C KTKT-TN: DUNG SAI V LP GHP

BI GING DUNG SAI LP GHP

http://www.ebook.edu.vn

Chng 1. I LN CHC NNG V VN TIU CHUN HO 1.1. Tnh i ln chc nng - Tnh i ln chc nng l nguyn tc thit k, ch to m bo cc b phn my hoc cc chi tit my cng loi khng nhng c kh nng lp thay th cho nhau khng cn sa cha hoc gia cng b sung m cn m bo kh nng s dng hiu qu kinh t hp l ca chng. - Mi quan h gia ch tiu s dng my A v cc thng s chc nng Ai ca cc chi tit lp thnh my c dng:

A = f ( A1 , A2 , A3 ..., An )

(i = 1 n )

(1.1)

Vi Ai l nhng i lng bin i c lp. - Do sai s gia cng, lp rp m ch tiu s dng my A v cc thng s chc nng Ai ca cc chi tit my khng th t chnh xc tuyt i nh gi tr thit k. Bi vy cn xc nh phm vi thay i hp l ca A v Ai quanh gi tr thit k, phm vi thay i hp l cho php gi l dung sai ch tiu s dng my T v dung sai cc thng s chc nng chi tit Ti. - Cc chi tit my m bo tnh i ln chc nng nu tho mn iu kin:

T =
i =1

f Ti Ai

(1.2)

- Lot chi tit my sn xut ra, nu tt c u c th i ln th lot t tnh i ln chc nng hon ton. Nu c mt hoc mt s khng t tnh i ln th lot t tnh i ln chc nng khng hon ton. 1.2. Vn tiu chun ho sn phm

http://www.ebook.edu.vn

- Cng nghip cng pht trin th sn phm c kh cng a dng (c v chng loi ln mu m, kch c). thun li cho vic qun l, t chc sn xut v s dng sn phm, cn thit phi thng nht ho v tiu chun ho sn phm. - ngha ca tiu chun ho sn phm: + To iu kin thun li cho vic ch to cc chi tit v b phn my m bo tnh i ln chc nng. + To iu kin hp tc ho v chuyn mn ho sn xut. + Thun li cho ngi s dng v d kim ph tng thay th sa cha. + Thun li cho qun l v t chc sn xut v gim c chng loi, kch c ca thit b, dng c ct, dng c o. - Cc tiu chun c th c xy dng trong phm vi ngnh, quc gia hoc quc t. HNG DN HC BI
- Hiu c bn cht ca tnh i ln chc nng v iu kin chi tit, b phn my m bo tnh i ln chc nng. - Tm cc v d v tnh i ln chc nng trong lnh vc c kh. - ngha ca tiu chun ho sn phm, tm cc v d minh ho.

http://www.ebook.edu.vn

Chng 2. CC KHI NIM C BN V DUNG SAI V LP GHP 2.1. Kch thc - Dy kch thc thng tiu chun Ra5, Ra10, Ra20, Ra40: l cc gi tr ca 4 cp s nhn c cng bi : + Dy Ra5 c = 5 10 1,6 . + Dy Ra10 c = 10 10 1,25 . + Dy Ra20 c = 20 10 1,2 . + Dy Ra40 c = 40 10 1,06 . - Kch thc danh ngha dN: l kch thc nhn c bng tnh ton xut pht t chc nng ca chi tit ( bn, cng ) sau quy trn v pha ln ln theo cc gi tr ca dy kch thc thng tiu chun . + Kch thc danh ngha c chn theo gi tr ca dy kch thc thng tiu chun v phi u tin chn trong dy c chia ln hn. + Kch thc danh ngha ca b mt lp ghp l chung cho cc chi tit tham gia lp ghp. - Kch thc thc dth: l kch thc nhn c t kt qu o bng dng c o
vi sai s cho php no .

- Kch thc gii hn dmax, dmin: l kch thc ln nht v nh nht qui nh gii hn min bin thin ca kch thc chi tit. Chi tit t yu cu khi kch thc thc ca n tho mn iu kin: dmin dth dmax 2.2. Sai lch gii hn - Sai lnh gii hn ca kch thc l hiu i s gia kch thc gii hn v kch thc danh ngha. - Sai lch gii hn trn: l hiu i s gia kch thc gii hn ln nht v kch thc danh ngha. Vi l: ES= Dmax - DN (2.1) http://www.ebook.edu.vn 4

Vi trc:

es =dmax - dN

(2.2)

- Sai lch gii hn di: l hiu i s gia kch thc gii hn nh nht v kch thc danh ngha. V i l : EI = Dmin - DN (2.3) Vi trc: ei = dmin - dN (2.4) 2.3. Dung sai kch thc T - L hiu gia kch thc gii hn ln nht v nh nht, hoc bng hiu i s gia sai lch gii hn trn v sai lch gii hn di. Vi kch thc l: TD = Dmax - Dmin = ES EI (2.5) Vi kch thc trc: Td = dmax - dmin = es ei (2.6) Dung sai cng ln ngha l sai s ch to cng ln, d ch to v gi thnh ch to gim.

Hnh 2.1. S biu din kch thc, sai lch v dung sai. 2.4. Lp ghp - L s phi hp gia hai hay mt s chi tit mt cch c nh (nh bnh rng c nh trn trc) hoc di ng (nh pit tng trong xi lanh). - Nhng b mt v kch thc m da theo chng cc chi tit phi hp vi nhau gi l b mt lp ghp v kch thc lp ghp. - Da vo dng b mt lp ghp c: lp ghp tr trn, lp ghp cn trn, lp ghp ren, lp ghp truyn ng bnh rng, lp ghp phng (lp ghp then vi rnh, lp sc mng vi rnh pittng...).

http://www.ebook.edu.vn

1 2 2 1
60 50

Hnh 2.2. Lp ghp tr trn. 1 B mt bao. 2 B mt b bao.

Hnh 2.3. Lp ghp phng. 1 B mt bao. 2 B mt b bao.

- c tnh ca lp ghp c xc nh bi hiu s kch thc b mt bao v b bao. Da vo c tnh lp ghp c cc nhm sau: + Lp lng: l lp ghp trong lun m bo c h (hnh 2.4).

TD

Dmax

Dmin

dmax

Hnh 2.4. Lp lng h : h gii hn: S=Dd Smax = Dmax dmin Smin = Dmin dmax h trung bnh: Stb =
S max + S min 2

dmin

Td

(2.7) (2.8) (2.9) (2.10) (2.11)

Dung sai h (hoc dung sai lp ghp): Ts = Smax Smin = TD + Td http://www.ebook.edu.vn 6

Smax

Smin

- Lp cht: l nhm lp ghp trong lun m bo c di N (hnh 2.5).

Td Nmin

dmax

Dmax

Dmin

Hnh 2.5. Lp cht di: di gii hn: di trung bnh: N=d-D Nmax = dmax- Dmin Nmin = dmin - Dmax Ntb =
N max + N min 2

dmin

TD

(2.12) (2.13) (2.14) (2.15)

Dung sai di (hoc dung sai lp ghp): TN = Nmax - Nmin = TD + Td (2.16) - Lp trung gian: l lp ghp c th c di hoc h (hnh 2.6).
TD Nmax Td Smax

Dmax

Dmin

dmax

Hnh 2.6. Lp trung gian c trng ca lp ghp trung gian l h ln nht v di ln nht: Smax = Dmax - dmin (2.17) Nmax = dmax - Dmin (2.18) Dung sai ca lp ghp : TNS = Smax + Nmax = TD + Td (2.19) http://www.ebook.edu.vn 7

dmin

Nmax

2.5. Biu din dung sai v lp ghp bng s - ng thng nm ngang biu th v tr kch thc danh ngha. - Trc tung biu th gi tr sai lch ca kch thc (m). - Sai lch dng t pha trn, sai lch m t pha di kch thc danh ngha.
m

+27 TD

dN=40mm

-25 Td -50

Hnh 2.7. S phn b dung sai ca kch thc lp ghp. HNG DN HC BI

- Cc khi nim v kch thc, sai lch gii hn v dung sai. - c tnh v dung sai ca ba loi lp ghp. - Cch biu din bng s phn b dung sai ca kch thc lp ghp.

http://www.ebook.edu.vn

Chng 3. SAI S GIA CNG CC THNG S HNH HC CHI TIT 3.1. Khi nim sai s gia cng - Cc thng s hnh hc, ng hc, c l ho... ca chi tit c to thnh trong qu trnh gia cng chi tit . Khi gia cng mt lot chi tit trong cng mt iu kin th do sai s gia cng lm cho gi tr ca mt thng s no xut hin trn mi chi tit thng khc nhau. - Cc nguyn nhn chnh gy ra sai s gia cng gm: + My gia cng khng chnh xc (do ch to, do mn...). + Dng c ct ch to khng chnh xc. + Mn dng c ct trong qu trnh gia cng. + Bin dng nhit ca h thng cng ngh (my - dao - g - chi tit). + Bin dng n hi ca h thng cng ngh di tc dng ca lc ct. .v.v. - Cc sai s nhn c trn mi chi tit l tng hp ca 3 loi sai s: + Sai s h thng c nh: l nhng sai s c gi tr xut hin trn mi chi tit trong lot l nh nhau. + Sai s h thng thay i: l nhng sai s c gi tr xut hin trn mi chi tit trong lot thay i theo quy lut no . + Sai s ngu nhin: l nhng sai s c gi tr xut hin trn mi chi tit trong lot c tnh cht ngu nhin. - Sai s gia cng lm cho cc thng s hnh hc, ng hc, c l ho... ca lot chi tit bin i ngu nhin. 3.2. Sai s gia cng kch thc 3.2.1. Mt vi khi nim v xc sut - Xt v d: nh gi t l ph phm ca mt lot sn phm, ta ly ra mt s sn phm kim tra tng chic. Gi s kim tra 100 sn phm th c 6 sn phm l ph phm, ta c tn sut xut hin ph phm l
6 ; kim tra 300 sn phm th c tn sut xut hin 100 23 20 ph phm l ; tip tc c . 300 400

http://www.ebook.edu.vn

Dy

6 20 23 , , tin dn ti mt s P no , 0 P 1. 100 300 400

P c gi l xc sut xut hin ph phm ca lot sn phm. - Xc sut xut hin mt s kin A no (k hiu P(A)) l kh nng xut hin s kin A trong mt iu kin cho trc no . 3.2.2. p dng l thuyt xc sut nghin cu s phn b ca kch thc. - Cc nghin cu cho thy: lot chi tit cng loi, gia cng trong cng mt iu kin th s phn b kch thc ca lot thng theo quy lut phn b chun ca xc sut (qui lut phn b Gauss).

y=
Trong :

1 2 e 2 . 2

x2

(3.1)

e - c s ca logarit t nhin (e = 2,71828). - sai lch bnh phng trung bnh. - ng cong ca phng trnh (3.1) c tnh i xng qua trc tung v c gi l ng cong phn b mt xc sut ca kch thc gia cng (hnh 3.1).

x dN dtb 0 x1 x2

Hnh 3.1. ng cong phn b mt xc sut ca kch thc gia cng. - Xc sut xut hin kch thc trong khong x1 x2 l:

P( x1 x2 ) = ydx
x1

x2

i bin Z =

th dz =
z2

dx

v:
z2

P( x1 x2 ) =
http://www.ebook.edu.vn

z1

1 2 e dz = ( z2 ) ( z1 ) 2
10

(3.2)

P( x1 x2 ) chnh l gi tr din tch phn gch trn hnh 3.1.

- Xc sut xut hin kch thc trong khong -x +x (hnh 3.2). V ng cong c tnh i xng qua trc tung nn:

P( x + x ) = ydx = 2 ydx
x 0

+x

+x

p dng cng thc (3.2):

P( x+ x ) = 2

1 2 e dz = 2( z ) 2

z2

(3.3)

Ga tr hm ( z ) v 2( z ) c tnh sn trong bng hm Laplace (bng 3.1).

x dN -x dtb
Hnh 3.2. Xc sut xut hin kch thc trong khong -x +x. Bng 3.1. Ga tr hm Laplace. ( z ) 2 ( z ) Z 1,25 0,3945 0,7887 1,50 0,4330 0,8664 2,00 0,4810 0,9545 3,00 0,4986 0,9973 4,00 0,4990 0,9990
3 = 3 th 2( z ) = 0,9973 v c

+x

Z 0,10 0,20 0,40 0,75 1,00

( z )

2 ( z )

0,04 0,0795 0,1555 0,2735 0,3415

0,0797 0,1585 0,3108 0,5467 0,6827

Theo bng Laplace: khi x = 3 tc l Z =

th coi xc sut xut hin kch thc trong khong -3 +3 l 100%.

http://www.ebook.edu.vn

11

- Nu trng phn b kch thc khng nm chn trong trng dung sai th s c ph phm (hnh 3.3).

Ph phm

x dN -3
T/2

0
T/2

+3

dtb
Hnh 3.3. Trng hp xy ra ph phm. - Cc nhn xt: + S chi tit c kch thc cng gn kch thc trung bnh (trung tm phn b) th cng nhiu, cng xa kch thc trung bnh th cng t. + Hu ht cc chi tit gia cng u c kch thc nm trong min 6. + Mun khng c ph phm th t nht phi m bo iu kin 6 T. 3.2.3. V d V d 1: Gia cng mt lot trc 2000 chic vi yu cu kch thc l +0 , 052 140 +0,025 . Bit rng sai s gia cng tun theo qui lut phn b chun. Hy tnh s lng chi tit trc c kch thc nm trong gii hn -2 +2 v xc nh gi tr bng s ca cc gii hn . GII - Xc sut xut hin kch thc nm trong khong t -2 +2 xc nh theo cng thc (3.3): P(-2 +2)= 2( z ) vi Z =
x

=2

Tra bng Laplace c: 2(2) =0,9545 Vy xc sut xut hin kch thc nm trong khong -2 +2 l 95 % . S lng chi tit c kch thc nm trong khong -2 +2 l:
95 x 2000 = 1900 chic 100

Theo iu kin cn khng c ph phm th: 6 = T = 27m =

27 m 6

Vy gi tr bng s ca cc gi tr gii hn x1 = -2 v x2 = +2 l: http://www.ebook.edu.vn 12

27 = 9m 6 27 x2 = +2 = +9 m 6

x1 = 2

0 , 035 V d 2: Cho mt lot trc 40 + + 0 , 018 , xc nh s lng trc (theo %) sao

cho khi lp chng vi bt k l no trong lot bc c kch thc 40 +0,027 u cho lp ghp c di. GII - Lp s phn b dung sai ca lp ghp:

m
+35 +27 +18 0+ dN=40mm TD

Td

T s ta thy: ch nhng trc c kch thc nm trong khong t 40,027 40,035 mm mi tho mn iu kin u bi. - V ng cong phn b kch thc ca lot trc:
d tb = d max + d min 40,035 + 40,018 = d tb = 40,0265 . 2 2 Td 17 = = 2,83m 6 6

Phng sai ca ng cong phn b : 6 = Td =

Sai lch x1 v x2 ca cc kch thc 40,027mm v 40,035mm so vi kch thc dtb: x1 = 40,027 - 40,0265 = +0,0005 mm x2 = 40,035 - 40,0265 = +0,0085 mm Ta c ng cong phn b:

http://www.ebook.edu.vn

13

x 0 dN=40mm +0,5 +8,5

26,5
dtb

i bin ta c:
z1 =
z2 =

x1

x2

=
=

+ 0,5 = +0,17 2,83

+ 8,5 = +3,00 2,83

- Xc sut xut hin kch thc trong khong x1x2: P(x1x2) = (z2) - (z1) = (3) - (0,17) = 0,4311 Vy s lng chi tit trc tho mn iu kin cho l 43%. 3.3. Sai lch hnh dng 3.3.1. Sai lch hnh dng b mt tr trn 1. Sai lch prfin theo phng ngang (mt ct ngang) - Sai lch trn: l khong cch ln nht t cc im trn prfin thc n vng trn p (hnh 3.4).
vng trn p

profin thc

Hnh 3.4. Sai lch trn. http://www.ebook.edu.vn 14

2. Sai lch prfin theo phng dc trc (mt ct dc trc) - Sai lch prfin mt ct dc trc: l khong cch ln nht t cc im trn prfin thc n pha tng ng ca prfin p (hnh 3.5).
profin p

profin th

Hnh 3.5. Sai lch prfin mt ct dc trc. 3. Sai lch tng hp hnh dng b mt tr trn - Sai lch tr: l khong cch ln nht t cc im trn b mt thc ti tr p, trong gii hn ca phn chun (hnh 3.6).

Mt tr p

Mt tr thc

Hnh 3.6. Sai lch tr.

http://www.ebook.edu.vn

15

3.3.2. Sai lch hnh dng phng 1. Sai lch phng - Sai lch phng: l khong cch ln nht t cc im trn b mt thc ti mt phng p trong gii hn ca phn chun (hnh 3.7).

mt phng p

L2

L1

mt phng p

Hnh 3.7. Sai lch phng. 2. Sai lch thng - Sai lch thng: l khong cch ln nht t cc im trn prfin thc n ng thng p, trong gii hn ca phn chun (hnh 3.8).

ng thng p

L
Prfin thc

Hnh 3.8. Sai lch thng.

http://www.ebook.edu.vn

16

3.4. Sai lch v tr b mt 3.4.1. Sai lch song song ca hai mt phng nh ngha
mt phng p
L2

Ghi k hiu trn bn v

B 0.02 A

Yu cu k thut
Dung sai song song ca b mt B i vi mt chun A l 0,02mm

L1

0.2 A
b

Mt phng thc

L hiu khong cch ln nht a v nh nht b gia cc mt phng p trong gii hn phn chun. = a-b

0.04 A

Dung sai song song ca mt phng p chung i vi mt chun A l 0,2mm D Dung sai song song ca b mt B, C, D i vi mt chun A l 0,04mm

3.4.2. Sai lch tng ca song song v phng nh ngha

B mt thc

Ghi k hiu trn bn v

Yu cu k thut

B
b

0.02 A

Mt chun

L hiu khong cch ln nht a v nh nht b t cc im trn b mt thc n mt phng chun trong gii hn phn chun quy nh. = a-b

Dung sai tng song song v phng ca b mt B so vi mt chun A l 0,02mm

http://www.ebook.edu.vn

17

3.4.3. Sai lch song song ca ng tm i vi mt phng hoc mt phng i vi ng tm nh ngha

L
0,01 A

Ghi k hiu trn bn v

Yu cu k thut
Dung sai song song ca ng tm l so vi b mt A l 0,01mm Dung sai song song ca ng tm chung ca l i vi mt chun A l 0,02mm Dung sai song song ca b mt B i vi b mt A l 0,02mm
A

A
0.02 A

=a-b

B mt chun

L hiu ca khong cch ln nht a v nh nht b gia ng tm v mt phng trn phn chun.

B A

0.02 A

http://www.ebook.edu.vn

18

3.4.4. Sai lch song song ca hai ng tm hoc hai ng thng trong khng gian nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai song song ca ng tm l B i vi ng tm l A l 0,01mm v dung sai nghing ca ng tm l 0,02mm

0,02 A

0,01 A

x
b

L
A A
Chun Mt phng chung

L tng hnh hc ca sai lch song song hai ng tm hoc ng thng (X , y) trong hai mt phng vung gc vi nhau m mt trong chng l mt phng chung (mt phng i qua ng tm chun v mt im ca ng tm kia).

3.4.5. Sai lch vung gc ca hai mt phng nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai vung gc ca b mt B i vi mt chun A l 0,01mm.
A
B mt chun

0,01 A

90

L sai lch v gc gia cc mt phng so vi gc vung (900), biu th bng n v di trn chiu di chun L.

http://www.ebook.edu.vn

19

3.4.6. Sai lch vung gc ca mt phng hoc ng tm vi ng tm nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai vung gc ca ng tm l B i vi ng tm l A l 0,02mm.

90

0.02

L sai lch v gc gia cc mt phng v ng tm hoc ng tm vi ng tm chun so vi gc vung (900), biu th bng n v di trn chiu di chun L.

3.4.7. Sai lch vung gc ca ng tm vi mt phng nh ngha

0.02 A B

Ghi k hiu trn bn v

Yu cu k thut
Dung sai vung gc ca ng tm b mt B i vi b mt A l 0,02mm.

A
0.02

Mt chun

L sai lch gc gia ng tm v mt phng chun so vi gc vung (900), biu th bng n v di trn chiu di chun L.

Dung sai vung gc ca ng tm l i vi b mt A l 0,02mm (dung sai quan h).

http://www.ebook.edu.vn

20

3.4.8. o mt mt nh ngha

Ghi k hiu trn bn v

0.02

Yu cu thut

Dung sai o mt mt ca b mt B i vi ng tm l A l 0,02mm.

ng tm chun

L hiu khong cch ln nht v nh nht t cc im trn profil thc ca mt u ti mt phng vung gc vi ng tm chun; c xc nh theo ng knh d hoc bt k ca mt mt.

0.02/ 50 A

B A

Dung sai o mt mt ca b mt B i vi ng tm b mt A l 0,02mm theo ng knh 50mm.

3.4.9. o mt mt ton phn nh ngha

Ghi k hiu trn bn v

Yu cu k thut
Dung sai o mt mt ton phn ca b mt B i vi ng tm b mt A l 0,02mm.

0.02 A

A A
ng tm chun

L hiu khong cch ln nht v nh nht t tt c cc im ca mt mt ti mt phng vung gc vi ng tm chun.

http://www.ebook.edu.vn

21

3.4.10. Sai lch ng trc i vi ng tm (ng trc) b mt chun nh ngha

ng tm b mt chun
L
0.02

Ghi k hiu trn bn v

Yu cu k thut
Dung sai ng trc ca l B i vi l A l 0,02mm.

L khong cch ln nht gia ng tm b mt c xt v ng tm b mt chun trn chiu di phn chun L.

3.4.11. Sai lch ng trc i vi ng tm chung nh ngha

ng tm chung

Ghi k hiu trn bn v

Yu cu k thut
Dung sai ng trc ca cc l i vi ng tm chung l 0,02mm.

L1

L2
0.02

L khong cch ln nht (1 hoc 2) gia ng tm ca b mt kho st vi ng tm chung ca hai hay mt s b mt trn chiu di chun (L1 hoc L2).

http://www.ebook.edu.vn

22

3.4.12. Sai lch ng tm nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut

Dung sai ng tm ca b mt B i vi b mt A l 0,02mm.
0.02 A

B A

L khong cch trong mt phng cho gia cc tm profin c dng danh ngha ca ng trn.

3.4.13. o hng knh nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu thut k

ng tm chun
A

0.02 A

Dung sai o hng knh ca b mt B i vi b mt A l 0,02mm.

B A

0.02 AB

L hiu khong cch ln nht v nh nht t cc im trn profil thc ca b mt quay ti ng tm chun (ng tm b mt chun hoc ng tm chung) trong mt ct vung gc vi ng tm chun.

B C

Dung sai o hng knh ca b mt C i vi ng tm chung ca b mt A v B l 0,02mm.

http://www.ebook.edu.vn

23

3.4.14. o hng knh ton phn nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai o hng knh ton phn ca b mt C i vi ng tm chung ca b mt A v B l 0,02mm.

ng tm chun
Rmin

0.02 AB

Rmax

B C

L hiu khong cch ln nht Rmax v nh nht Rmin t tt c cc im trn b mt thc trong gii hn phn chun L n ng tm chun (l kt qu ca s xut hin ng thi sai lch tr v sai lch ng trc).

3.4.15. Sai lch i xng i vi mt phng i xng ca yu t chun nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai i xng ca b mt B i vi ng tm ca l A l 0,02mm.

Mt phng i xng chun

T0.02 A

B/2 B

L khong cch ln nht gia mt phng i xng ca yu t c xt v mt phng i xng ca yu t chun, trong gii hn phn chun.

http://www.ebook.edu.vn

24

3.4.16. Sai lch i xng i vi mt phng i xng chung nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai i xng ca l i vi mt phng chung ca rnh A, B l 0,02mm (dung sai quan h).

T0.02

AB

Mt phng i xng chung

L khong cch ln nht gia mt phng i xng ca yu t c xt v mt phng i xng chung ca hai hay mt s yu t, trong gii hn phn chun.
B

3.4.17. Sai lch giao trc nh ngha Ghi k hiu trn bn v Yu cu k thut
Dung sai giao trc ca cc l l 0,01mm.
0,01/50

0,01 A 0,02 A

ng tm chun

L khong cch nh nht gia cc ng tm giao nhau danh ngha.

http://www.ebook.edu.vn

25

3.5. Nhm b mt

Hnh 3.9. Profin b mt gia cng. - Nhm b mt c nh gi theo nhp nh profin b mt. N nhn c bng cch ct b mt bng mt mt phng, thng l mt phng php tuyn (hnh 3.9). - Nhm b mt c xt trong gii hn phn b mt c chiu di xc nh (chiu di chun L). - ng chun nh gi nhp nh profin b mt l ng trung bnh ca profin m-m. N c dng profin danh ngha v trong gii hn chiu di chun L, n chia profin thc sao cho tng bnh phng khong cch t cc im trn profin n ng trung bnh (y1, y2, ...yn) l nh nht. - nh gi nhm b mt c th dng hai ch tiu: + Sai lch profin trung bnh cng Ra: l gi tr trung bnh khong cch t cc im trn profin thc ti ng trung bnh.

1 1 n Ra = y x dx yi L0 n i =1
- Chiu cao nhp nh t vi Rz: l tr s trung bnh ca nm khong cch t nm nh cao nht n nm y thp nht ca profin thc trong gii hn chiu di chun L.

Rz =

i =1

y pmi + yvmi
i =1

Trong : ypmi - Chiu cao nh th i trong nm nh cao nht. http://www.ebook.edu.vn 26

yvmi - Chiu cao y th i trong nm y thp nht. - Tiu chun Vit Nam chia nhm b mt thnh 14 cp tng ng vi cc gi tr ca Ra v Rz. nhm ln nht l cp 1. - Ghi k hiu nhm b mt trn bn v:
Rz80

0,63

z2

1,6

0,63

Rz20

Rz20

0,63 Rz20

HNG DN HC BI
- Phn tch cc nhn xt rt ra t vic p dng l thuyt xc sut kho st s phn b ca kch thc. - Cc dng sai s hnh dng v v tr b mt. Cch ghi k hiu trn bn v. - Phng php ng gi nhm b mt. Cch ghi k hiu trn bn v. - Vn dng l thuyt xc sut gii bi tp.

http://www.ebook.edu.vn

Rz20

27

Rz20

Chng 4. DUNG SAI LP GHP B MT TR TRN 4.1. Qui nh dung sai - Tr s dung sai kch thc d no c xc nh theo cng thc thc nghim:
T = a.i (4.1) Trong : i l n v dung sai, a l h s ph thuc mc chnh xc kch

thc. Vi: Vi: kch thc 500mm th i = 0,453 D + 0,001D

500mm < kch thc 3150mm th i = 0,004 D + 2,1

- Tiu chun quy nh 20 cp chnh xc k hiu l: IT01, IT0,IT18 (cp IT01 v IT0 d tr cho tng lai). Bng 4.1. Gi tr ca h s a
KT danh ngha (mm) 500 >5003150 IT1 2 IT2 2,7 IT3 3,7 IT4 5 IT5 7 7 IT6 10 10 IT7 16 16 IT8 25 25 IT9 40 40 IT10 64 64 IT11 100 100 IT12 160 160 IT13 250 250 IT14 400 400 IT15 640 640 IT16 1000 1000 IT17 IT18 2500 2500

1600 1600

- n gin v thun tin cho s dng th tr s dung sai c qui nh cho tng khong kch thc v c tnh theo kch thc trung bnh ca khong :
D = D1 .D2

(4.2)

Trong D1 v D2 l kch thc bin ca khong. 4.2. Qui nh lp ghp - H thng cc kiu lp c qui nh theo hai qui lut: + Qui lut ca h thng l: l h thng cc kiu lp m v tr ca min dung sai l l c nh (l c s H), cn mun c cc kiu lp khc nhau th ta thay i v tr min dung sai trc (hnh 4.1). L c s H c: ES = +TD; EI = 0

http://www.ebook.edu.vn

28

m
Td3

H
Td1

d
ta thay i min dung sai l (hnh 4.2). Trc c s h c: es=0; ei=-Td.

Td2

Hnh 4.1. H thng lp ghp l c s. + Qui lut ca h thng trc: l h thng cc kiu lp m v tr ca min dung sai trc l c nh (trc c s h), cn mun c cc kiu lp khc nhau th

TD3 TD1

TD2

Hnh 4.2. H thng lp ghp trc c s. - Theo hai quy lut trn to thnh cc kiu lp ghp cn phi qui nh dy cc min dung sai ca trc v ca l (hnh 4.3). TCVN qui nh: dy cc min dung sai ca l k hiu l A, B, C.Z, ZA, ZB, ZC; dy cc min dung sai ca trc k hiu l a, b, c, .z, za, zb, zc. V tr mi min dung sai ca dy c xc nh bi v tr ca sai lch c bn (hnh 4.4). http://www.ebook.edu.vn 29

Hnh 4.3. Cc min dung sai ca l v trc.

Min dung sai trc

Min dung sai l

es = ei + T

es = ei + T

T Sai lch c bn
ei es

Sai lch c bn ei

Kch thc danh ngha

es

Sai lch c bn

Kch thc danh ngha

Sai lch c bn

ei = es - T

ei = es - T

Hnh 4.4. Sai lch c bn ca l v trc.

http://www.ebook.edu.vn

30

- Theo qui lut ca h thng trc v h thng l c th hnh thnh ba nhm lp ghp: + Nhm lp lng gm:
H H H A B H , . v , . a b h h h h

+ Nhm lp trung gian gm: + Nhm lp cht gm:

H H H H J K M N , , , v s , , , js k m n h h h h

H H H H H H H P R S T U , , , , , v , , , , p r s t u v z h h h h h H K v ) c c tnh ging k h

- Cc lp ghp cng tn hai h thng (v d nhau.

- Chn kiu lp theo h thng l hay h thng trc phi cn c vo hiu qu kinh t k thut khi ch to. 4.3. Ghi k hiu sai lch v lp ghp trn bn v

40js6 hoc 40 0,008 40H7 hoc 40+ 0,025 40 H7 js6 hoc

0,025 40+ 0,008

Hnh 4.5. Cch ghi sai lch v lp ghp trn bn v. 4.4. Dung sai lp ghp ln - ln l mt b phn my c tiu chun ha. TCVN quy nh 5 cp chnh xc ch to ln l: 0, 6, 5, 4, 2. Cc cp chnh xc thng l cp 0 v cp 6, cp chnh xc cao l cp 5 v 4, cp chnh xc c bit cao l cp 2. Cp chnh xc c ghi trn cng vi s hiu , v d 6205 l cp chnh xc 6 s hiu 205. Vi cp chnh xc 0 th ch ghi k hiu , v d 305 l cp chnh xc 0 s hiu 305.

http://www.ebook.edu.vn

31

- Kiu lp ghp ln vi trc v l thn hp c chn tu theo kt cu v iu kin lm vic. C th chn s b nh bng 4.2. Bng 4.2. Chn s b lp ghp ln. Dng ti trng Trc quay Thn quay Min dung sai trc h6, js6, k6, m6, n6 f6, g6, h6, js6 Min dung sai l thn hp K6, H6, G7, H7, JS7 K7, M7, N7, P7

HNG DN HC BI
- Qui lut xc nh gi tr dung sai ca kch thc, cc qui lut cp chnh xc v phn khong kch thc. - H thng dung sai lp ghp b mt tr trn theo TCVN: dy min dung sai v h thng lp ghp. - Cch chn mi ghp tr trn v ln.

http://www.ebook.edu.vn

32

Chng 5. CHUI KCH THC

5.1. Cc khi nim c bn 5.1.1. Chui kch thc - Chui kch thc l mt vng khp kn cc kch thc ni tip nhau ca mt hoc mt s chi tit. Cc kch thc trong chui gi l khu (hnh 5.1).

A4

A3 A1

A2
A2 A3 A1 A4 A5

a)
A3

b)

A2

A1

c) Hnh 5.1. Chui kch thc - Phn loi chui kch thc: + Chui kch thc chi tit: cc khu ca chui thuc v mt chi tit (hnh 5.1a). + Chui kch thc lp: cc khu ca chui thuc v cc chi tit khc nhau c lp vi nhau trong b phn my hoc my (hnh 5.1b). + Chui kch thc ng thng: cc khu ca chui song song vi nhau thuc cng mt mt phng hoc nhng mt phng song song vi nhau (hnh 5.1a v hnh 5.1b). + Chui kch thc mt phng: cc khu ca chui thuc mt mt phng hoc thuc nhng mt phng song song vi nhau nhng chng khng song song vi nhau (hnh 5.1c). http://www.ebook.edu.vn

33

+ Chui kch thc khng gian: cc khu ca chui thuc nhng mt phng bt k. 5.1.2. Cc loi khu trong chui - Khu thnh phn Ai : l khu m kch thc ca chng do qu trnh gia cng quyt nh v khng ph thuc ln nhau. - Khu khp kn A : l khu m kch thc ca n c xc nh bi cc khu thnh phn. - Trong mt chui ch c mt khu khp kn. Mun phn bit khu thnh phn v khu khp kn trong chui kch thc chi tit th phi bit trnh t gia cng cc kch thc trong chui y. - Cc khu thnh phn c phn lm 2 loi: + Khu thnh phn tng (khu tng): l khu m kch thc ca n tng hoc gim lm kch thc ca khu khp kn tng hoc gim theo. + Khu thnh phn gim (khu gim): l khu m kch thc ca n tng hoc gim lm kch thc ca khu khp kn gim hoc tng theo. 5.2. Gii chui kch thc - Bi ton 1: Cho bit kch thc, sai lch gii hn v dung sai ca cc khu thnh phn Ai. Tm kch thc, sai lch gii hn v dung sai ca khu khp kn . - Bi ton 2: Cho bit kch thc, sai lch gii hn v dung sai ca khu khp kn . Tm kch thc, sai lch gii hn v dung sai ca cc khu thnh phn Ai. * Trong phm vi gio trnh ch gii Bi ton 1. - Quan h gia khu khp kn v khu thnh phn: + S ha chui: s ha cc chui kch thc trn hnh 5.1 nh hnh 5.2.

http://www.ebook.edu.vn

34

A4

A3 A1 a)

A2

A2

A3 A1 b)

A4

A5

A3

A2

Hnh 5.2. S ho chui kch thc. + Quan h gia khu khp kn v khu thnh phn: Vi chui 5.2b th A = A5 v: Vi chui 5.2c th A = A3 v: Tng qut: A = A1 - A2 - A3 - A4 A = A1 . cos + A2 . sin

A = 1. A1 + 2 . A2 + ... + n . An =

Trong i l h s nh hng ca khu thnh phn i n khu khp kn (i = 1 vi chui ng thng). Nu chui c m khu tng th:
A = i Ai
i =1 m i = m +1 n

5.2.1. Gii theo phng php i ln chc nng hon ton * Trong phm vi gio trnh ch gii chui ng thng - Theo cng thc 5.2 th A c gi tr ln nht khi cc khu thnh phn tng c gi tr ln nht ng thi cc khu thnh phn gim c gi tr nh nht v A c gi tr nh nht khi ngc li:
ma x =

a1

A
i i =1

(5.1)

Ai

(5.2)

i max

i =1

i = m +1

i min

(5.3) (5.4)

m in =

i min

i =1

i = m +1

i max

- Dung sai ca khu khp kn:

http://www.ebook.edu.vn

35

 m = max min = i max i =1 =

m i min i min i = m +1 i =1
n

i max i = m +1

i +

i =1

i = m +1

i
= i
i =1 n

(5.5)

- Sai lch gii hn trn ca khu khp kn: ES = Amax - A

ES = ES i
i =1 m

m = i max i =1

m i min i i = m +1 i =1

i i = m +1

i = m +1

ei
m

(5.6)

- Sai lch gii hn di ca khu khp kn: EI=Amin- A =

i min

i =1

m i max i i = m +1 i =1

i i = m +1

EI = EI i
i =1

i = m +1

es

(5.7)

V d 5.1. Cho chi tit nh hnh v vi gi thit A4 l khu khp kn v cho bit cc khu thnh phn:
A1 = 70-0,3 ; A2 = 30-0,15 ; A3 = 10
+0,1

Tm kch thc, sai lch gii hn v dung sai ca khu A4. GII

A4

a3 A1

a2

S ho chui nh hnh v:
A4 a3 A1 a2

http://www.ebook.edu.vn

36

Kch thc danh ngha ca khu khp kn : A4= A= 70 - 30 - 10 = 30mm + Sai lch gii hn ca khu khp kn:
ES = ES i
i =1 m m i = m +1 n n

ei

= 0 (0,15 + 0) = +0,15mm = 0,3 (0 + 0,1) = 0,4mm

EI = EI i
i =1

i = m +1

es

Dung sai ca khu khp kn: T = ES EI =0,15-(-0,4) = 0,55 mm

0 ,15 Vy khu khp kn: A = A4 = 30 + 0 , 4

5.2.2. Gii bi ton theo phng php i ln chc nng khng hon ton * Phng php tnh theo xc sut - Khi gii theo phng php i ln chc nng hon ton th khu khp kn c gi tr ln nht (cng thc 5.3) khi tt c cc khu tng u c gi tr ln nht ng thi tt c cc khu gim u c gi tr b nht v khu khp kn c gi tr b nht khi ngc li. T ng cong phn b kch thc thy rng s kt hp ng thi tt c cc gi tr cc i v cc tiu c xc sut rt b, v vy kch thc khu khp kn thc t c gi tr max nh hn gi tr tnh theo cng thc (5.3) v gi tr min ln hn gi tr tnh theo cng thc (5.4). - Phng php xc sut s cho php xc nh gi tr thc t ca A max v A min. Phng sai 2 ca ng cong phn b khu khp kn xc nh theo cng thc: = 2

i =1

2 i

(5.8)

Trong i2 l phng sai ng cong phn b cc khu thnh phn Ai. - Nu kch thc Ai tun theo qui lut phn b chun v trung tm phn b trng vi trung tm dung sai, min phn b bng min dung sai th 6 = Ti. Tuy nhin trong trng hp tng qut khng th c cc iu kin v vy cn a vo h s k (gi l h s phn b) v: http://www.ebook.edu.vn 37

6i = ki. Ti Tng t vi khu khp kn A: 6 = k. T Thay (5.9) v (5.10) vo (5.8) c

(5.9)

(5.10)

1 62

k 2 .T2 =
i =1

1 62

k
i =1

2 i

.Ti 2

k
T=
i =1

2 i

.Ti 2

(5.11)

Trong trng hp tng qut ng cong phn b kch thc ca khu Ai no nh hnh 5.3.

iTi/2

x
Ti/2

0
Kch thc danh ngha Ai
eii Ti/2

i
Mi esi

Hnh 5.3. Phn b kch thc khu thnh phn Ai trong trng hp tng qut. Trn hnh 5.3:
i - lch ca trung tm dung sai so vi kch thc danh ngha.

Mi - lch ca trung tm phn b so vi kch thc danh ngha.

i
Tii 2

- lch ca trung tm dung sai so vi trung tm phn b.

Theo hnh 5.3 c:

M i = i + i
Tng t vi khu khp kn A c:
http://www.ebook.edu.vn 38

Ti 2

(5.12)

M = + .

T 2

(5.13)

(i v l h s phn b tng i ca Ai v A) Theo nh l v xc sut p dng cho chui kch thc: M =

Mi M
i =1 i = m +1

(5.14)

Theo (5.12) v (5.13) vo (5.14) c:

+ . =
m

T = 2

i =1

+ i

n Ti T i + i i 2 i =m+1 2

i =1
m

+ i

n T Ti T i + i i - . 2 i =m+1 2 2

(5.15)

Sai lch gii hn ca khu khp kn: ES = + EI = T = 2

m n T Ti T + i + i i + (1- ) . i i 2 i =m+1 2 2 i =1

(5.16) (5.17)

T = 2

n T Ti T + i + i i - (1+ ) . i i 2 i =m+1 2 2 i =1

Cc h s i, ki c xc nh bng phng php thng k thc nghim (c th ly ki = 1,2, vi kch thc b bao i = 0,15; vi kch thc bao i = -0,15). Cc h s v k tnh theo xc sut nu coi A phn b theo qui lut chun th k = 1; = 0.
V d: Cho chi tit nh hnh v vi gi thit A4 l khu khp kn v cho

bit cc khu thnh phn: A1 = 70-0,3 ; A2 = 30-0,15 ; A3 = 10+0,1 ; cho cc h s k1 = k2 = k3 = 1,2; 1 = 0,15; 2 = 3 = - 0,15; k = 1; = 0. Tm kch thc danh ngha, dung sai v sai lch ca kch thc A4 theo phng php xc sut ? GII

A4

a3 A1

a2

http://www.ebook.edu.vn

39

S ho chui nh hnh v:
A4 a3 A1 a2

Xc nh lch tm ca dung sai so vi kch thc danh ngha i:

1 = -0,15 ; 2 = -0,075 ; 3 = +0,05

Dung sai khu khp kn: T= T4= 1,2 2.0,32 + 1,2 2.0,152 + 1,2 2.0,12 = 0,42mm Sai lch gii hn ca khu khp kn:
0,3 0,15 0,1 0,42 = +0,134 mm ES= 0,075 0,15 0,05 0,15 + 0,15 + 0,15

0,3 0,15 0,1 0,42 EI= = - 0,286 mm 0,075 0,15 0,05 0,15 0,15 + 0,15

0 ,134 Vy A4 = A = 30 + 0 , 286

So snh vi kt qu tnh mc 5.2.1 c nhn xt: + Khi tnh theo xc sut th T = 0,42mm cn khi tnh theo phng php i ln chc nng hon ton th T = 0,55mm. S d c s khc nhau nh vy l v cc sai lch c gi tr ln hn +0,134 n +0,15 v cc gi tr b hn -0,286 n -0,40 u c xc sut rt b nn b qua khi tnh theo phng php xc sut. + Nhng sai lch b qua tuy xc sut rt b nhng trong thc t vn c th xut hin. Khi tnh ton khu khp kn b qua s xut hin ny, v vy nu thc t chng xut hin th khu khp kn s khng m bo tnh i ln chc nng. Phng php xc l mt trong nhng phng php i ln chc nng khng hon ton.
5.2.3. Lp chui kch thc lp rp - Lp chui kch thc lp thng xut pht t yu cu chung no ca b phn lp, yu cu s ng vai tr l khu khp kn ca chui. Cc kch thc ca cc chi tit trong b phn lp s l cc khu thnh phn, chng trc tip nh hng n khu khp kn. Nh vy c mi yu cu chung ca b phn lp c th lp c mt s chui kch thc lp.

- Chui kch thc c chn phi l chui ngn nht tc l chui c s khu t nht. V T = Ti nn gi s cc khu thnh phn c chnh xc nh http://www.ebook.edu.vn 40

nhau th T = nTi v Ti =

T , s khu thnh phn n cng t th dung sai ca n

chng cng ln v vic gia cng cng d dng. - V d: lp chui kch thc lp cho b phn my nh hnh v. Yu cu chung ca b phn my l m bo khe h A khi chi tit 4 quay s khng chm vo bc 3.
A3 A4 A2 A4 A3

5 2 1 4
A A5 a1 A5

Cc phng n chui kch thc:

A A3 A2 a1 A3

a)
A A5 A5

A4 A2 a1

A4

b)
A A5 A4 A2 A3 a1

c)

http://www.ebook.edu.vn

41

A A3 A2 A4 A5 a1

d)

5.2.4. Mt s lu khi ghi kch thc cho bn v chi tit - Ghi kch thc cho bn v phi tho mn 3 yu cu sau:

+ Dng kch thc tiu chun (nu loi kch thc c tiu chun ho). + m bo cht lng lm vic ca chi tit my ni ring hoc cc yu cu c lin quan ca b phn my hoc my ni chung. + To s d dng nht cho vic gia cng chi tit ni ring v my ni chung. - Mt s v d v phng n ghi kch thc.

T6

T5 T4 t1 t3

t2

t7
a)

t8

t10 t9
t2

T5 T4 t1 t3

t7 t'6
b)

t8

t10 t9

http://www.ebook.edu.vn

42

a1

a2
c)

a3

a'1

a'2 a'3

d)

Hnh 5.4. Thay i phng n ghi kch thc thun li cho gia cng
HNG DN HC BI
- Khi nim v bn cht ca chui kch thc v cc khu ca chui. - Cc phng php gii chui kch thc, xy dng cc cng thc tnh ton

http://www.ebook.edu.vn

43

I HC THI NGUYN TRNG CAO NG KINH T - K THUT --------------------

BI GING MN HC

DUNG SAI V K THUT O LNG

BIN SON:
1. T.S Ng Cng 2. K.S Nguyn Hu Phn

http://www.ebook.edu.vn

44

http://www.ebook.edu.vn

45