1.

Ukady termodynamiczne i zasady termodynamiki

1.1. .Z jak prdkoci powinna lecie oowiana kulka, aby przy uderzeniu o niespryst cian ulega stopieniu, jeeli jej temperatura pocztkowa wynosi T0, a temperatura topnienia i ciepo topnienia dla oowiu wynosz odpowiednio Tt i ct. Zderzenie ze cian traktowa jako doskonale niespryste. Ciepo waciwe dla oowiu wynosi c. Rozwizanie Wychodzimy z wzoru na energi kinetyczn Ek dla kulki poruszajcej si z prdkoci
2 EK = 1 2 mv .

v:

Ciepo potrzebne do ogrzania kulki do temperatury topnienia oowiu i stopienia jej bez dalszej zmiany temperatury jest rwne: Q = mct + mc t = mc(Tt T0 ) + mc t . Ciepo to jest rwnowane pracy mierzonej w dulach W = [mc(Tt T0 ) + mc t ]. Przyrwnujc t prac do energii kinetycznej kulki, mamy: mv 2 = mc (Tt T0 ) + mc t . 2 Std otrzymujemy poszukiwan prdko kulki: v = 2c(Tt T0 ) + 2c t .
1.2. Maszyna wykonujca n obrotw na minut jest hamowana hamulcem chodzonym wod. Moment siy tarcia wynosi M. w czasie hamowania zuywa na chodzenie w cigu godziny objto V0 wody o temperaturze T0. Jak temperatur T bdzie mie odpywajca woda, jeli 75% pracy si tarcia idzie na podwyszenie energii wewntrznej wody? Rozwizanie Praca w momentu siy M na drodze ktowej jest rwna: W = M . Zatem praca W0, ktra idzie na podwyszenie energii wewntrznej wody jest okrelona przez wyraenie: W0 = 0.75W = 0.75M , przy czym = 2 nt . Ilo ciepa, ktra powstanie z tej pracy oznaczymy przez Q, wtedy W0 = Q. Ciepo potrzebne do ogrzania masy m wody o T jest rwne: Q = mcT .

Podstawiajc do poprzedniego wzoru otrzymujemy rwnanie: mcT = 0.75M. Std znajdujemy poszukiwan zmian temperatury wypywajcej wody: 2 0.75nMt 2 0.75nMt . T = T0 + T = , mc mc 1.3. W cigu godziny kompresor zasysa V0 metrw szeciennych powietrza atmosferycznego i spra go do cinienia p1. Kompresor jest chodzony wod tak, e spranie jest izotermiczne. Obliczy ilo wody, ktra przepywa przez urzdzenie chodzce w cigu godziny, jeeli temperatura wody wzrosa od T0 do T1, a cinienie zewntrzne powietrza wynosi p0. Rozwizanie Spranie izotermiczne: (V0 V, T0 T0, p0 p1) m = ? - masa wody chodzcej. T = T1 -T0 - zmiana temperatury chodzcej wody.
Q = mcT

Ciepo potrzebne do ogrzania masy m wody o T jest rwne:

m=

Q . c T

Ciepo to zamienia si na prac dA, mamy zatem: dQ = dA = pdV . Cakujc to rwnanie stronami mamy: Q = pdV, gdzie: p =
p 0 V0 , T = const . V Podstawienie tego wzoru pod znak caki prowadzi kolejno do zwizkw:

V V dV Q = p 0 V0 = p 0 V0 ln 1 = p 0 V0 ln 0 . V V0 V1
V0

V1

Z drugiej strony mamy zwizek dla przemiany izotermicznej: V0 p 1 . = V1 p 0 Std na ciepo Q otrzymujemy wyraenie:
Q = p 0 V0 ln p1 . p0

Podstawiajc otrzymane wyraenie na ciepo do wzoru na mas wody mamy ostatecznie: p p 0 V0 ln 1 p0 m= . cT 1.4. Komora pompy prniowej ma objto V1, a klosz z ktrego usuwamy
powietrze ma objto V0. Jakie bdzie cinienie i masa waciwa powietrza pod kloszem po n-tym ruchu toka, jeeli rozrzedzenie powietrza bdzie przebiega tak

powoli, e temperatur powietrza mona uwaa za sta. Po ilu ruchach toka cinienie spadnie do 0,1 cinienia pocztkowego.

Rozwizanie

V0 V1

Po pierwszym ruchu toka do jego prawego skrajnego pooenia cinienie w kloszu zmieni si z p0 na p1, mamy zatem: p V p 0 V0 = p1 ( V0 + V1 ), p1 = 0 0 . V0 + V1 Analogicznie po drugim ruchu toka cinienie p1 zmieni si na p2: p 0 V02 p 0 V0 V0 = p 2 ( V0 + V1 ) p 2 = , p1 V0 = p 2 ( V0 + V1 ), V0 + V1 ( V0 + V1 )2
.................................................................................... p 3 =

( V0 + V1 ) 3

p 0 V03

......................................................................................................................., ......................................................................................................................., p 0 V0n 1 ................................................................................. p n 1 = , ( V0 + V1 ) n1

p n 1 V0 = p n (V0 + V1 ) p n =

(V0 + V1 )

p n 1 V0

, pn =

p 0 V0n

(V0 + V1 )n

Aby policzy po ilu ruchach toka cinienie spadnie do pn = 0,1 p0 korzystamy ze znalezionego wzoru na cinienie po n-tym ruchu toka, mamy: p 0 V0n 01 . p0 = . ( V0 + V1 ) n Std logarytmujc obie strony tego rwnania po uproszczeniu wczeniej przez p0, otrzymujemy dla n wyraenie: ln(01 .) n= . V0 ln V0 + V1
Analogicznie dla gstoci gazu pod kloszem po pierwszym ruchu toka mamy rwnanie stanu:
0 V0 = 1 ( V0 + V1 )

V0 V 1 = 0 0 n = 0 . V0 + V1 V0 + V1

Po drugim ruchu toka gsto z 1 zmieni si na 2, mamy zatem rwnanie stanu:

1 V0 = 2 ( V0 + V1 )

V 2 = 1 0 V0 + V1

V0 2 = 0 , V0 + V1
3

V0 ...................................................................................... 3 = 0 , V0 + V1
......................................................................................................................., .......................................................................................................................,
................................................................................ n 1

V0 = 0 V0 + V1

n 1

,
n

n 1 V0 = n ( V0 + V1 )

V n = n 1 0 V0 + V1

V0 n = 0 . V0 + V1

Analogicznie jak w przypadku cinienia moemy policzy po ilu ruchach toka gsto gazu spadnie do jednej dziesitej gstoci pocztkowej. Mamy: V0 ln 01 . n ln . n= . = ln 01 V0 + V1 V0 ln V0 + V1
1.5. Obliczy ilo ciepa potrzebn do ogrzania powietrza od T1 do T2, a) przy staej objtoci, jeeli pocztkowo powietrze znajduje si w warunkach normalnych i zajmuje objto V. Ciepo waciwe przyj za stae. b) to samo dla staego cinienia. c) Zakadajc, e powietrze to wypenia pokj izolowany termicznie, ale w cianie znajduje si may otwr przez ktry powietrze moe wydostawa si na zewntrz, gdzie cinienie wynosi p. Proces ogrzewania jest powolny.

Rozwizanie a)
Masa = M = 0 V ,

cV =
T2

cp

Ciepo potrzebne do ogrzania powietrza w staej objtoci jest rwne:

Q V = C V dT = (T2 T1 )C V ,
T1

gdzie CV jest pojemnoci ukadu w staej objtoci i wyraa si przez mas ukadu jak nastpuje: cp C V = Mc V = M ,

QV = M
b)
C p = Mc p = C V ,

cp

(T2 T1 ) .

Q p = (T2 T1 )C p .

Z tego, e nagrzewanie jest powolne wynika i cinienia s takie same. Masa powietrza si zmienia. Zaley ona od temperatury m = m(T) i moe by wyliczona z rwnania: m(T) RT . c) pV = Zapisujc to rwnanie dla dwch stanw o tej samej objtoci i tym samym cinieniu lecz rnych temperaturach, mamy: m(T1 ) pV = RT1 T m(T) = m(T1 ) 1 . T m(T) pV = RT Zatem ilo ciepa potrzebna do ogrzania powietrza w tych warunkach jest rwna: T dT Q = m(T)c p dT = m(T1 )T1 c p = m(T1 )T1 c p ln 2 . T T1 T1
T2 T1 T2

1.6. Pewna ilo gazu przy cinieniu p0 zajmuje objto V0. Gaz poddajemy kolejno nastpujcym przemianom: a) ogrzewamy izobarycznie a jego objto si podwoi, b) ogrzewamy izochorycznie a jego cinienie wzronie dwukrotnie, c) rozpramy adiabatycznie a jego temperatura spadnie do temperatury pocztkowej. Jak ilo ciepa pobiera gaz podczas tych przemian, jak zmieni si energia wewntrzna i jak prac wykona gaz? ( = 1,4)

(p 0 , V0 , T0 )

(p 0 ,2V0 , T1 )

Rozwizanie (p 2 ,2V0 , T2 )

(p 3 , V3 , T0 ).

Ciepo pobrane przez gaz idzie na zmian energii wewntrznej dU i prac dW wykonan przez gaz. Zatem dla ciepa mamy nastpujce wyraenia: m dQ = dU + dW = dU + pdV = C v dT + pdV , gdzie ciepo molowe CV i rniczka energii wewntrznej dU s dane przez: R CV = , 1 m R dU = dT. 1
a) z rwnania dla przemiany opisanej w punkcie a) zadania mona wyliczy temperatur kocow T1 jak nastpuje: p 0 V0 p 0 2 V0 T1 = 2T0 . = T0 T1 Prac objtociow wykonan przez gaz liczymy cakujc prac elementarn: dA a = pdV,

 A a = p 0 dV = p 0 (2V0 V0 ) = p 0 V0 .
V0

2 V0

Zmiana energii wewntrznej w tym samym procesie jest rwna: mRT0 m R 2 T0 1 U a = = p 0 V0 . dT = 1 T0 ( 1) 1 Std pene ciepo jakie pobra gaz w tej przemianie jest rwne:

1 = + Q a = U a + A a = p 0 V0 1 1 1 p0V .
b) w przemianie z punktu b) zadania, gaz nie wykonuje pracy objtociowej, a energia wewntrzna zmienia si bo zmienia si temperatura. Mamy zatem dla tych wielkoci wyraenia: 4T 2p V m R 0 mR Ab = 0 U b = dT = 2T0 = 0 0 . 1 2 T0 ( 1) 1 Std ciepo pobrane w tej przemianie jest rwne zmianie energii wewntrznej:

Qb =

2 p 0 V0 . 1

c) W kolejnej przemianie, adiabatycznej, temperatura i objto speniaj rwnanie Poissone'a, skd mona wyznaczy objto kocow gazu po tej przemianie. Mamy wic: 1 1 T3 V3 1 = T2 V2 1 T0 V3 1 = 4T0 (2V0 ) V3 1 = 4(2V0 ) ,
V3 = 4 1 (2 V0 ) = 2 1 2 V0 = 2 1 V0 = 2
V3 = 2
+1 1

+1

2 + 1 1

+1

V0 = 2 1 V0 ,

V0 .

Z drugiego rwnania Poissone'a wicego cinienie i objto, wyznaczamy cinienie p3, jak nastpuje:

V2 p 3 V3 = p 2 V2 p 3 = p 2 V 3

2V = 2p 0 +1 0 1 2 V0

+1 1 = 2p 0 +1 +1 = 2 1 p 0 . 1 2 W przemianie adiabatycznej ciepo dQ = 0, std praca wykonana jest przez gaz kosztem energii wewntrznej. Wyraenie na prac przyjmuje dla tej przemiany posta:

3p V m R T0 mR m A c = C V dT = (4T0 T0 )= 0 0 . dT = 1 4 T0 ( 1) 1
T2

T0

Energia wewntrzna tj. jej zmiana w wyniku tej przemiany rni si tylko znakiem, mamy zatem: 3p V U c = 0 0 . 1

Globalne wielkoci tj. cakowita praca A, zmiana energii wewntrznej U oraz pene ciepo Q, dla tych trzech przemian razem s odpowiednio rwne: +2 . A = A a + A b + A c = p 0 V0 1
U = U a + U b + U c = 0 .
Q= p 0 V0 ( + 2). 1

1.7. Jak ilo ciepa naley odprowadzi do chodnicy przy izotermicznym spraniu CO2 o masie m i temperaturze T1, przy zwikszeniu jego cinienia od wartoci p1 do p2.

Rozwizanie (T1, p1, V1) (T1, p2, V2). Poniewa temperatura jest staa, to zmiana energii wewntrznej w tym procesie jest rwna zeru: dU = 0. Zmiana ciepa w elementarnym procesie dQ jest rwna: m dQ = pdV, pV = RT. Pena ilo ciepa Q oddana do chodnicy jest cak z tego wyraenia, przy czym cinienie zmienia si zgodnie z rwnaniem stanu. Mamy zatem

m RT Q = pdV, p = , V V1

V2

V m dV m Q = RT = RT ln 2 . V V1
V1

V2

Stosunek objtoci wystpujcy pod logarytmem mona wyliczy z rwnania: V2 p1 = . p1 V1 = p 2 V2 , V1 p 2 Zatem ciepo Q i praca A w tej przemianie s rwne: p m Q = RT ln 1 = A . p2 Gaz pobiera prac, ktr oddaje w postaci ciepa na zewntrz. 1.8. W walcu z ruchomym tokiem znajduje si m gramw wodoru o temperaturze
T1 pod cinieniem p1. Przy spraniu tego wodoru do jednej trzeciej pocztkowej objtoci trzeba wykona prac W, odprowadzajc rwnoczenie do chodnicy ciepo Q0. Obliczy temperatur T2 i cinienie p2 wodoru po spreniu.

Rozwizanie Z pierwszej zasady termodynamiki i definicji energii wewntrznej dU mamy dwa wzory na t wielko termodynamiczn: m dU = dQ + dW , dU = C V dT = mc V dT. W skoczonym przedziale temperatur T1-T2 mamy:

T2

T1

mc V dT = dQ + dW = mc V (T2 T1 ) = Q + W .
T1 T1

T2

T2

Std temperatura kocowa T2 jest rwna: Q + W T2 = T1 + mc V

ale

Q = Q 0 .

Zatem ostatecznie mamy wyraenie na temperatur kocow: W Q 0 . T2 = T1 + mc V Stosunek cinie kocowego do pocztkowego wyliczymy z rwna stanw: m p 1 V1 = RT1 p 2 T2 V1 T = =3 2 . p 1 T1 V2 T1 m p 2 V2 = RT2 Std mona wyliczy cinienie p2, otrzymujc wyraenie: T p 2 = 3p 1 2 . T1
1.9. W balonie mamy mieszanin dwch gazw chemicznie obojtnych. Wyprowad wzr na zaleno cinienia od objtoci dla tej mieszaniny w przypadku przemiany adiabatycznej.

Rozwizanie Energia wewntrzna i praca w elementarnym procesie gazowym dla mieszaniny dwch gazw jest rwna sumie energii wewntrznych i odpowiednio prac poszczeglnych skadnikw: 1 2 dU = dU 1 + dU 2 = n 1C (V ) dT + n 2 C (V ) dT ,
dW = dA 1 + dA 2 = p 1dV + p 2 dV .

Cinienia czstkowe skadnikw mieszaniny s rwne: n RT n RT p1 = 1 , p2 = 2 . V V Dla przemiany adiabatycznej suma energii wewntrznych i prac wykonanych przez mieszanin gazu przeciw siom zewntrznym jest rwna zeru. Mamy wic rwnanie: n RT n RT 1 2 n 1C (V ) dT + n 2 C (V ) dT + 1 dV + 2 dV = dQ = 0 . V V Rozdzielajc zmienne mamy: dT dV 1 2 n 1C (V ) + n 2 C (V ) + R( n 1 + n 2 ) = 0. T V Cakujc to rwnanie otrzymujemy rwno: R( n 1 + n 2 ) ln T + ln V = k , 1 2 n 1C (V) + n 2 C (V )

gdzie k jest sta cakowania. Wykorzystujc wasno logarytmw mamy kolejno wyraenia:

R ( n1 + n 2 ) (1 ) (2) n C 1 ln T + ln V ln T V V + n 2C V = k = k, lub po opuszczeniu logarytmu otrzymujemy rwnanie stanu dla tej mieszaniny:
1) (2) n1C ( V + n 2CV

R ( n1 + n 2 )

TV = const . Jest to odpowiednik jednego z rwna Poissone'a dla przemiany adiabatycznej, ktre wie ze sob temperatur i objto. Drugie z tych rwna otrzymamy wykorzystujc rwnanie gazu doskonaego dla kadego ze skadnikw mieszaniny i wyznaczajc temperatur, mamy wtedy: ( p1 + p 2 )V( 1 + 2 ) pV m pV = R T= = T mR ( m1 + m 2 ) R

R ( n1 + n 2 ) 1 2 n1C (V ) + n 2 C (V )

a rwnanie wice cinienie i objto przyjmuje posta:

pV
R ( n1 + n 2 ) +1 ( 1) (2) n1C V + n 2 C V

= const .

1.10. Obliczy ciepo waciwe mieszaniny trzech gazw CO, N2, O2, ktrych masy s rwne: m1, m2, m3, przyjmujc, e ciepa waciwe masowe przy staej objtoci poszczeglnych skadnikw mieszaniny s znane i rwne cV1, cV2, cV3.

Rozwizanie Porwnujc wyraenia na rniczk energii wewntrznej mieszaniny, wyraon raz przez ciepo waciwe przy staej objtoci, a drugi raz przez sum energii wewntrznych poszczeglnych skadnikw mieszaniny, mamy: 1 dQ 1 dU cV = = mc V dT = dU = dU 1 + dU 2 + dU 3 . m dT V m dT Analogicznie z definicji ciepa waciwego przy staym cinieniu dla mieszaniny mamy zwizki: 1 dQ cp = mc p dT = dQ = dQ 1 + dQ 2 + dQ 3 . m dT Ciepo waciwe mieszaniny przy staej objtoci i przy staym cinieniu otrzymamy z rwna: 2 3 mc V dT = m1 c 1 V dT + m 2 c V dT + m 3 c V dT ,
2 3 mc p dT = m1c 1 p dT + m 2 c p dT + m 3 c p dT ,

cV = , m i micp . cp = i m
i i V i

m c

Dalej korzystajc z wzoru Mayera: c ip = c iV +

R , ciepo waciwe przy staym cinieniu dla naszej i

mieszaniny przyjmuje posta ostateczn:

cp =

c m
i i

i V

R i

m c
i i

i V

+ mi
i

R i

= cV +

mi R . m i i

Mamy wic dwa wane zwizki:

m m R cp = cV + i . m i i
1.11. Silnik Carnota pracuje ze sprawnoci 1 = 40%. Jak naley zmieni temperatur rda ciepa, aby jego sprawno wzrosa do

cV =

m c
i i

i V

2 = 50%? Temperatura chodnicy jest staa i wynosi T2. Rozwizanie Wychodzimy z przytoczonych niej definicji sprawnoci dla silnika Carnota: A , = Q1 gdzie A jest prac wykonan przez silnik a Q1 jest ciepem pobranym ze rda o wyszej temperaturze. Korzystajc definicji pracy i ciepa, ostatni wzr mona przeksztaci do rwnowanej postaci, wyraajcej sprawno silnika przez temperatury rda T1 i chodnicy T2: T T2 . = 1 T1 Z ostatniego wzoru moemy wyznaczy temperatur rda T1 wedug nastpujcego algorytmu: T2 1 T1 = T1 T2 . T1 (1 1 ) = T2 T1 = 1 1 Zmieniajc temperatur rda na T1 , silnik przy tej samej temperaturze chodnicy bdzie pracowa ze sprawnoci 2 . Stosujc ten sam algorytm co poprzednio, moemy napisa wzr na temperatur rda w tym drugim przypadku, mianowicie T2 . T1 = 1 2 Zatem szukana rnica temperatur rda i chodnicy T jest rwna: 1 1 T = T1 T1 = T2 1 1 2 1
= T2 1 1 1 + 2 T ( 1 ) = 2 2 . (1 1 )(1 2 ) (1 1 )(1 2 )

T =

(1 1 )(1 2 )

T2 ( 2 1 )

1.12. Okreli cinienie krytyczne pc, objto krytyczn Vc i temperatur krytyczn Tc dla gazu podlegajcego rwnaniu van der Waalsa:

 an 2 p + 2 ( V bn) = nRT , gdzie a > 0 i b > 0 s staymi a n oznacza liczb moli V

gazu. Znale rwnanie stanu w zmiennych wzgldnych P, V, T.

Rozwizanie
p Izoterma gazu

T=const

Wykres funkcji cinienia od objtoci, dla ustalonych temperatur wg rwnania van der Waalsa przeksztaconego do postaci: nRT an 2 2 p= ( V bn) V przedstawia przytoczony szkic.
p

pc

T3 T2 T1

Vc

Matematycznie funkcja p = p(V, T = const) przyjmuje ekstremum, gdy jej pochodna jest rwna zeru. Mamy zatem: nRT 2an 2 RT 2an p = 0 + = 0, = 3 . 2 3 2 V ( V bn) V ( v bn ) V T Dalej przyrwnujc drug pochodn do zera w punkcie krytycznym (punkt przegicia funkcji p = p(V, Tc)) otrzymujemy drugie rwnanie: 2 p RT 3an = 4 . 2 =0 3 V T ( V bn) V Dzielc drugie z otrzymanych w kolejnoci rwna przez pierwsze mamy 2 V - bn = V . 3 Skd wyznaczamy Vc, tj. warto krytyczn objtoci: 1 Vc = 3bn . V = bn , 3 Podstawiajc t warto do rwnania:

RT 2an = 3 , 2 ( V bn) V

otrzymujemy na temperatur krytyczn Tc kolejno wyraenia: 2 an 2 an 8an 3 b 2 2 2 2 RTc = = = 3 bn bn 4 b n , ( ) 3 3 3 3 27 b n 3 bn 3 bn ( ) ( )

8a . 27 b 8a . Tc = 27bR Wstawiajc znalezione wartoci Vc i Tc do rwnania na cinienie p otrzymujemy cinienie krytyczne pc: 1 a . pc = 27 b 2 Znalezione wartoci parametrw krytycznych gazu rzeczywistego s wic rwne: 1 a 8a , Vc = 3bn , . pc = Tc = 2 27 b 27bR Definiujc bezwymiarowe parametry P, V i T dla tego gazu wzorami: T V p , , T= , V= P= Tc Vc pc RTc =

moemy standardowe ich odpowiedniki zapisa jak nastpuje: p = p c P, V = Vc V, T = Tc T. Dalej podstawiajc te parametry do rwnania van der Waalsa otrzymujemy to rwnanie w nowych zmiennych: nRTc T an 2 pc P = 2 2. Vc V bn Vc V Po podzieleniu tego rwnania przez pc mamy rwnanie van der Waalsa w zmiennych bezwymiarowych dla cinienia jako funkcji temperatury i objtoci: 8T 3 8T 3 2, P= 2. P= 3V V 3V 1 V Standardowa posta tego rwnania jest zatem nastpujca: 3 P + (3V 1) = 8T . V
1.13. W walcu o podstawie koowej i wysokoci l1 znajduje si powietrze o temperaturze T1 pod cinieniem p1. Jak zmieni si cinienie i temperatura powietrza, gdy przy adiabatycznym spraniu tok przesunie si o l2 jak na rysunku? Dla powietrza = 1,4.

Rozwizanie

l2 l1

Objto walca przed przemian wynosi V = S l1. Po adiabatycznym spreniu objto ta bdzie rwna: V2 = S(l1 -l2). Dalej mamy: T1 T2, p1 p2. Rwnanie Poissone'a dla przemiany adiabatycznej dla tego ukadu przyjmuje posta:
p 1 (Sl 1 ) = p 2 (S(l 1 l 2 )) ,

skd atwo wyznaczy cinienie kocowe p2, mamy:

l p 2 = p1 1 . l1 l 2
Z rwnania stanw opisanych rwnaniem Clapeyrona dla tej przemiany rwnie wyznaczamy p2, otrzymujc: p 1 V1 p 2 V2 V T = p 2 = p1 1 2 . T1 T2 V2 T1 Porwnanie tych wyrae pozwala wyznaczy temperatur T2, zgodnie z nastpujcym algorytmem:

l V T p1 1 2 = p1 1 V2 T1 l1 l 2 T2 l 1 = T1 l 1 l 2
1

Sl 1 T l 2 = 1 . S(l 1 l 2 ) T1 l 1 l 2 l T2 = 1 l1 l 2
1

T1 .

1.14. Pewna ilo helu o objtoci V0 zwikszya przy staym cinieniu p0 swoj objto dwukrotnie. Obliczy ilo ciepa potrzebn do tej przemiany. Staa dla helu wynosi 1,67.

Rozwizanie Zagadnienie sformuowane w zadaniu dotyczy przemiany izobarycznej, a tre zadania mona przedstawi schematycznie jak nastpuje: Hel V0 V = 2V0 = 167 . . p0 p 0 T T0 Q=?
Zgodnie z treci zadania ilo ciepa potrzebna do infinitezymalnej przemiany wyraa si rwnaniem: m dQ = C V dT + p 0 dV . Cakujc to rwnanie w odpowiednich przedziaach temperatury i objtoci ciepo cakowite potrzebne do tej przemiany jest rwne:

Q=

m m C V (T T0 ) + p 0 (2 V0 V0 ) = C V (T T0 ) + p 0 V0 .

m (T T0 ) wyliczymy piszc rwnania stanu pocztkowego i kocowego, nastpnie po podzieleniu tych rwna przez R odejmujemy stronami, otrzymujc: m pV = m T, pV = RT R m p 0 V0 = m T . p 0 V0 = RT0 0 R

Stojc po prawej stronie wielko

Std otrzymujemy:
pV p 0 V0 p2 V0 p 0 V0 p 0 V0 m . T T0 ) = = = ( R R R R R

Podstawiajc otrzymany wynik do wzoru na ciepo i korzystajc ze wzoru Mayera znajdujemy wyraenie na poszukiwan ilo ciepa: Cp C C +R C Q = V p 0 V0 + p 0 V0 = V + 1p 0 V0 = V p 0 V0 = p 0 V0 R R R R

Cp Cp CV

p 0 V0 =

p 0 V0 p 0 V0 = , 1 1 1

Q=

p 0 V0 . 1

1.15. Z butli szklanej, w ktrej znajduje si tlen pod cinieniem p1, wypuszczamy nagle tak ilo, e cinienie tlenu spada do p2. Proces ten moemy przyj za adiabatyczny. Po zamkniciu butli gaz pobiera ciepo z zewntrz dotd, a osignie temperatur, ktr mia na pocztku. Jaki procent cakowitej iloci tlenu wypuszczono oraz jakie cinienie ustali si po zakoczeniu procesu?

Rozwizanie p 1 p 2 wypuszczamy m gazu V2 . V1 przemiana adiabatyczna T1 T2 Dla stanu pocztkowego i kocowego, rwnania stanw pozwalaj po podzieleniu ich stronami przez siebie, wyznaczy stosunek odpowiednich cinie: m p 1 V1 = RT1 p1 T m = 1. m m p 2 m m T2 p 2 V1 = RT2
Z drugiej strony z rwnania stanw wyznaczamy objto V2:

p1V1 p 2 V2 = T1 T2

V2 =

p1V1 T2 . T1 p 2

Poniewa przemiana jest adiabatyczna to obowizuje rwnanie Poissone'a. Rwnanie to po podstawieniu w miejsce objtoci kocowej znalezionego wyraenia, przyjmuje posta:

p V T p1V = p 2 1 1 2 . T1 p 2
1

Z tego rwnania mona wyliczy stosunek temperatur, potrzebny w znalezionym rwnaniu na p stosunek cinie 1 . Mamy: p2

T1 p 1 = T2 p 2 Zatem stosunek cinie przyjmuje posta:

p1 m p1 = p 2 m m p 2

Rozwizujc to rwnanie wzgldem masy m otrzymujemy kolejno wyraenia: 1 1 1 p1 p1 m p1 , m m = m 1= = m . , m1 p m m 2 p2 p2 Ostatecznie masa wzgldna wypuszczonego gazu wynosi: 1 m p 1 = 1 . m p2 Cinienie jakie ustali si po tej przemianie obliczymy korzystajc z rwnania stanw dla przemiany izochorycznej wedug algorytmu: p 3 V1 p 2 V1 p V T T = , p3 = 2 1 1 = p2 1 . T1 T2 T2 V1 T2 Biorc pod uwag znaleziony stosunek temperatur ostatecznie otrzymujemy:
p p3 = p2 1 p2
1

1.16. Pewn objto azotu o temperaturze T0 i cinieniu p0 zwikszono dwukrotnie: a) izotermicznie, b) adiabatycznie. Obliczy jak zmienia si rednia kwadratowa prdko czstek oraz liczba czstek gazu w jednostce objtoci.

Rozwizanie Mamy przemian izotermiczn, w ktrej: T = T0 = const, p0 p1, V0 2V0. Korzystamy ze wzoru na redni kwadratow prdko gazu w danej temperaturze: 3kT v kw = M a) W przemianie izotermicznej temperatura jest staa, std rednia prdko moe by wyliczona ze wzoru:

v kw =

3kT 3RT = . M

W tym przypadku liczba czstek w jednostce objtoci zmieni si z n0 na n1, zatem z rwna stanw mona wyrazi stosunek liczby czstek w jednostce objtoci przez stosunek odpowiednich cinie. Mamy: n 0 kT = p 0 V n1 p1 = . n 1 kT = p 1 V n0 p0 Nieznany stosunek cinie w tym wyraeniu mona wyznaczy z prawa Boylea-Mariottea: p 1 V0 V 1 p 0 V0 = p 1 V1 = = 0 = . p 0 V1 2 V0 2 Std po podstawieniu do poprzedniego wzoru mamy ostatecznie: n1 1 = . n0 2 b) W przemianie adiabatycznej objto zmienia si z V0 na 2V0. Korzystamy wic z rwnania Poissone'a i rwnania Clapeyrona aby wyznaczy temperatur T po przemianie adiabatycznej. Mamy: p 0 V0 = pV 1 T0 V0 = TV 1 . p 0 V0 pV = T0 T Std: 1 V T = T0 0 . V
rednia kwadratowa prdko po tej przemianie bdzie wic rwna:
v kw = 3kT = M 3RT = 3RT0 V0 V
1 2

Aby wyliczy liczb czstek w jednostce objtoci skorzystamy z rwnania Poissone'a dla tej przemiany, zapisanego w postaci stosunku odpowiednich cinie i wyliczymy cinienie kocowe po przemianie adiabatycznej:

p 0 V = pV

V p = p0 0 . V

Z rwnania stanu azotu po przemianie adiabatycznej znajdujemy szukan liczb czstek w jednostce objtoci:

p V p V V p n= = 0 0 = 0 0 kT kT V kT0 V V0
n=

p 0 V0 1 p 0 1 = = n0 . kT0 V 2 kT0 2

1 n0 . 2 1.17. W idealnej maszynie cieplnej, w ktrej ciaem czynnym wykonujcym prac

jest 1 mol gazu doskonaego, zachodz trzy nastpujce po sobie przemiany odwracalne: 1) gaz o objtoci V1 ogrzewa si izobarycznie od T1 do T2, 2) gaz

zwiksza swoj objto adiabatycznie a jego temperatura obniy si do temperatury sprawno tej maszyny? T1, 3) gaz jest sprany izotermicznie do objtoci pocztkowej V1. Jaka jest

Rozwizanie Stan pocztkowy (V1, T1, p1) zmienia si w kolejnych procesach do stanu kocowego (V1, T1, p4) co schematycznie zapisujemy: (V1, T1, p1) izobaryczne ogrzewanie (V2, T2, p1) adiabatyczne rozpranie (V3, T1, p3) izotermiczne spranie (V1, T1, p4). Sprawno bdziemy liczy ze wzoru: A T1 T2 . = = Q1 T1 Parametry termodynamiczne kocowe i zmiany odpowiednich wielkoci tj. energii wewntrznej, pracy i ciepa wyliczamy kolejno dla poszczeglnych przemian. 1. Izobaryczne ogrzewanie. z rwnania stanw wyznaczamy objto kocow w funkcji temperatury i objtoci pocztkowej: T V2 V1 = V2 = V1 2 . T1 T2 T1 Rniczkujc stronami rwnanie Clapeyrona wyznaczamy prac w elementarnej przemianie: pV = RT pdV = RdT . pdV + Vdp = RdT Cakujc to rwnanie otrzymujemy:
A 1 = pdV = RdT = R(T2 T1 ) .
V1 T1 V2 T2

Zmian energii wewntrznej jednego mola gazu moemy wyrazi przez iloczyn ciepa waciwego molowego i rnic temperatur: U 1 = U 2 U 1 = C V (T2 T1 ) . Std z pierwszej zasady termodynamiki otrzymamy wyraenie na ciepo w tej przemianie: Q1 = A 1 + U 1 = ( R + C V )(T2 T1 ) = C p (T2 T1 ) . 2. Adiabatyczne rozpranie. Dla tej przemiany gazowej algorytm znalezienia pracy jest analogiczny jak poprzednio, zmienia si tylko rwnanie stanw. w tym przypadku korzystamy z rwnania adiabaty w postaci wicej temperatury i objtoci. z rwnania tego wyznaczamy stosunek objtoci jak nastpuje: p1 V2 T2 p 3 V3 T 3
T3 V
1 3

= T2 V

1 2

T = T2 V1 2 T1

V3 T2 1 = . V1 T1 Poniewa wewntrzna energia jest w tym przypadku rwna pracy ze znakiem minus, bo dQ = 0, to prac mona wyrazi podobnie jak w punkcie 1, przez ciepo molowe i rnic temperatur:

A 2 = pdV = dU = C V dT = C V (T2 T1 ),
V2 T2

V3

T3 = T1

Q 2 = 0. 3. Spranie izotermiczne. w tym przypadku w wyniku przemiany izotermicznej gaz wraca do stanu pocztkowego (V1, p1, T1). Praca wykonana w tym procesie A3 jest rwna: T 1 dV V T A 3 = pdV = ln 2 , =RT1 ln 1 = RT1 ln 2 = RT1 RT1 V V3 1 T1 T1 V3
V1 V3 V1

gdzie skorzystano z rwnania stanu

p= RT V
1

oraz znalezionego zwizku: V3 T2 = V1 T1

.

Cakowita praca w opisanym cyklu jest zatem rwna sumie poszczeglnych prac i jest dana wyraeniem: T ln 2 . A = R(T2 T1 ) + C V (T2 T1 ) RT1 1 T1 Ciepo pobrane w tym cyklu przez silnik jest rwne: Q = Q1 = Cp(T2 - T1). Sprawno tego silnika jest zatem rwna:
= A = Q R (T2 T1 ) + C V (T2 T1 ) RT1 Cp(T2 - T1 )
=1

T ln 2 1 T1

Cp R

Cp

T1 T ln 2 . T2 T1 T1

Ostatecznie sprawno silnika opisanego w zadaniu zaley od temperatur wedug formuy: T1 T ln 2 . =1 T2 T1 T1

1.18. Pewn liczb moli powietrza o objtoci V0, temperaturze T0 i cinieniu p0, najpierw spramy izotermicznie do objtoci V1, a nastpnie rozpramy adiabatycznie do objtoci V2. Jaka bdzie temperatura powietrza po zakoczeniu tej przemiany i jak prac wykonano przy tym, jeeli dla powietrza = 1,4?

(V0 , T0 , p 0 )
Po przemianie izotermicznej.

Rozwizanie (V1 , T0 , p1 )
T1 = T0 ,

(V2 , T2 , p 2 ).
p1 = p 0 V0 . V1

p 0 V0 = p 1 V1 ,

Po przemianie adiabatycznej spenione jest rwnanie: T1 V1 1 = T2 V2 1 . Z tego rwnania znajdujemy szukan temperatur T2:

. Mamy rwnie drugie rwnanie, skd mona wyznaczy cinienie kocowe p2: V1 V0 V1 p1V = p 2 V , p 2 = p1 V = p0 V . 1 V2 2 W przemianie izotermicznej prac A1 obliczymy jak nastpuje: V1 A1 = dA1 = pdV = V0
1 2

V1 V 1 T2 = T0 1 1 = T0 V V2 2

V1 V m dV m = RT0 = RT0 ln = p 0 V0 ln 1 V V0 V0
V0

V1

W drugim procesie, adiabatycznym, praca A2 jest rwna:

m m A 2 = dA 2 = dU = C V dT = C V (T0 T2 )
T0 T2

p 0 V0 T2 . 1 T = 1 0 Szukana praca cakowita jest sum obu prac, mamy wic: V0 1 T2 A = A1 + A 2 = p 0 V0 ln V + 1 1 T 1 0 = m RT0 T2 1 1 T0

1.19. Rdze

magnetyczny

umieszczono

. wewntrz

cewki

(solenoidu)

i namagnesowano polem magnetycznym wytworzonym przez prd elektryczny w cewce. Zakadajc, e wewntrz magnesowanego rdzenia pole magnetyczne H i namagnesowanie M jest jednorodne pokaza, e praca waciwa wykonywana polem elektrycznym rda w procesie magnesowania magnetyka jest rwna
W = 0 HdM . (pomijamy deformacj ciaa).
0 M

l M H I

Rozwizanie Pole prdu: Pene pole w cewce: HI = n I, gdzie n = N/l. H = HI + HM, gdzie HM jest polem rozmagnesowania i dla dugiego solenoidu moe by pominite w porwnaniu z HI (HHI). Strumie indukcji pola magnetycznego B w solenoidzie jest rwny: B = n B l = VnB , gdzie l = V oznacza objto cewki. Pene pole magnetyczne czyli wektor indukcji magnetycznej B jest rwny: B = 0 ( H + M) , przy czym M jest namagnesowaniem rdzenia. Dalej wiadomo, e sia elektromotoryczna samoindukcji dana jest prawem Faradaya: d B dB . ES = = Vn dt dt Praca jak musi wykona rdo prdu przeciw sile elektromotorycznej samoindukcji jest zatem rwna: dB dW = E S Idt = Vn Idt = VnIdB = VHdB . dt Z drugiej strony indukcja magnetyczna B = B(H, M) = 0(H + M), zatem jej rniczka zupena jest rwna: B B dM = 0 (dH + dM ) . dH + dB = H M Wstawiajc ten zwizek do pracy jak wykonuje rdo przeciw sile elektromotorycznej samoindukcji, otrzymujemy: 1 dW = VHdB = V 0 ( HdH + HdM ) = d 2 0 VH 2 + V 0 HdM .

1 W wyraeniu tym wielko d 2 0 VH 2 jest prac elementarn, ktra idzie na wytworzenie

pola magnetycznego w pustej cewce, za wielko V 0 HdM opisuje prac elementarn, ktra idzie na zwikszenie namagnesowania rdzenia o dM. Praca namagnesowania jednostki objtoci jest wic rwna:

W = 0 HdM
0

cbdw.

1.20. Gaz o temperaturze T0, znajdujcy si pod cinieniem p0 w objtoci V0 uleg spreniu. Przy spraniu wykonano prac W. Obliczy objto V, temperatur T i cinienie p gazu po spreniu, jeeli spranie byo adiabatyczne.

Rozwizanie Dla przemiany adiabatycznej dQ = 0. Zatem dU = dQ pdV = pdV . Cakujc to rwnanie stronami otrzymujemy: V dU = pdV = W . V0 Z drugiej strony dla przemiany adiabatycznej mamy rwnanie stanw, z ktrego moemy wyliczy cinienie jako funkcj objtoci, mamy wtedy:

p 0 V = pV

V p = p0 0 . V

Podstawienie tego zwizku do wyraenia podcakowego prowadzi do wyraenia na prac w przemianie adiabatycznej: V p V dV 1 W = p 0 V0 = 0 0 V 1 V0 . 1 V V0

Std mamy rwnanie na objto:

V 1 = ( 1)W p 0 V0

+ V0

V ( 1) W V = 0 + p 0 V0 V0

1 1

Cinienie kocowe obliczamy z rwnania:

V p = p 0 0 . V Temperatura kocowa T moe by wyznaczona z rwnania stanw: p 0 V0 pV pVT0 , T= = T0 T p 0 V0

pV T = T0 . p 0 V0
1.21. Gaz o temperaturze T0 znajduje si pod cinieniem p0, w objtoci V0, uleg spreniu. Przy spraniu wykonano prac W. Obliczy objto, cinienie i temperatur tego gazu po spreniu, jeeli zmiana stanu zachodzia zgodnie z rwnaniem pVn = const (n = 1,25).

Rozwizanie Dla przemiany politropowej dQ 0. Zatem wyliczymy najpierw prac w tej przemianie. Mamy: dW = pdV. Cakujc to rwnanie stronami otrzymujemy:

W = pdV .

Z drugiej strony dla przemiany politropowej mamy rwnanie stanw, z ktrego moemy wyliczy cinienie jako funkcj objtoci, mamy: n V0 n n p 0 V0 = pV p = p0 . V Podstawienie tego zwizku do wyraenia podcakowego prowadzi do wyraenia na prac w przemianie politropowej: V p 0 V0n 1 n dV n 1 n W = p 0 V0 n = V V0 , 1 n V V0

V 1 n =

( n 1)W + p 0 V0
p 0 V0n

=V 4.

Cinienie kocowe obliczamy z rwnania stanw dla politropy: n V0 n n p = p0 . pV = p 0 V0 V Objto kocow gazu po spreniu mona obliczy z rwnania stanw Clapeyrona: p 0 V0 pV p V T = V= 0 0 . T0 T p T0 Podstawienie tego zwizku do rwnania politropy prowadzi do zwizku cinienia i temperatury w tej przemianie, skd mona znale temperatur kocow:
p
1 n 0

T = p
n 0

1 n

p T= 0 p

1 n n

T0 .

1.22. W walcu poziomym zamknitym na obu kocach, napenionym gazem znajduje si tok. Tok dzieli walec na dwie poowy, przy czym cinienia gazu po obu stronach toka s rwne i wynosz p0. Gdy tok wychylimy z pooenia rwnowagi i pucimy swobodnie, bdzie on wykonywa ruch periodyczny. Pokaza, e dla maych wychyle i procesu adiabatycznego zachodzcego w gazie ruch toka jest ruchem harmonicznym. Znale okres tego ruchu.

Rozwizanie
V0, T, p0 V0 , T0, p0

V0 +xS, p1 , T1 xo

V0 - xS, p2 , T2

Dla lewej czci objtoci walca z gazem mamy: p 0 V0 = p1 (V0 + xS) , p 0 (Sx 0 ) = p1 (Sx 0 + xS) ,

p 0 x 0 = p 1 (x 0 + x ) .

Std cinienie na kocu przemiany w lewej czci walca jest rwne:

x0 p1 = p 0 . x0 + x

Dla prawej czci objtoci: p 0 V0 = p 2 (V0 xS) , p 0 (Sx 0 ) = p 2 (Sx 0 xS) , p 0 x 0 = p 2 (x 0 x ) . Std cinienie na kocu przemiany w prawej czci walca jest rwne:

x0 p2 = p0 . x0 x
x0 x0

F2 0

F1 x

Wypadkowa sia dziaajca na tok jest rwna rnicy par gazu w prawej i w lewej czci walca w dowolnej chwili czasu. Wykorzystujc zatem znalezione cinienia do obliczenia poszczeglnych par otrzymujemy oglne wyraenie na warto siy dziaajcej na tok: 1 1 F = F2 F1 = p 2 S p 1S = Sp 0 x 0 . x0 + x x0 x Dla maych wychyle toka z pooenia rwnowagi, po sprowadzeniu do wsplnego mianownika wyraenia w nawiasie prostoktnym, w mianowniku powstaego w ten sposb uamka, moemy opuci wychylenia, jako wielkoci mae w porwnaniu z x0. Wyraenia stojce w liczniku tego uamka moemy rozwin w szereg zostawiajc tylko wyrazy szeregu do pierwszego rzdu wcznie. Mamy wtedy: (x 0 + x ) (x 0 x ) F = Sp 0 x 0 ( x 0 x ) ( x 0 + x )

Sp 0 x 0 x0
2

x 0 + x 0

[(

x + L x 0 x 0

) (

x +L ..

)]

Std warto siy dziaajcej na tok jest dana przez: Sp 0 F = 2 x. x0 Poniewa zwrot dziaania siy jest zawsze do pooenia rwnowagi, zatem sia jest rzeczywicie dla maych wychyle si harmoniczn i moe by zapisana w postaci: 2 Sp 0 F= x = kx , x0 a dla siy harmonicznej mamy zwizek:
2 = k . m

Std okres drga dla tego ruchu jest rwny:

T = 2

mx 0 . 2 p 0S

2. Funkcje charakterystyczne i funkcje stanu

1.23. Obliczy zmian entropii azotu o masie m przy ogrzaniu go od temperatury T0 do temperatury T, a) izochorycznie, b) izobarycznie.

Rozwizanie Na mocy drugiej zasady termodynamiki rniczka zupena entropii jest rwna: dQ nC V dT + pdV . dS = = T T Cakujc to rwnanie stronami mamy oglny zwizek: dT pdV m S S0 = , n= , + nC V T T gdzie S0 jest sta cakowania. a) Dla przemiany izochorycznej dV = 0 i poprzednie rwnanie przyjmuje posta: T m dT m T S S0 = C V = C V ln = mc V ln . T T0 T0
T0 T

b)

Dla przemiany izobarycznej dp = 0, zatem korzystamy z rwnania stanu: mRT , pV =

pdV + Vdp = mR dT .

ktre w postaci rniczkowej przyjmuje posta:

Std wyznaczamy wielko pdV przy warunku dp = 0: mR pdV = dT . Podstawiajc t wielko do rwnania na zmian entropii i uwzgldniajc przy tym zwizek Mayera: Cp = CV + R , otrzymujemy dla przemiany izobarycznej:
m dT m dT m T m T S S0 = C V + R = C V ln + R ln T T T0 T0
T0 T0 T T

m (C V + R ) ln T . T0
S S 0 = mc p ln T . T0

1.24. Jak zmieni si entropia wody o masie m1 i temperaturze T1 po zmieszaniu jej z mas m2 wody o temperaturze T2?

Rozwizanie

Ciepo zawarte w wodzie o masie m1 i m2 w danych temperaturach musi by rwne ciepu wody o masie m1 + m2, mamy wic rwnanie bilansu, z ktrego wyznaczamy temperatur wody po zmieszaniu: m T + m 2 T2 . m 1 cT1 + m 2 cT2 = ( m 1 + m 2 )cT T= 1 1 m1 + m 2 Z drugiej strony entropia wody przed zmieszaniem jest rwna sumie entropii obu porcji wody i moe by wyraona zgodnie z cakow postaci drugiej zasady termodynamiki jak nastpuje: dQ1 dQ 2 m1cdT m 2 cdT T T + = + = m1c ln 1 + m 2 c ln 2 . S1 = T T T T T0 T0
T0 T0 T0 T0 T1 T2 T1 T2

Po zmieszaniu analogiczne wyraenie na entropi przyjmuje posta: dQ mcdT T S2 = = = mc ln . T T T0

T0 T0 T T

gdzie m = m1 + m2. Zmiana entropii w tym procesie wynosi zatem: T T T T S = S 2 S1 = m1c ln + m 2 c ln m1c ln 1 m 2 c ln 2 T0 T0 T0 T0
T m1c T m 2c T T = m1c ln T1 + m 2 c ln T2 = m1c ln + m 2 c ln = ln T . T . T2 T1 1 2 T0 T0 1.25. Udowodni, e cakowita zmiana entropii gazu doskonaego w cyklu Carnota
T T0 T T0

rwna si zero.

Rozwizanie

V Dla cyklu Carnota przedstawionego na rysunku, mamy cztery nastpujce po sobie przemiany gazowe: 1. izotermiczne (T1, (12)) rozpranie 2. adiabatyczne ((T1 T2), (23)) rozpranie 3. izotermiczne (T2, (34)) spranie 4. adiabatyczne ((T2 T1), (41)) spranie Entropia w danym stanie jest okrelona z dokadnoci do staej. Oznaczajc t sta przez S0, pena zmiana entropii w caym cyklu Carnota jest sum entropii poszczeglnych przemian gazowych: S S 0 = (S 1 S 0 ) + (S 2 S 1 ) + (S 3 S 2 ) + (S S 3 ) .

V dQ pdV m dV m = R = R ln 2 . = 1. S1 S 0 = T T V V1
V1

V2

2. S 2 S1 =

dQ =0 T

dQ = 0 .
V4

V dQ pdV m dV m = = R = R ln 4 . 3. S3 S 2 = V V3 T T
V3

dQ 4. S S3 = =0 dQ = 0 . T Z drugiej strony dla przemian izotermicznych w tym cyklu, rwnania stanw pozwalaj wyrazi odpowiednie stosunki objtoci przez stosunki cinie: p V 1 = 2, p1 V1 = p 2 V2 , T1 = const, V2 p1 p V p V = p V , T = const, 4 = 3. 4 4 3 3 2 V3 p 4 Podobnie korzystajc z rwna dla przemian adiabatycznych wchodzcych w cykl Carnota mamy zwizki: p 3 V3 p 2 V2 p 2 V2 = p 3 V3 , , =p p1 4 V4 V1 p1 V1 = p 4 V4 , V1 V2 V2 V 1 V4 V3 =V 3 V4

V2 V 1

V3 = V 4

Std wida, e:
V2 V3 V4 V1 . = = V1 V4 V3 V2

Podstawiajc ten wynik do wzoru na S3-S2 otrzymujemy: V V m m S3 S2 = R ln 1 = R ln 2 . V1 V2 Std sumujc wszystkie wkady w caym cyklu Carnota, stwierdzamy, e cakowita zmiana entropii jest rwna zero: V V m m S = R ln 2 + 0 R ln 2 + 0 = 0 , cbdo. V1 V1
1.26. W butli o objtoci V1 znajduje si gaz pod cinieniem p1,
a w drugiej

butli

o objtoci V2 znajduje si inny gaz pod cinieniem p2. Temperatury obu gazw s jednakowe i rwne T. Obliczy jak zmieni si entropia tego gazu po poczeniu obu butli. (Gazy nie reaguj chemicznie!)

Rozwizanie Oznaczajc przez S2 zmian entropii mieszaniny gazw przy przejciu z temperatury T0 do temperatury T2 jaka ustali si po zmieszaniu gazw mamy wyraenie:

dT p 2 dV dQ m1 (1) dT p 1 dV m 2 ( 2) + + + S 2 = = CV CV . T T T T 1 2 T
To To

T2

T2

W cakach nieoznaczonych korzystamy z rwnania stanu dla kadego z gazw skadowych i wyznaczamy cinienia czstkowe p1 i p2: m m T T p2 = 2 R , p1 = 1 R , 1 V 2 V Podstawienie tych zwizkw do poprzedniego rwnania prowadzi do rezultatu postaci:
m1 m2 T2 m1 m 2 dV (1) ( 2) S 2 = + R CV + CV ln T + 2 0 2 V 1 1 V
0

m1 m2 T2 m1 m 2 V ( 2) (1) = R ln V , + ln T + CV + CV 0 2 0 2 1 1 gdzie V = V1 + V2 jest objtoci zajmowan przez mieszanin. Oznaczajc przez S1 i S2 zmiany entropii poszczeglnych gazw przed zmieszaniem przy przejciu poszczeglnych gazw od temperatury T0 (dowolnej) do temperatury pocztkowej tych gazw przed zmieszaniem, cakowita entropia przed zmieszaniem jest rwna: S 1 = S1 + S2

a poszukiwana zmiana entropii jest rwna: S = S 2 S 1 = S 2 S1 S2 , przy czym zmiany entropii gazw skadowych dane s przez wyraenia tego samego typu co zmiana entropii mieszaniny, mianowicie: m V T m1 ( 1) + R ln 1 , S1 = 1 C V ln V0 T0 1 1

m2 V2 T m2 ( 2) S2 = R ln V . ln T + CV 0 0 2 2 Std poszukiwana zmiana entropii wskutek zmieszania jest rwna: m1 m2 T2 m1 m 2 V (1) ( 2) S = CV + CV ln T + + R ln V 2 0 2 0 1 1

m1 V1 m 2 V2 T m1 T m2 (1) ( 2) + + C ln R ln C ln R ln . V V T T V0 V0 0 0 1 2 2 1

1.27. Pewna ilo gazu doskonaego o objtoci V1 i cinieniu p1 rozpra si w staej temperaturze T1 do objtoci V2. Obliczy zmian entropii i energii swobodnej w tym procesie.

Rozwizanie Zmiana entropii dana jest wyraeniem: 1 T1 pdV mR dV mR V2 dQ m = = S = = CV ln , dT + V T1 T1 V1 T T1

V1 V2

gdzie skorzystano z faktu, ze w przemianie izotermicznej T1 = const.

Aby wyliczy zdefiniowan w zadaniu zmian energii swobodnej F skorzystamy z definicji: dF = d( U TS) = dU TdS SdT , przy czym w przemianie izotermicznej dT = 0 i std dU = 0. Mamy wic: dF = TdS = dQ = pdV . Cakujc to rwnanie stronami mamy:

mRT0 V2 mRT1 dV = ln F F0 = pdV = . V V1 V1

V2 V1

V2

Wykorzystujc rwnanie stanu mamy:

mR p 1 V1 = T1

i szukane wielkoci entropii oraz energii swobodnej wyraaj si przez parametry dane w zadaniu: V pV V m S = R ln 2 = 1 1 ln 2 , V1 T1 V1
F = V V m RT1 ln 2 = p 1 V1 ln 2 . V1 V1

1.28. Pewn ilo azotu o masie m i temperaturze T0 sprono przy staym cinieniu do 3/4 zajmowanej objtoci. Obliczy jak zmieni si w tym procesie potencja termodynamiczny gazu.

Rozwizanie Potencja termodynamiczny G jest funkcj charakterystyczn zalen od potencjaw Pk i jest zdefiniowany rwnaniem oglnym:
G = U Pk x k .
k =1 n

W przypadku ukadu o dwu stopniach swobody (S, V) rwnanie redukuje si do postaci: G = U + pV - TS . Rniczka zupena tego potencjau jest zatem rwna: dG = dU + pdV + Vdp TdS SdT = dQ + Vdp TdS SdT = Vdp SdT . Poniewa proces jest izobaryczny to dp = 0 i dG redukuje si do postaci: dG = SdT . Cakujc to rwnanie stronami mamy rwnanie cakowe: G G 0 = S(T)dT . Aby wykona wskazane cakowanie musimy zna zaleno entropii od temperatury. Zaleno t znajdziemy z rwnania: dQ m dT pdV S = S0 + = S0 + C V + T T T
m dT m T = (C V + R ) = (C V + R ) ln , T T0
T0 T

gdzie wykorzystano rwnania:

pV = m RT
i

pdV =

m RdT .

Podstawiajc znalezion temperaturow zaleno do wyraenia podcakowego mamy:

T m m T G G 0 = S(T)dT = (C V + R ) ln dT = (C V + R ) ln dT . T0 T0 Wykorzystujc znany wzr na cak z logarytmu naturalnego: T ln xdx = x (ln x 1), T0 = x, dT = T0 dx, otrzymujemy dla potencjau Gibsa wyraenie:
T m G G 0 = C p T0 T0 T m T ( ) = ln 1 C T ln 1 T ln 1 1 p 0 T 0 T0 T0
T

T0 . T Poniewa z treci zadania wynika, e proces sprania jest opisany rwnaniem stanw, w ktrym cinienie jest stae a objto zmniejsza si do trzech czwartych objtoci pocztkowej, to mona wyznaczy temperatur kocow T: 3 V0 p 0 V0 p 0 4 3 = T= 4 T0 . T0 T = mc p (T T0 ) + mc p T ln

W ten sposb zmiana potencjau termodynamicznego Gibsa jest ostatecznie dana wyraeniem: 3 3 G G 0 = mc p ( 4 1)T0 + mc p 4 T0 ln 4 3
1.29. Udowodni, e jeeli proces zmiany stanu ukadu gazu pod tokiem zachodzi przy staym cinieniu, to ilo wymienianego ciepa jest rwna entalpii.

Rozwizanie Oznaczmy przez U = U2 - U1 zmian energii wewntrznej przy przejciu ukadu ze stanu oznaczonego na rysunku symbolem 1 do stanu 2.
dQ

Zgodnie z pierwsz zasad termodynamiki zmiana energii wewntrznej dU w procesie infinitezymalnie maym midzy stanami 1 i 2 jest dana przez: dU = dQ + dA. Cakujc to rwnanie otrzymujemy pen zmian energii wewntrznej wyraon przez zmian objtoci: U 2 U 1 = Q p dV = Q p( V2 V1 ) . Rwnanie to mona rwnie przepisa w bardziej fizycznie dostpnej do interpretacji postaci odpowiednio grupujc wyrazy, mianowicie zapiszmy je w postaci: U2 + pV2 = U1 + pV1 + Q.

Z tego rwnania wyranie wida, e entalpia w stanie kocowym jest rwna entalpii w stanie pocztkowym plus dostarczone ciepo. Moemy zatem okreli zmian entalpii: (U2 + pV2)- (U1 + pV1) = H2-H1 = Q. Mamy wic rwnanie wyraajce sens fizyczny entalpii: H2 H1 = Q. Zauwamy w tym miejscu, e w procesie izobarycznym, skoro dQ = dH to: H Q H Cp = , = = Cp , T p T p T p gdzie Cp jest pojemnoci ciepln rozwaanego ukadu 1.30. Korzystajc z wasnoci ukadu termodynamicznego skadajcego si
z dwch faz rozdzielonych powierzchni pokaza, e swobodna energia na jednostk powierzchni rozdziau faz, jest rwna napiciu powierzchniowemu . Znale dodatkowo wyraenie na energi wewntrzn jednostki tej powierzchni.

Rozwizanie Przyjmujc oznaczenia podane na rysunku, gdzie n oznacza koncentracj czstek, V objto a S entropi danej fazy, wyraenie na rniczk energii wewntrznej obu faz moemy zapisa jak nastpuje: dU = TdS p dV p dV + d + dN + dN , przy czym wielko d jest dodatkow energi zwizan z wystpowaniem w ukadzie powierzchni. Sama za wielko jest energi jednostki tej powierzchni.
p o w ie r z c h n ia r o z d z ie la j c a fa z y 1 i 2 .

V , n T, S 1

V , n T , S 2

Dalej pena objto i liczba czstek obu faz jest rwna: V = V + V N = n V + n V Energia swobodna F, ukadu z powierzchni i energia swobodna hipotetycznego ukadu bez tej powierzchni F reprezentuj dwie rne wielkoci. Zapiszemy to stwierdzenie jak nastpuje: F(T, V , V , , N , N ) = U TS F' F (T, V , N ) + F (T, V , N ) . Rnica tych dwu wielkoci okrela wanie energi swobodn powierzchni: F = F ( F + F ) . Mamy zatem wyraenia na rniczki zupene zdefiniowanych wyej energii swobodnych: 1 dF = d(U TS) = dU TdS SdT = SdT pdV pdV + d + dN + dN , 2 dF = SdT pdV + dN , 3 dF = SdT pdV + dN .
Std znajdujemy:

dF = dF dF dF = S (S + S ) dT + d ,

gdzie F = F (T, ) oznacza energi swobodn powierzchni. Jeeli wymiary ukadu przy T = const wzrastaj razy, to powierzchnia zmieni si razy, wtedy: F (T, ) = F (T, ) . Rniczkujc to rwnanie po otrzymujemy rwnania na energi swobodn i entropi: F F F = = , S = = T T Przy pomocy tych rwna energia wewntrzna powierzchni daje si zapisa jak nastpuje: U = F + TS = + T = T . T T Std energia wewntrzna przypadajca na jednostk powierzchni jest rwna: U . = T T 1.31. Znale formu dla obliczania potencjau Gibsa G, entalpii H i entropii S,
przy pomocy wspczynnikw eksperymentalnych A(T), B(T), C(T), ... rozkadu rwnania + C(T)p2 +.... stanu: p V = A(T) + B(T)p

Rozwizanie Zgodnie z definicj potencjau termodynamicznego Gibsa G: G = U - TS + p V rniczka zupena tej wielkoci jest rwna: dG=TdS pdV TdS SdT+pdV+Vd p= SdT+Vdp . Std:

dT dG = S +V dp dp

G =V p T =const

Podstawiajc do tego rwnania w miejsce V rozwinicie wirialne dane w treci zadania, mamy: G A(T ) C(T ) 2 A(T ) B(T ) = + p+ p +L= + B(T ) + C(T )p +L p p p p p T =const Cakujc teraz otrzymane rwnanie po p dostajemy: G A(T ) ( ) ( ) dp B T C T p L = + + + p p dp. T = const Oznaczajc przez p0 i p cinienie pocztkowe i kocowe, po wykonaniu cakowania w tych granicach otrzymujemy formu na potencja termodynamiczny Gibsa: p C(T ) 2 2 ( ) +L. G (T, p ) G (T, p 0 ) = A (T ) ln + B(T )(p p 0 ) + p p0 p0 2 Formu na entropi otrzymamy przy pomocy znalezionego potencjau i zwizku Maxwella na entropi, tj. z rwnania:

 G S = T p 1 C(T ) 2 A(T) p B(T ) 2 = S(T, p 0 ) p p 0 +L. ( p p 0 ) ln 2 T T p 0 T Ostatni wielko tj. entalpi znajdujemy z definicji tej wielkoci: p C(T ) 2 2 H = G + TS = G (T, p 0 ) + A(T ) ln p p0 + B(T )(p p 0 ) + +L p0 2

1 C(T ) 2 B(T ) A p 2 p p0 +L. T TS(T,p 0 ) T ( p p 0 ) T ln 2 T T T p 0 Grupujc odpowiednie wyrazy razem otrzymujemy ostatecznie: H = [G (T, p 0 ) TS(T, p 0 )]

A p B(T ) + A(T ) T T ln p + B(T ) T T (p p 0 ) + 0 C(T ) 1 C(T ) 2 2 + T p p0 +...... 2 T 2

1.32. Dany jest ukad skadajcy si ze spryny podlegajcej prawu Hookea, przy czym staa siowa spryny, zaley od temperatury. Znale energi swobodn, energi wewntrzn i entropi jako funkcje wyduenia spryny x. Rozszerzalnoci nie uwzgldnia.

Rozwizanie Oznaczajc przez x wyduenie spryny, rniczk zupen energii swobodnej danego ukadu termodynamicznego zapiszemy jak nastpuje: F F dF = d( U TS) = dF(T, x) = dT + dx = SdT + Xdx , x T T x

F gdzie sia uoglniona X dana jest rwnaniem: X = . x T

Z poprzedniego rwnania pochodna zupena energii swobodnej po wydueniu spryny jest rwna: dT dF = S +X. dx dx Dla procesu izotermicznego gdy dT = 0 otrzymujemy:

dF(T; x) F =X= = kx . x T= const dx T= const

Cakujc to ostatnie rwnanie znajdujemy wyraenie na energi swobodn jako funkcj wyduenia spryny: 2 F(T, x ) = F(T,0 ) + 1 k = k (T ) = k T . 2 kTx , Entropi ukadu znajdziemy rniczkujc energi swobodn po temperaturze przy staym wydueniu: F(T,0) 1 k F 1 S(T, x) = = k x2 , x 2 = S(T,0) 2 T x T T 2 x
x

k k = . T x

Dalej z definicji energii swobodnej wyliczymy energi wewntrzn: 2 ( ) 1 2 U = F + TS = {F(T,0)} + 1 2 kx + T S T,0 2 k 'x

( ) 2 ( ) 1( ) 2 = {F(T,0) + TS(T,0)} + 1 2 k k 'T x = U T,0 + 2 k k ' T x .

1.33. Rozwiza poprzednie zadanie, posugujc si energi swobodn ukadu F*(T, x) = F(T, x)-Xx. w szczeglnoci okreli sens fizyczny energii swobodnej i rniczki energii swobodnej.

Rozwizanie

Xu Xt M X

Zo

Siy zewntrzne, w tym przypadku siy grawitacji, rwnowa w stanie rwnowagi siy wewntrzne sprystoci co schematycznie przedstawiono na rysunku wyej. Na rysunku niej przedstawiono zmian stanu termodynamicznego 1 w 2 spowodowan pooeniem na szalk masy M znajdujcej si wczeniej na poziomie pierwotnym rwnowagi ukadu z0

M Zo

M
x
M

Zo

Wykonajmy nad ukadem nastpujcy eksperyment mylowy polegajcy na przeniesieniu masy M z jej pierwotnego pooenia na szalk, co spowoduje proces termodynamiczny wyduenia spryny. Pena energia potencjalna ukadu wtedy wynosi: Ep = M g Zo + Mg(Zo - x) = -M g x + (M + M) g Zo = -X x + const. Swobodna energia ukadu za bdzie rwna: F*(T, x) = F(T, x) - X x = F + w + const, gdzie w = -Xx jest prac wykonan przez siy zewntrzne nad ukadem. Z drugiej strony X = k x, skd wyraenie na energi swobodn moe by zapisane rwnaniem: 1 F = F(T, 0) + kx 2 . 2 Swobodna energia ukadu spryna + odwaniki jest wic rwna: 1 X2 1 . F * = F(T,0) + 2 kx 2 Xx = F(T,0) 2 k Std rniczka zupena tej wielkoci przyjmuje posta: dF* = dF(T,0) + kxdx Xdx xdX
2 2 = dF(T,0) + d 1 + dEp = dF(T,0) + d 1 d(X x ) 2 kx 2 kx

dF * = dF(T,0) + d

1 2

kx 2 X x ,

gdzie wielko: d

1 2

kx 2 X x jest zmian energii potencjalnej rozcignitej spryny, czyli

prac wykonan po niezamocowanym stopniu swobody, jakim jest w tym przypadku dugo spryny. 1.34. Udowodni twierdzenie: Entalpia ukadu termodynamicznego jest rwna
sumie energii wewntrznej i rda pracy, ktr to rdo wykonuje nad ukadem.

Rozwizanie

z
M U Mg

dM

z x

Wemy pod uwag ukad termodynamiczny gazu pod tokiem obcionym mas M, przedstawiony na rysunku. Cinienie zewntrzne pt (wywierane przez termostat)w stanie rwnowagi gazu jest rwne cinieniu ukadu pu. Oznaczmy przez pole powierzchni toka, a przez m - mas toka. Ciarek masy M pooonej na tok wywiera na gaz cinienie: Mg + mg . p = pt = pu = Std rniczka zupena tego cinienia jest rwna: g dp = dM . rdem si zewntrznych jest ciao o masie M pooone na tok a objto gazu pod tokiem wynosi: V = z. Energia potencjalna ciaa o masie M pooonego na toku (energia potencjalna termostatu Ut) jest rwna: Ut = M g z, podczas gdy energia potencjalna toka ma warto: Utoka = m g z. Rniczka zupena energii wewntrznej ukadu (gaz + tok + ciarek) dana jest zatem przez formu: dU* = dU + dUt = dU + d(M g z) = d(U + M g z) = d(U + pz) = d(U + p V), ktra stwierdza, e infinitezymalnie maa zmiana energii wewntrznej ukadu jest rwna infinitezymalnie maej zmianie entalpii: dU* = dH. Pomy dodatkowo mas dM na tok, przenoszc j z pierwotnego pooenia jak na rysunku. Wtedy wykonana praca si zewntrznych jest rwna: gz dM g( z + dz) gzdM = dM = (z)dp = Vdp ,
dU * = d ( U + pV) = dU + pdV + Vdp .

Wida wic, e wielko V dp = g z dM jest energi potencjaln masy dM. 1.35. Wykaza, e dla jednorodnego magnetyka pojemno ciepln ukadu
w staym polu magnetycznym H mona zapisa w postaci:

CH =

M U .Zmian H T H T H

objtoci

magnetyka

przy

magnesowaniu

zaniedba.

Rozwizanie Startujemy z drugiej zasady termodynamiki zapisanej dla ukadu o dwu stopniach swobody, przy czym drugi stopie swobody opisuje proces termodynamiczny magnesowania przy pomocy zmiennej niezalenej M (namagnesowanie) i potencjau termodynamicznego H (pole magnetyczne magnesujce ukad): dQ = dU dA = dU HdM . Traktujc energi wewntrzn i namagnesowanie rozwaanego ukadu jako funkcje temperatury i natenia pola magnetycznego: U = U( H , T) , M = M( H , T) , rniczki zupene tych funkcji przyjmuj form:
U U dU = dH, H dT + T T H M M dM = dH. H dT + T T H Podstawiajc te wyraenia do rwnania na dQ, mamy U U M M dQ = dH . H dT + H T T H H T H H T

Przy pomocy tego wyraenia, przy H = const, pojemno cieplna tego ukadu z definicji jest rwna: M U dQ CH = = cbdw. , H dT H T H T H
1.36. Pokaza, e rniczkowa posta dla pracy pdV nie jest rniczk zupen.

Rozwizanie Zaoymy, dW = pdV jest rniczk zupen. Oznacza to, e oglne wyraenie rniczkowe na prac: pdV + 0dT dW = pdV + Xdx = pdV + 0dp musi spenia warunek:

p X = . x V V x
Poniewa w wyraeniu rniczkowym na prac dla X = 0, dx moe oznacza zarwno dT jak i dp to otrzymujemy sprzeczno, gdy dla x = p: p = 1. p V Tymczasem z poprzedniego rwnania wynika, e p X = = 0 bo X = 0. x V V x

Dlatego te W = pdV nie jest rniczk zupen. 1.37. Z definicji wielkoci U, F, H i G, jako funkcji charakterystycznych (dla
dwch stopni swobody) pokaza suszno nastpujcych zwizkw

T V T p = termodynamicznych: 1 , 3 = , 2 V S S V p S S p T V 4 p = S . T V

T p = , V p S T

Rozwizanie Korzystamy ze zwizku typu: dz(x, y) = M(x, y)dx + N(x, y)dy, z ktrego dla rniczki zupenej odpowiedniej funkcji charakterystycznej z(x, y) tj. funkcji stanu, z ktrych kada spenia zwizek: M N = y x x y znajdujemy kolejne zwizki podane do udowodnienia:
U = U(S, V ), dU = TdS pdV, p T = . S V V S

dH = d(U + pV ) = TdS pdV + pdV + Vdp = TdS + Vdp, T V p = S . p S dG = d(U TS + pV ) = dH TdS SdT = Vdp SdT, S p T V = . = S T V p T p p T F = U T S dF = pdV SdT,

T V p = S . T V 1.38. Znale zaleno midzy pojemnoci ciepln w staej objtoci i przy staym S p = T V V T
cinieniu.

Rozwizanie Biorc pod uwag pierwsz zasad termodynamiki i definicj rniczki zupenej energii wewntrznej wyraenie na ciepo w procesie elementarnym mona zapisa kolejno jak nastpuje: U U U dQ = dU + pdV = dT + + p dV = C V dT + + p dV. T V V T V T

S dQ = C V dT + T p + pdV , V T

 p S dQ = C V dT + T dV = C V dT + T dV . V T T V
Ciepo na jednostk temperatury, czyli pojemno ukadu jest zatem rwna: dQ p dV = CV + T . T V dT dT Podczas, gdy oddziaywanie ukadu z termostatem, zachodzi w warunkach staego cinienia (p = const), moemy wyznaczy rnic Cp-CV: p V p V Q Cp CV = T . , = CV + T T V T p T V T p T p Dalej piszc rwnanie stanu w postaci p = p(T, V) okrelamy rniczk cinienia: p p dp = dT + dV . T V V T Dla warunkw dp = 0 to ostatnie rwnanie pozwala wyznaczy iloczyn pochodnych stojcy w znalezionym wyraeniu na rnic pojemnoci cieplnych dla p = const i V = const, mianowicie: Q p V p V = CV + T , Cp CV = T , T p T V T p T V T p

p dT T V dV

p = const

p = , V T

p V T V p T

V T p V p . = = V T p T V p T
V V T p T p V p T V T p . = T V p T
2

Std szukany zwizek mona przeksztaci do postaci:

C p C V = T

Zauwamy, e w liczniku i mianowniku stoj wspczynniki rozszerzalnoci izobarycznej i ciliwoci izotermicznej odpowiednio, zdefiniowane wyraeniami: 1 V 1 V p = T = , , V0 T p V0 p T gdzie p -wspczynnik rozszerzalnoci termicznej, a T -wspczynnik ciliwoci izotermicznej. Std ostatecznie mamy znany wzr: 2 pV Cp CV = T . T

1.39. Obliczy energi swobodn F oraz znale rwnanie stanu ukadu, jeeli

V entropia ukadu jest okrelona rwnaniem: S = R 0 V

staymi.

T T0

, gdzie V0, T0, i n s

Rozwizanie Mamy: dF = d(U - TS) = - pdV - S dT. Dla procesu izochorycznego dV = 0 i wtedy F dF = -S dT, S = . T V
Cakujc to rwnanie stronami mamy:
V F = SdT = R 0 V T0 T0
T T

T T0

V0 1 dT = R V T n 0

T0

dT .

V 1 1 RV0 T0 T 1 T n +1 T0n +1 = = R 0 n T (n + 1)V V T0 n + 1 0 Z drugiej strony z rwnania: dF = - pdV - S dT. wynika zwizek: F p = . V T

n +1

Zatem rniczkujc znalezione wyraenie na energi swobodn po objtoci otrzymujemy szukane rwnanie stanu: n +1 n +1 RV0 T0 T 1 RV0 T0 T 1 F 1 1 p = = . = V T ( n + 1) T0 V V ( n + 1) T0 V 2 1.40. Zgodnie z drug zasad termodynamiki rniczka zupena entropii jest

dQ dQ S( B) S(A ) ; b) dla . Pokaza, e a) dla dowolnego procesu rwna dS = T T

A

izolowanego cieplnie ukadu entropia nigdy nie maleje.

Rozwizanie Z twierdzenia Clausiusa wiemy, e: dQ T 0

B R

A a) Rozwaajc proces po drodze R odwracalny i nieodwracalny po drodze i przeprowadzajcy ukad ze stanu a do stanu B. Dla procesu odwracalnego R: B B dQ , dS dS = 0 , T A A ABA
ABA

dS

= dS + dS = 0 .
A B

Std mamy:

dQ dQ 0, T R T

dQ dQ S(B) S(A ). T T
I R

b) dQ = 0. z poprzedniego wynika dla procesu adiabatycznego dQ = 0, e: 0 S( B) S(A ) a to oznacza, e dla ukadu izolowanego entropia nigdy nie maleje. 1.41. Pokaza, e energia wewntrzna gazu doskonaego nie zaley ani od objtoci
V, ani od cinienia p; zatem jest funkcj tylko temperatury.

Rozwizanie Z uoglnionej pierwszej zasady termodynamiki wyraenia na rniczk zupen energii wewntrznej maj posta: U U dU = dS + dV ; dU = TdS pdV . V S S V Pochodna czstkowa tej energii po objtoci przy staej temperaturze jest rwna: dU dS U S p =T p = T p = T p. dV dV V T V T T V Poniewa z rwnania stanu gazu doskonaego wynika, e: RT R p p= = , T V V V to stwierdzamy, e energia nie zaley od objtoci, poniewa: R U = T p = 0. V T V Korzystamy z tego rezultatu rozszerzajc pochodn czstkow energii wewntrznej po cinieniu i otrzymujemy drugi szukany rezultat, mianowicie:

 U U U V = = 0 = 0. p T V T p T p T
Energia wewntrzna gazu doskonaego nie zaley od cinienia, jest zatem funkcj temperatury U = U(T). 1.42. Udowodni zwizki termodynamiczne:

C p 2p 2V C 1 V = T , = 2 T T 2 . T 2 p V T p V T
Rozwizanie Korzystamy z definicji pojemnoci cieplnej ukadu w staej objtoci, ktr mona zapisa przy pomocy rwnowanych formu rniczkowych: U Q S CV = = = T . T V T V T V Rniczkujc to ostatnie rwnanie po objtoci dla ukadu w warunkach staej temperatury mamy kolejno nastpujce zwizki prowadzce do rezultatu, ktry naleao wykaza w punkcie 10: S S C V = T = T V T V T V T T V T V
p 2p = = T T 2 , T T V V V

gdzie skorzystano ze zwizku Maxwella: S p = . V T T V Analogicznie postpujc z pojemnoci ukadu w staym cinieniu, mamy: S S S C p T T T = = = p p p T p T T p p T T p T T
V 2V = T = T 2 . T p T T p

W tym przypadku po zamianie kolejnoci rniczkowania naleao skorzysta ze zwizku Maxwella: S V p = T . p T

1.43. Pokaza, e dla ukadu, ktrego energia wewntrzna jest funkcj tylko temperatury, rwnanie stanu ma posta: p = T f(V), gdzie f(V) jest pewn funkcj objtoci V tego ukadu.

Rozwizanie Z zaoenia treci zadania, e energia wewntrzna jest funkcj tylko jednego parametru T, tj. U = U(T) i definicji pojemnoci cieplnej ukadu, wynika rwnie temperaturowa zaleno tej ostatniej wielkoci:

 U C V = = C V (T) . T V
Rniczkujc t wielko po objtoci w warunkach staej temperatury ukadu otrzymujemy podobnie jak w poprzednim zadaniu rezultat, ktry stwierdza, e pojemno cieplna tego ukadu zaley od objtoci tylko wtedy, gdy cinienie jest conajmniej kwadratow funkcj temperatury 2p C V T = = 0. T 2 V T V Biorc pod uwag t ostatni rwno, cakujc j obustronnie otrzymujemy rwnanie pierwszego rzdu: d2p dp = 0, = f (V ), 2 dT T gdzie f = f(V) jest sta cakowania zalen od objtoci poniewa druga pochodna bya brana przy staej objtoci. Rozdzielajc zmienne i cakujc ponownie otrzymane rwnanie otrzymujemy: dp = f ( V ) dT p = f ( V ) T + f 0 cbdw.

p S 1.44. Udowodni zwizek.: = V T T V

Rozwizanie Korzystajc z definicji energii swobodnej F = U -TS dla rniczki zupenej tej wielkoci otrzymujemy: dF = SdT pdV skd wida, ze entropia i cinienie s okrelone przez odpowiednie pochodne czstkowe energii swobodnej po temperaturze i objtoci ukadu: F F S = i p = . V T T V Rniczkujc pierwszy zwizek po objtoci V przy staej temperaturze T mamy kolejno wyraenia: F F S p , = = = V T V T V T T V T V T V gdzie skorzystano po drodze ze zmiany kolejnoci rniczkowania i definicji cinienia. Mamy zatem zwizek: p S = , V T T V ktry naleao udowodni. 1.45. Posugujc si zwizkami termodynamicznymi dla pochodnych czstkowych

p p udowodni, e > . V S V T
Rozwizanie Startujc z podstawowych definicji potencjaw, jako zmiennych zalenych, od zmiennych niezalenych S, V dla ukadu o dwu stopniach swobody mamy ukad rwna:

 p = p(S, V) T = T(S, V) Rozwizujc te rwnania wzgldem entropii otrzymujemy dwa rwnania na t wielko: S = S(T, V) S = S(T, p)
Dla tak okrelonych entropii rniczki zupene s rwne: C S S p dS = dT + dV = V dT + dV, T T V V T T V
Cp S S V dS = dT + dp = dT dp. T T p T p p T

Poniewa w przemianie adiabatycznej dS = 0 ostatni ukad rwna moe by przeksztacony do postaci: dT 1 p T = C T dV, V V dT 1 V = dp. T C T p p Przyrwnujc do siebie prawe strony tych rwna mamy wyraenie na pochodn czstkow objtoci po temperaturze przy staym cinieniu: C p p V V . = T p C V T V p S= const

p Wprowadzajc sta oraz przeksztacajc to rwnanie do postaci na wielko mamy: V S p V V = , T V p S T p p T p . = T V V p V S

Korzystajc dalej z rwnania stanu wyraajcego cinienie w funkcji pozostaych parametrw dla ukadu o dwu stopniach swobody dostajemy wyraenie na rniczk zupen cinienia: p p dp(T, V) = dT + dV . T V V T Dla procesu izobarycznego dp = 0 i rwnanie przyjmuje form: p p T = . V T T V V p

p Podstawienie tego wyraenia do otrzymanego na wielko prowadzi do rwnoci: V S p p = . V S V T

Poniewa, jest wiksze od jednoci a potencja termodynamiczny spenia kryterium P stabilnoci: k > 0 , to speniona jest nierwno: x k S

p p > . V S V T
1.46. Pokaza, e dla ukadu, ktrego energia wewntrzna nie zaley od objtoci V, suszne jest twierdzenie: pojemno cieplna w staej objtoci CV zaley tylko od temperatury.

Rozwizanie Korzystajc z rniczki zupenej energii wewntrznej ukadu mamy: U dU = dT = g(T)dT . T V Podstawiajc ten zwizek do uoglnionej pierwszej zasady termodynamiki, znajdujemy rwnanie rniczkowe wice entropi i funkcj g(T): S TdS = g(T)dT + pdV T = g(T) . T V Lewa strona tego rwnania zawiera okrelenie CV, zatem: S C V = T = g(T) , cbdw. T V
1.47. Znale zmian entropii ukadu dla przypadku rozszerzalnoci tego ukadu przy staym cinieniu.

Rozwizanie Wiemy ju, e entropia jako funkcja stanu ukadu, moe by okrelona na dwa sposoby: raz jako funkcja parametrw T i V oraz parametrw T i p: S = S(T, V ), S = S(T, p ). Std rniczki zupene tych funkcji s rwne: S S dS = T dT + V dV, V T S S dS = dT + p dp. T p T Z drugiego rwnania wida, e dla procesu izobarycznego dp = 0, rniczka entropii dana jest przez: S (dS) p = dT . T p Poniewa dla procesu rozszerzalnoci termicznej przy staym cinieniu, objto zaley tylko od temperatury, to z odwrotnej zalenoci T = T(V) wynika zwizek: T dT = dV . V p

Rniczka zupena entropii przy staym cinieniu moe wic by przeksztacona jak nastpuje: S T S ( dS) p = dV = dV . V p T p V p Dalej to ostatnie wyraenie przeksztaca si przez proste rozszerzenie pochodnej do postaci: S S 1 T S T (dS)p = dV . dV = T dV = T p T V p T p V p V p Wykorzystujc dalej definicj pojemnoci cieplnej ostatni rezultat daje si zmodyfikowa nastpujco: Cp Cp Cp 1 1 1 (dS) p = dV = dV = dV. T V T 1 V TV V V T p T p Teraz ewidentnie wida, e zmiana entropii dla przypadku rozszerzalnoci termicznej w procesie izobarycznym jest wprost proporcjonalna do wzgldnej zmiany objtoci:
dS p = dV . T V Cp

1.48. Znale zaleno zmiany temperatury w funkcji zmiany cinienia dla ukadu adiabatycznego (zjawisko termosprystoci).

Rozwizanie Dla ukadu adiabatycznego, startujc ze zwizku Maxwella, wyraajcego pochodne czstkowe potencjaw dla dwch stopni swobody, przez pochodne odpowiednich zmiennych niezalenych: T V = , p S S p moemy praw stron tego zwizku wyrazi przez pojemno ciepln ukadu: S Cp = T T p i wspczynnik rozszerzalnoci termicznej:

=
jak nastpuje:

1 V , V T p

T 1 1 V = S = S = S T p p S V p T p V p 1 V V TV T V T p T p = . = Cp S T p p W nawiasach prostoktnych w ostatnich wyraeniach stoj przytoczone wyej definicje. w ten sposb zaleno zmiany temperatury w funkcji zmiany cinienia jest opisana rwnaniem:

 T p = TV C . S p
1.49. Wykaza, e jeeli rwnanie stanu dla ukadu ma posta p = p(T, V) to prawdziwy jest zwizek: p =
p , gdzie: = V oznacza modu sprystoci V T

p 1 objtociowej w staej temperaturze, = cieplny wspczynnik cinienia T V p

przy staej objtoci, = przy staym cinieniu.

1 V wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej V T p

Rozwizanie Dane jest rwnanie stanu p = p(T, V) na mocy, ktrego rniczka zupena cinienia przyjmuje posta: p p dp = dT + dV T V V T Praw stron tego rwnania przeksztacimy jak nastpuje p V p p dp = dT + dV V T V T V p
1 p p 1 = pdT V dV. V T V p T V Nawiasami prostoktnymi wyrniono podane wyej definicje odpowiednich wielkoci. Uwzgldniajc te definicje, otrzymany rezultat na tym etapie przyjmuje form: dp = pdT dV . V Dalej dla procesu izobarycznego dp = 0 i ostatnie rwnanie pozwala wyrazi cinienie przez wspczynnik rozszerzalnoci termicznej wedug algorytmu: V 1 V p = = . 0=p V T p V T p

W ten sposb koczy si procedura dowodu susznoci zwizku czcego ze sob zdefiniowane wyej wielkoci wspczynnikw fenomenologicznych charakteryzujcych ukad termodynamiczny: p = .
1.50. Dla pewnego gazu eksperymentalnie ustalono, e iloczyn cinienia i objtoci waciwej, zaley tylko od temperatury. Ustalono rwnie, e energia wewntrzna jest rwnie tylko funkcj temperatury. Co mona powiedzie o rwnaniu stanu dla tego gazu z punktu widzenia termodynamiki.

Rozwizanie

Z treci zadania suszne s relacje wyjciowe: pV = f ( T) U = U( T) Zapisujc rwnanie na rniczk zupen funkcji stanu jak jest entropia, moemy wyznaczy pochodn energii wewntrznej w staej temperaturze wedug standardowego schematu: dU + pdV dU dS U p dS = =T p = T p. V T T V T dV dV Pomnoenie tego ostatniego rwnania stronami przez objto V, prowadzi do rwnania: U p V = TV pV V T T V ale cinienie na mocy postaci rwnania stanu danego w treci zadania spenia nastpujc relacje: p f 1 1 df = . = T V T V V V dT Dlatego te poprzednie rwnanie przyjmuje posta: df U V =T pV . V T dT

U Biorc pod uwag fakt, e U = U(T) to = 0 i powysze rwnanie redukuje si do V T rwnania o rozdzielonych zmiennych:: df 0=T f. dT Cakujc to rwnanie otrzymujemy zaleno f = f(T): f ( T) = const T
gdzie const jest sta cakowania. Podstawiajc posta funkcji f do zwizku na iloczyn pV otrzymujemy rwnanie stanu tego ukadu: pV = const T . Widzimy, e jest to rwnanie stanu gazu doskonaego. 51. Znale entalpi H = H(S, p) ukadu, dla ktrego termodynamiczny potencja jest dany rwnaniem: 2 2 1 G = G 0 + AT + Bp + 1 2 CT + DTp + 2 Ep , gdzie A, B, C, D, E s staymi, a G0 jest potencjaem ukadu w stanie rwnowagi. Poniewa z definicji potencja Gibsa spenia relacj: dG = SdT + Vdp , to entropia moe by okrelona przez potencja Gibsa tego ukadu za pomoc rwnania: G S= . T p Z drugiej strony: G = U - TS + p V = H - TS, std: H = G + TS

Podstawiajc za S do tego rwnania pochodn przytoczon wyej mamy rwnanie Helmholtza: G H = G T . T p Z treci zadania:

G 1 C 2T + Dp , =A+ 2 T p
zatem
2 2 2 1 H = G 0 + AT + Bp + 1 2 CT + DTp + 2 Ep AT CT DpT 2 2 1 = G 0 + Bp 1 2 CT + 2 Ep .

Poniewa:
S + A + Dp . C Mamy zatem wyraenie na entalpi jako funkcj entropii S i cinienia p dan przez rwnanie: 2 1 2 1 (S + A + Dp) H = G 0 + Bp + Ep , cbdo. 2 2 C A + CT + Dp = - S , to T =

Literatura
[1]. K. Stachulec, Wykady z fizyki klasycznej, Skrypt nr 317, Wydawnictwo Pk, Kielce(1997). [2]. K. Stachulec, Metody rachunkowe fizyki klasycznej w zadaniach z rozwizaniami, Skrypt nr 318, Wydawnictwo Pk, Kielce(1997). [3]. K. Stachulec, Wprowadzenie do mechaniki kwantowej i fizyki statystycznej, Skrypt nr 323, Wydawnictwo Pk, Kielce(1998). [4]. J. Orear, Fizyka, WNT, Warszawa (1993). [5]. A. K. Wrblewski, J. A. Zakrzewski, Wstp do fizyki, PWN, Warszawa (1991). [6]. D. Stauffer, H. E. Stanley, Od Newtona do Mandelbrota, WNT, Warszawa (1996). [7]. C. Kittel, W. D. Knight, M. A.Ruderman, Mechanika, PWN, Warszawa (1975). [8]. E.M. Purcel, Elektryczno i magnetyzm, PWN, Warszawa (1975). [9]. F. S. Crawford, Fale, PWN, Warszawa (1975). [10]. E. H. Wichmann, Fizyka kwantowa, PWN, Warszawa (1975). [11]. R. Reif, Fizyka statystyczna, PWN, Warszawa (1975). [12]. M. Toda, R. Kubo, N. Sait, Fizyka statystyczna, PWN, Warszawa (1991). [13]. G. L. Squires, Praktyczna fizyka, PWN, Warszawa (1992). [14]. W. K. Kobuszkin, Metodyka rozwizywania zada z fizyki, PWN, Warszawa (1987).