1

Marmara niversitesi
..B.F. Dergisi
YIL 2010, CLT XXIX, SAYI II, S. 1-22

FNANSAL KRZ TEORLER VE TRKYE
EKONOMSNDE 1990 SONRASI FNANSAL KRZLER

Suat OKTAR*
Levent DALYANCI
**
zet
Finansal krizler genelde dnya ekonomisinde, :elde ise gelimekte olan
lkelerde 1990 sonrasinda en nemli iktisadi sorunlarin bainda gelmektedir.
Trkive ekonomisi de iktisadi kalkinma srecinde finansman aigi, vapisal sorunlar
ve sagliksi: i-di finansman koullari altinda, srekli finansal kri:lere aik
haldedir. Bu baglamda alimanin temel amaci, finansal kri: teorilerini, dnva
ekonomisi ve Trkive ekonomisinde 1990 sonrasi ortava ikan finansal kri:lerin
temel sebep ve sonulari baglaminda incelemek, Trkive ekonomisinde finansal
kri:leri Probit model vardimivla modellemek, finansal kri:lerin ngrlmesi ve
nlenmesine vnelik politika nerileri gelitirmektir.
Anahtar Kelimeler: Finansal Kri: Teorileri, Finansal Istikrarsi:lik,
Belirsi:lik, Finansal Kirilganlik

FINANCIAL CRISES THEORIES AND FINANCIAL CRISES
IN TURKISH ECONOMY AFTER 1990



Abstract
Financial crises in the world economy, especially in the developing
countries have been one of the most important economic problems since 1990s.
Turkish economy in her economic development processes has been the similar
economic structure and problems like other developing countries. In this context,
main aim of this study is to investigate the theories of the financial crises by
considering the reasons and consequences of the financial crises in the world
economy and Turkish economy since 1990s, to model Turkish financial crises after

* ProI.Dr. Marmara niversitesi, IIBF, Iktisat Blm,iibI.dekmarmara.edu.tr
**
Dr. Marmara niversitesi, IIBF, Iktisat Blm,leventdalyancigmail.com
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


2
1990s by using a Probit model and to develop economic policy recommendations to
forecast and to prevent financial crises in Turkish economy.
Key Words: Financial Crisis Theories, Financial Instability, Uncertainty,
Financial Fragility
Teoride Kriz Kavram
Compact Oxford English Dictionary
1
a gre, Yunancada krisis
decisionkarar`, krinein`dan decidekarar verme` anlamlarina gelen kriz, 'nemli
bir zorluk ve tehlike dnemi olarak tanimlanmaktadir. Trk Dil Kurumu (TDK)
2
,
krizin genel anlamlarindan birisini, 'buhran, 'Bir lkede veya lkeler arasinda,
toplumun veya bir kurulusun yasaminda grlen g dnem, bunalim, buhran
olarak aiklamaktadir. Aktan`in (2004)
3
krizle ilgili grs, 'Kriz, nceden
bilinmeyen ya da ngrlemeyen bazi gelismelerin makro dzeyde devlet; mikro
dzeyde ise Iirmalari ciddi olarak etkileyecek sonular ortaya ikarmasidir. Sadece
ani ve beklenmedik bir anda ortaya ikan olumsuz gelismeleri kriz olarak
adlandirmak dogrudur. Yoksa normal sre ierisinde ortaya ikan her sorun kriz
demek degildir. Kriz, bu aidan beklenmedik biimde ortaya ikan 'ciddi bir sorun
olarak dsnlmelidir seklindedir. Uygur (2001)
4
Finansal Kriz Trleri ve Teorileri
un ifade ettigi gibi finansal kriz
konusunda su grs genel kabul grr; krizin ortami ve gstergeleri vardir ama
krizin kesin olarak olacagini sylemek ve hele krizin zamanini ngrmek mmkn
degildir. Dornbusch`un deyimiyle, 'Kriz ancak patladiginda grlr. Zaten krizin
kesin oldugu ve ne zaman olacagi ngrlebilse, gerekli nlemler alinir, kriz
nlenir, kisacasi kriz olmaz. Ayrica bilinir ki, Iinansal krizdeki baski ve gerginlik,
gvensizlik ve panikten kaynaklanir. Genel kriz tanimindan hareketle, iktisadi
sistem ve alt bilesenlerinde ortaya ikan krizi, Iktisadi sistem ya da alt
bileyenlerininin iyleyiyinde beklenmedik bir yekilde ortaya ikan ve sistemin
iyleyiyini nemli lde olumsuz etkileyen durum seklinde tanimlayabiliriz.
Iktisadi krizin kaynagi ok esitli nedenlere bagli olabilecegi gibi, iktisadi sistemin
herhangi bir alt bileseninden baslayip genel sisteme yayilabilir ya da sinirli kalabilir.
Diger yandan kriz, sistemdeki aksakliklarin Iark edilmesi ve sistemin daha gl
hale getirilmesi gerektigini gstermesi aisindan da bir yenilenme Iirsati olarak da
grlebilir.
Finansal sektrn iktisadi sistemde temel islevi, reel sektr Iaaliyetleri iin
gerekli olan Iinansmani saglamaktir. Bu nedenle Iinansal sektr, tm kurumlari,

1
Compact Oxford English Dictionary, "crisis", http://www.askoxford.com / concise_oed/
crisis?view, Erisim Tarihi: Eyll-2009.
2
Trk Dil Kurumu, "Kriz" http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime
=kriz&ayn=tam , Erisim Tarihi: Kasim-2009.
3
C.Can Aktan, "Ekonomik Kriz" , Yeni Trkiye Dergisi, www.canaktan.org/yonetim/ kriz-
yonetim/genel-olarak.htm , 2004, Erisim Tarihi: 01.11.2009.
4
Ercan Uygur,'Krizden Krize Trkiye: 2000 Kasim ve 2001 Subat Krizleri Trkiye
Ekonomi Kurumu Tartyma Metni, 2001/1,2001, http://www.tek.org.tr, Erisim Tarihi:
01.11.2009.


3
kurallari ve aralariyla reel sektr birimleri iin Iinansman saglama islevine sahiptir.
Ancak Iinansal sektrdeki oyuncularin da temel amaci kendi kazanlarini
maksimum etmek olmasi nedeniyle, yksek rekabet ortaminda Iaaliyet gsterirler.
Bu nedenle, finansal sektr, reel sektr finanse etmek iin kresel ekonomi
genelinde yogun bir rekabet ortaminda Iaaliyet gsterir. Ne var ki, Iinansal
sektrdeki iktisadi birimler, Iinansal yatirim karar srelerinde, kresel
makroekonomik dengelerin dinamiklerini ve gelecegini her zaman ideal bir sekilde
tahmin edemez. Diger yandan iktisadi birimler arasinda, asiri kazan hirsiyla,
yksek risklerin stlenilmesi, ahlaki sapmalarin, maniplasyonlarin ve asiri
speklasyonlarin olusmasi vb Iaktrlerin ortaya ikmasi Iinansal sektrn isleyis
mekanizmalarini olumsuz etkileyerek Iinansal sistemde krizlere yol aabilir. Bu
baglamda, Iinansal sektrde kriz, Iinansal sektr Iaaliyetlerininin isleyisini,
beklenmedik ve nemli lde olumsuz etkileyecek durumlarin ortaya ikmasi
olarak tanimlanabilir. Finansal krizlerin kaynagi, Iinansal sektrdeki, oyuncular,
kurumlar, kurallar ve aralar olabilecegi gibi, reel sektr Iaaliyetlerinde krlardaki
daralmalar da Iinansal sektr krizlerinin kaynagi olabilmektedir. Finansal kriz ile
ilgili literatrde yapilan tanimlar, temelde Iinansal sistemin temel islevi olan reel
sektre Ion saglama islevini yitirmesi zerine odaklanmaktadir. Literatrdeki temel
tanimlar asagidaki gibi zetlenebilir:
Micheal Bordo (1987)
5
, finansal krizi, beklentilerde bir degisim, bazi
Iinansal kurumlarin iIlasindan duyulan korku, gayrimenkul ya da likit olmayan
varliklarin paraya evrilme tesebbs vs. olarak tanimlamistir. Sundararajan ve
Balino (1991)
6
, krizi, ok sayida Iinansal kurumun borlarinin, varliklarinin piyasa
degerlerini asiri derecede astigi, iIlaslar ve portIy kaymalarinin oldugu, bazi
Iinansal kurumlarin ktg, devlet mdahalesinin zorunlu oldugu bir durum olarak
ortaya koymaktadir. Davis (1995)
7
, krizi, kredi dagiliminin veya demelerin
yapilmasinin mmkn olmadigi, Iinansal sistemdeki byk ks olarak
aiklamistir. Schwartz (1995)
8

5
M. Bordo, Financial Crises: Lessons From History, 5. Uluslararas Garden Finans
Konferans,1987, aktaran Kindleberger, Charles P. Cinnet, Panik ve ky Mali Krizler
Tarihi, Istanbul Bilgi niversitesi Yayinlari, s.9, 2000.
6
V, Sundararajan. and T. JT, Balino. Banking Crises: Cases and Issues, Washington DC:
IMF. 1991, aktaran Gup, Benton E. , Bank Failures in The Major Trading Countries Of
The World: Causes And Remedies, Greenwood Publishing Group, s.7, 1998.
7
E. P. Davis, Debt, Financial Fragility and Systemic Risk, Revised And Expanded
Edition, Newyork: Oxford Unv. Press. 1995, aktaran; Gup, Benton E. Bank Failures in The
Major Trading Countries Of The World: Causes And Remedies, Greenwood Publishing
Group, s.117, 1998.
8
A. Schwartz, Systemic Risk and the Macroeconomy in Kaufman, G.G. (ed) Research
in financial Services, 7.19-30, Greenwich, JAI press, 1995, aktaran; Gup, Benton E. , Bank
Failures in The Major Trading Countries of The World: Causes And Remedies,
Greenwood Publishing Group, s.7, 1998,
, finansal krizi, herhangi bir fiyattan demelerinin
yapilmayacagi korkusuna dayandigini, nakit bulmak iin, asiri kamu mdahalesinin
yapildigi, bankacilik sistemindeki rezerv sikisikliginin ortaya iktigi, bankalarin
verdigi kredileri geri agirip yeni kredileri vermedigi ve varliklarini sattigi bir durum
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


4
olarak belirtmistir. Mishkin (1996)
9
Kindlerberger
ise finansal krizi asimetrik enformasyon teorisi
erevesinde ele almistir. Bu tanima gre Iinansal kriz, 'Finansal piyasalarda, ters
seim ve ahlaki bozulma problemlerinin daha da artmasi sebebiyle, Iinansal
piyasalarin, Ionlari, en retken yatirim Iirsatlari iin etkin bir sekilde dagitamadigi,
dogrusal olmayan bozulmalardir. Mishkin`e gre, Iinansal kriz, Iinansal piyasalarin
etkin bir sekilde islevini yerine getirmesini engelleyerek, iktisadi Iaaliyetlerde
keskin bir daralmaya yol aar.
10
(2000), finansal krizleri, ierisinde etki-hacim ve kresel
aidan nemli derecede Iinansal krizlerin oldugu, iktisadi dalgalanmalarin zirve
dnemleriyle iliskili oldugunu vurgulamistir. Finansal krizi, 'Iinansal gstergelerin
tmnn ya da ogunun kisa vadeli Iaizler ve varliklarin (hisse senedi,
gayrimenkul, arsa) Iiyatlari, ticari iIlaslar Iinansal kurumlarin basarisizliklari
keskin, kisa ultra- dngsel sekilde bozulmasidir`` seklinde aiklamistir.
Kindlerberger tanimda dviz problemlerini zorunlu olarak disarida biraktigini da
vurgulamistir. sr (2009)
11
, iktisadi kriz teorilerinin byk bir kisminin "kriz"
diye nitelenen olgunun belki sentaksini verebildigini, ama gramerini verme
noktasinda spheli oldugunu belirtmistir. Finansal krizlerin olusmasinda, pek ok
faktr sz konusudur. Bu faktrler, lke ekonomisi ya da kresel ekonomiden
kaynaklanabildigi gibi, Iinansal sektr ve reel sektrden de kaynaklanabilir. Finansal
krizlerin ortaya ikma ve yayilma sreleri, zamana, ekonominin iinde bulundugu
kosullara, iktisadi konjonktre, kurumsal ve politik yapilara, iktisadi birimlerin
tercihlerine vb pek ok Iaktre bagli olarak meydana gelmekte ve ekonomi geneline
yayilma gstermektedir. Gelismekte olan lkelerde Iinansal krizlerin olusum evreleri
ok esitli olup , Iarkli asamalar izleyebilmektedir. Mishkin (2001)
12
, gelismekte
olan lkelerde Iinansal krizlerin gelisme asamalarini, a)Iinansal ve reel sektr
Iirmalarinin bilanolarinda bozulma, b)dviz/para krizi, c)Iinansal kriz seklinde
siniIlamistir. Buna gre ilk asamada Iinansal ve reel sektr Iirmalarinin
bilanolarinda bozulmalar bas gsterir. Bu durum, dviz krizi olusmasina yol aar.
Dviz krizi Iinansal ve reel sektr Iirmalarinin bilanolarinda daha da derin
bozulmalara yol aarak Iinansal krizin olusmasina neden olur. Finansal krizlerin
trlere ayrilmasi ise, Iinansal sistemi olusturan temel kurumlar, temel degiskenler ve
temel iliskilerdeki bozulmalara bagli olarak tanimlanmaktadir. Bu erevede
finansal krizler drt grupta incelenmektedir
13

9
Frederic S. Mishkin. Understanding Financial Crises: A Developing Country Perspective,
NBER Working Paper No. 5600, s.17, 1996.
10
Charles P, Kindleberger. Cinnet, Panik ve ky Mali Krizler Tarihi, (ev. Halil
Tunali), Istanbul Bilgi niversitesi Yayinlari, s.6, 2000.
11
Isaya sr, 'Kriz Bir "Kavram" Aiklama Notu Mlkiyeliler Birligi Dergisi, Cilt:
XXIII, Sayi: 214, 2009.
12
F.S. Mishkin, Financial Policies And The Prevention of Financial Crises In Emerging
Market Countries. NBER Working Paper. 8087, s.8, 2001.
13
IMF Financial Crises: Characteristics and Indicators of Vulnerability in Financial Crises:
Causes And Indicators, World Economic and Financal Surveys World Economic
Outlook, s.74-75, 1998.
:


5
a)Dviz/Para Krizi (Currency Crisis): Bir lke parasina yapilan bir
speklatiI saldiriya bagli olarak, lke parasinda nemli lde resmi otoritenin
devalasyona gitmek zorunda kaldigi veya lke parasinin nemli lde deger
kaybettigi (sharp depreciation) veya lkenin byk lekli uluslararasi rezervleriyle
veya Iaizlerde keskin bir artisla parasini savunmaya alistigi krizlerdir. b)
Bankaclk Krizi (Banking Crisis) : Batma noktasina gelen ya da gelme olasiligi
olan bankalarin, ykmllklerini/borlarini, evirme zelliklerini kaybettgi veya
devletin byk lekli mdahalelerle destek vermek zorunda kaldigi bir durumdur.
c) Sistemik Finansal Krizler (Systemic Financial Crises) : Finansal piyasalarin,
etkin bir sekilde islevlerini yerine getiremeyecek sekilde ciddi bozulmalara maruz
kaldigi ve sonucunda da reel ekonomiye byk lekli zarar verdigi bir durumdur.
Bir sistemik kriz, dviz krizini ierebilir, ancak bir dviz krizi tek basina, demeler
dengesine zarar vermeyebilir. Bu nedenle dviz krizi, sistemik Iinansal krize esdeger
degildir. d)Dy Bor Krizi: Bir lkenin, zel veya kamu sektr borlarini
deyememesi durumudur. Finansal krizlerin yukarda belirtilen bu trleri, birlikte
veya karsilikli etkilesim halinde birbirlerini tetikleyerek ortaya ikabilir. Finansal
sisteme, ekonomi geneline ve hatta kresel ekonomi geneline Iarkli mekanizmalar
araciligiyla yayilabilir.
Kaminsky (2006)
14
, 1970`den itibaren bir Iinansal krizler Iuryasi
baslayarak, gelismekte olan lkeler ve gelismis lkelerde nemli iktisadi sorunlar
yarattigini, bu krizlere bagli olarak, speklatiI ataklar temelinde esitli teoriler
gelistirildigini belirtmistir. Dviz krizi modelleri gelismekte olan lkelerde ortaya
ikan dviz kurunda meydana gelen kirilmalari aiklamaya ynelik gelistirilmis
modellerdir. Gelismekte olan lkelerdeki krizlerin zamana, lke kosullarina gre
Iarkliliklar arzetmesi, bunlari aiklamaya ynelik modellerin de Iarklilasmasina yol
amistir. Diger bir iIadeyle, tm dviz krizlerini aiklamayi tek basina basarabilen
bir model henz gelistirilememistir. Gelistirilen modeller grupta incelenmektedir.
Bunlar, a) Birinci Nesil Dviz Krizi Modelleri, b) kinci Nesil Dviz Krizi
Modelleri, c) nc Nesil Dviz Krizi Modelleri olarak siniIlanmaktadir.
Mishkin (1994)
15
Iinansal krizin tanimlanmasi ve erevesinin belirlenmesinde
literatrn ikiye blndgn, bunlardan birinci kesimin monetaristler ve diger
kesimin ise Kindlerberger ve Minsky`nin olusturdugu daha eklektik bir yaklasim
oldugunu vurgulamistir. Monetaristlerin, Friedman ve Schwarts (1963)
16

14
Graciela L. Kaminsky. Currency crises: Are they all the same? Journal of International
Money and Finance, Vol: 25, 503, 2006.
15
Frederic S, Mishkin.Preventing Financial Crises: An International Perspective NBER
Working Paper No. 4636, s.2, 1994.
16
Milton Friedman, and Anna J. Schwartz. Money and Business Cycles The Review of
Economics and Statistics, Vol. 45, No. 1, Part 2, Supplement, s. 32-64, 1963.
alismalari
ile basladigini ve Iinansal krizleri bankacilik krizleri ile iliskilendirdiklerini
vurgulamistir. Para arzindaki ciddi daralmalarin, bankacilik sektrnde paniklere yol
aarak, ABD ekonomisinde byk iktisadi daralmalara neden oldugunu belirtmistir.
Monetaristler, varlik Iiyatlarindaki dsslere, iIlaslardaki artislara yol amasina
ragmen, bankacilik sektrnde panik olusturmayan ve para arzinda keskin dssle
sonulanan olaylari, gerek Iinansal krizler olarak grmezler. Bunlari sahte Iinansal
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


6
kriz (pseudo-Iinancial crises) olarak tanimlamaktadirlar. Dahasi hkmetin bu sahte
Iinansal krizlere mdahalesinin gereksiz olduguna, hatta yarardan ok yksek
enIlasyona yol amak gibi zarar getirecegine dikkat ekmislerdir. Mishkin (1994)
17

Monetaristlerin Iinansal krizlere iliskin aiklamalarina karsi bir grs olarak
Kindlerberger (1978) ve Misnky (1972)`in grsleri sz konusudur. Mishkin
(1994)`e gre, Kindlerberger ve Misnky`nin Iinansal kriz zerine temel grsleri su
sekildedir: 'Finansal kriz, Iinansal ve reel sektr kuruluslarin iIlaslari, varlik
Iiyatlarinda dss, dviz kurunda bozulmalar, deIlsyonlar, dezenIlasyonlar ya da
bunlarin Iarkli bilesimlerinden olusabilir. Mishkin (1994)`e gre, Kindlerberger ve
Misnky`de, Iinansal krizler ekonomi geneline yayilan ciddi olumsuz sonular
dogurabilir. Bu durumda Iinansal krizin etkilerini sinirlamak iin devlet mdahalesi
gereklidir. Mishkin (1994), Kindlerberger ve Misnkynin finansal kriz zerine
grslerinin, gl bir Iinansal kriz teorisi ortaya koymadigini, diger yandan
nerdikleri devlet mdahalesinin her zaman iin yararli sonular
dogurmayabilecegini belirtmistir. Monetaristlerin, Iinansal kriz teorisinin ise, sadece
para arzindaki daralmaya ve banka paniklerine odaklandigi iin dar kapsamli
oldugunu vurgulamistir. Diger yandan, Iinansal krizlere yol aan sistemik risklerle
ilgili teorik yaklasimlar literatrde Iarklilasmaktadir. Davis`e (1995, 2003 )
18
Bordo, M. (1998)
gre,
Iinansal sistemdeki krizlerin genel yapisi, Iinansal sistem ve kurumlara ynelik
panige bagli hcumlar (contagious runs) ve bu panikleri engellemeye ynelik olarak
finansal sistemdeki dzenlemelerdir (financial regulation). Bu erevede, finansal
krizlerin btnyle aiklamaya ynelik yaklasimlar a)monetarist yaklaym, b)
ayr-borlanma ve finansal krlganlk yaklaym, c) rasyonel beklentiler
yaklaym, d) belirsizlik yaklaym, e) kredi taynlama yaklaym, f) asimetrik
enformasyon/araclk giderleri yaklaym, g) arac piyasalar dinamigi yaklaym,
seklinde siniIlanabilmektedir.
19
, Iinansal krizleri aiklamaya ynelik yaklasimlari,
geleneksel yaklasimlar iinde, monetarist yaklasim ve Iinansal kirilganlik yaklasimi
olarak kabul etmistir. Bu yaklasimlar ierisinde, rasyonel beklentilere dayanan
yaklasimlari rassal-para ekisi teorisi (random withdrawals theory) ve asimetrik
enIormasyon yaklasimi olarak iIade etmistir. Diamond, D. and Dybvig, P. (1983)
20

daha nce aiklandigi gibi, mevduat sahiplerinin bankacilik sektrne ynelik
gvenini olumsuz etkileyecek bir sokun, bankacilik panigi yaratarak, Iinansal krize
yol aabilecegini vurgulamistir. Bordo, M. (1998)
21

17
Frederic S. Mishkin, (1994), agm. s.2-3.
18
E. P. Davis, (1995),agm.s117-146.
E. P,Davis."Towards A Typology For Systemic Financial Instability" Economics And
Finance Working Papers, Brunel University, 2003, s.3-20.
19
M, Bordo. "Currency Crises (and Banking Crises) in Historical Perspective" EHF-Research
Report No:10, s.17, 1998.
20
D,Diamond. and P,Dybvig. Bank runs, deposit insurance, and liquidity, Journal of
Political Economy 91, s.401419, 1983.
21
M, Bordo. (1998), agm.s.17.
, Friedman-Schwartz (1963) ve
Cagan (1965)`in alismalarinda, bankacilik kriziyle birlikte ortaya ikan Iinansal
krizlerin, parasal daralmanin etkilerini ortaya ikaracagini ya da daha ktsn


7
yapabileceklerini iddia ettiklerini belirtmistir. Parasal istikrarsizligi retmesi
aisindan, Friedman-Schwartz (1963) alismalarinda, bankacilik paniklerine ayri bir
nem vermislerdir. Monetaristler, Iinansal krizleri bankacilik krizleriyle birlikte ele
alirlar ve krizin nedenini, para arzindaki daralmalara baglarlar. Friedman ve
Schwartz (1963)
22
Bordo, M. (1998), ve Fisher, I. (1932 ve 1933) 'Asiri Bor-Deflsyon
hipotezinin, Minsky, H. (1977), Kindlerberger, C. (1978), Kaufman, H. (1986),
Friedman, B.(1986) ve King, M. (1994) taraIindan iktisadi krizleri aiklamak iin
gelistirdiklerini belirtmistir. Minsky, Hyman P. (1992)
alismalarinda, para arzindaki degisim orani ve iktisadi
dalgalanmalar arasindaki iliskiyi incelemislerdir. Para arzindaki degisim orani ile
iktisadi dalgalanmalar arasinda (zellikle gelir dalgalanmalari arasinda) yakin bir
iliski bulmuslardir. Friedman ve Schwartz (1963), para arzindaki daralmalarin
bankacilik kesimi dengelerini olumsuz etkileyerek bankacilik sektrnde paniklere
yol aarak iktisadi dalgalanmalara yol atigini belirtmislerdir. 1875-1938 dneminde
yasanan alti krizde, bankacilik kesimi nakit-mevduat oranindaki bozulmaya,
bankacilik krizlerinin eslik ederek iktisadi dalgalanmalarin ortaya iktigini tespit
etmislerdir. Friedman ve Schwarts (1963), Cagan`nin da alismalarinda para
arzindaki degisim ve iktisadi dalgalanmalar arasinda yakin bir iliski buldugunu ne
srmstr. Bordo, M. (1998) gre, bankacilik krizlerinin olusmasinda, Friedman ve
Schwartz`in, bankalara karsi gvenlerini kaybeden toplumun, mevduatlarinin nakde
evirme panigi oldugunu vurguladiklarini belirtmistir. Finansal krizlerin
olusmasinda nemli Iaktrlerden birisi, iktisadi birimlerin, iktisadi beklentilerine
gre, yatirim kararlarindaki, dolayisiyla borlanma kararlarindaki yanlisliklarin
roldr. Bu yanlisliklar kitlesel oldugunda, Iinansal sistem kirilgan bir duruma ulasir
ve daha sonra ortaya ikacak panik ise Iinansal krizleri tetikler. Asiri iyimser
beklentilere bagli yapilacak asiri yatirim egilimleri ekonomide yapay bir zirvenin
olusmasina olanak saglar. Ne var ki, daha sonra srdrlemeyecek bu zirve durumu
bir dibe dnsr. Bu durum, ekonomideki reel yatirimlarin, reel dengelerden kopuk
bir siramasinin sonucu olarak karsimiza ikmaktadir.
23
, bor-deflasyonu (debt-
deIlation) durumunun Irving Fisher (1933)`in alismalarinda ortaya konuldugunu;
Charles Kinleberger (1978) taraIindan dengesizligin beslenme sreci olarak
gelistirildigini, Martin WolIson (1986) taraIindan ise, Iinansal istikrarsizlikla ilgili
bir veri seti ve iktisadi dalgalanmalarin esitli Iinansal kriz teorileri aisindan
incelemesinin gereklestirildigini iIade etmistir. Fisher, I. (1933)
24

22
Milton, Friedman. and Anna J. Schwartz.(1963), agm. s.3-64.
23
Hyman P,Minsky. The Financial Instability Hypothesis The Jerome Levy Economics
Institute of Bard College Working Paper No. 74, 1992, Prepared For Handbook of Radical
Political Economy, Edited By Philip Arestis And Malcolm Sawyer, Edward Elgar: Aldershot,
s.1-10, 1993.
24
I. Fisher, "'The Debt Deflation Theory of Great Depressions'", Econometrica, No:1, s.337-
357, 1933.
iktisadi
dalgalanmalarda daralma dnemine geisi, asiri borlanmaya ve deIlasyona
baglamistir. Bu yaklasima gre; dissal pozitiI soklar sonucunda, iktisadi
dalgalanmada zirve dnemine gidis srecinde, yatirimcilar, asiri gven ve kazan
beklentileri nedeniyle asiri borlanmaya ve asiri yatirimlara ynelecek, bir sre
sonra da, asiri borluluk, likidite sikintisina yol aacaktir. Bu durumda, kredi
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


8
verenlerde ve alanlarda bir panik ortaya ikacaktir. Bu durumda, likidite sikisikligi,
satis baskisi yaratip, mevduat daralmalari olusturup, paranin dolasim hizi
yavaslayacaktir. Bu tekrar satis baskisi yaratarak, Iiyat seviyesinde dss baslayacak
bunun sonucunda da, yatirimlarin degeri dserek, iIlaslar ortaya ikacaktir. Davis
(1995, 2003), bor ve Iinansal kirilganlik yaklasiminin, Iinansal krizlerin, bir kredi
genislemesi dneminin son evresinde ortaya ikan pozitiI bir sok sonucunda,
borlarin asiri ykselmesi, kreditrlerin yanlis Iiyatlama yapmalari ve bir varlik
balonun ortaya ikmasina yol amasiyla bas gsterdigini, devaminda ise, negatiI bir
bor sokuyla bankacilik krizinin ortaya iktiginin belirtmistir.
Minsky, Hyman P. (1992), gelistirdigi, Iinansal istikrarsizlik hipotezinin,
Keynes`in 'Genel Teorisi` nin z oldugunu vurgulamistir. Finansal istikrarsizlik
hipotezinin, diger yandan, Schumpeter (1934)`in para ve Iinansman kredi
grsnden de esinlendigini vurgulamistir. Minsky, Hyman P. (1992), iktisadi
sistemin, ekonomideki dalgalanmalara karsi tepkisinin, dalgalanmayi glendirmesi
seklinde oldugunu belirtmistir. Diger bir iIadeyle, enIlasyon, enIlasyonist sreci,
deflasyon da, deflasyonist sreci besler.
Minsky, Hyman P. (1992), Iinansal istikrarsizlik hipotezinin, teorik
argmaninin, kompleks soIistike Iinansman sisteme ve pahali sermaye varliklarina
sahip bir kapitalist sisteme sahip bir ekonomi varsayimi ile basladigini, temel
iktisadi sorunun ise, Knightyan olarak betimlenen, veri kaynaklarin alternatiI
kullanimlari arasinda dagiliminin yapilmasi yerine, ekonominin sermaye gelisimi
oldugunu vurgulamistir. Kapitalist sistemin sermaye gelisimi, gelecekteki para iin
bugnk paralarin degisimiyle birlikte seyreder. Bugnk para, yatirim mallari
iktisi elde etmek iin, kaynaklar harcanir. Diger yandan, gelecekteki para, Iirmanin
sermaye varliklarini artiracak olan krlardir. Kapitalist sistemde, gemis, bugn ve
gelecek, sadece sermaye varliklari ve isgc nitelikleri ile iliskili olmayip, ayni
zamanda, Iinansal iliskilerle de baglanti ierisindedirler. Finansal iliskilerin daha
karmasik yapisina ragmen, sistemin davranisinda anahtar belirleyicisi kr dzeyidir.
Finansal istikrarsizlik hipotezi, Kalecki (1965)-Levy (1983)
25
Minsky, Hyman P. (1992), Iinansal istikrarsizlik hipotezinin, kapitalist
sistemdeki, borlarin etkisi ve borlarin gereklesmesi zerine bir teori oldugunu
vurgulamistir. Paranin miktar teorisinin aksine, Iinansal istikrarsizlik hipotezi,
bankacilik sektrnn, kapitalist sistem iin ok nemli etkisi olan bir krlilik
srecine gre alistigini kabul etmektedir. Bankacilik sektr (Iinans sektrndeki
tm aracilar anlaminda), krliliklarini artirmak iin, srekli Iinansal inovasyonlar
yaparlar. Minsky, Hyman P. (1992), Iinansal sistemdeki, Iinansal inovasyonlarin,
ortodoks paranin miktar teorisinin temel varsayimi olan paranin dolasim hizinin
sabitligini geersiz kilacagini belirtmistir. Minsky, Hyman P. (1992), Iinansal
sistemde, iktisadi birimlerin borlarinin/Iinansman yapilari iin tr yapi
tanimlanabilecegini belirtmistir. Bu Iinansman yapilari, a)Hedge Finansman, b)
Speklatif Finansman, c) Ponzi Birimlerdir. Hedge finansman birimleri, tm
nin, toplam talebin,
kri belirledigine iliskin grslerini kapsamaktadir.

25
Michal Kalecki, Theory of Economic Dynamics. London: Allen and Unwin, 1965.
Jay Levy S. and David A. Profits And The Future of American Society. New York, Harper
and Row, 1983.


9
borlarini, nakit akimlariyla yerine getiren birimlerdir. Borlanma yapisinda,
sermaye Iinansmanin agirligi arttika, hedge Iinansman yapisi da artacaktir.
SpeklatiI Iinansman birimleri, borlarini, nakit akimlari yetmese de, gelir
hesaplariyla deyen birimlerdir. Bu birimler, borlarini, borla evirme gereksinimi
duyarlar. Ponzi Birimleri, Iaaliyetlerinden elde ettigi nakit akimlari, asiri yksek
borlari nedeniyle, ne borlarinin anaparasini, ne de Iaizlerini demeye yetmez. Bu
birimler, Iaizlerini demek iin bile borlanirlar. Gelecekteki gelirleri bile
borlarinin Iaizlerini demeye yetmeyebilir. Finansal istikrarsizlik hipotezi,
ekonomideki borlanma rejimlerinin yapisina gre, Iinansal istikrarsizlik yapisinin
sekillenecegini vurgulamistir. Ekonomideki istikrarli yapi, Iinansal sistemdeki
istikrarsiz rejim trne gre, zamanla istikrarsizliga dogru gider. En son asamada,
Iinansal sistemde, Ponzi Birimleri`nin egemen oldugu Iinansman rejimi de ker ve
iktisadi sistem krize girer. Hyman P. Minsky (1993)
26
Rasyonel Beklentiler Yaklasimi temelinde bazi kriz modelleri
gelistirilmistir. Bu modeller arasinda, rasyonel speklatiI balonlar olarak kabul
edilen, Cinnet (manias) ve sabit Iiyat rejimine speklatiI atak seklinde, hcumlar ve
paniklerdir. Blanchard and Watson (1982)
`nin gelistirdigi Iinansal
kirilganlik hipotezinin temel zelligi 'Kapitalist sistem, dissal soklar olmadan da,
isel nedenlere bagli olarak iktisadi dalgalanmalar yaratabilir, bunu etkileyen
Iaktrlerin temelinde, kapitalist ekonomilerin isel dinamigi olup kapitalist
sistemdeki bu kirilgan yapi, mdahele ve dzenlemelerle bir bant araliginda
seyrettirebilir olmasi seklindedir.
27
Knight, Frank H. (1921)
, speklatiI balonlarin, Iinansal
piyasalarda rasyonel davranislarla yrtldgnn inkar edilemeyecegine ve bu
balonlarin reel ekonomi zerinde etkileri olduguna dikkat ekmistir. Davis (1995),
Blanchard and Watson (1982)`in rasyonel balon tanimi olarak, balonun devam
edecegi ya da patlayacagi olasiligi ierdigini, balon devam ettike, ortalama
getirinin, bir kriz riskini telafi etmek iin, risksiz getiri oranini asacagini
ngrmstr. Rasyonel beklentiler temelli kriz yaklasimi, Krugman (1979), Flood
ve Garber (1984) ve ObstIeld (1986) modellerinde de grlr. Bu modellerde, zayiI
iktisadi temellere sahip bir ekonomide, sinirli rezervle, srdrlemeyecek dviz kuru
politikalari durumunda, speklatrler, rasyonellik erevesinde, kazanlarini
maksimize etmek iin uygun zamani bekleyerek dviz kuruna speklatiI atak
yaparlar.
28
, iktisadi Iaaliyetlerde ve krlilik srelerinde risk
ve belirsizligin nemli rol olduguna isaret etmistir. Riski, llebilir belirsizlik
olarak tanimlarken, belirsizligin ise llemedigini vurgulamistir. Diger yandan,
Knight, belirsizligin toplumsal ve ekonomik gelisim srecinde ok byk role sahip
oldugunu belirtmistir. Meltzer A. H. (1982)
29

26
Minsky, Hyman P.(1993). agm. s.1-10.
27
Olivier J. Blanchard, And Mark W. Watson Bubbles, Expectations and Financial Markets
NBER Working Paper No. 945, s.1-30, 1982.
28
Frank H. Knight, Risk, Uncertainty And Profit, (1921), Beard Books, 2002.
29
A. H. Meltzer, "'Rational Expectations, Risk, Uncertainty, and Market Responses'", in P.
Wachtel (ed.), Crisis in the Economic and Financial Structure, Salomon Bros. series on
Financial Institutions and Markets, Lexington Books, Lexington, Mass, 1982.
, finansal krizleri anlamada
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


10
belirsizligin nemini vurgulamistir. Belirsizligin, sadece objektiI olasiliklarin
indirgenmesine duyarli olmadigini, Iakat ayni zamanda, rekabeti piyasalarda, kr
Iirsatlari da sundugunu kaydetmistir. Belirsizligin, duragan olasilik dagilimlari ile
temsil edilemeyecek rassal elementlerin oldugu degisen bir ekonomik evreyi
yansittigini iIade etmistir. Belirsizlik; savaslar, ihtilaller, Iinansal krizler ve bunlarin
iktisadi sonulari gibi, etkileri tamamen objektiI analize karsi olan durumlara
uygulanir. Bu durumlar iktisadi evreyi, tahmin edilip, gerekli nlemlerin
alinamayacagi bir rejime srkler. Davis, E. P. (1995), bilgi eksikligi ve belirsizlik
ortaminda krlarin, Iirsatlar ve inovasyonlar sayesinde elde edilebilecegini, ShaIer
(1986)
30
ve Schumpeter (1942)
31
Bordo, M. (1998), finansal krize yol aacak, sistemik risklerden birisinin
Mishkin (1990)`de vurgulanan asimetrik enIormasyon oldugunu belirtmistir.
Mishkin, F.S. (1991)
`de yaratici yikimlara yol aan inovasyonlarin,
Iinansal piyasalarda da artan bir sekilde ortaya iktigini vurgulamistir. Belirsizlik ve
Iinansal krizler arasindaki iliski, Keynezyen iktisadi analizin odak noktalarindan
birisidir. zellikle Post-Keynezyen iktisatta belirsizlik, piyasa istikrarsizliklarinin
temelinde yer alan en nemli Iaktrlerden biridir. nk belirsizlik, girisimcilerin
kazan beklentilerinin ve sermayenin marjinal verimliliginin hesaplanmasinda
sorunlar yaratir. Bu sorunlara bagli olarak ortaya ikan maniplasyonlar ve
speklasyonlar, oynakliklara ve krizlere yol aabilir.
32
asimetrik enformasyon literatrnn, Akerlof (1970)a kadar
uzandiginin altini izmistir. Buna gre bir szlesmeye konu olan taraIlar arasinda
bilginin esit olmayan dagilimina bagli olarak ortaya ikan belirsizlik ve taraIlarin
drst olmamasi (ahlaki tehlike), yanlis kararlarin alinmasina (ters seim) yol aarak
ve kaynaklarin etkin dagilimini olumsuz etkileyerek, reIah kaybina neden olacaktir.
Eger bu yapilar, ekonomi geneline yayilirsa, ekonomi genelinde krizler ortaya
ikabilecektir. Mishkin (2001)
33
Mishkine (2001) gre, finansal krize yol aan asimetrik enformasyon
sorunlarini artiran drt Iaktr szkonusudur. Bu Iaktrler ; a)Finansal Sektr
Bilanolarnda Bozulma, b)Faiz Oranlarnda Arty, c)Belirsizlikte Arty,
d)Varlk Fiyatlarndaki Degiyime Bagl Olarak Reel Sektr Bilano Bozulma
, Iinansal sistemin islevinin, verimli yatirimlar iin
iktisadi birimlere Iinansman saglamak oldugunu belirtmistir. Ancak Mishkin,
Iinansal sistem ierisinde taraIlarin birbirlerinin kredi degerini bilmelerinin
kaynaklarin etkin dagiliminda nemli bir Iaktr oldugunu belirtmekle birlikte,
taraIlar arasindaki asimetrik enIormasyon ya da ahlaki tehlike durumu sz konusu
olursa bu durumda, taraIlarin ters seim yaparak, kaynaklarin etkin dagilimini
saglayamayacaklarini, bu durumun Iinansal sistem ierisinde nemli bir lege
ulasmasi durumunda da Iinansal istikrarsizliga ve Iinansal krizlere yol aabilecegine
dikkat ekmistir.

30
J. R. Shafer, "'Managing Crises in the Emerging Financial Landscape'", OECD Economic
Studies, 8, s. 56-77, 1986.
31
J. E. Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy; 1942, Republ. by Unwin
Paperbacks, London, 1974.
32
F.S. Mishkin, Asymmetric Information And Financial Crises: A Historical Perspective
NBER, Working Paper, No. 3400, 1991.
33
F.S. Mishkin, (2001), agm. s. 1.


11
seklindedir. Bu baglamda, Iinansal sistemde bankacilar ve Iinansal aracilarin nemi,
Iinansal kaynaklarin dogru dagilimini saglamaktir. Eger Iinansal sistemde, Iinansal
kaynaklarin dagilimi yanlis olursa bu deIa, kaynak dagilimindaki etkinsizlik, verimli
yatirimlara gidecek kaynaklari azaltarak, verimsiz kaynaklara daha Iazla kaynak
gitmesine yol aar. Bu durumda, yanlis Iinansal kaynak dagilimi bir sre sonra kredi
dnslerini ve dagilimini daha da olumsuz etkileyerek, asimetrik enIormasyon,
ahlaki tehlike ve ters seim Iaktrlerine bagli olarak gvensizligi, devaminda
belirsizligi artiracak, bu kosullar altinda Iaizler artacak, artan Iaiz oranlari,
borlanma maliyetlerindeki artis bir sre sonra reel sektr bilanolarinda bozulmayi
artirarak, Iinansal krizlerin ortaya ikmasina yol aacaktir
34
. Finansal istikrarsizliga
yol aan Iaktrler gelismis ve gelismekte olan lkeler iin Iarklilik gstermektedir.
Mishkin (1999)
35
Guttentag J. M.and Herring R. J.( 1984)
alismasinda gelismis lkeler ve gelismekte olan lkeler iin
Iinansal istikrarsizliga yol aan Iaktrler zerinde durmustur.
Mishkin (1999)`e gre, sanayilesmis lkeler ve ykselen piyasa
ekonomileri arasinda istikrarsizligin yayilma mekanizmalari aisindan iki nemli
kurumsal Iark sz konusudur. Sanayilesmis lkelerde enIlasyonun dsk olmasi,
uzun vadeli borlanma yapisina sahip olunmasi dviz kuru risklerini azaltmaktadir.
Diger yandan, ykselen piyasa ekonomilerinde yksek ve degisken enIlasyon
oranlari, borlanma yapisini kisa vadeli yapmakta, dviz kurunu ise istikrarsiz
kilmaktadir. Sanayilesmis lkeler ve ykselen piyasa ekonomilerinin Iinansal
yapilarindaki kurumsalligin Iarklilasmasi riskleri de etkilemektedir. Kurumsal
yapilardaki Iarkliliklar Iinansal istikrarsizligin yayilma mekanizmalarini da
Iarklilastirmaktadir. Bu Iaktrlerdeki bozulma derecesi, Iinansal istikrarsizligin
derecesini belirlemektedir. Sanayilesmis lkeler ile ykselen piyasa ekonomileri
arasindaki nemli Iarklardan birisi, ykselen piyasa ekonomilerinde Iinansal
istikrarsizliga bagli olarak hem dviz kuru hem de bankacilik krizinin ortaya
ikmasidir.
36

34
F.S. Mishkin, (2001), agm. s. 3.
35
F.S. Mishkin, Lessons From The Tequila Crisis. Journal of Banking And Finance.
Sayi. 23, s.15211533, 1999.
36
Guttentag J. M.And Herring R. J. "'Credit Rationing And Financial Disorder'", Journal of
Finance, 39; s.1359-1382, 1984.
, mikroekonomi dzeyinde dn
verme srecinde rekabeti bir piyasada, kredi soklarinin subjektiI olasiliklarina bir
tepki olarak risk primlerinin nasil olustugunu modellemislerdir. Ahlaki tehlikenin,
kredi tayinlamasina ve minimum sermaye gereksinimine nasil yol atigini incelemis
ve Iinansal krizlerin ortaya ikmasinda, kredi tayinlamasi yaklasimini (Credit
Rationing) gelistirmislerdir. Buna gre, ekonomideki bir negatiI sokun etkisi geride
kaldiktan sonra, kredi kosullarinin asiri kolaylastirilmasina bagli olarak, subjektiI
risk olasiligi zamana gre azalmakta ancak, gerek risk olasiliginin sabit kaldigi ya
da arttigi durumda, kredi tayinlama derecesindeki ani siramaya bagli olarak tekrar
bir negatiI sokla subjektiI risk olasiliklarinin sirama gstermesi, sistemin Iinansal
krize girmesine yol amaktadir. Finansal sistemde krizleri aiklamaya ynelik
gelistirilmis Iarkli yaklasimlar da sz konusudur. Bunlar arasinda, ikincil
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


12
piyasalarda dissal soklardan kaynaklanan asimetrik enIormasyona bagli araci
piyasalarindaki ksler (MCDM) yer almaktadir.
Trkiye Ekonomisinde Finansal Krizler: 1994, 2001 ve 2008-9 Krizi
Trkiye ekonomisi, Cumhuriyet`in basindan itibaren kalkinma yolunda
ciddi sancilar yasamistir.. Bu srete karsilasilan en nemli sorunlarin basinda,
Iinansman yaratma ve teknoloji retme aisindan disa bagimliligin yksek olmasi
gelmektedir. Bu temel sorunlar her dnemde kendisini Iarkli sekilde hissettirmis ve
bu sorunlu alanlar i ve dis nedenlerle srdrlemeyecek hale geldiginde ise iktisadi
krizler bas gstermistir. Trkiye ekonomisi iin temel iktisadi dnsmlerden birisi,
1980`lerle birlikte disa aik (ticari serbestlesme) ekonomi politikalarina geilmesi ve
piyasa ekonomisinin hkimiyetinin ekonomide glenmesidir. 1990`li yillarda ise
Iinansal serbestlesme politikalarinin uygulanmasiyla Trkiye ekonomisi iin yeni
Iirsat ve tehditlerin ortaya ikmasi sz konusu olmustur. Bu srete kamu
Iinansman aigi ve cari islemler aigi olmak olmak zere kur, Iaiz, enIlasyon, dis
ticaret, i ve dis Iinansman alanlarinda srekli olarak esitli dzeyde sikintilar
kendisini hissettirmistir. Ne zaman bu sorunlu alan ynetilemeyecek hale gelmistir,o
zaman Trkiye ekonomisi basta dviz krizi olmak zere Iinansal ve iktisadi
krizlerle karsi karsiya kalmistir. Dolayisiyla, iktisadi kalkinma sikintilari, Iinansman
aiklarina yol aarken, Iinansman aiklarinin srdrlememesi de basta Iinansal
krizler olmak zere iktisadi krizlere yol amaktadir. Trkiye ekonomisi iin iktisadi
kalkinma srecindeki temel zayiIliklarindan olan kamu kesimi Iinansman aigi ve
cari islemler aigi,1990 sonrasi yasanan Iinansal krizler zerinde zellikle belirleyici
rol oynamistir. Bu Iinansman aiklarinin srdrlebilir kilinmasina ynelik izlenen
makroekonomi politikalarindaki tikanmalar yasandiginda da Iinansal krizler
kainilmaz olmustur.
1994 krizinin temel nedenlerine bakildiginda, Trkiye ekonomisinin kamu
kesimi Iinansman aigi ve cari islemler aigi bu krizde de basat role sahiptir. Ayrica
1994 ncesinde yasanan KrIez Savasi ve Avrupa Para Krizi (ERM) dis Iinansman
kosullarinin daha riskli hale gelmesine yol amistir. Ieride ise, ekonominin temel
gstergelerindeki zayiIlik, kisa vadeli Iinansal sermayenin yarattigi dis ve i
Iinansman imkanlarinin, kamu kesiminde poplist olarak kullanilmasi, kamu kesimi
bor ynetiminde politika hatalarinin da birlesmesiyle kamu kesimi Iinansman
aiginin srdrlemeyecek duruma gelmesine neden olmustur.
37

37
Detayli bilgi iin bkz. R. Agenor, C.J. Mc Dermott, And M.E, Ucer ' Fiscal Imbalances,
Capital Inflows And The Real Exchange Rate: The Case Of Turkey, IMF Working Paper.
s.1-31, 1996.
Oya Celasun, The 1994 Currency Crisis in Turkey World Bank Policy Research
Working Paper No:1913, 1998.
F. zatay, The 1994 Currency Crisis in Turkey, The Journal of Policy Reform, 3(4),
s.327-352, 2000.
M. Uer, R. Van Rijckeghem Ve R. Yolalan, Leading Indicators Of Currency Crises: A Brief
Literature Survey And An Application To Turkey Yap Kredi Economic Review, Vol:9,
No: 2, (December, 1998).



13
Kazgan (2002)
38
2000-2001 krizinin nedenleri incelendiginde; ana belirleyici Iaktrn
nceki krizlerde oldugu gibi, yksek cari islemler aiginin oldugu grlmektedir.
`de belirttigi gibi, 1994 krizi ok siddetli Iakat kisa
srelidir. 1992 ve 1993 yillarinin yaz aylarinda Avrupa para piyasalarindaki
karisikliga ve rakip lkelerdeki devlaasyonlara yine izlenen ~scak paray ekme
politikasinin etkisi karismistir. Bu ikisi sonuta, Trkiye`nin dis piyasalarda rekabet
gcn kaybetmekte oldugu beklentisini yaratmistir. Nitekim TL`nin devale
edilecegi beklentisinin bas gstergesi, cari islemler bilanosu (CIB) aiklarinin 1993
sonunda 6,5 milyar dolara yaklasmasidir. Buna hkmetin ayni yilin sonbahar
aylarinda Iaiz haddini indirme politikasi eklenmistir. Devalasyon beklentisinin
tetikledigi 4,2 milyar dolarlik sermaye kaisi Trkiye`nin sig para piyasasini ve
borsasini altst etmistir.
39
Kazgan (2002)

Trkiye ekonomisi 1994 krizinden sonra temel ekonomik sorunlariyla birlikte yol
almaya devam etmistir. Yapisal sorunlari kkten zecek politikalar
gelistirilememistir. Diger yandan, 1997-1998 yillarinda Asya ve devaminda da
Rusya ekonomisinde yasanan krizler, dis Iinansman iklimini olumsuz etkileyerek
Trkiye ekonomisi iin sikintilara yol amistir. Kamu kesimi Iinansman aiginin ve
yksek kronik enflasyonun kontrol edilebilir ve srdrlebilir duruma getirilmesi
kainilmaz olmustur.
40
` de iIade ettigi gibi, '1998 yilina gelindiginde Trkiye,
1980`li ve 1990`li yillarin biraktigi olumsuz mirasin ykn ayni ynde
srdremeyecek durumdaydi. 1997 sonunda enIlasyon 100`e varmisti; i borlar
bir bakima evrilemez noktadaydi. Dis borlar da hizla artmisti. 1997 yili bu
dnemin her aidan bir doruk yili oldu; ayrica izleyen yillar ardarda dissal nitelikli
olumsuzluklari getirdi. Bir olumsuzluk kaynagi, Asya-Rusya krizinin Trkiyeye
yansiyarak 1998 basindan itibaren mal ve hizmet ihracat gelirlerini ve borsaya giren
portIy yatirimlarini olumsuz ynde etkilemesiydi. Bu olumsuz etkiler srerken
hkmet enflasyonu indirme amali bir programi devreye soktu; IMF ile 1 Aralik
1999`da 'yakin izleme anlasmasi imzaladi. Akyz, Yilmaz ve Boratav Korkut
(2003)
41

38
Glten Kazgan, '1990 Sonrasi Yillarda Trkiye`de Krizler Ve Issizlik; alisanlar Ve
Sosyal Gvenlikleri Iin zmler Aisindan Bir Irdeleme 17-18 Mayis 2002, Galatasaray
niversitesi, s.5, 2002.
39
Ahmet Yilmaz ve Togan Karatas, ' Trkiye Ekonomisi`nde 2001 Sonrasi Srete Cari
Islemler Aiginin Nedenleri zerine Bir Inceleme M.. ktisadi ve dari Bilimler
Fakltesi Dergisi, Yil: 2009, Cilt. XXVII, Sayi: II, s. 70-71.
40
Detayli bilgi iin bkz: Glten Kazgan, (2002), agm, s.7.
Glten Kazgan, Trkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2001) : ''Ekonomi Politik''
Asndan Bir rdeleme, Istanbul: Istanbul Bilgi niversitesi, 2005.
Glten Kazgan, Kreselleyme ve Ulus-Devlet Yeni Ekonomik Dzen, Istanbul: Istanbul
Bilgi niversitesi Yayinlari, 2000.
41
Yilmaz Akyz ve Korkut Boratav ,"The Making Of The Turkish Financial Crisis" World
Development Vol: 31, No: 9, s. 15491566, 2003.
`in iIade ettigi gibi, Trkiye ekonomisi, kamu kesimi Iinansman aigini ve
kroniklesmis yksek enIlasyonu asagiya ekme hedeIi erevesinde Aralik-1999da
IMF`le dviz kuru temelli bir istikrar programi uygulamaya sokuldu. Bu, temelde
kamu harcamalarinin kisilmasi anlamina geliyordu. Avrasya blgesinden Rusya
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


14
krizini izleyerek borsalardan kaan sermaye Trkiye`yi de kapsamina almis, borsa
tarihsel bir dibe vurusu yasamisti.
Alper, C. Emre. (2001)
42
, 2001 likidite krizinin olusmasina etki eden temel
Iaktrler olarak, sermaye girislerinin srekliligini saglama ve beklentilerin
ynetilmesinde hkmetin hatalari, IMF programindaki, kur riskine karsi yeterli
destegin saglanmasinda eksikligi iIade etmistir. Programdaki bir tasarim hatasinin da
sterilizasyon politikasi ile ilgili oldugunu belirtmislerdir. Diger yandan, petrol
Iiyatlarindaki, FED Iaizlerindeki ykselmeler, $/Euro paritesindeki olumsuz gidisat
gibi olumsuz dissal kosullar ve Trkiye`deki bankacilik sistemindeki kirilgan
yapinin etkisiyle 2001 Subat krizinin ortaya iktigi vurgulanmistir
43
. Yeldan
(2002)
44
2008-2009 krizinin nedenleri ve sonularini inceledigimizde, ABD`de
2007 ortasindan konut sektrndeki sorunlarla bas gsterip, 2008`in son eyreginde
kendisini kresel apta hissettiren ve 2009`un ilk eyreginde dip yaparak ikinci
eyrekten itibaren dipten dns sergileyen kresel iktisadi kriz, tm lkeler iin
nemli lde retim ve reIah kayiplarina yol amistir. Krizin yayilma
`in iIade ettigi gibi, neo-liberal hegemonyanin az gelismis uluslara nerdigi
'kalkinma modeli, daraltici para ve maliye politikalarina dayanan ve yksek
Iinansal getiri ve devalasyon riskinden arindirilmis bir dviz kuru sistemini
amalayan, disa aik (yabanci sermayeye bagimli) bir iktisadi yapiyi ngrmektedir.
Bu yapi altinda merkez bankalari 'bagimsiz kilinarak, sadece ve sadece ulusal
paranin degerini korumakla grevlendirilmekte ve bu amacin disinda baska hi bir
rol oynamamalari iin ellerindeki btn mdahale olanaklari kisitlanmaktadir.
Kamunun maliye politikalari ise dogrudan dogruya 'Iaiz disi Iazla veren bte
amacina mahkm edilmektedir. Kamu tketim ve yatirim harcamalarinda olaganst
kesintiler pahasina saglanmasi beklenen bu politika sonucunda kamusal alanin
sinirlarinin alabildigince daraltilmasi ngrlmekte ve kamunun geleneksel olarak
kr amaci gtmeyen tm sosyal altyapi Iaaliyetleri Iinansal sermayenin speklatiI
Iaaliyet alanina ekilmektedir. Gelismekte olan lkelerin hibirinde artik Iaiz disi
birincil- btede aik verebilen herhangi bir ekonomi kalmamistir. Neo-liberal
greti, kresellesmenin nimetlerinden yararlanilmasi iin ulusal merkez bankalarinin
zgn para, Iaiz ve dviz kuru politikalariyla uluslararasi sermaye akimlarina ayak
bagi olmamasi gerektigini dikte etmektedir. Buna gre, Merkez bankalarinin grevi
Iiyat ve kur istikrarini saglamak ve ulusal piyasada yksek Iinansal getiri dzeyini
korumak olmali; kamu maliyesi ise dogrudan dogruya uluslararasi sermayenin ikar
alanini genisletmek iin gerekli tm tedbirleri almakla kosullandirilmalidir.

42
C. Emre. Alper, The Turkish Liquidity Crisis of 2000: What Went Wrong forthcoming:
Russian and East European Finance and Trade, Vol: 37, No: 6, s. 51-71, 2001.
43
Detayli bilgi iin bkz. Y. Akyz ve K.Boratav, 'Trkiye`de Finansal Krizin Olusumu,
Iktisat/ Iyletme Finans, s.15-45, 2002.
K. Boratav, 2000/2001 Krizlerinde Sermaye Hareketleri, Mlkiye Birligi Dergisi, Cilt:
XXV, Sayi: 230: s.207-220, 2002.
Erin Yeldan, Kreselleyme Srecinde Trkiye Ekonomisi: Blym, Birikim Ve
Byme, Istanbul: Iletisim Yayinlari, Arastirma-Inceleme Dizisi 109, 2001
44
Erin Yeldan, 'Neoliberal Kresellesme Ideolojisinin Kalkinma Sylemi zerine
Degerlendirmeler Praksis, s.9, 2002.


15
mekanizmasi, kresel dzeyde beklentilerin, kredi mekanizmalarinin ve talebin
bozulmasina bagli olarak, iflaslar, retim ve istihdamda bozulmalar olarak kendisini
gstermistir. Trkiye ekonomisi de ayni mekanizmalardan etkilenerek, kresel
krizden payina dsen retim ve reIah kaybini almistir.
Trkiye ekonomisi iin uluslararasi Iinansal risklerinin artmasina bagli
olarak Trkiye ekonomisi iin de zellikle dviz ve hisse senedi piyasalarinda
riskler artmistir. Diger yandan volatilitenin artmasi da stress endeksini ykseltmistir.
Trkiye ekonomisi iin bankacilik sektr ve lke kredi risklerinin dsk olmasi
Iinansal stress endeksinin daha Iazla ykselmesini engellemistir. 2008`in nc
eyreginden itibaren basta portIy yatirimlari ve diger yatirimlar olmak zere,
yurtdisindan kaynaklanan sermaye akiminda azalma sz konusu olmustur. Kresel
krizin Trkiye ekonomisinde yakindan hissedildigi 2008`in son eyregi ile birlikte
cari islemler aiginda daralmalar bas gstermistir. Dis talebin azalmasina parelel
olarak ithalatin ve dis Iinansman imknlarinin daralmasi dis aik sorunun ciddi bir
sikintiya yol amadan ynetilmesini mmkn kilmistir. Bir diger deyisle, bu
gelisme, demeler dengesinin srdrlebilirlik ynnde kayda deger bir uyumu
gereklestirdigini ortaya koymaktadir.
45
Trkiyedeki Finansal Krizleri Tahmin in Probit Model Analizi
Yabanci Iinansal sermaye yatirimlardaki
ikislar, IMKB-100 ve reel efektif dviz kurunu azaltici ynde etkilemistir. Talepte
azalma, Iiyatlarin, enIlasyonun ve Iaizlerin azalmasina yol amistir. Kresel krizin
hi kuskusuz, Trkiye ekonomisine en nemli etki kanallarindan birisi azalan
yurtdisi talebe bagli olarak ihracatin ve ithalatin dsmesi ve buna bagli olarak da dis
ticaret ve cari islemler aiginin azalmasidir. 2009 yilinda krizin etkisiyle GSYIH`da
eyrek dnem bazinda 15`e, yillik bazda ise 2009 yilinda 5`e varan daralma
grlmstr.
Trkiye ekonomisinde Iinansal krizlerin tanimlanmasi ve ngrlmesinde
kantitatiI tekniklerin kullanilmasi, uluslararasi Iinansal kriz literatr paralelinde
yayginlasmaktadir. alismamizda, Trkiye ekonomisi iin 1990 sonrasi Iinansal
krizleri, probit model yardimiyla ngrsnn yapilmasi hedeIlenmistir. Buradan
hareketle, Iinansal krizin dogru tanimlanmasi ve Iinansal krizin ngrlmesine
yardimci olacak kritik ekonomik degiskenlerin belirlenmesi, modelin basarisinda ve
gelecek finansal krizlerin ngrlmesinde byk nem arz edecektir. Finansal
krizin ngrlmesinde probit model kullanilacaktir. Sezgin, H. Funda ve zdamar
E.. (2008)
46
`nin vurguladigi gibi, probit ve logit modeller, dogrusal olasilik
modelinin bazi sakincalari nedeniyle uygulamada yaygin olarak kullanilir. Finansal
krizlerin ngrlmesinde de probit modellerin basari orani yksek oldugu iin
kullanimi da yaygindir. Trkiye ekonomisi iin, finansal kriz dnemlerinin
tanimlanmasinda, Mishkin`in (1996)
47

45
Oktar Trel, Trkiyede 1994, 2001 ve 2008-9 Ekonomik Krizlerinin Karsilastirmali
Analizi Ekonomik Yaklaym, Cilt:21, Sayi: 75, s.40, 2010.
46
Detayli bilgi iin bkz. Sezgin, H. Funda ve EliI zge zdamar 'Finansal Krizlerin
ngrlmesinde Probit Model Yaklasimi Ve Trkiye Uygulamasi Uluslararasi Finans
Sempozyumu, http://bsy.marmara.edu.tr/Konferanslar/2008/27.pdf (10.05.2010)
47
Frederic S. Mishkin, (1996), agm. s.17.
asimetrik enformasyon teorisi erevesindeki
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


16
Iinansal kriz tanimi baz alinmistir. Bu tanima gre Iinansal kriz, Finansal
piyasalarda, ters seim ve ahlaki bozulma problemlerinin daha da artmas
nedeniyle, finansal piyasalarn, fonlar, en retken yatrm frsatlar iin etkin
bir yekilde dagtamadg, dogrusal olmayan bozulmalardr. Mishkine gre,
Iinansal kriz, Iinansal piyasalarin etkin bir sekilde islevini yerine getirmesini
engelleyerek, iktisadi faaliyetlerde keskin bir daralmaya yol aar. Bu erevede
finansal kriz, finansal sistemin, Ion dagilim islevini kaybettigi dnemler olarak
tanimlanmistir. Trkiye ekonomisi iin, Iinansal kriz dnemleri, Iinansal sistemin
islevini kaybettigi dnemler baz alinarak aiklanmistir. Finansal krizi aiklayici
degiskenler olarak bir yandan degiskenlerin Iinansal krizleri iktisadi ncleme
zelligine diger yandan ise veri bulunabilirligine bagli olarak seilmistir. Trkiye
ekonomisinde 1990 sonrasi Iinansal krizleri analiz etmek iin seilen analiz dnemi
veri bulunabilirligine bagli olarak, 1992:01-2009:10 dnemini kapsamakta olup,
aylik verilerin, yillik yzde degisim oranlari analizde kullanilmistir. Trkiye
ekonomisinde Iinansal krizleri aiklamada kullanilan degiskenler, TCMB bilesik
nc gsterge endeksi
48

48
TCMB nc gsterge degiskeni metodolojisi ve alt degiskenleri iin bkz:
Atabek, A. Cosar, E.E. ve Saygin Sahinz. 'Central Bank of The Republic of Turkey A
Composite Leading Indicator For The Turkish Economic Activity TCMB Statistics
Department, Ankara, 2005.
, IMKB-100, ABD Dolar Kuru (TL/$), reel efektif dviz
kuru, uluslararasi rerzervler, cari islemler dengesi aigi, sanayi retimi aiklayici
degisken olarak kullanilmistir. Veri kaynagi, TCMB elektronik veri dagitim sistemi
ve OECD istatistik veri tabanidir.
Trkiye ekonomisinde finansal krizleri Probit model yardimiyla aiklarken
kullanilan aiklayici degiskenlerin mevsimsellikten arindirilmis ve duragan halleri
kullanilmistir. Aiklayici degiskenlerin, yillik yzde degisim degerlerinin dzey
seviyesinde duragan olduklari ADF birim kk testleri ile tespit edilmistir. Trkiye
ekonomisinde Iinansal krizlerin, Probit modelle tahmin sonulari Tablo-1.de
verilmistir. Buna gre, uluslararasi rezervler, cari islemler dengesi aigi, bilesik
nc gsterge, sanayi retimi, ABD Dolar Kuru (TL/$) ve IMKB-100 degiskenleri
Iinansal krizin aiklanmasinda, iktisadi, istatiksel (5 anlam dzeyinde) ve
ekonometrik olarak anlamlidir. Modelin tahmin gcn gsteren, McFadden
(93.77) ve LR (227,8) degerleri olduka anlamli dzeydedir. Modelde
degiskenlerin katsayilari incelendiginde, uluslararasi rezervler ve sanayi retimi
arttigi, cari islemler aigi ve IMKB-100 Endeksi azaldigi, bilesik nc gsterge
endeksi ykseldigi, ABD Dolar Kuru (TL/$) dstg srece Iinansal kriz olasiligi
azalmakta; aksine bu degiskenlerin ters ynde hareket etmesi durumunda Iinansal
kriz olasiligi artmaktadir.










17

Tablo-1 Trkiye Ekonomisinde Finansal Krizin Probit Model le Tahmin
Sonucu
Bagml Degiyken: Finansal Kriz
Yntem: Maksimum Benzerlik, Binary Probit, Analiz Dnemi: 1992:05-2009:09

Katsay Std. Hata Z statistigi Olaslk.
Uluslararas Rezerv -0.094194 0.027103 -3.475424 0.0005
Cari ylemler Ag -0.000610 0.000215 -2.831174 0.0046
Bileyik nc Gsterge -0.267290 0.072992 -3.661904 0.0003
Sanayi retimi -0.568088 0.158212 -3.590675 0.0003
ABD Dolar Kuru (-4) 0.015865 0.007407 2.141971 0.0322
IMKB-100 (-1) 0.006765 0.003019 2.241215 0.0250
Sabit Katsay -1.416979 0.673028 -2.105380 0.0353

McFadden R
2
0.937754
LR statistigi 227.8203 Olaslk (LR statistigi) 0.000000

Sonu
Finansal krizlerin olusum, gelisim, yayilma mekanizmalarinin daha etkin
bir sekilde ortaya ikarilmasi, bir yandan ekonomilerin istikrarli bir patikada
kalmalari diger yandan krizlerin sonularinin en az zarar verici olmasi iin etkin
iktisat politikalarinin gelistirilmesine olanak saglayacaktir. Bu nedenle, alismada
krizlerin olusum, gelisim ve yayilma mekanizmalari analiz edilmis, krizlerin
nlenmesine ynelik politikalar ve stratejiler ortaya konulmustur. Bu erevede
krizlerin ortaya ikmasina etki eden pek ok faktr sz konusudur. Bu faktrler, lke
ekonomisi ya da kresel ekonomiden kaynaklanabildigi gibi, Iinansal sektr ve reel
sektrden de kaynaklanabilir. Diger yandan, Iinansal sektrn ortaya ikmasinda
iktisadi sistemin iinde bulundugu konjonktr, iktisadi oyuncularin davranislari,
tercihleri, risk ynetimleri, ahlaki yapilari, iktisadi degiskenler arasindaki iliskilerin
dengesi, belirsizlik, speklasyonlar, maniplasyonlar, kurumsal, politik faktrler ve
ekonomi politikalarinin ynetim ve koordinasyon basarisi gibi pek ok Iaktr sz
konusu olabilmektedir.
Trkiye ekonomisinde Iinansal krizlerin ortaya ikmasini etkileyen pek ok
Iaktr sz konusudur. Trkiye ekonomisindeki, Iinansal krizleri etkileyen, yapisal
iktisadi sorunlar, iktisat politikasi hatalari, kresel rekabet gcndeki yetersizlikler,
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


18
siyasi-jeopolitik dinamikler, kresel ekonomideki degisimler vb pek ok degisken
olmakla birlikte, makroekonomik kritik degiskenlerin basinda, i ve dis Iinansman
yetersizliginin bir sonucu olarak, dviz aigi ve dviz borlarinin evrilememesi
sorunu gelmektedir. Bu erevede, cari islemler aigi, uluslararasi rezervler, ABD
Dolar Kuru (TL/$), reel eIektiI dviz kuru, IMKB-100`deki degisimler Iinansal
krizin hem sebebi hem de sonucu olarak karsilikli etkilesime sahip olarak ok byk
role sahiptir. Diger yandan Iinansal kriz, finansal sistemin reel sektre ve ekonomi
geneline Iinansman saglama islevinin zarar grmesi anlamina geldigi iin, zellikle
sanayi retimindeki dssler Iinansal krizin en nemli sonularindan bazen de reel
sektrdeki kr oranlarinin azalmasi sonucu reel yatirimlar yerine speklatiI
Iinansman yatirimlarinin artmasi nedenlerinden birisi olabilmektedir. Diger yandan,
Trkiye ekonomisi iin, finansal krizlerde ekonominin arz, talep, finansman ve
beklenti cephesindeki degisimlerin dinamigini temsil eden bilesik nc gstergeler
degiskeni, Iinansal krizlerin hem nedenlerini hem de sonularini gsteren bir
degisken rol oynamaktadir.
Sonu olarak Trkiye ekonomisi, dnya ekonomisinde nemli ve artan bir
iktisadi potansiyele sahiptir. Ancak iktisadi yapidaki zayiIliklar kirilganligi
artirmaktadir. Bu nedenle, Iinansal krizler basta olmak zere siklikla iktisadi krizlere
maruz kalmaktadir. Dolayisiyla, basta ekonominin kresel teknolojik rekabet
gcnn artirilmasi olmak zere, i ve dis Iinansman aiginin kapatilmasi, i ve dis
ara mali ve teknolojik bagimliligi azaltilmasi, ticari ve Iinansal uluslararasi
serbestlesmenin etkin bir sekilde ynetilmesi, Iinansal sistemin, kurumsal etkinlik ve
gelismisliginin saglanmasi, zellikle Iinansal piyasalarda maniplasyonlar ve yikici
speklasyonlarin nlenmesi, para, maliye ve dviz kuru politikalarinda etkinligin
artirilmasi krizlerin nne geilmesi ve olumsuz etkilerinin azaltilmasi aisindan son
derece nem tasimaktadir.












19
KAYNAKA
AGENOR, R. - C.J. DERMOTT, M.C.- ER, M.E. Fiscal Imbalances, Capital
Inflows And The Real Exchange Rate: The Case of Turkey, IMF
Working Paper. 1996.
AKTAN,kC.Can "Ekonomik Kriz" , Yeni Trkiye Dergisi,
www.canaktan.org/yonetim/ kriz-yonetim/genel-olarak.htm, 2004, Erisim
Tarihi: 01.11.2009.
AKYZ, Yilmaz ve BORATAV Korkut. 'Trkiye`de Finansal Krizin Olusumu,
ktisat/ yletme Finans, s. 15-45. 2002.
AKYZ, Yilmaz ve BORATAV, Korkut. "The Making of The Turkish Financial
Crisis" World Development, Vol. 31, No. 9, s. 15491566, 2003.
ALPER, C. Emre .The Turkish Liquidity Crisis of 2000: What Went Wrong
forthcoming: Russian and East European Finance and Trade, Vol: 37,
No. 6, s. 51-71, 2001.
ATABEK, A - COSAR, E.E.- SAHINZ, Saygin. 'Central Bank of The Republic
of Turkey A Composite Leading Indicator For The Turkish Economic
Activity TCMB Statistics Department, Ankara, 2005.
BLANCHARD, Olivier J. and WATSON, Mark W. 'Bubbles, Expectations and
Financial Markets NBER Working Paper, No. 945, s.1-30, 1982.
BORATAV, Korkut. 2000/2001 Krizlerinde Sermaye Hareketleri, Mlkiye
Birligi Dergisi, Cilt: XXV, Sayi: 230, s. 207-220, 2002.
BORDO, M. Financial Crises: Lessons From History, 5. Uluslararasi Garden
Finans KonIeransinda sunulan teblig, 1987, aktaran Kindleberger, Charles
P.Cinnet, Panik ve ky Mali Krizler Tarihi, Istanbul Bilgi
niversitesi Yayinlari, 2000.
BORDO, M. "Currency Crises (and Banking Crises) in Historical Perspective"
EHF-Research Report, No:10, 1998.
CELASUN, Oya The 1994 Currency Crisis in Turkey World Bank Policy
Research Working Paper, No:1913, 1998.
COMPACT OXFORD ENGLISH DICTIONARY, "Crisis",
http://www.askoxford.com /concise_oed/ crisis?view, Erisim Tarihi: Eyll-
2009.
DAVIS, E. P, "Towards A Typology For Systemic Financial Instability",
Economics And Finance Working Papers, Brunel University, s.3-20,
2003.
DAVIS, E. P. Debt, Financial Fragility and Systemic Risk, Revised And
Expanded Edition, New york: Oxford University Press. 1995, aktaran;
Gup, Benton E. Bank Failures in The Major Trading Countries Of The
World: Causes And Remedies, Greenwood Publishing Group,1998.
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI


20
DIAMOND, D. and DYBVIG, P. Bank runs, deposit insurance, and liquidity,
Journal of Political Economy 91, s.401419, 1983.
FISHER, I."'The Debt Deflation Theory of Great Depressions'", Econometrica, 1:
s.337-357, 1933.
FRIEDMAN, Milton, and SCHWARTZ, Anna J. 'Money and Business Cycles
The Review of Economics and Statistics, Vol: 45, No: 1, Part 2,
Supplement,1963.
GUTTENTAG J. M. and HERRING R. J. "'Credit Rationing And Financial
Disorder'", Journal of Finance, 39: 1984,s.1359-1382.
IMF Financial Crises: Characteristics and Indicators of Vulnerability in Financial
Crises: Causes And Indicators, World Economic And Financal Surveys
World Economic Outlook, 1998.
JAY Levy S. and DAVID A. Profits And The Future of American Society, New
York, Harper and Row, 1983.
KALECKI, Michal. Theory of Economic Dynamics. London: Allen and Unwin,
1965
KAMINSKY, Graciela L. 'Currency crises: Are they all the same? Journal of
International Money and Finance, Vol; 25x 503, 2006.
KAZGAN, Glten. '1990 Sonrasi Yillarda Trkiye`de Krizler Ve Issizlik;
alisanlar Ve Sosyal Gvenlikleri Iin zmler Aisindan Bir Irdeleme
17-18 Mayis 2002, Galatasaray niversitesi, 2002.
KAZGAN, Glten. Kreselleyme Ve Ulus-Devlet Yeni Ekonomik Dzen,
Istanbul: Istanbul Bilgi niversitesi Yayinlari, 2000.
KAZGAN, Glten. Trkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2001) : ''Ekonomi
Politik'' Asndan Bir rdeleme, Istanbul: Istanbul Bilgi niversitesi,
2005.
KINDLEBERGER, Charles P. Cinnet, Panik ve ky Mali Krizler Tarihi,
(ev. Halil Tunali), Istanbul Bilgi niversitesi Yayinlari, 2000.
KNIGHT, Frank H. Risk, Uncertainty And Profit, (1921), Beard Books, 2002.
MELTZER, H. "'Rational Expectations, Risk, Uncertainty, and Market Responses'",
in P. Wachtel (ed.), Crisis in the Economic and Financial Structure,
Salomon Bros. series on Financial Institutions and Markets, Lexington
Books, Lexington, Mass, 1982.
MINSKY, Hyman P. The Financial Instability Hypothesis The Jerome Levy
Economics Institute of Bard College Working Paper No. 74, 1992,
Prepared For Handbook Of Radical Political Economy, Edited By Philip
Arestis And Malcolm Sawyer, Edward Elgar: Aldershot, 1993.
MISHKIN, F.S. 'Asymmetric InIormation And Financial Crises: A Historical
Perspective NBER, Working Paper No: 3400, 1991.
21
MISHKIN, F.S. 'Preventing Financial Crises: An International Perspective NBER
Working Paper No: 4636, 1994.
MISHKIN, F.S. 'Understanding Financial Crises: A Developing Country
Perspective, NBER Working Paper No: 5600, 1996.
MISHKIN, F.S. 'Lessons From The Tequila Crisis. Journal of Banking And
Finance. Sayi. 23, s.15211533, 1999.
MISHKIN, F.S. Financial Policies And The Prevention of Financial Crises In
Emerging Market Countries. NBER Working Paper. No:8087. 2001.
ZATAY, F. The 1994 Currency Crisis in Turkey, The Journal of Policy
Reform, 3(4), s. 327-352, 2000.
SCHUMPETER, J. E. Capitalism, Socialism and Democracy; 1942, Republ. by
Unwin Paperbacks, London, 1974.
SCHWARTZ, A. Systemic Risk and the Macroeconomy in Kaufman, G.G. (ed)
Research in financial Services, 7.19-30, Greenwich, JAI pres, 1995,
aktaran; Gup, Benton E. , (1998) Bank Failures in The Major Trading
Countries of The World: Causes And Remedies, Greenwood Publishing
Group.
SEZGIN, H. Funda ve ZDAMAR, EliI zge 'Finansal Krizlerin ngrlmesinde
Probit Model Yaklasimi Ve Trkiye Uygulamasi Uluslararasi Finans
Sempozyumu-2008, http://bsy.marmara.edu.tr/Konferanslar/2008/27.pdf
TRK DIL KURUMU, "Kriz"
(10.05.2010)
SHAFER, J. R. "'Managing Crises in the Emerging Financial Landscape'", OECD
Economic Studies, 8: 56-77. 1986.
SUNDARARAJAN, V. and BALINO, T. JT. Banking Crises: Cases and Issues,
Washington DC: IMF. 1991, aktaran Gup, Benton E. Bank Failures in
The Major Trading Countries of The World: Causes And Remedies,
Greenwood Publishing Group, 1998.
TREL, Oktar. Trkiyede 1994, 2001 ve 2008-9 Ekonomik Krizlerinin
Karsilastirmali Analizi Ekonomik Yaklaym, Cilt: 21, Sayi: 75, 2010.
http://tdkterim.gov.tr/bts/?
kategoriverilst&kelime=kriz&ayn=tam, Erisim Tarihi: Kasim-2009.
UYGUR, Ercan. 'Krizden Krize Trkiye: 2000 Kasim ve 2001 Subat Krizleri
Trkiye Ekonomi Kurumu Tartyma Metni, 2001.1.2001,
http://www.tek.org.tr, Erisim Tarihi: 01.11.2009.
ER, M. RIJCKEGHEM, R.Van ve YOLALAN, R. 'Leading Indicators OI
Currency Crises: A Brief Literature Survey And An Application To
Turkey Yap Kredi Economic Review, 9, 2, December 1998.
SR, Isaya. 'Kriz Bir "Kavram" Aiklama Notu Mlkiyeliler Birligi Dergisi,
Cilt: XXIII, Sayi: 214, 2009.
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
22
YELDAN, Erin. 'Neoliberal Kresellesme Ideolojisinin Kalkinma Sylemi
zerine Degerlendirmeler Praksis, 2002.
YELDAN, Erin. Kreselleyme Srecinde Trkiye Ekonomisi: Blym,
Birikim Ve Byme, Istanbul: Iletisim Yayinlari, Arastirma-Inceleme
Dizisi 109, 2001.
YILMAZ, Ahmet ve KARATAS, Togan. ' Trkiye Ekonomisi`nde 2001 Sonrasi
Srete Cari Islemler Aiginin Nedenleri zerine Bir Inceleme, M..
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Yil. 2009, Cilt. XXVII, Sayi:
II