Pojam historije kroz odreene periode (razvoj historiografije)

U antici historija oznaava prikazivanje dogaaja. U starogrkim tekstovima pojavljuje se termin HI !"# u znaenju $$onaj koji zna$$% odnosno% $$koji je svjedok dogaaja$$. Iz ovog je proizi&ao Herodotov naziv HI !"#I'(% u znaenju $$znanje% ispitivanje% opisivanje i pripovijedanje$$. (ristotel pod pojmom historije podrazumijeva samo politike i vojne dogaaje koji su se desili u odreenom vremenu i koji su pose)an sadr*aj knji*evnosti. "n je prvi formulisao pojam HI !"#I"+#(,I'( pod kojim podrazumijeva pisanje o historijama. !akoer je uveo pojam HI !"#I-" za istra*ivaa. lijede.i !ukidida% koji podruje ispitivanja svodi na ono &to je uo i vidio% /irjana +ross historiografiju antike i srednjeg vijeka formulira kao $$historia sui temporis$$ (historija svoga vremena). Poli)ije je pojam historije shvatio u znaenju meuso)no povezanih cjelina% koje o)uhvataju ljudsku djelatnost i dogaaje u razliitim dijelovima svijeta% sa usmjerenjem ka istom cilju i za njega je historija nu*no knji*evna vrsta. 0a 1icerona% historija je grana govorni&tva sa visokim knji*evnim zahtjevima. Historija je postala okvir izlaganja o razliitim dogaajima kao o pose)nim historijama. U srednjem vijeku% pojam historije mo*e se sagledati kroz gledi&ta Isidora iz evilje% po kojem historija mora )iti izvje&taj svjedoka o samom dogaaju. "na je znanje iz pojedinih podruja ljudskog *ivota o onome &to se ulo% vidjelo i znalo kao istina. Historiar je% po njemu% kreativan samo dok pi&e na )azi vlastitog iskustva. -r&.anstvo je na zapadu progla&eno religijom historiara% a historija kr&.anskim nainom mi&ljenja. 2ovo shvatanje pojma historije daju humanisti% jer oni smatraju da je ovjek tvorac svoje historije koju sagledavaju u jedinstvu sa prirodom. 3ovjek je po njima svjestan se)e kao su)jekta prirode. "ni te*e ka realnom prikazivanju dogaaja% ali i u ovom stepenu razvoja historija je grana litrature (knji*evnosti). ve do 45III st. historija je znanje o historijama% istinito pripovijedanje o stvarima koje su se dogodile. a racionalistima u 45III st. pojam historije se )itno mijenja. ada pod tim pojmom historija o)uhvata historijske dogaaje u cjelini% &to je moderno shvatanje historije koje o)uhvata stvarne dogaaje% znanje o njima i pripovijedanje. "na postaje slo*eno podruje spoznaje. 5oltaireova definicija historije kao izvje&taja o injenicama% koje se smatraju istinitim% odvajaju je od neistinitih )ajki i fikcija. 0a Hegela historija znai izvje&taje o dogaajima% ali i same dogaaje. "n je tvorac termina res gesta6samih dogaaja i termina historia rerum gestarum6pripovijedanje o njima. Hegelova filozofija historije zahtijeva cjelovit uvid u historijsko kretanje. 0a Hum)olta historija je opredme.enje ideja7 za 8reusena% historija je z)ir onoga &to se dogodilo u vremenu izuzev&i

prirodu. Po 9ercheimu% historijska nauka je nauka $$koja istra*uje i prezentira vremenski i prostorno odreene injenice razvoja ljudi u njihovoj pojedinanoj% tipinoj ili kolektivnoj djelatnosti kao dru&tvenih )i.a povezanih psihofizikim uzronostima$$. Po 9ogi +rafenaueru historija je nauka koja u prostornom i vremenskom okviru istra*uje razvoj ljudskog dru&tva u pro&losti i tra*i njegove uzroke i zakonitosti. /irjana +ross polazi od Hegelovih termina res gesta6pro&lih dogaaja i oznaava ih terminom povijest koja je% po njoj% predmet izuavanja historiara% dok termin historia rerum gestarum6 prianje o pro&lim dogaajima% upotre)ljava za pojam historija. Historiografija je pismeno izlaganje rezultata istr*ivanja i odnosi se samo na ono &to je napisano. Historijska nauka je za nju profesionalna historija. 9ranislav :urev polazi od njenog znaenja u antici pa veli da je ona u prvoj fazi oznaavala prikazivanje dogaaja% u drugoj fazi o)uhvatala je same dogaaje% a u tre.oj fazi je do)ila znaenje samog historijskog procesa koji o)uhvata cjelokupni razvoj ovjeanstva i pojedinih naroda. Po :urevu% historija je prirodno6historijska nauka koja se )avi najkonkretnijim stranama razvitka ljudskog roda% naroda i zemalja% a u u*em smislu to je historija civilizacija i na&e savremene civilizacije. Historiografija o)uhvata i historiju kao prikazivanje dogaaja% a u okviru historiografije razvija se i historijska nauka. Historiar% po :urevu% historiografski rekonstrui&e *ivot u pro&losti% a potom on tu pro&lost mora kao historijski proces nauno da o)jasni. "n daje definiciju pojma op.e i svjetske historije% pa je po njemu op.a historija nauna disciplina koja prouava% u vezi s dru&tveno6ekonomskim razvitkom% svestrani razvitak naroda i zemalja ili itavog ovjeanstva i pojedinih dijelova svijeta. Po njegovom mi&ljenju% o svjetskoj historiji mo*e se govoriti tek u stadiju razvitka ljudskog roda koji on naziva savremenom civilizacijom.

tepeni razvoja historiografije u historijskoj nauci

#azvoj historiografije )io je neravnomjeran i esto protivrjean% stoga su postojali stepeni u njenom razvitku% sa razliitim vrstama historiografije% koje su se razlikovale po svom karakteru% ali i metodi. /noge podjele ne klasifikuju vrste historiografije po stvarnom razvitku% nego uzimaju svoja metodolo&ka gledi&ta i prema njima vr&e podjelu historiografije smatraju.i je konanom. U antici historiografija je grana knji*evnosti i razvija se u dva pravca; narativni i pragmatiki pravac. Humanisti su takoer pravili ovu razliku i kao takvu% unijeli je u svoje ud*)enike. ve do 45III st. historiografija je grana knji*evnosti% a neki historiari i u 4I4 st. historiografiju smatraju naukom samo dok utvruje injenice% a knji*evno&.u ili umjetno&.u dok o)ja&njava i tumai z)ivanja. 'edan od njih je i poznati njemaki historiar 'ohann +ustav 8reusen koji% u svom djelu $$Historik$$% izlaganje u historiji (i to u segmentima kada je literarna) dijeli prema onome &to je

postignuto u istra*ivanju% i to na < stepena; =. istra*ivako% >. narativno% ?. didaktiko i <. diskusivno prezentiranje rezultata. ,riedrich 2ietzsche% pi&u.i @A6tih godina 4I4 st. o &tetnosti i korisnosti historije za *ivot% tvrdi da historija trostruko pripada *ivom7 prvo% onome koji djela i tra*i7 drugo% onome koji uva i po&tuje i tre.e% onome koji pati i ima potre)u za oslo)oenjem. "vome odgovaraju% po njemu% ? stepena u razvoju historiografije; =. monumentalna% >. antikvarna i ?. kritika. vaka od ovih vrsta na svome terenu% tj. kad ostaje u okviru naprijed kazanog odnosa historije i *ivog% ima svoje opravdanje dok na drugom terenu izrasta u degenerativne izrasline. Hegel u svojim predavanjima iz filozofije historije dijeli historiju na ? vrste; =. iskonska ili prvo)itna% >. refleksivna% pod kojom podrazumijeva op.u% pragmatiku% kritiku i specijalnu historiju i ?. filozofska historija koja znai i vrstu izlaganja% a ne samo shvatanje. -lasinu% i do njegovog vremena &kolsku podjelu historiografije na narativnu i pragmatiku% Brnest 9ercheim je pro&irio u svom ud*)eniku $$Ud*)enik historijske metode i filozofije historije$$ (=CAD. g)% u kojem je razradio op.a naela historijske metode. 9ercheim razlikuje ? stepena u razvoju historiografije i to =. narativni% >. pouno6pragmatiki i ?. genetiki ili razvojni koji% po njemu% poinje u 45III st. u vrijeme racionalista. 9ercheimovoj podjeli% Eilhelm 9auer je dodao jo& jedan stepen% a to je sociolo&ki% odnosno% sociolo&ku historiju. /arF i Bngels su podvlaili razliku izmeu idealistikog i materijalistikog shvatanja historije% istiu.i znaaj njenih dotada&njih dostignu.a. /arF u predgovoru $$Prilog politike ekonomije i historije$$% historiografiju dijeli na =. o)jektivnu% >. su)jektivnu i ?. filozofsku. 9ogo +rafenauer vidi ove vrste historiografije; deskriptivna i pragmatika u prednaunom stepenu% genetika i sociolo&ka. +rafenauer usvajanjem /arFove teorije u sociolo&koj historiografiji razrje&ava pitanje kauzalnosti (uzronosti) historijskih procesa. Po njemu% historiografija postaje naukom spajanjem historijske kritike% odnosno% metoda utvrivanja injenica sa historizmom (pristup u historijskom izlaganju). :urev ovo +rafenauerovo gledi&te smatra djelomino tanim% jer )ez egzaktne metode utvrivanja injenica nema nauke% a historizam kao historijski pristup sadr*i metodolo&ki empirizam i u svojoj osnovi je induktivni put. :urev u svojoj raspravi $$ tupnjevi razvitka historijske nauke$$ izla*e nain kako iz narativne izrasta pragmatika historija% zatim u knji*evnom stepenu razvoja% kako taj stepen koji traje > milenija poku&ava filozofiju historije zamijeniti filozofskom historijom koja% poev&i od racionalista% unosi evolucionizam kao historijski pristup% ali u iznad historijsko6filozofskim okvirima. 2a kraju ukazuje na to kako historiografija% poev&i od pozitivista i zavr&ava sa postmarksistima% prerasta u historijsku nauku u postajanju. :urev kao prvi stepen u razvoju historiografije uzima literarnu historiju sa vrstama; narativna i pragmatika. U 45III st. ona prelazi u filozofski stepen razvoja pa filozofska historiografija preuzima na se)e zadatak da genetiki protumai pojave u historiji i da ih o)jasni na filozofski nain% pa joj u prvi plan dolazi tumaenje% a ne izlaganje. Pojedini stepeni ove historiografije su se esto poklapali sa pravcima u filozofiji. !re)a praviti razliku izmeu filozofije historije 45III st. koja je kritika i analitika od one u 4I4 st. koja je istra*ivaka% odnosno% koja istra*ivanjem *eli utvrditi injenice i o)jasniti historijski proces. U stepenu kojeg naziva historijska nauka u postajanju% :urev prvo razmatra socijalnu historiju% a izrazito sociolo&ka gledi&ta na historiju ugrauju u se)e sociologiju kao op.u

nauku o dru&tvu i ljudski razvitak poku&avaju o)jasniti op.im dru&tvenim zakonima razvitka. "vaj stepen zapoinje sa pozitivistima% a svoj najizrazitiji razvoj dosti*e u tzv. strukturalnoj historiografiji. /irjana +ross u svom prvom ud*)eniku pravi periodizaciju kroz stepene razvitka pa je prvi stepen historija kao knji*evna vrsta po njoj period starog i srednjeg vijeka7 drugi stepen predstavlja prve korake prema nauci od 45I645III st. 7 tre.i stepen je 4I4 st. i karakteri&e ga kao period tradicionalne historiografije% a 44 st.% u okviru etvrtog stepena% tra*enje novih puteva podrazumijeva strukturalnu historiografiju. /irjana +ross se u novom ud*)eniku dr*i periodizacije i kroz nju razmatra razvoj historiografije kroz historijsku nauku. Po njoj to su sljede.i stepeni; antika historiografija% historiografija srednjeg vijeka% historiografija ranog novog vijeka (od 45645III st)% historiografija 4I4 st. i savremena historiografija 44 st.

Periodizacija historije

Prva periodizacija koja se spominje u historiografiji je iz perioda antike. !a prva periodizacija se dr*i dinastija i vladara. Prihva.ena je u starom vijeku i to je periodizacija sv. 'eronima% koji je historiju dijelio na < velika carstva; =. asirsko6)a)ilonsko% >. medijsko6perzijsko% ?. grko6 makedonsko i <. rimsko carstvo. "va periodizacija je preuzeta iz starozavjetne 8anilove vizije o < carstva od kojih .e ono posljednje 9og uni&titi i oslo)oditi svoj iza)rani narod. "va periodizacija nije odgovarala kr&.anstvu% jer su iz nje izostavljeni )rojni narodi% koje su +rci i #imljani nazivali )ar)arima. !o je razlog nastanka nove periodizacije% takoer proizi&le iz 9i)lije koju je sainio sv. (ugustin. "n prepoznaje G perioda u historijskom razvoju; od (dama do 2oa% od 2oa do ()rahama% od ()rahama do 8avida% od 8avida do )a)ilonskog ropstva% od )a)ilonskog ropstva do roenja -rista% od roenja -rista do smaka svijeta. "vu srednjovjekovnu periodizaciju prihvatili su mnogi hroniari% a na nju se oslanja i na&a dana&nja periodizacija% odnosno% poetak )rojanja godina% jer je monah 8ionizije /ali u 5II stolje.u u ta)licama uskr&njih praznika izraunao poetak 5I do)a% tj. godinu roenja -rista. 8anas je op.eprihva.ena periodizacija na stari% srednji i novi vijek. "va periodizacija potie od poznatog humaniste% filologa% njemakog profesora -ristofora -ellera (1elarius). 2jegova podjela svijeta po ugledu na trostadijalnu podjelu latinske pisane literature (antika% izmeu antike i renesanse i iza toga) mo*e se prikazati ovako;

historia antiHua I do -onstantina 5elikog historia medievi (srednji vijek) I od osnivanja 1arigrada ??A. godine do njegovog pada =<J?. g. historia nuova "va periodizacija je op.eprihva.ena% s tim &to su se granice pojedinih razdo)lja mijenjale pa je tako za kraj starog vijeka uzeta <@G. godina I pad 0apadnog #imskog 1arstva% a za kraj srednjeg vijeka pronalazak (merike I =<C>. godine. /eutim% i ova periodizacija je vrlo esto napadana% naroito od strane francuskih historiara. vi kasniji poku&aji pravljenja periodizacije historije kretali su se u dva pravca; =. postavljanje op.ih granica koje isto formalno i hronolo&ki odvajaju velika razdo)lja koja se meuso)no razlikuju% >. tra*enje perioda koji su ispunjeni jedinstvenim i povezanim sadr*ajima.

/ada se /arF nikada nije )avio ovim pro)lemom% njegovo uoavanje postojanja J ekonomskih formacija dru&tva ( prvo)itna zajednica% ro)ovlasniko dru&tvo% feudalno dru&tvo% kapitalizam i komunizam)% u kojima nain proizvodnje sa proizvodnim odnosima% dru&tvenim strukturama i drugim pojavama ine jednu cjelinu )ile su osnove za pravljenje raznih periodizacija. "ve formacije /arF i Bngels nikada nisu hronolo&ki odredili z)og toga &to historijski razvoj svijeta nije )io jedinstven niti se mo*e govoriti o svjetskoj historiji sve do najnovijeg vremena. #aspravu o periodizaciji u vezi sa ekonomskim formacijama dru&tva prva je zapoela &kola Pokrovskog koja dijeli historiju ak na =? perioda. taljin i njegovi saradnici kritikuju ovu periodizaciju i nude svoju )aziranu na /arFovim ekonomskim formacijama dru&tva. "ni dijele historiju na; =. prvo)itnu zajednicu K prahistorija% >. ro)ovlasni&tvo K stari vijek kod civilizovanih naroda% ?. feudalizam K srednji vijek do graanskih revolucija (45I645III st)% <. kapitalizam K novi vijek do socijalistike revolucije =C=@.% i J. socijalizam. "vdje se ustvari radi o formiranju i formulisanju op.eg zakona razvoja svjetske historije kroz pravilnu smjenu dru&tveno6ekonomskih formacija (uveo ih je Lenjin) koja se zasniva na klasnoj )or)i koja silom stvara novi dru&tveni poredak. Prvi kritiar ove shematske periodizacije je 9ranislav :urev koji je ovom pitanju posvetio nekoliko svojih radova dokazuju.i da ta periodizacija ne odgovara stvarnom razvitku. Po :urevu periodizacija je jedan od prvorazrednih teorijskih pro)lema historijske nauke sa kojom su povezana i sljede.a pitanja; da li je periodizacijom najsa*etije iskazana koncepcija razvitka je li razvitak u historiji )io uvijek takav da mi mo*emo govoriti o jedinstvenom historijskom procesu% odnosno% da li se mo*e govoriti o stvarnom procesu u razvitku ovjeanstva koji se mo*e podijeliti na te periode &ta je prethistorija u odnosu na historiju% i koje kriterije tre)a uzeti u periodizaciji% a koje u stvarnom razvitku

:urev upozorava da prvo)itna zajednica ne mo*e )iti jedinstvena ekonomska formacija dru&tva% jer sadr*i vi&e naina proizvodnje% a s tim u vezi i vi&e dru&tvenih tipova. -lasna dru&tva starog vijeka na redozemlju i u (ziji i dru&tva srednjeg vijeka u Bvropi i (ziji imaju razliite unutra&nje zakonitosti razvoja pa se ne mogu svrstati u jedinstvenu ro)ovlasniku% odnosno% feudalnu formaciju. Po njemu ova shema pokazuje historijski razvoj samo kao dru&tveni proces ne uzimaju.i u o)zir da je rije o prirodno6historijskom procesu u kojemu ovjek mijenja prirodu% a ujedno mijenja i se)e. "n sainjava periodizaciju na osnovi svestranog razvoja ovjeanstva koji se% osim u prethistoriji u prirodno6historijskoj povezanosti% odigrava na ekonomsko6socijalnoj osnovi% a u kulturnom razvitku izra*ava. Po njemu stadiji u razvitku ljudskog roda su; =. prethistorija koja podrazumijeva *ivot u zajednicama zasnovanim na prirodnim iskonskim vezama% >. prahistorija koju karakteri&e raanje dru&tvenih odnosa% ?. regionalna historija6period starih i srednjovjekovnih civilizacija i <. savremena historija koja je identina savremenoj civilizaciji. 8akle% :urev prvi period naziva prethistorija% jer ona prethodi historiji ljudskog roda i naroda% a historija za razliku od prahistorije razlikuje se historijom civilizacija. 0a /irjanu +ross periodizacija predstavlja odreen teorijski kriterij koji mora niknuti iz samog historijskog materijala. "na se ne mo*e po njoj temeljiti na vremenskim pokazateljima% nego mora voditi rauna i o dru&tvenim strukturama. 0a nju je periodizacija $$hronolo&ko6predmetna organizacija slo*enih povijesnih pojava i njihovo rasporeivanje u pregledne vremenske cjeline$$. U skladu s tim% razmatraju.i kroz historiju historiografije ona daje ove periode; =. antika (pojam antike o)uhvata kulture izrasle na o)alama redozemlja od =AAA.g. p.n.e. do JAA.g. n.e)% >. srednji vijek I hronolo&ki datira od pada 0apadnog #imskog 1arstva do poetka otkri.a (5645 st)% a karakteri&e ga religijsko i kulturno6jeziko jedinstvo koje se zasniva na latinskom jeziku% kr&.anskom pogledu na svijet i slinosti u dru&tvenom razvoju. "na uvodi i novi period i naziva ga ?. rani novi vijek% kojeg omeuje od 45I645III stolje.a% a kojeg karakteri&e odreen nain mi&ljenja i nadahnutost antikom% racionalizam% nauka i sekularizam i <. novi vijek 4I4 i 44 stolje.e koje preuzima od francuske &kole i njene periodizacije.

(ntika periodizacija

Poeci historiografije le*e u epu i mitu koji daju cjelinu prikazivanja dogaaja. 2arodna tradicija nije historiografija% ne samo zato &to nije pisana historija% nego i z)og toga kako se odnosila prema istinitosti u opisivanju dogaaja. 2isu to ni zapisi z)og svoje fragmentarnosti. 0apisi o pojedinim linostima i dogaajima saop&tavaju stvarne dogaaje% ali z)og svoje fragmentarnosti nisu mogli predstaviti poetak historiografije. 2edostajala im je cjelina u prikazivanju koju su imali epovi i mitovi. Pisana historija zatie narodno predanje u epovima% priama i slinim narodnim tvorevinama koje )ilje*i i koji% kao takvi% ulaze u historiju. 2a ovim osnovama izrasta historiografija kao pose)na knji*evna vrsta kod naroda starog vijeka. +rka historiografija nastaje kao knji*evna vrsta pod uticajima epskog pjesni&tva i tradicije koja se pojavila u (teni

poetkom 5 stolje.a stare ere. "na je uiteljica *ivota i stavlja joj se u zadatak da slu*i o)razovanom graaninu i dr*avniku. Politika rascjepkanost +rke na polise uslovila je i zadatak historiografije% a to je pripovijedanje o pojedinanim dogaajima% tj. historijama. #imska historiografija se razvija pod uticajima iz +rke% ali ne.e posti.i stepen razvoja kao grka historiografija% ni u pogledu kritike izvora ni u pogledu o)ja&njenja historijskog razvoja. 0adatak rimske historiografije )io je u tome da opravda uspon #ima i sva njegova osvajanja pisanjem legendi o nastanku #ima te slavljenjem rimskog dru&tva i dr*avnog ureenja. I ova historiografija ipak se )avi pojedinim dogaajima kao i grka. Pojam historije u antici se ograniavao na prikazivanje dogaaja% ali ne i na same dogaaje. "sim toga nema shvatanja o historijskom razvoju. Pojam historijske istine svodio se na nepristrasnost prema oso)ama o kojima se pripovijeda% a manje na historijske injenice. #azvoj antike historiografije% :urev posmatra kroz > pravca; narativni i pragmatiki. #azlikuju se po tome kako izla*u z)ivanje i emu to izlaganje slu*i. Predstavnik narativnog pravca je Herodot za kojeg je osnovni zadatak historije da dogaaje samo prepria i da ih sauva od za)orava. Predstavnik pragmatikog pravca je !ukidid% za kojeg se historija ponavlja i zato slu*i za pouku. -od Herodota postoje i zaeci pragmatike periodizacije% ali ipak on ostaje u granicama narativne. 0animljivo za Herodota je da zapa*a uticaje geografske sredine te vrlo esto ovjeka stavlja u sredi&te dogaaja. "n puno putuje +rkom% ju*nom Italijom i srednjim Istokom *ele.i prikazati *ivot +rka% ali i )ar)ara pa je njegovo pripovijedanje slikovito% puno anegdota% geografskih i etnografskih opisa. "n je historiar svoga vremena (historia sui temporis). Pragmatiki pravac ima za cilj da italac ne&to naui iz pro&losti u praktine svrhe. Historija je ustvari tre)ala )iti uzor za politiko djelovanje. "vaj pravac% ovjeka i njegovu prirodu% stavlja u osnove historijskih z)ivanja. Upravo priroda ovjeka koja je vjena i ista po tom shvatanju uslovljava da se historija ponavlja% iz ega proizilazi da je njena funkcija pouna. !ukidid% koji je osniva ovog pravca% unosi u historiografiju pojam da je historijsko z)ivanje prirodan proces koji o)ja&njava vjeitom prirodom ljudi. "n se smatra i osnivaem antike kritike izvora% jer je pro&irio krug izvora i produ)io kritiki prilaz njima. (ntika kritika izvora razlikuje se od moderne po tome &to se u njoj uporedo sa kritikom izvora nije razvijala i tehnika ispitivanja izvora i utvrivanje injenica.

Pored !ukidida% najistaknutiji predstavnik ovoga pravca je Poli)ije koji je i prvi upotrije)io izraz pragmatizam i formulisao &ta on predstavlja. 8ijeli ga na tri dijela; 6prvi dio sastoji se u solidnom ispitivanju izvora i o)radi iz njih do)ivenog materijala% drugi dio koji se odnosi na gradove i krajeve (prirodna sredina)% rijeke i pristani&ta i uop.e oso)enosti razdaljina na vodi i zemlji i tre.i dio se tek )avi politikom historijom. Pragmatika historiografija% po :urevu je pravac na ijim tekovinama le*i dalji razvitak historiografije% jer se ona pojavljuje kao shvatanje koje historijski pravac tumai ovjekovom prirodom i prirodnom sredinom u kojoj se on nalazi. !re)a re.i da i grka i rimska historiografija u jednom trenutku svoga razvoja skre.u ka retorici. 2aime% imaju.i u vidu zada.u historije da

prika*e dogaaje jasno je &to se u antici pridavao veliki znaaj o)liku i nainu pripovijedanja pa se izlagalo po pravilima retorike. 1iceron je razradio teoriju retorike pa je historija postala pojam za nain izlaganja% o razliitim dogaajima kao pose)nim historijama. 2a taj nain% historija je postajala grana govorni&tva% sa visokim knji*evnim zahtjevima. Inae% 1iceron je svojim djelima znaajan izvor za kulturnu% politiku i socijalnu historiju #ima. 5eliki je politiar i jedan od najo)razovanijih ljudi tog vremena. +rka historiografija se poela razvijati sredinom 5I stolje.a stare ere% razvojem gradova u 'oniji7 /ileta i Bfesa. a pojavom logografa% zapoinje pisana historija u prozi. Iako logografe ne mo*emo smatrati pravim historiarima% ipak oni stoje na poetku razvoja grke historiografije. -od njih se javlja te*nja za realnim prikazivanjem dogaaja i kritikim odnosom prema epovima i mitovima. "ni pi&u ono &to se pripovijeda% a to su legende% genealogije% prie o nastanku gradova i sl.

Hekatej iz /ileta (kraj 5I i poetak 5 stolje.a) je stariji logograf koji u svom djelu $$+enealogija$$ ka*e da .e pisati onako $$kako se njemu ini da je istina$$. "d)acuje mitske tradicije i unosi naelo racionalnog tra*enja istine u zanimanjima za pro&lost.

Helanik iz /itilene (kraj 5 i poetak I5 stolje.a) je mlai logograf% !ukididov savremenik. 0)og sistematizovanja predanja hronolo&kim redom smatra se zaetnikom grke hronologije. Prikuplja podatke o raznim stranama ljudskog *ivota% genealogija% predanja o osnivanju gradova% hronolo&ke ta)lice% sve je to prikupljivanje o)avijesti koje se razlikuju od razvoja historiografije kao grane govorni&tva.

Historiografi +rke

Herodot iz Hali -arnasa (<D<6<>A) je prvi pravi historiar +rke. -od njega se prvi put javlja pojam historije u znaenju znanje% ispitivanje% opisivanje i pripovijedanje. Herodot historijske dogaaje tumai sud)inom kojoj su podlo*ni ne samo ljudi nego i $$)ogovi$$. /ada kod njega ima dosta mitskog% on u historiju nastoji unijeti realno prikazivanje dogaaja% nastoji spoznati istinu pi&u.i o svom vremenu. U tra*enju istine slu*i se sljede.im izvorima; a) ono &to je uo od ljudi koji znaju% )) ono &to je vidio% c) ono &to je doznao ispitivanjem. Mivi u periodu izmeu dva velika rata u +rkoj (+rko6perzijski ratovi i Peloponeski rat)% stoga i pi&e o +rko6perzijskim ratovima% poku&avaju.i na.i uzroke dogaaja. 'o& u antici% 1iceron ga je prozvao ocem historije. Unato tome% uzorom antike historiografije ne smatra se on% nego !ukidid. Herodota poinju cijeniti tek humanisti% koji puno putuju kao i on% a pose)no prosvjetitelji% koji se kao i on% ne zanimaju samo za vojno6politike dogaaje% nego i za druga podruja ljudskog *ivota.

!ukidid (<GA6<AA)% za razliku od Herodota% )avi se samo vojnim i politikim dogaajima pa stoga mnogo jasnije i sistematinije prikazuje pojedine dogaaje. "n nije )io svjestan da pi&e politiku historiju. "pisao je Peloponeski rat u D tomova% dr*e.i se strogo hronolo&kog reda. !ra*i uzroke ratovima pa zapa*a ak i neke ekonomske uzroke. Podruje ispitivanja svodi samo na ono &to je uo i vidio% ali stoga postavlja stroga pravila vjerodostojnosti izvora% )ilo da se radi o svjedoenju neposrednih uesnika dogaaja ili o dokumentima o pro&losti. 0a !ukidida% kao predstavnika pragmatikog pravca% historija slu*i za pouku. (ristotel je prvi u I5 stolje.u p.n.e. dao definiciju pojma HI !"#I"+#(PHB"% kao pisanje o historijama% a za istra*ivaa je upotrije)io naziv HI !"#I-" . Prihvataju.i pojam historije od Herodota% smatrao je da on o)uhvata politike i vojne dogaaje u odreenom vremenu% ali kao sadr*aj pose)ne knji*evne vrste. U svom djelu $$Poetica$$% (ristotel pravi razliku izmeu historije i filozofije pa se po njemu filozofija )avi zakonito&.u i stoga je )itna za spoznaju *ivota uop.e% dok se historija ograniava na istra*ivanje pojedinanog. 3ak je i poezija va*nija od historije% jer je vi&e filozofska i govori o op.im stvarima. $$(tenska politika$$ je spis koji je napisao sam (ristotel ili njegovi uenici pod njegovim nadzorom i dijeli se na;=. Postanak dr*ave% u kojem je sakupio ogroman materijal% od dokumenata do lirskih pjesama% da )i prikazao historijski razvoj. "n ne priznaje mije&anje )ogova u historijski proces i od)acuje mit. Ipak% precjenjuje ulogu linosti u historiji% a ponekad operi&e i netanim podacima7 >. Uprava dr*avom% gdje *eli prikazati naj)olju upravu dr*avom.

Poli)ije (>AA6=>A.g.p.n.e) je pojam historije shvatao u znaenju meuso)no povezanih cjelina% koje o)uhvataju ljudsku djelatnost i dogaaje u razliitim dijelovima svijeta% sa usmjerenjem ka istom cilju. "vo je jedini pisac antike koji dosta sistematski pristupa historijskom istra*ivanju. "n smatra da samo pa*ljivim ispitivanjem povezanosti injenica i njihovim uporeivanjem mo*e se posti.i pouna strana historije. 2apisao je $$Historiju redozemlja$$ na prelomu iz III u II stolje.e p.n.e.% tj. period uvr&.enja rimske vlasti nad grkom% i ovo djelo se smatra prvom op.om historijom. Mele.i o)jasniti razloge uspjeha rimskih osvajanja% on puno putuje Npanijom% +alijom% a pose)no sjevernom (frikom% i opisuje sve narode koji su ulazili u sastav #imskog carstva. 0)og toga se ova knjiga smatra prvom op.om historijom. "n poku&ava prona.i zakonitosti u razvitku naroda i smatra ih prirodnim% istiu.i% uz to% uticaj geografske sredine i klime na razvitak naroda. 8jelo je pisano u <A knjiga od kojih je samo J potpunih% a ostale nisu sauvane.

#imska historiografija

#imskoj historiografiji je grka slu*ila kao o)razac% ali su joj #imljani dali svoj peat. 5i&e nego grkim% rimskim historiarima je historija slu*ila za pouku.

(nalisti 2a poetku rimske historiografije stoje analisti. Ljetopisi ili anali nastali su hronolo&kim zapisivanjem va*nih dogaaja iz godine u godinu. /eutim% to nisu )ile kratke )ilje&ke o politikim dogaajima% nego su imali sadr*aj i prie% odnosno% pojedinosti historija% koje su o)uhvatale i podatke o o)redima% ratovima% epidemijama i sl. (nalisti dosta nekritiki prenose dogaaje i to u korist vladaju.ih slojeva. ,a)ije Piktor (III stolje.e p.n.e) je udario temelje rimskoj analistici. Pi&e prvo poznato djelo posve.eno rimskoj pro&losti i to na grkom jeziku. 2apisao je historiju Prvog i 8rugog punskog rata. 8jelo se nije sauvalo% ali je Poli)ije koristio ovaj izvor pa tako znamo za njega. /arko Porcije -aton (na prelazu iz III u II stolje.e p.n.e) je pisac prvog historijskog djela na latinskom jeziku pod nazivom $$"rigines$$. !o je historija #ima od postanka% a zavr&ava u godini smrti autora. 2e )avi se mitskim junacima% nego pi&e o dogaajima koje smatra znaajnim u historiji #ima. matra se da je rimsku analistiku doveo na vi&i nivo. !it Livije (I stolje.e p.n.e) autor je opusa $$() ur)e condida$$% takoer historija #ima. auvala se samo u fragmentima. (utor izla*e na zanimljiv nain i smatra se da je s njim rimska analistika do*ivjela vrhunac. 0animljivo je da se slu*i samo jednim izvorom dok druge samo spominje ukoliko suprotno govore% ne daju.i pri tome svoj sud. "n upli.e i mitove i mnoge dogaaje smatra intervencijom )ogova. -ornelije !acit (I stolje.e n.e) pripada najve.im knji*evnicima antike% meutim izla*e u stilu anala i )udu.i je ugled stekao djelima $$(nali$$. vrstavamo ga u rimske analiste. Prvo djelo mu je $$9i)liografija +aja 'ulija (gricole$$% ali je pose)no poznat po etnografskom spisu $$+ermania$$% u kojem poku&ava #imljane da upozna sa njihovim neprijateljima. "n *eli pisati $$)ez ljutnje i pristrasnosti$$ (sine ira et studio)% ali se toga doslovno ne dr*i. /noge dogaaje tumai sud)inom% ali u isto vrijeme sagledava uticaje geografske sredine.

Historiografi #ima

+aj 'ulije 1ezar (=A=6<<. g. p.n.e) napisao je komentare o galskom ratu% ne povode.i se za grkim uzorima. 8jelo je primjer tanog% kratkog i jasnog prikazivanja dogaaja pa je stoga znaajan za vojnu historiju. !u on daje zasluge svojih legionara% ali ne pre&utkuje ni vrline protivnika. Uzrok poraza +ala vidi u tome &to su )ili na ni*em stepenu razvoja od #imljana% odnosno% &to nemaju formiranu svoju dr*avu. 5e. u svom djelu $$+raanski rat$$ on nije o)jektivan kao u prvom djelu. alustije -vips (DG6?J. g. p.n.e) je !ukididov sljed)enik i sauvana su njegova dva djela $$-atalinina zavjera$$ i $$'ugurtin rat$$. 2jegova historija #ima nije se sauvala. 2e pazi na hronologiju dogaaja i u njegovom izlaganju se osje.a uticaj retorike. Uticao je kasnije na !acita. 0a njega je historija grana etike% za ovog drugog je grana govorni&tva. Uz 1ezara% on je rimski historiograf koji se ne povodi za grkim uticajima.

'osip ,lavije (I stolje.e n.e) pripada rimskoj historiografiji7 pi&e na grkom% ali je jevrejski pisac. Pi&e o rimskom% grkom i jevrejskom svijetu. U @ knjiga pi&e o 'evrejskom ratu @J6@C. g.% a potom i o jevrejskim starinama u >A knjiga% u kojima daje historiju 'evreja od stvaranja svijeta do GG.g. (pijan iz (leksandrije (II stolje.e n.e) pi&e takoer historiju #ima% od njegovog osnivanja. 8jelo je u >< knjige od kojih se sauvalo samo ==. 5rijednost ovog djela je u tome &to je u njega unosio )rojne izvore% a nedostatak je u tome &to je kritikovao dogaaje% a ne dokumenta% izvore. (mijan /arcelin (I5 stolje.e n.e)% +rk iz sirijske (ntiohije% ali i posljednji veliki historiograf #ima% iju pro&lost velia pa je za njega #im $$Ur)s aeterna$$ (vjeni grad). Pi&e na latinskom i od ?= knjige sauvale su se samo > $$#erum gestarum li)ri$$. -ao oficir rimske vojske )io je u prilici da prati nadiranje Perzijanaca i +ermana na rimskim granicama pa je stoga to nadiranje izvor propasti #ima. Propadanje carstva o)ja&njava porocima manjeg )roja ljudi% njihovom pokvareno&.u% ta&tinom i rasko&nim *ivotom% a uzroke dekadencije nalazi u pretrpanoj )irokraciji i te&kom poreskom ugnjetavanju. Prema izvorima se odnosio dosta kritiki. Uzor mu je )io !acit pa nastavlja tamo gdje su stale njegove historije. matrao je da historiar mora )iti o)jektivan i nepristrasan i da mu je istina glavni cilj. Lukijan (II stolje.e n.e) je porijeklom iz irije% a poznat je po tome &to je napisao jedino sauvano djelo sistematskog razmi&ljanja o historiji $$-ako se pi&e historija$$. !u on razrauje !ukididova shvatanja o smislu historije kao pouke za )udu.nost.

9iografi #ima

-ornelije 2ekot (I stolje.e n.e) najstariji poznati )iograf koji pi&e )iografije istaknutih linosti. Plutarh (I stolje.e n.e) autor je tzv. uporednih )iografija istaknutih linosti #ima i +rke. auvale su se >> takve )iografije. 0a njega su )iografije i historije dvije knji*evne vrste razliitih sadr*aja. Historija daje opis dogaaja% dok )iografija pripovijeda o znaajnim pojedincima. 2apisao je znaajan etiki z)ornik $$/oralija$$% gdje mu nisu va*ne same injenice o njegovim junacima% jer mu oni slu*e samo kao primjeri za etika djelovanja &to ih tu izla*e. +aj vetonije !rankvil (I stolje.e n.e) napisao je )iografije => careva od 1ezara do 8omicijana koje sadr*e podatke o javnom i privatnom *ivotu careva% intrigama i sl. 8jelo o)iluje sa dosta netanih podataka.

rednjovjekovna historiografija

:urev je dijeli na ? dijela;

historiografija latinskog 0apada historiografija grkog 9izanta arapska historiografija

Pojam srednjeg vijeka kao mranog perioda% kako su ga definisali humanisti 45 stolje.a% /irjana +ross ne prihvata niti prihvata njihovu periodizaciju. "na smatra da je savremeni pojam srednjeg vijeka li&en tih ideolo&kih pretpostavki pa prostor njegove upotre)e ograniava na prostor srednje i zapadne Bvrope% a vremenski od 5645 stolje.a% vezuju.i ga za latinsko kr&.anstvo% jer se po njoj ovaj termin ne mo*e primijeniti na ve.i dio 9izantskog carstva niti na islamsko podruje% a kamoli na ostali svijet. #o)erto Lopez smatra da )ilo koju epohu mo*emo nazvati srednjim vijekom% jer predstavlja prelaz izmeu pro&losti i )udu.nosti% te da naziv $$vijek vjere$$% &to su ga prihvatili romantiari 4I4 stolje.a% ne )i odgovarao stvarnom stanju% jer vjera ne poznaje vijekove i pripada kako Bgiptu faraona tako i puritanskoj Bvropi. "vaj period% /irjana +ross karakteri&e kao period religijskog i jeziko6kulturnog jedinstva koje se zasniva na pismenosti na latinskom jeziku% slinosti u dru&tvenom razvoju i kr&.anskom pogledu na svijet. rednjovjekovna kr&.anska historiografija% po /irjani +ross se temelji na dvjema )a&tinama; od #imljana je )a&tinila upute za pisanje historija o vlastitom vremenu. toga je i u srednjem vijeku historia sui temporis% kao i u antici. od kr&.anstva je )a&tinila usmjerenje ka univerzalnoj historiji ovjeanstva% tj. cilj i sadr*aj pisanja. Po njoj ovaj period ne predstavlja diskontinuitet od antike ka humanizmu% ve. naprotiv kontinuitet razvoja spoznaje pro&losti. hvatanje pojma historije /irjana +ross daje kroz gledi&ta Isidora iz evilje% enciklopediste% historiara% filozofa i pjesnika iz 5I stolje.a n.e.% iz njegove $$Btimologije$$ koja o)uhvata znanja iz pojedinih podruja ljudskog *ivota. !u je on% ustvari% rezimirao sva znanja svog vremena% uoava sam dogaaj kao dio spasenja% opisuje ga% ali ga ne istra*uje. Po njemu historija mora )iti izvje&taj svjedoka samog dogaanja% a historiar je kreativan samo ako pi&e iz vlastitog iskustva. Pojam istinitosti ovisi od religijskih uvjerenja ili dru&tvenog polo*aja autora. Historija je progla&ena kr&.anskim nainom mi&ljenja% a kr&.anstvo religijom historiara. 0a razliku od /. +ross% 9. :urev ima suprotna gledi&ta vezana za razvoj srednjovjekovne historiografije uop.e. "n smatra da se historiografija tog vremena% naroito u Bvropi% vra.a na narativni pravac i na nekritiki odnos prema izvorima% dok se u 9izantu donekle sauvao pragmatiki pravac. -od arapskih historiara razvio se smisao za realno prikazivanje dogaaja. Po :urevu% u srednjem vijeku evropska historiografija nema kritike izvora% autoritetu se unaprijed vjerovalo i pripisivalo istinito pripovijedanje z)og njegove )lizine dogaaja% te njegova tumaenja 9o*ijeg prisustva u z)ivanjima.

2a osnovi tumaenja (urelija (ugustina% :urev daje sljede.e osnovne karakteristike zapadnoevropske historiografije; =. dualizam% pogled na svijet po kome se vodi )or)a izmeu ne)eskog i zemaljskog carstva% >. providencijalizam% gledi&te po kojem se itav historijski razvoj shvata kao ostvarenje 9o*ijeg plana. "vome tre)a dodati (ugustinovo uenje o predestinaciji po kojem je 9og unaprijed odredio jedne ljude za spasenje% druge za propast. rednjovjekovnu historiografiju karakteri&u periodizacije; 6ona sv. 'eronima iz antike 6kr&.anska sv. (ugustina% na G perioda. /eutim% :urev smatra da je kr&.anska filozofija unijela i pozitivno u historijsku misao o jedinstvu ljudskog roda% jer% po tom vjerovanju% svi ljudi su )ra.a. Po :urevu% odustalo se od realnog prikazivanja dogaaja pa je historijski razvoj prikazivan mistino ()ez realnosti). U ovom periodu nastaju )rojni falsifikati% sainjeni u korist 1rkve% &to je jo& jedna karakteristika historiografije ovog perioda. U srednjem vijeku% od djela% pi&u se hronike (svjetske i lokalne) koje nastoje sve dogaaje staviti u vremenske okvire7 anali6 kao najjednostavniji o)lik zapisa6nastali iz kratkih o)avijesti o nekom dogaaju7 pi&u se i *ivotopisi svetaca (hagiografije)% za /. +ross od pose)ne va*nosti u nastanku historijske nauke% jer su upravo njihovim ispitivanjem isusovci (jezuiti) u 45II stolje.u% udarili temelje sistematskoj% naunoj kritici izvora. Pi&u se tzv. 8jela lokalne historije% koja izvje&tavaju o djelima pojedinih istaknutih linosti kao &to su opati u samostanima% )iskupi% lanovi vladarskih porodicaOOO. Pi&u se genealogije i gradske historije% a tek u 4I5 i 45 stolje.u auto)iografije i memoari. "d historiara zapadnoevropske historiografije tre)a spomenuti (urelija (ugustina (5 stolje.e)% prvi filozof historije% jedan od najplodnijih pisaca% koji su ikad postojali. 2apisao je preko >?A knjiga i CA razliitih radova. Poznat je po djelu $$8e civitate 8ei$$ ($$" 9o*ijoj dr*avi$$). !o je teolo&ka rasprava o historiji% po /. +ross vrhunac ranosrednjovjekovnog tumaenja historije i duhovni poetak srednjeg vijeka. !vorac je uenja o dualizmu% predestinaciji i providencijalizmu i srednjovjekovne periodizacije. 9eda 5enera)ilis (5II stolje.e n.e) smatra se naj)oljim historiografom ranog srednjeg vijeka% jednim od najo)razovanijih ljudi tog vremena. Predavao je latinski% grki i he)rejski u jednom manastiru. 9avio se hronologijom i prirodnim fenomenima. U spisu $$8e rerum natura$$ ($$" prirodi stvari$$)% koji je dugo u srednjem vijeku smatran ud*)enikom za razne naune discipline% o)uhvatio je sva znanja tog vremena. Poznat je i po svom djelu $$Historija anglikanske crkve$$% koja o)iluje podacima o crkvenom *ivotu i op.oj kulturi (ngla. "pat Binchard (5III stolje.e n.e) je lini sekretar i )iograf -arla 5elikog. 2apisao je $$Mivot -arla 5elikog$$ po uzoru na vetonijeve *ivotopise $$8vanaest rimskih careva$$. 8jelo se odlikuje realnim prikazivanjem dogaaja iz ratne i dr*avne djelatnosti -arla 5elikog% ali unosi i podatke iz njegovog privatnog *ivota. matra se da on ponovo uvodi dvorsku historiografiju. Po mi&ljenju :ureva% u do)a -arla 5elikog nastalo je najpoznatije historiografsko djelo tog do)a% $$Historija Lango)arda$$% Pavla :akona.

I4 i 4 stolje.e smatra se periodom opadanja historiografije% dok u 4I stolje.u imamo razvoj gradova u Bvropi i ve.e interesovanje za pisanje historije. 4II stolje.e se karakteri&e pojavom svjetskih i nacionalnih historija te )iografija. !ada se javlja i uenje 'oakima ,leerskog% koji daje novu periodizaciju historije na; 6carstvo 9oga oca (ropstvo)% 6carstvo 9oga sina (disciplina) i 6carstvo 8uha vetog (slo)odnog duha). "va periodizacija je prihva.ena od franjevaca% a osuena od 1rkve. !o je i period pisanja historije kri*arskih ratova. 2aj)olju historiju o kri*arskim ratovima napisao je 5iljem iz !ira. Protiv uenja 'oakima ,leerskog% a u od)ranu 1rkve% ustaje !oma (kvinski koji svojim uenjem predstavlja vrhunac skolastike. "n ka*e da postoje > perioda; 6period tarog 0avjeta i 6period 2ovog 0avjeta. 45I stolje.e nagovje&tava dolazak humanizma% uz sve.ena lica se javljaju autori koji pi&u narodnim jezikom. 'edan od takvih je +iovanni 8.OO% firentinski trgovac kojeg zanima uspon gradova i nastanak graanstva. #ealno opisuje dogaaje i u prvom redu izla*e pitanja iz ekonomskog i dru&tvenog *ivota. !ek u posljednjim stolje.ima srednjeg vijeka i na zapadu se poinje govoriti o pragmatikoj historiografiji.

9izantska historiografija srednjeg vijeka

9izantska historiografija se odlikuje kritikim duhom i pa*ljivom upotre)om izvora% pa po :urevu% time ona prevazilazi zapadnoevropsku historiografiju. "vi historiari su puno )olje upoznati sa antikom historiografijom% pa je cijela )izantska historiografija nadahnuta #imskom imperijom% helenskom kulturom i kr&.anstvom. 8ok su se na zapadu historiografijom )avila sve&tena lica% ovdje historiju pi&u sami uesnici dogaaja. tariji )izantski historiari su sauvali znatno vi&e uzora iz antike% nego kasnije. 2ajznaajniji meu njima je Prokopije iz 1ezareje u Palestini (kraj 5 i poetak 5I stolje.a). a njim zapoinje ta nova historiografija. "n pi&e u do)a cara 'ustinijana i dragocjen je izvor za taj period% ali je )io i uzor za kasnije historiare. Poznata djela su mu $$Historija ratova$$% gdje je u D knjiga opisao ratove koje je 9izantija vodila protiv Perzijanaca% 5andala i +ota (on sam je )io uesnik tih ratova)7 $$!ajna historije$$% izdata tek nakon njegove smrti i smrti cara 'ustinijana% u kojoj se kritiki osvr.e na dogaaje o kojima nije mogao pisati za *ivota samih uesnika7 $$" graevinama iz 'ustinijanovog do)a$$. 8rugi )izantski pisac iz ranog srednjeg vijeka je Ivan /alala (ntiohijski (u iriji)% koji je pisac prve svjetske hronike od nastanka svijeta do 5I stolje.a. "va hronika je poslu*ila kao izvor% ali i kao o)razac pisanja% ne samo za )izantske% nego i za zapadnoevropske historiare. !u on )ilje*i sve ono &to je uo% )ez

o)zira na va*nost dogaaja i ne slijede.i hronolo&ki red. 2akon historijskih djela 'ustinijanovog do)a% period 5II i 5III stolje.a se smatra periodom stagnacije. U ovom periodu tre)a spomenuti !eodora -onfesora i njegovu hronografiju% koja je primjer historijske neo)jektivnosti i netane srednjovjekovne hronike. U nedostatku drugih izvora mo*e se koristiti za prouavanje )izantskog dijela 9alkana i lavena pod )izantskom vla&.u od 5II do I4 stolje.a. 1arigradski patrijarh 2i.ifor pi&e $$-ratku historiju od GA>6@GC. g.$$ 0a historiju lavena% pose)no makedonskih% i (vara% poetkom 5II stolje.a se pojavljuju kao znaajni izvor $$/irakuli sv. 8imitrija I i II$$. Prvu knjigu uda je nastavio vjerovatno solunski mitropolit 'ovan u drugoj polovini 5II stolje.a. adr*i =? poglavlja% odnosno% pohvalnih )esjeda u ast solunskog udotvorca sv. 8imitrija. U njima se iznose udesni dogaaji% koji u pozadini ipak imaju historijsku podlogu. toga su oni izvor za historiju oluna% )izantsku /akedoniju i lavena i njihove kulture. $$/irakuli II$$ je z)irka od G uda od kojih svako udo opisuje pose)an dogaaj. !akoer% ovdje imamo podatke o makedonskim lavenima te njihov poku&aj osvajanja oluna u vi&e navrata. 0a historiju ju*noslavenskih naroda kao va*an izvor se uzima -onstantin 5II Porfirogenit% sa svojim djelom $$" upravljanju carstvom$$ (8e administrando imperio)% u kojemu nalazimo i podatke o 9osni u 4 stolje.u. 'o& jedno znaajno djelo je i $$(leksijada$$ princeze (ne -omnen% posve.eno njenom ocu (lekseju I u 4 stolje.u. U 4II stolje.u je znaajan Ivan 0onara% dvorski dostojanstvenik koji je napisao jednu od naj)oljih hronika srednjeg vijeka $$"d stvaranja svijeta do ===D. g.$$ "dlikuje se kritikim odnosom prema izvorima i jedini je izvor za historiju ratova protiv (rapa. Ivan -inam je )io lini sekretar /anojla -omnena% kojeg prati u njegovim vojnim pohodima po Bvropi i (ziji. Poznato je njegovo djelo $$Prirunik u @ knjiga$$% u kojemu govori o suko)u 9izantije sa r)ima% a usput spominje i 9osnu. 0a period kasnog srednjeg vijeka do pada 1arigrada pod osmansku vlast =<J?. godine% pojavljuje se vi&e autora koji u svojim djelima koriste va*ne izvore. /eu njima se pose)no istie 2i.ifor +regor% pisac tzv. $$#imske historije$$6odnosi se na )izantsku historiju6o)uhvataju period od =>A<6=?JC. g. Laonik Halkokondil pi&e svjetsku hroniku od starih (siraca do pada 1arigrada. 2jega% u stvari% zanima uspon i &irenje "smanskog carstva% a ne 9izantskog% kao njegovog prethodnika.

(rapska historiografija

Pojavom tre.e svjetske religije% islama% (rapi% )a&tinici stare civilizacije% grade novu kulturu asimiliraju.i osnovne tekovine grko6rimske epohe oplemenjuju.i ih i kao takve vra.aju ih zapadnoj Bvropi. (rapski jezik je u periodu od I464II stolje.a )io jezik napredne misli tada&njeg svijeta. 2eprikosnoveni izvori arapskogPislamskog naina mi&ljenja i vjerovanja su -ur$an i suneti% &to .e sve na.i odraza u arapskoj islamskoj historiografiji. (rapska historiografija se

razvija u 5III stolje.u i osnovni o)lik djela je )iografija. Prvi historiari se )ave periodom poslanika /uhameda% a kasnije periodom osvajanja (rapaOOOO Poslije Prorokove smrti% tokom dva stolje.a% prikupljaju se /uhamedova predanja% hadisi i prave se z)irke korisne pravnicima i zakonodavcima. /eu prvim )iografima koji su pisali o *ivotu poslanika /uhameda javlja se I)n6Ishak. 5eliko djelo koje sadr*i razne podatke iz /uhamedovog *ivota i njegovih nasljednika% napisao je I)n 8a$da% dok je najznaajnije podatke o osvajanju (rapa% i to Bgipta i Npanjolske% dao Bgip.anin (l6Haka. Perzijanac% (l69aladuri takoer pi&e o osvajanjima (rapa. a njima dvojicom se zavr&ava period historiografije u kojemu je )iografija osnovni o)lik historiografskog djela. 2ajznaajniji historiografi ovog perioda su Bl65ahidi% koji se takoer )avi /uhamedovim *ivotom (umro D>?. g)7 i (hmed el6'aku)i% koji je napisao historiju svih do tada poznatih naroda. U ovom periodu djeluje i (l6!a)eri (umro C>?. g)% koji je% u svojoj $$ vjetskoj hronici$$% sakupio do tada sva poznata istona djela. "n ne istra*uje sam% nego je to kompilacija pojedinih izvora% koji su se na taj nain sauvali. "p.a historija se uglavnom )azirala na historiju (l6!a)erija% koji je napisao $$(nale apostola i kraljeva$$ i $$-omentare -ur$ana$$. $$(nali$$ predstavljaju monumentalno djelo koje .e kao izvor poslu*iti kasnijim historiarima. 8ogaaje reda hronolo&ki prema hid*retskoj godini% a o)uhvata dogaaje od tvaranja svijeta do C=J.g. $$-omentare -ur$ana$$ je uradio vrlo iscrpno% &to je poslu*ilo kasnijim prevodiocima -ur$ana. (li el6/asudi ili Herodot (rapa iz 4 stolje.a je veliki poznavalac antikih pisaca i puno putuje (zato ga i zovu Herodot (rapa% jer je i Herodot puno putovao). 2apisao je veliko historiografsko% geografsko djelo u ?= svesci od kojih je sauvana samo jedna% $$Ispiranje zlata i majdani dragulja$$. !u daje politiku i socijalnu sliku halifata. Prvi je od arapskih historiara koji se koristio tematskim% a ne hronolo&kim pristupom prilikom nizanja i analiziranja dogaaja. 0atim imamo zastoj u historiografiji% da )i ponovo o*ivjela pojavom Bl6Hati)a (*ivio od =?=?6 =?@<) pisac i dr*avnik porijeklom iz irije. 2apisao preko GA djela meu kojima i neka historiografska djela. auvana je jedna tre.ina njegovih djela7 meu njima je $$Historija +ranade$$. 'o& znaajniji od Bl6Hati)a je ()durahman i)n6Haldun% koji je *ivio od =??>6=<AG. i on je najznaajniji historiograf arapskog srednjeg vijeka. #oen je u !unisu pa je igrao znaajnu ulogu u politici sjeverne (frike i Npanjolske. 2apisao $$ vjetsku historiju$$% od koje je najznaajniji njen $$Uvod (muhadima) u historiju svijeta$$% u kojemu je poku&ao da stvori op.e zakone o opstanku% razvitku i propadanju naroda. !u je on prvi put u historiji izlo*io teoriju historijskog razvoja% koja se )azira na spoju prirodnih i dru&tvenih uslova (moralnih i dru&tvenih snaga naroda)% tra*e.i uzroke historijskih dogaaja. I)n6Haldun se smatra preteom dru&tvenih nauka% pose)no sociologije% z)og toga &to *eli opisati mnoga podruja dru&tvenog *ivota. 2jegovo djelo se sastoji iz tri knjige. U uvodu on o)razla*e prednost historije kao nauke% analizira njene metode i od)acuje za)lude historiara. U prvoj knjizi pi&e o dru&tvu i njegovim )itnim karakteristikama% vladarskoj upravi i vlasti% dohotku i sredstvima za *ivot% o zanatima i sl. 8ruga knjiga je historija (rapa i neki njima poznati narodi i dr*ave kao &to su; -opti% sinovi Izrailija% +rci% 9izantinci i

!urci. !re.a sadr*i historiju 9er)era. "vo djelo je op.a historija svijeta% koje sadr*i uputstva o podukama koje mogu )iti izvedene iz historije za prouavanje pro&losti. "n je pokazao da )ez oslanjanja na historiju i )ez historijske dimenzije u prouavanju dru&tva nije mogu.e jasno definisati dru&tvo i njegove fenomene ( to opisuje i Hasan u&i. u svom djelu o I)n6Haldunu).

Humanistika historiografija

#ani novi vijek se vezuje za period od 45645III stolje.a. Pojam ranog novog vijeka% /irjana +ross vezuje za dio Bvrope i karakterizira ga za odreen nain mi&ljenja% antikom% racionalizmom i prvi koraci prema znanosti :urev ovaj period vezuje za prve poku&aje raanja historijske kritike. U ovom periodu razvoj historijske nauke se sagledava kroz < stepena; =. humanizam u 45 i 45I stolje.u% >. reformacija u 45I stolje.u% ?. erudicija 45II stolje.a <. racionalizam (prosvjetiteljstvo) 45III stolje.a

Humanizam

Humanizam kao kulturni i nauno6filozofski pravac se javlja u Bvropi sredinom 4I5 i traje do 45I stolje.a7 pojavio se kao prirodna posljedica nastanka gradova i graanskog sloja dru&tva. U politikom i javnom *ivotu% humanizam je propagirao individualizam% u nauci empirizam nasuprot skolastikom vjerovanju% a u umjetnosti realizam. Pod uticajem humanista i njihovog tra*enja uzora u knji*evnim i filozofskim djelima antike% stvara se renesansa na temeljima antike kulture. U vezi sa humanizmom je i reformacija% koja zapoinje istupom /artina Luthera =J=@.% a koja predstavlja po)unu protiv crkvenih normi i propagira povratak izvornom kr&.anstvu% odnosno% vetom pismu kao jedinom izvoru vjere. /o*e se re.i da se u 45III stolje.u raz)uktao pokret prosvjetiteljskog humanizma i ovaj period od 45645III stolje.a se mo*e nazvati $$od humanizma do neohumanizma$$. "snovna o)ilje*ja novog shvatanja historije kod humanista su; uoavanje historijske distance izmeu pro&losti i )udu.nosti% i sada&njosti% shvatanje ovjeka kao pokretaa historije7 on je su)jekt% a ne o)jekt historije kao dio prirode

(ideal humanizma je o)razovan ovjek)% shvatanje prirode kao stvarnosti i njene povezanosti s ovjekom.

"ni uspostavljaju i novi odnos prema 9ogu7 to je odnos ovjeka prema 9ogu% a ne prema 1rkvi. U potrazi za djelima antike raa se arheologija i op.enito humanisti o*ivljavaju antike vrijednosti. Humanisti su svjesni razvoja razliitih civilizacija% a kako je za njih historia magistra vitae% tre)a je prouavati radi pouke. 9udu.i da prihvataju antiko uenje o kru*nom kretanju historije% humanisti smatraju da historija tre)a da upozori na ponavljanje istih pojava u vremenu% ali u razliitim o)licima. 8akle% )ave se pojedinim dogaajima tra*e.i uzroke tih dogaaja. 8oprinos humanista u razvoju historiografije% ogleda se; realnim tumaenjem historijskog procesa pa se sve vi&e zahtjeva jasno.a i razumljivost historijskog djela kao i sveo)uhvatnost u razvoju grae. -od humanista se javlja i prva kritika izvora u kojima smatraju da tekstove tre)a najprije sistematski prikupiti% pregledati i urediti tako da )udu pristupani% a zatim u njima tra*iti njihovo izvorno znaenje te komentarisati ih. !o se naroito odnosi na antike izvore% koje ho.e da oiste od mitske ljuske i da dou do teksta. U do)a humanizma imamo i zaetke naunog aparata6navoenje izvora i primjed)i u tekst. U ovom periodu pojavljuju se i prvi radovi iz pomo.nih historijskih nauka. Humanisti raskidaju sa srednjovjekovnom periodizacijom7 prvi koji istupa protiv te periodizacije je 'ean 9odin% pisac poznate $$/etode za lako razumijevanje historije$$. 2ovu periodizaciju daje 2ijemac -ristofor -eller% koji historiju dijeli na; historiju antike% historiju srednjeg vijeka% novu historiju. Ipak kod humanista je historia rerum gestarum i ona je nu*no knji*evna vrsta.

Historija humanizma

Leonardo 9runi je napisao $$Historiju firentinskog naroda$$% odnosno% $$Historiju ,irence$$% od njenog osnivanja do =<A<. Historiju je napisao u => knjiga. U ovom djelu on tra*i razumno o)ja&njenje dogaaja )ez uticaja )ogova% od)acuju.i tako srednjovjekovne legende o osnivanju grada. lu*i se hronikom +iovannija 5illanija iz koje iz)acuje sva udesa i poku&ava na.i racionalna o)ja&njenja. "n se )avi samo politikim i vojnim dogaajima% ali ne i ekonomskim i socijalnim prilikama. 2apisao je i $$Historiju Italije svog vremena$$ i $$Historiju gotskih ratova$$ po Prokopiju i dvije )iografije 8antea i Petrarke. ,lavio 9iondo% sekretar papske kancelarije7 za :ureva predstavlja osnivaa erudistikog pravca% dok ga /. +ross smatra antikvarom% arheologom i topografom antikog #ima. (utor je

nekoliko rjenika i ud*)enika starina. :urev ga smatra sla)im prikazivaem dogaaja% ali zato svestranim prikupljaem izvora kojeg podvrgava prvim o)licima historijske kritike. "n traga za vjerodostojno&.u izvora pri emu mu je kriterij starost izvora. "n je i prvi uveo nain citiranja izvora &to je pretea dana&njem naunom aparatu. Lorenzo 5alla je prvi primijenio sistematsku filolo&ku kritiku srednjovjekovnih i antikih izvora. 2a zahtjev aragonskog kralja 2apulja% a u suko)u sa vetom stolicom do)iva zadatak da analizira $$-onstantinovu darovnicu$$% prema kojoj je car -onstantin poetkom I5 stolje.a papi ilvestru I predao zapadni dio #imskog carstva sa sjedi&tem u #imu. 2a osnovi tog dokumenta pape su opravdavale svoju svjetovnu vlast i mo.. Utvrivanjem termina iz 8arovnice sa terminologijom drugih dokumenata iz I5 stolje.a. Lorenzo 5alla je dokazao da je $$-onstantinova darovnica$$ falsifikat iz 5III stolje.a. 2iccolo /achiavelli je sekretar firentinske kancelarije. Po /. +ross on je prvi graanski teoretiar dr*ave i politiar pa% prema tome% pretea savremenih politikih nauka. "n je prvi politolog koji sistematski posmatra dostignu.a historijskih linosti i uporeuje ih sa vlastitim iskustvom i podacima iz historijskih djela% stvaraju.i politiku kao zase)nu nauku% dok historiar traga za stvarnim dogaajima. Po njemu se politika ne mo*e shvatiti ukoliko se ne poznaju historijski dogaaji% a zadatak joj je da stvori sta)ilno dru&tvo koje )i )ilo prilagoeno historijskim promjenama. U svom djelu $$5ladalac$$% on tre)a da poui one na vlasti% a osnovni smisao $$5ladaoca$$% po /. +ross je u graanskim vrijednostima% a to je graanska klasa% zanatlije i trgovci na koje tre)a da se oslanja% a ne na plemstvo. +ross mu zamjera da ne ispituje vjerodostojnost izvora% nago da ih o)likuje u skladu sa svojim politikim u)jeenjima. Poznat je i po djelu $$,irentinske historije$$% u D tomova% u kojoj su prikazane )or)e klasa i suprotstavljanje politikih grupa. I ovdje raspravlja o dru&tvenim suko)ima% o o)licima vladavine i likovima pojedinaca. "vim djelom on je postao i slu*)eni historiograf svoga grada% a kroz njega provijava i te*nja da ,irenca postane rimska nasljednica. 2aruilac ovog djela je firentinska porodica /edici. ,rancesco 5iardini% diplomata i am)asador ,irence% smatra da historija ima pose)an zadatak. Po :urevu ne znai nikakav napredak u razvoju historiografije% jer je po svojoj historijskoj koncepciji ni*i od /achiavellia. Historijske dogaaje o)ja&njava linom djelatno&.u vladara. "dlikuje se vrlo *ivim prikazivanjem dogaaja na &irokoj osnovi. uprotno /achiavelliju% 5iardini opravdava pose)nost historije kao spoznaje o promjenama u vremenu i *eli rekonstruisati uzronost i ovisnost historijskih injenica. 0apoeo je $$Historiju ,irence$$% ali kako nije mogao o)jasniti dogaaje u ,irenci i odvojiti ih od dogaaja u ukupnoj Italiji% on odustaje od tog djela i pi&e historiju Italije% koja je% po +ross% posljednje veliko djelo humanistike historiografije kao knji*evne vrste% a prvo djelo ka modernoj historiografiji. "d humanista van Italije% tre)a spomenuti 'ean 9odina i njegovo djelo $$/etoda za lako razumijevanje historije$$% prvi put izdato =J@G. !u on pomo.u historijskog iskustva nastoji izgraditi vlastito uenje o politici raspravljaju.i o metodolo&kim elementima o kojima .e se raspravljati kod /ontesHuieua% u 45III stolje.u. 2jemaki profesor% filolog i historiar% 1BL(#IU % -ristofor -eller je tvorac nove periodizacije na stari i srednji vijek koju je izlo*io u $$Ud*)eniku historije za filologiju$$.

Historiografija u do)a reformacijePProtestantska historiografija 45I stolje.a

Poetak #eformacije se vezuje za /artina Luthera% profesora teologije iz Eittem)erga% i njegov istup =J=@. godine sa CJ teza. Prema Lutherovom uenju izvor vjere je veto pismo% dok uenje crkvenih otaca i zakljuci crkvenih sa)ora ne o)avezuju ukoliko nisu u skladu sa vetim pismom. 8a )i dokazao svoju opravdanost )or)e protiv pape% Luther je esto isticao potre)u prouavanja historije% koja je po njemu djelo i 9oga i ovjeka. Po njemu je ovjek samostalan historijski su)jekt. "n se suprotstavlja uenjima slu*)ene crkve o papskom autoritetu% kao i odlukama crkvenih sa)ora. Pristalice njegovog uenja% koji su se suprotstavili sankcijama koje je 1rkva preduzela protiv Luthera% nazivaju se protestantima. /artin Luther je autor jedne svjetske hronike i pisao je dr*e.i se uenja sv. (ugustina o G razdo)ljaOOO. /atija 5lai.% rodom iz Lavina% pokre.e tzv. $$/agden)urske centurije$$ u =? svesaka u 9asselu% u periodu od =JJC6=J@J. godine. $$1enturije$$ se smatraju najve.im poduhvatom protestantske historiografije. !o je prvi kolektivni rad kojim je podvrgnuta kritici papska vlast i dokazano da su )rojne povelje% proizi&le iz -atolike crkve% falsifikati. "n je dokazao i da su tzv. $$Pseudo6 Isidorove dekretalije$$ falsifikati7 to je hronolo&ka z)irka dokumenata sa zakljucima crkvenih sa)ora% nastala u ,rancuskoj u 4I stolje.u% autora Isidora /ercatora. /atija 5lai. se smatra prvim autorom crkvene historije% odnosno% organizatorom protestantske interpretacije crkvene historije. "n nastoji dati cjelovit prikaz crkvene historije kroz propadanje -atolike crkve z)og autoriteta papa. /ada pi&e hronolo&ki% u stilu analista% on poku&ava sagledati sve strane crkvenog *ivota% odnosno% dati $$prikaz njegovog unutra&njeg )i.a$$. U svom djelu $$-lju vetog pisma$$ iz =JG@. godine% koje se uzima kao temelj hermenautike% tj. teorije interpretacije i pravila za izlaganje 9i)lije7 5lai.% povratkom izvornom vetom pismu i 2ovom zavjetu% *eli o)noviti istinski smisao )i)lijskih poruka% koje su% po njegovom mi&ljenju% u suprotnosti sa crkvenom praksom. Po :urevu% u pogledu historijske koncepcije i historijske kritike% stoji znatno ni*e od humanista. 2aime% mada u predgovoru raspravlja o temeljnim% metodolo&kim naelima kritike izvora% 9ogo +rafenauer s pravom ka*e da u $$1enturijama$$ jo& uvijek nije rije o sistematskoj kritici izvora% nego da je to kritika na temelju zdravog razuma. 2akon &tampanja% $$/agden)urske centurije$$ su izazvale pravu senzaciju% jer su u njima iznesene te&ke optu*)e protiv -atolike crkve% pa je ova smatrala za potre)nim da izda slino djelo% koje )i% na temelju izvora% opovrgle tvrdnje u $$/agden)urskim centurijama$$. -ardinal 1esare 9aroni je do)io taj zadatak od zvanine 1rkve i% u skladu s tim% pokre.e izdavanje $$1rkvenih anala$$% u periodu od =JDA6=GA@. godine% do svoje smrti. 9udu.i da je mogao raditi u 5atikanskom arhivu% slu*io se )rojnim izvorima% koja je predstavio u $$(nalima$$ pa su tako neki od njih sauvani. 9aroni otkriva jednostranost protestantskih historiara% a% u isto

vrijeme% pi&e kao i oni% koriste.i se samo dokumentima koji idu u prilog njegovim tvrdnjama. 9aroni je prvi od crkvenih historiara koji zata&kava i pre&utkuje ono &to je neprijatno za 1rkvu. !ako% kada nije mogao po)iti da je $$-onstantinova darovnica$$ falsifikat% on je o)jasnio da papa nije mogao do)iti od -onstantina ono &to ve. posjeduje. Historiografija u do)a erudicije u 45II stolje.u

Pierre Noni konstatuje da se 45II stolje.e odvra.a od historije iz vi&e razloga; izmeu ostalog to su nemiri u Bngleskoj% !ridesetogodi&nji rat u 2jemakoj...!o je vijek kada niko u historiarima ne prepoznaje naunike ili filozofe. Historija se ne prouava po njemu% jer se smatralo da poznavanje pro&losti je nekorisno. 0a razliku od Nonija% /arc 9loch se divi 45II stolje.u% gledaju.i u njemu svu veliinu kroz /a)ionovo djelo $$8e re diplomatica$$% iz =GD=. godine% &to po njemu oznaava veliki datum u historiji ljudskog roda. !ada se raa historijska metoda. Historiografija erudicije stavila je se)i u zadatak istra*ivanje izvora% kritiku izvora% utvrivanje injenica te pu)likovanje (izdavanje) izvora. Brudite se )ave sistematski kritikom izvora i postupno% na temelju dugotrajnog iskustva% pronalaze pravila za taj postupak. -ako pojedinac ne mo*e dosti.i veliko znanje% smatralo se da je nu*an kolektivni rad% organizovan u okviru institucije. Upravo na osnovi toga% dva )ogata crkvena reda% isusovci (jezuiti) i )enediktinci% zapoinju se sistematski )aviti eruditskim radom. -ako to smatraju religijskom djelatno&.u% stavljaju im se na raspolaganje fondovi crkvenih i dr*avnih arhiva. 8e&avalo se da redovnici ova dva reda itav *ivot posvete eruditskom radu% iz kojeg su se stvarale historijske metode i tehnike historijskih pomo.nih nauka.

'ezuiti (isusovci)

'ean 9olan% flamanski jezuitski erudita pokre.e jedan izuzetan projekt kritikog kolektivnog rada% s namjerom da *ivotopise svetaca (hagiografije)% oisti od legendi i na taj nain se suprotstavi kritici humanizma i protestantizma. -ritikom analizom dokumenata nastoje se ustanoviti najstariji izvori njihove autentinosti i vjerodostojnosti. 9olan =G<?. godine pokre.e u (nversu% sa svojim saradnicima izdavanje akta $$ anctorum$$% s ciljem da se kritiki sagledaju svi izvori i legende o *ivotu svetaca koje su )ile kritikovane od humanista. 2jegov saradnik% 8aniel Papen)ruk% u II tomu akta $$ anctorum$$% o)javljenom =G@J. godine% napisao je studiju o kritikoj analizi izvora% u prvom redu povelja% u kojoj je iznio naela kako ustanoviti &ta je istina% a &ta nije. !ako je on svojom hiperkritikom ustanovio% izmeu ostalog% da su )rojne povelje iz do)a /erovinga i -arolinga falsifikati% a izdate su u korist francuskih )enediktinskih samostana% pose)no samostana aint68enis% kod Pariza. !o je pokrenulo )enediktince na akciju da odgovore jezuitima. U duhu )olandista% pi&e i jedan erudita sa ju*noslavenskih prostora% a to je Ivan Lui. (Iohannes Lucius)% rodom iz !rogira% koji se smatra zaetnikom diplomatike u Hrvatskoj. Prvo mu je djelo $$Mivotopis sv. Ivana trogirskog$$% o)javljeno u #imu =GJ@. godine% gdje njegov kritiki pristup legendama o ovom svecu% ukazuje na uticaj )olandista. 2ajznaajnije djelo mu je $$8e regno 8almatiae et 1roatiae% li)ri seF$$% iza&lo =GGD. godine% napisano na

erudistikim principima na )azi kritike izvora uz sistematske komentare. U prvih pet knjiga pi&e o politikim i vojnim dogaajima u Hrvatskoj od Ilirika do =<DA. godine% a u &estoj knjizi daje podatke o unutra&njim prilikama i nainu *ivota u 8almaciji i Hrvatskoj. -ao dopuna ovom djelu smatra se njegovo drugo djelo $$Povijesna svjedoanstva !rogira$$% gdje govori o politici% pravu% dru&tvenim i kulturnim prilikama% unutra&njem ureenju grada% o)iajima i jeziku% odnosno% o svemu onome &to je ovaj grad stekao sticanjem svoje autonomije. "n takoer dokazuje da su citirana $$(kta splitskih sa)ora$$ navedena u $$Historia salonitane maior$$% da je sve izmi&ljeno i da su sve falsifikati. Lui. je znaajan po tome &to je prvi o)javio izvore za hrvatsku historiju srednjeg vijeka uz provoenje kritike koja odgovara dana&njoj spolja&njoj kritici izvora. 1ilj erudita je )io da se utvrdi da li je izvor original ili falsifikat% &to se posti*e samo spolja&njom kritikom. 9udu.i da erudite nastoje utvrditi samo istinu o odreenom izvoru% oni se razlikuju od historiara koji moraju ovladati umije.em pisanja% jer je historija jo& uvijek knji*evna vrsta. 2jihov rad iz tih razloga se vi&e koristi u pravne svrhe za dokazivanje prava na posjed ili plemi.ko porijeklo% a ne za pisanje historija. !ek sa racionalizmom u 45III stolje.u% rad erudita )i.e kori&ten od strane historiara.

9enediktinci

Po /irjani +ross% u )enediktinskom samostanu aint68enis% koji je posjedovao naj)ogatije )i)lioteke u kr&.anskom svijetu% o)avljen je posao na kojem se temelji historijska nauka% od kraja 45III stolje.a do danas. !u su izgraene neke od historijskih disciplina koje .e se od 45III stolje.a nazivati pomo.nim historijskim naukama; diplomatika% paleografija i hronologija. U njihovom radu nastaju enciklopedijska djela te )rojni radovi iz op.e i lokalne historije. 2ajpoznatiji meu )enediktincima je 'ean /a)ion% koji u svom djelu $$8e re diplomatica% li)ri seF$$ je utemeljio ovu naunu disciplinu kao analizu i redakciju isprava te metodu utvrivanja njihove autentinosti. "n je o)razlo*io metodu na osnovi koje se mogu razlikovati falsifikati od originala. 2a taj nain% /a)ion je dao prilog razvoju historijske metode uop.e i udario temelje historijskoj nauci. "n tek u ? knjizi opovrgava tvrdnje Papen)ruka% a u G daje >AA faksimilaQQQQQQ

,ilozofsko shvatanje historijePHistoriografija prosvjetiteljstva 45III stolje.a

#acionalizam se javlja kao filozofski pravac po kojem je razum jedini izvor spoznaje i kriterij istine. "snivai racionalizma su; 8escartes% pinoza i Lei)niz% a razvio se oso)ito u ,rancuskoj u 45III stolje.u. !ada je ovaj pokret do)io i znaaj &ireg intelektualnog pokreta prozvan

prosvjetiteljstvo% smatraju.i da je potre)no prosvje.ivanje naroda i djece. 'ednakost ljudi na osnovi njihovih prirodnih prava% line slo)ode i prava na sopstveno mi&ljenje o politici% vjeri i drugim poljima% su osnovna naela prosvjetitelja. 2jihovo najznaajnije djelo je $$Bnciklopedija nauka i umjetnosti$$% izdata u ?J tomova od =@J=6=@DA. godine% izraena pod rukovodstvom 8iderota% a u ijem radu su uestvovali #ousseau% 5oltaire% 8R(lem)ert% /ontesHuieu% z)og ega su prozvani enciklopedisti. Po :urevu% sa racionalistima poinje prva faza u filozofskom stepenu razvoja historiografije. am naziv potie od 5oltairea% a kao pose)no podruje spoznaje javlja se sa Herderom i njegovim djelom $$Ideja za filozofsku historiju ovjeanstva$$. "vaj stepen razvoja historiografije zavr&ava sa Hegelom i njegovim predavanjima iz filozofije historije iz =D66666. 45III stolje.e je period promjena u karakteru historije. "na preuzima naune zadatke &to je do tada )ilo u domenu filozofije% ali ih rje&ava na filozofski nain. U ovom periodu dolazi do izvjesnog spajanja historije i filozofije. ,ilozofija historije 45III stolje.a je kritika i analitika% koja *eli definisati formalno o)ilje*je historije% analiziraju.i metodolo&ke postupke historiara. #acionalistika filozofija smatra da postoje prirodni zakoni koji odreuju historijsko kretanje. "ni smatraju da ovjek u prirodi je% u stvari% najve.a prirodna sila% jer posjeduje duh. "ni su u)jeeni da razmi&ljanjem o historiji se mo*e spoznati historijska stvarnost. U svojoj posljednjoj fazi u prvoj polovici 4I4 stolje.u% filozofija historije je istra*ivaka% jer je se)i stavila u zadatak da istra*i ne vi&e metode% nego injenice historijeQ da )i iz do)ro ispitanih injenica izveli zakljuke i protumaili z)ivanje o)ja&njavaju.i kako su se historijske pojave redale u okviru svojih epoha. "va istra*ivaka filozofija historije tra*i smisao u historijskom z)ivanju% )ude.i cjelovit uvid u historijsko z)ivanje. "snovne karakteristike racionalistikih historiografa su; 6 6 6 6 oni su prvi evolucionisti% koriste se rezultatima erudicije% imaju pristup univerzalnoj historiji% sa njima zapoinje moderno znaenje pojma historije.

8o 45III stolje.a ovim pojmom je o)uhva.eno ukupno znanje o pojedinim historijama. ada pojam historije o)uhvata stvarne dogaaje u cjelini% kao i znanje i pripovijedanje o njima. #adi se o slo*enom pojmu koji se odnosi na historijsku stvarnost u cjelini% &to je u vezi sa njegovim vjerovanjem u jedinstvo historijskog procesa. Historija vi&e nije knji*evna vrsta. 0a racionaliste je znaajno i to da su dali temelje modernoj historijskoj nauci% uvjerenjem da se pro&lost mo*e sistematski prouavati povezivanjem uzroka i posljedica. !eme kojima su se )avili su historija dru&tava i historija civilizacija% a ne vi&e samo ro)ova i vladara. U duhu kosmopolitizma kojim se odlikuje% racionalistika historiografija o)ra.a pa*nju i na vanevropske narode i unosi pojam svjetske kulture. 9udu.i da se koristi rezultatima geografije i etnografije% ova historiografija dolazi do spoznaje o uticaju geografske sredine% religija% o)iaja% i drugih faktora koji odreuju op.i duh naroda. Pristup ka univerzalnoj historiji podrazumijeva cjelovito o)uhvatanje kulture jednog razdo)lja.

#acionalisti u Italiji

+ian)attista 5icco je profesor retorike u 2apulju i autor knjige $$ tientia nuova$$62ova nauka6koja .e imati uticaja na razvoj historiografije. Prevode ga romantiari koji .e kasnije isticati one dijelove njegovog shvatanja koji odgovaraju romantiarskim pogledima na svijet. 0a :ureva% njegovo uenje je mje&avina racionalistikog i religijskog tumaenja racionalizma. U duhu svog shvatanja o ciklinom razvoju% 5icco poku&ava da uspostavi zakone po kojima se narodi razvijaju i smjenjuju na historijskoj pozornici. U svojoj knjizi on istie da predmet spoznaje tre)a da )ude kultura koju je stvorio ovjek i njeni su mu zakoni poznati za razliku od prirode koju je stvorio 9og. -ultura se po njemu mo*e ispitivati samo unutar svoje epohe% jer su u svakom razdo)lju pronaeni odgovori na pojedina pitanja iz razvoja ovjeanstva. U svojoj knjizi% 5icco zastupa ciklinu teoriju po kojoj svi narodi prolaze kroz; period )ogova6faza patrijarhalnog dru&tva% period junaka6faza aristokratskog dru&tva% period ljudi6faza nauke i filozofije.

#acionalizam u ,rancuskoj daje najpoznatije predstavnike i upravo iz ,rancuske .e se ove ideje &iriti dalje. /ontesHuieu je teoretiar ustavnog ureenja% na temelju ograniene kraljevske vlasti i podjele vlasti. voju teoriju o razvitku pojedinih institucija% /ontesHuieu vezuje sa uticajem geografske sredine% oso)ito klime ije djelovanje je odreeno kulturom. -ao i 5icco% i /ontesHuieu ima sline poglede o ciklinom kretanju po kojem narodi prolaze kroz pojedine epohe kru*no tako &to se )ar)ari uzdi*u do civiliziranih naroda% civilizacija do kulturnih naroda% a kultura ih slavi pa opet postaju )ar)ari. "n dijeli narode na ju*ne i sjeverne i stoga izvodi njihove fiziolo&ke potre)e i psihologiju% a iz toga je izvodio i duh zakona kod njih. /ontesHuieu razmi&lja o historiji% zada.i historiara% *eli ispitati historijske injenice kao temelj za stvaranje zakljuaka o naj)itnijim o)licima vlasti i dru&tva. "n *eli historiografiju koja .e o)ja&njavati injenice na temelju do)rog poznavanja izvora. "n *eli otkriti zakone kretanja u historiji% tj. &ta je pokretaka snaga dru&tva. "d djela poznata su mu; $$Perzijska pisma$$% iz =@>=. godine% $$#azmatranja o razlozima veliine #imljana i njihovoj propasti$$% iz =@?<. godine% $$" duhu zakona$$% iz =@?<. godine% itd.

5oltaire

5oltaire je )io filozof% knji*evnik i mislilac% koji najvi&e razmi&lja o historiji od svih racionalista. "n

ka*e; $$,ilozofski misliti o historiji znai razmi&ljati o predmetu historiografije% misliti o njenoj korisnosti i nainu na koji je tre)a pisati.$$ Po 5oltaireu% historiar mora pisati kao filozof% a historija mora )iti utemeljena na historijskim injenicama. 0a /irjanu +ross% on je historiar koji ima najve.i uticaj na razvoj prosvjetiteljske historiografije% kao prekretnice ka modernoj historiografiji. 2ajve.i doprinos razvoju historiografije% 5oltaire je dao u sljede.em; )avio se svim velikim pro)lemima koji su se pojavljivali u historiografiji 45III stolje.a% o)uhvatanjem svih naroda u svim vremenima% udario je temelje svjetskoj historiji7 od njega i potie naziv $$univerzalna historija$$ (histoire universelle)% uvodi pojam filozofije historije% za op.u historiju koja daje op.i pogled na historijska z)ivanja u cjelini.

0a 5oltairea% ljudska priroda je uvijek ista i zavisi od dr*ave% religije% ali i od prirodnih uslova (tlo% klima i sl.). Univerzalni razum% koji je isti kod svih ljudi% dopu&ta im otkrivanje zakona prirode. U svom lanku $$Historija$$% o)javljenom u petoj svesci $$,rancuske enciklopedije$$% nastoji definisati nain i metodu pisanja o historiji. 0a njega je karakteristino da o)ra.a pa*nju na ljudsko pona&anje% o)iaje% trgovinu% zakone% poljoprivredu% stanovni&tvo% sve aspekte ljudskog *ivota i smatra da za to tre)a prikupiti i koristiti relevantne izvore. "n *eli da pi&e o *ivotu i duhu pojedinih naroda% pa mu stoga politiki i vojni dogaaji nisu najva*niji. Poznavanje novije historije smatra va*nijim od poznavanja starije% jer je ova pouzdanija. 2ajznaajnije djelo mu je; $$ tolje.e Louisa 4I5$$% izdato =@J=. godine% koje se odlikuje &irinom pogleda i kritikim duhom. "vaj period% on smatra najprosvje.enijim% jer je zahvaljuju.i reformama dru&tva% dr*ave i kulture omogu.en razvoj graanskog dru&tva. !u on daje historiju jedne epohe jednog dru&tva i njegov nain *ivota. 2ovina je u tome &to ne pi&e hronolo&ki% ve. tematski. 5oltaire sistematski prikuplja izvore% neo)javljena djela% ali i arhivsku grau. 9avi se historijskom kritikom i vr&i analizu ne samo srednjovjekovnih% nego i antikih djela. 8rugo poznato djelo mu je; $$Bsej o o)iajima i duhu naroda$$% izdato =@GJ. godine. !o je prvi poku&aj pisanja historije svjetske civilizacije% jer nastoji pru*iti o)avje&tenja o svim% do tada poznatim% kulturnim sredi&tima u svijetu. 8jelo sadr*i i prvi osvrt na srednjovjekovnu historiografiju% sa kritikim prikazom 1rkve kao feudalne ustanove. "vo djelo je znaajno &to se tu sagledava njegov stav da napredak ovisi o jaanju vladavine razuma.

#acionalisti u Bngleskoj

#acionalisti u Bngleskoj su nadahnuti 5oltaireom i njegovim djelima. -od njih se poinje nazirati historijska sinteza% ali i upotre)a erudicije. "ni su nainili znaajne korake prema povezivanju kulturne historije% s kritikom upotre)om izvora. Historijsku istinu tra*e u prirodi ljudi% a u historiji

nalaze trajnu ljudsku *elju za po)olj&anjem ekonomskih% politikih i dru&tvenih uslova. Prvi predstavnik je 8avid Hume% filozof i pisac djela $$#asprave o ljudskoj prirodi$$% u D tomova. Po /irjani +ross% on je najpoznatiji predstavnik engleskog racionalizma. 8jelo se odnosi na historiju Bngleske od 'ulija 1ezara do #evolucije =GDD. godine. 0adatak historiara% po njemu% je da pru*i op.e poruke iz historije% na temelju sistematskog istra*ivanja izvora. Eilliam #o)ertson je anglikanski sve.enik u ijim se djelima mogu sagledati op.i karakter prosvjetiteljske historiografije. !o je% prije svega; =. univerzalni pristup historiji% koji nastoji cjelovito o)uhvatiti kulture odreenih perioda i >. upotre)a erudicije je karakteristika i engleskog prosvjetiteljstva% skupljanje i kritika izvora. -ao i Hume% i #o)ertson se )avi prouavanjem razvoja evropske civilizacije. Poznata djela su mu; $$Historija Nkotske$$% izdato =@JC. godine% $$Historija vlade cara -arla 5$$% =@GC. godine% u kojoj daje pregled historije Bvrope od propasti #imskog carstva do poetka 45I stolje.a% i $$Historija (merike$$% izdato =@@@. godine. !re.i predstavnik engleskog racionalizma je BdSard +i)on% tipian predstavnik racionalizma% koji slijedi uvjerenje da pojedini dogaaji imaju daleko ve.e znaenje od onoga &to se ini na prvi pogled. Uenik je #o)ertsona% Humea i 5oltairea. 0a :.% on je najznaajniji historiograf engleskog racionalizma. 2jegovo djelo je prekretnica u povezivanju eruditske i filozofske tradicije. /ada kod njega nema sistematske kritike izvora% ipak ih poznaje i slu*i se njima. Pose)no se slu*i rezultatima filologa i erudita. 0naajno za njega je da komentira i prezentira dokumentaciju kojom se slu*i% &to oznaava zaetak savremenog naunog aparata. U svom djelu% $$" opadanju i propasti #imskog carstva$$% izdato =@@G. godine u G svesaka% on prati razvoj #imske imperije od II stolje.a do =<J?. godine% tj. pada 1arigrada. U svom djelu pokazuje smisao za historijski kontinuitet% koji inae nije karakteristian za racionaliste. 0a razliku od 5oltairea% koji je za pisanje imao &iroko podruje dru&tvenog *ivota% +i)on pi&e uglavnom o politikim i vojnim dogaajima.

#acionalizam u 2jemakoj

/ada francuski i engleski racionalizam utie na prosvjetitelje u 2jemakoj% ipak se ovdje historiografija razvija u sasvim drugom pravcu. !o je period kada u 2jemakoj historiografija postaje profesionalna% odnosno% postaje pose)na nauka. Historija postaje novi pojam% koji o)uhvata stvarne dogaaje kao i pripovijedanje o njima. Historiari u 2jemakoj ne pi&u velika historijska djela% koja )i odgovarala njihovim teorijskim raspravama i razmi&ljanjima o historijskoj nauci. "vdje je historiar istra*iva koji usavr&ava kritiku metodu% ide dalje od filolo&kog% eruditske kritike i pro&iruje sam pojam izvora. Historijska istina se shvata kao izvjesnost do)ivena kritikom izvora. 8akle% njemaki historiografi ovog perioda poklanjaju pa*nju isto metodolo&kim pitanjima historijske nauke% a historijsko djelo postaje izvje&taj o rezultatima istra*ivanja. 8o)ri su poznavaoci pomo.nih historijskih nauka i poku&avaju formulisati pravila njihovih metoda. Historijske pojave sagledavaju u njihovom razvoju% pa ih /. +ross smatra prvim genetiarima% te historija postaje genetika.

"vo je period kada se slu*i hermenautikom (teorijom interpretacije tekstova). 5eliku zaslugu u razvoju historiografije u samostalnu naunu disciplinu% imaju profesori na Univerzitetu u +etingenu% koji formuli&u teoretske osnove moderne historijske nauke i utemeljuju istra*ivanje na postignu.ima u pomo.nim historijskim naukama. ,riedrich chiller% slavni pjesnik i historiar% pripada njemakom prosvjetiteljstvu% ali u isto vrijeme se smatra preteom romantizma. -ao profesor historije% isticao se svojim pristupnim predavanjem na Univertitetu u 'emi% pod nazivom; $$Nta je i u koju se svrhu prouava svjetska historija$$Q "n smatra da se pojedinani dogaaji mogu povezati u jednu cjelinu; politika% dru&tvena i duhovna kretanja% jer vjeruje u jedinstvo historijskog procesa.

Historiografija 4I4 stolje.aP!radicionalna historiografija

Hegelova filozofija historije

2akon ,rancuske revolucije% de&avaju se promjene koje nije mogu.e porediti sa pro&lim dogaajima% odnosno% koje nije mogu.e o)jasniti prouavanjem pro&losti. Upravo z)og toga% tj. zato &to nije pouna% historija vi&e nije uiteljica *ivota. ,ilozofi prve polovine 4I4 stolje.a nude cjelovit uvid u historijsko z)ivanje. Hegelova filozofija historije stavlja se)i u zadatak da razjasni razvitak ovjeanstva% ali sa filozofskih pozicija. Pojam historije o)jedinjuje u se)i su)jektivno i o)jektivno gledi&te i znai same dogaaje i pripovijedanje o njima. !ermini res gesta i historia rerum gestarum% potiu upravo od Hegela% a oznaavaju same dogaaje i pripovijedanje o njima. 2a poetku tradicionalne historiografije stoji Bmmanuel -ant. Po /. +ross% on je filozof koji stoji na prelazu iz 45III u 4I4 stolje.e7 pripada misliocima prosvje.enosti% ali po nekim karakteristikama% svrstavamo ga u filozofiju historije 4I4 stolje.a (umro je =DA<. godine). 0a njega% pokretaka snaga historije le*i u suprotnosti ljudske prirode i potre)e za njihovim ureenjem dru&tvenog *ivota. 8rugo% za -anta% predmet historijskog istra*ivanja je dr*ava kao sredstvo za napredovanje i razvitak ovjeanstva. Posmatraju.i historiju kao proces usmjeren ka kulturi i slo)odi ovjeka% -ant nastoji o)jasniti pojave pomo.u njihove historije. 0a -anta je karakteristian i poetak u jednoj knjizi gdje ka*e; $$0a vjeni mir% historija uiteljica *ivota$$. U duhu njegovih svjetsko6graanskih ideja% on u tom djelu predla*e formiranje jedne svjetske organizacije% sline dana&njim Ujedinjenim nacijama pa je ak dao i ustav te organizacije. 1ilj osnivanja te organizacije je uspostava vjenog mira. 'ohann +otfried Herder 5oltaire je dao naziv filozofija historije za op.u historiju% ali sa Herderom filozofija historije postaje pose)no podruje spoznaje. "n je prvi mislilac koji filozofiju historije smatra pose)nom disciplinom. Herder smatra da se historijske pojave% u svojoj pose)nosti moraju posmatrati kao cjeline i tumaiti ih iz njihovog kretanja. "n istra*uje historijske injenice kao cjeline% sagledava ih kao individualnost u njihovom kretanju te poku&ava ustanoviti kako su odreene pojave

mijenjale svoj o)lik i sadr*aj. Po Herderu% historija se sastoji iz niza pojedinosti% a jedinstvo ljudskog roda se sastoji od niza pojedinanih neponovljivih o)lika. "n% takoer% smatra da se historija mo*e shvatiti samo u*ivljavanjem u pro&lost% za razliku od racionalista koji smatraju da je za to dovoljno samo razumijevanje. Pokretaka snaga histoije le*i u prirodi i ovjekovim oso)inama% dok su pojedine oso)ine naroda pokretaka snaga svjetske historije. a Herderom se narodi pojavljuju na historijskoj pozornici kao njeni su)jekti% jer se meuso)no razlikuju. 2jihova oso)enost ne zavisi% kao kod racionalista% o prirodnoj sredini% nego je uroena% data od 9oga% tj. duh naroda je dat od 9oga. vi narodi imaju od 9oga dato &ta tre)aju uiniti i zato su oni pokretai svjetske historije. Po njemu se i u slavenskim narodima krije pokretaka snaga )udu.eg razvoja i slo)ode% jer za njega je ovaj mirolju)ivi narod sklon trgovini i stvarala&tvu. Uprkos mnogovjekovnoj potlaenosti zadr*ao je oso)enosti i te*nju ka slo)odi. Hegel je zaokru*io -antove misli7 njegova filozofija historije predstavlja apsolutno idealiziranje historijskog procesa% ali je u isto vrijeme i genijalno zapa*anje o stvarnom razvitku% mada u idealistikom o)liku. Historijske pojave su za Hegela izraz svjetskog duha% koji je uvijek isti. Historija je opregme.enje ideje% ostvarenje idealnog cilja% a to sve )iva okvirima dr*ave% u kojoj ideja o slo)odi dolazi do izra*aja. Hegelova filozofija historije je se)i stavila u zadatak da razjasni razvitak ovjeanstva sa filozofskih pozicija. "n polazi od stanovi&ta da postoji op.i razvitak ovjeanstva% ali je to samo razvitak apsolutnog duha. #azvoj dr*ave je osnovni cilj historije% pri emu iz)acuje sve narode koji nisu stvorili sopstvenu dr*avu% pa tako on lavenima porie )ilo koju ulogu u historiji. Historiografiju dijeli na prvo)itnu ili iskonsku% refleksivnu% koja je njemu savremena% i filozofsku% koja znai samo shvatanje% a ne samo izlaganje. U ovom stepenu razvoja historije% dolazi do pri)li*avanja filozofije i historije% tako &to filozofija historije tre)a da pomogne da radovi historije do)iju filozofski smisao. vjetska historija je% za Hegela% zakonit proces i njeno sistematsko ostvarivanje. Po njemu% jedino je mogu pisati filozofi. Eilhelm Hum)olt% filozof% filolog% antropolog i estetiar6osniva 9erlinskog univerziteta% =D=A. godine i smatra se predstavnikom neohumanizma u 2jemakoj. Uz teoretiare filozofije historije% njemaki historiari nastavljaju i u ovom periodu da rade na standardizaciji istra*ivakog postupka. !ako Hum)olt% u predavanjima koja dr*i na 9erlinskoj akademiji% pod nazivom $$" zada.i historije$$% formuli&e temeljne pretpostavke njemake historiografije 4I4 stolje.a. 8a )i historiar mogao shvatiti *ivot% on mora uz pomo. kritike metode i vladaju.e ideje% u razdo)lju koje istra*uje% injenice povezati u jednu cjelinu. Utvrivanjem historijskih injenica ne mo*e se sagledati sr* dogaaja. !o je samo graa za historiju% ali ne i ona sama. Historiar mora da izvr&i kritiko6filolo&ko historijsko istra*ivanje i da posjeduje kreativnu ma&tu% pomo.u koje tre)a da se u*ivi u duh dru&tva i kulture koju istra*uje. Proces prouavanja pro&losti% po Hum)oltu% se odvija u tri faze; skupljanje izvora% kritiko istra*ivanje istine% njeno pronala*enje uz pomo. ideje.

2a ovaj nain% po Hum)oltu% historiar mo*e ispuniti svoj zadatak% da poka*e kako se ideja ostvaruje u pro&losti. Hum)olt je formulisao historijsko uenje o idejama% u kojem se istra*uju ideje kao nevidljiva pokretaka snaga historijskog razvoja. -ao i Hegel% i Hum)olt smatra presudnim znaaj dr*ave u historiji. "n sagledava historijsku zakonitost% ali je ne izvodi iz samog historijskog razvoja. 0a Hum)olta se vezuje i hermenautika (hermenauo6tumaenje). Hermenautiki pristup je metodolo&ki pristup% tj. spoznajna operacija% koji ne uzima u o)zir o)ja&njenjem% poreenjem% tipologijom i generalizacijom.

#omantiarska historiografija

#omantiarska historiografija u 2jemakoj

#omantizam se kao pravac javlja u o)liku reakcije na racionalizam% ne samo u historiografiji% nego i u knji*evnosti% umjetnosti i filozofiji. "so)ito je prihva.en u 2jemakoj% &to je u vezi sa jaanjem nacionalizma% uop.e% u toku 4I4 stolje.a. U ,rancuskoj i Bngleskoj je nacionalna ujedinjenost zavr&ena pa je tamo ulogaQQQQOO toga su njemaki historiografi )ili zaokupljeni pitanjima nacionalnog ujedinjenja% a ne historiografije. -ao &to je humanizam o*ivio antiku filozofiju% tako romantizam o*ivljava srednji vijek. 2jemaki romantizam je odgovor na ,rancusku revoluciju% jer je ona izazvala promjene u shvatanju historijske nauke i njenim zadacima. "p.e karakteristike romantiarske historiografije su; 6 op.oj historiji suprotstavljaju pojedinani razvitak naroda%

6 duhu naroda suprotstavljaju narodni duh i nacionalnu dr*avu. "vo je period kada se gu)i historijska perspektiva i nestaje kritiki duh. tvara se teorija o vode.im narodima u historiji pa narode dijele na historijske i nehistorijske. #azvijaju historizam kao kompletan prilaz historijskom z)ivanju. "snovno o)ilje*je njemakog romantizma je od)acivanje svih racionalnih ideja i )ijeg u iracionalni svijet. Uzdizanje nacije je u suprotnosti sa racionalnim shvatanjima pa i to stoga od)acuju. /eutim% pisane su op.e historije7 na osnovi njih su se stvarale teorije o vode.im narodima u historiji% &to je osnovna karakteristika romantiarske historiografije. Pored uticaja iz knji*evnosti i filozofije% na razvoj romantiarske historiografije u 2jemakoj pose)no su imale uticaja historijske &kole Binchorna i avinija% te filolo&ko6folklorna &kola 'akova +rima.

Historijska &kola prava ,riedricha 1arla avinija

,riedrich 1arl avini je pravi historiar i osniva je ove &kole% a njoj pripada i Binchorn. -ao i drugi romantiari% pripadnici ove &kole su se )avili srednjim vijekom% ali s pravnog aspekta.

avini i Binchorn su ipak imali razliita mi&ljenja u vezi s razvojem prava u srednjem vijeku. avini je dokazivao da je srednjovjekovno pravo nastalo kao produkt narodnog duha. 2aime% on smatra da pravni o)lici nisu djelo zakonodavca% nego izraz narodnog duha% koji% zakonodavac kao izvr&itelj% provodi u *ivot na temelju tradicije. Posmatraju.i mijenjanje pravnih ustanova% avini je uticao na razvoj genetike historiografije u 2jemakoj. Binchorn je dokazivao da je njemako pravo nastalo pro)ra*ajem rimskog prava. /eutim% o)ojica su zastupali tezu da se pravo ne zasniva na prirodnom pravu i razumu% nego da je ono rezultat historijskog razvoja. /ada okrenuti srednjem vijeku% ova &kola je doprinijela jaanju razvoja historijskog prilaza u historiografiji. 2jihov historizam je ipak jednostran% jer se ne mo*e u potpunosti od)aciti uenje racionalista o prirodnom pravu% i na izvjesnom stepenu razvoja % pravo koje se historijski razvija ipak postoji kao prirodno pravo.

,ilolo&ko6folklorna &kola 'akova +rima

"va &kola se razvila u vezi s razvojem filologije i posvetila se filolo&koj kritici epova i mitova% tj. djelima antike historiografije. "na je doprinijela da se u njima potra*i historijsko jezgro% jer su se racionalisti prema ovoj vrsti izvora odnosili nekritiki i tako od)acivali najva*nije izvore za najstariju historiju. 2ovi prilaz ovim izvorima% koji je omogu.ila ova &kola% otkrio je realno svjedoanstvo u njima. Pozitivno u razvoju romantiarske historiografije je to da je jaanjem historizma% konkretnom prilazu historijskom z)ivanju% jaao rad na sistematskom izdavanju izvora. !ako se u 2jemakoj poinje izdavati jedna serija% pod nazivom $$/onumenta germania historica$$% prvi svesak iza&ao =DQQ "va edicija se dijelila na J odjeljenja; scriptores6prepiske% leges6ugovori% diplomata6povelje% epistole6pisma ili poslanice% antiHuitates6starine.

a izdavanjem izvora% razvila se i tehnika ispitivanja izvora i postupak historijskog istra*ivanja. #omantiarska historiografija je imala uticaja na dalji razvoj historiografije% naroito na njen historijski prilaz pojedinim pro)lemima u historiografiji. "na je isticala i konkretan prilaz historiji pojedinih naroda pa je ak ukazala na stihijski razvoj nekih od njih. Pose)na zasluga je izuavanje srednjovjekovne historijeQQQ -olikog uticaja je imala romantiarska historiografija na dalji razvoj historiografije% govori injenica da neki autori u romantiarsku historiografiju u)rajaju i historiare restauracije u

,rancuskoj% nazivaju.i ih li)eralnim romantiarima% te #ankeovu historijsku &kolu. 3injenica je da se osje.a jak uticaj romantizma na ove dvije &kole.

Li)eralni romantizam u ,rancuskojPHistoriografija restauracije

Po nekim odlikama% historiari ovog pravca se mogu smatrati romantiarima% mada se razlikuju od njemakih historiara istog pravca. ,rancuska historiografija polovinom 4I4 stolje.a o)ilje*ava uspjeh ,rancuske )ur*oaske revolucije =@DC. godine% jer je ona ukazala na znaaj masa u historiji. "na je izazvala pojavu romantizma% ali isto tako i shvatanje da osnovnu snagu u historijskom razvoju tre)a tra*iti u dru&tvu i njegovim snagama% odnosno% ukazala je na ulogu dru&tvenih odnosa u historijskom z)ivanju. Historiari restauracije u ,rancuskoj su spona izmeu racionalistikih shvatanja i kasnije sociolo&ke historiografije% pa stoga ovu historiografiju :urev naziva predsociolo&kom. "snovna razlika izmeu romantiara u 2jemakoj i romantiara u ,rancuskoj% je u tome &to su francuski romantiari )ili nadahnuti racionalizmom i oni% kao i racionalisti% vjeruju u napredak ovjeanstva razumom i djelatno&.u ljudi. 0a razliku od 5oltairea% koji se zauzima za svjetsku historiju% oni svoje teme su*avaju na Bvropu. 0a ove historiare historija slu*i u politikoj )or)i. Predstavnici historiografije restauracije su; (ugustaine !hierrT% koji je u nauku u&ao iz politike. 0a /arFa% on je otac klasne )or)e% jer je prvi od francuskih historiara% koji je u svojim djelima zastupao teoriju prema kojoj klasnu )or)u smatra pokretakom snagom historijskog razvoja. "n je sagledava kroz klasnu )or)u plemstva i tre.eg stale*a. !ako sagledava i historiju Bngleske. !hierrT je pristalica knji*evnog prilaza pripovijedanja sa dosta detalja i )ez mnogo ula*enja u historijsku kritiku izvora. "n znai napredak u razvoju historijske nauke% jer *eli pisati pravu historiju svoje nacije i kritikuje )rojne historije ,rancuske% u kojima se govori samo o dinastijama i vladarima. ,rancois +uisot je jedan od osnivaa -atedre historije na or)onni gdje predaje kao profesor od =D=>6=D>>. godine. Iza toga postaje am)asador u Bngleskoj% a kasnije lan i predsjednik vlade u ,rancuskoj. "d =D<D.% on je ministar za o)razovanje7 u toj funkciji on je osniva 8ru&tva za historiju ,rancuske% "d)ora za historiju i nauni rad% koji izdaje dokumenta iz francuske historiografije% te "d)ora za za&titu spomenika. "d !hierrTa se razlikuje po tome &to ne o)ra.a pa*nju na estetsku stranu pisanja nego te*i ka o)ja&njavanju historijskih injenica analizom. 8ok !hierrTu nije )ilo u interesu da rje&ava historijski pro)lem% +uisot je smatrao da ga tre)a postaviti i razrije&iti. +uisot je smatrao da o*ivljava erudiciju i kritiko izdavanje izvora pa je tako u periodu od =D>?6=D?J. o)javio preko ?A svesaka izvora. 2apisao je djelo $$Historija revolucije u Bngleskoj$$% u G tomova% uz koju izdaje i >J svesaka izvora. 2apisao je i $$Historiju civilizacije u ,rancuskoj$$% od =D>C6=D?>. 0a +uisota% civilizacija je glavni predmet istra*ivanja pa% zahvaljuju.i tome% on na jedan nov nain osvjetljava razvoj srednjovjekovne civilizacije. -ao pravog romantiara% njega zanima nastanak nacionalne dr*ave% mada *eli pisati i o cjelini ljudskog *ivota u dru&tvu u svim njegovim o)licima.

+illes /ichelet% profesor na 1ollege de ,rance i arhivist u nacionalnom arhivu. +ross ga svrstava u prave romantiarske historiografe% smatra ga najli)eralnijim romantiarem u ,rancuskoj% koji pi&e pod uticajima njemakih romantiara i idealistikih filozofa% pogotovo Herdera. "n otkriva $$2ovu nauku$$% +. 5icca% prevodi je na francuski i o)javljuje =D>@. !o utie na njega da vjeruje da je narod pokretaka snaga historijskog kretanja. 2jegove metode u ispitivanju izvora su iznad drugih% jer o)ra.a pa*nju na sve strane *ivota i *eli dati sintetsku historiju odnosno te*i ka postizanju sinteze. Prihvata romantiarsko uenje o narodnom duhu% smatraju.i da je on pokretaka snaga francuske revolucije. "n je prvi historiar koji na francusku historiografiju% odnosno% historiju gleda kao na stvarala&tvo francuskog naroda. 0)og njegovih interesa za o)inog ovjeka% njega .e o*ivjeti analisti u 44 stolje.u. /eutim% i kao drugi pravi romantiari% i /ichelet *eli spoznati pro&lost kroz poeziju% sanjarenje% ali ne i razumom. Izrazit je pripovijeda% koji pi&e puno% a djelo mu je $$Pregled moderne historije$$. 0ahvaljuju.i historiarima i u ,rancuskoj i u 2jemakoj% historiografija krajem 4I4 stolje.a postaje samostalna nauna disciplina. Historijsko istra*ivanje se podvrgava strogim pravilima historijske metode. Historiografija se osamostaljuje i institucionalizira na univerzitetima. 5eliki doprinos historije kao nauke% dali su asopisi; $$#evu de Huestions historiHue$$6#evija historijskih pitanja% o)javljeno =DGG. sa zadatkom historijske revizije na temelju stroge kritike izvora% i asopis; #evu historiHue$$6Historijska revija% koji =D@G. pokre.u univerzitetski profesori. Urednik ovog asopis je +a)riel /aunault% koji asopis usmjerava ka osamostaljenju historijske nauke. /aunault historiju defini&e kao pozitivnu nauku% kao racionalno povezivanje injenica. -oliko u 2jemakoj% toliko i u ,rancuskoj% historiari *ele stvoriti historiografiju koja .e uticati na formiranje francuske nacije. toga se historijske injenice moraju utvrditi metodolo&ki precizno )ez ideolo&ke interpretacije. !rezvenim prikazivanjem historijskih injenica na temelju kritike izvora se negira /aunaultova teza da je zadatak historije da uskrsne pro&lost.

Historijska &kola Leopolda #ankea

U idealistikoj historiografiji 4I4 stolje.a vladala su razliita filozofska gledi&ta% poev od racionalistikih preko romantiarskih i hegelijanskih% koje su apsolutno idealizovale historijski proces. /eutim% krajem 4I4 stolje.a historiari o)ra.aju pa*nju na konkretne ideje koje vladaju epohom% tako da sve vi&e dolazi do izra*aja injenica stvarnog razvitka u pozitivnim istra*ivakim rezultatima. Historiografija je sada u konkretnom ispitivanju i prikazivanju uzimala stvarne ideje i njima tumaila historijski razvoj. 0)og toga ovu historiografiju :urev naziva konkretno idealistikom. /irjana +ross ovo tumai kao period spajanja erudicije i genetike

historije% prije svega zato &to se u 2jemakoj% pod uticajima iz filozofije% javlja nov nain istra*ivanja historijskih dogaaja i nov pristup historiji uop.e% a to je historizam. "sim toga% spoznaja o kretanju i promjenljivosti svijeta stavila je pred historiare% po +ross% zadatak genetikog ispitivanja historijskih injenica. Historizam podstie uspon historijske nauke% jer sveop.e zanimanje za historijsku nauku utie na usavr&avanje metode i tehnike kritike izvora. Leopold #anke je historiar Pruske dr*ave% profesor na 9erlinskom univerzitetu i jedan od prvih historiara tradicionalne historiografije% koji udaraju temelje umije.u upotre)e historijske metode i tehnike% koje se u potpunosti usavr&avaju% za politiku historiju. 2a taj nain nastaju temelji za genetiku historiju% koja istra*uje kako je historijska injenica u odreenom periodu postala ono &to jeste (geneza historijskih injenica). #anke je klasini predstavnik njemakog historizma% koji utie na razvoj historiografije u cijelom svijetu. "n o)ra.a pa*nju na kompletne ideje% koje vladaju epohom i njima tumai historijski razvoj. matra se da je #anke dao osnove modernoj kritici izvora% kao metodolo&kom standardu% tako &to je usavr&io te standarde kao glavne inioce profesionalne historije. +ross istie va*nost humanista% /acchiavellija i 5icardinija u pojavi genetsko6eruditske historiografije% dok njenim tvorcem naziva #ankea. U svojoj $$Historiji romanskih i germanskih naroda% =<C<6=J?J$$% o)javljene =D><.% tu je #anke formulisao svoje gledi&te o historiji i istra*ivanju pomo.u izvora. U uvodu svoje knjige% kojeg je nazvao $$Prilog kritici novih historiografija$$% kritikuje ovu dvojicu humanista (/acchiavelija i 5icardinija). -ritika njihove metode poslu*ila je #ankeu da sistematski izlo*i svoju metodologiju. #ankea karakteri&e euro6centrini pogled na svijet% umjesto univerzalne historije. U $$Historiji romanskih i germanskih naroda$$ vidi jedinstvo i jezgro moderne historije. Pod Bvropom podrazumijeva romanske i germanske dr*ave% koje su% po njemu% dostigle vrhunsku kulturu i tako Bvropu uinile sredi&tem historije. "n smatra da su slavenski narodi imali drugorazredni znaaj. I po njemu% glavni predmet istra*ivanja tre)a da )ude dr*ava% koja zajedno sa 1rkvom stvara nacionalne dr*ave. 0adatak historiara je uoavanje pojedinanog% ali i njihove povezanosti tako da historiar mora istra*ivati na dva nivoa pojedinanog. #anke je isticao princip o)jektivnosti u historijskoj nauci% ali ga se sam nije pridr*avao% pogotovo kad je rije o revolucionarnim pokretima. Pod uticajem njemakih romantiara% #anke je )io pristalica revolucije% ali je odo)ravao nagle promjene kada je )ila u pitanju evropska kultura. #anke je smatrao da se ne mo*e govoriti o izolovanom razvoju naroda% prihvata op.i razvitak naroda% i to germanskih i romanskih. 2jegovi nasljednici su; 'ohann +ustav 8reusen% metodolog% teoretiar i% po +ross% onaj koji utemeljuje mjesto historije u ustrojstvu nauke. -ao sljed)enik idealistike filozofije i historizma% 8reusen je isticao individualnost i neponovljivost historijskih injenica% koje ne podlije*u generalizaciji. 8reusen se )avio helenizmom% koji prvi put opisuje kao historijsku cjelinu% i% na primjeru razjedinjenosti grkih dr*avica i makedonskog carstva (leksandra 5elikog% u svom djelu $$Historija (leksandra 5elikog$$% pravda jaanje Pruske dr*ave. "va historija je u su&tini jednostran prikaz djelatnosti velikih linosti. "n je tvrdio da samo narodi u okviru velike unitaristike dr*ave ne mogu propasti. U djelu $$Historija pruske politike$$ nastoji opravdati &irenje njene mo.i kao uslov ujedinjenja 2jemake. Po 8reusenu% historija je ono &to se desilo u vremenu izuzimaju.i prirodu. "na kao nauka sa pose)nim predmetom istra*ivanja i metodom% po 8reusenu% nema ni&ta zajedniko sa

filozofijom% pogotovo sa romantiarima. U historijskoj metodi% za razliku od #ankea koji se dr*i narativnih izvora% 8reusen se )avi pisanim izvorima i njihovom kritikom% posti*u.i zavidne rezultate utvrivanjem nekih injenica iz srednjeg vijeka. "n je prvi njemaki historiar 4I4 stolje.a koji sistematski izla*e svoje poglede o metodologiji historijske nauke% pose)no o historijskoj metodi% o emu predaje na 9erlinskom univerzitetu. 2jegova teorija izlaganja o istra*ivakom postupku i danas se smatra standardom historijskog istra*ivanja. U svom djelu $$Historik$$% nastoji formulisati naela istra*ivakog postupka% nastoji razraditi metodologiju profesionalne historije. !u on izla*e metodu istra*ivanja% pitanje sistematske analize izvora% tehniku prikaza% te razliite tipove interpretacije. 9udu.i da historijski dogaaji ne govore sami za se)e nego kroz pripovjedaa% naj)olja strana historiara nije o)jektivnost% nego te*nja da se razumije o)jektivna stvarnost. #azumijevanje kao osnovni pristup historijskoj stvarnosti potie od 5icca% a glavno naelo historijske metode je u*ivljavanje% &to potie od Herdera. 3injenice spoznate kritikom izvora su za 8reusena ono &to je preostalo od pro&losti% ali one nisu puko preslikavanje pro&losti nego njena interpretacija. 8reusen takoer formuli&e historijsku metodu i ka*e da je ona jedinstvo pravila za istra*ivaki postupak% odnosno% povezanost < faze istra*ivakog postupka% koje on utvruje; heuristika% kritika izvora% interpretacija podataka prezentiranje rezultata

"voj < fazi je posvetio pose)nu pa*nju pa tako je dijeli% po tome &ta je postignuto u istra*ivanju% na < o)lika prezentiranja; istra*ivako% narativno% didaktiko% diskusivno.

"no &to je zapoeo 8reusen% dovr&io je Brnest 9ercheim% koji daje naj)olje o)razlo*enje metodologije tradicionalne historiografije% u duhu idealistikog historizma% u svom ud*)eniku $$Historijska metoda i filozofija historije$$% =DDA. g. 9ercheim jasno ka*e da se oslanja na dostignu.a #ankeove &kole% &to se jasno vidi iz njegovog ud*)enika% ali je isto tako oevidna povezanost izmeu njegovog ud*)enika i ud*)enika koje .e

kasnije napisati Langloisa i egno)os. U svom djelu 9ercheim daje faze tehnike rada% pose)no kada se radi o srednjovjekovnim izvorima% i te metode postaju klasine metode. vojim prirunikom% 9ercheim je nastojao cjelovito prikazati metodu historijske nauke% od osnovnih pojmova do konkretnih tehnikih pojedinosti% tako da .e s njim metodika koncepcija dosti.i vrhunac. Historijska metoda je zatvoren% jedinstven sistem pravila% splet nu*nih faza istra*ivakog postupka. "n je po)ornik osnovnih gledi&ta tradiciolne historiografije% da je historiografija nauka o kretanju pojedinih dogaaja% koja ne prati ono &to je tipino i &to se ponavlja% nego odreuje kvalitetne razlike izmeu individualnostiQQQ "n osuuje svoenje predmeta istra*ivanja na politiku i dr*avu% ali je u isto vrijeme njegovo uenje o kritici izvora prilagoeno iskljuivo politikoj historiji. "n smatra da je historija nauka koja istra*uje i prezentira vremenski i prostorno odreene injenice razvoja ljudi u njihovoj pojedinanoj% tipinoj i kolektivnoj djelatnosti kao dru&tvenog )i.a u povezanosti sa psiho6 fizikom uzrono&.u. #anke je imao i kritiare svojih shvatanja. #ankeovo historijsko mi&ljenje i njegove metode su kritikovali oni koji su )ili protiv )avljenja uskom politikom dogaajnom historijom i koji su se poeli )aviti drugim podrujima *ivota. !ako je kritiku njemakog historizma dao ,riedrich 2ietzsche% u prilogu $$2esavremena zapa*anja o propisnosti i &tetnosti historije za *ivot$$% iz =D@<. g. !u 2ietzsche zastupa ideju da pojedinac mora )iti oslo)oen od pro&losti ako slijedi svoje instinkte tako da )i nadma&io samog se)e. Po njemu% historiari slave pro&lost na &tetu )udu.nosti. "n smatra da historijski proces ne tre)a o)ja&njavati niti tra*iti u njemu smisao. "vo njegovo destruktivno shvatanje .e kasnije iskoristiti nacistike ideologije.

ociolo&ka historiografija

ociolo&ka historiografija zapoinje pozitivizmom% a najve.i uspon do*ivljava sa modernim strukturalizmom.

Pozitivistika historiografija

#azvoj tradicionalne historiografije% koji je zapoeo nakon racionalizma% svoj puni razvoj tokom 4I4 stolje.a% do*ivljava u njemakom idealistikom historizmu% romantiarskog smjera% te francuskom pozitivizmu. a pozitivistikom historiografijom u drugoj polovini 4I4 stolje.a% po :urevu% zapoinje ova sociolo&ka historiografija. "n smatra da je znanje toliko uznapredovalo da je moralo pro)iti okvire filozofskog tumaenja historijskog razvoja. 'avila se potre)a da se% s

o)ja&njenjem historijskog procesa napusti metoda filozofskih pretpostavki% te da se razvitak ovjeanstva o)jasni prirodno i nauno% utvruju.i injenice i povezuju.i ih jedne s drugima. Po :urevu% dva su osnovna pravca koja se suprotstavljaju filozofskim shvatanjima historije% a to su pozitivizam (uguste 1omtea rijeima% i /arFova teorija stvarnog. Pozitivizam u se)i sadr*i pojmove pozitivan i pozitivistiki. Pozitivistika historiografija% kao filozofski sistem mi&ljenja% u tumaenju historijskog razvoja% polazi od apstraktnih pozicija% dok pojam pozitivna historijska nauka% oznaava historiarev pristup interpretaciji injenica do)ivenih kritikom izvora. /irjana +ross smatra da je pozitivizam uticao na )rojne historiare% koji su istra*ivali pojedine elemente dru&tvenih struktura i tako polo*ili temelje strukturalnoj historiografiji. 2a razvoj pozitivistike historiografije% uticala je pojava pozitivizma (ugusta 1omtea u filozofiji. /eutim% ona ne.e preuzeti 1omteovu teoriju u njenom izvornom o)liku pa .e stoga pozitivizam imati vi&e pravaca koji se kole)aju izmeu empirizma i uop.avanja. (uguste 1omte je osniva pozitivistikog pravca u filozofiji i osniva dru&tvene nauke koju naziva sociologijom. 1omte istupa protiv o)ja&njenja historijskih injenica% idejama velikih linosti i pukog izno&enja historijskih injenica. "n *eli pozitivnu racionalnu historiju% koja )i izuavala historijsko z)ivanje kao izraz historije pozitivnih nauka. Po njemu% historija tre)a da )ude )ez imena% datuma pa ak i )ez imena naroda. "n poku&ava da metode prirodnih nauka unese u historijska istra*ivanja% &to .e re.i; po 1omteu% dru&tvo se razvija po svojim specifinim zakonima% a ti zakoni imaju se shvatiti kao prirodni zakoni. Po 1omteu% historija je dio sociologije i svodi je na prosto odvijanje zakonitih procesa. Historija je% u stvari% sociologija u pro&losti. Umjesto filozofske &eme% on daje sociolo&ku &emu razvitka% po kojoj je razvitak ovjeanstva shva.en kao dru&tveni proces. Po 1omteu% ovjeanstvo prolazi kroz stepene razvitka% koji predstavljaju razvitak ljudskog naina mi&ljenja. !i stepeni su; teolo&ki% kada se sve o)ja&njava natprirodnim silama i u kojem vlada apsolutizam i militarizam% metafiziki% kada se sve o)ja&njava idejama i pretpostavkama i u kojem vlada feudalizam% pouno6nauno mi&ljenje% u kojem vlada nauna politika i industrijski tip dru&tava6na ovom stepenu se nalaze samo dru&tvene nauke.

1omte *eli sociologiju da stvori kao op.u nauku o dru&tvu% a historiju da stvori )ez naroda i ljudi% svode.i je na prosto odvijanje historijskog procesa. Pozitivizam je u nauci o dru&tvu uzeo empirizam kao osnovni metodolo&ki princip i unio je u svoje uenje op.e pojmove i filozofske pretpostavke koje ne odgovaraju stvarnom razvoju. 'edna od metafizikih pretpostavki 1omteovog pozitivizma je upravo izjednaavanje pojma ovjeanstvo i ljudsko dru&tvo. 3ovjeanstvo je shva.eno kao dru&tveni organizam% koji se razvija po odreenim dru&tvenim zakonitostima% ali samo kao dru&tveni proces. Pozitiviste karakteri&e i eklekticizam6 nedosljednost u uvjerenju i teoriji. U historiografiji filozofije% eklekticizam se iskazuje u uenju o faktorima. U skladu s tim% dru&tvo je odreeno psiho6socijalnim faktorima% koji u odreenom vremenu predstavljaju jedinstvo% odnosno% za pozitiviste% dru&tvo je skup psiho6socijalnih odlika ljudi. !eorija faktora govori o tome da su sve strane dru&tvenog *ivota podjednako uticale na dru&tveni razvoj (politika% ekonomija% religija i drugi faktori). 2eosporna je povezanost svih strana ljudskog *ivota% ali ne stoji injenica da su idejna i materijalna strana ravnopravni faktori% te da

idejno ne ovisi od materijalnog.

Pozitivizam u ,rancuskoj

1omteova pozitivistika teorija je najsna*nije uticala na francuske pozitiviste u 4I4 stolje.u. "ni ipak ne primjenjuju dosljedno 1omteovu pozitivistiku teoriju. "ni su protiv )ilo kakve sociolo&ke i filozofske nauke. Historiari se ne zanimaju za razvoj dru&tvenih nauka% a% odriu.i se 1omteove metafizike teorije% oni istra*ivanja ograniavaju na kra.a razdo)lja i pojedinane injenice. "ni ne *ele istra*ivati historijske zakone% niti historijske metode poistovje.uju sa metodama prirodnih nauka. "ni se )ave politikom historijom% koja se kre.e samo na povr&ini historijskih struktura. 2ajznaajnije za historiju francuskog pozitivizma 4I4 stolje.a je izdavanje izvora6erudicija. 1harles egno)os% napisao je djelo o savremenoj politikoj historiji u Bvropi% i 1harles Langlois% profesor srednjeg vijeka i direktor dr*avnih arhiva. 2jih dvojica su autori prirunika; $$Uvod u historijske studije$$% o)jav. =DCD. g.% koji je z)og svoje vrijednosti% jasno.e i preciznosti postao ud*)enik za historiare% u kojem su razraene sve faze u radu historiara. "sim toga% ovim ud*)enikom je tehnika ispitivanja izvora dostigla visok stepen% jer su u njima sistematizovana sva dotada&nja dostignu.a% tradicionalne dugotrajne historiografije% kao i metoda historijskog istra*ivanja. ,aze u radu historiara su; prikupljanje izvora metodom heuristike% kritika izvora primjenom niza kritikih radnji% u okviru koga se istra*uju autentino porijeklo i vjerodostojnost izvora% na temelju dokumenata% utvrivanje historijskih injenica% sainjavanje historijske konstrukcije

Po njima osnovno podruje historijskog razvoja% u kojoj% po egno)osu% vlada sluajnost. "vim pojednostavljenjem historijskog razvoja% kritiari su nazvali ovu historiju dogaajnom historijom.

Pozitivizam u Bngleskoj

1omteovu pozitivizmu% naj)li*i je Ipolit !en% profesor estetike i historije umjetnosti. +ross smatra da je on imao uticaja samo na literaturu i umjetnost% dok :urev smatra da je imao uticaja i na historiografiju QQQQ njegovo shvatanje o uticaju sredine na historijski razvoj% koju je ova teorija vezivala za )iolo&ka shvatanja (rasa% sredina% momenat...). ipolit !en je autor djela $$Historija

engleske knji*evnosti$$% o)jav. =DG?. g. U toj knjizi% !en izla*e svoja uvjerenja da su razliita podruja dru&tvenog *ivota% meuso)no ovisna. Pod direktnim uticajem 1omteova pozitivizma% )io je i engleski historiar% Henri !homas 9eckle% koji se smatra utemeljiteljem prirodno6naune historiografije. 9eckle je smatrao historiju dru&tva kao produ*enje prirode. Isticao se svojim shvatanjima o znaaju otkri.a i razvoju civilizacija. U skladu s tim% pi&e knjigu $$Historijska civilizacija u Bngleskoj$$% o)javljena su samo prva dva toma% kao uvod u temu o kojoj govori. 0naajno je da je u ovom djelu iznio mi&ljenje da je zadatak historiara tra*enje zakonitosti ljudskog razvitka i djelovanja. U skladu s tim% on potencira da u historiji djeluju isti zakoni kao i u prirodi. lu*io se statistikom metodom% smatraju.i da statistiku mo*e stvoriti kao samostalnu nauku. Po 9eckleu% historiar tre)a da se )avi izuavanjem socijalne sredine pa je svojim gledi&tima imao )itnog uticaja na druge historiografe i doprinio da su gledi&ta pozitivista% oso)ito 1omteova% postala poznata. 9orio se i da nauka o dru&tvu postane pozitivistika nauka. a pozitivizmom zapoinje uska specijalnost u historiji% pojava koja karakteri&e savremenu historiju. U do)a pozitivizma% pored razvoja historiografije nastavlja se i razvoj pomo.nih historijskih nauka% &to )itno utie na razvoj historiografije. Historiografija pozitivizma usvaja dostignu.a geografije i naroito antropogeografije te time produ*uje svoje metode u stavljanju historijskog razvoja u prirodne okvire. #azvoj antropologije% arheologije% etnologije i lingvistike uticat .e na usvajanje novih metodolo&kih pristupa u historiografiji. Pozitivizam je u historiografiju unio sljede.e postavke; historijsko z)ivanje postoji i mo*e se spoznati% u njemu vladaju zakoni kauzaliteta (uzronosti)% redovi u historiji vezani kauzalitetom daju historijski proces% historija ima za cilj spoznaju pro&losti i ni&ta vi&e.

"djeci pozitivizma u 2jemakoj (2jemaka kulturno6historijska &kola)

Historiografija se% pod uticajem 1omteovog pozitivizma% razliito razvijala u ,rancuskoj i u 2jemakoj. U 2jemakoj u drugoj polovici 4I4 stolje.a vlada &kola Leopolda #ankea% ali se u isto vrijeme% u njemakoj idealistikoj historiografiji% pojavljuju i gledi&ta koja se pri)li*avaju pozitivizmu. 1arl Lampreht je najznaajniji predstavnik njemakog pozitivizma% koji u svojoj teoriji $$o tipovima kulturnih epoha% kroz koje prolaze narodi u svom razvoju$$% iznosi ideje sline 1omteovim. "n ulazi u )or)u za kulturnu historiju% koju karakteri&e tipino protiv politike historije koju karakteri&e individualno. Po njemu% kulturna historija sadr*i sva podruja dru&tvenog *ivota% od ekonomije do umjetnosti. 0)og njegovog gledi&ta% da interpretacija historijskog razvoja% kao slijeda kolektivnih psihikih stanja% zahtjeva upotre)u morfolo&ke metode% to ovaj pravac u razvoju njemake historiografije :urev naziva kulturno6morfolo&kom &kolom. 2a primjeru razvoja njemakog naroda u djelu $$2jemaka historija$$% Lampreht je iznio tezu da stanje duha jednog naroda uslovljava njegov dru&tveni i ekonomski razvoj. Po njemu%

privredna djelatnost je produkt kolektivnog psihikog *ivota. U razvoju svakog naroda% koji je do&ao do punog kulturnog razvoja% Lampreht vidi sljede.e stepene razvoja; prelazak na sjedila&tvo% naturalna privreda% novana privreda% preduzimaka privreda% svojstvena njegovom do)u.

2a osnovi ovoga% on izvodi periodizaciju historije na; animizam% sim)olizam% tipizam i konvencionalizam. "vim stepenima odgovaraju dva tipa naturalne privrede% dok petom i &estom stepenu% individualizmu i su)jektivizmu% odgovaraju dva tipa novane privrede. Iz ove Lamprehtove teorije% u 2jemakoj se razvila cikline teorija o kulturnoj historiji -urta 9reisiega% tzv. teorija o kulturnim krugovima i ciklinom razvoju. /ada napu&ta neke principe Lamprehtove &kole% iz koje je proizi&ao% ipak ostaje na pozicijama pozitivizma. Po njemu% historija je jedna i dijeli se po socijalnom stanju naroda i ljudi% a zatim po njihovom dru&tvenom *ivotu. I on daje periodizaciju historije% koja se ne zasniva na hronolo&kom slijedu% nego na o)licima dr*ave i dru&tva; prethistorija% stari vijek% stariji i mlai srednji vijek% novi vijek najnovije do)a

2a elementima njemake idealistike filozofije% izgradio je "svald chpengler pesimistinu ciklinu teoriju o izrastanju i propadanju kultura. 2jegov kulturni pesimizam je rezultat stanja u 2jemakoj nakon propasti carstva. Po njemu% cijeli svijet% dru&tvo% pa i priroda postoji samo u svijesti ljudi. !a slika svijeta u svijesti ljudi temelji se za prirodu u njenim zakonima% a za historiju u*ivljavanjem (u dogaaje). Po njemu ne postoji zakonitost ni uzronost u historijskoj nauci. Iako je protivnik uno&enja prirodnih zakona u historiju% on ipak podlije*e )iolo&kom shvatanju razvoja svojom morfologijom kultura. -ultura je poput )iolo&kog organizma zatvorena u cjelinu i kre.e se u krugu od roenja do starosti i izumiranja. "n razlikuje D duhovnih kultura i po stilu sasvim razliite% ali sve podlije*u zakonitosti izrastanja i propadanja. 5rhunac u razvoju% po njemu% je dostigla evropska kultura% o emu govori u svom djelu $$Propast 0apada$$ i izla*e da i Bvropa ide ka svojoj propasti. "vu chpenglerovu pesimistinu teoriju modifikovao je i pretvorio u spasonosnu engleski historiar% (rnold !oTn)ee% koji poku&ava povezivanjem Hegelove ideje evolucije i chpenglerove teorije o ciklinom razvoju% stvoriti novu teoriju% koju izla*e u svom djelu pod nazivom $$ tudije u historiji$$ pisane u => knjiga. 0adr*ava pesimistiki odnos prema

izrastanju i propadanju kultura i u svoju teoriju unosi misao da religija podi*e kulture na vi&i nivo. Nansu za spas evropske civilizacije% !oTn)ee vidi u vra.anju ovjeka 9ogu. U posljednjim svescima% on iznosi zakljuak da je konani cilj historije novo religijsko dru&tvo% utemeljeno na univerzalnoj 1rkvi% u kojoj )i )ili spojeni elementi svih svjetskih religija% koje su dio otkrivene istine. #eligije se razvijaju unutar civilizacija pa se historiari tre)aju )aviti civilizacijom% a ne nacionalnom dr*avom% za razliku od chpenglera. !oTn)ee je umno*io kulture na >= kulturu% koje dijeli na samostalno nastale% kulture nasljednice i kulture koje se izroavaju. Iako se u 4I4 stolje.u historiografija poela razvijati kao samostalna nauka% to su joj ipak mnogi naunici osporavali. U njemakoj filozofiji to je 5iljem 5indel)aut% koji je sve nauke podijelio na nomotetske ili prirodne% u kojima se mogu konstatovati zakonitosti u razvitku% i idiografske ili duhovne nauke% unutar kojih se mo*e individualno konstatovatiQQQQQQQQQQ 5indel)aut je znaajan i po tome &to daje najznaajniji prilog diskusiji o razlici metoda prirodnih i historijskih nauka% pose)no razmatraju.i logiku historijskog istra*ivanja. #azlika izmeu prirodnih i dru&tvenih nauka% po njemu% ne potie iz sadr*aja% nego iz naune spoznaje i od)acuje podjelu nauka prema predmetu istra*ivanja% nego na temelju njihovih spoznajnih ciljeva. lina gledi&ta je zastupao Heinrich #ickert% koji je nagla&avao individualnost kulturno6historijskih pojava. 2jemaka kulturno6historijska &kola% s jedne strane% zastupa historijsku sintezu% a s druge strane o*ivljava historizam% kojeg suprotstavlja apsolutnom evolucionizmu. U njemakoj historiografiji se sve vi&e javlja su)jektivistiko mi&ljenje da historijski razvoj nije o)jektivni proces% a s tim u vezi i uvjerenje da o)jektivno historijsko istra*ivanje nije mogu.e. Porie se ak i postojanje historijskih injenica% pa je tako njemakom historiaru !eodoru Lessingu% historija osmi&ljavanje )esmislenog. "na nije nauka% nego volja o emu i govori u svom djelu $$Historija kao davanje smisla )esmislenom$$. Po njemu% svako tre)a da )ude svoj historiar.

-ritiki pozitivizam

2ajznaajniji predstavnik meu kritikim pozitivistima je /aF Ee)er% a smatra se i najznaajnijim njemakim misliocem 4I4 stolje.a. "n je ekonomski historiar koji se takoer )avi socijalnom historijom i sociologijom7 smatra se osnivaem moderne sociologije% ali se )avi i psihologijom svjetskih religija i pose)no metodologijom dru&tvenih nauka. Po /. +ross% on je unio strukturalnu misao u pro)lematiku dru&tvenih nauka i% po :urevu% $$misaona podudarnost Ee)erovih idealnih tipova i 9raudelovih modela triju vremenskih razina je oevidna$$. /aF Ee)er je prvi kritiar njemakog pozitivizma% mada se ni on nije oslo)odio nekih tradicionalnih mi&ljenja. 0a razliku od drugih njemakih mislioca% koji su se )avili op.e6filozofskim pro)lemima u okviru historiografije% Ee)er se )avi prvenstveno metodolo&kim pro)lemima. 2jegov teorijsko6 metodolo&ki pristup o)javljen je u djelu pod nazivom $$Uenje o nauci$$ i prihvatili su ga mnogi historiari. Pozitivistikim shvatanjima% Ee)er suprotstavlja zahtjev za potre)om provjere rezultata istra*ivanja% tra*enjem i o)ja&njenjem uzroka% ali i uporeivanjem pro&lih epoha% da )i se do&lo do odreenih analogija i op.ih pojmova. "n misli da je nemogu.e po)rojati sve uzroke odreenih dogaaja pa zato% po njemu% predmet istra*ivanja mora )iti ono &to je va*no za op.i kulturni interes. 0ato on polazi od kulturne historije prema sistematskoj historijskoj sociologiji% ali

sa apstraktnih pozicija% koje uvijek zaklanjaju historijsku dimenziju. "d)acuju.i univerzalne historijske teorije i filozofije historije% poput Hegelove i /arFove% on smatra da se historija ovjeanstva ne mo*e o)ja&njavati zakonito&.u historijskog razvoja. toga se on smatra ne samo protivnikom njemakog pozitivizma% nego i historizma i pristalicom #ickertove koncepcije (koji je nagla&avao individualnost kulturno6historijskih pojava). Pri analizi dru&tva% Ee)er nailazi na tri osnovne dimenzije koje ga odlikuju; =. vlast (mo.)% >. ekonomija i ?. kultura% ali ni jednoj ne pridaje znaenje pokretaa historijskog procesa% kao &to to /arF ini sa ekonomijom. amosagledavanjem njihovih meuso)nih odnosa% mo*e se utvrditi koja dimenzija preovladava u odreenom trenutku. Ee)er konstrui&e tri idealna tipa vlasti; tradicionalnu% karizmatiku i racionalno6)irokratsku. "vi idealni tipovi su vi&e sociolo&ka formula% nego izraz historijske stvarnosti. Politika vlast je% po njemu% dru&tveno strukturirana% odnosno% po srijedi je organizovana i nominirana mo. nosioca vlasti. Ee)era najvi&e zanimaju metode za vrednovanje i racionalno istra*ivanje pojedinih kultura% )ez su)jektivnog stava historiara. Po njemu% na taj nain% se mo*e posti.i o)jektivna spoznaja. Ee)er razdvaja metode kulturnih i prirodnih nauka% svojom tezom $$o odnosu razumijevanja i uzronog o)ja&njenja$$. 2auna metoda mora svima )iti zajednika% nezavisna od istra*ivaa i uticaja njihove dru&tvene okoline. matramo ga osnivaem moderne sociologije% jer% za razliku od tradicionalnih historijskih istra*ivanja% koje stvara zakljuuju.i na osnovi historijskih injenica% Ee)er historijski razvoj nastoji shvatiti na osnovi op.ih pojmova klasifikacijom i tipologijom% na temelju preciznih metoda. Po njemu% tipologijom na temelju preciznih metoda% a nakon prikupljanja i oda)iranja izvora% istra*iva mora formulisati jasne historijske pojmove% koje naziva idealnim tipovima. Idealni tipovi su pomo.no sredstvo spoznaje stvarnosti. "ni su heuristika sredstva% koja razliite historijske pojave povezuju u logiki zatvorenu% cjelovitu sliku. "ni nisu odraz stvarnosti% nego sredstva da )i se ona spoznala. /. +ross smatra da je Ee)er unio strukturnu misao u pro)lematiku dru&tvenih nauka. /eutim% Ee)erova historijska kulturna nauka je imala jak uticaj na razvoj savremene historiografije u Bvropi% pa i svijetu. Iako je Ee)erovu teoriju podvrgao o&troj kritici% 9ranislav :urev je ipak cijenio njegovu misao $$o istorijskoj o)jektivnoj mogu.nosti% odnosno% misao o adekvatnim prouzrokovanjima koja historijski tok dovode do ostvarenja$$. /aF Ee)er se% po :urevu razlikuje od pozitivista i sada&njih njihovih nasljednika% pristalica strukturalne historije% time &to sudi o historijskim pojavama% po tome kakve one odlike popkazuju kao adekvatna prouzrokovanja koja dovode historijski tok do ostvarenja. Ee)er je u svojoj teoriji )risao pojam razvitka uop.e% a u praksi ga preuzimao i priznavao samo kada se mo*e prilaziti jednostrano historijski% pa je% po :urevu% priznavao jednostrani historizam. Ee)er je znaajan i po tome &to je osporavao svaki pojam op.e i svjetske historije. 'edan od glavnih kritiara tradicionalne historiografije 4I4 stolje.a je talijanski filozof i historiar 9enedeto -roe. U poetku se u njegovim radovima osje.a uticaj pozitivizma pogotovo u rje&avanju metodolo&kih pro)lema i rje&avanju pitanja zadatka i znaaja historije kao nauke. /eutim% vrlo )rzo je napustio ta gledi&ta i historiju proglasio umjetno&.u% z)og toga &to je% po njemu% zadatak historije utvrivanje konkretnih% a ne op.ih pojmova. Eindel)autovoj teoriji o nomotetskim i idiografskim naukama% -roe suprotstavlja teoriju apsolutnog historizma% po kojoj je historijski razvoj shva.en kao samorazvoj apsolutnog duha% &to je povratak Hegelovom apsolutnom idealizmu.

/arFova teorija

/arF se% uz (ugustea 1omtea% smatra utemeljiteljem sociologije kao ekonomske nauke% koju suprotstavlja klasinoj politikoj ekonomiji. Po :urevu% o)ojica su kritiari njemake filozofije historije7 prvi rijeima% drugi djelom. Ipak% injenica je da /arF svoje uenje temelji na klasinoj njemakoj filozofiji% prije svega na Hegelovim dijalektinim stepenima samoostvarenja apsolutnog duha% ali se njegovo o)ja&njenje historijskog razvoja )itno razlikuje od Hegelovog. /arFu se kasnije pridru*io ,riedrich Bngels i mada su o)ojica )ili filozofi sociolozi% njihovi radovi su imali uticaja i na razvoj historiografije kao nauke. /aterijalistiko shvatanje historije je jezgro /arFovog uenja. /arFova teorija je uspjela da o)jasni materijalistiki i historijski razvoj ovjekove svijesti i njenu aktivnost pa je stoga mogla dati naune postavke uz historijsko o)ja&njenje% promjena u ljudskoj prirodi i time o)jasniti sam historijski proces. Pri tome% ova teorija nije apsolutizovala ni ovjekovu prirodu u odnosu na dru&tvo niti je dru&tvo oglasila samostalnim. /arksizam je proces razvitka ovjeanstva shvatao kao prirodno6historijski razvoj% odnosno% kao promjenu prirode ovjeanstva koje se razvija shodno razvitku dru&tva na materijalnim osnovama. !o je proces koji sve vi&e podru&tavlja ovjeanstvo i vodi ga ka njegovom dru&tvenom ureenju. Pokretaka snaga dru&tva% po /arFu% je klasna )or)a. /eutim% znamo da /arF nije prvi upotrije)io tezu klasne )or)e kao pokretake snage historijskog razvoja. !o je preuzeo od &kotskih prosvjetitelja +i)ona% Humea i #o)ertsona% i od !hierrTa kojeg je prozvao $$ocem klasne )or)e$$. 2ovo je kod njega uvjerenje da je klasna )or)a vezana za odreene proizvodne odnose i uvjerenje da .e ona zavr&iti )esklasnim komunistikim dru&tvom. Po ovoj teoriji% razvitak proizvodnih snaga prouzrokuje dru&tvene promjene koje dovode do smjenjivanja jednog dru&tva drugim. Po :urevu% ova teorija zaista odgovara stvarnom procesu% jer u njoj nema iznad historijskog pristupa. U njoj je sadr*an pojam o prirodnom jedinstvu ljudskog roda i o postupnom uspostavljanju njegovog dru&tvenog )i.a. /arF je uspio da o)jasni kako se materijalna snaga ljudske prirode u odnosu na vanjsku prirodu sama uklapa u historiju ovjeanstva i kako se u njoj razvija% a da u isto vrijeme nije istrgnuta iz okvira prirode u kojoj nalaze snagu za napredak materijalne i intelektualne strane u *ivotu ovjeanstva. /arF je uspio da o)jasni ulogu dru&tvenog razvitka u ukupnom prirodno6 historijskom razvitku ovjeanstva% tj. da uka*e na zakone djelovanja pojedinih naina proizvodnje. Iz cjelovite koncepcije /arFa i Bngelsa% jasno je da oni svoje zakljuke stvaraju na osnovi pro&losti (historijskog iskustva). "ni u historiji ne tra*e primjere za odreeni filozofski pristup% nego je za njih u tra*enju spoznaje historija samostalna nauna disciplina. hva.anje historije kao slo*enog% ali otvorenog procesa o)avezuje historiara da stalno produ)ljuje svoje metode istra*ivanja i poku&a na.i odgovor kako se historijski razvoj stalno o)likuje iz nasljeene prirode i dinaminih dru&tvenih struktura u toku historije. 0a /arFa je va*no i to da on ne odvaja ljudsku prirodu od dru&tvene prirode ovjeka% jer kako god samo dru&tvo proizvodi ovjeka% tako i on proizvodi dru&tvo. /arF smatra da ovjek mijenja se)e sa svije&.u da je dru&tveno )i.e i slo)odan pojedinac uvjet za slo)odu svih lanova dru&tva. 8ru&tveni sistem ne stoji iznad ovjeka kao u savremenom strukturalizmu% nego ga ukljuuje u se)e. Po /arFu% ljudi su tvorci sami svoje historije. #azliita i vrlo esto suprotna tumaenja marFove teorije% odnosno% rasprave &ta su njegove izvorne teze% dijelila je historiare na marksiste i nemarksiste. am /arF% sagledavaju.i pogre&na tumaenja njegovih gledi&ta% znao je izjaviti da on nije marksist.

Po :urevu% izvorni marksizam dao je mogu.nost da se u punom dijalektikom jedinstvu shvati svestrani razvitak ovjeanstva% kao prirodno6historijski proces. tvarni razvitak ovjeanstva sastoji se od dvije strane procesa% koje se u teoriji izra*avaju kao historizam i evolucionizam. Pitanje odnosa historizma i evolucionizma nije jednostavno. "ve dvije strane historijskog procesa nalaze se u njegovom jedinstvu% ali se takoer javljaju i kao suprotnosti. Historizam se suprotstavlja evolucionizmu kao strana razvoja koja izra*ava sluajnost% dok se evolucionizam izra*ava kroz zakonitost u razvitku i izra*ava se kroz op.e. Prirodna i dru&tvena evolucija izlaze jedna iz druge i djeluju jedna na drugu. 8osljedni dijalektiki materijalizam razvitak ovjeanstva tumai dijalektikim pro*imanjem sluajnosti i zakonitosti op.eg i pojedinanog% odnosno% individualnog i kolektivnog. 8ijalektika zakonitost mo*e do.i do izra*aja samo u toku stvarnog procesa. Po /. +ross% marksizam je prvi upotrije)io strukturalnu analizu u istra*ivanju dru&tvenog procesa. 2a osnovi toga% ona zakljuuje da prema marksistikom tumaenju% historija je historijska dru&tvena struktura u razvoju. "d strukturalista se ipak razlikuje po tome &to marksistiki pristup predmetu istra*ivanja se ne zasniva samo na strukturalnoj metodi% nego i na te*nji ka dijalektikom jedinstvu u istra*ivanju dogaaja% struktura i razvoja.

avremena francuska historiografija 44 stolje.a

/oderna francuska historijska &kola oslanja se na rezultate historiografije postignute u 4I4 stolje.u% a dalji razvoj je uslovljen pojavom interdisciplinarnosti% tj. pojava historijske demografije% antropologije i sociologije. "sloncem na ove nauke francuska historiografija je pro&irila )roj tema. U francuskoj historiografiji 44 stolje.a jasno su prepoznatljive < generacije historiara% okupljenih oko asopisa $$(nali$$. Prvu generaciju ine% tzv. 9erreov krug i osnivai $$(nala$$ u prvoj polovici 44 stolje.a. 9raudelovo do)a je druga generacija% a zapoinje iza =C<J. !re.a generacija je tzv. serijalna historija ili historija mrvica% zapoinje =CGA. i =C@A. godina i iza =CGD. pojavljuje se tzv. historija mentaliteta.

9erreov krug

Prvoj generaciji historiara francuske moderne historiografije% pripadaju Henri Pirenne i Henri 9erre. 9itno .e uticati na pojavu $$(nala$$. Pirenne je )elgijski historiar% koji .e odigrati odluuju.u ulogu u formiranju generacije historiara% koja prekida sa dogaajnom historiografijom. /ada je potekao iz #ankeove &kole% te pod uticajem Lamprehtove kulturne historije% Pirenne je polo*io temelje historiji dru&tvenih struktura% time &to je pro&irio istra*ivanja na razliita podruja dru&tvenog *ivota. "n je izradio teoriju dru&tvenih promjena u srednjem vijeku% na osnovi historijskih injenica% slu*e.i se sociolo&kom metodom. Pose)no se )avio prouavanjem historije srednjovjekovnih evropskih gradova% iji nastanak vezuje za razvoj

trgovine u 4I i 4II stolje.u. 2apisao je djela; $$Povijest Bvrope od seo)e naroda do 45I stolje.a$$% izdano u 0agre)u =CJG.% i $$Privredna povijest evropskog 0apada u srednjem vijeku$$. Henri 9erre svojom kritikom tradicionalne pozitivistike historiografije% dao je znatan doprinos razvoju tzv. socijalne historije. "n sna*no utie na slom pozitivistike historije i doprinosi razvoju tzv. nove historije svojim naporom da historija% kao jedan od o)lika tra*enja istine% postane prava nauka koja istra*uje dru&tvene procese. "n *eli novu historiju kao novu disciplinu. 0a razliku od pozitivista% koji su historiografiji kao deskriptivnoj nauci suprotstavili sociologiju i koji su od)acili filozofiju historije kao metafiziki prilaz% 9erre spajanjem historije% filozofije historije i sociologije *eli stvoriti sintezu nauke o dru&tvu. 2astojao je da postigne naunu sintezu apstraktnim spajanjem ovih disciplina. U svojoj knjizi $$ inteza kao metoda u historiji$$% 9erre nastoji da uvrsti naunost historije uspostavljenjem tzv. historijske sinteze. 2auna sinteza% po njemu% tre)a da )ude spoj sluajnosti% nu*nosti i logike% pri emu historijskoj dimenziji% u okviru historijske sinteze% pripisuje samo sluajnost. "n istie da se eruditska sinteza )avi samo reprodukovanjem dogaaja% pa on *eli stvoriti naunu sintezu koja )i te dogaaje i o)jasnila. /ada 9erre istie da su analiza i sinteza nerazdvojno povezane% &to je neosporno% po :urevu% ipak nauna sinteza nije uslovljena samo naunom analizom. 9erre ne unosi prirodnu komponentu u historijsku sintezu )ez koje% po :urevu% nema naune sinteze. (ko se na osnovi analitikih rezultata daju iskljuivo sintetiki zakljuci% ne vode.i pri tome rauna &ta je analizom apstrahovano% tj. koliko je ono &to je ispitivano izdvojeno iz cjeline% tada se do)ivaju i apstraktni zakljuci koji nemaju ni&ta zajedniko sa stvarnim *ivotom. 2jegov nacrt historije uop.e vodi rauna o mediteransko6evropskom razvitku% nagla&ava razvoj evropskih naroda% dok razvoj drugih naroda zanemaruje i stavlja ih na ru) civilizacije.

"snivai $$(nala$$

0a razumijevanje ne samo francuske savremene historiografije% nego razvoja historiografije cijelog 44 stolje.a% va*no je sagledati uslove u okviru kojih se pojavljuju $$(nali$$% te samu djelatnost njihovih osnivaa% Luciena ,e)vrea i /arca 9loch. 8jelatnost Luciena ,e)vrea i /arca 9locha u )or)i za novi pristup u historiji% kao i njihov istra*ivaki rad% /. +ross smatra da su izvr&ili presudan uticaj na razvoj historiografije uop.e. "ni su se susreli =C>A. kao profesori u tras)ourgu% a ve. =C>C. pokre.u $$(nale$$% pod nazivom $$(nnales historiHues et sociales$$. "snivanjem ovog asopisa dat je temelj modernoj francuskoj historiografiji. "ni o)likuju novu historiju% ukazuju.i pri tome na potre)u interdisciplinarnosti% pose)no ukazuju.i na domete sociologije% geodrafije% demografije% statistike% psihologije% etnografije i dr. vaka struka% uzeta pose)no% predstavlja% po njima% samo op.i odlomak kretanja ka spoznaji. "snovna gledi&ta francuske moderne &kole iznijeta su u 9lochovom nedovr&enom djelu $$(pologija historije ili zanat historiara$$ i ,e)vreovom nizu lanaka u asopisu $$(nali$$. 8ok 9loch istra*uje dugotrajne ekonomsko6sociolo&ke strukture% ,e)vre se )avi mentalitetima. +lavne smjernice historije mentaliteta% Lucien ,e)vre je izlo*io u svoja dva lanka; $$Psihologija i historija$$% u ,rancuskoj enciklopediji% tom D% =C?D. godine% i $$"sje.ajnost u historiji$$% o)javljeno u $$(nalima$$ =C<=.

godine. 0a njih je karakteristino da pro)leme u historiografiji rje&avaju suprotno njemakom historizmu% a u duhu sociolo&ke historije. /arc 9loch% kao medievalist% polazi stopama Pirennea i daje prve sintetske radove iz socijalne historije feudalnog dru&tva. Podruje istra*ivanja Luciena ,e)vrea )ilo je podruje historije religije i ideje. "n je )io zaokupljen pro)lemom primjene socijalne psihologije u historijskom istra*ivanju% z)og ega je upravo struktura mentaliteta postala predmetom kasnije generacije analista. "n vodi )itku za novi pristup historiji% po kojem je ona $$k.i svoga vremena$$. 0a njega je historija slijed cjelovitih i zatvorenih struktura% koje se nisu mogle pretvarati jedna u drugu. 'o& je u 4I4 stolje.u u ,rancuskoj postojala tzv. Praktina &kola za visoke studije koja je% za razliku od or)onne% dr*ala nastavu na osnovi rezultata istra*ivanja. L. ,e)vre .e =C<@. % u okviru te &kole% osnovati tzv. Nestu sekciju% sa programom interdisciplinarnosti otvorenim za sve dru&tvene nauke% istra*ivaki i kolektivni rad. 2a taj nain% grupa oko $$(nala$$ je imala uticaj u nastavi% a ne samo u istra*ivakom radu. 5e. je 9erre istakao pro)lem odnosa izmeu tradicionalne historije i historije sinteze. U tom pravcu su nastavili 9loch i ,e)vre. 2aime% politikoj historiji% kao historiji pripovijedanja i povr&nim dogaajima% ispod kojih se ne vide du)inske strukture% oni suprotstavljaju ekonomsku historiju% kojoj poku&avaju osigurati sredi&nje mjesto u historiografiji uop.e. 2e prihvataju mi&ljenje pozitivista da je u autentinim dokumentima sadr*ana sva istina% te tre)a samo slijediti tragove dogaaja% odnosno% shvatanje da historijska injenica unaprijed postoji% pa historiar nema potre)e pristupati historijskoj interpretaciji. 0a njih ne postoji historijska injenica te historiar mora iz izvora oda)rati podatke za naunu konstrukciju% koja .e omogu.iti utvrivanje i o)ja&njenje odreenih pojava u pro&losti. !radicionalni sadr*aj historije% kao &to su politika i politike institucije% pravo% djelovanje pojedinih linosti% oni zamjenjuju interesom za materijalnu proizvodnju% pri emu uporedna i strukturalna metoda istra*ivanja do)iva pose)no znaenje.

9raudelovo do)a

U drugoj generaciji historiara% okupljenih oko $$(nala$$% najznaajniji su Brnest La)rousse i ,ernand 9raudel. La)rusovim djelom% ekonomska i socijalna historija postaju dominantne meu analistima. 2jegovo djelo $$2acrt kretanja cijena i prihodi u ,rancuskoj u 45III stolje.u$$ je temelj nove metode u okviru &kole ekonomske historije. 2jegovo kori&tenje kvantitativne metode u ekonomskoj historiji kasnije historiari primjenjuju na dru&tveno6kulturne pojave. "n je meu prvim analistima razradio pitanje kvantitativne metode u historijskom istra*ivanju. Prvi je historiar koji je u historiografiju $$(nala$$ uveo pojam strukture (dugog trajanja) i konjunkture (ciklinog kretanja). Ipak% u ovom razdo)lju glavna linost% kako organizacijski% tako i u postavljanju novih istra*ivakih pitanja% je ,ernand 9raudel% kojeg /. +ross smatra najznaajnijim historiarem 44 stolje.a. "n je pro&irio podruje istra*ivanja na sva podruja materijalnog i duhovnog *ivota. "vi predstavnici ne *ele pisati o historiji% nego daju prednost odreenim istra*ivakim pitanjima. "ni se )ave teorijskim pitanjima% ali i njihovom primjenom u praksi% pri emu su protivnici i Hegelove filozofije historije i njemakog historizma. #anije su se

historiari zanimali za geografiju% sociologiju% ekonomiju i antropologiju7 sada nastaje ideja o tzv. totalnoj ili glo)alnoj historiji% koja dru&tvo% religiju% ekonomiju% ideologiju% identitet i dr. pojave% sagledava u njihovoj povezanosti u jednoj epohi i na jednom prostoru. !otalna ili glo)alna historiografija oznaava te*nju da se odreeni pro)lem &to o)uhvatnije o)jasni% odnosno% &ire nego &to su to inile druge dru&tvene nauke% ali koriste.i njihovu metodu i njihove pojmove. Iz toga je proizi&lo mi&ljenje da je historijska nauka jedina koja omogu.ava totalnu historiju% koja opet ne smije dru&tvo% religiju% ekonomiju% ideologiju i mentalitet posmatrati pojedinano% nego u njihovoj povezanosti unutar jedne epohe i jednog prostora. Polaze.i od La)rousseovih konjunktura% 9raudel ide dalje prema strukturama dugog trajanja. I njegova historija je i ekonomska i socijalna kao i La)rousseova% ali je u isto vrijeme i svaka druga geografska% politika% kulturna i sl. 9raudel razlikuje strukturalnu historiju od prirodne dugotrajnosti% daju.i prednost onoj prvoj. "vo razlikovanje poiva na shvatanju da pojedini spratovi u historijskom z)ivanju imaju razliito vrijeme trajanja% odnosno% na shvatanju da se odnos ovjeka prema prirodi odlikuje dugotrajno&.u% a historija koja je )ila predmet tradicionalne historiografije% kratkotrajnom dugotrajno&.u. Izmeu prirodne dugotrajnosti i historijske dogaajnosti nalaze se spratovi koji se kre.u usporenim vremenom% lagano ritmiki i tu spada strukturalna historija. "snova toj itavoj zgradi je ovjekov odnos prema prirodi% koji se odlikuje polupokretljivo&.u% na kojoj poiva strukturalna historija% a na ovoj% pak% dogaajna historija. "vo 9raudelovo gledi&te je izlo*eno u predgovoru njegove knjige $$ redozemlje i sredozemni svijet u do)a ,ilipa II% =JJG6 =JCD.$$% o)jav. =C<C. godine% a potom i u lanku $$Historija i dru&tvene nauke% dugo trajanje$$% u asopisu $$(nali$$% =CJD. godine. U strukturalnu historiju% 9raudel je uveo ne samo da se ona ritmiki kre.e% nego je po njemu taj ritam sainjen od ? razine; =. vrijeme dugog trajanja% koje je gotovo nepokretno% a ini ga odnos ovjeka prema prirodi% tj. dugotrajnost. !o je vrijeme ponavljanja% stalnih povrataka i ciklusa koji iznova poinju. !o je period tzv. geohistorije% koja je% po 9raudelu% gotovo nepokretna7 >. vrijeme polaganih promjena ekonomskih% politikih i dru&tvenih struktura% koje o)uhvataju dru&tvo% dr*avu% civilizaciju6to je strukturalna historija7 ?. vrijeme )rzih promjena% tj. vrijeme politikih i vojnih dogaaja% skrojeno po mjeri pojedinca. -om)inacijom ovih razina do)ija se historijski ritam. /eutim% po :urevu% 9raudel ipak ne uspijeva dati odgovor na osnovno metodolo&ko pitanje% koje je postavio u svojoj knjizi% a to je $$kako povezati povijesne strukture dugog trajanja sa dogaajima koji se )rzo kre.u$$Q 9raudel u dogaajima vidi epizodne injenice koje poistovje.uje sa politikom historijom kao povr&nim nizanjem dogaaja% koji nisu )itni za o)ja&njenje struktura. Pojedinani dogaaji su samo povr&inske pojave dok historiar% po njemu% mora dosegnuti spoznaju o du)inama. 9raudelovo shvatanje dugog trajanja% po :urevu% prirodne postojanosti u historiji% pretvara historiju prije svega u geohistoriju% zatim u antropogeografiju% a potom u sociologiju. "vo 9raudelovo shvatanje% po :urevu% je jednostrano i statino i nije sao)ra*eno u promjenama% koje tokom historije nastaju u prirodi% odnosno% u promjenama odnosa ovjeka prema prirodi% kao i promjena u samoj ljudskoj prirodi% &to se ne da o)jasniti svoenjem na antropografiju. vojom geohistorijom% 9raudel je pojaao antropolo&ki smjer u francuskoj historiografiji. trukture su% po njemu% geografske% ekolo&ke% ekonomske% dru&tvene i kulturne pojave% koje ostaju dugotrajno iste i razvijaju se gotovo neprimjetno. /. +ross% pod uticajem 9raudela% zastupa strukturalnu historiju i tumai je kao historijsku strukturu u razvoju. !ako shva.ena strukturalna historija o)uhvata sve pravce koji zastupaju smjenu dru&tvenih poredaka. Ipak% u svom drugom ud*)eniku% ona se kritiki osvr.e na neka 9raudelova gledi&ta. Poput :ureva% i ona konstatuje

da 9raudel ne uspijeva odgovoriti na osnovno pitanje &to ga postavlja njegovo djelo% a to je povezanost vremenskih razina. Ntavi&e% on u dogaajima vidi epizodne injenice% koje poistovje.uje sa politikom historijom kao povr&nim nizanjem dogaaja% neva*nim za o)ja&njenje struktura.

erijalna historija ili historija mrvica (III generacija analista)

"vo su 9raudelovi uenici% koji ipak u potpunosti ne prihvataju njegovo uenje. "ni ostaju pri vremenskim razinama% ali to vi&e nije usmjerenje ka njegovoj totalnoj ili glo)alnoj historiji. Po njima% strukture nisu potpuno nepokretne% kao kod 9raudela. trukture su% po 9raudelu% niz ekonomskih% dru&tvenih% geografskih% kulturnih i mentalnih odnosa% koji relativno dugo traju% povezuju skupine ljudi% te uglavnom odreuju one historijske dogaaje% koje savremenici mogu sami uoiti. 0a 9raudela struktura o)uhvata gotovo pojam nepokretne geografske historije povetane konjunkturama% pri emu povr&inski dogaaji nisu )itni% dok za historiare ovog pravca one nisu gotovo nepokretne. Predstavnik serijalne historije je Pierre 1haunnie% koji defini&e strukturu kao sve ono &to u jednom dru&tvu i jednoj ekonomiji traje dovoljno dugo da se ne mo*e zapaziti o)inim promatranjem. U njegovim radovima vidljiv je uticaj i La)roussea i 9raudela% jer se on najprije )avi ekonomskom historijom% a kasnije historijskom geografijom% gdje istie va*nost prostora i sao)ra.ajnica% na historijsko z)ivanje. 2jegova djela su tipina djela serijalne historije. /. +ross konstatuje da je neosporna njegova uloga u preno&enju serijalnog pristupa na III razinu% tj. razinu duhovnih kretanja. erijalna historija je pristup istra*ivanju% koji konstrui&e historijske injenice u vremenu% u serijama homogenih jedinica% koje se mogu uporediti. "ne se ponavljaju u razmjerno du*em trajanju i unutar njega u odreenim pravilnim intervalima. erijalna historija pojedinane neponovljive dogaaje zamjenjuje pravilnim ponavljanjima. a serijalnom historijom% u istra*ivanje je u&la kvantitativna metoda% kojom% na osnovi do tada neupotre)ljavanih izvora (katastri% popisi stanovni&tva% ugovori...)% po njima% iza niza pojedinanih injenica% se vide pokreti% pravilnosti i trajanje odreenih struktura. Prva serijalna historija je ekonomska% a kasnije se postupak &iri na demografsku i socijalnu historiju% a na III razini% na istra*ivanje mentaliteta i kultura. la)ost ove historiografije% kao i u drugim pravcima unutar francuske historiografije% je ta &to se )ave izrazito starim historijama. Pozitivno u serijalnoj historiografiji je to &to je uspjela da postigne znaajne rezultate u istra*ivanju demografskih struktura% odnosno% u utvrivanju lokalnih i regionalnih o)razaca demografskog pona&anja. "va historija se naziva i historija mrvica% jer je karakteri&e rascjepkanost na ograniene meuso)no odvojene historijske teme. -ritiku ovog usmjerenja dat .e historiari sljede.e &kole antropolo&ki usmjereni.

Historija mentaliteta (I5 generacija)

0aetke ove historiografije nalazimo kod Luciena ,e)vrea i njegovih shvatanja mentalnih orua%

tj. naina mi&ljenja i osje.anja ljudi u odreenoj dru&tvenoj i kulturnoj sredini% u nekom razdo)lju% ogranieno vremenski i prostorno. 8ok se ,e)vreova historija mentaliteta oslanjala na dru&tvene i ekonomske okvire% ova nova se pod uticajem drugih disciplina mijenja. Istra*ivanja se sada &ire na one o)lasti koje su )ile u domenu antropologa. Polazi se od ,e)vreovog historijskog mentaliteta% ali sa )itnim izmjenama i dopunama. ada se historiari ne )ave prvenstveno ekonomskim i sociolo&kim pro)lemima% nego% da )i shvatili dru&tvene fenomene% iskustvo sa kvantitativnom metodom u ekonomskoj historiji primjenjuju na istra*ivanje kulturnih fenomena. 'avlja se mi&ljenje nekih historiara da ekonomski i socijalni odnosi nisu temelj kulturnih fenomena% nego o)rnuto. ocijalna historija je proizvela historiju mentaliteta% jer je posljednja generacija socijalne historiografije demografska kretanja sve vi&e tumaila kao )itnim kulturnim pojavama i poeli su se )aviti kulturom i mentalitetima. 8emografija je postala orue historijske psihologije i antropologije% za istra*ivanje politikih struktura% tj. mentalnih okvira koji odreuju pona&anje. Historija mentaliteta je danas glavno podruje istra*ivanja u ,rancuskoj. "na istra*uje kategorije% koje smatra op.enitim u njihovim historijskim okvirima% kao &to su lju)av% strah i sl. "vaj pojam je nastao u ,rancuskoj% a izvan nje se naziva historijska psihologija% kulturna historija ili historijska antropologija. !o je &iroko podruje istra*ivanja% koje pokriva duhovne% uz ekonomske i socijalne pojave% tj. to je ukupnost fizikog i duhovnog *ivota ljudi. Pojam mentaliteta o)uhvata cjelinu misli i osje.anja ljudi% na odreenom prostoru i u odreenom vremenu. Historija mentaliteta je racionalna historija% ali ne u smislu kako je ranije shvatana% pod uticajem geografije% sa aspekta ekonomsko6socijalnog interesovanja% nego% prije svega kulturnog i antropolo&kog. Umjesto dugog trajanja izdvaja se samo jedan segment odreenog dru&tva. Istra*uju se teme u vezi sa definicijama normi% religije% pojma narodne kulture% o)iaja i sl. !eme o ljudskom materijalizmu su usko vezane sa materijalnom kulturom. 2ajznaajniji predstavnici ovog pravca su +eorges 8u)T i 'acHues Le +off. +eorges 8u)T polazi od 9lochove ekonomske i socijalne historije% prema istra*ivanju mentaliteta. U svom najpoznatijem djelu% pod nazivom $$!ri reda u imaginarnom feudalizmu$$% istra*uje odnos mentalnog i materijalnog u dru&tvenim promjenama kolektivnih shvatanja dru&tva pod tri reda; sve.enika% vitezova i seljaka. Po njemu% ljudima srednjeg vijeka% ekonomska stvarnost se inila neva*nom u odnosu na duhovnost. "n defini&e pojam feudalnost kao srednjovjekovni mentalitet. Po njemu% tre)a istra*ivati individualna% ali i kolektivna pona&anja% jer ih sve uglavnom o)ilje*avaju ideologije% upozoravaju.i na te&ko.e u istra*ivanju ideologija% jer izvori samo osvjetljavaju ideologije vladaju.ih klasa. /entaliteti du*e traju od dru&tvenih kretanja% koja su polaganija od ekonomskih i zato ih tre)a istra*ivati i prouavati.

'acHues Le +off je 9raudelov nasljednik u usmjerenju% ali i njegov kritiar. Le +off smatra da je 9raudel u svom $$ redozemlju$$ politiku historiju sveo na puki dodatak )ez znaaja te da nije uspio uspostaviti vezu izmeu tri razine. "*ivljavanje politike historije je danas% za Le +offa mogu.e i po*eljno% ali samo ukoliko u se)e ukljuuje i dimenziju sim)olikog i imaginarnog. Historija )ez imaginarnog je osaka.ena i neutjelovljena povijest% po Le +offu. Prouavanje imaginarnog dru&tva znai% po njemu% u.i u sr* njegove svijesti i historijskog razvoja. "n smatra da mora postojati veza izmeu tri povijesna ritma% koja je postavio 9raudel. I Le +off je medijevalist. U svom djelu $$0a jedan drugi srednji vijek% vrijeme% rad i kultura 0apada$$% zauzima

se za jedan drugaiji pristup srednjem vijeku% na temelju istra*ivanja onog &to su ljudi zami&ljali i kako su do*ivljavali stvarnost. Le +off se )avi srednjovjekovnom civilizacijom 0apadne Bvrope% srednjovjekovnim gradovima% ali najvi&e temama iz historije mentaliteta. 8jelo $$ rednjovjekovni imaginarij$$ je nastavak prvih eseja% koji pro&iruju i produ)ljuju potragu za o)novljenom vizijom srednjovjekovne historije. U ovim drugim esejima raspravlja o tri teme; o vremenu% kao povla&tenom predmetu historiara% o odnosima narodne i visoke kulture i o politikoj historiji i historijskoj antropologiji% za koje daje i definicije. "n ka*e da ga zaokuplja pitanje imaginarnog% koje poku&ava definisati kroz tri tipa uputa; =. koju poku&ava definisati kroz pojmove koji su )liski imaginarnom% ali se )itno razlikuju od njega7 to su prikazivanje% ma&ta% sim)oliko i ideolo&ko7 >. se odnosi na shvatanje da svi dokumenti na kojima rade historiari mogu sadr*avati i imaginarno7 tako se isprave% povelje po o)liku i sadr*aju mogu tumaiti pojmovima imaginarnog% jer pergament% tinta% rukopis% peat izra*avaju vi&e od prikazivanja zamisli jedne kulture% vlasti i mo.i7 ?. proizilazi iz toga &to se smatra da je povijest imaginarno sainjena od svjedoanstava% koja su specifina samo za nju% a to su umjetnika i knji*evna djela. !re.a uputa% u stvari% proizilazi iz tvrdnje da u imaginarnom postoji slika. 'acHues Le +off vjeruje u naunost historije% jer samo takva historija pru*a mogu.nost spoznaje historijske stvarnosti% i znanje o historijskom kretanju u vremenu je% po njemu% mogu.e. 0a njega je koncepcija o historijskom razvoju i istra*ivanju ljudskog roda% materijalne i duhovne stvarnosti sve ono &to odlikuje historiju kao disciplinu razliitu od ostalih. "n nagla&ava da ne mo*e )iti izriitih granica izmeu historije sociologije i historije antropologije. 2jemu je ipak naj)li*a historija antropologije i% kako nam navodi% glavno podruje njegovog interesovanja je politika historija antropologije% pojam pod kojim se podrazumijeva nova politika historija% koja u se)e ukljuuje cjelinu sim)olikog i imaginarnog. Le +off je jedan od savremenih historiara% koji je uvjeren da je pripovijedanje )itan medij historijskog prikazivanja. "n se vra.a historiografiji velikih ljudi% &to je suprotno tradiciji $$(nala$$% prema kojoj je glavni predmet istra*ivanja ovjek. Po Le +offu% )iografija mora )iti prikaz linog *ivota ovjeka unutar odreene epohe i dru&tva. !re)a ista.i da se unutar francuske historije mentaliteta stvaralo tlo za mikrohistoriju. +eorges 8u)T i 'acHues Le +off nisu pisali mikrohistoriju% ali je njihovo istra*ivanje sauvalo imaginarno o srednjem vijeku% o)uhvatalo je i svakodnevicu% koja je ukljuena u i ini njen sastavni dio% a ova pak nestaje u historiji mentaliteta.