
2. Flet hyrjet, flet daljet, flet shoqrimet
3. Fatur blerjeje dhe shitjeje (shoqruar me urdhrat e prokurimeve, kontratat dhe
dokumentacionin q vrteton kryerjen dhe marrjen n dorzim t produkteve apo
shrbimeve q prokurohen),
4. Faturat Tatimore t blerjeve dhe t shitjeve (pr efekte fiskale) si modeli i thjesht
ashtu dhe ai i prbre si detyrim pr subjektet e prcaktuara, pr efekte fiskale e
kontabile.
5. Situacionet e punimeve
6. Aktet e marrjeve n dorzim
7. Procesverbalet e nxjerrjeve jasht prdorimit (mbi bazen e hapsirave ligjore)
8. Aktet e dhurimit apo t transferimit
9. E t tjera.

Perve sa m sipr n prdorimin e dokumentacionit baz kontabl, sektori publik buxhetor ka
veori, pasi prdor edhe dokumenta specifike si:
1. Urdhr shpenzimi
2. Urdh pagesa
3. Titulli i t ardhurave etj. Zbatimi i ktij dokumentacioni bazohet n parimin e
kontabilitetit t t drejtave dhe detyrimeve t konstatuara. Dokumentacioni baz q
vrteton veprimet n lidhje me t drejtat dhe detyrimet shoqron dokumentat e
lartprmendura dhe lidhet me kto dokumenta specifik:
= Kontratat
= Aktmarrveshjet
= Proces verbale t ndryshme q shoqrojn marrjen n dorzim t punimeve
shrbimeve apo produkteve
= dokumenta t tjer specifik sipas fushave apo veprimtarive t institucioneve
buxhetore dhe subjekteve t tjera publike e private.

Librat e kontabilitetit dhe teknikat e regjistrimit.
Ligji pr kontabilitetin detyron mbajtjen e regjistrimeve kontabile n mnyr kronologjike n
sistemin e ditarve analitik me teknikn e prdorimit t partis dyfishe. Sistemi i ditareve dhe
prmbledhja e informacionit bhet mbi bazn e respektimit t standarteve t kontabilitetit.
Librat e kontabilitetit (libri i arks, libri i magazins, sistemi i ditarve, libri i madh,
centralizatori), referuar ligjit dhe akteve nnligjore prcaktohet se duhen mbajtur jo vetem n
mnyre manuale por edhe n softe informatike t miratuara, t cilat duhet t japin hapsirat
pr tu audituar nga organet prkatse.
Mbajtja e librave te kontabilitetit, nuk detyrohet te jete unik, mjafton q te zbatohen parimet
lidhur me regjistrimin kronologjik dhe permbledhjen e informacionit.Qofte n mnyre
manuale, qofte me softe informatike keshillohet nj rregullesi n ditare, Libri i Madh apo
Centralizator, pr shembull;

193

= Ditari i Arkes (arketime dhe pagesa), i mbajtur n mnyr kronologjike.
= Ditari i Bankes (arketime dhe pagesa), i mbajtur n mnyr kronologjike.
= Ditari i magazinave(hyrje/dalje), kronologjik
= Ditari i te ardhurave (konstatim), kronologjik
= Ditari i shpenzimeve dhe pagave (konstatim), kronologjik
= Ditari i veprimeve te ndryshme, i cili prdoret pr veprimet e mbylljes se periudhs
ushtrimore, deri n prgatitjen dhe paraqitjen e pozicionit financiar t llogarive t gjendjes
financiare apo dhe pr pasqyrat financiare t performancs (t ardhura, shpenzime, rezultat
financiar) q plotsohet n fund t vitit pas mbylljes s ditarve dhe ndihmon pr nxjerrjen
e bilancit verifikues. N kt ditar pasqyrohen edhe veprime t pa regjistruara ose t
rregjistruara gabimisht n sistemin e ditareve t kontabilitetit t prmendur m sipr, duke
siguruar kshtu evidentimin e sakt t veprimeve dhe paraqitjen n pozicione t sakta t
llogarive t sistemit kontabl.
= Centralizatori, n rastin e mbajtjes s sistemit ditar centralizator pr t nxjerr fillimisht
bilancin vrtetues apo verifikues.
= Libri i Madh n rastin kur prdoret sistemi ditar Libri i Madh.

Njesit q i nnshtrohen zbatimit t Planit Kontabl Publik jan;
= Te gjitha institucionet nacionale (njsi shpenzuese) apo institucionet vartse q varen
prej tyre q marrin trsisht fonde buxhetore.
= Njsit shpenzuese nacionale (apo njsit q varen prej tyre) q marrin pjesrisht
fonde buxhetore dhe pjesrisht prballohen nga t ardhurat e tyre.
= Te gjitha institucionet e qeverisjes lokale apo njesite q varen prej tyre (financim nga
fonde te buxhetit nacional apo dhe me te ardhurat e tyre n kuadrin e vetqeverisjes
lokale).
= Njesit e menaxhimit / zbatimit t projekteve me donator t huaj.
= Rekomandohet pr shoqata apo organizatat jo fitmimprurese.

2.Auditimi i aktivit dhe pasivit te bilancit

sht bilanci kontabl. Bilanci sht nj dokument kontabl vjetor i detyrueshem q
prshkruan vemas elementet aktive dhe pasive te pasurise se institucionit (entitetit) dhe q
paraqet n mnyre te dallueshme kapitalet e veta. Bilanci se bashku anekset e tij formon nj
tersi te pandashme q njihen me emrin Llogari vjetore

1.Permbajtja e Bilancit ekonomiko-Financiar

Rreziku q shoqeron auditiminRreziku i vetvetishem. Ky rrezik buron nga vecorite e
subjekteve buxhetore dhe mjedisi n te cilin ai vepron. (Ne disa raste pavaresisht nga vendosja
n funksion e sistemit te kontrollit te brendshem, disa subjekteve buxhetore kane me shume
rrezik se disa te tjera)

Rreziku i kontrollit Prfaqson shkalln e rrezikut sipas t cilit sistemi i kontrollit i vnn
funksionim nga subjektet buxhetore t mos jete n gjendje te parandaloj gabimet materiale.
(mashtrimet apo vjedhjet)

Rreziku i mos-zbulimit prfaqson rrezikun q procedurat dhe rishikimi analitik mund t
dshtojn n gjetjen e gabimeve materiale (aftsit profesionale t audituesve-fetishizimi i
veprimeve nga strukturat e KMF)


194

Vlersimi i rrezikut s pari n mnyr informale bazuar n gjykimin e audituesit, s dyti n
mnyre formale, ku bhen prpjekje pr t vlersuar rrezikun dhe pr t prcaktuar kampionin
q do t testohet, nprmjet rezultateve t marra paraprakisht nga nj seri pyetjesh t
detajuara.

Gjykimi i Audituesit pr t siguruar evidencn e auditimit t aktivit dhe t pasivit sht e
nevojshme q t prdoret nj ose disa nga teknikat e mposhtme:

-Inspektimi: nj rishikim dhe ekzaminim i regjistrave kontabl, dokumenteve dhe aktiveve
fizikisht

-Observimi: Ndjekja e nj operacioni ose procedure q sht kryer

-Krkesat pr informacione: Marrja e informacioneve nga burimet e jashtme, si jan bankat,
furnitort dhe klientt dhe nga brenda entitetit (ekipi manaxherial dhe te punsuarit)

-Llogaritjet/Kalkulimet:Verifikimet e saktsive aritmetike te regjistrimeve kontabl dhe
kryerja e llogaritjeve t pavarura.

Auditimi i bilancit ekonomiko-financiare Auditimi i bilancit, n thelb konsiston n se
situata e paraqitur:
-sht koherente (njohja e veprimtaris, aktivitetit dhe kontekstit ekonomik te
subjektit)
-Rakordon me t dhnat e kontabilitetit.(ditart dhe llog. analitike)
-Reflekton n mnyr besnike gjendjen e subjektit (A jan t regjistruara t gjitha t
ardhurat, shpenzimet, aktivet dhe detyrimet
-Tregon se veprimet ekonomike jane evidentuar sipas parimeve kontabile dhe
rregullave n fuqi, prgjithesisht te pranuara.
-Merr parasysh ngjarjet me rendsi t veant q kan ndodhur pas dats s mbylljes
s ushtrimit t mparshm
-Evidentohet pronsia (A jan aktivet n pronsi t subjektit dhe a jan detyrimet t
lidhura me kt subjekt
Hartimi i nj pasqyre krahasuese ndryshimet n vler apsolute dhe n perqindje
-krahasimi i realizimit te treguesve financiar (vlersim)
-krahasimi i t dhnave t llogarive vjetore (gjendja fillestare me gjendjen
prfundimtare eljet e llog.)
-krahasimi i prmbledhseve te ditarve me sistemin e centraliztorit.
-Verifikime aritmetikore n rakordimin e ditarve dhe te llogarive analitike
-Element ekstrakontabl (inventart, aprovime te llog. nga te trett, skeda te Akt. qend,
amort., stoqe, etj)
Auditimi i aktivit te bilancit. Auditimi i aktivit te bilancit duhet te krijoj bindjen:
-Nse jan paraqitur aty t gjitha aktivet e qndrueshme, dhe nse ka diferenca me
gjendjen faktike
-Nse vlera e tyre sht e pranueshme,pozicionet korrigjuese [amortizimet-
provizionet] dhe kalkulimet jan t sakta.
-Nse aktivet financiare pasqyrojn gjendjen reale
-Nse aktivet qarkulluese rakordojn me gjendjen fizike dhe nse ka mallra stoqe.
-Nse krkesat mbi arktimin e debitorve jan t identifikueshme dhe rakordojn me
llog. sintetike
-Nse llog. e disponibiliteteve rakordojn me gj. n bank kur llog. 85 sht paraqitur
n aktiv te vlersoj pozicionin e saj

195

-N auditimin e aktiveve te bilancit, nj rndsi te veant paraqet vlersimi lidhur me
vlerat atributive.
-N rast dyshimi duhet t zgjedhim sistematikisht pr vlersimin m t kujdesshm
(neni 56 i ligjit nr.7661 Pr kontabilitetin )
-Prgjithesisht preferohet t bazohemi n nj vlersim sa m afr me vlern e
zvendsimit
-Kur vlersimi n bilanc shmanget nga kjo vler, audituesi duhet t shprehet me nj
vlersim t tij n raportin e auditimit lidhur me kto raste

Auditimi i pasivit te bilancit -far prfaqson pasivi i bilanci kontabl
-Pasivi i bilancit rigrupon kapitalet e veta dhe t gjith elementet e pasuris q kan nj vler
negative pr institucionin (detyrimet). Trsia e elementeve t pasivit prbn Burimet q
disponon nj entitet.
-Auditimi i pasivit t bilancit duhet t krijoj bindjen:
-Nse n bilanc jan paraqitur t gjitha detyrimet dhe pasuria e vet entitetit (kapitali dhe
rezervat)
-Nse provizonet dhe rezervat jan llogaritur dhe evidentuar sipas dispozitave ligjore dhe n
nivel te mjaftueshm . Pozicionet n bilanc.

Auditimi i letrave me vler dhe disponibiliteteve
- jan letrat me vler t vendosjes
-Letrat me vler t vendosjes jan (aksionet, obligacionet dhe tituj t tjer t ngjashm) t
blera nga entiteti me qllim q t realizoj fitim me afat t shkurtr, t emetuara prej entitetit
nse nj operacion i till autorizohet nga dispozita ligjore specifike.
N kto raste auditimi ka si objektiv q t sigurohet:
-Nse titujt e rregjistruar n bilanc kan me t vertet kt natyr
-ekzistenca fizike e ktyre titujve
-Nse metoda e vlersimit dhe kontabilizimit sht korrekte
-Pr rregullaritetin e veprimeve pr shitblerjet e tyre
-Pr trajtimin e tyre fiskal
-Nse jan krijuar provizionet pr titujt e kuotuar n burs
-Pr veprimet q duhen kryer kur prpilohen n valut

Rekomandime te prgjithshme. Auditimi i letrave me vler konsiston n:
-Ekzaminimin dhe pronsin e titujve
-Vlern e titujve (veanrisht metodat e prdorura n vlersim e tyre)
-Procedurat pr blerjen dhe nnshkrimin e titujve.
-Procedurat pr shitjet ose rimbursimin e titujve.
-Blerjen prej ndrmarrjes t aksioneve te veta
-Regjistrimin kontabl t operacioneve q lidhen me vlerat e luajtshme t vendosjes
-T ardhurat q rrjedhin nga kto tituj.

Rekomandime teknike

a- Auditimi i ekzistencs dhe pronsis s titujve
-Verifikimi i ekzistencs s titujve duke e konfirmuar direkt pran shoqrive emetuese
ose pran ndrmjetsve financiar dhe shqyrtimi mbi:
-ertifikatat e aksioneve ose obligacioneve
ertifikatat e depozitimit t ktyre titujve n ndonj instituc. bankar ose financiar

196

-Kur titujt nuk jan krijuar materialisht, do dokument q provon ekzistencn e tyre
(kur nuk mund te paraqitet as nj dokument te sigurohemi n se motivet e zhvilluara
figurojn n aneksin e bilancit
2-Verifikimi i pronsis se titujve A jan ato n emr te subjektit

b-Auditimi i vlers s titujve
Auditimi i vlers s titujve te kuotuar nse kalohet kuota e muajit t kaluar, t shqyrtohen
shmangiet
-auditimi i vlers se titujve te pakuotuar sigurimi i rimbursimit te tyre
-auditimi i provizioneve te krijuara motivet e krijimit te provizioneve dhe nevoja e
tyre
-kur motivi q justifikon provizionin sht zhdukur te sigurohemi n se provizioni I
krijuar me pare sht anuluar trsisht apo pjesrisht

c-Auditimi i blerjeve dhe nnshkrimi i titujve
1. shqyrtimi i dokumentacionit justifikues
-Numrat e titujve dhe mimet e shnuara
-E drejta e pronsis se ndrmarrjes mbi titujt e blere
-Verifikimi i titujve pr ndonj kontribut a ka ndonj marrveshje prononcimi i
ekspertit kontabl etj.
2-Shumat e regjistruara n kontabilitet vlersimet
-shqyrtimi i rasteve pr pagesat me afat
-Shqyrtimi i rasteve pr pagesat pjesore
-Verifikimi i konfliktit te interesave

d-Auditimi i shitjeve ose rimbursimit t titujve
Shqyrtimi i dokumentacionit justifikues q vjen nga t trett me qllim q t sigurohemi:
-Nse numri i titujve dhe mimet e shnuara n dokumentat kontabile rakordojn me
dokumentat justifikues
-Nse shitjet jan kryer rregullisht
-T verifikohen shumat e rregjistruara n kontabilitet evidentimi n llogarit
prkatese
-Verifikimi i konfliktit te interesave

e-Auditimi i blerjes se aksioneve te veta nga ndermarrja
-Verifikimi i blerjeve pr kt qllim t sigurohemi:
-Nse blerja ka qen e autorizuar (shqyrtimi i dokumentacionit t prpiluar)
-Nse u sht br oferte blerje t gjith aksionarve (procedura e njoftimit, afati
ligjor, barazia e aksioneve)
-Te verifikohen anulimet e aksioneve
-Informacion nga aksioneret numri I titujve, kursimi mesatar,shpenzimet e
negocimit etj.

f-Auditimi i regjistrimit kontabl t operacioneve q kan t bjn me letrat me vler t
vendosjes
-Verifikimi i dokumentimit dhe kontabilizimit t rasteve q lidhen me:
-evidentimin e veprimeve t arks dhe banks (kl.5.) kujdes t gjitha llogarit bankare
me t cilat jan zhvilluar marrdhnie (log. 512 dhe 531)
-evidentimi i gjendjes se letrave me vler te vendosjes sipas llogarive (kl.5) 506-509
-evidentimin e shpenzimeve sipas llogarive (kl. 6) prkatse(665)

197

-evidentimin e t ardhurave sipas llogarive (kl. 7) prkatse(765)
-shqyrtimin e angazhimeve jasht bilanci

Auditimi i disponibiliteteve
Rubrika Disponibilitete e bilancit prmban aktivet likuide dhe te disponueshme n mnyr
immediate n llogarite bankare, eqet postare dhe arkn
Auditimi i disponibiliteteve krkon q te sigurohemi
-Per saktesin e tepricave
-Pr ekzistencen materiale te rregjistruar n kontababilitet
-Pr funksionimin e rregullt, sidomos t veprimeve t autorizuara pr pagesat me ark
e bank

Rekomandime t prgjitheshme

Auditimi lidhur me veprimet e Banks konsiston n:
-Verifikimin e tepricave
-Funksionimin e llogarive
-Verifikimin e llogarive q flen shkaqet
-xhirimet e brendshme e t jashtme
Auditimi lidhur me veprimet e Arks konsiston n:
-ligjshmrin e arktimeve
-Shqyrtimi i dokumentave n pritje
-Kushtet e sigurimit t mjeteve monetare
-Kryerjen e veprimeve kronologjike gjendja ditore e arks
-Kryqzimi i veprimeve te trheqjes nprmjet banks

Auditimi i Aktiveve t Qendrueshme
Aktivet e qndrueshme prfaqsojn element e pasuris q destinohen pr ti shrbyer
veprimtaris se entitetit pr nj koh t gjat (mbi nj vit). Aktivet jan te patrupzuara, t
trupzuara dhe financiare
1-Aktivet e Qndrueshme te patrupzuara: prfaqsojn shpenzimet e nisjes, vendosjes,
krkimeve te aplikuara dhe t zhvillimeve (shpenzime pr: koncensione, patenta, liencat,
markat, te drejtat dhe vlera t ngjashme etj)
Aktivet e Qndrueshme t trupzuara jan sendet mbi t cilat ushtrohet nj e drejt pronsie
dhe klasifikohen n:

1. Terrene,
2. Pyje,
3. plantacione,
4. Ndrtime,
5. Rrug,
6. mjete dhe vepra ujore,
7. Instalime teknike, makineri, pajisje, vegla,
8. Inventar ekonomik,
9. Mjete transporti,
10. Rezerva shtetrore,
11. Kafsh pune e prodhimi,

Aktivet e Qndrueshme Financiare prfaqsojn:


198

-Hua (afat mesm dhe afatgjat),
Tituj nnhuash,
Pjesmarrje n kapitalin e vet (t drejtat q lidhen me pjesmarrjen, tituj etj),
Evidentimi i veprimeve pasqyrohet n llogarit e kl. 2 (25-26) me analizat e tyre, Kryqzimi i
veprimeve nprmjet banks

Auditimi i Aktiveve t Qndrueshme duhet t siguroj se:
-aktivet ekzistojn
-I prkasin ndrmarrjes
-jan te vlersuara n mnyre korrekte me vlern bruto dhe neto
-jan regjistruar n mnyre korrekte sipas klasifikimit dhe llogarive n kontabilitet
-rakordojn me pasqyrat anekse te bilancit

Rekomandime teknike e kontabile

a-Hyrja e Ak. Q. evidentimi
-Aktivet e blera mimi etj,
-Aktivet e prodhuara kosto etj,
-Aktivet e falura vl. me vlern e shitjes etj
b-Hyrja e inventarit evidentimi
-mimi i tregut,tabelat e publikuara, treguesit specifik
c-ndalimi i llogarive shkaqet
-kujdes vlera bruto, amortizimet, provizionet etj
d-Dalja e Ak.Q. evidentimi
-mimi,
-amortizimi
-evidentimi n kontabilitet pr paksimin
-evidentimi n kontabilitet pr te ardhurat e siguruara kur aktivet shiten.
e-Aktivet e qndrueshme financiare vlersimi
-me vlern e hyrjes
-me vlern e inventarit
-me vlern blerjes

4.Auditimi i Aktiveve Qarkulluese

Aktivet qarkulluese prfaqsojn elementet e pasuris qe pr nga destinacioni ose natyra e
tyre, nuk priren t qndrojn gjat n aktivitetin ekonomik me prjashtim te rasteve kur
aktiviteti ka veori. Ato prbhen nga:
-Gjendja e inventarit (llog. kl. 3) stoqet
-Krkesa arktimi mbi deb. (llog.kl.4) arktimet
-L. me vler te vendosjes (kl.5) procedurat
-Disponibilitetet (llog. kl. 5) administrimi
4.1. Gjendja e inventarit
-Materiale
-Objekte inventari
-prodhime,punime e shrbime n proces
-Produkte
-Mallra
-Gj e gjalle n rritje e n majmri
-Gjndje t pambrritura ose pran t tretve

199

-Diferenca nga mimet e magazinimit
-Shuma t parashikuara pr zhvlersim

4.2.Krkesa arktimi mbi debitoret
-Furnitor (parapagime pagesa pjesore) [409]
-Klient e llogari t ngjashme [411-418]
-Personeli (paradhnie deficite e gjoba) [423-429]
-Shteti tatim taksa [431]
-Tatime,mbledhur nga shteti pr llog. t pusht. vend
-Shteti fatkeqsi natyrore [433]
-Te tjera operacione me shtetin [4342] debitor
-Sigurime shoqrore e shndetsore [435-436]
-Organizma te tjera shoq.,inst. publike [437-438-44]
-Mardh. me instituc. brenda dhe jasht sist [450-452]
-Debitor te ndryshm [468]
-Shuma te parashikuara pr zhvlersim [49]

4.3.Letra me vler te vendosjes dhe disponibilitetet
letra me vler te vendosjes
-letra me vler te vendosjes [50]
-provizione zhvlersimi [59]
Disponibilitete
-Vlera pr tu arktuar [511]
-llogari n bank [512]
-Arka [531]
-Disponibilitete n thesar [520]
-Vlera t tjera [532]
-Akreditiva dhe paradhnie [54]
-Llogari n organizma krediti [565]

AUDITIMI I KAPITALEVE DHE DETYRIMEVE

1. Auditimi i kapitaleve t veta dhe rezervave.
2. Auditimi i detyrimeve.
3. Auditimi i provizioneve pr rreziqe.
4. Auditimi i rezultatit financiar
5. Vlersimi i sistemit te kontabilitetit.

1-Auditimi i kapitaleve t veta dhe rezervave. Kapitalet e veta prfaqsojn diferencn
ndrmjet trsis s elementeve te aktiveve dhe trsis s elementeve t pasiveve ndaj t
tretve (pasiveve t jashtme) t entitetit. Ato prfaqsojn 5 poste, te cilat paraqiten si m
posht:
1-Kapitalin
2-Shmangiet nga rivlersimi
3-Rezervat
4-Rezultatin ushtrimor
5-Subvencionet pr investime

Prmbajtja e Bilancit ekonomiko-Financiar 1.1-Auditimi i Kapitalit
Auditimi i kapitalit duhet t krijoj bindjen nse:

200

-Llogarit e kapitaleve korrespondojn me vendimet e organeve drejtuese
-J an respektuar rregullat juridike evidentimi
-Shuma e kapitalit sht sipas ligjit (minimumi ligjor)
-Primet jan konform krkesave ligjore.
-sht respektuar barazia midis aksionerve
-Te gjitha informacionet e formuluara n aneksin e bilancit jane t plota dhe
rakordojn me llog. n bilanc

2-Auditimi i detyrimeve

I- Borxhe afatgjat

uHuamarrje e brendshme dhe t ngjashme [16]
uHuamarrje e huaj [17]
uHua pa derdhje paraprake fondesh [18]

II-Detyrime afat shkurtr
uKlient (kreditor) parapages pjesore [419]
uFurnitor e llogari te lidhura me to [401-408]
uPersoneli e llogari te lidhura me to [421,424,425,427,428]
-Shteti tatim taksa [431]
-Tatime,mbledhur nga shteti pr llog. te pusht. vend
-Shteti fatkeqsi natyrore [433]
-T tjera operacione me shtetin [4341] kreditor
-Sigurime shoqrore e shndetsore [435-436]
-Organizma t tjera shoq.,inst. publike [437-438-44]
-Marrdh. me instituc. brenda dhe jasht sist [450-452]
-Kreditor pr mjete n ruajtje [466]
-Kreditor te ndryeshem [467]
-Detyrime t ndryshme [ kl.4.]
-Shqyrtimi i tepricave t detyrimeve sipas llogarive
sintetike dhe analitike evidentimi
-Rregullariteti i detyrimeve ndaj furnitorve mbshtetja me fonde pr likujdim
-Shqyrtimi i pagesave te kryera
-Cirkolarizimi i llogarive te furnitorve procedurat
-Shqyrtimi i llogarive debitore apo kreditore pozicionet sipas funksionimit te llogarive
-Verifikimi i zbritjeve te detyrimeve procedurat

3. Auditimi i provizioneve pr rreziqe Provizionet pr shpenzime jan vlera te llogaritura e
te kontabilizuara dhe q destinohen pr te mbuluar rreziqet e mundshme gjate veprimtaris se
entitetit
Auditimi i tyre krkon q t sigurohemi se:
-Motivet pr krijimin e tyre, jan te justifikueshme
-Vlera e krijimit sht e mjaftueshme
-Ne se jane krijuar provizione edhe n kushtet e mungeses se fitimit
-Ne se veprimet lidhur me evidentimin e krijimit dhe te prdorimit te tyre jane te
rregullta [681,686,687 te 15]
-nse jan kryer veprimet e mbylljes se ushtrimit


201

4. Auditimi i rezultatit financiar. Llogaria Humbje Fitim sht nj dokument kontabl i cili
paraqet n mnyr t prmbledhur t ardhurat dhe shpenzimet ushtrimore pa marr parasysh
datn e arktimit apo t pagess s tyre. Diferenca prfaqson fitimin ose humbjen.
Auditimi i tyre krkon q t sigurohemi se:
-Origjina e tyre sht pasqyruar ekzaktsisht dhe se realizimi i tyre bazohet n ligj
-Rezultatet jan reale dhe konform aktivitetit te entitetit
-Fitimi shprndahet n formn e dividendeve
-Fitimi sht ndare n prputhje me krkesat ligjore.
-Veprimet e mbylljes jan kontabilizuar sipas rregullave

3.Auditimi i pasqyrave financiare.

Llogaria Vjetore (Pasqyrat Financiare Vjetore, individuale dhe te konsoliduara).

Pr t gjitha Institucionet Qendrore, Rajonale dhe Vendore dhe njsive q varen prej tyre si
dhe te njesive te menaxhimit dhe zbatimit t projekteve me donator t huaj, pasqyrat
Financiare Vjetore, q prgatiten dhe raportohen sipas formatit te miratuar, n zbatim t ligjit
dhe akteve nnligjore t kontabilitetit jan si m posht:
1. Pasqyra mbi Aktivin e Bilancit kontabl (Formati nr. 1)
2. Pasqyra mbi Pasivin e Bilancit kontabl (Formati nr. 2)
3. Pasqyra Financiare Shpenzimeve t vitit ushtrimor (Formati nr.3/1)
4. Pasqyra Financiare T ardhura te vitit ushtrimor (Formati nr.3/2)
5. Burimet dhe shpenzimet lidhur me investimet. (Formati nr. 4).
6. Pasqyra mbi levizjen CASH (Formati nr. 5).
7. Pasqyra mbi gjendjen dhe ndryshimet n Aktivet e Qendrushme si dhe amortizimin e
tyre (Formatet nr. 6 e nr. 7).
8. Pasqyra e levizjes s fondeve (Formati nr. 8).
9. Pasqyra mbi numrin e punonjsve dhe fondin e pagave (Formati nr. 9).
10. Pasqyra Prmbledhse e Konsoliduar e Gjendjes Financiare (Formati nr. 10).
11. Pasqyra Prmbledhse e Konsoliduar e te ardhurave dhe shpenzimeve te funksionimit
(Formati nr.11)
12. Pyetsor me t dhna e shnime shpjeguese pr hartimin e Pasqyrave Financiare
(Formati nr.12).

Afatet e depozitimit t llogaris vjetore jan objekt i auditimit, por lidhur me kt shtje nuk
do flasim n kt leksion pasi afatet e dorzimit t Bilancit dhe pasqyrat anekse financiare t
tij, jan trajtuar n modulin e kontabilitetit.

Nga pikpamja e prgatitjes dhe raportimit t Pasqyrave Financiare veori n sektorin
publik (kryesisht n at buxhetor) ka lidhur me operacionet e korigjimit n PF t pozicionit
financiar por dhe n ato t performancs (pasqyrat e t ardhurave e shpenzimeve t
funksionimit), operohet me transaksione kontabile n mnyr q t shmanget evidentimi i
rezultatit financiar (fitim apo humbje) q, si rregull, pr institucionet me financim trsisht
buxhetor nuk ka kuptim. Sipas rregullimeve t deritanishme, n Institucionet buxhetore,
amortizimi i Aktiveve Afatgjata nuk rndon koston por jep efekte n fondet e institucioneve.

Aktualisht, me rregullimet e prmendura m sipr pr sektorin publik (kryesisht buxhetor),
problemet q mund t ndeshen n praktik lidhur me plotsimin e PF mund t evidentohen n
se krahasohet gjendja faktike e pasqyrave me krkesat dhe standardet q duhen zbatuar pr
plotsimin e tyre.

202

Audituesit e brendshm gjat auditimit t zbatimit t bazs ligjore dhe implementimit t
sistemit t kontabilitetit duhet ti referohen misionit dhe qllimit pr t cilin funksionon
organizata q auditohet dhe n prshtatje megjendjen faktike t pasqyrave t plotsuara bn
krahasimin e pasqyrave faktike me krkesat q duhen zbatuar pr plotsimin e tyre t cilat
paraqiten si m posht:

1. Krkesat pr plotsimin e Formatit nr. 1 Per Aktivin e Bilancit kontabl

Informacioni kontabl pr t gjitha rubrikat dhe postet e aktivit e t bilancit kontabl
plotsohen n dy kollona (tepricat n fund dhe fillim t vitit ushtrimor). Referuar formatit t
miratuar dhe q aktualisht sht n fuqi pr kt format, Rubrik me vete prbn posti
12"Rezultate t mbartura", humbje nga vitet e mparshme.
N kt post evidentohet humbja e mbartur nga rezultatet e ushtrimeve t mparshme. Sipas
natyrs s funksionimit t do institucioni humbja e mbartur duhet t justifikohet me shkaqe
ligjrisht t argumentuara ku institucioni detyrohet t jap t dhna shpjeguese. shoqruese.
Duhet verifikuar shuma e Grupit A"Aktive te qndrueshme" ns prfaqsohet nga shuma e
tre rubrikave si m posht ;
- Rubrika I AAGj jomateriale sipas llogarive ku amortizimi evidentohet me shenje(-)
- Rubrika II AAGJ materiale sipas llogarive ku amortizimi evidentohet me shenj(-)
- Rubrika III AAGj financiare
Duhet verifikuar shuma e rrjeshtit 27 ku evidentohet Grupi B "Aktive qarkulluese" n se
perfaqesohet nga shuma e tre rubrikave si me poshte;
- Rubrika I Gjendja e inventarit (klasa3) si shum algjebrike e analizave te llogarive
t materialeve, inventarit t imet, produkteve e mallrave ku shumat e parashikuara pr
zhvlersim (ne rastet eventuale) paraqitet me shenj (-).
- Rubrika II - Krkesa arketimi mbi debitort si shume algjebrike e analizave t t
drejtave n llogarit e evidentuara n postet respektive ku shumat e parashikuara pr
zhvlersim n llogarin 49 paraqitet me shenj (-).
- Rubrika III perfaqeson llogarite e mjeteve monetare te klases 5 si shume algjebrike
e llogarive q analizohen n postet prkatese ku shumat e parashikuara pr zhvlersim
n rastet eventuale te ndodhura paraqitet me shenj (-).
Duhet verifikuar grupi C "Llogari t tjera aktive, e cila perfaqson shuma pr disa llogari t
veanta rregulluese (477,481,486), t cilat funksionojn si m posht:
- llogaria 477 Diferenca konvertimi aktive pasqyrohen diferencat aktive q lidhen me
konvertimet nga vlersimi(per krkesat debitore dhe detyrimet te shprehura n monedhe
te huaj) me kurset e kembimit n mbyllje te ushtrimit.Me celjen e llogatrive vitin e
ardheshem kjo llogari kunderkalohet.
- llogaria 481 "Shpenzime pr tu regjistruar n disa ushtrime, karakteristike kryesisht
pr institucionet lokale.sht llogari rregulluese ku perfshihen shpenzimet e kryera pr
riparimet e medha, shpenzimet pr punime parapregatitore te nj lloji veprimtarie,
shpenzime te kryera gjate vitit ushtrimor(qe nuk perfshihen n aktivet e qendrueshme
dhe nuk mund te rendohen teresisht n rezultatin e ushtrimit). Keto shpenzime
shperndahen (amortizohen ) vitet e ardheshme.
- llogaria 486 "Shpenzime t periudhave t ardhshme". Prfaqsojn shpenzime pr
blerje ose shrbime, realizimi faktik i t cilave ndodh n nj ushtrim t ardhshm
(shpenzime t parapaguara), si p.sh. qera t paguara avance, prime t sigurimeve pr
rreziqe t paguara avance e tjera.

203

Nse llogaria 85 Rezultati i Ushtrimit (humbje nga viti ushtrimor), rezulton me saldo
debitore. Shkaqet e ksaj humbjeje duhet t shpjegohen n relacionet q shoqrojn llogarin
vjetore pasi pr institucionet q nuk kryejn aktivitet ekonomik nuk ka kuptim humbja.
Duhet t verifikohet Shuma totale e aktivit te bilancit kontabl, q prbehet nga shuma e
posteve apo rubrikave te aktivit.

2. Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 2 Pasivi i Bilancit kontabl

Informacioni kontabl pr t gjitha rubrikat dhe postet e pasivit t bilancit kontabl plotsohen
n dy kollona (tepricat n fund dhe n fillim t periudhs ushtrimore).

Duhet verifikuar shuma e grupit A Fonde t veta ku prfshihet shuma algjebrike e
gjasht rubrikave si m posht;
Rubrika I Fonde t veta prfaqson shumn e llogarive te fondeve. n ket rubrike
llogarite 105 e 106 mbeten me teprice vetm n rastet kur kto grante si burim kane
investimet n proces (pa prfunduar ose pa marr n dorzim) pr institucionin. N aktiv t
bilancit kto jan investime n proces n grupin e llogarive 23. Kto mbyllen (kapitalizohen)
me fondet baze n kohen kur investimi sht prfunduar dhe marre n dorzim. Llogaria 107
"Mjete t caktuara n prdorim" evidenton vlern neto t aktiveve q kan marr n prdorim.
Teprica e saj tregon se kto aktive nuk jan t vetat. Llogaria 109 "Rezerva nga rivlersimi"
prfaqson diferencat nga rivlersimi q u bhet aktiveve t qndrueshme, te cilat kryhen me
VKM.
Rubrika II Fonde t tjera t veta pasqyron fondet rezerve pr shpenzime korrente t cilat
evidentohen n llogarit si m posht:
- Verifikohet n se Llogaria 111 Fonde rezerve prmban tepricen midis fondeve te
krijuara nga rezultatet e mbartura dhe atyre te prdorura gjate vitit pr shpenzime
korrente(ne prputhje me aktet ligjore e nnligjore),
- Verifikohet n se Llogaria 115 Caktim nga rezultati i vitit pr investime prfaqson
pjesn q caktohet nga rezultati pr mbulimin e shpenzimeve te kryera gjate vitit
ushtrimor pr investime dhe te mbuluara nga te ardhurat e krijuara gjate vitit n seksionin
e funksionimit,
- Verifikohet nse Llogaria 116 T ardhura nga shitja e aktiveve te qendrueshme" ka
evidentuar tepricn e (plus-minus) vlerave q lidhen me shitjet eventuale te elementeve te
pasuris. N kushtet e mosekzistencs s t drejts s trashgimit te plusvlerave t
realizuara, ky post paraqitet me vler zero (veprimet integrohen n llogarin 1011/ 1012).
Rubrika III, rezultate t mbartura, evidenton llogarin 12 me t njjtin emrtim q
prfaqson rezultatin e trashguar nga viti ose vite t mparshme. n t dhnat shpjeguese t
llogaris vjetore duhet te shpjegohet bazueshmeria ligjore e rezultatit te trashguar dhe te
sqarohet prbrja e tij (n ndarjen te konstatuara dhe t arktuara).
Rubrika IV, Subvencione te jashtzakonshme, (llogaria 13) prfaqson ket llogari me shenje
(-). J an subvencione pr investime te atribuara nga organe te pushtetit vendor pr nj organ
tjeter vendor. Evidentohen te dhna n prputhje me hapsirat aktuale ligjore q lindin te tilla
mardhenie te cilat duhet te shpjegohen n relacionet shoqruese.
Rubrika V, Grante pr pjesmarrje n investime pr llogari t t tretve (llogaria 14),
prfaqsohet nga kjo llogari dhe pasqyron shumat e prdorura pr financimin e investimeve n
proces pr llogari te t tretve.
Rubrika VI, provizione te parashikuara pr rreziqe e shpenzime prfaqsohet nga llogaria 15
me te njjtin emrtim. Provizione te tilla krijohen kryesisht pr njsit me karakter ekonomik.


204

Grupi B "Detyrime" prfaqsohet nga shuma e borxheve afatgjat dhe detyrimeve
afatshkurtr" specifikisht t analizuara sipas llojeve dhe afateve
Hua dhe detyrime t ngjashme n klasifikimin e llogarive jan parapar n grupin 16
Huamarrje e brendshme dhe grupin 17 Huamarrje e huaj.
Aktualisht huamarrja nuk vepron direkt nga institucionet apo prfituesit. Huaja si rregull
merret nga Qeveria Shqiptare dhe pr shlyerjen e saj prgjigjet Qeveria Shqiptare sipas
kontratave te lidhura. Si me grantet e huaja ashtu dhe me kredit e huaja sot n vendin tone
veprojn njsit e menaxhimit/zbatimit te projekteve e marrveshjeve me donatore te huaj te
cilat e menaxhojn ket situate deri n dorzimin tek institucioni prfitues. Kredia me e
zakonshme afatshkurtr q merr aktualisht Qeveria Shqiptare brenda vendit jan Bonot e
Thesarit. N prputhje me hapsirat ligjore n vazhdim veanrisht pr organet e qeverisjes
vendore mund te krijohen premisa pr huamarrjen e huadhnien direkte pa ndrmjetsin e
Qeveris Shqiptare.

Grupi C "Llogari t tjera" prfaqsohet nga shuma e posteve prkatse t disa llogarive
rregulluese q veprojn n sensin kreditor. Llogaria 475 "T ardhura pr tu regjistruar vitet
pasardhse" e cila hyn n grupin e llogarive rregulluese. Sipas rastit te do institucioni
evidentohen te ardhurat q jan arktuar prpara ngjarjes ose veprimit q krijon te ardhura.
Llogaria 478 Diferenca konvertimi pasive pasqyron diferencat pasive q lidhen me
konvertimet q rezultojn nga vlersimi me kurset e kmbimit n mbyllje te ushtrimit (te
krkesave debitor dhe detyrimeve) t shprehura n monedha t huaja. Llogaria 480 Te
ardhura pr tu klasifikuar ose rregulluar pasqyron t ardhura t arktuara, por me
dokumentacion t pa plotsuar ose t paqart deri n datn e mbylljes s bilancit kontabl t
institucionit. Teprica kreditore e ksaj llogarie krkon sqarime n te dhnat shpjeguese.
Llogaria 487 te ardhura te arktuara para nxjerrjes se titullit regjistron t ardhurat e
arktuara, t cilat ekzistojn n institucion t derdhura por nuk sht marr konfirmim nga
Thesari deri n fund t periudhs.

Llogaria 85"Rezultati i ushtrimit" kur del me saldo kreditore, prfaqsohet si rubrike m
vete dhe prbn rezultatin nga viti ushtrimor si tepric kreditore e ksaj llogarie.

Totali i pasivit t bilancit kontabl prbn shumn e bilancit sipas rubrikave t ksaj
pasqyre financiare.

3. Krkesat pr plotsimin e Formatit nr. 3/1 Pasqyra Financiare Shpenzime t vitit
ushtrimor.

Kjo prbn nj nga pasqyrat financiare kryesore te seksionit te funksionimit n prbrje
te llogaris vjetore dhe prfaqson shpenzimet e konstatuara dhe operacionet e korrigjimit te
rezultatit te vitit ushtrimor .Hartohet e krahasuar ku n kolonn 1 prfaqsohet informacioni
sipas rreshtave pr vitin ushtrimor dhe n kolonn 2 i njjti informacion por pr vitin e
mparshm.

Grupi A. "Shpenzime te shfrytzimit"(rrjeshti 1) prfaqsohet nga shuma e rubrikave te
mposhtme te cilat evidentojn ;

Ne Rubrika I Shpenzime korrente q n vetvete prbhet nga shuma e nnrubrikave ;
Paga e shprblime te tjera personeli, Kontribute te sigurimeve shoqrore e shndetsore,
Mallra dhe shrbime te tjera, Subvencionet, Transferimet korrente te brendshme,
Transferimet korrente me jashte dhe Transfertat pr buxhete familjare e individe. n

205

nenrubrikat respektive t prmendura n kt paragraf analizohen emrtimet dhe strukturat n
nivelet e llogarive katr shifrore. n analizat e llogarive t grupit 600 Paga e shpenzime t
tjera personeli, evidentohen pagat bruto t konstatuara t personelit t prhershm apo t
prkohshem si dhe shperblimet apo shpenzimet e tjera t personelit n nivelin bruto (pa
ndalesat). n grupin e llogaris 601 me analiza prfaqsohen sigurimet shoqrore e
shndetsore q paguhen nga pundhnsi (por jo ndalesat q paguhen nga punmarrsi).
N Rubrikn II paraqiten ndryshimet e gjendjeve pr materialet e mallrat e stokuara n
magazin sipas t dhnave debitore (+) apo kreditore (-) t grupit t llogarive 63 "Ndryshimi i
gjendjeve t inventarit".
N rubrikn III " Kuota amortizimi e shuma t parashikuara" evidenton llogarite e grupit 68
t Planit Kontabl Publik. N ket rubrik t plotsohen t dhnat pr ato institucione (lokale
ose nacionale) q ushtrojn edhe aktivitet ekonomik (prodhues apo tregtar), te cilat llogarisin
e rndojn n shpenzime amortizimin apo kuotat e parashikuara n aktivet e qndrueshme.

Grupi B. "Shpenzime financiare", perfshin shumn e dy rubrikave si m posht;

Rubrika I Shpenzime financiare t brendshmeprfaqson shumn (t analizuara n tre
shifra t llogarive t grupit 65 pr interesa pr bono thesari, interesa pr huamarrje t tjera t
brendshme, interesa pr letra t tjera me vler t Qeverise dhe shpenzime nga kmbimet
valutore,).
Rubrika II Shpenzime financiare t jashtme prfaqson shumn (sipas analizs s llogarive
treshifrore t grupit 66 ku prfshihen interesat pr huamarrje nga Qeveri t huaja, interesat pr
financime nga institucionet ndrkombtare dhe interesat pr huamarrje t tjera t jashtme,).
Kto plotsohen nga institucionet lokale dhe institucionet nacionale q kan shpenzime t tilla
me karakter financiar.

Grupi C. "Shpenzime t jashtzakonshme". N kt rubrik te gjitha institucionet
pasqyrojn te dhnat sipas grupit te llogarive 67 "Shpenzime te jashtzakonshme". Natyra e
tyre duhet te sqarohet n te dhnat shpjeguese.

Totali i operacioneve te shpenzimeve korrente. Perfaqeson shumen e shpenzimeve sipas
rubrikave respektive(Klasa 6).

Grupi D. Operacione te korrigjimit t rezultatit. Prbhet nga shuma e posteve respektive
ku prfshihen llogarit e klass 8 n sensin debitor t grupeve 82, 83 dhe 84 lidhur me
transferimet.

Totali i operacioneve

Rezultati i veprimtarise Prfaqson tepricn kreditore te llogaris 85"Rezultati i ushtrimit".
Sipas kolonave prkatse prfaqson diferencn pozitive midis totalit te operacioneve t t
ardhurave me totalin e operacioneve te shpenzimeve. Detyrimisht shifra e prfaqsuar n ket
pasqyre (Pasqyra 1/1) duhet te jete e barabarte me llogarin 85Rezultati nga ushtrimi q
pasqyrohet n pasiv te bilancit kontabl.
Totali i pasqyres 1/1. Prbn shumn e gjith operacioneve. Shuma totale e ksaj pasqyre
sht e barabart me totalin e pasqyrs 1/2.

4. Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 3/2. Pasqyra Financiare T ardhura t vitit
ushtrimor


206

Kjo prbn nj nga pasqyrat financiare kryesore te seksionit t funksionimit n prbrje
te llogaris vjetore dhe prfaqson t ardhurat e konstatuara dhe operacionet e korrigjimit t
rezultatit t vitit ushtrimor. Hartohet e krahasuar ku n kolonn 1 prfaqsohet informacioni
sipas rreshtave pr vitin ushtrimor dhe n kolonn 2 i njjti informacion por pr vitin e
mparshm.
Grupi A "Te Ardhura te shfrytzimit. n kt grup t ksaj pasqyre financiare
evidentohen shuma e 6 rubrika kryesore si ;
- Rubrika I Te ardhura Tatimore
- Rubrika II Kontribute shoqrore e shndetsore
- Rubrika III Te ardhura jo tatimore
- Rubrika IV Grante korrente
- Rubrika V Ndryshimi i gjendjeve
- Rubrika VI Punime pr investime e rimarrje

Grupi B "Te ardhura financiare". Si pr institucionet nacionale ashtu dhe pr vendoret
prdoret grupi i llogarive 76 me te njjtin emr. Llogaria 760 "Te ardhura nga interesat e
transaksioneve te huadhnies s brendshme" sipas rasteve eventuale prfaqson t ardhura nga
interesat pr letrat me vler te vendosjes, interesat lidhur me huadhnie te tjera te brendshme.
n llogarin 761 prfaqsohen interesat nga huadhnia e huaj. n llogarin 765 perfaqesohen
te ardhurat nga interesat e depozitave pr institucionet q kane llogari banke. Te tre keta poste
plotsohen nga institucione specifike q kane te tilla te ardhura. Llogaria 766 "Te ardhura nga
kmbimet valutore" ku prfshihen te ardhurat nga kmbimet valutore e ndonj tjetr i
ngjashm.

Grupi C T ardhurat e jashtzakonshme pasqyron te ardhurat e konsideruara si te tilla
nse ka raste te argumentuara. Prbn shumn e posteve, sipas emrtimit e analizave n kt
pasqyr financiare.

Totali i operacioneve t t ardhurave. Prfaqeson shumn e t ardhurave (Klasa 7) si shum
e rubrikave prkatse.
Operacione t korrigjimit te rezultatit Prbhet nga shuma e posteve prkatse prfshihen
llogarit e klass 8 q lidhen me operacionet buxhetore t institucionit. Llogarin 829 "Urdhra
shpenzimesh t anulluara" prfshihen t dhnat lidhur me anullimin e urdhrave te
shpenzimeve te konstatuara n vitet e kaluara te cilat gjykohen te papagueshme. Posti tjetr
prfaqson operacionet lidhur me transferimin nga efektet q rrjedhin nga tepricat debitore te
llogarive 63 e 73"Ndryshimi i gjendjeve" n mbyllje te ushtrimit. Efektet e ndryshimit te
gjendjeve, si veori e sektorit publik nuk do te pasqyrohen n rezultatin e ushtrimit.

Rezultati i veprimtaris. Prfaqson llogarin 85 "Rezultati i ushtrimit", humbje nga
veprimtaria. Sipas kollonave prkatse prfaqson diferencn midis totalit t operacioneve t
shpenzimeve i pasqyrs 1/1 "Shpenzime t ushtrimit" me totalin e operacioneve t t
ardhurave i pasqyrs 1/2"Te ardhura te ushtrimit"). sht e barabarte me tepricn debitore te
llogaris 85 "Rezultat i ushtrimit" q pasqyrohet n aktiv te bilancit kontabl.

Totali i pasqyres 1/2, Prbn shumn e gjith operacioneve. Totali i ksaj pasqyre sht e
barabarte me totalin e pasqyrs 1/1.

Formati 4 emrtohet Burimet dhe shpenzimet lidhur me investimet.
Kjo pasqyre paraqet lvizjet dhe tepricat e analizuara te llogarive te burimeve te lidhura me
investimet (Grante t brendshme e t huaja kapitale, mjete t veta kapitale, huamarrje t

207

brendshme e te huaja) dhe shpenzimet pr investime, transfertat kapitale, huadhnie e
nenhuadhnie, pjesmarrjet n kapitalin e vet).
Kjo pasqyr ndahet n dy grupe t mdha ;
o Grupi I Burimet e Investimeve
o Grupi II Shpenzimet pr investime
Ne te dy grupet jepen analizat e llogarive dy, tre dhe katr shifrore sipas emrtimeve pr
burimet dhe shpenzimet pr investime.
Pr grupin (I), pr do rresht analitik, kolona (f) prbehet nga kolonat (c+e-d).
Pr grupin (II), pr do rresht analitik, kolona (f) prbhet nga kolonat (c+d-e).
Tepricat n elje e n mbyllje te ushtrimit te ksaj pasqyre duhet te jene detyrimisht te
barabarta me tepricat respektive ne pasiv e aktiv te bilancit kontabl.

5. Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 5 Pasqyra e Levizja ne Cash.
Ne ket pasqyre jepet nj tablo e gjendjeve dhe lvizjeve te mjeteve monetare te institucionit
gjate vitit ushtrimor ne Thesar dhe n Banke. Shifrat e paraqitura n rubrikat e
Disponibiliteteve n Thesar duhet te kontrollohen veanrisht nga inspektoret e kontabilitetit
pr realizimin e prputhjes se tyre me shifrat e degs se Thesarit.
- Rrjeshti 1 n kolonn Debi pasqyron tepricn n elje te vitit ushtrimor te mjeteve
monetare disponibl n thesar dhe n Banke e cila duhet te jete e barabarte me llogarit
prkatse (520 e 512) tek postet n elje t llogarive financiare n aktiv t bilancit
kontabl.
- Arketimet n Cash (rrjeshti 2, kolona c dhe e) jane shume e rrjeshtave 3 deri n 6
sipas prshkrimeve. Rrjeshti 3 =4+5 dhe rrjeshti 6 =shumat e rrjeshtave 7 deri 13. n ket
rubrike qelizat me shenjen x nuk plotsohen.
- Pagesat e vitit n Cash (rreshti 14, kolonat d dhe f) jan shume e rreshtave 15 deri 20
sipas prshkrimeve. n ket rubrike qelizat me shenjen x nuk plotsohen.
- Transferua (rrjeshti 21) prfaqson shumn sipas kolonave te rreshtave 22 deri 24 sipas
prshkrimeve. n ket rubrike, qelizat me x nuk plotsohen.
- Shuma e lvizjeve (rreshti 25) pasyron sipas kolonave totalin e lvizjeve debitore dhe
kreditore te mjeteve monetare te pasqyruara n rreshtat (1+2+14+21).
- Teprica n mbyllje (rreshti 26,kolonat c dhe e ) pasqyrojn respektivisht tepricn e
llogaris se disponibiliteteve n Thesar e n Banke n fund te vitit ushtrimor. n ket
pasqyre kto jan te barabarte prkatsisht me diferencn pozitive midis lvizjeve debitore
dhe kreditore te rreshtit 25. Kto teprica duhet te jene detyrimisht te barabarta me tepricat
e pasqyruara n aktiv te bilancit kontabl, pr postet e ushtrimit te mbyllur.

6. Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 6 Gjendjet dhe ndryshimet n Aaktivet e
Qendrueshme me vlern bruto.
Kjo pasqyre plotsohet pr Aktivevet e Qendrueshme me vlern bruto sipas kritereve te
vlersimit te prcaktuara . n pjesen horizantale prcaktohet sipas kolonave gjendja n celje te
ushtrimet, shtesat e paksimet sipas zerave dhe celja n mbyllje te ushtrimit. Vertikalisht jane
emertuar sipas zerave llogarite e aktiveve te qendrushme te trupezuara e te pa trupezuara si
dhe totalet e tyre.
Horizontalisht : Gjendja n mbyllje te ushtrimit e do reshti sht shum e kolonave :
Gjendja n elje te ushtrimit plus Shtesat gjithsej minus Paksimet gjithsej (Kolona 11
= Kolonat 1+6-10). Shtesat gjithsej sipas rrjeshtave kolona 6 = kolonat 2+3+4+5. Paksimet
gjithsej sipas rreshtave kolona 10 =kolonat 7+8+9.

208

Vertikalisht: Sipas kolonave Rubrika I (rreshti 1) pr aktivet e pa trupzuara prbn sipas
emrtimeve shumn e rreshtave 2 deri n 4. Po sipas kolonave. Rubrika II (rreshti 5) pr
aktivet e trupzuara prbn sipas emrtimeve shumn e rreshtave 6 deri n 18. Totali i
prgjithshm i aktiveve te qndrueshme pr do kolone (rreshti 19) sht shume e dy
rubrikave n rreshtat 1+5.
Gjendjet n elje dhe n mbyllje t ushtrimit pr do kategori t aktiveve t qndrueshme
duhet t jen detyrimisht t barabart me t dhnat e evidentuara pr to n postet e aktiveve t
Qndrueshme n aktiv te bilancit kontabl.

7. Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 7 Pasqyra e amortizimeve

Kjo pasqyre prfaqson gjendjet dhe ndryshimet n total pr amortizimin e aktiveve te
qndrueshme te trupzuara e t pa trupzuara. n te prfaqsohet amortizimi i akumuluar n
celje, amortizimi vjetor i llogaritur dhe gjendja e akumuluar n fund te periudhs. Amortizimi
vjetor llogaritet pr do aktiv, pavarsisht se n ket pasqyre evidentohet n total.
Horizontalisht: Shuma e akumuluar n mbyllje te ushtrimit e do reshti sht shume e
kolonave sipas emrtimeve 1+4-8(Shume akumuluar n elje te ushtrimit plus Shtesat
gjithsej pr ushtrimin minus Paksimet gjithsej pr ushtrimin ). n shtesa pr do rresht
pasqyrohet amortizimi vetor dhe ndonj shtese tjetr (kolona 4 =kolonat 2 +3). N paksime
pr do rresht kolona 8 =kolonat 5+6+7)
Vertikalisht : Totali i prgjithshm prfaqson pr do kolon shumn e rreshtave 1+2. Kjo
shum pasqyron amortizimin e llogaritur pr t gjitha llogarit e Aktiveve te Qndrueshme.
Gjendjet n elje dhe n mbyllje t ushtrimit pr amortizimin e aktiveve t qndrueshme
duhet t jen detyrimisht t barabart me t dhnat e evidentuara pr to n postet e amortizimit
t aktiveve t Qndrushme n aktiv te bilancit kontabl.

8. Krkesat pr plotsimin e Formatit nr. 8 Pasqyra e lvizjes s fondeve.
- Formati 8 emrtohet Pasqyr e lvizjes s fondeve. N ket pasqyr evidentohen sipas
emrtimeve n rrjeshta, kollonat q prfaqsojn gjendjet n fillim, lvizjet e periudhs
(shtesa apo paksim) dhe gjendjet n fund t periudhes ushtrimore lidhur me fondet e veta
t institucioneve (Grupi A i pasivit t bilancit kontabl).
- Sipas Kolonave; Fondet baz (rreshti 1, llogaria 101) prfaqson shumn e rreshtave 2
deri 8, Fondi i brendshm (rreshti 10) prfaqson shumn e rreshtave 11 deri 18, Fondi i
jashtm (rreshti 19) sht shuma e rreshtave 20 e 21. Totali i Fondit te Konsoliduar
(rreshti 22) sht shuma e rreshtave (1+9+10+19).
- Sipas rreshtave; Teprica n mbyllje (kolona 4) = (kolona 1, teprice celje) + (kolona 3,
kreditimet) (kolona 2, debitimet). Qelizat e shnuara n ket pasqyre me shenjen X
nuk plotsohen.
- Tepricat n elje dhe n mbyllje te llogarive respektive t fondeve duhet detyrimisht te
jene te rakorduara me t dhenat e ketyre llogarive te pasqyruara n grupin A t pasivit t
bilancit kontabl.

9. Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 9 Pasqyre mbi numrin e punonjseve dhe
fondin e pagave

Kjo pasqyre sht statistikore. Nprmjet saj sigurohet nj informacion, sipas kategorive te
ndryshme q prshkruhen, pr numrin mesatar te punonjsve, ndryshimin e ktij numri gjate
vitit, fondin e pagave, shprblimet suplementare dhe shprblimet e tjera, ndihmat shoqrore,
kontributet pr sigurimet dhe tatimet mbi te ardhurat personale.

209

Vertikalisht : Shuma e secils kolone te rubriks s ksaj pasqyre sht shume e reshteve
prkats. Sqarimet pr plotsimin tregohen n fund te ksaj pasqyre n mnyre te detajuar.
Kontributi i sigurimeve shoqrore dhe shndetsore llogaritet pr shumn q paguan
pundhnsi pr punmarrsin dhe punmarrsi n organet e sigurimeve shoqrore e
shndetsore. Totali i Fondit te pagave gjithsej (shuma bruto) duhet te jete e barabarte me te
dhnat respektive pr shpenzimet n pagat e punonjseve te prhershm e te prkohshm te
evidentuara n Pasqyren 3/1. Tatimi mbi te ardhurat prfaqson pjesn e tatimit q paguhet
nga punmarrsi pr te ardhurat e tij personale, shume e cila sht e prfshire n fondin e
pagave.

Per Konsolidimin e Pasqyrave Financiare, Pasqyra e Konsoliduar e Gjendjes Financiare
(Formati 10) dhe Pasqyra e Konsoliduar e te Ardhurave e Shpenzimeve te Funksionimit
(Formati 11), jepen me hapa procedurash te miratuara.

10.Krkesat pr plotsimin e Formati nr. 12 Per pyetesorin dhe shenimet shpjeguese

Llogaria vjetore ka te shoqruar n format relacionin me te dhnat shpjeguese mbi bazn e
pyetsorit ku hartuesit e llogarive vjetore duhet te japin prgjigjet e duhura. Rregullat q
lidhen me prgjigjet pr hartimin e nj llogarie sa me te sakte jane trajtuar me larte n ket
udhzim dhe shtrohen n pyetsor e n t dhnat shpjeguese.
Prve pyetjeve pyetsori ka edhe rreshta pr te relatuar problemet e tjera q kane dale nga
prgatitja e llogarive vjetore si pr metodat e prdorura nga institucioni pr vlersimin dhe
paraqitjen n bilanc te Aktiveve te Qndrueshme dhe Qarkulluese, detyrimet dhe te drejtat
afatgjate dhe afatshkurtr te institucionit, e t tjera.

Veorit e evidencs s llogarive n sektorin publik.

Veorit e evidencs s llogarive t klass 4 t detyrimeve.
Ka disa dallime n krahasim me sektorin privat q lidhen me:
- Rastin e prdorimit te disa llogarive specifike te sektorit publik lidhur me te drejtat e
detyrimet q evidentojn institucionet pr marrdhniet me shtetin (4342 e 4341)
- Rastin e funksionimit n sektorin publik te marrdhnieve t qarkullimit n natyre pr
aktivet e qndrueshme dhe qarkulluese sidomos brenda sistemit (llogaria 45).
- Rastin e funksionimit (si me specifike ) t llogaris s mjeteve n ruajtje te
institucioneve publike (llogaria 466 me analizat respektive)
- Rastin e prdorimit te llogaris kalkulative 476 T ardhura t caktuara pr tu
prdorursi dhe t llogarive t tjera t prkohshme gjat nj periudhe t caktuara
ushtrimore, kryesisht pr marrdhniet me fondet buxhetore.
- Rastin e grupit 48 te llogarive rregulluese, 480 te ardhura pr tu klasifikuar apo
rregulluar, 481 shpenzime pr tu shprndare n disa ushtrime q e ka edhe sektori privat,
482 shpenzime te kryera para urdhrit te shpenzimeve, 486 shpenzime te periudhave te
ardhshme q e ka edhe sektori privat, 487 te ardhura te arktuara para nxjerrjes se titullit).
- Rastin e specifikave lidhur me funksionimin e te drejtave e detyrimeve q lidhen n
marrdhniet pr tatimet e taksat n sektorin publik.
- Rastin e prdorimit te llogarive specifike q prdoren pr rakordimet me institucionet
(veanrisht Tatimet, ISSH e ISKSH).

Trajtimi i veorive nga pikpamja kontabile sht br n modulin e kontabilitetit publik dhe
raportimit financiar.


210

marrje e shumave te parashikuara.

Pjeter Ndreca, Hartues dhe lektor
TEMA 10 - AUDITIMI I PERFORMANCS N ORGANIZAT.

TEMA NR. 10: AUDITIMI I PERFORMANCS N ORGANIZAT.

4. Koncepte dhe prkufizime: ekonomia, efienca dhe efektiviteti.
5. Objektivat e auditimit t performancs.
6. Teknikat e auditimit dhe llojet e evidencave t auditimit

1.Koncepte dhe prkufizime

sht performanca?

Kuptimi leksikor: n shqip nuk sht prdorur prpara viteve 90
t

N Anglisht sht prdorur q n shek. 15-t, me kuptime si:
(Efektshmri, Interpretim, Rendiment, Prmbushje, Form sportive, ekzekutim, Zbatim,
Kryerje, Funksionim, etj.)
N vendin ton e prdorim pr t analizuar funksionimin e nj strukture organizative si dhe
Vlern e Paras.

Shpjegimi dhe prdorimi si term n procesin e auditimit:

far sht auditimi i performancs?

Auditimi i performancs sht nj veprimtari sistematike pr sigurimin e nj vlersimi t
drejt dhe t pavarur t aktiviteteve, procedurave dhe funksioneve t subjekteve
(organizatave) n sektorin publik. Ky auditim prfshin nj vlersim t pavarur nse ekonomia,
efienca dhe efektiviteti i veprimtarive jan arritur nga organizata. Qllimi i ktij lloji auditimi
sht prmirsimi i metodave t puns. Auditimi i Performancs bazohet n marrjet e
vendimeve ose mbi objektivat q jan prcaktuar nga legjislatura.

Auditimi i performancs, me pak fjal sht auditimi pr vlern e paras me ann e t cilit
vlersohet funksionimi i menaxhimit nga pikpamja ekonomike (ekonomi-eficenc-
efektivitet) lidhur me zbatimin e programeve (Burimet financiare dhe stafi )

far kuptojm me ekonomi, efienc dhe efektivitet?

1. Ekonomia
Ekonomi do t thot t mbash koston e ult. Sipas Standardeve t Auditimit me ekonomi
do t kuptojm marrjen e burimeve, q do t prdoren n nj aktivitet, me mimin sa m t
ult, por me standardet e duhura. Auditimet e ekonomis mund ti prgjigjen pyetjeve t tilla
si :
- Materialet inputet jan marr me mimin m t arsyeshm?
- A jan kryer aktivitete menaxheriale sipas metodave q ishin planifikuar m par?

Megjithse koncepti i ekonomis sht prkufizuar n mnyr shum t sakt, auditimi i
ekonomis nuk sht i thjesht pr tu kryer. Kjo krkon nga audituesit q t prcaktojn:

- nse zgjedhja e lndve t para (inputet) jan marr n mnyr ekonomike.

212

- dhe nse sasia dhe cilsia e inputeve jan bler sipas standardeve t dshiruara.
Nj detyr tjetr e vshtir pr audituesit jan rekomandimet pr uljen e kostos, por pa ndikuar
tek sasia dhe cilsia e outputeve.
Shembull: Verifikimi nse organizata ka kryer blerjet duke pasur n konsiderat nevojn pr
t pasur cilsin e nevojshme, me koston m t ult, duke zbatuar kuadrin ligjor n fuqi.

2.far sht Efienca?

Efienc do t thot t realizosh sa m shum outpute nga burimet e disponueshme. N
thelb, efienca prcakton se sa mir nj organizat prdor burimet e veta pr t prodhuar t
mira dhe shrbime. Pra, efienca prqendrohet tek marrdhnia midis produkteve t prfituara
n terma t mallrave, shrbimeve ose t mirave t tjera (outputet) n raport me burimet e
prdorura pr ti prfituar ato (inputet). Pr ta kuptuar m mir kuptimin e efiencs sht e
nevojshme q t kuptojm termat n vazhdim: inputet, outputet, (duke prfshir sasin dhe
cilsin) prodhueshmrin, dhe nivelin e shrbimeve.
-Inputet jan burimet (p.sh. burimet njerzore, financiare, pajisjet, materiale,
lehtsira, informacione, energji, tok) q do t prdoren pr t prodhuar t mira
(outpute).
-Outputet jan shrbimet dhe t mirat e prodhuara q prmbushin krkesat e
prdoruesve. Outputet jan prcaktuar n termat e sasis dhe cilsis dhe jan
shprndar brenda parametrave n lidhje m nivelin e shrbimeve.
Sasia i prket shums, volumit, numrit t outputeve t prodhuara. P.sh. numrit t
pasaportave t lshuara, numrit t aplikantve t przgjedhur pr pun etj.
Cilsia i prket vetive t ndryshme dhe karakteristikat e outputeve si jan
besueshmria, saktsia, lehtsia, siguria, komoditeti.
Prodhueshmria sht raporti i shums s pranueshme e t mirave dhe shrbimeve t
prodhuara (outputet) me shumn e burimeve (inputet) pr t prodhuar ato. Prodhueshmria
tregohet n formn e prqindjes si jan kosto ose koha pr njsi t outputit. Nse rezultati i
prodhueshmris sht 1 ose m i madhe, situata e nj organizate sht shum e mir. Niveli i
shrbimeve q ka lidhje me bollkun e shrbimeve n terma t till karakteristik si jan,
pranueshmria, e drejta e zgjedhjes, frekuenca, dhe prgjigjja n koh.
Standardet e nivelit t shrbimeve ndonjher jan t prcaktuara nga, statutet, rregulloret dhe
politikat. T tilla standarde mund t ndikojn n cilsi sikurse dhe n koston e shrbimit. Stafi
dhe procesi i puns, midis faktorve t tjer, prcaktojn prqindjen n t ciln burimet jan
konsumuar pr t prodhuar t mirat ose shrbimet. Efienca sht nj koncept relativ.
Sasia dhe cilsia e arritur e outputeve dhe niveli i shrbimeve t siguruara do t krahasohen
me standardet, ose qllimet, pr t prcaktuar n far shtrirje ky output mund t ket pasur
ulje t rendimentit ose ndryshim t efiencs.
Efienca ka lidhje me marrdhniet midis burimeve (inputeve) q jan prdorur dhe
produkteve e shrbimeve t prfituara (outputet). Nj organizat sht efiente kur prodhon
m shum outpute me nj cilsi t caktuar dhe me t njjtn ose me sa m pak sasi inputesh,
ose e njjta sasi outputesh sht prodhuar me sa m pak inpute, thn ndryshe harxhim i mir.
Gjetjet mbi efiencn mund t arrihen me an t krahasimit me ente q kan t njjtat
aktivitete, me an t standardeve, etj. Vlersimi i efiencs mund t bazohet mbi kushtet q
nuk jan t lidhura standarde specifike. N t tilla raste, vlersimi duhet t bazohet mbi
argumentet dhe informacionet e disponueshme. Auditimi i efiencs prfshin aspekte si :
- njerzit, financa, dhe burime t tjera jan prdorur n mnyr efiente,
- procesi i puns n programet qeveritare, entet dhe aktivitete menaxheriale, rregulloret,
organizmat shtetror, zbatueshmria, monitorimi, q duhet t bashkpunojn n mnyre
efiente,

213

- Shrbimet publike duhet t jen t nj cilsie t mir, sipas krkesave t klientit dhe t jen
t shprndara n kohn e duhur.
- Objektivat e programeve qeveritare t jen arritur me nj kosto efiente.
Koncepti i kostos efiente i prket aftsive, aktiviteteve, programeve ose zbatueshmrive pr
t arritur rezultate me nj kosto t arsyeshme. Analizat e kostos efiente jan studimet e
marrdhnieve midis kostos s projektit dhe rezultatit prfundimtar. Koncepti i efiencs
sht kryesisht i prqendruar nse burimet jan prdorur n mnyr t rregullt ose jan
shprndar n mnyr t knaqshme.

3.far sht Efektiviteti?

Efektiviteti sht arritja e objektivave ose e qllimeve t prcaktuara m par. Efektiviteti
lidhet kryesisht me konceptin mbi arritjen e qllimit. Efektiviteti sht prfundimi i outputeve
dhe raporti i impaktit t synuar dhe atij t realizuar. sht marrdhnia midis qllimit ose
objektivave me outputet dhe ndikimin q kan sjell outputet e arritura. Disa nga pyetjet mund
t jen:
- A jan arritur outputet dhe objektivat nga punonjsit sipas krkesave q ishin prcaktuar?
- A kan outputet ato ndikime si ishin t planifikuara dhe prcaktuara me par?
Audituesit mund t vlersojn efektivitetin duke krahasuar rezultatet, ndikimet (impaktet) e
arritura me qllimet t cilat jan t prcaktuara n objektivat e politikave. Kjo mnyr shpesh
quhet si analiza e arritjes s qllimeve. Sidoqoft kur auditojm efektivitetin, audituesi
duhet t prcaktoj se n mas prdorimi i instrumenteve (ekonomis dhe
efektivitetit) ka kontribuar drejt arritjes s objektivave politike. Ky sht n t vrtet auditimi
i efektivitetit dhe krkon evidenca pr gjykimin e rezultateve t arritura.
Gjat auditimit t efektivitetit (n auditimin e performancs) audituesit duhet t:
-vlersojn nse programet qeveritare jan planifikuar dhe prgatitur n mnyr t
qart dhe efektive.
-vlersojn nse objektivat dhe procedurat (ligjore, financiare, etj) e prdorura n
vazhdimsin e programeve qeveritare jan t sakta, t qndrueshme ose t
prshtatshme.
-vlersojn efektivitetin e strukturs organizative, procesit t marrjes s vendimeve
dhe t sistemit t administrimit pr programin e zbatimit.
-vlersojn nse kualiteti i shrbimeve publike plotson, krkesat e popullsis, ose
prcaktimin e objektivave.
-vlersojn saktsin e sistemit n lidhje me matjen, monitorimin, dhe raportimin e
programit t efektivitetit.
-vlersojn efektivitetin e programeve, investimeve qeveritare dhe t komponentve t
tjer individuale (p.sh. prcaktimin nse objektivat jan arritur)
-t identifikojn faktort q frenojn arritjen e performancs ose arritjen e qllimeve.
-t analizojn problemet e konstatuara n mnyr q t gjenden mnyra t tjera pr t
prmirsuar efektivitetin e programeve dhe aktiviteteve qeveritare.
-t japin kshilla pr gjetjen e mnyrave t reja q prmirsojn efektivitetin ose
eliminojn faktort q frenojn programin e efektivitetit.
Si prfundim mund t themi se:
Ekonomia shrben q t kemi nj kosto sa m t ult.
Efienca sht marrja e sa m shum outputeve me burimet q disponojm.
Efektiviteti sht arritja e qllimit ose e objektivit q sht planifikuar.

Si jan t lidhura ekonomia efienca dhe efektiviteti (3E
t
)?
Tre E-t jan t lidhura ngusht me njra tjetrn. Ekonomia krkon q burimet me sasin dhe

214

cilsin e dshiruar t merret me mimin m t ult. Pr shkak se efienca ka prejardhjen si
pasoj e marrdhnies midis burimeve inputet dhe outputet, konceptet e efiencs dhe t
ekonomis jan t lidhura ngusht. Marrja e burimeve (lnds s par) n mnyr ekonomike
do t ndihmoj n efienc duke zvogluar koston e inputeve q do t prdoren. Pyetjet e
efektivitetit e tejkalojn shtrirjen e efiencs. Pyetjet prqendrohen rreth ndikimit dhe efektit
t rezultateve q jan arritur. Efienca sht shum e lidhur me efektivitetin sepse sht nj
faktor i rndsishm n prcaktimin e metods me kosto m t ult pr t arritur rezultatin e
dshiruar.
Pr t arritur n nj auditim sa m t mir performanc sht e nevojshme q t arrihen t
vlersohen t tre aspektet e saj (ekonomia, efienca dhe efektiviteti). Nse do t auditonim
vetm ekonomin dhe efektivitetin nuk do t kishim nj informacion m t sakt mbi nj
aktivitet qeveritar po t mos prshkruajm qoft edhe vetm pak mbi efektivitetin. N
auditimin e efektivitetit, audituesit mund t dshirojn q t shikojn dhe aspekte e tjera, q
jan ekonomia dhe efektiviteti. Rezultatet e aktivitetit qeveritar mund t ken impaktin e
dshiruar, por a jan arritur me ekonomi dhe efektivitet objektivat e prcaktuara me par? Pr
sa m sipr tregohet se t tre instrumentet (ekonomia, efienca dhe efektiviteti) jan t lidhua
ngusht me njeri-tjetrin. Pr t kuptuar m mir se si jan t lidhura 3 E-t po paraqesim
shembullin n vijim.
N.q.s Ministria e Transportit apo Drejtoria e Prgjithshme e Rrugve ndrton nj rrug ather
3E-t do jen t lidhura si m posht:

Ekonomia
Marrja e inputeve n sasin dhe cilsin q n dshirojm do t jen:
Toka
Ana financiare
Pajisjet
Makinerit
Burimet n para
Dhe materiale t tjera q na nevojiten

Efienca:
Rritja e Outputit duke e krahasuar me inputet q kemi n dispozicion ose zvoglimi i inputeve
pr t arritur t njjtin output. N rastin ton sht procesi, aktiviteti, pra studimet, projektimet
e ndryshme, procesi prokurimit, kontraktimit, mbikqyrjes etj. q Ministria e Transportit do t
bj pr ndrtimin e rrugs.

Efektiviteti:
sht rezultati i rrugs q Ministria ka ndrtuar si pasoj e ekonomis dhe efiencs? Rruga
q u ndrtua a sht si ishte planifikuar dhe me t njjtn kosto? A sht e knaqur Ministria
me rezultatet e arritura? A sht lehtsuar trafiku? A sht ulur numri i aksidenteve?

Tiparet dalluese t auditimit t performancs me auditimin financiar.

Auditimi financiar aplikon standarde fikse, ndrsa auditimi i performancs sht m shum
elastik prsa i prket gjykimit, objektivave, mundsive dhe metodave t auditimit. Disa tipare
t Auditimit t Performancs jan:
- ka nj ekzaminim t pavarur q i bhet nj subjekti/organizate.
- ka nj shtrirje t gjer krkimi dhe krkon nj gjykim dhe interpretim t lir.
- krkon nj przgjedhje t madhe t dokumenteve.
- ka nj proces pune t ndryshm nga auditimi financiar.

215

- nuk sht auditim q bazohet n list verifikimesh (check list).
- ka nj shumllojshmri dhe nj kompleksitet prsa i prket pyetjeve gjat auditimit.

Prfitimet nga auditimi i Performancs.

Me an t auditimit t performancs, prftohet nj informacion m i gjer mbi ecurin e t
gjith projekteve n subjektet e audituara, kurse me auditimin financiar shikohet vetm ana
financiare e subjektit dhe rregullshmria e administrimit financiar. Gjithashtu nxjerrja n pah
e ekonomis, efiencs dhe efektivitetit, sht nj mnyre direkte ose indirekte q ndihmon
subjektet pr t prcaktuar (gjetur) mundsi t tjera pr rritjen e rezultateve (outputeve), ose
prmirsimin e tyre me t njjtn kosto. N mnyr m specifike, audituesit mund t:
ndihmojn drejtuesit dhe personelin q t jen m t kujdesshm n detyrat q ata kan
prsa i prket efiencs;
theksojn rndsin e matjes s ekonomis, efiencs, efektivitetit dhe prdorimit t
ktij informacioni pr administrimin e zbatueshmris dhe sigurimin e besueshmris;
kshillojn mnyra t reja pr prmirsimin e proceseve t puns dhe n veprimtarit
ku efienca sht e vshtir pr tu matur;
rritjen e sasis, ose prmirsimin e cilsis s outputeve dhe nivelit t shrbimeve pa
rritur shpenzimet; dhe
prdorim m t mir t burimeve.

2.Objektivat e auditimit te performancs.

Kuadri i Monitorimit pr shpenzimet publike dhe prgjegjshmrin financiare (Public
Expenditure and Financial Accountability PEFA) dhe pr Menaxhimin Publik Financiar
(MPF), krkojn nj vemendje t veant lidhur me prqndrimin drejt auditimit t
prformancs. Matja e treguesve t prformancs sht nj proces jo i leht.

Kuadri i Matjes se Performancs pr Menaxhimin Publik Financiar (MPF) sht nj kuadr
monitorimi i integruar q lejon matjet e performancs se vendeve n lidhje me menaxhimin
publik financiar, n kohe te ndryshme. Ky kuadr sht zhvilluar me prpjekjet e prbashkta
te partnereve te PEFA-s n bashkpunim me OECD/DAC joint venture.
PEFA (Public Expenditure and Financial Accountability) sht nj agjenci shumpalshe e
sponsorizuar nga Banka Botrore, Fondi Monetar Ndrkombtar, Komisioni Evropian,
Departamenti Britanik pr Zhvillimin Ndrkombtar, Ministria Franceze e Punve Te
J ashtme, Ministria e Punve te J ashtme e Norvegjis, Sekretariati i Shtetit pr shtjet
Ekonomike te Suedis, dhe Partneriteti Strategjik pr Afrikn. Kuadri prfshin nj grup
indikatorsh me cilsi te larte, te bazuar n indikatort HIPC pr shpenzimet, n Kodin e
Transparencs Fiskale dhe n standarde te tjera ndrkombtare. Kuadri prfshin gjithashtu
edhe nj raport performanc mbi MPF-ne bazuar n indikatort prkats.
Kuadri i Matjes se Performancs identifikon gjasht dimensione kye te nj sistemi te
shndosh menaxhimi publik financiar. Kto jan:
Besueshmria e buxhetitBuxheti sht realist dhe zbatohet n mnyrn e
planifikuar.

Transparenca dhe gjithprfshirja Monitorimi i buxhetit dhe i riskut fiskal sht
gjitheperfshires dhe informacioni mbi buxhetin sht i aksesueshem nga publiku.

Buxhetimi bazuar n politikaBuxheti prgatitet bazuar n politikat e qeverise.


216

Parashikueshmria dhe kontrolli n zbatimin e buxhetit Buxheti zbatohet n
mnyre te rregullt dhe te parashikueshme, dhe ka marrveshje n lidhje me ushtrimin e
kontrollit mbi prdorimin e fondeve publike.

Kontabiliteti, regjistrimet dhe raportimi Regjistrimet dhe informacioni q
prodhohen dhe shprndahen jan t prshtatshme pr qllime kontrolli te
vendimmarrjes, menaxhimi dhe raportimi.

Shqyrtimi dhe auditimi i jashtm Marrveshjet (institucionale) n lidhje me
shqyrtimin dhe kontrollin e financave publike funksionojne n mnyre te drejte.

Objektivi kryesor i auditimit t performancs: sht t'i jap niveleve t menaxhimit
informacion, siguri dhe opinion te pavarur rreth ekonomis, eficencs dhe efektivitetit, (vlers
se parave) n fushat kryesore t t ardhurave, shpenzimeve dhe menaxhimit te tyre. Rishikimi
i pavarur i performancs mund te tregoj se si jan dhe si duhen prdorur burimet e subjektit,
pr te arritur objektivat organizative; menaxhimi i njsis ka arritur apo realizuar politikat e
tij, parimet apo standardet n mnyre ekonomike, eficente apo efektive. n ket kuptim,
menaxhimi, aksionert, vendimmarrsit dhe publiku i gjere marrin informacion mbi
prmirsimin e burimeve publike.

Nj objektiv dytsor i auditimit t performancs: sht q t identifikohet mnyra pr t
prmirsuar prdorimin e parave dhe pr ti shtuar vlern atyre si dhe pr te inkurajuar dhe
asistuar drejtuesit e nivelit t lart t subjekteve, q te ndrmarrin veprimet e nevojshme pr te
prmirsuar sistemet dhe kontrollet.
Metoda q prdoret n auditimin e performancs prfshin ekzaminimin dhe vlersimin e
veprimtaris s subjekteve, pr te siguruar nj vler te mir te prdorimit t parave. Auditimi
do te synoj gjithashtu q te evidentoj shprdorimet serioze, ekstravagancat apo shembuj te
tjer te performancs se varfr. Auditimi i performancs asiston subjektin duke kontribuar
nprmjet ndikimeve te mposhtme:
- Politikat e zhvillimit;
- Rritja e te ardhurave
- Krijimi i ndrgjegjsimit pr nevojn e nj kontabiliteti te mir dhe i transparencs n
prdorimin e burimeve.
- Forcimi dhe zhvillimi i proceseve organizative te menaxhimit dhe te administrimit;
- Prmirsimi i eficencs dhe i cilsis se shrbimit;
- Arritja e qllimeve dhe e objektivave me efektivitet, zvoglimi i kostos apo
shpenzimeve;

Nj objektiv tjetr sht dhnia e nj informacioni t pavarur personave q bjn rregulloret,
marrsit e vendimeve dhe popullsis mbi prmirsimin e prgjegjsis publike q enti ka
marr si detyr.

Zonat e auditimit t performancs
Auditimi i performancs prdoret pr te mbuluar te gjitha tipet e aktivitetit te menaxhimit, si
tipet e projekteve, aktiviteteve, dhe programeve. Kjo mund te aplikohet gjithashtu n sektor
te veante ose mund te shtrihet n gjith sektorin publik. Ato mund te bazohen:
- Ne inpute (te lidhura me koston e burimeve te prdorura n lidhje me output);
- I bazuar n sistem (ne lidhje me stafin, strukturn organizative apo procedurat ne nj
njesi);

217

- Apo te bazuara n output (te lidhura me efektivitetin).
Gjithsesi ekzaminimet e auditimit mund te ndahen n kater kategori te gjera:

1. Ekzaminimet selektive: Kto auditime prfshijn ekzaminimin e shprdorimit te
mundshem serioz dhe shpenzimet jo me vend dhe t ekzagjeruara, ineficencn, inefektivitetin
apo dobsin n kontrollin e papajtueshmris me ligjet dhe rregullat. Keto kufizohen me
vlersimin nse kritika e njsis sht e justifikuar, duke ekzaminuar shkaqet pr mangesit
dhe dobsit dhe duke marre n konsiderat veprimin e ndrmarr apo te nevojshm pr te
paraqitur prmirsimet.

2. Ekzaminimet kryesore te bazuara gjersisht: Auditime te tilla mund te mbulojn
nj njsi te audituar ai nj aktivitet, projekte apo programe si te tera dhe te rndsishme
brenda njsis. Ato jan hartuar q te cojne n raporte te balancuara te cilat japin siguri n
zonat kryesore ku arranxhimet duket te jene te knaqshme dhe kritika nuk sht e
justifikueshme, si dhe trheqja e vmendjes n dobsin materiale n kontrollin apo arritjen
dhe pasojat e tyre.

3. Rishikimet kryesore te veprimeve menaxheriale standarde: Keto rishikime
mund te mbulojn procedurat e zakonshme, sistemet apo praktikat e mira te vendosura,
kryesisht n sistemin e kontrollit te brendshm.

4. Ekzaminimet me shkalle me te vogl: Normalisht nuk pritet te cojne ne nj raport
q duhet te paraqitet n nivelet e larta te menaxhimit por kryesisht n ato te ultra dhe
drejtohen kryesisht n prmirsime te dobishme operacionale te performancs (ne VFM), n
sistemet e forcimit dhe n inkurajimin e veprimeve me kosto te ulet.
Synimi kryesor i programit te auditimit t performancs sht t siguroj disa ekzaminime dhe
raporte q mbulojn zona te shpenzimeve te mdha n secilen nga tre kategorit e para te
prmendura m lart. Disa ekzaminime i ndjekin shtjet brenda nj departamenti, ndrsa
studime me te zgjeruara ndjekin nj subjekt apo funksion te caktuar.

Cikli dhe hapat e auditimit te performancs

Nj metode e strukturuar duhet te prshtatet me punn auditimit te performancs. Elementet
n do studim te auditimit te performancs mund t grupohen n tre faza te mdha, te
quajtura: planifikimi, ekzaminimi dhe raportimi. Cikli dhe hapat e auditimit t performancs
mund te prmblidhet si me posht:
- Vzhgime te prgjithshme dhe rinovimi i zonave potenciale te studimit n mnyre q
te fitoj njohurit e fundit dhe te kuptoj njsin q ka lidhje me te.

- Planifikimi dhe prgatitja e nj strategjie te auditimit t performancs dhe studimi i
zonave q duhen ekzaminuar duke marre parasysh zonat me risk te larte.
- Studime paraprake dhe planifikimi individual i auditimit t performancs, duke
prfshir konfirmimin e termave t referencs pr auditimet specifike.
- Drejtimi i ekzaminimit te plot te auditimit te performancs, krkimet dhe analizat e
zonave nen rishikim.
- Prgatitja e raporteve q rezultojn nga auditimet.
- Te biesh dakord mbi zbulimet dhe qartsimin e raporteve me subjektet e audituara.

218

- Finalizimi dhe publikimi i raporteve dhe prezantimi i tyre te menaxhimi.
- Marrja n konsiderat nga menaxhimi dhe prgatitja e raportit prfundimtar duke
reflektuar vendimmarrjen e menaxhimit.
- Rishikimi dhe ndjekja e prfundimeve te raportit.

4. Standardet e auditimit te performancs

Auditueset e njsive publike duhet te prmbushin standardet e auditimit edhe n drejtim te
auditimit t performancs. Standardet tregojn se kriteri i auditimit duhet te zhvillohet pr
seciln linje te ekzaminimit n auditimin e performancs. Auditueset kane nevoj pr nj mjet
te matjes se performancs n zonat q jan subjekt i ktij auditimi. Kriteret e auditimit duhet
te jene:

"Te prshtatshme: Kriteret q kontribuojn n berjen e vzhgimeve dhe q arrijn
n konkluzione prkundr objektivave te auditimit.

"Te besueshme: Kriteret q rezultojn n konkluzione konsistente kur prdoren nga
audituese te ndryshem n rrethana te ngjashme.

"Neutrale: Kritere q nuk kane paragjykime.

"Te kuptueshme: Kriteret q jane te caktuara n mnyre te qarte dhe nuk jane subjekt
i interpretimeve te ndryshme.

"Te plota: Te gjitha kriteret te cilat mund te ndikojne n vezhgimet dhe perfundimet
jan identifikuar dhe prdorur.
sht thelbsore q te vendosen kritere te prshtatshme pr matjen e performancs kur
planifikohet nj auditim. Standardet theksojn: rndsin e pavarsis dhe kompetencn
profesionale te stafit:
-duke ushtruar kujdesin e duhur;
-planifikimin e duhur dhe mbikqyrjen;
-mjaftueshmrin;
-besueshmerin dhe prshtatshmrin e fakteve dhe te gjetjeve pr te mbshtetur
konkluzionet, drejtsin dhe plotsin n raportim.
Kto objektiva thelbsore t auditimit duhet t aplikohen rigorozisht n t gjith punn e
auditimit t performancs.

Llojet e Evidencave t Auditimit

Evidencat fizike: jan fotografit, grafikt, hartat, ose do prezantim i ilustruar, etj. Evidencat
fizike prfshijn nj inspektim ose vzhgim t menjhershm t personave, prons, ose
evenimenteve t tjera si jan vzhgimi i inventarit, rezervave, gjendjes s parave, etj pr t
vrtetuar ekzistencn e aseteve t prekshme ose gjendjes aktuale t entit q po auditohet nga
grupi i auditimit.

Evidencat dshmuese: prcaktojn marrjen e nj prgjigjeje n form t shkruar ose n
form bisede. Kto lloj evidencash merren nga intervistat dhe pyetsort, nga pala e tret e
pavarur q vrtetojn saktsin e informacionit q sht krkuar nga audituesit. Meq kto
evidencat vijn nga burime t pavarura, duhet t shqyrtohen nse informacioni sht i
vlefshm dhe i sakt dhe t merren n konsiderat pr prdorim.

219

Evidencat e Dokumentuara: jan forma m e prdorshme (zakonshme) e evidencave.
Evidencat e dokumentuara jan letrat e lshuara dhe t firmosura nga personat prgjegjs,
dosjet, kontratat, krkesat, memorandumet (shnimet) e brendshme t entit, buxhetin e entit,
rregulloret e brendshme, kuadri ligjor, rishikimet dhe raportimet e administruesve, t dhnat
dhe publikimet e gjendjes faktike dhe performancs s entit n vite, raportet e auditimit t
brendshm, regjistrat e kontabilitetit. T dhnat e mbajtura nga enti,
vzhgimet e pavarura q jan kryer n ent, vlersimet q i jan br entit, krkimet, etj q jan
kryer nga burimet e jashtme. Raportet e auditimeve q jan kryer m par jan burime t
rndsishme evidence.

Evidenca t tjera:N kt grup futen t gjitha evidencat e tjera t marra t cilat nuk jan
prmendur m sipr. Nj form e till e evidencave me an t programeve kompjuterike.
Grupi i auditimit duhet t jet i kujdesshm n t tilla evidenca dhe duhet t sigurohet se t
dhnat jan t besueshme dhe t prshtatshme pr auditimin q po kryejn.

Analizat e Evidencave

Mbledhja e evidencave sipas objektivave t grupit t auditimit duhet t analizohen dhe t
testohen sipas kritereve transparente t auditimit dhe t analizohen observacionet,
konkluzionet dhe rekomandimet e auditimit. Analiza e evidencs midis t tjerave duhet t ket
karakteristikat e m poshtme:
Duhet t jet logjike
Interpretimet dhe konkluzionet duhet t jen bindse dhe
Duhet t mbshtes observacionet / pyetjet e auditimit
Dokumentimi i sakt i t dhnave dhe rezultateve sht i rndsishm, pr arsye se:
Konfirmon dhe mbshtet opinionet dhe raportet e audituesve,
Rrit efiencn dhe efektivitetin e auditimit,
Shrben si burim informacioni pr prgatitjen e raporteve ose prgjigjeve pr
do pyetje nga subjekti i kontrolluar ose nga ndonj pal tjetr,
Shrben si evidenc e zbatimit t standardeve t kontrollit nga kontrollort,
Lehtson planifikimin dhe mbikqyrjen,
Ndihmon zhvillimin profesional t kontrollit,
Ndihmon pr tu siguruar q puna sht kryer n mnyr t knaqshme;
Siguron evidencn e puns si referenc pr t ardhmen.

Mnyra e Auditimit

N auditimin e performancs nuk ekziston nj mnyr uniforme e cila t jet e aplikueshme
pr t gjitha llojet e subjekteve.
Disa nga mnyrat pr t kryer auditimin e performancs jan:
Analizimi i procedurave;
Prdorimi i t dhnave ose gjendja faktike q sht dhn nga agjencia/subjekti q
sht duke u audituar;
Analiza e rezultateve financiare, inxhinierike, teknike, etj;
Studimi i shtjeve ;
Vzhgimi n terren;
Kryerja e disa analizave deri sa t arrim n nj konkluzion;
Hartimi i pyetsorve q do i shprndahen publikut ose personave q marrin shrbimin e
dhn q ka ofruar subjekti.
Studimi n terren se si kryhet procesi i puns. Kjo i shrben audituesit pr t kuptuar m
mir proceset e ndryshme t punve n organizat.

220

3. Teknikat e auditimit dhe llojet e evidencave t auditimit te performancs.

Teknikat e auditimit t performancs
Disa nga teknikat q mund te prdorin auditueset n marrjen dhe analizimin e evidencs se
auditimit te performancs jan si me posht:

Ekzaminimi i letrave

Materiali i shkruar sht nj burim i rndsishem i evidences s auditimit dhe sht elementi
kryesor i shumics se studimeve. Audituesit, ndrmjet te tjerave, duhet t administrojn:
Burimi kryesor i evidencs sht ekzaminimi dhe shqyrtimi i dosjeve dhe dokumenteve t
njsis s audituar. Mbledhja e evidencs nga dokumentet duhet bere me rregull dhe te ket si
qllim marrjen e informacionit q mbshtet gjetjet e rishikimit. Dosje dhe dokumente te tjera
informacioni duhet te prmblidhen dhe regjistrohen n dosjet e puns. Audituesi prpara se t
filloj ekzaminimin e dokumenteve ose t formuloj raportet duhet t sigurohet se t gjitha
dosjet dhe dokumentet prkatse i kishte n disponim. Dokumentet e rndsishme,
domethnse ose t diskutueshme duhen fotokopjuar pr t'u ruajtur dhe duhet regjistruar
burimi i tyre, n mnyre t till q t mund t shmanget kontestimi i evidencs bazuar n
materialin e shkruar.

Intervistimi

Intervistat dhe pyetjet me stafin n njsin e audituar jan mjetet kryesore pr te mbledhur
evidence dshmuese (qe do te thote evidence e bazuar n intervistat dhe diskutimet).Te gjitha
studimet e performancs prdorin nj lloj intervistimi pr te mbledhur informacion dhe pr te
rregulluar faktet. pr te qene te suksesshm, intervistat duhet te jene strukturuar dhe prgatitur
me prpara. Prgatitja me kujdes, prfshir edhe prgatitjen e listave te kontrollit aty ku sht
e nevojshme, ndihmon pr maksimizimin e produktivitetit te intervistave. Personi i
intervistuar duhet inkurajuar q t jet i qet dhe t flas lirshm. Llojet e pyetjeve dhe
rrethanat e prdorimit t tyre mund t prmblidhen si m posht:

Pyetje t hapura dhe prshkruese. Kto fillojn me si, pse, ku, kur dhe fare dhe prdoren
pr te mbledhur sasin e te rejave ose informacion te paanalizuar. Keto pyetje kane tendencn
te jene me te gjera dhe te lejojn nj game te gjere prgjigjesh. P.sh. Sa veta jane prgjegjes
pr nj funksion te caktuar dhe cili sht funksioni i tyre, p.sh. n sistemin e reduktimit te
humbjeve te energjis? P.sh. A kishte vendosur ndermarrja nj shenjester performanc pr
aktivitetin, p.sh. pr te ulur humbjet n sistemin e energjise me x%? Sa kush ton programi ?
Kur ka filluar prkeqsimi n humbjen e sistemit? n 'shkalle krahasohet kjo me
performancn e industris energjetike si nj e tr?

Pyetjet vlersuese ose zhbiruese. Kto lejojn q t merret informacion m specifik dhe t
kontrollohet thellsia e njohurive dhe e eksperiencs. Gjithashtu, ato prdoren pr t mbushur
boshllqet n njohurit e intervistuesit rreth tems dhe t informojn shume rreth puns s nj
auditimi t performancs. P.sh. A u arrit qllimi pr reduktimin e humbjeve te sistemit? nse
jo, kush mund te ken qene arsyet? far veprimi u mor pr t'u siguruar q u arrit qllimi?
far ndryshimi beri sistemi n drejtim te parandalimit te humbjeve te sistemit? sht e
kshillueshme q t evitohen: Pyetjet komplekse. Kjo sugjeron q intervistuesi nuk e di se
kush jan problemet ose far do t gjej. Pyetjet duhet te jene te planifikuara sakt dhe t
menduara mire.


221

Pyetjet sugjestive ose drejtuese. Kto kan tendencn te tensionojn at q prgjigjet q t
prgjigjet ne nj mnyre te caktuar. Ato mund te marrin prgjigje q intervistuesi do t
dgjoj, por nuk mund t konsiderohen si evidenc e sakt.

Pyetjet e zbehta. Intervistuesi duhet te jete i qart pr informacionin q krkohet dhe far
dshiron ai t zbuloj.

Pyetjet supozuese. Kto mund te sjellin vetm prgjigje supozuese dhe nuk mund te prdoren
si evidence e sakte.
Ne mnyre q te ndihmohet kujtesa, duhen mbajtur shnime gjate do interviste dhe te
shkruhen sa me shpejt te jete e mundur. nse evidenca gojore sht e nj rndsie te veante
pr ekzaminimin, regjistrimi i intervists duhet konfirmuar nga personi i intervistuar.

Vzhgimi direkt
Nj nga mnyrat me te mira pr te kuptuar se far po ndodh me te vrtete sht vzhgimi
direkt i aktiviteteve. Teknika te tilla e ndihmojn auditiuesin t marre evidenca rreth aseteve
fizike dhe mund te jene te vlefshme gjate mbledhjes se evidencs nse punonjsit po i ndjekin
procedurat prkatse. Duke vzhguar me kujdes, audituesit prpiqen t formulojn opinionin e
tyre te pare rreth aktivitetit ose sjelljes q po studiohet. Inspektimi i veprimeve, ndrsa
veprimet jan duke u kryer do t'i jap auditimit te kuptoj mjaftueshm shtjet dhe do t'i jap
besueshmri gjate diskutimeve te zhvilluara me njsin e audituar. Duhet mbajtur mend se nj
vzhgim i vetm nuk mund te prdoret pr te nxjerre konkluzione rreth shtjeve q kane
ndodhur gjate nj periudhe te caktuar.
shtjet q duhen mbajtur n mendje gjat vzhgimit direkt te aktiviteteve prfshijne:
Te kryhet vzhgimi ne nj mnyre kuptimplot dhe ta bsh at aktiv me shume se teorik.
Kur prezantohesh me stafin e prfshir direkt, audituesi duhet te shpjegoj me takt se far do
t arrij duke vzhguar aktivitetin.
Audituesi duhet t prpiqet te mos e trazoj rrjedhn normale te puns ose sjelljen e njerzve,
duke i ngatrruar n punt e tyre. Vzhguesit duhet t prpiqen t kuptojn rolin e
pjesmarrsve n procedure, duke u prpjekur q te marrin informacion rreth aktivitetit si i
brendshm, por duke e ruajtur statusin e tij si vzhgues objektiv. do gj q vzhgohet duhet
shnuar me kujdes meqense mund te behet evidence kye. Te vrej komentet joformale q
bhen kur stafi fiton konfidencn e audituesit (por te jet i kujdesshm kur stafi thjesht
ankohet).

Studimi i rasteve
Pr auditimin e performancs, ekzaminimi i rasteve sht nj mnyre efektive pr te marre,
analizuar dhe pr te paraqitur informacion. Studimi i rasteve i referohet ekzaminimit n
thellesi te ngjarjeve te zgjedhura si prfaqsuese, transaksioneve ose njsive n mnyre q te
kuptohet ose matet nj program ose aktivitet si i tere. Metoda fokusohet n vlersimin dhe
eficencn e aktiviteteve te ndryshme, duke analizuar disa raste si modele pr te marre nj
vshtrim te brendshm n punt precize te aktivitetit.

Shenimet baze
Qllimi i shnimeve baze sht te prcaktohet nepermjet krahasimit me performancn ose
praktiken e vlefshme diku tjetr, nse ka hapsire pr performanc me te mire. Krahasimet
mund te bhen me dege te tjera ose njesi brenda njsis ose me organizata te tjera te jashtme
prkatse brenda ose jasht vendit. Qllimi sht te prcaktohet nse nga krahasimi me
praktiken e vlefshme diku tjetr ka hapsire pr prmirsimin e gjerave. Kjo teknike mund te
ndihmoj te prcaktohen mundsit pr prmirsimin e eficencs dhe pr te kursyer.

222

Krahasimet e nivelit te larte mund te bhen me subjekte te tjera q kryejn t njjtin funksion.
Shnimi baz i performancs prdor nj game te gjere masash dhe treguesish pr te krahasuar
performancn. Fushat e mbuluara prfshijn efektivitetin, koston e njsive dhe cilsin e
shrbimit.
Prdorimi i teknikes se shnimeve baze mund t'i stimuloj ndrmarrjet te prmirsojn
performancn e tyre. Megjithat, gjate brjes se krahasimeve sht e rndsishme te sigurohet
q ato q krahasohen jan te ngjashme (ndrmarrjet e mdha mund te veprojne n rrethana te
ndryshme nga te voglat dhe krahasimi mund te jete i padrejte);
metoda e mbledhjes se te dhnave duhet te jete konsistente; ndrmarrjet e audituara nuk
lejohen te pranojn krahasime te favorshme dhe te mos pranojn te tjerat.

Pyetsort
Pyetsort prmbajn lista t pyetjeve t prgatitura pr marrjen e informacionit nga nj
subjekt i caktuar. Kur kostoja e intervistimit te shume njerzve mund te jete shume e larte,
pyetsort jan nj mnyre e vlefshme pr te mbledhur informacion. Ato shpesh prdoren pr
te vlersuar cilsin e shrbimit ose hapsirn e prmirsimit n shprndarjen e shrbimit.
Prgatitja e pyetsorve do te ket nj ndikim direkt n cilsin e evidencs se marre dhe
kshtu q sht n mnyre te veante i rndsishm. Ata duhet te jene te lehte pr t'u plotsuar
ndryshe ato do te paksojn mundsin e atyre q do te jepnin prgjigje potenciale. Pyetsort
konfidenciale ka me shume te ngjare t'i inkurajojn njerzit te prgjigjen.

Survejimet
Kryerja e survejimeve sht nj mnyre e vlefshme pr mbledhjen e informacionit te ri ose
informacionit te standardizuar, sasior dhe cilsor nga nj numr njerzish q i prgjigjen
pyetsorit ne nj zone auditi. Metodat kryesore sasiore jan: pyetsort postale (e
vetplotsimit), intervistimi personal dhe intervistimi telefonik. Studimet e VFM (auditimit
performancs) mund te prdorin n mnyre te vlefshme pyetsort pr te krijuar evidence te
kohs. Ato duhet t jen t planifikuar, t skicuar mir dhe t zbatuar nse informacioni i
marre do jet i vlefshm dhe i besueshm. Atje ku sht planifikuar t bhet nj survejim,
auditet duhet t krkojn asistenc profesionale n prgatitjen, kryerjen e tij dhe n analizimin
e rezultateve.

Grupet e fokusuara
Nj grup i fokusuar sht nj grup njerzish, shpesh klient t nj ndrmarrjeje, t mbledhur
bashke pr te diskutuar shtje ose tema te veanta. nj grup i fokusuar prej 15-20 vetsh
sht masa ideale pr nj diskutim t lir. Meqense shume nga puna e auditimit te
performancs sht rreth ndikimit te programeve qeveritare n nj numr t madh njerzish,
grupet e fokusuara mund te luajn nj rol te vlefshm. Ata shpesh prdoren pr te mbledhur
informacion dhe pr t dhne rezultate q i lejojn ata q prgjigjen te shprehin mendimet e
tyre me fjalt e tyre. Shpesh krkohen pikpamjet e klientve si pr shrbimet, ashtu dhe ato
te atyre q prfitojn nga programet qeveritare. Megjithat, grupet e fokusuara vetm
prodhojn t dhna cilsore dhe kshtu krkohet nj ekspertize e konsiderueshme n
interpretimin e tyre.

Analizat statistikore
Shpesh analiza statistikore prdoret kur duhen analizuar te dhna n mnyre q t krijohen
orientime te caktuara ose pr te bere krahasime. Statistika merret me mbledhjen e t dhnave,
organizimin, prezantimin dhe analizn e tyre. pr investigimin e karakteristikave t nj grupi
te caktuar individsh, objektesh ose aktivitetesh (t quajtura "popullsia"), sht marre nj
shembull dhe sht vendosur vlera e objekteve t ndryshme q do t investigohen. Analiza

223

statistikore mund te jete e vlefshme n matjen e performancs dhe pr te siguruar qe do
analize dhe interpretim i te dhnave q mbshtet rekomandimet dhe konkluzionet sht e
dobishme. T kuptuarit baz t teoris se probabilitetit do t ndihmoj n kryerjen e analizave
statistikore. Prezantimi i te dhnave statistikore sht gjithashtu i rndsishm pr te shpjeguar
t dhna komplekse.
Pakot e softet mund te bjn nj kontribut te rndsishm, veanrisht n mbledhjen dhe
zgjedhjen e te dhnave, n analizimin dhe interpretimin e tij, si dhe n paraqitjen e
rezultateve.

Analiza e kostos dhe e fitimit
Analiza e kostos dhe e fitimit sht forma m kuptimplot e vlersimit ekonomik. Ajo krkon
t prcaktoj sa m shum q t jet e mundur sasin n para t kostos (input-it) dhe t
prfitimit (output-it), duke prfshir dhe ato pr t cilat tregu nuk ka nj mas t knaqshme t
vlers ekonomike. Analiza e kostos dhe e fitimit duhet kufizuar n vlersim, meqense mund
te kryhet dhe pas ngjarjes. N auditimin e performancs mund t jet i vlefshm ekzaminimi
dhe vlersimi i prfitimit te uljes se kostos n raport me at te parashikuar, pr t par nse
kostoja aktuale n krahasim me prfitimet e arritura, akoma paraqet vler pr para. Arsyet pr
dshtimin e kostos s parashikuar pr t arritur prfitimet e parashikuara mund t ekzaminohet
si pjes e auditimit te performancs.

TEMA 11 - SIGURIMI I CILSIS S PUNS DHE LLOJET E RAPORTEVE T AUDITIMIT

TEMA 11: SIGURIMI I CILSIS S PUNS DHE LLOJET E RAPORTEVE T
AUDITIMIT.

1. Raportimi i rezultateve t angazhimit/misionit t auditimit
a. Llojet e raporteve n praktikn audituese.
b. Procedurat e raportimit dhe ndjekja e rekomandimeve.

2. Rishikimi i puns dhe sigurimi i cilsis s auditimit
a. Rishikimi i brendshm.
b. Rishikimi i jashtm.

1. Raportimi i rezultateve t angazhimit/misionit t auditimit:
Raporti i auditimit sht nj vlersim zyrtar i statusit financiar t njsis ekonomike,
i kombinuar me mendimet e audituesit, q bazohet n t dhnat e mbledhura rreth
transaksioneve financiare t entitetit. Raporti i auditimit sht nj opinion zyrtar ose nj
mohim, i lshuar nga audituesi (qoft ky i brendshm apo audituesi i pavarur i jashtm), si
rezultat i nj auditimi ose vlersimi t kryer mbi nj person juridik, entitet publik apo privat
ose divizion periferik t tij. Raporti i adresohet m pas nj "prdoruesi", (t till mund t
konsiderohen si nj individ, nj grup personash, nj kompani, nj qeveri, apo edhe publiku i
gjer, ndr t tjera), si nj shrbim i siguris, n mnyr q pasktaj prdoruesi t marr
vendime t bazuara n rezultatet e arsyetuara t auditimit.
Nj opinion i auditimit normalisht sht nj format standard, i ndrlidhur me
pasqyrat financiare dhe i konsideruar si nj e tr, duke bartur sipas natyrs nj kuptim t
prgjithshm tek lexuesit e tyre. Nj raport auditimi konsiderohet si nj mjet thelbsor i
raportimit t informacionit financiar pr prdoruesit, veanrisht n biznes. Shum nga palt e
treta, q efektivisht jan prdorues t informacionit preferojn, ose edhe krkoj informata
financiare t ertifikuara nga nj auditim i pavarur i jashtm. Ndaj ato mbshteten n raportet
e ktyre t fundit pr t vrtetuar t dhnat e tyre, me qllim trheqjen e investitorve, marrjen
e kredive apo edhe prmirsimin e imazhit (ekspozimit) publik. Disa studiues t teoris s
auditimit madje, kan deklaruar se informacionet financiare, pa raportin e auditimit jan
"thelbsisht t pavlefshm".

G1: Raporti i auditimit pr pasqyrat financiare:
sht e rndsishme t theksohet q raportet e auditimit pr pasqyrat financiare nuk
jan as vlersime, as ndonj prcaktim apo vendim i ngjashm i prdorur pr t vlersuar nj
entitet n mnyr subjekteve, q m pas t merret nj vendim. Raporti sht vetm nj opinion
pr t muar nse informacioni i paraqitur sht i sakt dhe pa anomali materiale, kurse t
gjitha veprimet tjera m tej i lihen prdoruesit pr t vendosur.
Ekzistojn katr lloje primare t raporteve t auditimit. Zgjedhja e njrit prej ktyre modeleve
t raportimit varet s teprmi nga niveli i siguris s informacionit financiar t disponuar, nga
trsia e t dhnave dhe lehtsia e qasjes n informatat mbi subjektin e audituar dhe nga
qartsia e ktyre t dhnave financiare. Secili raport auditimi paraqet nj situat t ndryshme
q haset gjat puns s audituesit. Katr tipet e raporteve q aplikohen prgjithsisht n
auditimin e jashtm jan si m posht:


225

I. RAPORTI OPINIONI I PAKUALIFIKUAR
(UNQUALIFIED OPINION)
Lloji m i shpesht i raportit sht referuar si Opinion i Pakualifikuar, dhe
konsiderohet nga shum studiues e prdorues si opinion i pastr, ekuivalent i nj "fature t
pastr e shndetit pr nj pacient". Ky lloj raporti lshohet nga nj auditues kur pasqyrat
financiare t paraqitura, jan pa anomali materiale dhe prputhen me Parimet e Kontabilitetit
Gjersisht t Pranuara (PKGJ P). Me fjal t tjera, kjo do t thot se gjendja financiare e
kompanis, pozita, dhe operacionet jan paraqitur n mnyr t drejt n pasqyrat financiare.
Ky sht lloji m i mir i raportit q nj entitet mund t marr nga nj auditues i jashtm.
Nj opinion i pakualifikuar jepet kur audituesi sht i knaqur n t gjitha aspektet
materiale q:
(a) pasqyrat financiare jan prgatitur duke shfrytzuar baza dhe politika t pranuara t
kontabilitetit, t cilat jan zbatuar n mnyr konsistence (t qndrueshme);
(b) pasqyrat jan n pajtim me krkesat statutore dhe rregulloret relevante;
(c) ekspozeja e pasqyrave financiare t paraqitura prputhet me njohurit e audituesit n
lidhje me entitetin e audituar;
(d) ekziston nj shpalosje e t gjitha shtjeve materiale pr pasqyrat financiare.
Skeleti strukturor i raportit prbhet nga titulli dhe koka, trupi kryesor, nnshkrimet e
auditve, adresa dhe data e lshimit t raportit. Standardet e auditimit krkojn q raporti t
jet i paanshm n t gjitha aspektet. Tradicionalisht, trupi kryesor i raportit t pakualifikuar
prbhet nga tre paragraf kryesor, secili me formulim standard dhe qllim t dallueshm
individual. Konkretisht:
Raportet e audi timit
Raport e te
Modifi kuara
Raport e te
Pamodi fi kuara
1.Kur ekzi stoj n ceshtj e
qe ndikoj n ne opini on
2.Kur ekzi st. Ceshtj e qe
Nuk ndi koj ne opini onin
Opini on me rezerv
Refuzim per dhenie
opini oni
A-nga kufizimet e objektit
B-nga mosmarrveshjet me
menaxhimin
Opini on Kundershtues
(Negativ)

226

-Paragrafi i par (zakonisht i referuar si paragrafi hyrs), identifikon prgjegjsit e
audituesit dhe misionin e auditimit t kryer n lidhje me pasqyrat financiare t entitetit.
-Paragrafin e dyt (zakonisht i referuar si paragrafi i fushs), ofron nj prshkrim t
prgjithshm t natyrs s puns, detajet e fushveprimit t auditimit, shembuj t procedurave
t kryera, dhe fardo kufizimi me t cilin ballafaqohet auditimi, duke u bazuar n veorit
dhe natyrn e puns. Ky paragraf gjithashtu thekson se auditimi sht br n pajtim me
standardet e auditimit prgjithsisht t pranuara dhe rregulloret e vendit.
-Paragrafi i tret (zakonisht i referuar si paragrafi i opinionit), thjesht thekson
mendimin e audituesit mbi pasqyrat financiare dhe nse ato jan n prputhje me parimet e
kontabilitetit t pranuara n prgjithsi.
N vijim jepet nj ilustrim i modelit t raportit standard parezerv t auditimit mbi
pasqyrat financiare, sipas modelit q aplikohet gjrsisht n shum vende, duke prdorur
emrin e kompanis ABC si entiteti nn auditim:

RAPORTI I AUDITUESIT T PAVARUR

Bordi i Drejtorve, aksionerve, pronarve, dhe /ose Menaxhimit t Kompanis
ABC.

Ne kemi audituar pasqyrat financiare q shoqrojn bilancin e kompanis ABC,
("Kompania") m 31 dhjetor 2010 dhe pasqyrat prkatse t t ardhurave, fitimeve
t pashprndara, dhe rrjedhjen e paras pr vitin e mbyllur. Kto pasqyra financiare
jan prgjegjsi e menaxhimit t kompanis. Prgjegjsia jon sht t shprehim nj
opinion mbi kto pasqyra financiare bazuar n auditimin ton.

Ne e kryem auditimin ton n prputhje me standardet e auditimit t pranuara
prgjithsisht n ____ (vendin ku raporti sht i lshuar). Kto standarde krkojn
q ne t planifikojm dhe t kryejm auditimin pr t marr siguri t arsyeshme se
pasqyrat financiare jan pa gabime materiale. Nj auditim prfshin ekzaminimin, n
baz testimesh, t dokumenteve q mbshtesin shumat dhe shpalosjet n pasqyrat
financiare. Nj auditim prfshin gjithashtu vlersimin e parimeve kontabl t
prdorura dhe vlersimeve t bra nga drejtuesit, si dhe vlersimin e paraqitjes s
prgjithshme t pasqyrave financiare. Ne besojm se auditimi yn ofron baza t
arsyeshme pr opinionin ton.

Sipas mendimit ton, pasqyrat financiare t prmendura m sipr paraqesin n
mnyr t drejt, n t gjitha aspektet materiale, pozicionin financiar t kompanis
m 31 dhjetor 2010, dhe rezultatet e operacioneve t saj dhe flukset e paras pr
vitin e prfunduar m pas n prputhje me parimet e kontabilitetit prgjithsisht t
pranuara n ___ (vendin ku raporti sht i lshuar).

Nnshkrimi i audituesit,
Emri dhe adresa e Audituesit,
Data e fundit e puns n terren.

Theksimi i shtjeve: N disa rrethana audituesi mundt t konsideroj se lexuesi i
raportit t tij nuk do t kuptoj n mnyrn e duhur pasqyrat financiare, pasi mund t ket
ndonj aspekt q duhet theksuar, por q ky aspekt nuk ka efekt material e pr rrjedhoj ai
vetm meriton evidentim, duke e nnvizuar si shtje q theksohet. Si rregull i prgjithshm,

227

auditimi kur jep nj opinion t pakualifikuar, kjo nuk i referohet ndonj aspekti specifik t
pasqyrave financiare n opinionin e tij, ngaq kjo mund t interpretohet gabimisht si opinion i
kualifikuar. Me qllim t shmangies s ksaj prshtypjeje, referencat q jan menduar si
nnvizim i shtjes gjenden n paragraft e ndara nga opinioni. Sidoqoft, audituesi nuk
duhet t prdor nnvizimin e shtjes pr t prmirsuar mungesn e shpalosjeve t duhura n
pasqyrat financiare apo si alternativ q zvendson kualifikimin e opinionit. Pr ilustrim,
kemi sjell raportin vjetor t audituesve t pavarur t Deloitte Albania sh.p.k, mbi auditimin
e pasqyrave financiare t Banks s Shqipris pr vitin 2007:

Deloitte Albania sh.p.k

RAPORTI I AUDITUESVE T PAVARUR

Kshillit Mbikqyrs t Banks s Shqipris
Ne kemi audituar pasqyrat financiare t bashkngjitura t Banks s Shqipris
(Banka), q prfshijn bilancin n 31 dhjetor 2007, si dhe pasqyrat e t ardhurave
dhe shpenzimeve, t ndryshimeve n kapitalin e vet dhe t rezervave dhe t rrjedhjes s
paras pr vitin ushtrimor t mbyllur, dhe nj prmbledhje t politikave kontabl
kryesore, dhe shnime t tjera shpjeguese.

Prgjegjsia e Drejtimit pr Pasqyrat Financiare
Drejtimi i Banks sht prgjegjs pr prgatitjen dhe paraqitjen e drejt t ktyre
pasqyrave financiare, n prputhje me politikat kontabl t prshtatura nga Kshilli
Mbikqyrs i Banks s Shqipris, t paraqitura n Shnimin 2 t pasqyrave
financiare. Kjo prgjegjsi prfshin: hartimin, zbatimin dhe mbajtjen e kontrollit t
brendshm, n lidhje me prgatitjen dhe paraqitjen e drejt t pasqyrave financiare pa
gabime materiale, qoft nga mashtrime apo pasaktsi; przgjedhjen dhe aplikimin e
politikave t duhura kontabl dhe brjen e vlersimeve kontabl q jan t
prshtatshme me rrethanat.

Prgjegjsia e Audituesve
Prgjegjsia jon sht t shprehim nj opinion mbi kto pasqyra financiare bazuar
mbi auditimin ton. Ne kryem auditimin ton n prputhje me Standardet
Ndrkombtare t Auditimit. Kto standarde krkojn q ne t respektojm krkesat
etike dhe t planifikojm dhe t kryejm auditimin, me qllim q t prftojm siguri t
arsyeshme q pasqyrat financiare nuk kan gabime materiale.
Auditimi prfshin procedura pr t marr prova auditimi pr vlerat dhe paraqitjet n
pasqyrat financiare. Procedurat e przgjedhura varen nga gjykimi i audituesit,
prfshir dhe vlersimin e rrezikut t ekzistencs s gabimeve n pasqyrat financiare,
qofshin rezultat i mashtrimeve apo pasaktsive. N brjen e ktyre vlersimeve,
audituesi konsideron kontrollin e brendshm n lidhje me prgatitjen dhe paraqitjen e
drejt t pasqyrave financiare, por jo pr qllimin e shprehjes s nj opinioni mbi
efektetivitetin e kontrollit t brendshm t entitetit. Nj auditim prfshin gjithashtu,
vlersimin pr prshtatshmrin e parimeve kontabl t prdorura dhe arsyeshmrin
e vlersimeve kryesore t bra nga drejtuesit, si dhe vlersimin e paraqitjes s
prgjithshme t pasqyrave financiare.
Ne besojm se evidencat e audimit q kemi marr, ofrojn baza tarsyeshme pr
dhnien e opinionit t auditimit.

Opinioni

228

Sipas opinionit ton, pasqyrat financiare t bashkngjitura paraqesin n t gjitha
aspektet materiale, n mnyr t drejt pozicionin financiar t Banks m 31 dhjetor
2007, dhe rezultatin e aktivitetit t saj, ndryshimeve n kapital dhe rrjedhjes s paras
pr fundin e vitit, n prputhje me politikat kontabl t prshtatura nga Kshilli
Mbikqyrs i Banks s Shqipris, t paraqitura n Shnimin 2, t pasqyrave
financiare.

Theksim i shtjes:
1. Si paraqitet n pasqyrn e ndryshimeve t kapitalit dhe n shnimet 10, 19
dhe 37/1 t pasqyrave financiare n 31 dhjetor 2007, totali i kapitalit t paguar dhe
detyrimeve t Banks tejkalon vlern e mjeteve n nj shum prej 1,210 milion lek,
(2006: 740 milion lek) dhe Banka ka derdhur n buxhetin e shtetit gjat vitit q
mbyllet m 31 dhjetor 2007 nj shum prej 5,010 milion lek, (2006: 4,664 milion),
bazuar n nj marrveshje t nnshkruar n dat 26 mars 2003 me Ministrin e
Financave. Referuar ligjit nr. 8269, neni 11 asnj transferim, shlyerje ose pages
sipas neneve 8, 9 e 10 t ktij ligji, nuk duhet t kryhet n qoft se mjetet e Banks do
t jen m pak se shuma e detyrimeve t saj dhe e kapitalit t paguar. N kto kushte,
referuar ligjit 8269, neni 7, Ministria e Financave do t duhet ti transferoj Banks,
letra me vler shtetrore t tregtueshme, duke zbatuar prqindjet e interesit t tregut,
n at vler, t mjaftueshme pr t kompensuar kt pamjaftueshmri mjetesh.
2. N vitet e kaluara Republika e Shqipris sht antarsuar me kuotizacione
n nj sr institucionesh financiare ndrkombtare, prfshir ktu Banka
Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim, Agjencia Ndrkombtare e Zhvillimit,
Agjencia e Garantimit t Investimeve Shumpalshe, Korporata Ndrkombtare
Financiare, Banka Evropiane pr Rindrtim dhe Zhvillim dhe Banka Islamike e
Zhvillimit. Shuma e kuotizacioneve t paguara t Republiks s Shqipris ka nj vler
prej Lek 991 milion dhe kuotizacione t krkueshme n shumn prej Lek 8,001
milion, pjes e t cilave si detajohet n Shnimin 7 Aktive t tjera n monedh t
huaj, jan paguar nga Banka n shumn prej 498 milion Lek (2006: 522 Lek) me
qllim q t mbshtes Republikn e Shqipris, por nuk ka njohur detyrime shtes pr
pjesn e kuotizacioneve t krkueshme.

Banka e Shqipris dhe Republika e Shqipris jan n proces t negocimit t
Marrveshjes s Mirkuptimit pr ndarjen e kontributit origjinal dhe pronsin e
kuotizacioneve tek Institucionet Financiare Ndrkombtare mes palve.
Ndikimi i marrveshjes finale mbi pasqyrat financiare t bashkngjitura, nuk sht e
mundur t prcaktohet deri n datn e ktij raporti.

Tiran, Shqipri Zagreb, Kroaci
7 mars 2008 7 mars 2008

II. RAPORT OPINIONI I KUALIFIKUAR:
(QUALIFIED OPINION)
Nj raport opinioni i kualifikuar lshohet kur audituesi ka hasur nj prej ktyre dy
situatave, t cilat nuk prputhen me parimet e kontabilitetit t pranuara n prgjithsi, por
pjest e tjera t pasqyrave financiare jan prezantuar n mnyr t drejt. Ky opinion sht
shum i ngjashm me opinionin e pakualifikuar ose "mendimin e pastr". Kto raporte

229

specifikojn se pasqyrat financiare jan prezantuar n mnyr t drejt, me nj prjashtim t
caktuar:
"Prve si diskutohet n paragrafin e mposhtm, ne e kryem auditimin
ton ..."

Nj raport opinioni i kualifikuar lshohet kur audituesit nuk ishin n gjendje q t knaqnin
plotsisht veten e tyre n t gjitha aspektet mbi gjendjen financiare t kompanis. Kshtu, t
dhnat specifike mund t mungojn, ose disa pjes t informacionit nuk mund t jen sipas
PKGJ P. N disa raste, audituesi mund t jet n gjendje t ket qasje n t dhna, por jo ti
konfirmoj plotsisht ato.
Audituesi mund t mos jet n gjendje t shpreh nj opinion t pakualifikuar, kur
ekziston nj nga kto rrethana:
(a) Ka patur limitime n fushveprimin e e auditimit.
(b) Audituesi konsideron se pasqyrat nuk jan t plota e complete; jan orientuese
apo ekziston nj ndarje e pajustifikuar nga standardet e pranueshme t kontabilitetit;
(c) Ekzistojn paqartsi q ndikojn n pasqyrat financiare.

A-Devijimi nga PKGJP - ky lloj kualifikimi ndeshet kur nj ose m shum
fusha t pasqyrave financiare nuk prputhen me PKGJ P (p.sh. jan deklarime t gabuara), por
q nuk ndikojn n pjesn tjetr t pasqyrave financiare dhe kur merren si nj e tr, ato
paraqiten n mnyr t drejt. Shembulli tipik prfshin nj kompani q nuk ka prllogaritur
shpenzimet e amortizimit pr aktivet e qndrueshme t trupzuara (ndrtimet e saj). N qoft
se ky shpenzim konsiderohet material, kurse pjesa tjetr e pasqyrave financiare sht n
prputhje me PKGJP, ather audituesi kualifikon mendimin me prshkrimin n raport t
anomalis s amortizimit dhe lshon nj opinion t pastr pr pjesn tjetr t pasqyrave
financiare.
Pr rastet kur ka nj shmangie (devijim) nga parimet kontabile gjrsisht t pranuara,
fraza e mposhtme shtohet n paragrafin e opinionit.Duke marr shembullin e mosllogaritjes
s amortizimit si m lart, fraza paraqitet si vijon:

"Sipas mendimit ton, prve efekteve t gabuara t shpenzimeve t zhvlersimit
t referuara n paragrafin e par, pasqyrat financiare paraqesin n mnyr t
drejt n t gjitha aspektet materiale pozitn financiare t kompanis "

B- Kufizimi i fushveprimit - ky lloj kualifikimi ndeshet kur audituesi nuk
mund t auditoj nj apo m shum fusha t pasqyrave financiare, por, edhe pse ata nuk mund
t verifikohen, pjesa tjetr e pasqyrave financiare jan audituar dhe gjenden n prputhje me
PKGJ P. Shembulli tipizues prfshin rastet kur audituesit nuk jan n gjendje pr t vzhguar
dhe provuar inventarin e mallrave t kompanis. Nse audituesi ka audituar pjesn tjetr t
pasqyrave financiare dhe ka bindjen dhe sigurin e arsyeshme se ato gjenden n prputhje me
PKGJP, ather audituesi thjesht thekson se pasqyrat financiare jan prezantuar n mnyr t
drejt, me prjashtim t inventarit, i cili nuk mund t auditohej.
Formulimi i raportit t kualifikuar sht shum i ngjashm me opinionin e
pakualifikuar, por nj paragraf shpjegues shtohet pr t shpjeguar arsyet e kualifikimit pas
paragrafit t fushs, por para paragrafit t opinionit.
Paragrafin hyrs sht ln pikrisht i njjt si n opinionin e pakualifikuar, ndrsa
paragraft e qllimit (fushveprimit) dhe opinionit marrin nj modifikim t vogl, n
prputhje me kualifikimin n paragrafin shpjegues.
Paragrafi i fushveprimit sht redaktuar duke prfshir frazn vijuese n fjalin e
par, n mnyr q prdoruesi menjher t jet i vetdijshm pr kualifikimin. Kjo vendosje

230

gjithashtu informon prdoruesit q, me prjashtim t kualifikimit, pjesa tjetr e auditimit sht
kryer pa kualifikime.
Paragrafi i opinionit sht redaktuar gjithashtu duke prfshir nj fraz shtes n
fjalin e par, n mnyr q prdoruesi t kuptoj n mnyr eksplicite kualifikimin e shprehur.
Pr nj kualifikim q rrjedh nga kufizimi i hapsirs, fraza e mposhtme shtohet n
paragrafin e opinionit, duke supozuar shembullin e inventarit t prmendur m lart:
"Sipas mendimit ton, prve efekteve t rregullimeve t tilla, nse ka, si mund
t ket qen kryerja e analizave t duhura dhe procedurave pr inventart e
kompanis, deklarimet financiare t referuara n paragrafin e par paraqesin n
mnyr t drejt, n t gjitha aspektet materiale, pozitn financiare t ...(entitetit
/organizats)"

III. RAPORT OPINIONI NEGATIV (KUNDERSHTUES):
(ADVERSE OPINION)
Nj opinion negativ ose kundrshtues lshohet kur audituesi konstaton se pasqyrat
financiare t nj entiteti prmbajn deklarime materiale dhe t konsideruara si nj e tr, nuk
prputhen me PKGJP. Ky opinion sht i kundrti i nj opinioni t pakualifikuar ose t
pastr, pasi n thelb deklarohet se informatat q gjenden jan t pa besueshme dhe t pasakta
pr t vlersuar pozitn financiare t entitetit dhe rezultatet e operacioneve. Investitort,
institucionet e kreditimit, dhe shum rrall qeverit pranojn pasqyra financiare t nj entiteti,
nse audituesi lshon nj opinion t kundrt, dhe zakonisht krkojn nga entiteti korrigjimin e
pasqyrave financiare dhe marrjen e nj raporti tjetr t auditimit.
N prgjithsi, nj opinion i kundrt lshohet vetm n qoft se pasqyrat financiare
ndryshojn nga PKGJ P.
Paragrafi i fushveprimit n kt rast ndryshohet n prputhje me rrethanat dhe nj
paragraf shpjegues sht shtuar pr t argumentuar arsyen pr opinion t kundrt, pas
paragrafit t fushs, por para paragrafit t opinionit. Megjithat, ndryshimi m i rndsishm i
raportit t opinionit negativ nga raporti i kualifikuar qndron tek shpjegimi n paragrafin e
opinionit, se pasqyrat financiare nuk jan n prputhje me PKGJP, q do t thot se ata, si
nj e tr, nuk jan t besueshme, nuk jan t sakta, dhe nuk paraqesin nj pamje t drejt t
pozits dhe operacioneve financiare t entitetit, si vijon.
"Sipas mendimit ton, pr shkak t situatave t prmendura m lart (n
paragrafin shpjegues), pasqyrat financiare t referuara n paragrafin e par nuk
paraqesin n mnyr t drejt, n t gjitha aspektet materiale, pozitn financiare
t...(entitetit /organizats)"

IV. RAPORT I REFUZIMIT TE OPINIONIT:
(DISCLAIMER)
Nj refuzim i opinionit, lshohet kur audituesi nuk mund t formoj, dhe pr pasoj
refuzon t paraqes nj opinion mbi pasqyrat financiare. Ky lloj raporti lshohet kur audituesi
u prpoq t realizoj angazhimet e auditimit t nj entiteti, por nuk mundi ta plotsoj punn e
tij pr shkak t arsyeve t ndryshme, e si rrjedhim nuk mund t nxjerr nj opinion. Deklarata
pr Standardet e Auditimit (SAS) shpallin disa situata kur nj refuzim i opinionit mund t jet
i pashmangshm:
- Mungesa e pavarsis, ose konflikti i interesit ekzistojn mes audituesit dhe entitetit
(SAS nr.26)
- Ekzistojn kufizime t rndsishme t fushveprimit, qofshin kto t qllimshme ose
jo, t cilat pengojn punn e audituesit n marrjen e t dhnave apo mostrave (apo
kampioneve pr teste) dhe pengojn kryerjen e procedurave (SAS nr.58);

231

- Ka nj dyshim t konsiderueshm n lidhje me aftsin e entitetit pr t vazhduar
ekzistencn n vijimsi ose, me fjal t tjera, t vazhdojn t veprojn (SAS nr. 59);
- Ka pasiguri t konsiderueshme brenda entitetit (SAS nr. 79).
Edhe pse ky lloj opinioni sht prdorur shum rrall,shembujt m t zakonshm prfshijn:
1. entiteti fsheh me dashje ose refuzon t ofroj dshmi dhe informacione tek
audituesit mbi fushat e rndsishme t pasqyrave financiare, apo
2. entiteti sht duke u prballur me shtje t rndsishme ligjore dhe gjyqsore,
(zakonisht hetimet e qeveris), dhe
3. shtjet q ka entiteti shkaktojn shqetsime t prgjithshme koncentrike (entitet
nuk mund t vazhdoj q veprojn n t ardhmen e afrt, pasojat sociale, p.sh rasti
Enron)).
Investitort, institucionet e kreditimit, dhe n mnyr tipike qeverit refuzojn pasqyrat
financiare t nj entiteti, nse audituesi refuzon t jap opinion dhe krkojn nga entiteti
korrigjimin e menjhershm t situatave t siprprmendura dhe marrjen e nj raporti tjetr t
auditimit.
Nj refuzim i opinionit ndryshon thelbsisht nga pjesa tjetr e raporteve t auditimit
pr shkak se ofron shum pak informacion n lidhje me auditimin dhe prfshin nj paragraf
shpjegues ku deklarohen arsyet pr refuzim. Edhe pse raporti ende prmban t dhnat mbi
emrin dhe adresn e entitetit, nnshkrimin e audituesit dhe adresn e tij, datn e lshimit t
raportit, gjith paragraft e tjera ndryshojn gjersisht, dhe paragrafi i fushveprimit lihet
krejtsisht pas dore ngaq audituesi n thelb sht duke deklaruar se auditimi nuk mund t
realizohet.
N paragrafin hyrs, ndryshimet n formulim nisin q nga fraza "ne kemi audituar" e
cila transformohet sipas kontekstit t ri n formulimin e trajts "ne ishim t angazhuar pr t
audituar", n mnyr q t qartsohen prdoruesit e informacionit se audituesi nuk ka
prfunduar domosdoshmrisht auditimin. Prve ksaj, nga q auditimi nuk ishte kryer,
audituesi refuzon t pranoj do prgjegjsi duke hequr fjalin e fundit t paragrafit. S
fundi, ndryshon trsisht paragrafi i opinionit, duke deklaruar se nj opinion nuk mund t
formohet dhe nuk sht shprehur pr shkak t situatave t prmendura n paragraft e
msiprm.
N vijim jan projektuar tre paragraft kryesore t nj opinioni refuzimi, pr shkak se t
dhnat e kontabilitetit t entitetit jan t pamjaftueshme dhe ngaq ka kufizime t rndsishme
t fushs:

Ne ishim t angazhuar pr auditimin e bilancit t kompanis ABC,
("Kompania") m 31 dhjetor 2010 dhe pasqyrave prkatse t t ardhurave dhe
flukset e mjeteve monetare pr vitin e mbyllur m pas. Kto pasqyra financiare jan
prgjegjsi e menaxhimit t kompanis.
Kompania nuk ka mbajtur shnime e informata t mjaftueshme kontabiliteti
pr t siguruar prgatitjen e pasqyrave themelore financiare. T dhnat e
kontabilitetit t kompanis nuk prbjn nj sistem me dy hyrje t pasqyrave
financiare
Pr shkak t rndsis s shtjeve t diskutuara n paragraft e msiprm,
fushveprimi i puns son nuk ishte i mjaftueshm pr t na mundsuar q t
shprehim, dhe ne nuk shprehim, nj opinion mbi pasqyrat financiare t referuara
n paragrafin e par.

G2:Raporti i auditimit mbi kontrollet e brendshme t kompanive publike.
Standardet e Auditimit krkojn q audituesit e kompanive publike t prfshijn nj
shpalosje shtes n raportin e opinionit, n lidhje me kontrollet e brendshme t entitetit.

232

Vijimsia: Vijimsis sht nj term q do t thot se nj njsi ekonomike do t vazhdoj t
operoj n t ardhmen e afrt, q n prgjithsi sht m shum se 12 muajt e ardhshm, pra
nuk rrezikon t shprndahet, t falimentoj, t mbyllet, etj., pr sa koh q ajo gjeneron apo
merr burime t mjaftueshme pr t vepruar. N vijim sht ngjizur formati i prdorur, n
rastet, kur n fokusin e analizs sht nj kompani q ka humbje periodike.
Pasqyrat financiare jan prgatitur duke supozuar se kompania do t vazhdoj t
ekzistoj. Si sht diskutuar n shnimin (X) t pasqyrave financiare,
Kompania ka psuar humbje t prsritura dhe ka nj munges t kapitalit neto.
N kto kushte jan ngritur dyshime t konsiderueshme n lidhje me aftsin e
saj pr vijimsin. Planet e menaxhimit n lidhje me kto shtje jan
prshkruar gjithashtu n shnimin (X). Pasqyrat financiare nuk prfshijn
ndonj ndryshim n lidhje me arktimet, klasifikimin e pasuris dhe klasifikimin
e detyrimeve, q mund t bj q kompania t jet n gjendje t vazhdoj n
vijimsi.

Tipet e raporteve n praktiken e auditimit t brendshm:
Raporti i auditimit t brendshm shrben pr katr qllime funksionale t
rndsishme.
1. Konkluzionet t bazohen mbi auditimin e kryer.
2. T zbulohen shkaqet/arsyet e fenomeneve t padshiruara.
3. T ndrtohet korniza e veprimeve/aksioneve korigjuese nga menaxhimi.
4. T qartsohen qndrimet dhe pikpamjet e entitetit nn auditim.
Pr ilustrim u jemi referuar rezultateve t nj auditimi, ku jan evidentuar abuzime n
skemn e prfitimit t fondeve nga prfitimet afatgjata (pensionet e pleqris), prmes akteve
t paligjshme dhe mashtrimeve dokumentare. Nga ana e ISSH dhe strukturave t saj, pr
pagesat e prfitimeve afatgjata, t lidhura n kundrshtim me dispozitat ligjore ose mbi baz
dokumentacioni t dyshuar si t falsifikuar, nga nj angazhim auditimi jan evidentuar gjat
2-3 viteve te fundit 127 raste prfitimesh abuzive, n vlern 68,213,146 lek, sipas ktyre
grupimeve:
A) Ndryshimi i t dhnave n certifikatat e lindjes t paraqitura nga prfituesi n
momentin e aplikimit pr pension pleqrie, me t dhnat e verifikuara n Zyrat e Gjendjeve
Civile, pr 40 raste me nj dm financiar t llogaritur me pensionin fillestar (pa pasqyruar
rritjet e tyre) n vlern 20,090,147 lek.
B) Ndryshime t t dhnave mbi vjetrsin dhe kategorit e vendit t puns t
hedhura n librezat e puns e t marra n konsiderat pr efekt t llogaritjes s vjetrsis, me
ato t verifikuara n regjistrat dhe list pagesat n arkivat e DRSSH-ve dhe n Arkivat
Qendrore e Vendore, pr 74 raste me vler 41,826,602 lek
C) Ndryshime t t dhnave n certifikatat e lindjes t paraqitura nga prfituesi dhe
ndryshime t t dhnave mbi vjetrsin dhe kategorit e vendit t puns t hedhura n librezat
e puns n momentin e aplikimit pr prfitim, me t dhnat e verifikuara n Zyrat e gjendjeve
civile dhe ato t verifikuara n regjistrat dhe list pagesat n arkivat e DRSSH-ve dhe n
Arkivat Qendrore e Vendore, pr 13 raste me vler 6,296,397 lek.
Duke u rikthyer tek skema e cituar m lart, do t plotsohej ky vizion rreth raportit:
1. Konkluzionet t bazohen mbi auditimin e kryer: (ktu nga shqyrtimi i njpasnjshm i
gjith dosjeve t prftimit t pensioneve t pleqris).
2. T zbulohen shkaqet/arsyet e fenomeneve t padshiruara: (ktu prdorimi i
certifikatave t lindjes t falsifikuara dhe rregjistrim fiktiv i viteve t puns t kryera
n kooperativat bujqsore me ato t ndrmarrjeve shtetrore)

233

3. T ndrtohet korniza e veprimeve/aksioneve korrigjuese nga menaxhimi: (t
pezullohet menjher dhnia e mtejshme e pensioneve dhe t denoncohet shkelja n
organet ligjore).
4. T qartsohen qndrimet dhe pikpamjet e entitetit nn auditim: (analizohen
observacione dhe pikpamjet e specialistve q kan lidhur pensionet e pleqris).
N praktikn e auditimit t brendshm hartohen dhe formulohen kto 7 tipe raportesh:

1. Raportet e ndrmjetme: jan raporte q auditi i formulon me krkesn e shefit
ekzekutiv t auditimit. n kto raporte paraqitet prgjithsisht gjendja dhe ecuria e zbatimit te
programit te auditimit n subjekt n nj moment t dhn, gjetjet, problemet dhe pengesat,
respektimi i afateve kohore pr prfundimin e auditimit, nevojat pr burime shtes t auditimit
etj. Me marrjen e raportit shefi ekzekutiv i auditimit t brendshm, kur sht e nevojshme
cakton detyra dhe merr masa suplementare pr prfundimin e auditimit n koh dhe me cilsi
dhe zbatimin trsor t drejtimeve t programit t aprovuar.

2. Raporte konfidenciale: prgjithsisht jan raportet q audituesi formulon dhe ia
paraqet shefit ekzekutiv t auditimit, n rastet e zbulimit t veprave kriminale apo situatave t
veanta q meritojn hetim e investigim t shpejt. N kto raporte paraqiten shkurtimisht
zbulimet dhe argumentet pr fillimin e nj investigimi si dhe nevojat paraprake q krkohen
pr burime komplementare t auditimit (p.sh angazhimi i profesionistve q gzojn
avantazhin e specializimeve t ngushta sektoriale) .Raporte konfidenciale paraqiten edhe n
raste te tjera, sidomos kur audituesi e mon t arsyeshme se problemet e trajtuara duhet t
mbeten konfidenciale deri n diskutimin e tyre me drejtuesin e njsis s auditimit brendshm.

3. Raport pr ndalimin e prkohshm t veprimtarive t paligjshme: jan raporte q
audituesi ia paraqet shefit ekzekutiv t auditimit n rastet kur sht zbuluar nj veprimtari e
paligjshme, e cila vazhdon t kryhet dhe q ka nj impakt t rndsishm n cnimin e arritjes
s objektivave, ose kur nga kryerja e saj dmtohen rnd interesat e entitetit a m gjer. Nj
veprimtari e till mund t jet p.sh lidhja e nj kontrat me kushte diskriminuese pr entitetin,
dhe anulimi i saj me gjith penalitetet eventuale do t ishte m i favorshm se ekzekutimi i
kontrats, ose nj pages e paligjshme, e cila vazhdon t kryhet gjat nj periudhe kohore e
cila shtrihet prtej periudhs q auditohet etj. Raporti prmban prshkrimin e veprimtaris s
1 1. . R RA AP PO OR RT TE E T TE E
N ND DE ER RM MJ JE ET TM ME E
2. RAPORT
KONFIDENCIALE
3.RAPORT TE
NDALIMIT
PRKOHSHEM
4. PROJEKT
RAPORTI
5. RAPORTI
FINAL
6.MEMORANDUM
7.RAP.PERIODIK
I KONSOLIDUAR

234

paligjshme dhe argumentimin e kundraIigjshmris si dhe propozimin pr ndalimin e
prkohshm t saj n baze t ligjit Pr auditimin e brendshm n sektorin publik. Raporti i
auditimit i prcillet menaxherit t lar (titullarit t subjektit publik) s bashku me komentet e
shefit ekzekutiv t auditimit, pr te ndrmarr vendimin prkats pr ndrprerjen e
veprimtarive t kundraligjshme.

4. Projektraporti pr auditimin e entitetit: Projektraporti pr auditimin e subjektit nuk
sht nj dokument individual i auditimit, por ai sht pron e dosjes se auditimit dhe duhet t
depozitohet n dosje krahas elementeve t tjera nominale t saj. Projekt raporti hartohet mbi
bazen e programit te auditimit t entitetit duke prshkruar zbatimin e tij, si dhe gjetjet gjat
auditimit.

5. Si projektraporti ashtu edheraporti duhet t plotsojn disa krkesa t detyrueshme.
Ceklista e kritereve pr prezantimin efektiv t raporteve prfshin:

1. Toni Profesional. 2. Saktsia / prpikmria
3. Mirsjellje dhe takt 4. Konsiderata dhe vlersime
5. Motivim dhe bindje 6. Fjali t strukturuara
7. Fjal t zgjedhura 8. Ndarje n paragraf
9. Korrektes gramatikore 10. I prpunuar dhe i lidhur

Cilsit q duhet t demonstroj nj raport:

Raporti prfundimtar i auditimit duhet t jet:
I PRANUESHM
Raporti duhet t jet i thjesht pr tu pranuar me lehtsi nga t
adresuarit. Gjuha e prdorur duhet t jet sa m e thjesht dhe sa m e
qart t jet e mundur. N rastet e prdorimit t termave teknik
specifik, shkurtimeve apo inicialeve, ato duhen prfshir me kujdes
n nj fjalor t mvetsishm t termave.
I SAKT
Raporti duhet t bazohet mbi evidence t mjaftueshme, t rndsishme
dhe t besueshme. Qllimi i auditimit, metodologjia, procedurat dhe
prfundimet duhet t prshkruhen me saktsi.
do pasaktsi n raportin e auditimit mund t krijoj dyshime mbi
vlefshmrin e raportit si i tr, ose mund t shprqendroj vmendjen
nga shtjet e rndsishme.
KUPTUESHM
Raporti duhet t prfshij informacionin e nevojshm pr t kuptuar
konkluzionet e arritura.
OBJEKTIV
Raporti i auditimit duhet t jet i pavarur, objektiv, i drejt dhe
konstruktiv. Efekti i raportit t auditimit sht mjaft i lart kur
evidenca e auditimit paraqitet n nj mnyr objektive dhe t
paanshme. Ekzistenca e do konflikti interesash me subjektin e
audituar mund t krijoj dyshime dhe mund t ndikoj n
besueshmrin, pavarsin dhe objektivitetin e raporteve t auditimit,
t auditve t prfshir dhe t vet institucionit auditues.

I BESUESHM
Raporti i auditimit duhet t jet binds dhe i besueshm. Informacioni
i paraqitur duhet t jet i mjaftueshm dhe i rndsishm n mnyr q
t bind prdoruesit se prfundimet jan t vrteta, jan realiste,
konkluzione t arsyeshme dhe se vnia n jet e rekomandimeve do t

235

jet me prfitim. Raporti i auditimit duhet t prfshij vetm
prfundime t mbshtetura nga evidenca t mjaftueshme dhe t
rndsishme. Opinioni i auditimit duhet t mbshtetet nga evidenca q
justifikojn konkluzionet e arritura.
I QART
Auditi duhet t siguroj q opinioni dhe prfundimet jan shprehur me
saktsi dhe pa mundsin e nj keqinterpretimi. Pr rrjedhoj auditi
prdor nj tekst standard me prmbajtje dhe kuptim prgjithsisht t
pranueshm. Raporti duhet t ket nj struktur logjike. Faktet dhe
konkluzionet duhet t paraqiten me saktsi. Nj numr i mjaftueshm
titujsh e bn raportin m t pranueshm dhe m t leht pr tu
kuptuar..
- Komunikimi t ndjek nj vij logjike q nga evidenca e deri
te konkluzionet dhe rekomandimet, duke prfshir referenca
pr dokumentet prkats;
- T shmanget prdorimi i termave teknike dhe zhargoni pa
shpjegime t qarta;
- T jepet nj ekspoze e prshtatshme pr problemet komplekse;
- T qartsohen shtjet komplekse duke prdorur diagram,
grafik apo mjete t tjera vizuale ndihmse.
- T shmangen fjalit e gjata q vshtirsojn kuptimin e qart.
KONIZ
- Raporti i auditimit duhet t jet konciz dhe duhet t prmbaj
vetm shtje q kan t bjn me qllimin e auditimit, duke
ln jasht detajet e parndsishme q mund t ndikojn
pranueshmrin dhe besueshmrin e raportit.
- T jesh koniz nuk do t thot q komunikimi t jet
domosdoshmrisht i shkurtr. Kur duhet raportuar informacion
i konsiderueshm, Audituesi i Brendshm duhet t jap nj
prmbledhje t pikave kye.
N KOH
- N kohn e duhur pr t mundsuar veprime t shpejta
korrigjuese;
- Pr gjetjet apo risqet kye, audituesit mund t prdorin
diskutime joformale ose komunikime t vazhdueshme pr t
parashikuar konsideratat dhe veprimet e menaxhimit.
- Komunikimi prfundimtar duhet t jet n prputhje me
Standardet profesionale, gj q do t marr koh pr ta
prgatitur dhe rishikuar, por ai duhet t prfshij t gjitha
gjetjet dhe do veprim t ndrmarr nga menaxhimi prpara
daljes s raportit.
- Raportet prfundimtar duhet t dorzohen n afatet e
prcaktuara, pasi ato jan t rndsishm pr vlersimin e
menaxhimit t mjedisit t kontrollit.
KONSTRUKTIV
- Me tonalitet t prshtatshm dhe profesional;
- Duhet t shmanget prmendja e emrave t individve apo
vnia n dukje e gabimeve t tyre;
- Duhet t merret parasysh rndsia e shtjeve t ngritura dhe t
lihen mnjan voglsirat.
Komunikimi duhet t ndihmoj n prmirsimin e kontrolleve t
menaxhimit q jan me rndsi pr prdoruesin. Prgjithsisht,
menaxhimi i lart merr n konsiderat dhe adreson shtjet e

236

organizats koncepte t prgjithshme me vler pr organizatn si nj
e tr dhe menaxhert e njsive q adresojn kontrolle specifike
operacionale. Prve sa u trajtua m sipr, rekomandimet e
mposhtme ndihmojn pr t pasur nj stil m t thjesht, m t qart
t t shkruarit:
- T shmangen fjalit q jan shum t gjata pr t'u kuptuar
menjher;
- T prdoren paragraf t shkurtr dhe disa kapituj me tituj
prshkrues;
- T prdoret renditja me pika, apo me numra, dhe t jepen
referenca t qarta atje ku sht e mundur;
- T prdoret nj struktur e qndrueshme fjalie dhe fjalori;
- T shmangen dykuptimshmrit q vijn pr shkak t prdorimit
t premrave q paraprihen nga emra t paqart, apo renditja e
pasakt e fjalve n fjali;
- T shmanget zhargoni dhe gjuha teknike (apo njohurit shkollore
ose akademike) me t cilat prdoruesi mund t mos jet i njohur.
Kur jan t domosdoshme pr tu prdorur, ato duhet t
shoqrohen me nj shpjegim t shkurtr;
- Fjalit t formohen n ligjratn e drejt dhe jo t zhdrejt (psh.
drejtuesi miraton pagesn dhe jo pagesa u miratua nga drejtuesi).
KOMPETENT
Raporti i auditimit duhet t hartohet n at mnyr q t pasqyroj
kompetencn dhe profesionalizmin e auditve dhe cilsin e
veprimtaris s kryer t auditimit.

Struktura e raportit:
Raporti i auditimit duhet te informoj menaxhimin dhe prdoruesit e tjer potencial mbi
permbushjen e nj funksioni. Nj mbledhje logjike e prmbajtjes i jep lexuesit nj kuptim t
plot t informacionit q sht paraqitur. Formati i Strukturs s Raportit t Auditimit sht
ky:


237

PRMBLEDHJA
EKZEKUTIVE
Jo t gjith prdoruesit/lexuesit e raporteve t auditimit kan koh apo
nevoj pr t lexuar t gjith raportin. Nj prmbledhje ekzekutive
prmban nj parathnie t shkurtr t raportit (nj ose dy paragraf)
q shpjegojn se far sht br dhe pse sht br.
Prmbledhja ekzekutive duhet t prfshij konkluzionet e prgjithshme
t raportit dhe rekomandimet kryesore t tij.
HYRJE Hyrja duhet t prcaktoj historikun e auditimit, punn q sht br
dhe arsyet. Audituesit duhet t mos prdorin shum informacione ktu
dhe t shmangin prfshirjen e informacioneve pr t cilat lexuesi ka
dijeni.
METODA E
AUDITIMIT
Si e ka br punn audituesi? far periudhe ka mbuluar auditimi? A
kan br intervista audituesit? A jan njohur ata me dokumentet m
kryesore? far metodologjie sht prdorur?
Puna e audituesit sht e rndsishme me qllim q prdoruesi t
mund ti besoj nj pun t till.
GJETJET DHE
KONKLUZIONET
far kan gjetur audituesit si rezultat i puns s tyre? Gjat hartimit
t raportit, audituesit duhet t trajtojn n seksione t veanta sipas
shtjeve dhe problematikave t trajtuara, me qllim q prdoruesi ta
ndjek lehtsisht raportin e auditimit. Pr shembull, mund t hartojn
m vete nj seksion pr planifikimin e buxhetit dhe nj tjetr pr
zbatimin e buxhetit.
N fillim prfshihen gjetjet kryesore. Audituesit duhet t kuptojn se
far e ka shkaktuar problemin - ishte si rrjedhoj e mungess s
trajnimit, ndarje e dobt e prgjegjsive, munges e kontrolleve t
brendshme, e kshtu me radh, me qllim q t gjenden zgjidhjet e
duhura?
PLAN
VEPRIMI
T gjitha rekomandimet duhet t prmblidhen n nj plan veprimi.
Menaxhimi duhet ti prgjigjet t gjitha rekomandimeve t bra.
Prsa i prket plotsimit t planveprimit, do jepen m shum
informacione n vijim t ktij kapitulli.

6 Prmbledhja
Kjo sht pjesa m e veshtir e raportit dhe synon q auditi duhet t konsolidoj rezultatin e
prgjithshm, zbulimet ky, rekomandimet dhe kndveshtrimin e drejtimit. Ai duhet t jet i
formuluar n paragraf t shkurtr dhe konciz. sht e rndsishme q ky seksion t mos jet
m i gjate se nj faqe dhe secila pik t jet:
* Me numr;
* Radhitur sipas rndsis;
* Prfaqesuese e trupit kryesor t raportit;
* I formuluar logjikisht dhe i qart n kuptimin e lexuesit.

6 Hyrja
Kjo duhet te prcaktoj fushn, qllimin dhe periudhn e auditimit, rishikimin apo
investigimiet speciale t kryera gjat auditimit

6 Raportimi i gjetjeve dhe konkluzioneve
Audituesit duhet t jen t qart kur raportojn gjetjet e tyre. Nuk duhet t shprehet se u
gjetn nj sr problemesh prsa i prket sistemit t pagave, por se far sht audituar dhe

238

far sht gjetur. Pr shembull audituesi mund t shprehet se u audituan 20 pagesa jasht
orarit dhe u gjet se asnjra nga kto nuk sht e autorizuar nga menaxheri i duhur i linjs.
Kur sht e mundur, t prmendet shuma e prfshir, sepse prdoruesit e raporteve t
auditimit, shpesh pyesin sa kur shikojn gjetjet e audituesve. Ndonjher gabimet duhet t
prafrohen me qllim q przgjedhja t prfaqsoj trsin n mnyr q prdoruesi t ket
nj ide t qart mbi problemin.
Shembulli i mposhtm tregon qart problemet e gjetura dhe ndikimet e mundshme brenda
organizats q auditohet:
U audituan 20 list prezenca mujore dhe u gjetn se katr nga ato kishin probleme
aritmetike, nj pag ishte paguar m shum prej 14 000 leksh. Nse ky gabim zgjat
pr nj vit, ather totali q sht paguar gabimisht sht 168 000 lek (12 x 14 000).

6 Raportimi i rekomandimeve
Audituesit e Brendshm prmbledhin gjetjet dhe konkluzionet e tyre n mnyr konize dhe t
qart/sakt dhe duhet ti ndr-referojn ato pjes t veanta t raportit.
N raste t veanta kur gjetjet e grupit t auditimit jan t rndsishme dhe tregojn nivel t
lart dmtimi dhe abuzimi pr organizatn q auditohet, hartohet nj raport paraprak specifik
q i prcillet Drejtuesit t Njsis s AB me qllim vnien n lvizje dhe angazhimin e
strukturave t inspektimit financiar.
Rekomandimet duhet t jen veanta, t prshtatshme, t kohs dhe i drejtohen qartsisht nj
individi, njsie ose ndonj departamenti pr t ndrmarr veprime prmirsuese. Pr audituesit
sht e rndsishme q t jet e qart se far presin n organizat me qllim q t adresojn
mangsit q ata kan gjetur.

Supozohet se po auditohet nj fush llogarie pr sistemin e pagave dhe u gjet se pagesat e
puns jasht orarit jan br gabimisht. Nuk duhet t shkruhet seOrganizata nuk duhet t
bj pagesa t pasakta pr punn e br jasht orarit n t ardhmen pasi kjo shrben vetm
pr t theksuar gjetjen dhe nuk ndihmon menaxhimin e organizats, por duhet menduar cili
ishte problemi, far e ka shkaktuar at dhe si mund t shmanget ai n t ardhmen. Pr kt
rekomandohet:
Organizata duhet t prditsoj procedurat e manualit t saj prsa i prket pagesave
jasht orarit;
Gjith stafi duhet t udhzohet prsa i prket procesit t puns dhe pagesave t orve
jasht orarit. E gjith puna jasht orarit duhet t programohet m par, duke prdorur
nj formular miratimi pr ort jasht orarit q duhet t firmoset nga menaxheri i
linjs s punonjsve;
Pagesat pr ort jasht orarit nuk duhet t bhen derisa formulari pr miratimin e orve
jasht orarit t plotsohet sakt dhe t dorzohet tek departamenti pagave.
Me qllim q raportimi i Auditimit t Brendshm t jet sa m efektiv, duhet t prdoret nj
sistem pr renditjen e rekomandimeve sipas nivelit t drejtimit pr raportimin e tyre. Tre
kriteret q prdoren jan si m posht;
- I lart Ky aplikohet n nj parregullsi/mangsi t rndsishme kontrolli dhe prbn
nj problem q duhet ti raportohet menjher menaxhimit t lart.
- I mesm Ky aplikohet n rast se kontrolli ka nj mangsi t veant. sht nj
problem q duhet t trajtohet menjher, por nuk do t thot se duhet t trajtohet nga
menaxhimi m i lart.
- I ult Ky aplikohet kur gjenden mangsi t parndsishme t sistemeve t kontrollit.
Ndryshimet duhen t zbatohen me kalimin e kohs, por nuk jan t nevojshme q
organizata ti hartoj si primare.

239

6 Projekt raporti, raporti final dhe memorandumi
Projekt raporti sht raporti i par prmbledhs i veprimtaris audituese q i drgohet
organizats. Ky projekt raport shoqrohet me nj krkes zyrtare pr menaxhimin n t cilin i
krkohet organizats t reagoj n lidhje me rekomandimet paraprake t paraqitura n projekt
raport. N kohn kur drgohet projekt raporti, puna e br nga Auditimi i Brendshm dhe vet
projekt raporti jan subjekt i rishikimeve t brendshme dhe sigurimit t cilsis. Procedurat
pr sigurimin e cilsis realizohen para drgimit t projektraportit n organizat, pasi sht e
pamundur t krkohet rikthimi mbrapsht i projekt raportit. Pas drgimit t projekt raportit
(nse krkohet nga palt), Audituesit e Brendshm takohen me drejtuesit, nivelet e
menaxhimit t organizats pr t rn dakord mbi prmbajtjen e tij dhe pr t plotsuar plan
veprimin ku prcaktohen reagimet e organizats ndaj rekomandimeve t bra nga Auditimi i
Brendshm. Duhet rn dakord pr saktsin faktike t projekt raportit me organizatn, gjat
procesit t auditimit. (Kjo bn t mundur shmangien e do keqkuptimi dhe gjithashtu bn t
mundur q projekt raporti t mos jet dika shokuese e (panjohur) pr menaxhimin e
organizats).
Pasi t jet rn dakord me planin e veprimit, nj gj e till duhet ti bashkngjitet n fund
projekt raportit para se ti drgohet zyrtarisht menaxhimit t lart si raport final.

Drgimi n organizat i raportit paraprak

Diskutimi me organizatn i raportit, prfshir rekomandimet

Ndryshimi i raportit pr t reflektuar diskutimet (nse sht e nevojshme) dhe plotsimi i plan
veprimit me prgjigjet e organizats

Prfundimi i raportit dhe drgimi tek organizata

Memorandumi dhe drgimi te titullari i subjektit publik

Si pjes e takimit fillestar, duhet t bihet dakord edhe pr afatet e raportimit. Normalisht
raporti paraprak i drgohet organizats brenda dy javve pas prfundimit t puns audituese.
organizats prfshi ktu edhe plan veprimin dhe prfundimin e raportit final brenda dy javve
pas drgimit t raportit paraprak tek organizata.

6 Memorandumi
Me dorzimin e raportit final n subjektin e audituar, grupi i auditimit formulon nj
prmbledhje t shkurtr t raportit, e cila ruan strukturn e raportit, por sht m koncize. Kjo
prmbledhje do t quhet memorandum.
Memorandumi sht nj dokument prmbledhs i raportit final, i cili hartohet me qllim pr t
informuar titullarin e subjektit publik. Memorandumi hartohet nga grupi i puns q ka kryer
auditimin dhe duhet t jet: i qart dhe koniz, jo shum i detajuar (sintetik), i mundshm pr
t nxjerr prfundime.
Nj kopje e ktij dokumenti do t drgohet bashklidhur raportit periodik pran NjQH/AB.

6 Raportet periodike dhe raporti vjetor i AB
Pas prfundimit t do angazhim auditimi, audituesit e brendshm i drgojn nj raport
menaxhimit t organizats s audituar. Raporti bazohet n punn e kryer.
Prve raporteve t angazhimeve individuale, Njsia e Auditimit t Brendshm duhet ti

240

dorzoj organizats raportin periodik dhe raportin vjetor i cili prmbledh veprimtarit e
auditimit.
Raporti vjetor duhet t prmbaj numrin dhe llojin e angazhimeve t Auditimit t Brendshm
q jan ndrmarr at vit, rekomandimet e lna si rrjedhoj e puns s br dhe veprimet q
duhet t ndrmerren nga nivelet e menaxhimit t organizats pr zbatimin e rekomandimeve.
Raportet periodike dhe raporti vjetor, t prgatitur nga njsit e AB, pas miratimit nga titullari
i institucionit, dorzohen n rrug zyrtare dhe n format elektronik pran NjQH/AB jo m
von se 15 dit pas prfundimit t periudhs prkatse raportuese.
NjQH/AB, brenda nj afati 60 ditor nga prfundimi i periudhs prkatse raportuese, harton
nj raport t konsoliduar periodik dhe vjetor pr gjith veprimtarin e AB n sektorin publik
dhe e paraqet at n Komitetin e Auditimit t Brendshm. Pas vlersimit nga KAB, raporti i
konsoliduar i drgohet Ministrit t Financave, i cili, n vijim e paraqet at n Kshillin e
Ministrave sipas prcaktimeve ligjore.
Forma e raportimit prcaktohen me udhzime t veanta nga NjQH/AB.

Harmonizimi i informatave q mblidhen varsisht nga sasia e evidencave, shkalla e siguris,
raportimeve dhe tipeve t auditimit, renditet n kt tabel.

Tipi i
angazhimit
Sasia e evidencs Niveli i siguris Formulimi i
konkluzioneve
Shprndarja e
raporteve
Ekzaminimet Gjithprfshirse I lart Pozitiv E prgjithshme
Rishikimet Domethnse I moderuar Negativ E prgjithshme
Rnia dakord
me procedurat
E ndryshueshme I Ndryshueshm Negativ E kufizuar

Lidhja e forms s shprehjes s opinionit t auditimit me konkluzionet dhe nivelin e
materialitetit sht e ktill:

TIPI I OPINIONIT
OSE RAPORTIT
KONKLUZIONET E
AUDITIMIT
LIDHJA ME NIVELIN
E MATERIALITETIT
I qart,
i pakufizuar
Auditi konkludon se pasqyrat
financiare jan paraqitur me
ndershmri.
J o material
I kufizuar Auditi konkludon se pasqyrat
financiare jan paraqitur me
ndershmri, me prjashtim t
ndonj artikulli specifik.
Material
(i rndsishm)
I kundrt,
i pafavorshm
Auditi konkludon se pasqyrat
financiare nuk jan paraqitur
me ndershmri.
Material
(shum i lart).
Mohues,
Mospranues
Auditi nuk ka konkluduar nse
pasqyrat financiare jan t
ndershme apo jo.
Material
(shum i lart).

RISHIKIMI I RAPORTEVE TE AUDITIMIT
Krkesat e meposhtme jepen si -pika pr t'u marre parasysh- pr rishikimin e cilesise se
raportit te auditimit:
1. Paraqitja
o T jet e adresuar sakt dhe e nnshkruar;
o Prdorimi i duhur i titujve;
o Nj hyrje e mir q prshkruan auditimin;
o Zbulimet e auditimit te radhitura sipas rndsis;

241

o Referencat nga manualet dhe dispozitat q kane lidhje me te;
o Materiali i detajuar i bashkngjitur si shtes;
o Vnia e numrave tek paragrafet dhe faqet pr nj reference m t leht;
o Rekomandimet t korrespondojn me zbulimet e auditimit;
o T mos ket gabime n te shtypur apo gramatikore;
o T shpreh opinionin e audituesit mbi gjendjen e kontrollit t brendshm
dhe menaxhimit financiar dhe pr te gjitha gjetjet.
2. I sakt dhe i plot
o J an prmendur t gjithe faktoret e rndsishem q ndikojne n
klasifikimin e prgjithshem te menaxhimit financiar.
o T gjitha zonat e rndsishme jo t mbuluara nga auditi jan vn n pah.
3. Evidenca (faktet)
o Evidenca duhet t mbshts zbulimet q jan cituar n kt raport.
4. Konkluzionet e duhura
o Konkluzionet dhe rekomandimet prputhen me zbulimet e auditimit.
5. Prforcimi
o Raporti prmend zona t rndsishme q krkojn nj veprim prforcimi.
o Natyra e veprimit t prforcimit sht prshkruar ashtu si duhet.
o Veprimi i prforcimit sht br brenda kohs s prcaktuar.
6. Standardet profesionale
o T shkruara n nj mnyre t drejt dhe profesionale.
o T paraqitura n nj mnyr profesionale.
o Konstruktive dhe me mundsi pr t ndikuar n menaxhim, pr t
prmirsuar ato zona t adresuara nga raporti.

Procedurat e Raportimit.
Adresimi i projektraportit
Projektraporti duhet t'i adresohet t gjith palve t interesuara t subjektit q sht audituar.
Me pal t interesuara kuptohen strukturat e subjektit t audituar. Me dokumentet justifikuese
duhet t njihen t gjith personat e interesuar. (Nj person q sht prfshir n nj shkelje
apo parregullsi duhet t njihet me opinionin e auditimit pr ket dhe t ket dhn
konfirmimin apo kundrshtimin e tij nprmjet dokumentit prkats, procesverbalit.)
Projektraporti dorzohet zyrtarisht n protokollin e subjektit dhe prpilohet n aq kopje sa
jane palt e interesuara dhe u lihen n dispozicion atyre pr nj periudh prej dhjet dit-
pune pr t'i studiuar dhe pr t paraqitur opsionet dhe kundrshtimet e tyre rreth projektit
t raportit.
Takimi pajtues
Krahas dorzimit t raportit audituesit bien dakord me paln e audituar pr kohn dhe
organizimin e takimit pajtues, brenda afatit dhjet ditor nga dorzimi i projektraportit dhe
njoftojn pr kt edhe drejtuesin e njsis s auditimit t brendshm.
N takimin pajtues marrin pjes si rregull drejtuesi i subjektit publik t audituar dhe pal te
tjera t interesuara t subjektit, si dhe auditet dhe drejtuesi i njesise se auditimit. N takimin
pajtues paraqiten argumentet dhe kunderargumentet pr opinionet e auditeve t parashtruara
n raport dhe sqarohen t gjitha detajet e raportit.
N takimin pajtues audituesit marrin shnim t gjitha vrejtjet e bra dhe sqarimet sipas nje
protokolli t veant t mbajtur pr kt qllim. Pala e audituar duhet t paraqes me shkrim
kundrshtimet pr projektraportin q n takimin e pajtues.
Prpunimi i raportit te auditimit

242

Nga takimi pajtues mund t mos arrihet n nj mendim t prbashkt midis palve, dhe
opinionet ose kundrshtimet prfundimtare paraqiten pas hartimit dhe dorzimit t raportit
final. Audituesit mbi bazn e protokollit dhe t kundrshtimeve prkatse bjn modifikimin e
raportit pr problemet pr cilat sht rn dakord dhe formulojn raportin final. N raport
duhet t bhet arsyetimi i kundrshtimeve t subjektit t audituar, t cilat nuk jan reflektuar
n raport dhe nuk jan marr parasysh nga auditueset gjat formulimit t raportit final.
Adresimi i raportit final
Pas formulimit t raportit final, drejtuesi i njsis s auditimit e prcjell zyrtarisht raportin n
subjektin e audituar, s bashku me rekomandimet prkatse si rregull n nj kopje dhe marrin
konfirmimin zyrtar pr marrjen n dorzim t tij.
Krahas subjektit t audituar nj kopje e raportit i drgohet Drejtoris s Prgjithshme t
Auditimit Brendshem, brenda pes ditsh nga dorzimi i raportit n subjektin e audituar sipas
nenit 11/dh t ligjit nr. 9009 dat 13.2.2003 - Pr auditimin e brendshem n sektorin publik-.
Adresimi i raporteve si m sipr bhet n kt mnyre:
Ministrit dhe institucionet qendrore nj kopje t raportit final t auditimit, njhersh me
paraqitjen e tij t subjekti i audituar, e paraqesin n Drejtorin e Prgjithshme t Auditimit .
Subjektet publike e paraqesin kopjen e raportit n njsin e auditimit t ministris ose t
institucionit qendror krahas me paraqitjen e tij titullarit t subjektit publik.
Memorandumi (prmbledhja e raportit pr titullarin e subjektit publik)
Me dorzimin e raportit final n subjektin e audituar, audituesi formulon nj
prmbledhje t shkurtr t raportit, e cila ruan strukturn e tij, por sht m koncize. Kjo
prmbledhje do t quhet memorandum.
Memorandumi sht nj dokument permbledhes i raportit final, i cili hartohet me qllim pr t
informuar titullarin e ministris ose organin q ka strukturen e auditimit. Memorandumi
hartohet nga grupi i puns q ka kryer auditin dhe duhet t jet: i qart dhe konciz, jo shum i
detajuar (sintetik), i mundshm pr t nxjerr prfundime.
Ai detyrimisht duhet t prmbaj:
- emrtimin e objektit t auditimit,
- prbrjen e grupit t puns,
- periudhn e audituar,
- kohzgjatjen e auditimit (prej dats deri me datn),
- faktet kryesore t gjetura gjat auditimit dhe prgjegjesit prkatese,
- zgjidhjet, rekomandimet dhe propozimet pr masa disiplinore ose zhdemtimi,
- vrejtjet e bra nga subjekti i audituar dhe arsyetimet e audituesit pr to.
Prmbledhja e raportit s bashku me gjith dosjen e puns s auditimit i dorzohet prgjegjesit
t sektorit ose drejtuesit t njesise s auditimit (kur nuk ka strukura me t ulta), i cili bn
vlersimet prkatse pr materialet e auditimit dhe pr auditet, n fletn e vlersimit sipas
forms bashkngjitur.
Konfirmimi i raporteve
Brenda 15 dit pune ministri ose titullari i subjektit publik, subjekti i te cilit sht audituar
jane te detyruar t nxjerrin urdhrin prkates pr konfirmimin e raporti final t auditimit.
Konfirmimi i raporteve sht dokumenti perfundimtar q mbyll dosjen e auditimit.
Konfirmimi i raportit hartohet nga drejtuesi i njesis s audituar, i cili vlerson prfundimisht
dhe merr prgjegjsine pr shkallen e zbatimit t rekomandimeve. N kt dokument, subjekti
i audituar duhet t arsyetoj me shkrim rastet kur nuk merren parasysh rekomandimet e
auditimit ose propozimet e tij pr masa zhdmtimi, disiplinore ose me karakter organizativ.
N mnyr t prmbledhur konfirmimi i raportit duhet t prmbajn:
1. adresn e subjektit t audituar,
2. faktet kryesore t gjetura gjat auditimit dhe prgjegjesit prkatse,
3. konfirmimi i detyrave dhe zgjidhjeve t prcaktuara n raportin final,

243

4. arsyetimin e rekomandimeve t cilat nuk merren parasysh dhe mnyrat e tjera t zgjidhjeve
t parashikuara me kt rast,
4. t tjera probleme,
5. masat administrative t zhdmtimit dhe disiplinore t aplikuara.
Konfirmimi i raportit i drgohet zyrtarisht brenda afatit 15-ditor njsis q ka kryer
auditimin. Kur njsia q ka kryer auditimin vlerson se rekomandimet dhe propozimet e saj
nuk jan pranuar pa arsye, shtjen ia referon organit administrativ m t lart.
Raporte prmbledhse mujore, tremujore e vjetore.
T gjitha njsit e auditimit t brendshem n fund t periudhave mujore tremujore apo
vjetore hartojn raporte prmbledhse, t cilat ia paraqesin titullarit t subjektit publik
(raportet mujore hartohen kur krkohen nga titullari i subjektit). Raportet tremujore dhe
vjetore, s bashku me t dhenat e zbulimeve i paraqiten edhe Drejtoris Prgjithshme t
Auditimit jo m von se 15 dit nga muaji pasardhes nga ministrit dhe institucionet qendrore
pr t gjith linjn e menaxhimit te tyre.
Njsit e qeverisjes vendore i paraqesin raportet n Ministrin e Pushtetit Vendor dhe t
Decentralizimit dhe kjo e fundit, brenda afatit te prcaktuar m lart, nj raport permbledhes e
paraqet n Drejtorin e Prgjithshme te Auditimit.
Drejtoria e Prgjithshme e Auditimit harton nj raport prmbledhs tremujor dhe vjetor n
shkalle sektori publik dhe e paraqet ate n Komitetin e Auditimit, te Ministri i Financave dhe
ky i fundit ia prcjell Kshillit t Ministrave jo m von se 45 dit nga mbarimi i tremujorit.

Ndjekja e rekomandimeve.
Ndjekja e rekomandimeve sht nj proces i zhvilluar nga audituesit e brendshm, i
cili kryhet sipas nj plani t veant, pr t prcaktuar nse dhe n fare shtrirje - prqendrimi,
eficenc dhe mase - drejtuesi i subjektit t audituar ka marr hapa pr zbatimin e
rekomandimeve t dhna nga prfundimet e auditimit.
Objektivat
Objektivi pr paraqitjen e ndjekjes se rekomandimeve sht te sigurohet titullari i
subjektit publik, nse rekomandimet e nxjerra nga raporti final jane zbatuar si duhet, n koh
dhe me eficenc dhe nse menaxheri ka vlersuar riskun, lidhur me moszbatimin e
rekomandimeve.
Si rregull, perfundimet e auditimit jan n form rekomandimesh dhe zbatimi ose moszbatimi
i tyre varet perfundimisht nga titullari i subjektit publik, i cili n rastin e moszbatimit duhet te
llogaris dhe t marr prsipr koston e moszbatimit t rekomandimeve.
Krkesa t domosdoshme
Ka nj list krkesash t domosdoshme pr paraqitjet efektive t ndjekjes s rekomandimeve:
- Menaxhimi ka zhvilluar nj mekanizem t besueshm dhe t thjesht, t sakt dhe
eficent pr prgjigjen e rekomandimeve t dhna nga audituesit e brendshm, pr zbatimin,
kundrshtimin ose pr m tepr zbatime t ndryshme t ktyre rekomandimeve;
- Formati i raportit t auditimit dhe procedurat e raportimit pr ndjekjen e
rekomandimeve, krahasohen me at q pritej nga menaxhimi;
- Problemet dhe rekomandimet e zbuluara gjat auditimit jan drguar n nivelin e
duhur t menaxhimit;
- Veprimet rregulluese duhen kompletuar n koh (roli i auditueseve t brendshm sht
njohja e urgjencs s problemit dhe brja e sugjerimeve pr eliminimin e tij Brenda afatit).
Prgjigjet e dhna nga menaxhimi pr zbatimin e rekomandimeve duhen analizuar. Problemet
urgjente dhe t lidhura me dme t mdha duhet t jen nn vzhgimin e prgjegjsive
personale pr auditimin e brendshm ose njsin e auditimit t brendshm deri kur ato t
zgjidhen (rekomandimet jan zbatuar).

244

Prgjegjsit e prcaktuara nga ndjekja e rekomandimeve do t reflektohen n dokumentet e
tjera t auditimit t brendshm dhe t gjitha kto do t integrohen n planin e puns brenda
afatit.
Veprimet n zbatimin e rekomandimeve
Personi prgjegjs ose kryetari i njsis s auditimit t brendshem do t harmonizoj me
titullarin e subjektit t audituar procedurat pr ndrmarrjen e veprimeve n zbatimin e
rekomandimeve ose arsyen pr mosbrjen e tij; n rastet kur rekomandimet nuk jan zbatuar,
ai/ajo do t konsiderojn nevojn pr marrjen e hapave shtes dhe hartimin e nj raporti t
drejtprdrejt pr ministrin ose titullarin e subjektit publik.
Roli i menaxhimit
Drejtuesit e subjektit t audituar jan t prfshir n ndjekjen e rekomandimeve, meqense ata
kan nevoj t hartojn prfundimet e tyre dhe masat e marra mbi rezultatet e veprimtaris s
auditimit t brendshm dhe gjetjet e listuara nga audituesit e brendshm; nse kjo krkohet ato
duhet t projektojn dhe t zbatojn masa pr ndryshimin e sistemit.
Planifikimi i ndjekjes s rekomandimeve
Gjat prcaktimit t procedurave pr paraqitjen e ndjekjes s rekomandimeve (procedurat pr
paraqitjen, afatet dhe qllimi) drejtuesi i njsis s auditimit t brendshem duhet t marr
parasysh:
- rndsin e rezultateve t auditimit;
- koston e lidhur me zbatimin e veprimeve t zhvilluara nga rekomandimet, burimet e
krkuara dhe prpilimin e veprimeve;
- risku veprues nga fakti se veprimet e lidhura me rekomandimet e auditimit nuk mund
t zbatohen;
- koha e duhur pr zbatimin e veprimeve korrigjuese.
Dokumentet e ndjekjes se rekomandimeve dhe raportet
Rezultatet e ndjekjes s rekomandimeve do t shnohen n raportin prkats. Pr kt qllim
dokumentet e mbledhura ose t zhvilluara gjat ndjekjes s rekomandimeve s bashku me
raportin do t'i bashkngjiten kapitullit prkats t dosjes.
N rastet e zbulimit te deficencave t mdha n zbatimin e rekomandimeve dhe kundrshtimet
e subjektit t audituar, kopja e rekomandimeve do t'i drgohet nivelit m t lart mbikeqyrjes
t menaxhimit t objektit t audituar.
Gjat zhvillimit t raportit t ndjekjes s rekomandimeve, krkesat e caktuara pr hartimin e
raportit final duhet t mbahen parasysh. n varsi t qllimit t ndjekjes s rekomandimeve
dhe rndsis s gjetjeve, nj raport i thjesht format duhet t hartohet pr ministrin ose
titullarin e subjektit publik.
Raportimi i t gjitha gjetjeve t auditimit zbatohet pavarsisht natyrs dhe rndsis s
gjetjeve. Ky sht nj parim i rndsishm.
Nse nuk jan identifikuar probleme, ather audituesi duhet ti jap siguri menaxhimit se
kontrollet po veprojn n mnyr efektive. Nga ana tjetr, nse identifikohen probleme,
audituesi duhet t bj rekomandime t dobishme pr t prmirsuar strukturn, proceset dhe
procedurat n organizat n mnyr sa m t prshtatshme.

1.b- Sigurimi i cilsis dhe procesi i rishikimit.
Sigurimi i Cilsis sht veprimtaria q prdoret pr t vlersuar proceset q jan ndrmarr
me qllim q t sigurohet se t gjitha angazhimet e Auditimit t Brendshm prmbushin
Standardet dhe jan t dobishme pr organizatn e audituar.
Ky manual prmban nj metodologji t Auditimit t Brendshm e cila bazohet n ligjin e
Auditmit t Brendshm, n Standardet ndrkombtare t Auditimit t Brendshm. Sigurimi i

245

cilsis sht pjes e procesit q bn t mundur zbatimin e ktij manuali, prandaj kjo
metodologji duhet t zbatohet n t gjitha angazhimet e auditimit.
Sigurimi i cilsis bhet n tre mnyra kryesore:
Procese t vazhdueshme mbikqyrjeje dhe rishikimi gjat do angazhimi t Auditimit
t Brendshm. Ky proces kryhet nga grupi i puns q realizon angazhimin.
Nj rishikim i detajuar i Cilsis s Kontrollit i cili bhet brenda Njsis s
Auditimit t Brendshm pr do angazhim. Zakonisht ky proces realizohet nga nj
antar me prvoj q zakonisht sht Drejtuesi i njsis, Prgjegjsi i sektorit ose do
funksion tjetr i njsuar me t.
Nj rishikim i detajuar i Cilsis s Kontrollit, i cili bhet nga nj pal e tret jasht
Njsis s Auditimit t Brendshm. Ky proces realizohet nga Njsia Qendrore e
Harmonizimit pr Auditimin e Brendshm.

shtjet e identifikuara si pjes e prgjithshme e procesit t sigurimit t cilsis duhet t
rishqyrtohen pr t par nse ka nevoj pr:
+ Prditsimin ose sqarimin e prmbajtjes s Manualit t Auditimit t Brendshm;
+ Zhvillimin e programeve t trajnimit pr t gjith Audituesit e Brendshm; ose
+ Udhzimin e antarve t Njsis s Auditimit pr aspekte t veanta t puns s tyre.
Mbshtetje dhe Rishikim
Duhet t ket procese t vazhdueshme mbshtetse dhe rishikimi gjat gjith angazhimeve t
Auditimit t Brendshm. Shtrirja e ktyre dy proceseve varet nga nj numr faktorsh, prfshi
ktu:
- Eksperiencn e antarve t stafit q do t kryejn misionin;
- Kompleksitetin e organizats: dhe
- Kompleksitetin dhe ndjeshmrin e sistemit/fushs q po rishikohet.
Minimalisht, duhet t sigurohet rishikimi si m posht:
- Planet dhe metodat e auditimit duhet t rishikohen dhe t miratohen para se t
ndrmerret ndonj pun e detajuar. Letrat e puns t Auditimit t Brendshm, projekt-
raporti dhe raporti duhet t rishikohen para se ti drgohen drejtuesit t lart t
organizats. Personi q bn rishikimin e puns s auditimit duhet t jet nj antar me
prvoj i Njsis s Auditimit t Brendshm. Si i till, ky person ka t drejtn q ti
bj ndryshime projekt raportit dhe raportit final pr ti br ata m t sakt.
- Arsye pr ndryshime t tilla n raportin paraprak mund t jen:
o Prmirsimi i gramatiks s raportit; ose
o Ndryshimi i radhitjes s gjetjeve ose vnien e theksit t gjetjeve; ose
o Prmirsimi i rekomandimeve pr ti br ato m t kuptueshme pr
organizatn.

Proedurat e vendosura pr t ruajtur pavarsin e Njsis s Auditimit t Brendshm jan t
vlefshme si pr stafin q bn rishikimin e cilsis, ashtu dhe pr stafin e prfshir n fazn e
planifikimit fillestar dhe n punn n terren.
Drejtuesi i NjAB sht prgjegjs pr t siguruar q angazhimet e Auditimit t Brendshm
mbikqyren si duhet, n mnyr q:

246

- T ofroj siguri q Audituesit q caktohen n detyrn e angazhimit t zotrojn
njohurit, aftsit dhe kompetenca t tjera t domosdoshme pr t kryer angazhimin,
sipas t gjitha fazave deri n zbatimin e rekomandimeve;
- T ofroj mbshtetjen e nevojshme gjat planifikimit t angazhimit, gjat miratimit t
Programit t Auditimit dhe gjat zbatimit t Programit t miratuar t Auditimit pr aq
koh sa nuk argumentohet apo nuk autorizohet ndonj ndryshim i tij;
- T vlersoj nse letrat e puns s auditimit mbshtesin n mnyr t prshtatshme
argumentet mbi observacionet, konkluzionet dhe rekomandimet e angazhimit;
- T siguroj se komunikimet e auditimit t jen t sakta, objektive, t qarta, konize
dhe n koh dhe t siguroj q objektivat e auditimit jan realizuar; dhe
- T ofroj mundsi pr zhvillimin e njohurive, aftsive dhe kompetencave t tjera t
Audituesve t Brendshm.
Pr kt, duhet t dokumentohen dhe t ruhen evidencat e rishikimit dhe t mbikqyrjes.
Prmasa e mbikqyrjes varet nga aftsia dhe prvoja e audituesve t brendshm si dhe nga
kompleksiteti i auditimit. Drejtuesi i NjAB mban prgjegjsi pr rishikimin, megjithat, ai
mund ta delegoj rishikimin tek nj person tjetr brenda Njsis.
Plotsimi i Pyetsorit t Vlersimit (Formati Standard 14) t Auditimit q jepet n fund t
ktij kapitulli ofron nj dokument ky pr rishikimin e cilsis, i cili prdoret nga Prgjegjsi i
Grupit dhe nga Drejtuesi i NjAB-s pr t verifikuar plotsimin e t gjitha hapave t auditimit.

Burimet e jashtme t puns audituese
Nse nuk ka burime njerzore t mjaftueshme n auditimin e brendshm pr t ndrmarr disa
pun ose nse krkohen persona t specializuar n fushn prkatse, ather mund t
kontraktohet nj pal e tret pr t kryer punn audituese. Kjo pal e tret sht prgjegjse
pr t gjitha aspektet e puns s kryer prej saj.
Megjithat, me qllim q t sigurohen Standarde t larta t auditimit t brendshm publik n
Shqipri, Drejtori i Njsis s Auditimit q kontrakton paln e tret sigurohet se ajo (pala e
tret) ka kualifikimet dhe prvojn e duhur pr t kryer nj pun t till. Drejtori gjithashtu
duhet t rishikoj nj kampion t dosjeve t auditimit t pals s tret me qllim q t
sigurohet se cilsia e krkuar sht arritur n punn e kryer nga pala e tret.
Cilsia e Kontrollit
Rishikime dhe mbikqyrje t prshtatshme nga antar me prvoj t grupit t auditimit, t
bra n baza ditore, jan komponent thelbsor t nj procesi efektiv t sigurimit t cilsis.
Megjithat, Njsia e Auditimit t Brendshm duhet t siguroj se jan br rishikime t
pavarura t puns s tyre. Rishikime t tilla jan proces m vete dhe nuk jan pjes e procesit
t sigurimit t cilsis s vendosur nga Njsit e Auditimit t Brendshm me baza ditore.
Kto rishikime mund t ndrmerren n rrug t brendshme ose t jashtme, si m posht.
RISHIKIME TE BRENDSHME Kryhen periodikisht nga Audituesit e
Brendshm pr t vlersuar cilsin e puns audituese brenda njsis. Ato zakonisht
plotsohen nga nj auditues i vetm ose nga nj grup rishikimi, q przgjidhet nga Drejtuesi i
Njsis s Auditimit t Brendshm. T gjitha njsit e Auditimit t Brendshm duhet t
emrojn nj person, i cili do t ket prgjegjsi t plot, lidhur me sigurimin e cilsis. Kjo
krkohet kryesisht pr rastet kur Njsia e Auditimit t Brendshm ka nj staf prej m shum
se shtat antar, n raste t tjera kt e bn drejtuesi ose prgjegjsi i sektorit. Rishikimet e
Brendshme t Cilsis japin siguri te Drejtuesi i NjAB duke treguar nse ka apo jo prputhje
me Standardet ndrkombtare pr praktikat profesionale t Auditimit t Brendshm. Drejtuesi
i Njsis s Auditimit t Brendshm duhet t sigurohet se t gjith rishikuesit e brendshm t

247

cilsis jan me eksperienc dhe q nuk jan pjes e grupit t angazhimit. Auditimi duhet t
jap rekomandime pr prmirsimin e cilsis, aty ku shihet e nevojshme. Drejtuesi sht
prgjegjs pr t garantuar q do t merret veprimi i duhur pr ndjekjen e ktyre
rekomandimeve.
Standartet Ndrkombtare t Auditimit t IIA prcaktojn se auditimi i brendshm
duhet t prshtas nj proces pr monitorimin dhe vlersimin e gjith efektivitetit t programit
t cilsis. Procesi duhet t prfshij t dyja vlersimet t brendshme dhe t jashtme.
Shefi ekzekutiv i auditimit (SEA) duhet t jet i besueshm pr vnien n zbatim t
proceseve q hartohen pr t garantuar siguri t arsyeshme pr drejtuesit kryesor t aktivitetit
t auditimit t brendshm q ai:
-Kryen misionin e tij n prputhje me kartn, e cila duhet t jet n prputhje me Standartet
pr Praktikn Profesionale t Auditimit t Brendshm dhe Kodin e Etiks,
-Vepron n nj mnyr efektive dhe t kualifikuar dhe prceptohet nga drejtuesit kryesor si
vler e shtuar q prmirson veprimet e organizats.
Monitorimi i Programeve t Cilsis: Monitorimi duhet t prfshij matjet dhe
analizat e vazhdueshme t kryerjen s metrikve, p.sh. koha e ciklit dhe rekmandimet e
pranuara. Vlersimi i Programeve t Cilsis: Vlersimet duhet t vlersojn dhe dalin n
konkluzione mbi cilsin e aktivitetit t auditimit t brendshm dhe udhheqin drejt
rekomandimet pr prmirsime t prshtatshme. Vlersimet e programeve t cilsis duhet t
prfshijn vlersimin e:
-Prputhjes me Standartet dhe Kodin e Etiks,
-Prshtatshmrin e karts s aktivitetit t auditimit t brendshm, qllimet, objektivat,
politikat dhe procedurat,
-Kontributin pr menaxhimit e riskut ndaj organizats, qeverisjes dhe proceseve t
kontrollit,
-Prputhjen me ligjet e aplikueshme, rregullat dhe standartet e qeverisjes ose
industris,
-Efektivitetin e aktiviteteve t vazhdueshme t prmirsimit dhe prshtatjen e
praktikave m t mira dhe
-Nse aktiviteti i auditimit shton vlera dhe prmirson veprimet e organizats.
Prmirsimi i Vazhdueshm: T gjitha prpjekjet pr prmirsimin e cilsis duhet t
prfshijn nj proces komunikimi t hartuar pr t lehtsuar modifikimin e prshtatshm t
burimeve, teknologjin, proceset dhe procedurat si tregohet nga monitorimi dhe aktivitetet e
vlersimit.
Komunikimi i Rezultateve: T sigurosh besueshmri, SEA duhet t ndaj rezultatet e
vlersimeve t jashtme dhe nse sht e mundur dhe t brendshme t programit t cilsis me
drejtuesit kryesoor t ndryshm, si jan shefi m i lart i menaxhimit, bordi dhe audituest e
jashtm.
Vlersimet e Brendshme duhet t prfshijn:
1. Rishikime t vazhdueshme t kryrjes s aktivitetit t auditimit t brendshm; dhe
2. Rishikime periodike t kryera prmes vet-vlersimit ose nga persona t tjer
brenda organizats, me njohuri mbi praktikat e auditimit t brendshm dhe Standartet

u Rishikimet e Vazhdueshme: Vlersimet e vazhdueshme mund t drejtohen prmes:
Supervizimit t detyrimit si prshkruhet n Praktikn Kshilluese 2340-1; Supervizimi
i Detyrimit,
Listat e kontrollit dhe mnyra t tjera pr t dhn siguri q proceset e prshtatura
nga aktiviteti i auditimit (p.sh. N nj manual auditimi dhe procedurash) jan ndjekur,
Reagimi (feedback) nga klientt dhe drejtuesit kryesor t tjer t auditimit dhe
Analizat e kryerjes metrike (p.sh. koha e ciklit dhe rekomandimet e pranuara),

248

Buxhetet e projektit, sistemi i matjes s kohs, prfundimi i planit t auditimit, gjetjet e
kostove e kshtu me radh.
Konkluzionet duhet t zhvillohen si pr cilsin e kryerjes s vazhdueshme dhe plani
pr kontrollin e vijueshmris duhet t ndrmerret pr t siguruar q jan vn n zbatim
prmirsimet.

u Rishikimet Periodike: Vlersime periodike duhet t hartohen pr t vlersuar prputhjen
me kartn e aktivitetit, Standartet pr Praktikn Profesionale t Auditimit t Brendshm,
Kodin e Etiks dhe efektivitetin dhe rendimentin e aktivitetit n plotsimin e nevojave t
drejtuesve kryesor t ndryshm t tij t. Manuali i Vlersimit t Cilsis t Institutit t
Audituesve t Brendshm prfshin udhzime dhe mjete pr rishikime t brendshm.

Rishikimi i brendshm duhet t kryhet periodikisht nga antar t stafit t auditimit t
brendshm pr t vlersuar cilsin e puns s kryer t auditimit. Kto rishikime duhet t
kryhen n t njejtn mnyr si do auditues tjetr i brendshm.
Rishikimet e brendshme formale jan peridioke, vetvlersuese t njsis s auditimit t
brendshm. Zakonisht kto rishikime kryhen nga nj ift (ekip) ose auditues t vetm, t
zgjedhur nga drejtori i auditimit te brendshem. Njsit e mdha t auditimit duhet t ken nj
person t prcaktuar si menaxher t sigurimit t cilsis ose me nj titull t ngjashm
prgjegjsish.
Rishikimet e brendshme t sigurimit t cilsis n radh t par shrbejn pr nevojat e
drejtorit t auditimit t brendshem, por gjithashtu mund t'i sigurojn menaxhimit t lart nj
vlersim t njsis s auditimit t brendshem. Kto rishikime duhet t strukturohen dhe t
ken t treguar shkalln e prputhjes me standartet pr praktikat profesionale t auditimit te
brendshm. Rishikimi duhet gjithashtu t siguroj rekomandime pr prmiresim.
Programi i rishikimit t brendshem veanerisht n njsit e vogla do t krkoj adoptime, q
t merren gjithashtu n konsiderat nga struktura e njsise dhe shkalla e prfshirjes s drejtorit
dhe audituesit individuale.
Kur rishikimet e brendshme formale nuk jan t prshtatshme pr nevojat e njesise se
auditimit te brendshem ose krkohen rishikime suplementare, atehere metodat e mposhtme
duhet te sigurojne elemente te mbulimit pr rishikimet e brendshme:
+ Rishikimi nga drejtori i auditimit te brendshm, menaxheret e auditimit ose
supervizoret e modeleve t auditimit (zonave te auditimit administrativ) ku puna sht kryer
n drejtimin e menaxhereve t tjer ose supervizorve. Ky sht nj proces q mund te
krkoj trajnim, shkembim idesh dhe nj uniformitet te madh pr ta siguruar drejtorin e
auditimit te brendshem.
+ Thithje mendimesh nga auditt nprmjet prdorimit te pyetesoreve ose survejimeve,
n mnyre rutin mbas do auditimi ose periodikisht sipas auditimeve t seleksionuara. Ky
proces do t nxjerre prceptime t menaxhimit t njsis t auditimit t brendshm dhe si
rezultat sugjerime, q do t jen me efektive n prgjigje t nevojave t manaxhimit.
Drejtori i auditimit t brendshm duhet t inicioj dhe t monitoroj procesin e rishikimit.
n selektimin dhe instruktimin e ekipit, drejtori i njsis s auditimit t brendshm duhet t
siguroj q ekipi t jet i kualifikuar dhe njkohsisht i pavarur dhe praktik.
Drejtori duhet t pres raportin e shkruar t rezultateve t secilit rishikim t brendshm
dhe t sigurohet pr veprimet e duhura q jan marr. Gjithashtu, n ndihm t rishikimit t
brendshm sht edhe vlersimi i efektivitetit t njsis s auditimit t brendshm pr qllime
t brendshme, i cili duhet t jet i prshtatshm pr drejtorin, pr t ndar rezultatet me
personat jasht njsis, t till si menaxhimi i lart dhe auditt e jashtem. Rishikimet e
brendshme mund t jen gjithashtu t dobishme si pjes e procesit t vetvlersimit n
prgatitje pr rishikimin e jashtm.

249

RISHIKIMET E JASHTME: mund t kryhen pr t vrtetuar n mnyr t
pavarur cilsin e puns s kryer nga puna e Auditimit t Brendshm. Kto rishikime kryhen
nga NjQH/AB ose nga shrbim kontraktimi. Kto rishikime duhet:
T kryhen s paku nj her n pes vjet;
T prfundojn me nj raport t shkruar ku analizohet shkalla e prputhjes me
Standardet e IIA dhe Kartn e Njsis s Auditimit t Brendshm ku t jepen
rekomandime pr prmirsim, sipas nevojs;
T japin siguri t pavarur dhe t kualifikuar te menaxhimi i lart, Komiteti i Auditimit
t Brendshm dhe strukturave t Auditimit t J ashtm.

T ken si rezultat prgatitjen nga Drejtuesi i NjAB i nj plan- veprimi t shkruar pr
tiu prgjigjur komenteve dhe rekomandimeve t raportit t rishikuesit t jashtm dhe
tia prcjell planin NjQH pr AB dhe Komitetit t Auditimit. Ndjekja e
rekomandimeve sht gjithashtu prgjegjsi e Drejtuesit t NjAB.
Rishikuesi i jashtm duhet t zotroj aftsit teknike dhe t ket formimin arsimor t
prshtatshm me veprimtarit e auditimit q po rishikohen. Ky rishikues mund t jet nj
auditues i brendshm jasht njsis q auditohet dhe i pavarur nga menaxhert e njsis dhe
njsia e Auditimit t brendshm q po rishikohet.
Standardet Ndrkombtare prcaktojn udhzimet e mposhtme pr rishikimin e jashtm:
Rishikimi duhet t mbuloj t gjith periudhn e auditimit;
Stafi i rishikuesit t jashtm duhet t zotroj kualifikimet profesionale dhe t jet i
pavarur nga stafi auditues;
Rishikimi prfundon me prpilimin e nj raporti t shkruar q i drejtohet autoritetit q
e kishte krkuar rishikimin. Nj kopje e ktij raporti i drgohet menaxhimit t njsis
s auditimit;
Drejtuesi i grupit t auditimit duhet t hartoj procedurat pr zgjidhjen e ndonj
konflikti t mundshm q mund t lind nga procesi i rishikimit t cilsis.
Raporti duhet t jet objektiv, i drejt dhe t prfshij t gjith fushat e auditimit. Formati i tij
duhet t prmbaj:
Titujt kryesor dhe nntitujt e duhur;
Komentet pr letrat e puns dhe raportin;
Shembuj pr t mbshtetur komentet e dhna;
Prmbledhjen, ku t jepet nj opinion rreth cilsis s puns s kryer; dhe
Rekomandime konstruktive dhe prmirsime t sugjeruara (duke shpjeguar
arsyet pr prmirsimin e puns audituese).
Rishikimet e jashtme duhet t ken vlersimet pr drejtorin dhe antart e tjer t
njsis s auditimit. nj qllim tjetr i rishikimeve t jashtme sht edhe dhnia e nj sigurimi
te kualifikuar te pavarur pr menaxhimin e tarte, dhe te tjer si auditueset e jashtem, te cilet
mbshtten n punen e njesise se auditimit te brendshem.
Drejtori i auditimit t brendshem duhet t diskutoj me menaxhimin e lart dhe bordin pr
natyrn e rishikimit t jashtm n kontekst t programit t prgjithshm t sigurimit t
kualifikuar dhe duhet t'i prfshij ata n zgjedhjen e rishikuesve te jashtem.
Rishikuesit e jashtm duhet t zgjidhen sipas kualifikimeve individuate, duhet t jen
t pavarur n subjekt dhe t mos ken asnj konflikt real ose t dukshm interesash. Personat e
zgjedhur duhet t ken aftsi teknike dhe nj background t prshtatshm edukimi pr

250

aktivitetet e auditimit q duhet t rishikohen dhe q mund t prfshijn auditet e brendshem
nga jasht subjektit ose jasht shrbimeve t siguruara. n zgjedhjen e rishikuesve t jashtm
duhet t merren n konsiderat konflikte interesash t mundshme reale ose t dukshme q jan
prezent ose kan lidhje t kaluara me organizaten ose njsin e auditimit te brendshem.
Organizatat e auditeve t jashtm n vende t ndryshme kan specifikuar disa limite te
procedurave te rishikimit q duhet t konsiderohen n vlersimin dhe prdorimin e puns s
njsis s auditimit t brendshem. Kto kryesisht lidhen me cilsin e puns dhe shkallen e
pavarsis nga auditt. Kto limite t procesit t rishikimit nga auditet e jashtm zakonisht
lidhen vetm me auditimet e organizats s tyre. Procesi i rishikimit t jashtm, krkon q
ekipi i rishikimit duhet t hartoj nj raport formal, q duhet t permbaj nj opinion, q t
jet n prputhje me standardet. Raporti duhet t jet n prputhje edhe me kartn e njsis s
auditimit dhe me standarde t tjera t aplikueshme dhe duhet t prfshij rekomandimet
prkatse pr prmirsim.
Raporti duhet t'i adresohet personit ose organizates e cila ka krkuar kt rishikim.
Drejtori i auditimit t brendshm duhet t prgatis nj plan veprimi t shkruar n prgjigje t
komenteve t rndsishme dhe t rekomandimeve, q permbahen n raportin e rishikimit t
jashtm. Ndjekja e rekomandimeve sht gjithashtu nj prgjegjsi e drejtorit.
N prgjithesi rishikimi i jashtm pr auditimin e brendshm kryhet nga Kontrolli i
Lart i Shtetit dhe nga Drejtoria e Prgjithshme e Auditimit pr subjektet publike t Qeveris,
por standardet lejojn q drejtuesit e subjektit publik mund t therrasin edhe ekspert t
jashtm t pavarur t auditimit pr t kryer rishikimin e cilsis s auditimit veanrisht n ato
raste kur sht evidentuar nevoja pr rishikim dhe Kontrolli i Lart i Shtetit ose Drejtoria e
Prgjithshme e Auditimit nuk kan mundsi praktike pr ta kryer kt rishikim n kohn e
krkuar nga menaxhimi.

Menaxhimi i reagimeve (feedback) t marra nga pala e audituar
Puna e Auditimit t Brendshm sht e rndsishme pr ti shtuar vler organizatave q
auditohen dhe nga ana tjetr, sht po aq e rndsishme q kto organizata t vlersojn punn
e kryer nga auditimi i brendshm.
Si me do shrbim t mundsuar, prgjigjet e klientit jan nj mnyr e dobishme pr
prmirsimin e cilsis s prgjithshme se far sht ofruar.
S bashku me raportin prfundimtar t auditimit, Drejtuesi i NjAB shprndan nj anket pr t
marr reagime n lidhje me auditimin. Kjo anket i jepet pals s audituar n nivel
mbikqyrsi, menaxheri, ose n nivele m t larta, prfshir personat me t cilt ka pasur m
shum kontakte grupi i auditimit dhe s paku nj personi nga do departament i audituar.
Formulart e plotsuar t ksaj ankete i kthehen NjAB, e cila prmbledh rezultatet dhe ia
dorzon Drejtuesit t NjAB. Prmbledhsja e ktyre reagimeve mund t prfshihet n
prmbajtjen e raportit vjetor pr Auditimin e Brendshm, ose ti bashklidhet atij.

Literatura e shfrytzuar:
1. Prof. J ack C.Robertson, Auditing shtypur nga Irwin, botimi i 7-t, Illinois, SHBA
1993, faqe 4-6.
2. Derek Mathews , A history of auditing, USA 2006, faqe 68-138.
3. K. H. Spencer Pickett, The internal audit handbook, SHBA, botimi i dyt, faqe 181-
235.
4. Vincent M.ORelly, Murray B.Hirsch, Philip L.Defliese, Henry R. J aenicke,
Montgomerys Auditing, botimi i 11-t, SHBA 1990, shtypur nga Cooper &
Lybrand, faqe 187-211.

251

5. Manuali i Auditimit t Brendshm, Tiran 2010.

Prgatiti: Msc.Qeram CIBAKU
TEMA 12 - DOKUMENTIMI DHE EVIDENTIMI I VEPRIMTARIS S AUDITIMIT T BRENDSHM
N SEKTORIN PUBLIK

TEMA 12: DOKUMENTIMI DHE EVIDENTIMI I VEPRIMTARIS S
AUDITIMIT T BRENDSHM N SEKTORIN PUBLIK.
1. Objektivat dhe standartet e letrave t puns.
2. Dokumentat e auditimit. Prmbatja e tyre dhe procedurat e
administrimit.
3. Prmbajtja e dosjes s auditimit dhe administrimi i saj.

I. 1. Objektivi i letrave te puns
Nj auditim duhet t dokumentohet ashtu si duhet. Letrat e puns duhet t pasqyrojn,
minimalisht:
- Objektivat e auditimit dhe shtrirjen e planit;
- Procedurat e ndjekura;
- Testet e kryera, rezultatet dhe prfundimet e arritura.

2. Standardet e letrave t puns
sht e rndsishme q prmbajtja e letrave t puns t mund t prballojn mbikqyrjen dhe
se struktura dhe paraqitja e tyre tregojn nj auditim t planifikuar dhe strukturuar mir. sht
gjithashtu e rndsishme q letrat e punes t jen rishikuar nga nj mbikqyres gjat stadeve te
ndryshme t prgatitjes s tyre. Udhzimet e mposhtme pr prmbajtjen e nj dosjeje me
letra pune i jepen auditimit dhe auditimit rishikues.

2.1. Paraqitja
- Letrat e puns duhet t dalin n nj radhe logjike me dokumentet plotsuese n
apendikse. Futni nj kopje te raportit (draft) dhe shnimin e auditimit, q jan te prputhura
me referencat e letrave te punes.
- Vini numrin n do faqe duke prfshir edhe apendiksin.
- Shnimi i auditimit prshkruan shtjet e prmendura n diskutimin prfundimtar, por
jo t prfshir n raportin e auditimit.
- Prmblidhni prfundimet n secilin sistem prball letrave t puns.
- Kopjet e deklaratave financiare dhe materialit tjetr q ka lidhje me t, t
bashkngjitur.

2.2. Saktsia dhe plotsia
Sigurohuni q letrat e puns t prshkruajn apo t prcaktojn:
- T gjitha kontrollet e brendshme dhe kontrollet kompensuese;
- Testet e auditimit, przgjedhjet;
- Bazat e nj przgjedhjeje;
- Rezultatet e testeve t auditimit dhe prfundimet mbi objektivat e auditimit;
- Zonat q nuk jan t mbuluara.
Fleta e puns krkon:
- Titull t prshtatshm
- Nnshkrimet dhe datat

2.3. Evidenca (t dhnat, informacioni)
- Siguroni q przgjedhjet e bra jan prfaqsuese dhe jan t mjaftueshme pr t
bazuar nj opinion.
N SEKTORIN PUBLIK

253

- Dokumentoni rezultatet dhe prfundimet e testit n lidhje me objektivat e detajuara t
auditimit.
- Siguroni q testet e pajtueshmris vendosin nj besueshmri n kontrollet e
brendshme.
- Siguroni q testet thelbsore (duke prfshir edhe rishikimin analitik) jan t
prshtatshme dhe sigurojn evidenc t mjaftueshme pr ekzistencen e gabimit material ose
mashtrimit.
- Sigurohuni q kontrollet e brendshme jan prshkruar ashtu si duhet.

2.4. Prfundimet
- Konkluzionet e nxjerra duhet t jen t prshtatshme dhe t qndrueshme me gjetjet e
auditimit.

2.5. uarja deri n fund
- Shnoni zonat q nuk jane te mbuluara nga auditi, por q kan nj natyr te
rndsishme dhe q duhen uar deri n fund.
- Lista e dyshimeve q kan dal gjat auditimit q duhen uar deri n fund.
- Sigurohuni se urja deri n fund sht marr dhe prshkruan kohn dhe natyrn e ktij
veprimi.

2.6. Standardet profesionale
Sigurohuni qe:
- sht treguar kujdes pr t gjitha zonat materiale t auditimit;
- risqet e gabimeve, shkeljet, shpenzimet e paligjshme apo t pasakta, veprimet e pa
autorizuara, harxhimi dhe ineficenca jan marr parasysh;
- sht vlersuar efektiviteti i kontrollit te brendshm;
- testet e auditimit jan t prshtatshme dhe t dobishme;
- puna sht planifikuar dhe monitoruar kundrejt planit;
- jane marre n konsiderat zbulimet e mparshme t raportit;
- sht prdorur nj metodologji e prshtatshme auditimi;
- aty ku nj asistent (i aktivizuar) ka punuar me auditin ka nj evidence t rishikimit nga
auditi i caktuar;
- jan prmbushur objektivat e auditimi;
- gjykimi profesional sht prdorur pr t nxjerre evidencen e auditi;
- jane br rekomandime t cilat do t ojn n prmirsim.

II. Dokumentet e auditimit dhe procedurat pr administrim:
1. Te prgjitheshme

Sentenca e njohur seNj audit sht aq i mir, sa dosja q prgatit, tregon qart pr
rndsin e dokumenteve t auditimit, si dhe ndikimin e tyre n vet cilesin e auditimit.
Prgatitja e dosjes s auditimit fillon me hapjen e dosjes dhe inventarizimin e saj, klasifikimin
e informacionit sipas forms s paraqitur n kt kapitull. n dosje depozitohen t gjith
dokumentet e prodhuara nga auditi, si dhe ato t prftuara gjat auditimit. Dokumentet m
kryesore q duhet t prmbaj dosja e auditimit jan:
1. Letra pr fillimin e misionit
2. Urdhrshrbimi
3. Dokumenti i takimit prezantues
4. Programi i auditimit t subjektit
N SEKTORIN PUBLIK

254

5. Shnimet e do audituesi gjat auditimit
6. Projektraporti
7. Protokolli i takimit pajtues
8. Observacionet e te audituarve
9. Raporii final
10. Memorandumi. Njoftimi i auditimit pr menaxhimin
11. Konfirmimi i raporteve
12. T gjitha dokumentet q kan t bjn me ndjekjen e rekomandimeve
(informacione nga t audituarit, akte verifikimi etj.)
13. E gjith korrespondenca q lidhet me subjektin e audituar
14. Informacione t prftuara para, gjat dhe pas auditimit. Evidenca e zbulimeve

III. Krkesa t veanta pr dokumente t veanta t auditimit
1. Programi i auditimit
Programi i auditimit te subjektit sht nj program teknik dhe do te sherbeje si nj udhezim i
brendshem. Ai permban orientimet kryesore pr kryerjen e auditimit n subjektin e caktuar.
Ky program duhet te jete n prputhje me rreziqet, problematikat q paraqesin objektivat e
subjektit, me flukset e punes dhe tipin e auditimit q do te kryhet. Kjo krkon q pr hartimin
e programit te auditimit, grupi i punes i caktuar te beje nj pune pergatitore q ka t beje me:
- Takimin me titullarin e subjektit t audituar dhe stafin e tij, pr t reflektur sa m mir n
program problematikat;
- Njohja me ecurin e ralizimit te objektivave, rreziqet, treguesit dhe informacionet prkatese
t njsis q do t auditohet;
- Njohja paraprake me dispozitat q rregullojn veprimtarin e njsis objekt auditimi;
- Studimi i metodikave t prgjithshme dhe t veanta pr ushtrimin e auditimit.
Krkesat e msiprme duhet t jen t pasqyruara n shnimet e audituesit n fletoren
prkatse, e cila depozitohet n dosjen e auditimit.
Drejtuesi i njsis s auditimit n varsi me madhsin e subjektit dhe problematikat q mbart
ai, cakton nj afat n urdhrin e sherbimit pr grupin e puns gjat t cilit do t hartohet
programi i auditimit.
Programi i puns duhet t prmbaj qart dhe n mnyr t prmbledhur t paktn kto
krkesa:
* Emrtimin e organit q kryen auditimin
* Autoritetin ligjor q lejon kryerjen e auditimi
* Emrtimin e objektit q do t auditohet
* Llojin e auditimit
* Periudhn q do t auditohet
* Afatin pr kryerjen e auditimit
* Grupin e puns dhe prgjegjesin e grupit
* Koston e parashikuar t auditimit
* Tematikn e auditimit
Programi i auditimit miratohet nga drejtuesi i strukturs s auditimit. Grupi i puns udhhiqet
nga prgjegjesi i grupit.
Grupi i puns i ngarkuar pr kryerjen e auditimit n prputhje me afatin e prcaktuar n
program, paraqitet n subjektin q do t auditohet dhe i paraqet drejtuesit t subjektit
programin prkats. N paraqitjen e programit perve drejtuesit kryesor duhet t jen t
pranishm edhe drejtuesit e degve t subjektit q auditohet dhe punonjs t tjer q mohet e
arsyeshme.
N SEKTORIN PUBLIK

255

Grupi i puns merr shnim t gjitha problemet dhe shqetsimet q ngrihen nga drejtuesit e
subjektit dhe t punsuarit gjat paraqitjes s programit dhe pasi i sistemon ato dhe i bn pjes
t programit, ia nnshtron ato verifikimeve t auditeve.
Prgjegjsi i grupit t punes bn ndarjen e detyrave midis pjestarve t grupit n ankesa t
veanta. Detyrat si rregull ndahen me mirkuptim dhe dokumentohen.

2. Shenimet e mbajtura gjate auditimit
do audit q nga fillimi i auditimit e deri n prfundimin e tij pr do subjekt te
veant sht i detyruar t mbaj nj fletore me shnime ku regjistrohen:
- Orientimet e drejtuesit t struktures s auditimit ose prgjegjsit t grupit; pr
kryerjen e auditimit.
- Informacionet ose problemet e ngritura nga personeli drejtues ose t punsuarit gjat
paraqitjes s programit ose gjat kryerjes s tij.
- Parregullsit, shkeljet, abuzimet, shprdorimet etj., q konstaton gjat ekzaminimit t
dokumentacionit apo gjetjet e tjera, t cilat paraprakisht i mendon si t tilla.
- Diskutimet me personat q jan t implikuar n shkeljet dhe parregullsit dhe
konkluzionet e tyre.
- Si dhe do shenim tjetr q ai e gjykon t arsyeshme dhe ka lidhje me kryerjen e
auditimit. N shnimet e auditimit bjn pjese dhe raportet e auditimit pjesor t hartuara nga
secili audit pr shtjet e audituara prej tij, t cilat prdoren nga prgjegjesi i grupit pr t
hartuar projektraportin dhe raportin final t auditimit.
Shnimet e auditimit pasi firmosen nga auditi prkats dorzohen bashk me kopjen e
projektraportit dhe futen n dosjen prkatse.
T gjith dokumentet q ekzaminohen gjat auditimit duhet t ken shenjn e spontimit nga
Audituesi.

3. Zgjidhjet dhe rekomandimet
Zgjidhjet dhe rekomandimet jan pjes e dokumenteve t tjera si raporti i auditimit ose raporte
t veanta, pr vet rndsin e tyre po paraqesim disa krkesa t rndsishme q ato duhet te
plotsojne.
Zgjidhjet dhe rekomandimet n raportin e auditimit duhet t jen si rregull produkt i nj
bashkpunimi t auditimit me personelin dhe drejtuesit e subjektit. Vetm n raste t veanta
ato mund t'i imponohen subjektit nprmjet niveleve m t larta t menaxhimit.
Zgjidhjet dhe rekomandimet duhet t jene:
* T qarta
* Teknikisht t argumentuara
* Praktikisht t realizueshme
* T detajuara mir
* T adresuara sakt
* Me afate t prcaktuara
Mangsit, pengesat, rreziqet dhe t gjitha dukurit q cnojne eficencn e mjeteve dhe t
prdorimit t burimeve apo t objektivave, t konstatuara nga auditimi duhet t gjejn zgjidhje
n kapitullin prkats t raportit t auditimit (zgjidhje, rekomandime dhe detyra).

4. Observacionet e te audituarve
Raporti i auditimit nnshkruhet nga grupi q ka kryer auditimin. Kur gjat prpilimit te
raportit t auditimit dhe n takimin pajtues nuk sht arritur t sheshohen pretendimet e t
audituarve, kto t fundit nuk e nnshkruajne raportin, por paraqesin vrejtjet prkatse, n
nj aneks bashkngjitur me shkrim duke vn prbri emrit t tyre n raport, shnimin - shih
observacionin- .
N SEKTORIN PUBLIK

256

Auditi, pasi i shqyrton pretendimet e t audituarve i rikthehet edhe nj here vlersimit t tyre
duke reflektuar me shkrim n nj aneks t veant t raportit t auditimit, mbi pretendimet e t
audituarve. N kt vlersim auditi duhet t argumentoj teknikisht shkaqet se prse nuk
merren parasysh vrejtjet e bra dhe n rast se ato merren parsysh ai duhet t'i evidentoj ato
me shkrim.

5. Procsverbali
sht nj dokument ndihms i auditimit q shrben pr t fiksuar veprat penale, mungesat,
apo shkeljet e disiplines financiare. Auditi sht i detyruar q kur zbulon veprime t tilla t
mbaj procesverbal me personat shkaktar dhe ato q mohen se kan prgjegjsi pr to.
Nse gjat auditimit nj person konsiderohet prgjegjs duhet krkuar deklarata q
vrteton se gjithe dokumentet dhe informacioni lidhur me zonn e audituar, jane vn trsisht
n dispozicion t auditimit.
Procesverbali mund t mbahet ve e ve, si dhe me t gjithe personat njehersh q jan
implikuar n t njejtn shkelje. Kjo sht n mimin e audituesit, si dhe t rrethanave
konkrete. Procesverbali detyrimisht duhet t permbaj:
1. Datn dhe vendin e mbajtjes s procesverbalit.
2. Emrin e audituesit q e prpilon.
3. Objektin e procesverbalit.
4. Emrtimin e sakt t shkeljes.
5. Dispozitn q sht shkelur.
6. Shumn e dmit t rrjedhur (n qoft se ka).
7. Personat q mohen se jane prgjegjs.
8. Shpjegimet e personit me t cilin mbahet procesverbali.
9. Nnshkrimet e auditimit dhe t personit me t cilin mbahet procesverbali.
Procesverbali si rregull mbahet n momentin e konstatimit t shkeljes, veanerisht kjo sht e
detyrueshme kur objekt i procesverbalit jan veprat penale. Procesverbali i dorzohet
zyrtarisht personit me t cilin mbahet dhe ky i fundit sht i detyruar q brenda tri dit-pune ta
nnshkruaje ate ose t paraqese vrejtjet prkatse. N rast se pas mbarimit t ktij afati,
procesverbali nuk sht nnshkruar, por as nuk jan paraqitur vrejtjet, konsiderohet i
mirqen dhe auditi bn shenimet prkatse posht emrit t audituarit (refuzon firmn, nuk ka
paraqitur vrejtjet brenda afatit etj.).
Pr t dokumentuar zbulimet e auditimit, bashkngjitur procesverbalit duhet t jen:
a. Kopje q sht vrtetim i origjinalit, dhe n vertetim t tregohet perve -kopje- edhe q
sht prfaqsim i vrtet e korrekt i origjinalit.
b. Ekstrakti, q sht kopje e vertetuar e nj pjese t caktuar t origjinalit. N vertetim
pervese shnohet -ekstrakt-, duhet treguar edhe cils pjes e cils faqe t dokumentit
origjinal i prket ekstrakti.
c. Fotografi, kaseta filmike, t cilat duhen vrtetuar me procesverbal ku t tregohet data, vendi
dhe objekti.
d. Deklarat me shkrim nga nj prej punonjsve t organit t audituar q zbulon disa rrethana
n munges t dokumenteve apo q kundrshton dokumentet ekzistuese.
e. Deklarata shumuese, q jan deklarata t perbashkta t bra nga disa individe pr t njjtn
shtje.

6. Fleta e kontrollit
Fleta e kontrollit plotsohet nga niveli m i ulet i menaxhimit t auditimit (prgjegjsi
i sektorit, zyres etj.) dhe prmban nj vlersim paraprak t arsyetuar pr zbatimin e programit
t auditimit dhe cilsin e tij. Ai duhet t prmbaj detyrimisht kto rubrika:
1. Emrtimin e objektit t auditimit.
N SEKTORIN PUBLIK

257

2. Zbatimin e programit te auditimit.
3. Argumentimin e shkeljeve.
4. Prdorimi i referencave ligjore.
5. Detyra pr plotsimin e materialeve.
6. Mendimi pr masat e propozuara.
7. Vlersimi n trsi i dosjes s auditimit.
Fleta e kontrollit plotsohet nga drejtuesi me i afert i grupit te punes q ka kryer auditimin.

7. Regjistrimi i kohes dhe i produktit
sht e domosdoshme q koha e puns s auditimit t jet e dokumentuar jo vetm n raport
me masn e harxhimin t saj, por edhe n pikpamje t destinacionit t prdorimit dhe
efektivitetit t prdorimit, n raport me produktet e -nxjerra-.
Ka prvoja t ndryshme n pasqyrimin dhe prdorimin e kohs s punes n vartsi t
teknologjis s prdorur dhe infrastrukturs ku zhvillon veprimtarin auditi, por n thelb,
pavarsisht nga format e prdorura, regjistrimi i kohs dhe i produktit synon:
- Prdorimin me mas t kohs s puns
- Menaxhimin efikas t burimeve t auditimit
- Efektivitetin e prdorimit t saj n raport me produktet
- Dokumentimin e veprimtaris s auditimit n raport me prgjegjsin q ai ka pr
zonat e ekzaminuara dhe rekomandimet e opinionet q ai paraqet.
Sido q t jet formulari q pasqyron regjistrimin e kohs dhe t produktit, ai duhet
detyrimisht, prve t tjerave, t pasqyroj:
- Emrin dhe mbiemrin e Audituesit`
- Kronologjin (datat) n t cilat zhvillohet misioni i auditimit
- Veprimtarin e zhvilluar (zonn e audituar)
- Ekstremet e dokumentacionit t ekzaminuar
- Produktet e nxjerra, zbulimet, procesverbalet etj.
Formulari prkats q pasqyron kohn e puns dhe produktin sht pjes e letrave t puns
dhe n prfundim t auditimit nnshkruhet nga auditi prkats dhe depozitohet n dosjen e
auditimit. Formulari sht individual dhe plotsohet nga do audit i veant pavarsisht nga
grupi i puns.
Regjistrimi i kohs dhe i produktit (formulari prkats) plotsohet nga t gjith auditt dhe jo
vetm gjat auditimit, por edhe gjat prgatitjes s raporteve dhe dokumenteve t auditimit,
diskutimit t rezultateve me t audituarin ose me strukturat prgjegjse t auditimit, udhtimet
pr n subjektin e audituar, ndrprerjet n pun pr shkaqe t ndryshme etj.

8.Raporti i rishikimit
Raporti i rishikimit t cilesis s auditimit prmban vlersimin e njsis prkatse lidhur me
auditimin e kryer n prputhje me krkesat e Manualit t AB. Raporti i rishikimit duhet te jet
i arsyetuar, si dhe t prfshije gjith dosjen e auditimit. Raporti duhet t prmbaj edhe
propozimet prkatse, si dhe shkalln e vlersimit nga 1 deri n 4 (shum mir, mir,
prgjithesisht mjaftueshm dhe jomjaftueshm).

9. Rregjistri i auditimeve
do njsi e auditimit n sektorin publik sht e detyruar t mbaj librin e auditimeve sipas
forms s prcaktuar nga drejtori i prgjithshm. Perve te tjerave libri i auditimeve duhet
detyrimisht te permbaje keto te dhena:
1. Emrtimin e subjektit t audituar
2. Kohn n t cilen sht kryer auditimi n dit njerz t punuara.
3. Periudhn e audituar
N SEKTORIN PUBLIK

258

4. Datn e fillimit dhe te mbarimit t auditimit
5. Te dhnat pr zbulimet (sipas evidencs prkatese)
6. Numrin dhe datn e shkress s konfirmimit t raportit final
Libri i auditimeve prve regjistrave prkats mund t mbahet edhe n mnyr elektronike.
Libri i auditimeve sht vjetor dhe ruhet prgjithmon.

10. Letra e reagimit mbi shkalln e kompetencs dhe niveline realizimit t
programit t nagazhimeve nga ana e njsis s audituar.

IV. Dokumente t tjera t auditimit
Gjat auditimit, mund t prdoren, prfitohen ose zhvillohen dokumentet e mposhtme:
- kopje t dokumeteve t lidhura me subjektin e audituar (nxjerrje llogarie, veprime
sipas ligjit, prshkrimi i puns etj.) t shkelura me vuln e subjektit;
- certifikat e skicuar nga zyrtart e subjektit q auditohet;
- pyetesort e plotsuar;
- shnimet e marra nga auditueset gjat ekzaminimit,
- raporte t hartuara nga auditues t brendshem, q qendrojne gjat mbajtjes dhe gjetjeve
t auditimit.
do informacion i lidhur me diskutimet dhe intervistat, perfshir bisedat telefonike, takimet
dhe pyetesort e prdorur pr t nxjerre prfundimet dhe pr t dhn rekomandimet,
vlersimin e riskut etj. Shnimet duhet t skicohen menjher pas biseds. Shnimet e
diskutimit duhet te firmosen nga auditueset e brendshem, te cilet gjithashtu marrin
prgjegjesine pr sigurin e saktsin tyre. N rastin e problemeve t rndsishme dhe nevojs
pr t kontrolluar kuptimin e sakt t shnimeve mbi bisedimet, sht e rekomandueshme t'i
drgohet menjher nj kopje e shnimeve zyrtarit t pyetur pr t shmangur kshtu do
kundrshti dhe pr t'u qartsuar; nse sht e nevojshme mund t merret nj konfirmim me
shkrim.

3. DOSJA E AUDITIMIT.
Pr t siguruar cilsi t lart t auditimit, rishikimi i dokumenteve t mbledhura gjat
auditimit dhe gjith prmbajtja shkresore e veprimtaris s auditimit, gjith dokumentet e
mbledhura dhe letrat e puns t hartuara gjat auditimit, duhet t depozitohen n dosjen e
auditimit.
Sistemi i dosjeve duhet t siguroj nj zbulim t menjhershm t dokumenteve, n baz t
referencave q qndrojn n raportin final ose n inventarin e dosjes.
Dosja duhet t prmbaj t gjitha dokumentet e mbledhura gjat auditimit, pavarsisht nga
formati i tyre. Dokumentet e mbledhura gjat auditimit mund t jen kopje t dokumenteve
origjinale, tabela, plane pune, pyetsor, shnime t mbajtura gjat intervistimit ose
ekzaminimit t dokumenteve, shnime t tjera, botime t ndryshme dhe dokumente t tjer q
prshkruajn veprimtari t ndryshme dhe q jan t nevojshme pr zhvillimin e raportit final
me nj cilsi t lart. Dosja duhet t karakterizoj zhvillimin e auditimit n mnyr shum t
qart, duke filluar nga informacionet e mbledhura dhe intervistat me zyrtart ky dhe
finalizimin e tij me nj raport prfundimtar (memorandum) q i drgohet ministrit, titullarit te
subjektit publik. Dokumentet duhet t sigurojn pr njsin strukturore t auditimit t
brendshm, sigurin mbi prfundimin e auditimit.
Procedurat administrative t njsis s auditimit t brendshm, prfundimi i dosjes se
auditimit dhe depozitimi i saj duhet t bazohen n udhzimet dhe aktet ligjore t procedurave
rregullative administrative brenda institucionit.

Prmbajtja e dosjes s auditimit
N SEKTORIN PUBLIK

259

Dosja e auditimit duhet t prmbaje t paktn gjasht kapituj.
Kapitulli 1 - MBLEDHJ A E INFORMACIONEVE n VAZHDIMESI - prfshin gjith
materialet q jan mbledhur prpara fillimit t auditimit, planet afatgjata, ankesat e marra,
informacionet e ndryshme, etj.

Kapitulli 2 - PLANIFIKIMI I AUDITIMIT - prfshin gjith dokumentet e lidhura me
planifikimin e auditimit; planin e auditimit dhe amendamentet e sugjeruara pr planin e
auditimit, urdhri i sherbimit, letra pr fillimin e misionit, shnimet gjat takimit prezantues
dhe do koment i br, progami i puns s kontrollit t brendshm paraprak t miratuar.

Kapitulli 3 - EVIDENCAT DHE ZHVILLIMI - prfshin gjith dokumentet e prfituara ose t
marra pr sigurimin e masave t kontrollit t brendshm gjat zbatimit t metodave t
auditimit t zgjedhura (aktinventari, intervistat e shkruara, evidencat ose testet e perfunduara,
kopje t dokumenteve procesverbale, etj.).

Kapitulli 4 - RAPORTET - prfshin gjith projektin pr raportin final, do raport tjetr,
kundrshtimin dhe komentet e bra pr to, raportin final t miratuar, memorandumin.

Kapitulli 5 - PERFUNDIMET - prfshin tabeln e vlersimit t kontrollit t brendshm, t
prfunduar, do koment t br nga drejtuesi i njsis s auditimit t brendshm, konfirmimi i
raportit dhe akti pr mbylljen e dosjes, si dhe evidencn e zbulimeve gjat auditimit sipas
formatit t prcaktuar.

Kapitulli 6 - NDJ EKJ A E REKOMANDIMEVE - prfshin dokumentet e zhvilluara dhe t
mbledhura gjat ndjekjes s rekomandimeve (pasi sht mbyllur dosja) dhe raporti prkats i
auditimit.
Gjith dokumentet (si meterialet e zhvilluara, si dhe kopjet e dokumenteve baz gjat
auditimit) duhet t verifikohen, t nnshkruhen dhe t datohen nga auditet e brendshem; nse
sht e krkuar dhe firma e perfaqesuesit te njesise se audituar), t protokolluara dhe t
prfshira n listn e dokumenteve. Lista e dokumenteve n fillim t dosjes duhet t prfshije
informacione pr gjith dokumentet e bashkngjitura dosjes.
do dosje e auditimit duhet t jet me informacionet e poshtshnuara:
- Numrin e dosjes
- Emrin e dosjes
- Emrin e njsis s auditimit
- Emrin e subjektit t audituar
- Kohen e prfundimit t auditimit
Dosjet e qndrueshme (t prhershme)
Dosja e qndrueshme hapet n njesin e auditimit t brendshm dhe prfshin informacione t
lidhura, t rndsishme; gjithashtu prfshin kopje t raporteve t auditimit final, raporteve t
investigimit, t lidhura me institucionin. Prmbajtja e dosjes s qndrueshme duhet t ket
referencat me dosjet e zakonshme, ashtu si kto t fundit duhet t ken shnime (-Ndodhet n
dosjen e perhershme-). Dosja e qndrueshme duhet t arkivohet n baz t procedurave
administrative t caktuara pr institucionin.
Drejtoria e Prgjitheshme e Auditimit n Ministrin e Financave mban nj baz t dhnash q
prfshin plane strategjike t konsoliduara, tabeln e puns vjetore dhe raportet tremujore n
ministrit e linjs dhe subjekte t tjera dhe hapsirave t saj administrative, raporte pr
Komitetin e Auditimit dhe Kshillin e Ministrave etj., si dhe dokumente t tjera q
karakterizojn situatn e auditimit t brendshm dhe sistemit t kontrollit t brendshm brenda
N SEKTORIN PUBLIK

260

sektorit publik dhe kjo mund t prdoret pr zhvillimin e vlersimeve t lidhura dhe raporteve
t konsoliduara.

Dosjet e prgjithshme
Rekomandohet q njsia e auditimit t brendshm t mbaj nj dosje t prgjithshme ku t
prfshihen dokumente q e karakterizojne institucionin si nj t tr dhe/ose njsin e
auditimit t brendshm t tij, q mund t prdoren pr t paraqitur auditime t ardhshme.
Dosja duhet t mbahet dhe t regjistroj dokumentet n nj mnyr t leht pr t arritur
identifikimin e menjhershm t informacionit q ai prmban.

Mbyllja e dosjes s auditimit
Dosja e auditimit duhet t mbyllet me aktin prkats t zhvilluar nga drejtuesi i njesise s
auditimit t brendshm menjher pas miratimit t raportit final (memorandumit), edhe kur
sht e sigurt se nuk ka nevoj pr t ndrmarr ndonj hap shtes pr zbatimin e gjetjeve t
auditimit. Akti duhet t prfshij emrin e auditimit, datn e mbylljes s dosjes rrjedhn e
integritetit t dosjes, si dhe inventarin e dokumenteve q prmban. Akti i mbylljes duhet t'i
bashkngjitet dosjes n kapitullin - Prfundimet -. Akti i mbylljes nnshkruhet nga drejtuesi i
njsis s auditimit dhe personi i ngarkuar me administrimin e dosjeve.
Nse sht e krkuar, dosja do t hapet pr t kontrolluar zbatimin e rekomandimeve.
Hapja e dosjes bhet kurdoher me autorizimin e drejtuesit t njsis s auditimit brendshm.
Dokumentet origjinal t mbledhura gjat auditimit do t'i kthehen institucionit ose njsis s
audituar menjher pas mbylljes s dosjes duke ruajtuar nj fotokopje t tyre t vrtetuar me
origjinalin.

Krkesat pr administrim dhe ruajtja e informacionit
Duhet t ket procedura t ndara t zhvilluara pr ruajtjen dokumenteve elektronike t
lidhura me auditimin. Dokumentet elektronike duhet t prodhohen edhe n dokumente
shkresore. Auditt e brendshm duhet t marrin prgjegjsi personale pr keqprdorimin e
dokumenteve te marra gjat auditimit, si dhe pr do lloj informacioni konfidencial
profesional q ata mund t prfshijn n baz t klauzolave q qndrojn n aktet ligjore dhe
procedurat administrative.
1. Plani vjetor ose urdhri i ministrit/titullarit te subjektit publik
Si rregull, nj auditim fillon kurdoher n baz t planit vjetor t miratuar nga ministri/titullari
i subjektit publik. N raste t veanta, bazuar n nevojat q paraqesin subjekte t veanta ose
nivelet e ndryshme t menaxhimit, nj auditim mund t kryhet edhe jasht planit vjetor. N
ket rast kryerja e auditimit sht kurdoher subjekt i aprovimit t veante nga
ministri/titullari i subjektit publik, i cili duhet t disponoj me urdhr t veant pr njsin e
auditimit t brendshm.
2. Urdhri i shrbimit
Ne baz t planit vjetor ose t urdhrit t ministrit/titullarit t subjektit publik, drejtuesi i
njsis s auditimit prpilon nj lajmrim me shkres pr subjektin jo m von se 10 dit nga
fillimi i misionit t auditimit. Pas konfirmimit t subjektit q do t auditohet (konfirmimi nuk
sht i domosdoshem dhe kusht pr zhvillimin e misionit), drejtuesi i njsis s auditimit
lshon nj urdhr pr fillimin e misionit t auditimit. Urdhri prmban detyrimisht kohn n t
ciln do t zhvillohet auditimi, grupin e puns dhe krkesn pr bashkpunimin e subjektit t
audituar.
3. Takimi prezantues
Pas marrjes s urdhrit t shrbimit, grupi i auditueseve q sht ngarkuar pr kryerjen e
misionit t auditimit paraqitet n subjekt duke prezantuar misionin dhe qllimin e tij.
Rekomandohet q n takimin prezantues, prve titullarit t subjektit q do t auditohet, t
N SEKTORIN PUBLIK

261

marrin pjes edhe menaxher t niveleve m t ulta. Niveli minimal i prfaqesimit n kt
takim prcaktohet nga grupi i puns, por n takim mund t marrin pjes edhe punonjs t tjer
t subjektit sipas vlersimit t drejtuesit t subjektit.
Rekomandohet q informacioni pr fillimin e misionit t auditimit t njihet nga nj numer sa
m i madh t punesuarish me t cilet grupi i puns duhet t jete i hapur n vazhdimsi.
Prve prezantimit t misionit nga prgjegjsi i grupit n kt diskutim rekomandohet dhe
duhet t inkurajohet t diskutojne edhe pjesmarrsit, lidhur me eshtjet q do t auditohen,
Njri nga pjestart e grupit t puns duhet t mbaj shnim (protokollin) t gjitha problemet e
prezantuara nga pjesmarrsit duke i br ato, kur mohet e arsyeshme, pjes t programit t
auditimit.
4. Hartimi i programit t auditimit
Pas takimit prezantues dhe duke vlersuar problemet e evidentuara n kt takim, grupi puns
fillon nga puna pr hartimin e programit t auditimit. Pr hartimin e programit te auditimit, si
rregull, m par duhet t vlersohet risku i kontrollit t brendshm, te prcaktohen zonat q do
t auditohen sipas metodikave t prcaktuara n manualin e AB dhe m pas t filloj
ekzaminimi. Koha e nevojshme pr hartimin e programit t auditimit prcaktohet n urdhrin e
shrbimit. Pas hartimit t programit ai ia paraqitet pr miratim drejtuesit t njsis s auditimit
t brendshem.
5. Ekzaminimi
Ekzaminimi prfaqeson thelbin e procesit te auditimit dhe konsiston n ekzaminimin e
dokumentacionit, t veprimtarive dhe zonave t prcaktuara pr auditim, n programin e
puns. Gjat ekzaminimit auditi mban shnimet e nevojshme n bllokun e tij pr problemet q
mendon se duhet t prfshihen n raportin e auditimit, shnime t cilat i nnshtrohen
diskutimit, vlersimit dhe konfirmimit t mtejshm nga t audituarit.
6.Hartimi i projektraportit
Duke u mbshtetur n programin e auditimit dhe n ekzaminimin e dokumentacionit dhe te
zonave te audituara mbi bazen e gjetjeve dhe vlersimeve, auditi fillon te shkruaje raportin e
auditimit. do audit duhet te formuloj raportin pr pjesen e auditimit te kryer prej tij dhe t'ia
dorezoj ate prgjegjesit te grupit te punes. Raporti si m sipr sht pjese e letrave t punes
dhe duhet t depozitohet n dosjen e auditimit. do audit prpara se t shkruaj
projektraportin presupozohet se ka diskutuar me t audituarit pr shnimet e mbajtura dhe ka
marr opinionin e tyre paraprak.
Prgjegjsi i grupit t puns bn redaktimin e t gjitha pjesve duke u mbshtetur n krkesat
e paraqitura n Manualin e AB (per shkrimin e raporteve) dhe formulon projekt raportin, i cili
do t diskutohet me t audituarit.
7. Takimi pajtues
Takimi pajtues organizohet me rastin e paraqitjes s projekt raportit jo me vone se 15 dit nga
dorzimi i tij dhe mbahet me titullarin e subjektit t audituar, si dhe me t gjith personelin q
sht prfshir n projektraport. Pr datn e takimit pajtues duhet t merret edhe konfirmimi i
drejtuesit t njsis s auditimit, i cili si rregull duhet t marre pjes n ket takim.
Per zhvillimin e takimit pajtues mbahet nj protokoll i veant nga njeri prej auditve q
marrin pjes n ket takim. Brenda afatit t mesiperm data pr zhvillimin e takimit pajtues
caktohet n marrveshje me subjektin e audituar. N takim paraqiten argumentet dhe
vlersimet pr projektraportin.
Pavarsisht nga diskutimet e zhvilluara, subjekti i audituar duhet t'i formuloj me shkrim
vrejtjet dhe vlersimet pr projektraportin, t cilat i paraqiten prgjegjsit t grupit t puns
jo m von se 5 dit-pune nga zhvillimi i takimit pajtues.
8. Administrimi i observacioneve
Grupi i punes q ka kryer auditimin e subjektitn, studion edhe nj her observacionet,
vlersimet dhe kundershtimet e paraqitura dhe reflekton mbi to. Grupi i puns sht i detyruar
N SEKTORIN PUBLIK

262

q n nj ankes t veant t bj arsyetimin e observacioneve dhe t'i pranoj ose t'i
kundershtoj ato n mnyre t arsyetuar.
9. Raporti final, memorandumi
Pas administrimit t observacioneve dhe vrejtjeve, grupi i puns harton raportin final, i cili
reflekton n mnyr t arsyetuar observacionet ose verifikimet e kryera m tej gjat
prpunimit t raportit. Afati pr hartimin e raportit final caktohet nga drejtuesi i njsis s
auditimit t brendshm n vartsi t madhsis s subjektit t audituar, problemeve t dala nga
auditimi, si dhe prbrjes dhe kapacitetit t grupit t puns.
Raporti final nenshkruhet nga grupi i punes dhe i dergohet zyrtarisht subjektit te audituar dhe
kapacitetit t grupit t puns.
Raporti final nnshkruhet nga grupi i puns dhe i drgohet zyrtarisht subjektit t audituar nga
drejtuesi i njsis auditimit. Krahas me drgimin e raportit final prgjegjsi i grupit t puns
formulon memorandumin, i cili sht nj prmbledhje e raportit sipas krkesave t
prcaktuara n Manualin e AB. Memorandumi i drgohet menjher ministrit ose nivelit m
t lart t menaxhimit nga varet subjekti i audituar.
10. Shqyrtimi nga niveli baze i menaxhimit te auditimit
N njsit e auditimit, t cilat pr shkak t madhsis jan t organizuara me sektore,
prgjegjsi i sektorit do t shqyrtoj raportin final dhe memorandumin, si dhe gjith dosjen e
auditimit nse auditimi sht kryer sipas programit t puns dhe objektivave t caktuara n
fillimin e misionit. Pr kt qllim, ai shqyrton materialet prkatse dhe plotson fletn e
kontrollit t dosjes, pr mangsit eventuale ve n dijeni grupin e punes, i cili, kur sht e
mundur, bn rregullimet e nevojshme.
Nse nga vlersimi prkats niveli baz i menaxhimit arrin n prfundimin se grupi i
puns nuk e ka realizuar misionin e auditimit, ai urdhron grupin e puns pr t br
plotsimet prkatse. Kur shkalla e plotsimeve sht e till q plotsimi i tyre krkon
ekzaminime t reja, ai i propozon drejtuesit t njsis s auditimit pr t br plotsimet
prkatse n subjekt nga grupi i puns ose nga audit t tjer.
Vlersimet e bra nga niveli baz i menaxhimit t auditimit duhet t jen t atilla q t
sigurojn vlersimin e puns s do auditi n veanti dhe t grupit t puns n prgjithsi.
11. Rishikimi i cilesise
Rishikimi i cilsis presupozon nj shqyrtim t hollsishm t raportit, memorandumit
dhe t gjitha letrave t puns nse ato jan plotsuar sipas standardeve dhe krkesave t
manualit t AB.
Rikimi i cilsis, veanrisht duhet t ndalet n vlersimin e rekomandimeve, propozimeve t
grupit t puns si dhe n vlersimin e gjetjeve (evidencave) n pikpamje t saktsis dhe
argumentimit e bazueshmeris s tyre ligjore.
Rishikimi i cilsis bhet nga nj audit ose nj grup auditesh, q nuk kan lidhje me
auditimin e kryer, t cilt n perfundim duhet t hartojn nj raport vlersues me propozime
konkrete pr drejtuesin e njsis s auditimit brendshm. nj staf i veant ose nj audit pr
rishikimin e cilsise s auditimeve caktohet kur numuri i auditeve n nj strukture sht m i
madh se, pes, prfshir edhe drejtuesin e njsis.
Aty ku pr shkaqet dhe kriteret e msiprme nuk sht e mundur t ket nj staf ose
nj audit t veante pr rishikimin e cilsise, kt pune e kryen drejtuesi i njsis s auditimit.
12. Shqyrtimi nga drejtuesi i njsis s auditimit
Drejtuesi i njsis s auditimit vlerson procedurat e auditimit, rekomandimet dhe
vlersimet e kryera si m sipr dhe kur sht dakord konfirmon raportin dhe ia prcjell at
titullarit t subjektit publik me krkesn pr konfirmim brenda 15 ditesh.
Kur drejtuesi i njsis s auditimit brendshm nuk sht dakord me vlersimet, rekomandimet
dhe prmbajtjen e memorandumit apo t t gjith raportit, ai n mnyr t arsyetuar dhe me
N SEKTORIN PUBLIK

263

shkrim i paraqet verejtjet pr grupin e puns dhe instancat e tjera q kan konfirmuar
materialet e auditimit s bashku me rekomandimet prkatse pr prmirsim.
Drejtuesi i njsis s auditimit t brendshm krahas opinioneve t paraqitura nga grupi i
Puns, mund ti paraqese ministrit/titullarit t subjektit publik opinione, propozime dhe
vlersime shtes pr subjektin e audituar.
13. Shqyrtimi nga ministri/titullari i subjektit publik
Ministri/titullari i subjektit publik t njsis q ka kryer auditimin shqyrton memorandumin
dhe opinionet e vlersimet e drejtuesit t njesis s auditimit dhe kur i gjen t drejta shprehet
dakord. Ministri mund t urdhroj masa shtes organizative teknike ose disiplinore pr
subjektin e audituar por n asnj rast nuk mund t krkoj nga njsia e auditimit propozime t
reja. Nse qndrimet e grupit t puns ose t njsis s auditimit nuk jan n prputhje me
rregullat e caktuara, ministri i sugjeron zyrtareve autorizues dhe raportues t marrin shnime
pr t'i pasqyruar kto n vlersimet e puns s auditve.
Ndjekja e rekomandimeve t auditimit t formuluara n raportin final sht objekt i
vazhdueshm i punes s njesis s auditimit brendshm, e cila planifikohet dhe kryhet sipas
krkesave t manualit t AB n seksionin prkats. Njsia e auditimit krkon nga subjektet e
audituara nj raport pr zbatimin e rekomandimeve, si dhe kontrollon periodikisht zbatimin e
tyre me audit t veant. Ndjekja e rekomandimeve bhet sipas kritereve t prcaktuara n
kapitullin prkats-Raportimi dhe ndjekja e rekomandimeve-.

II. Dokumentet standarde q prdoren nga Auditi Supremi Shtetit (KLSH)

Dokumenti nr.1

KONTROLLI I LARTE I SHTETIT
_____________________________________________________________

Nr. Prot Tiran, m 201..

Lnda(bold): Njoftim pr fillim kontrolli.(numr 12,vizuar posht).

Zotit ______________
Ministr apo Drejtor (sipas detyrs), n vijim (emrtimi i plot i subjektit q
auditohet).
Vendndodhja - RRETHI apo QYTETI
(Kto me grma kapitale, numr 14, bold).

Kontrolli i Lart i Shtetit sipas programit vjetor t kontrollit, m datn______ do t
filloj kontrollin n (emrtimi i plot i subjektit), me objekt Mbi (si sht theksuar n
programin e kontrollit), prfshir periudhn q do ti nnshtrohet kontrollit.
Bazuar n nenet 7 e 17 t ligjit nr. 8270, date 23.12.1997 Pr Kontrollin e Lart t
Shtetit ndryshuar me ligjin nr. 8599, dat 01.06.2000, krkojm t kontaktojm me J u, pr t
prezantuar prfaqsuesit e autorizuar t KLSH q do t ushtrojn kontroll dhe pr t
mundsuar plotsimin nga ana e J uaj pr sa m posht:
N SEKTORIN PUBLIK

264

1. Vnien n dispozicion t prfaqsuesve t autorizuar t KLSH t gjith
dokumentacionit q lidhet me objektin e kontrollit.
2. Dhnien e nj zyre deri n perfundim t kontrollit me pajisjet e nevojshme pr pun
normale.
3. Programi me drejtimet e kontrollit do t paraqiten ditn e fillimit t kontrollit, ose
versioni tjetr - Bashkngjitur ju paraqesim programin e kontrollit dhe prbrjen e grupit t
kontrollit (n kt rast programi drgohet 10-15 dit prpara fillimit t kontrollit).
Ju faleminderit pr mirkuptimin.

K R Y E T A R I
______________

Dokumenti nr.2

Departamenti i Kontrollit t__________
____________________________________________

Nr. Prot. Tiran, m .201..

M I R A T O H E T
Kryetari i Kontrollit t Lart t Shtetit
------------------------------------

PROGRAM KONTROLLI

N
Vendndodhja - Rrethi apo Qytetit

Objekti i kontrollit: Titulli i plot).
Lloji i kontrollit: Ligjshmrie, rregullshmrie financiare, apo vlersues.
Subjekti apo Subjektet e kontrollit: Emrtimi i plot
Metoda e kontrollit: Kontroll i njpasnjeshm dhe me zgjedhje; i plot.
Periudha e kontrollit: Periudha e veprimtaris q kontrollohet.
Afati i kontrollit: Nga data_____ deri m _____.
Grupi i kontrollit: Emrat dhe mbiemrat e kontrollorve, cilsuar
prgjegjsin e grupit t kontrollit.
Dokumentimi i rezultateve t kontrollit : N prfundim t kontrollit, mbi
bazn e t dhnave t grumbulluara, procesverbaleve, aktverifikimeve
dhe shqyrtimit t shpjegimeve t subjektit t kontrolluar, do t
prgatitet Projektraporti i Kontrollit, i cili do t jet materiali baz pr
hartimin e Raportit Prfundimtar t Kontrollit.
Baza Ligjore: Legjislacioni prkats nj pr nj.
N SEKTORIN PUBLIK

265

DREJTIMET KRYESORE TE KONTROLLIT :
(sipas metodikave specifike q ka do departament)

1
2
3...etj., etj.
DREJTORI
Emr dhe mbiemr

Dokumenti nr.3
PROCESVERBALI NR._____

I mbajtur sot m dat ______, nga prfaqsuesit e autorizuar t Kontrollit t Lart t
Shtetit _(emrat prkats t kontrollorve), n (shnohet emrtimi i plot i subjektit t
kontrollit), me z., znj., apo zj., ______________ (shnohen emrat nj pr nj), me detyr
(shnohet e plot detyra q ka sipas organiks, Drejtor i Prgjithshm, Drejtor Departamenti,
K/Dege, financier, magazinjer, etj.), [dhe kur procesverbali mbahet me m shum se nj
punonjs vijohet me emrin, mbiemrin dhe detyrn pr secilin punonjs], mbi kontrollin e kryer
pr kt apo at shtje (shnohen qart shkaku prse mbahet procesverbali, p.sh. zbatimi i
dispozitave ligjore pr prokurimin publik, tvsh-n, privatizimin ose respektimin e rregullave
pr mbajtjen e kontabilitetit, etj.)
Nga kontrolli u konstatua se:
1. N lidhje me .; prshkruhen shkaqet nj pr nj qart, duke prcaktuar
dispozitn ligjore apo nnligjore q sht shkelur, p.sh. ligji nr.___,dat______, pika___,
grma___etj.; vendimi i Kshillit Ministrave nr.____, dat____, pika___etj. M posht
vazhdohet Kto veprime t cilat jan n kundrshtim me nenin___, t ligjit______; piks
_____ t vendimit t KM, udhzimit, rregullores, statutit (duke shnuar emrtimin e sakt t
dispozits), kan sjell nj dm ekonomik prej _____lek (ose pasoja t tjera sipas
konstatimit).
2.
3. dhe kshtu me rradh.
Pr shkeljet e cilsuara m sipr mbajn prgjegjsi:
1. Z. apo Znj.__________
2. Z.apo Znj__________etj. (pra, emri me t cilin apo t cilt mbahet proes-verbali
dhe q jane shkaktar prgjegjs).
Prsa m sipr z. apo znj._____ shpjegon se (shkruhet argumentimi i br apo arsyet
e paraqitura). - N pamundsi t dhnies s argumentimeve (t cilat n prgjithsi nuk jepen),
veprohet me marrjen e vrejtjeve bashkalidhur procesverbalit, ose nnshkrimin e
procesverbalit nga personi prgjegjs pa vrejtje.
Ky procesverbal mbahet n ___ (shifr dhe fjal) kopje, nga t cilat ___ kopje(shifr
dhe fjal) kopje i lihen institucionit, nga nj kopje u jepet personave me t cilt sht mbajtur
dhe ___ (shifr dhe fjal) kopje merren nga prfaqsuesit e autorizuar t KLSH-s.
Si rregull, procesverbali mbahet n vend me personat prgjegjs dhe nnshkruhet
menjher. Por, kur personi apo personat me t cilt mbahet procesverbali kan vrejtje, u
lihen procesverbalet, duke theksuar q:
N SEKTORIN PUBLIK

266

- N baz t ligjit ne. 8270, dat 23.12.1997 Pr Kontrollin e Lart t Shtetit me
ndryshimet n ligjin nr. 8599, date 01.06.2000, duhet t na ktheni 1 (nj) kopje t
nnshkruar, s bashku me vrejtjet prkatse nse do te keni, brenda 1(nj) jave nga data e
marrjes s ktij procesverbali.
Nse nuk paraqisni dokumente apo prova t reja dhe nuk ktheni prgjigje n afat,
problemet e trajtuara n procesverbal konsiderohen t mirqna.

Emri mbiemri i personit Prfaqsuesit e autorizuar
prgjegjs t KLSH
1.___________________
2.__________________

Dokumenti nr.3 dhe 4
PROCESVERBAL APO AKTVERIFIKIMI NR._____
(N varsi t shkeljeve t konstatuara n fushn e prokurimit publik.)

I mbajtur sot m dat_______, nga prfaqsuesit e autorizuar t Kontrollit t Lart t
Shtetit _(emrat prkates t kontrollorve), n (shnohet emrtimi i plot i subjektit t
kontrollit), me Kryetarin dhe antart e Komisionit t Vlersimit t Ofertave dhe Njsin e
Hartimit t Dokumentave t Tenderit, mbi zbatimin e procedurave t prokurimit pr tenderat e
zhvilluar n vitin..,ose 6-mujorin e pare t vitit(sipas periudhs s kontrolluar).
1. N tenderin e zhvilluar me objekt (shnohet i plot emrtimi i objektit t
prokurimit), me kto t dhna:

T dhna pr tenderin
Komisioni i vlersimit t
ofertave
Njsia e prokurimit ose hartuesit
e dokumentave t tenderit
A B C
1. Urdhr Prokurimi nr__,dat______
2. Fondi limit (n mij lek).
3. Pr.Prok. (T/hapur,T/Kuf., T/drejtp.,etj.)
4. Data e zhvillimit tenderit
4. Firma fituese (emri i plot)
6. Data e lidhjes kontrats
5. Vlera e kontrats (n mij lek)
6. Shtes kontrat (n mij lek)
7. Likujdimi ________n mij lek.
10.Diferenca nga fondi limit ___mij lek
1. __________ Kryetar
2. __________ Antar
3. __________ Antar
4. __________ Antar
5. __________ Antar
6. __________ Antar
7. __________ Antar
1._____________ Jurist
2._____________ Specialist
3._____________ Specialist

U konstatuan kto shkelje t dispozitave ligjore n fuqi:
a) Fillimisht prshkruhen shkurt dhe qart shkelja e konstatuar dhe cilsohet dispozita
e shkelur, p.sh. nuk sht drguar pr botim n buletinin e APP-s Ftesa pr ofert, n
kundrshtim me vendimin e Kshillit t Ministrave nr. 335, dat 23.06.2000 Pr rregullat e
prokurimit publik, pika 10; ka ngarkon me prgjegjsi z.______. znj________, apo Njsin
e Prokurimit, etj.
b) .
c) . e kshtu me radh.
Cilsojm se prgjegjsia e hallks prkatse dhe ajo individuale shnohen n do
pik, pasi n nj tender mund t jen kryer disa shkelje q ngarkojn me prgjegjsi Titullarin
e Entit Prokurues, Komisionin e Vlersimit t Ofertave ose Njsin e Prokurimit.
N SEKTORIN PUBLIK

267

e paraqitura). N pamundsi t dhnies s argumentimeve (t cilat n prgjithsi nuk jepen),
veprohet me marrjen e vrejtjeve bashkalidhur procesverbalit, ose nnshkrimin e
procesverbalit nga personi prgjegjs pa vrejtje.
Ky procesverbal apo aktverifikimi mbahet n ___ (shifr dhe fjal) kopje, nga t cilat
___ (shifr dhe fjal) kopje i lihen institucionit, nga nj kopje u jepet personave me t cilt
sht mbajtur dhe ___ (shifr dhe fjal) kopje merren nga prfaqsuesit e autorizuar t KLSH-
s.

nnshkruar, s bashku me vrejtjet prkatse nse do te keni, brenda 1(nj) jave nga data e
marrjes s ktij procesverbali apo aktverifikimi.
problemet e trajtuara n procesverbal konsiderohen t mirqna.

Emri mbiemri i prgjegjs personit Prfaqsuesit e autorizuar t KLSH

Dokumenti nr. 5
AKTVERIFIKIMI Nr.____
I mbajtur sot m dat ______, nga prfaqsuesit e autorizuar t Kontrollit t Lart t
Shtetit __(emrat prkates t kontrollorve), n (shnohet emrtimi i plot i subjektit t
kontrollit), me z., znj., apo zj.,______________, me detyr (shnohet e plot detyra q ka
sipas organiks, Drejtor i Prgjithshm, Drejtor Departamenti, K/Dege, financier,
magazinjer, etj.), [dhe kur aktverifikim mbahet me m shum se nj punonjs vijohet me
emrin, mbiemrin dhe detyrn pr secilin punonjs], mbi kontrollin e kryer pr kt apo at
shtje (shnohen qart shkaku prse mbahet aktverifikimi)
1. N lidhje me .; prshkruhen shkaqet nj pr nj qart, far nuk sht
realizuar apo gjendja faktike, duke prcaktuar dispozitn ligjore apo nnligjore t pazbatuar.
2.
3. dhe kshtu me rradh.
Pr t metat e mangsit e msiprme (nse ka) mbajn prgjegjsi:
3. Z. apo Znj.__________
4. Z.apo Znj__________etj. (pra, emri me t cilin apo t cilt mbahet
aktverifikimi dhe q jane shkaktar prgjegjs).
e paraqitura). N pamundsi t dhnies s argumentimeve (t cilat n prgjithsi nuk jepen),
veprohet me marrjen e vrejtjeve bashkalidhur aktverifikimit, ose nnshkrimin e aktverifikimit
nga personi prgjegjs pa vrejtje.
Ky aktverifikimi mbahet n ___ (shifr dhe fjal) kopje, nga t cilat ___ (shifr dhe
fjal) kopje i lihen institucionit, nga nj kopje u jepet personave me t cilt sht mbajtur dhe
___ (shifr dhe fjal) kopje merren nga prfaqsuesit e autorizuar t kontrollit t KLSH-s.
Si rregull, aktverifikimi mbahet n vend me personat prgjegjs dhe nnshkruhet
menjher. Por, kur personi apo personat me t cilt mbahet aktverifikimi kan vrejtje, ato u
lihen duke theksuar q:
N SEKTORIN PUBLIK

268

nnshkruar, s bashku me vrejtjet prkatse nse do te keni (shpjegimet me shkrim t
firmosura prej tyre), brenda 1(nj) jave nga data e marrjes s ktij aktverifikimi.
problemet e trajtuara n aktverifikim konsiderohen t mirqna.
Emri mbiemri i personit Prfaqsuesit e autorizuar
prgjegjs t KLSH
1.___________________
2.__________________

Dokumenti nr. 6
PROJEKTRAPORT KONTROLLI

I prgatitur m dat_______ nga prfaqsuesit e autorizuar t Kontrollit t Lart t
Shtetit (kontrollort sipas programit t kontrollit), n subjektin (emrtimi i plot i subjektit t
kontrolluar), prfaqsuar nga z.____________, me detyr (ministr, kryetar apo drejtor)-(ose
prfaqsuesi i autorizuar prej tij), pr kontrollin e ushtruar me objekt: Mbi (shnohet objekti
i kontrollit sipas programit.
Kontrolli u krye nga data _____ deri m datn ___(shnohen datat kur fillon dhe
mbaron kontrolli n subjekt sipas prcaktimit n program), sipas drejtimeve t prcaktuara n
Programin e Kontrollit nr.______ dat _____, t miratuar nga Kryetari i Kontrollit t Lart t
Shtetit, pr periudhn e kontrollit nga_____, deri_____(shnohet periudha e kontrolluar sipas
programit t kontrollit).
Gjat kontrollit t kryer pr (zbatimin e ligjshmris, rregullshmris, vlersues apo t
kombinuar konform prcaktimit n program), duke verifikuar sipas rastit dokumentacionin (e
plot apo me zgjedhje) q ju vu n dispozicion grupit t kontrollit u konstatuan (shnohen
shkurtimisht disa nga shkeljet m t rndsishme t kontrollit, thjesht fushat ku jan
konstatuar, p.sh. jan konstatuar shkelje t procedurave t prokurimit e t dispozitave ligjore
n fushn e pagave, apo n fushn e shprblimeve, udhtim e dieta, apo n dhnien me qira t
prons shtetrore, etj.)
Prsa m sipr, me personat prkats n (emrtimi i subjektit t kontrolluar) u mbajtn
aktverifikime, apo procesverbale (sipas prkatsis), kopjet e t cilave ju lan n vend ktyre
personave ose u dorzuan nprmjet Zyrs s Protokollit t subjektit objekt kontrolli. N
prfundim, pasi u shqyrtuan vrejtjet dhe shpjegimet e punonjesve prgjegjs, jan marr n
konsiderat ato q kishin argumentim e mbshtetje ligjore, ju paraqitet ky Projektraport
Kontrolli.
Gjat ushtrimit t kontrollit dhe formulimit t ktij projektraporti, grupi i kontrollit ka
zbatuar Kodin Etik dhe standartet e miratuara t kontrollit.
N vijim, (trajtohen me rradh t gjitha pikat e kontrolluara n prputhje me
prcaktimin e br n Programin e Kontrollit), m konkretisht:
1Sipas tematiks s programit t kontrollit (emrtimi)....,
m pas vijohet me shtjellimin. Pr mangsit dhe shkeljet e konstatuara cilsohet dispozita
ligjore e shkelur, personat shkaktar prgjegjs, funksioni, dmi ekonomik etj.
2E njjta gj si n pikn e par.,
3Dhe kshtu me rradh, pikat n tematikn e programit, dhe m pas shtjellimi.
N seciln pik t tematiks s kontrollit t shtjelluar, duhet t bhen edhe sqarimet
pr vrejtjet e bra nga punonjsit e kontrolluar duke cilsuar q: kto apo ato vrejtje jan
marr parasysh nga vrejtjet e bra pr procesverbalin apo aktverifikimin dhe kto nuk jan
N SEKTORIN PUBLIK

269

marr parasysh, kto t fundit duhet t argumentohen ligjrisht pr pabazueshmrin e tyre
(duke shkruajtur dispozitn prkatse ligjore apo nnligjore).
T gjith punonjsve q atakohen n kt projektraport duhet tu bhen prezent
mangsit dhe problemet pr t cilat mbajn prgjegjsi, mundsisht tu jepen fotokopje t
dokumentacionit q ka lidhje me ta, n mnyr q t njihen dhe bjn vrejtje nse kan.
Pjes prbrse e ktij projektraporti sht edhe dokumentacioni i mbajtur, si m
posht:
1. Procesverbali nr. 1, pr.
2. Procesverbali nr. 2, prdhe me rradh.
3. Aktverifikimi nr. 1, pr
4. Aktverifikimi nr. 2, pr dhe me rradh.
5. Pasqyra nr. 1, pr pagat;
6. Pasqyra nr. 2, pr telefonin celulare etj. etj. t dhna t ndryshme.

N fund t projektraportit shkruhet:
Prsa m sipr paraqitet ky Projektraport Kontrolli.

Pr (emrtimi subjektit kontrolluar) Prfaqsuesit e autorizuar t KLSH
Emri i titullarit, personit t 1.___________________
autorizuar, e ndonj tjetr. 2.__________________

Shnim:
1. Nj fotokopje e dokumentacionit t cilsuar n fund t projektraportit duhet ti
drgohet subjektit t kontrolluar, bashklidhur kopjes s projektraportit q ai do t mbaj.

Dokumenti nr. 8

Departamenti i Kontrollit t___________
_______________________________________________________________

Nr. Prot. Tiran, m .201..

Lenda) Drgohet Projektraporti i Kontrollit.

Zotit ___ Ministr apo Drejtor i (sipas detyrs), n vijim (emrtimi i plot i
subjektit q sht kontrolluar).

Vendndodhja-RRETHI apo QYTETI

N SEKTORIN PUBLIK

270

Bashklidhur ju drgojm 2 (dy) kopje te Projektraport Kontrollit mbi
kontrollin e ushtruar n (emrtimi i subjektit q auditohet) me objekt Mbi (sipas
emrtimit n programin e kontrollit).
N mbshtetje t neneve 6 dhe 17 t ligjit nr. 8270, dat 23.12.1997 Pr Kontrollin e
Lart t Shtetit, ndryshuar me ligjin nr. 8599 dat 01.06.2000, brenda nj muaji nga dita e
marrjes s ksaj shkrese, duhet t na ktheni 1 (nj) kopje t Projektraport Kontrollit, t
nnshkruar e t vulosur nga ana e J uaj ose n munges personi i autorizuar, (t shoqruar
me ose pa vrejtje), n t kundert projekti do te konsiderohet i mirqen dhe do t hartohet
Raporti Prfundimtar i Kontrollit.
Ju faleminderit pr mirkuptimin.

K R Y E T A R I
..........................

Dokumenti nr. 11

RAPORT PRFUNDIMTAR KONTROLLI
N zbatim t Programit t Kontrollit nr. ___, dat _______, t miratuar nga Kryetari i
Kontrollit t Lart t Shtetit, u ushtrua kontroll n (emrtimi i subjektit t kontrolluar),
prfaqsuar nga (emri mbiemri i titullarit), me objekt kontrolli Per (shnohet objekti i
kontrollit sipas programit.
Kontrolli u krye nga data ____deri n datn____, sipas drejtimeve t prcaktuara n
kt program kontrolli, pr periudhn e veprimtaris s ushtruar nga subjekti i kontrolluar nga
data____deri m datn_______, nga grupi i kontrollit i prbr nga prfaqsuesit e autorizuar
t KLSH-s, (kontrollort sipas prcaktimit n program).
Kontrolli u krye pr (zbatimin e ligjshmris, rregullshmris, vlersues apo i
kombinuar, t shnohet sipas prcaktimit n program), duke verifikuar sipas rastit
dokumentacionin e plot dhe me zgjedhje. Prve kontrollit t dokumentacionit jemi bazuar
edhe n kshillimin dhe ballafaqimet me stafin drejtues e at administrativ t subjektit t
kontrollit.
N prfundim t kontrollit me personat prkates prgjegjs n (emrtimi i subjektit) u
mbajtn akt-verifikime apo proes-verbale dhe pasi u shqyrtuan vrejtjet dhe shpjegimet e
ktyre punonjsve, jan marr n konsiderat ato q kishin argumentim e mbshtetje ligjore, u
prgatit dhe u paraqit Projektraporti i Kontrollit me shkresn nr.___ dat _______. Pr kt
Projektraport, subjekti i kontrollit m datn______ ka drguar vrejtjet prkatse, t cilat pasi
u shqyrtuan nga grupi i kontrollit (ose pas ballafaqimeve t bra) jan br rregullimet e
sqarimet prkatse, dhe u pergatit ky Raport Prfundimtar Kontrolli.
N vazhdim t trajtohen nj pr nj t gjitha pikat e prcaktuara n programin e
kontrollit, duke cilsuar e shprehur n mnyr t qart e t kuptueshme do shkelje apo
mangsi t konstatuar, dispozitn ligjore t shkelur, personat prgjegjs, funksioni, dmi
ekonomik, etj. Emrtimi i do dispozite ligjore apo nnligjore t shkelur t vihet e plot, m
konkretisht: -ligji nr.__, dat____, Titulli i plot i ligjit, neni ___, Emrtimi i nenit nse
ka; vendimi i KM nr. ____, dat____, Titulli i plot i vendimit, etj.
Pr rastet kur nj dispozit prkatsisht ligj, vendim , udhzim a ndonj tjetr prsriten
mbi nj her, pr t eleminuar kt prsritje citohen vetm numri, data, neni, pika apo grma
prkatse (pa titullin).
Ne pjesn permbyllese te raportit t shkruhet:
- Pr prmirsimin e gjendjes rekomandojm marrjen e masave t mposhtme:
N SEKTORIN PUBLIK

271

- duke renditur nje pr nj masat q i lihen pr zbatim subjektit t kontrollit, me
prjashtim t masave administrative dhe disiplinore, t cilat i drgohen subjektit me shkresn
prcjellse.
N mbyllje t raportit t cilsohet:
Prsa m sipr paraqitet ky Raport Prfundimtar Kontrolli.
KONTROLLI I LART I SHTETIT
Shnim:
1. Raporti Prfundimtar i Kontrollit q mbahet n dosje pr arkivim, n fletn e
fundit t ket emrat e antareve t grupit t kontrollit, t cilt edhe e nnshkruajn.
2. N nj flet bashklidhur Raportit Prfundimtar t Kontrollit, t shnohen pr do
kontrollor pikat e trajtuara, masat e rekomanduara dhe faqet respektive n raport, n
mnyr q t evidentohen rezultatet e kontrollit dhe prgjegjsia individuale. M
konkretisht:
- Pikat 1 e 2 faqe 1-10 Prgatitur nga AB
- Pikat 3, 4 e 7 faqe 10-17 dhe 25-28 Prgatitur nga CD
dhe kshtu me rradh.

Departamenti i Kontrollit ____________

Nr. _______Prot. Tiran, m_____201..

PROJEKT

V E N D I M)
Nr.______, Dat_________

PR
EVADIMIN E MATERIALEVE T KONTROLLIT T USHTRUAR N
_____________ MBI______________________________________

Pasi u njoha me Raportin Prfundimtar t Kontrollit dhe projektvendimin e paraqitur nga
grupi i kontrollit t Departamentit t Kontrollit t (emrtimi i plot), shpjegimet e dhna nga
subjekti i kontrolluar, si dhe vlersimet mbi objektivitetin dhe cilsin e kontrollit nga Drejtori
i Departamentit t msiprm, Drejtori i Departamentit J uridik, Metodologjis dhe Kontrollit t
Cilsis dhe Drejtori i Prgjithshem, n mbshtetje t nenit 9 dhe 16 t ligjit nr. 8270, dat
23.12.1997 Pr Kontrollin e Lart t Shtetit, me ndryshimet e bra me ligjin nr. 8599, date
01.06.2000,

V E N D O S A:
N SEKTORIN PUBLIK

272

I. T miratoj Raportin Prfundimtar t Kontrollit Pr ..objekti i kontrollit i plot t
ushtruar n .....(emrtimi i subjektit t kontrolluar).

II. T miratoj rekomandimet e prcaktuara dhe t krkoj marrjen e masave, pr sa
vijon:

A. PROPOZIME PR NDRYSHIME APO PRMIRSIME N
LEGJISLACIONIN N FUQI
1. Nga kontrolli i zbatimit t ligjit (vendimit, udhzimit, etj.) ka rezultuar
............(shtjellohen mangsit apo hapsirat q kan ardhur si pasoj e zbatimit korrekt t
ktij apo atij akti) dhe vijohet me propozimet pr ndryshim apo prmirsim.
2..........etj. (nse ka)

B. MASA ORGANIZATIVE (grma kapitale, numr 14, bold)
1. T merren masa pr ..(jepet detyra sipas prkatsis)
2.
3. etj.
Kto masa mundsisht t jen me afate, ose n varsi t gjykimit t shnohet
Vazhdimisht, Menjher e ndonj tjetr.

C. MASA ZHDMTIMI
1. Shmbull Mbshtetur n nenin 27 t ligjit nr. 7961, dat 12.07.1995 Pr Kodin e
Puns me ndryshimet e mvonshme, pr 25 persona n vlern 6.050.432 lek, t nxirren
urdhr zhdmtimet, t kryen kontabilizimet dhe t bhen ndalesat si m posht:
- pr 10 persona n vlern 3.000.432 mij lek pr prfitim t padrejt page;
- pr 15 persona n vlern 3.050.000 mij lek pr prfitim t padrejt udhtim e dieta,
sipas lists nr. ___ bashklidhur Raportit Prfundimtar t Kontrollit.
2.
3. ..etj.
4. etj.
Kto masa t jen me afate, ose n varsi t gjykimit t shnohet Menjher.

D. MASA ADMINISTRATIVE
a) Mbshtetur n pikn 2 t nenit 46 t ligjit nr. 7971, dat 26.07.1995 Pr
Prokurimin Publik me ndryshimet e mvonshme, krkojm t ndshkohen pr kundrvajtje
administrative n shumn 50.000 lek apo 100.000 lek punonjsit si m posht:
1. Z__________ me detyr ________ n cilsin e kryetarit apo antarit te Komisionit
t Vlersimit t Ofertave pasi:
- nuk ka llogaritur fondin limit;
- nuk ka br specifikimet e tenderit;
- ka shkelur limitin kohor t zhvillimit t tenderitetj.etj.
Kto shkelje jan vrejtur n tenderin (emrtimi i tenderit) me fond limit_____lek,
zhvilluar m dat _____; dhe kshtu me rradh.
Veprime kto n kundrshtim me (neni, pika, apo grma e dispozits ligjore apo
nnligjore)
2. Z__________ me detyr ________ n cilsin e kryetarit apo antarit te Komisionit
t Vlersimit t Ofertave pasi:
- nuk ka
- nuk kaetj.
N SEKTORIN PUBLIK

273

nnligjore)
3. Z__________ me detyr jurist n cilsin e kryetarit apo antarit te Komisionit t
Vlersimit t Ofertave pasi:
- ka lejuar t zhvillohet tenderi me kto apo ato mangsietj.
nnligjore)

b) Pr shkeljet e konstatuara n mbajtjen e kontabilitetit, mbshtetur n nenin 72 t
ligjit nr. 7661, dat 19.01.1993 Pr Kontabilitetin, krkojm t ndshkohen me gjob 3
punonjs, si m posht:
1. Znj__________ me detyr llogaritare e par, pasi:
- nuk ka mbajtur ditart e magazinave pr vitin 2004;
- nuk ka kuadruar llogarin analitike me ato sistetike;
- nuk ka e kshtu me rradh.
Veprime kto t prcaktuara n nenin 6 t ligjit t msiprm. (Sipas procesverbalit
nr.___, dat_____).
2. Z__________ me detyr _______, pasi:
-..etj. etj.
Veprime kto t prcaktuara n nenin 6 t ligjit t msiprm. (Sipas procesverbalit
nr.___, dat_____).

E. MASA DISIPLINORE
Mbshtetur n nenin 25 t ligjit nr. 8549, dat 11.11.1999 Statusi i npunsit civil
dhe pikn 1 e 2 t vendimit t Kshillit t Ministrave nr. 306, dat 13.06.2000 Pr disiplinn
n shrbimin civil, krkojm t fillojn procedurat pr dhnien e mass disiplinore:

Vrejtje me shkrim, neni 25, pika 3, grma a
1. Pr z._______ , me detyr (sipas organiks dhe me cilsin).
- Pr moszbatim t ligjit, vendimit apo udhzimit nr.___, date______,, neni___ ose
pika___, etj., lidhur me ket apo ate (prshkruhet shtja apo problemi);
- pr te meta e mangesi n ket apo ate _______________________
(cilsohen kto nj pr nj)
(Shih procesverbalin apo procesverbalet nr.____, dat______)
2. pr z.________ , me detyre ____________.
- Pr moszbatim_________________________(njsoj si m sipr).
- Pr t meta e mangsi . etj., etj.
- Pr kryerje t veprimeve fiktive__________apo_______________.
Dhe kshtu me rradh pr kt lloj mase.
Largim nga shrbimi civil, neni 25, pika 3, grma d
2. Pr z._______ , me detyr (sipas organiks dhe me cilsin).
N SEKTORIN PUBLIK

274

- Pr moszbatim t ligjit, vendimit apo udhzimit nr.___, date______,, neni___ ose
pika___, etj., lidhur me ket apo ate (prshkruhet shtja apo problemi);
- pr te meta e mangesi n ket apo ate _______________________
Dhe kshtu me rradh pr do lloj mase dhe punonjs shkaktar prgjegjs.

Nse nga grupet e kontrollit n vlersimin e veprimtaris s subjektit t kontrolluar
evidentohen element t veprave penale, athere shtohet nj kapitull me emrtimin
KALLZIM PENAL.
Pr masat e marra t njoftohet Kontrolli i Lart i Shtetit brenda 20 ditve nga marrja e
ksaj krkese.

Grupi i Kontrollit
Emrat njri pas tjetrit

K R Y E T A R I
...............................

Dokumenti nr. 13

Departamenti i Kontrollit t ..................................

M E N D I M E

T shprehura nga Drejtori i Departamentit, Drejtori i Departamentit J uridik,
Metodologjis dhe Kontrollit t Cilsis, si dhe Drejtori i Prgjithshm pr Raportin
Prfundimtar t Kontrollit dhe projektvendimin pr masat dhe detyrat q i rekomandohen
subjektit: shkruhet emrtimi i plot i subjektit t kontrolluar, pr kontrollin e ushtruar me
objekt: (emrtimi sipas prcaktimit n programin e kontrollit).

Pas shqyrtimit t Raportit Prfundimtar t Kontrollit, projektvendimit t
paraqitur dhe dokumentacionit tjetr q ndodhet n kt dosje kontrolli, jepen kto
mendime:
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
N SEKTORIN PUBLIK

275

___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
______________________________________________________________

Dokumenti nr. 14

KRYETARI

___________________________________________________________________________
Nr.______ Prot. Tiran, m 201..

Lnda: Drgohet Raporti Perfundimtar i Kontrollit dhe rekomandimet.

Zotit _________________________
Ministr apo Drejtor i (sipas prkatsis), n vijim (emrtimi i plot i subjektit q sht
kontrolluar).
Vendndodhja - RRETHI apo QYTETI

Nga kontrolli i ushtruar n institucionin q Ju drejtoni, u konstatuan disa
mangsi dhe shkelje t akteve ligjore e nnligjore n fuqi, t cilat m hollsisht jan
trajtuar n Raportin Prfundimtar t Kontrollit, bashklidhur ksaj shkrese.
Bazuar n nenet 9 dhe 16 t ligjit nr. 8270, dat 23.12.1997 Pr Kontrollin e
Lart t Shtetit, ndryshuar me ligjin nr. 8599, dat 01.06.2000, pr prmirsimin e
gjndjes, ju rekomandojme dhe krkojme zbatimin e masave te mposhtme:
A. PROPOZIME PR NDRYSHIME APO PRMIRSIME N
LEGJISLACIONIN N FUQI (shkrimi megrma kapitale, 14 dhebold).
1. Nga kontrolli i zbatimit t ligjit (vendimit, udhzimit, etj.) ka rezultuar
............(shtjellohen mangsit apo hapsirat q kan ardhur si pasoj e zbatimit korrekt t
ktij apo atij akti) dhe vijohet me propozimet pr ndryshim apo prmirsim.
2..........etj. (nse ka)
B. MASA ORGANIZATIVE (grma kapitale, numr 14, bold)
1. T merren masa pr ..(jepet detyra sipas prkatsis)
2.
3. etj. Kto masa mundsisht t jen me afate, ose n varsi t gjykimit t shnohet
Vazhdimisht, Menjher e ndonj tjetr.

N SEKTORIN PUBLIK

276

C. MASA ZHDMTIMI
Sipas prcaktimit n vendimin prkats, gjithashtu masat t jen me afate, ose n
varsi t gjykimit t shnohet Menjher.

D. MASA ADMINISTRATIVE
Sipas prcaktimit n vendimin prkats, kurse afatet n konformitet me dispozitat
ligjore n fuqi.

E. MASA DISIPLINORE
Shnohen sijanprcaktuar nvendimin prkats.
Pr masat e marra t njoftohet Kontrolli i Lart i Shtetit brenda 20 ditve nga marrja e
ksaj krkese.

K R Y E T A R I
....................

Dokumenti nr. 18

Departamenti i Kontrollit t..............

VLERSIMI I CILSIS S KONTROLLIT

Subjekti i kontrolluar:____________________________________________
Lloji i kontrollit________________________________________________
Grupi i kontrollit________________________________________________

Afati i kontrollit n dit pune (Plan)________________________________
Afati i kontrollit n dit pune (Fakt)________________________________
Risku i kontrollit________________________________________________
Realizimi i detyrave t Programit t Kontrollit________________________
shtjet e lna pa kontrolluar nga Programi__________________________

Kosto e kontrollit (dit njerz n plan)_____________________________
Kosto e kontrollit (dit njerz n fakt)_____________________________
Evidenca e kontrollit e plotsuar___________________________________
Qartsia dhe konciziteti i raportimit t kontrollit_______________________
Zbatimi i standarteve t kontrollit__________________________________
Zbatimi i kodit etik______________________________________________
Zbatimi i detyrave nga ekspertt e aktivizuar_________________________
Argumentimi ligjor i shkeljeve____________________________________

Konstatimet e dmeve gjithsej n vler______________________________
Rekomanduar pr tu arktuar_____________________________________
Arktuar gjat procesit t kontrollit_________________________________
Ballafaqimet e kryera____________________________________________

N SEKTORIN PUBLIK

277

Propozime pr ndryshim apo prmirsim legjislacioni n numr__________
Masat e zhdmtimit t propozuara n vler___________________________
Masat administrative t propozuara n persona e vler__________________
Masa disiplinore t propozuara n numr____________________________
Nga kto: Largim nga puna ose detyra_______________________________
Kallzime penale n numr (shtje)________________________________
Personat e kallzuar n numr_____________________________________

Drejtori i Departamentit Drejtori Departamentit Juridik, Metodologjis
dhe Kontrollit t Cilsis
.......................................... ....................................

DREJ TORI PRGJTHSHM
...........................................
K R Y E T A R I
............................
Tiran, m ____/___/200

Dokumenti nr. 19

Departamenti i Kontrollit t ___________________

M I R A T O H E T
K R Y E T A R I
.

INVENTARI I DOSJES NR.______
I KONTROLLIT T USHTRUAR N _________

Nr.

EMRTIMI I
SHKRESS
Nr. Prot. dhe Data
Subjektit
Kontrolluar
Nr. Prot dhe
Data e KLSH
Flett t
shprehura
me numr e
shkrim
1. Njoftim pr fillim kontrolli 1(Nj)
2. Program kontrolli 3(Tre)
3. Ndarja e pikave te
programit te kontrollit
2(Dy)
4. Aktverifikimi Nr. 1, dat
30.6.2010
52(Pesdhjet
edy)
5. Projektraport kontrolli 57(Pesdhjet e
shtat)
N SEKTORIN PUBLIK

278

Nr.

EMRTIMI I
SHKRESS
Nr. Prot. dhe Data
Subjektit
Kontrolluar
Nr. Prot dhe
Data e KLSH
Flett t
shprehura
me numr e
shkrim
6. Drgohet projektraport
kontrolli
1(Nj)
7. Shkresa prcjellse, pr
kthimin e Projraportit nga
subjekti i kontrolluar
xxxxxx 1(Nj)
8. Raport Prfundimtar
Kontrolli
54(Pesdhjet e
katr)
9. Projekt Vendimi 8(Tet)
10. Mendime t Drejtorit t
Departamentit, DJ ,Drejtorit
t Prgjithshm dhe
Kryetarit
3(Tre)
11. Vendimi nr. , dat .
2010
7(Shtate)
12. Shkresa e drgimit t
Raporti Prfundimtar t
Kontrollit te ......
7(shtat)
13. Cshtjet e trajtuara dhe
rekomandimet e
propozuara nga antart e
grupit t kontrollit
1 (Nj)
14. Evidencat e kontrollit 6 (Gjasht)
15. Kosto e Kontrollit 3 (Tre)

TOTALI I FAQEVE

Shnim: Inventari prfundon me numr rendor 15 (Pesmbdhjet).

Grupi i Kontrollit Drejtori i Departamentit

Dorzuesi/ Prgjegjsi i Grupit Marrsi n dorzim

Prgatiti: Msc.Qeram Cibaku

Cikli I Leksioneve 2010 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Cikli I Leksioneve 2010 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cikli I Leksioneve 2010 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA E SHQIPRIS

You might also like