1

Odvajanje Spajanje Deformisanje

(oduzimanje) (sastavljanje) (premjetanje)
- + 0
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Nove tehnologije izrade proizvoda
Citav niz novih tehnologija koje se obicno javljaju pod zajednickim nazivom
Rapid prototyping ili Layered manufacturing ili Generic manufacturing.
Jo uvijek se preteito koriste za izradu prototipova, ali postepeno pocinje
primjena za manje serije. Nedostatak im je visoka cijena opreme, ogranicen
broj materijala koji se mogu uspjeno koristiti, mehanicka svojstva, ...
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
2
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Znacajan udio proizvoda ukljucuje povrine dobivene
obradom odvajanjem cestica(60-80%)
U USA je godinja vrijednost obrade odvajanjem 70 -
100 milijardi USD
U razvijenim zemljama cini 20% bruto proizvoda
15-20% radnih mjesta je u tom sektoru
Na svako radno mjesto mjesto u proizvodnji dolaze
jo 2-2.5 radna mjesta u ostalim djelatnostima
Znaaj proizvodnje i tehnologije obrade
odvajanjem estica
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Prednosti obrade odvajanjem estica su:
Omogucava postizanje tocnosti, uskih tolerancija i dobrog kvaliteta obradene povrine,
cesto bez potrebe za naknadnim zavrnim obradama.
Najbolji (jedini) nacin da se formiraju otri rubovi, ravne povrine, te unutaranji i
vanjski profili.
Moe se primjeniti kod gotovo svih poznatih materijala.
Najbolji (jedini) nacin oblikovanja otvrdnutih (kaljenih) i krtih materijala.
Moguce je obradivati i najsloenije oblike povrina.
Moguce su obrade u irokom rasponu dimenzija (od turbina i aviona do micro obrada).
Uzrokuje vrlo male promjene u materijalu obratka (samo tanki sloj).
Jednostavno se moe automatizovati.
Ekonomicnost i produktivnost (jeftinija i bra) kod maloserijske i pojedinacne
proizvodnje.
3
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Obrada tvrdih materijala
Obrada sloenih povrina
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
4
Obrada velikih pozicija
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Obrada micro dijelova
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
5
Nedostatci obrade odvajanjem estica su:
Generisanje odvojene cestice (strugotine).
Ponekad je za formiranje jednog elementa obradka (tolerisani otvoti,
utori, ...) potrebno primjeniti vie postupaka obrade i vie alatnih maina.
Neki dijelovi zahtijevaju primjenu CNC maina i sloenog programiranja.
Alatne maine i potreba za rukovanjem alatima i obracima zahtijevaju
velik prostor.
Mikroklima je pod jakim utjecajem obradnih procesa (toplota, buka,
rashladna sredstva, ulja, ...).
Veliki udio pomocnih i pripremnih vremena (vrijeme zahvata alata i
obratka je cesto manje od 2% ukupnog vremena protoka pozicije).
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
30% u zahvatu
95% transport i cekanje
5% na maini
70% postavljanje, stezanje,
otputanje, mjerenje, ...
6
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Nacrti, CAD model, tolerancije, kvalitet povrine, program
Pripremak
(Polazni komad)
Proizvod
(Obradeni dio)
A L A T N A M A I N A
O B R A D A K
SHIP
Proces rezanja definisan je
kontaktom alata i obradka
A L A T
Obrada odvajanjem cestica kao sistem:
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
RUNI
-rucnim alatima,
-turpijanje,
-buenje,
-piljenje,
-glodanje
MAINSKI
Rezni alat s
otricom
Rezni alat bez
otrice
Postupci obrade odvajanjem estica
(DIN8580)
7
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Geometrijski
definisana otrica
Geometrijski
nedefinisana otrica
Bruenje
Superfini
Honovanje
Lepovanje
Struganje
Glodanje
Buenje, uputanje,
razvrtavanje
Blanjanje, dubljenje
Testerisanje
Provlacenje
MAINSKI
Rezni alat s
otricom
Rezni alat bez
otrice
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Hemijski postupci
Hemijska obrada
Termohemijska obrada
Elektrohemijski postupci
Elektrohemijska obrada
Elektrohemijsko brusenje
Nehanicki postupci
Ultrazvucna obrada
Obrada vodenim mlazom
Toplinski postupci
Elektroeroziona obrada - EDN
Obrada elektronskim mlazom
Obrada laserom
Alat bez otrice Nekonvencionalni postupci oo
8
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Osnovni princip konvencionalnih postupaka ooc
REZNI KLIN
Osnove postupaka s reznim alatom s otricom
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Alat je sredstvo za obradu odvajanjem cestica,
tj. sredstvo za preoblikovanje polaznog komada
(obradka).
Osnovni oblik svih reznih alata s otricom je
klin.
Obzirom na smjer kretanja klina u odnosu na
obradak razlikujemo: razdvajanje (sjecenje) i
odvajanje (rezanje).
9
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Razdvajanje
(sjecenje)
Odvajanje
(rezanje)
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Kretanja uopteno (nacin kretanja)
KRETANJA
TRANSLATORNA
(PRAVOLINIJSKA)
ROTACIONA
(KRUNA)
Kontinuirana
Diskontinuirana Diskontinuirana
Kontinuirana
10
Kretanja kod obrade odvajanjem cestica,
odnosno kod alatnih maina za ooc
KRETANJA
GLAVNA POMOCNA
Radijalna
Aksijalna
v
f
pomona brzina
stalnost (kontinuitet)
procesa obrade
odvajanjem estica
v
c
brzina rezanja
stvara se odvojena
cestica
najveci dio snage se troi
za to kretanje
a
p
dubina rezanja
kretanja izvan obrade
primicanje i odmicanje,
zauzimanje dubine
rezanja
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Kretanja kod obrade odvajanjem cestica
11
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Struganje
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Rendisanje
12
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Glodanje
Buenje Provlacenje
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
13
Bruenje
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Osnovni elementi alata - prikaz na nou
- drka
- rezni dio
Rezni
dio
Pomocna ledna
povrina, A

Glavna
otrica, S
Ledna
povrina, A

Vrh alata
Pomocna
otrica, S
Grudna
povrina, A

14
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Drka slui za prihvat alata na alatnu mainu i
za prenos sila (otpora) rezanja.
Osnova alata je povrina koja osigurava
pravilan prihvat alata na mainu.
Rezni dio alata obavlja proces rezanja.
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Rezni dio alata definisan je sa tri povrine:
A - grudna povrina; povrina koja je u kontaktu s odlazecom
cesticom (povrina po kojoj klizi odvojena cestica)
A - ledna (slobodna) povrina; povrina koja je u nepoeljnom
kontaktu s povrinom obrade
A- pomocna ledna povrina
Glavna otrica, S, je presjecite povrina A i A.
Pomocna otrica, S, je presjecite povrina A i A.
Vrha alata je spoj glavne i pomocne otrice, S i S.
15
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Mjesto spajanja glavne i pomocne otrice, S i S, je
vrh alata, a moe biti: zaobljen, skoen i otar.
S
S
S
S
S S

r

r
r
a) zaobljen vrh b) skoen vrh c) otar vrh
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Geometrija reznog dijela alata
Opisana je standardima ISO 3002/1 i DIN6581.
Za definisanje uglova alata uvode se referentni sistemi ravnina:
Tehnoloki (geometrijski) referentni sistem ravnina
odreduje staticku geometriju reznoga dijela alata, tj. definie
geometriju alata vanu za izradu i mjerenje (ALAT U IZRADI)
Radni (kinematski) referentni sistem ravnina
odreduje geometriju reznoga dijela alata u kretanju, tj. definie
geometriju alata tokom obrade (ALAT U OBRADI)
Mainski referentni sistem ravnina
Potreban za orjentaciju alata obzirom na alatnu mainu.
Definisan je posebnim standardom ISO841.
16
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Tehnoloki (geometrijski) sistem ravnina
Sve ravnine sistema prolaze odabranom tockom na glavnoj otrici alata.
Osnovni sistem odreden je s tri ravnine:
P
r
osnovna referentna ravnina prolazi kroz posmatranu tocku na S,
paralelna je s osnovom alata i okomita na pretpostavljeni smjer
glavnoga kretanja v
c
.
P
f
uslovna ravnina pomocnog kretanja, prolazi posmatranom tackom na
S, okomita je na osnovnu ravninu P
r
i paralelna s pretpostavljenim
pravcem pomocnog kretanja v
f
.
P
p
prolazi posmatranom tockom na S, a okomita je na osnovnu i uslovnu
ravninu pomocnog kretanja P
r
i P
f
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
T
90
90
90
Pretpostavljeni pravac
glavnog kretanja
Pretpostavljeni pravac
pomocnog kretanja
P
f
P
p
P
r
Osnova alata
Odabrana tocka (T)
na reznoj otrici S
17
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Radni (kinematski) sistem ravnina
Slicno prethodnom referentnom sistemu ravnina, moe
se formirati i radni sistem ravnina, pomocu kojeg se
odreduje geometrija alata za vrijeme trajanja procesa
obrade, kada zbog relativnog kretanja alata u odnosu
na obradak nastaju drugaciji odnosi, komparirano sa
statickim sistemom.
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Uglovi alata
Uglovi alata su neophodni za odredivanje poloaja rezne otrice, grudne i ledne
povrine reznoga dijela alata.
Uglovi se uvijek odnose na odredenu tacku na reznoj otrici. Kada su rezna
otrica, grudna i ledna povrina zakrivljene, za odredivanje uglova su
mjerodavne tangente, odnosno tangencijalne ravnine kroz odabranu tacku.
Svaki ugao je oznacen slovom grckog alfabeta i sufiksom koji odgovara ravnini u
kojoj se ugao mjeri. (Primjer
n
grudni ugao u normalnoj ravnini . ) Za radne
(kinematske) uglove dodaje se jo i sufiks e.
Ako su grudna i ledna povrina sastavljene od veceg broja povrina nagnutih
pod raznim uglovima numerisani su brojevima 1, 2, 3, ...pocevi od otrice.
18
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Ovi uglovi se definiu pomocu tehnolokog referentnog sistema ravnina.
Za orjentaciju rezne otrice mjere se u osnovnoj ravnini P
r
:

r
glavni napadni ugao

r
pomocni napadni ugao

r
ugao vrha alata
Za navedene uglove alata vrijede pravilo:
r
+
r
+
r
= 180;
Tehnoloki (geometrijski) uglovi
Poloaj otrice alata odreduje jo i ugao nagiba glavne otrice,
s
, koji se
mjeri u ravnini P
s
.
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Uglovi za orjentaciju grudne povrine:
grudni ugao (ugao grudne povrine); moe se mjeriti u vie ravnina
te se oznacava kao
n
,
f
,
p
,
o
i
g
.

r
ugao orjentacije ortogonalne ravnine grudne povrine; to je ugao to
ga zatvaraju ravnine P
f
i P
g
, a mjeri se u ravnini P
r
.
ugao klina; moe se mjeriti u vie ravnina te se oznacava kao
n
,
f
,

p
i
o
.
ledni ugao (ugao ledne povrine); ugao izmedu ledne povrine A

i
ravnine rezanja P
s
mjeren u raznim ravninama te se oznacava kao

n
,
f
,
p
,
o
i
b
.
19
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
P
0
P
s
i A

ledni ugao
0
P
0
A

i A

ugao klina
0
P
0
A

i P
r
grudni ugao
0
P
s
P
r
i s ugao nagiba
otrice
s
P
r
P
s
i P
s
ugao vrha alata
r
P
r
P
s
i P
f
glavni napadni
ugao
r
u ravnini mjeri se
izmedu
Ugao
Vaniji uglovi alata
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Alat i obradak u kretanju
strugarski no

v
e
v
c
v
f
P
fe
Pravac rezultirajuceg kretanja
Pravac glavnog kretanja
Pravac pomocnog
kretanja
20
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA
Alat i obradak u kretanju strugarski no
Obraena
povrina
Povrina
obrade
Obraivana
povrina
MAINSKI FAKULTET U TUZLI
KATEDRA - PROIZVODNE TEHNOLOGIJE
TEORIJA REZANJA