Tabela e permbajtjes

1 2 3 4 5 Kemioterapia antimikrobike ................................................................................................................. 5 Klasifikimi n familje i antibiotikve .................................................................................................. 14 Rezistenca antibiotike ......................................................................................................................... 38 Studim i fenomenit t prdorimit t antibiotikve n qytetin e Durrsit .......................................... 49 Konkluzione ......................................................................................................................................... 56

Hyrje

Praktikisht do person n jetn e tij ka prdorur t paktn nj her antibiotik dhe prdorimi jo korrekt i tyre sht shum i rndsishm pr shndetin publik. N fakt prdorimi i tyre sht i lidhur ngusht me shfaqjen e rezistencs bakteriale. Pr kt arsye n 8 Qershor 1999, Kshilli i Europs, propozoi nj zgjidhje prsa i prket rezistencs bakteriale t titulluar Nj strategji kundr krcnimit mikrobik1. N kt botim zyrtar theksohet se rezistenca antibiotike prbn nj problem madhor pr shndetin publik pasi sjell rritje t vdekshmris si rezultat i smundjeve t transmetueshme si dhe ulje t cilsis s jetess, por edhe kosto financiare shtes pr sistemin shndetwsor. Prpara se t zgjedh nj antibiotik, mjeku duhet t konsideroj dy faktor: 1. pacientin 2. eciologjin e vrejtur ose t mundshme t smundjes.

Prsa i prket pacientit duhet t vlersohet: a) prezenca e alergjive, b) funksionaliteti hepatik dhe ai renal, c) mundsia e marrjes s mjekimit nga goja, d) graviteti i smundjes, e) rraca, mosha, f) n rastin e grave, shtatzania, ushqyerja me gji ose nse sht prdoruese e kontraceptivve oral. Nj gjykim racional n zgjedhjen e antibiotikut sht shum i rndsishm pr t kuruar n mnyr korrekte dhe totale infeksionin.

Gazeta zyrtare e Komunitetit Euripian: 13/07/1999 C195/1, C195/2,C195/3

Argumenti i cili do t trajtohet n kt tem diplome, ka marr zanafill si shkak i abuzimit me antibiotik, nga ana e popullats n prgjithsi, por jo vetm. Shum farmacist dhe mjek prshkruajn ose japin antibiotik pa respektuar rregullat e prshkrimit. Duke par situaten n Shqipri,u krye nj studim, me an t nj pyetsori drejtuar popullats (rrethi i Durrsit), pr t par situatn reale t prdorimit, prshkrimit dhe efektet ansore t vrejtura nga pacientt.

1 Kemioterapia antimikrobike 1.1. Prgjithsime

Me termin antibiotik prkufizohen substanca t prodhuara nga baktere ose krpudha n gjendje t inhibojn rritjen e mikrorganizmave t tjer. Termi antibiotik sht prdorur pr her t par n vitin 1942 nga Selman Waksman. Duke qen se n momentin aktual shum molekula prodhohen n rrug sintetike ose gjysm sintetike sht e preferuar t prdoret termi Kemioantibiotik. Ajo far duhet ta karakterizoj nj antibiotik sht toksiciteti selektiv, pra aftsia e antibiotikut pr t qen toksik ekskluzivisht kundrejt mikroorganizmave dhe jo kundrejt qelizave eukariote. Dizinfektuesit nuk prezantojn nj toksicitet selektiv, pr kt arsye, nuk duhen t prdoren n trajtimin sistemik t smundjeve infektive.

Antibiotikt toksicitetin e tyre selektiv ja detyrojn:

1. Mungess n qelizat eukariote t siteve te veant t cilat prbjn edhe targetin e aksionit t antibiotikve (p.sh. muri qelizor) 2. Aftsis t penetrimit t barit n qelizn eukariote dhe prokariote (p.sh. tetraciklinat) 3. Prirje e ndyshme e barit pr struktura t njjta funksionalisht, por jo strukturalisht (p.sh. antibiotikt t cilt bllokojn sintezn proteinike, pr shkak t strukturs t ndryshme t ribozomit prokariot).

Duke qen se kjo tem diplome sht fokusuar n studimin e fenomenit t abuzimit n popullat si rezultat i prshkrimit, marrjes dhe efekteve ansore nga antibiotikt, duhet t theksohet q: Antibiotikt antibakterial nuk kan aktivitet kundrejt viruseve pr shkak t mungess n kta t fundit, t nj siti specifik i cili mund t shpreh nj efekt toksik specifik dhe pr kt arsye nuk duhet t trajtohen smundjet virale me nj terapi antibiotike. Megjithat, antibiotikt mund t jen t nevojshm pr t kontrolluar infeksionet bakteriale dytsore (p.sh. nj gengivit ulceronekrotike dytsor i infeksionit nga herpes simplex).

1.2.

Strategjia terapeutike

Prpara se t zgjedh nj antibiotik, mjeku duhet t konsideroj dy faktor: 1. pacientin dhe 2. eciologjine e verejtur ose te mundeshme te semundjes. Pr pacientit duhet t vlersohet: prezenca e alergjive, funksionaliteti hepatik dhe ai renal, mundsia e marrjes s mjekimit nga goja, graviteti i smundjes, rraca, mosha, shtatzania, ushqyerja me gji, etj. Agjenti eciologjik, i gjetur ose i dyshuar, dhe ndjeshmeria e tij kundrejt antibiotikut, bashk me faktor t tjer t prmendur m sipr, do t vendos pr prdorimin e nj ose m shum medikamenteve. Zgjedhja do t jet e drejtuar nga : 1. spektri i aksionit, 2. karakteristikat farmakologjike dhe 3. efektet ansore, te padshiruara.

Po sjellim nj shembull racional t zgjedhjes s nj antibiotiku pr trajtimin e nj infeksioni t rrugve urinare n nj grua me t vjella dhe n fillimin e shtatzanis. Mikrorganizmi i izoluar sht rezistent karshi ampicilins por duket i ndjeshm kundrejt nitrofurantoins (i cili njihet pr shkaktimin e nauseas), gentamicina ( e marr vetm n rrug parenterale dhe sht pr tu evituar n shtatzani), tetraciklina (shkakton sindromn e diskromis n dhmb) si dhe cefalexims. Antibiotikt m t sigurt n shtatzani jan penicilinat dhe cefalosporinat; kshtu q pacientit ti prshkruhet, n shtatzani, cefalexima. Principet e prshkrimit t cilat udhheqin seleksionimin e nj antibiotiku, duhet t ken parasysh variablat e ndryshme, midis t cilave alternimet e funksionalitetit renal dhe hepatik, prezenca e rezistencs bakteriale si dhe informacionet mbi efektet e padshiruara. Kohzgjatja e terapis, pozologjia dhe rruga e marrjes varen nga tipi, zona e infektimit si dhe nga prgjigjia e terapis. N personat imunodepres, n veanti n rastin e neutropenis s rnd, antibiotikt baktericide preferohen karshi atyre bakteriostatik. N figurn e mposhtme ilustrohet strategjia terapeutike e cila duhet t ndiqet pr fillimin e nj kure t prshtatshme.

Pacienti i infektuar

Kampionimi per te identifikuar ndjeshmerine terapeutike

Terapia empirike kunder gram+, gramdhe anaerobeve

Rezultati i laboratorit me ndjeshmerine e specieve

- Gram + - Gram - Anaerobe - Flore mikse

Figura 1

1.3.

Politika e prdorimit t antibiotikve

Shum spitale limitohen n zgjedhjen e antibiotikve t cilt mund t prdoren pr t patur, n varsi t kostos, nj mbulim t prshtatshm antibakterial dhe reduktim t specieve bakteriale rezistent kundrejt antibiotikve. Zakonisht kshillohen prdorimi i nj game t caktuar medikamentesh pr prdorim xhenerik, duke rezervuar alternativa te tjera n zgjedhjen e antibiotikve n baz t indikacioneve t mikrobiologut ose specialistit infeksionist. Prpara se t filloj terapia duhet t kujtohen disa rregulla t prgjithshme si:9 infeksionet virale nuk krkojn nj terapi antibiotik, prve rasteve kur duhet t kontrollohet nj infeksion bakterial dytsor si rrjedhoj e infeksionit viral. duhet t mblidhen kampione pr kulturat mikrobiologjike dhe

antibiogramet; prshkrimi empirik i nj antibiotiku pr t kuruar nj

temperatur me natyr t panjohur rrit, si rregull, vshtirsin e acertimit eciologjik. n pritje t prgjigjes nga kultura mikrobiologjike, njohja e species bakteriale e cila mbizotron dhe ndjeshmria e tyre sht nj ndihmse e madhe e cila ndihmon n zgjedhjen e nj antibiotiku. doza e nj antibiotiku varet nga disa faktor si mosha, pesha trupore, funskionaliteti renal dhe gjendja e infeksionit (sht nj infeksion i leht apo i rend). N rastin e infeksioneve t rnda, prshkrimi i dozs standarte mund t shkaktoj nj dshtim t terapis dhe deri n vdekje t pacientit. sht e rndsishme prshkrimi i nj doze t prshtatshme pr smundjen e cila duhet t kurohet. Nj doz jo e prshtatshme mund t shkaktoj edhe zhvillimin e rezistencs bakteriale.

Nga ana tjetr, n rastin e nj medikamenti me nj spektr t ngusht midis dozs toksike dhe asaj terapeutike (p.sh nj aminoglikozid) sht e rndsishme t evitohet nj doz e teprt dhe mund t dal e nevojshme kontrollimi i prqndrimit plazmatik. shpesh rruga e marjes s nj antibiotiku varet nga rrezikshmria e infeksionit. N rast kur kemi infeksione t cilat kan potencial letal krkohet n prgjithesi q medikamenti t jepet n rrug endovenoze, por antibiotikt me nj profil absorbimi t mir mund t jepen edhe n rrug orale edhe pse infeksioni mund t jet i rnd. Rrugt parenterale jan n avantazh ndonjher kur rruga orale nuk mund t jepet (p.sh. rastet me t vjella) ose absorbimi nuk sht i prshtatshm. N fmijt, kur sht e mundur, duhet t evitohet dhnia e medikamentit n rrug intramuskulare sepse shkakton dhimbje.

 kohzgjatja e terapis varet nga natyra e infeksionit dhe nga prgjigjja e trajtimit. Nuk duhet t jet e tejzgjatur n mnyr arbritare sepse rrit kostot, lehtson shfaqjen e rezistencs dhe mund t shkaktoj shfaqjen e efekteve ansore. N shum raste sht e mjaftueshme nj trajtim 5 ditor. N disa infeksione sht e detyrueshme kohzgjatja e trajtimit pr periudha relativisht t gjata, si sht rasti i tuberkulozit ose osteomielitit kronik. N t kundrt, infeksionet jo t komplikuara t rrugve urinare mund t trajtohen n mnyr sufiiente edhe me nj doz t vetme antibiotiku.

Prdorimi i antibiotikve me nj spektr t gjr veprimi, si sht rasti i cefalosporinave, q rrit riskun e efekteve t padshiruara t lidhura me seleksionimin e mikrorganizmave rezistent (psh. infeksionet mikotike, koliti pseudomembranor, vaginitet).

1.4.

Klasifikimi i antibiotikve

Ekzistojn sisteme t ndryshme pr t klasifikuar antibiotikt duke patur parasysh numrin e madh t molekulave t cilat prdoren n praktikn klinike. Megjithat klasifikimi kryesor bazohet n baz : a) t familjes, b) t spektrit t aksionit, c) t tipit t aksionit, d) klasifikimi sipas origjins, e) ngarkess elektrike dhe f) mekanizmit t aksionit.

1.4.1 Kasifikimi n familje

Klasifikohen n familje molekula t cilat prezantojn karakteristika t njjta kimike (p.sh penicilinat,cefalosporinat etj.)

1.4.2 Klasifikimi sipas spektrit t veprimit Me spektr veprimi nnkuptohet, vargu i specieve bakteriale kundrejt t cilave antibiotiku sht aktiv. Spektri i veprimit mund t jet: a) i gjr kur molekula sht aktive kundrejt Gram pozitivve dhe Gram negativve; b) mesatar kur molekula sht aktive kundrejt psh. Gram pozitivve dhe kundrejt disa specieve t Gram negativve; c) spektr i ngusht ku molekula sht psh. aktive kundrejt vetm baktereve Gram pozitive ose vetm kundrejt Gram negativve.

1.4.3 Klasifikimi sipas tipit te aksionit Aksioni i antibiotikut mund t jet bakteriostatik kur antibiotiku bllokon riprodhimin e baktereve ose bakteriocid kur antibiotiku shkakton vdekjen e baktereve. Bakteriocid emertohet antibiotiku i cili pas 24 orve n kontakt in vitro shkakton nj mbijetes t barabart ose m t ult se 0,01 %. Aksioni bakteriocid ose bakteriostatik i nj antibiotiku varet nga mekanizmi i veprimit. Do t jen bakteriocid antibiotiket t cilt veprojn n struktura qelizore t rndsishme pr qelizn bakteriale si psh. murri qelizor ose acidet nukleike. Pr t vlersuar nse antibiotiku sht bakteriostatik ose bakteriocid prcaktohen M.I.C dhe M.B.C. M.I.C ose prqndrimi minimal inhibues sht prqndrimi m i ult i antibiotikut n gjendje t bllokoj zhvillimin e mikrorganizmave (g/ml). M.B.C ose prqndrimi minimal bakteriocid sht prqndrimi m i ult i antibiotikut n gjendje t sjell vdekjen qelizore bakteriale (g/ml). Nse

antibiotiku sht bakteriocid vlerat e M.I.C dhe N.B.C jan t njjta. Nse antibiotiku sht bakteriostatik vlerat e MIC dhe MBC jan t ndryshme ( MBC>MIC).

1.4.4 Klasifikimi sipas origjines Antibiotikt mund t jen me natyr estraktive: nga baktere dhe krpudha (Penicillium,Cephalosporium, Streptomyces) ose semisintetike duke u nisur nga struktura baz, e cila prfitohet me ekstracion (fermentim) dhe n t ankorohen vargje ose grupe funksionale me an t sintezs. Por kemi edhe antibiotik trsisht t prfituar me sintez organike. Mund t prmendim ktu klasn e kinoloneve, monobaktamet, kloramfenikolin, etj.

1.4.5 Klasifikimi sipas ngarkess elektrike Antibiotikt mund t ken natyr acide dhe sillen si anione (penicilimat, cefalosporinat, kinolonet) por mund t ken edhe karakter bazik dhe sillen si katione (aminoglikosidet, makrolidet). Ka edhe klasa antibiotikesh me karakter neutral dhe sillen si molekula jo t jonizuara (kloramfenikoli). Karakteristikat e tyre kimike, shkalla e jonizimit pr antibiotikt me karakter acid ose bazik sht drejtprdrejt e ndikuar nga pH. Jonizimi i nj antibiotiku ka ndikim n karakteristikat farmakokinetike t rndsishme si absorbimi dhe eliminimi.

1.4.6 Klasifikimi sipas mekanizmit t veprimit N baz t sitit specifik t veprimit t antibiotikve kemi ndarjen e tyre n disa klasa. M posht po pasqyrohen n mnyr panoramike klasat e antibiotikve t ndara sipas mekanizmit t veprimit t tyre n qelizat prokariote. Antibiotik t cilt inhibojn sintezn e murrit qelizor. Ky inhibim mund t verifikohet n nivel terminal (faza e transpeptidimit) dhe ktu veprojn

Penicilinat, Cefalosporinat. Kemi klasa t cilat inhibimin e tyre e ushrojn po tek sinteza e murit qelizor por ndrhyjn n fazn e dyt (transferimi dhe polimerizimi i mukopetidit parietal) si Vankomicina. Klasa t tjera ndikojn n fazn e par t sintezs (inhibim i fosfoenolpiruvat transferazs) rasti i Fosfomicines ose Cikloserina. Antibiotikt t cilt veprojn n murin qelizor jan bakteriocid, dhe veprojn kryesisht n mikrobe t cilat jan n fazn e shumfishimit. Antibiotikt t cilt inhibojn sintezn proteinike, ky inhibim mund t vij n nivel t subunitetit 30S t ribozomeve (aminoglikosidet, tetraciklinat) ose n nivel t subunitetit 50S t ribozomeve ( kloramfenikoli, makrolidet). Antibiotikt t cilt inhibojn mekanizmin e replikimit dhe transkriptimit t acideve nukleik, si rimfamicinat t cilat inhibojn ARN-polimerazn dhe Kinolonet t cilat inhibojn sintezn e AND-s. Antibiotikt t cilt alternojn membrann citoplazmatike bakteriale ose mikotike (polimiksinat, polienet). Antibiotikt t cilt veprojn si antimetabolit (sulfamidiket, trimetroprin).

2 Klasifikimi n familje i antibiotikve

N kt kapitull do t trajtohen familjet e ndryshme t antibiotikve duke u thelluar n prdorimet klinike dhe efektet ansore t secils familje. Kjo pr arsye t vet konceptimit t argumentit t trajtuar n kt tem diplome, e cila si obiektiv kryesor ka evidentimin e mnyrs s prshkrimit t antibiotikve n popullat dhe abuzimet q bhen nga personeli mjeksor n prshkrimin tyre. Abuzimi i madh m antibiotikt n Shqipri sht nj problem madhor pasi po shfaqen specie bakteresh jo m t ndjeshm karshi antibiotikve. Theksimi i prdorimit klinik n mnyr t prshtatshme duke ndjekur rregullat e protokollit t cituara n kapitullin pararends, i efekteve anesor t antibiotikve sipas klasave si dhe prdorimi i tyre me prgjgjesi nga t gjith aktort (mjeku, farmacisti, pacienti) sjell benefite pr pacientin dhe shoqrin n trsi por edhe pr sistemin shndetsor duke ulur koston financiare t trajtimit dhe ulet njkohsisht edhe vdekshmria e popullats.

2.1 Penicilinat

Penicilinat kan aksion bakteriocid dhe veprojn duke interferuar me sintezn e murit qelizor bakterial. Kan nje difuzion t mir n indet dhe lngjet trupore, por penetrimi n liquor sht i vogl, prjashto rastet kur kemi meningite t inflamuara. Eskretohen me urin n prqndrime terapeutike. Efekti ansor m i rndsishm sht ndjeshmria, prgjegjse pr skuqje t lkurs si dhe raksione anafilatike ndonjeher edhe fatale. Alergjia kundrejt penicilinave shfaqet n 1-10%

t pacientve, por nj reaksion anafilatik shfaqet n m pak se 0.05 % t rasteve t trajtuar. Pacientt me nj histori atopie (psh. azme, ekzem, rinit alergjik) kan nj risk m t lart pr shfaqjen e reaksione anafilaktike. Pacientt t cilt shfaqin anafilaksi, urtikarie ose skuqjes s lkurs menjher pas marrjes s n penicilline jan alergjik kundrejt gjith familjes s penicilinave, kjo pasi alergjia lidhet me strukturn e penicilinave. Nj reaksion alergjik duhet t ndodh m pak n rastin e aztreonam i cili gjithsesi duhet prdorur me kujdes. Nj efekt ansor i rrall, por i rnd, i penicilinave sht encefalopatia nga iritimi cerebral. Mund t vij si rrjedhoj e dozave tepr t larta ose nga nj insuficience renale e rnduar. Penicilinat nuk duhet t jepen n rrug injektimi intratekale pasi mund t provokojn nj encefalopati e cila mund t rezultoj edhe fatale. Akumulimi i elektrolitve sht nj efekt i lidhur me dozat e larta t marra, ose n doza normale n pacient me insficience renale pasi pjesa m e madhe e tyre e injektuar prmban natrium ose kalium. sht zakonshme te penicilinat me spektr t gjr provokimi i kolitit peudomembranor.

2.1.1 Benzilpenicilina dhe fenoksimetilpenicilina Benzilpenicilina (penicilina G) ngelet nj antibiotik i rndsishm dhe i prdorur akoma edhe sot; megjithat mund t aktivizohet nga betalatamazat bakteriale. sht efikase n shum infeksione si streptokokt, gonokokt dhe meningokokt n rastin e antraksit, difteritit, gangrenes gazose, leptospirozes dhe pr trajtimin e smundjes s Lyme-es n fmij. Jan izoluar specie pneumokoksh, meningokoksh dhe gonokoksh me ndjeshmri t reduktuar kundrejt saj. Benzilpenicilina nuk sht me medikamenti i zgjedhjes s par pr trajtimin e meningitit pneumokok.

Benzilpenicilina benzatinike prdoret pr trajtimin e sifilisit fillestar dhe atij tardiv latent, dhe jepet n rrug intramuskulare. Duke qn se aktivizohet nga aciditeti gastric dhe ka nj absorbim intestinal jo t mir jepet n rrug parenterale. Fenoksimetilpenicilina (penicilina V) ka nj spektr antibakterial t ngjashm me benzilpenicilin por sht m pak efikase. sht e qndrueshme n ambient acid dhe mund t merret edhe nga goja. Nuk duhet t prdoret n infeksionet e rnda pasi absorbimi sht i paparashikueshm dhe prqndrimet plazmatike mund t ndryshojn. Prdoret m s shumti n infeksionet e traktit respirator n fmij, pr tonsilitet streptokoke dhe pr vazhdimsin e trajtimit pasi sht marr nj doz ose m shum benzilpeniciline n prezenc t nj prgjigjeje klinike fillestare. Prdoret pr profilaksi t infeksioneve streptokoke n personat me ethe reumatoike t prparuar dhe n infeksione pneumokoke pas splenektomise ose n anemine falciforme. Nuk duhet t prdoret n rastet e infeksioneve meningokoke dhe

gonokoke.

2.1.2 Penicilinat penicilinaz-rezistente Pjesa m e madhe e stafilokokve jan sot rezistent kundrejt benzilpenicilins, si shkak i betalaktamazve. Flucloxacina, megjithat, nuk aktivizohet nga kto enzima dhe pr kt arsye sht efikase n infeksionet t shkaktuara nga stafilokoket penicillin-rezistent. Ky sht edhe prdorimi i saj i vetm. Flufloxacina sht e qndrueshme n ambient gastrik (ambient acid) dhe pr kt arsye mund t prdoret si n rrug orale por edhe parenterale. Absorbohet mir nga goja n nivel intestinal. Shkakton epatopati.

Temocilina sht aktive kundrejt baktereve Gram negative dhe i reziston aktivizimit t nj grupi t madh betalatamazave. Prdorimi i saj duhet t rezervohet n trajtimin e infeksioneve t shkaktuara nga specie Gram negativsh prodhues t betalatamazs, prfshi ktu edhe ata rezistent karshi cefalosporinave t gjenerats s tret. Nuk sht aktive kundrejt Pseudomonas aeruginosa dhe Acinetobacter spp.

2.1.3 Penicilinat me spektr t gjr Ampicilina sht aktive kundrejt disa baktereve Gram positive dhe gram negative, por aktivizohet nga betalatamazeat, prfshi ato t prodhuara nga Staphylococcus aeureus dhe nga bacilet Gram negative t zakonshm, si Escherichia coli. Gati t gjith stafilokoket, 50 % e specieve t llojit E.koli dhe 15 % e species Heamophilus influenza jan rezistent. Rezistenca e mundshme vlersohet prpara se t jepet ampicilina pr trajtimin fillestar jo specifik t infeksioneve dhe duhet patur kujdes, sidomos tek pacientt e shtruar n spital. Ampicilina mund t merret n rrug orale, por n kt rrug absorbohet m pak se gjysma e dozs, dhe absorbimi reduktohet akoma edhe m shum n prezenc t ushqimit. Amoxicilina sht nj drivat i ampicilins dhe ka nj spektr antibakterial t ngjashm. N rrug orale absorbohet m mir dhe jep prqndrime m t larta n inde. Ndryshe nga ampicilina absorbimi i saj nuk ndikohet nga prezenca e ushqimit n stomak.

Me marrjen e ampicilins dhe amoksicilins mund t shfaqet nj njoll, e cila jo gjithmon sht si rrjedhoj e nj fenomeni alergjik nga to. Shfaqet m s shumti n pacient me mononukleoze infektive, pr kt arsye nuk duhet t jepen n trajtimin empirik t nj faringiti. Njolla sht e shpesht edhe n pacientt e prekur me leucemi linfatike kronike dhe n infeksionet me citomegalovirus. Bashkimi i amoxicilins me acidin clavulonik konsiston n nj bashkim t nj peniciline me nj inhibitor t betalaktamazs. Acidi clavulonik vetm nuk ka aktivitet bakteriocid ose bakteriostatik domethns por, duke aktivizuar betalaktamazat, bn t mundur q ky kombinim t jet aktiv kundrejt baktereve t cilt prodhojn kto enzima dhe i kthejn rezistent kundrejt ampicilins. N kto baktere prfshihen specie rezistente t Staphylococcus aeureus, Escherichia coli, Heamophilus influenza por edhe specie e Bacteroides spp dhe Klebsilla spp. sht evidentuar shfaqja e nj ikteri kolestatik si efekt ansor qoft gjat por edhe pas prdorimit t amoxicilines+acidit klavulonik. Nj studim epidemiologjik ka treguar se risku i toksicitetit hepatik akut sht rreth 6 her m i madh n amoksicilin+acid klavulonik sesa tek amoksicilina. Ikteri sht zakonisht autolimitues dhe shum rall fatal. Kohzgjatje e terapis duhet t jet e regulluar n baz t infeksionit dhe gjithsesi nuk duhet ti kaloj 14 dit (zakonisht).

2.1.4 Penicilinat anti Pseudomonas

Karboksipenicilina (tikarcilina) sht e rekomanduar kryesisht pr infeksionet e rnda nga Pseudonomas aeuruginosa dhe sht aktive edhe n drejtim t Gram negativve t tjer, prfshi Proteus spp dhe Bacteroides fragilisI. Tikarcilina vetm n kombinim me acidin klavulonik. Piperacilina ka nj spektr m t gjr dhe sht m aktive se ticarcilina kundrejt Pseudomonas aeuriginosa.

2.1.5 Mecilinat Pivmecilina ka nj aktivitet domethns kundrejt disa specieve t baktereve Gram negative prfshi ketu Echerichia coli, Klebsiella spp, Enterobacter spp salmonels. Nuk sht aktive kundrejt Pseudomonas aeuriginosa dhe enterekokve. Pimvecilina metabolizohet n mecilin, e cila sht edhe forma aktive e cila vepron. dhe

2.5

Cefalosporinat dhe batalaktamikt e tjer

Antibiotikt e ksaj klase prfshijn cefalosporinat (si cefotaxima, ceftazidima, cefuroxima, cefaleksima dhe cefradina), monobaktamikun aztreonam dhe karbapenemet si imipenen dhe meropenem.

2.4.1 Cefalosporinat dhe cefemicinat Cefalosporinat jan antibiotik me spektr t gjr t prdorur n trajtimin e seticemive, polmonitet, meningitet, infeksionet e rrugeve biliare, peritonitet dhe infeksionet e rrugeve urinare. Farmakologjia e tyre sht e njjt me at t penicilinave, me nj eskretim kryesisht renal. Cefalosporinat kalojn shum pak n lngun cerebrospinal prve rasteve t meningiteve t inflamuara (pikrisht si

ndodh n meningitet); cefotaxima sht e prdorur pr trajtimin e infeksioneve t sistemit nervor qendror. Efekti kryesor i padshiruar sht ndjeshmria; rreth 10 % e pacientve alergjik nga penicilinat sht alergjik edhe kundrjet cefalosporinave. Me prdorimin e cefalosporinave me spektr t gjr mund t ket shfaqje t kolitit t induktuar nga antibiotiku. Cefradina sht gati gjithmon e zvndsuar me cefalosporinat e gjenerats s re. Cefuroxima e cila sht nj cefalosporine e gjenerats s II, shte m pak e ndjeshme n krahasim me cefalosporinat e gjenerats s par kundrjet aktivizimit nga betalaktamazat.

Rezulton aktive kundrejt disa baktereve rezistent nga medikamentet e tjer dhe ka nj efikasitet m t lart kundrejt Heamophilus influenza dhe Neisseria gonorrhoeae.

Cefotaxima

ceftriaxone

dhe ceftazidina jan cefalosporina t gjenerats s III-t me nj aktivitet m t madh n krahasim me gjeneratn e II-t kundrejt disa baktereve Gram negative. Jan, gjithsesi, m pak aktiv nga cefuroxima kundrejt baktereve Gram pozitiv, mbi t gjitha Staphylococcus aureus. Spektri i gjr antibakterial mund t favorizoj superinfeksionet nga ana e baktereve rezistent ose e miceteve.

Ceftezidima

ka nj jetgjatsi m t gjat

dhe mjafton vetm nj doz e vetme ditore. Prdoret m s shumti n infeksionet e rnda si ato t polmonitit, meningitit dhe seticemite. Kripa e kalciumit t ceftriaxonit formon nj precipitat n fshikzn e tmthit e cila shkakton, rall, shqetsime t cilat me ndrprerje t terapis largohen.

2.4.2 Cefalosporina pr rruge orale Gjenerata e par aktive n rruge orale (cefalexina, cefradina dhe cefadroxil) si dhe cefalosporinat e gjenerats s dyt (cefprozil) kan nj spektr aksioni t ngjashm. Jan t dobishm pr trajtimin e infeksioneve t rrugve urinare t cilat nuk i pergjigjen terapis s medikamentve t tjer ose n shtatzani. Gjithashtu jan t dobishme edhe n trajtimin e rrugve t frymarjes, otitit, sinuzitit dhe infeksioneve t lekurs si dhe indeve t buta.

Cefaclori

ka nj efikasitet t mir kundrejt

H.infulenzae, por shpesh shfaq reaksione kutane t tejzgjatura n fmij. Cefadroxil ka nj jetgjatsi t gjat dhe mund t jepet 2 her n dit, por ka aktivitet t vogl kundrejt H. influenza.

Cefixima

ka nj jetgjatsi m t gjat n

krahasim me t tjerat. Prdoret pr trajtimin e infeksione t rrugve t siprme t frymmarrjes, otorinolaringonojatrike, t rrugve t poshtme t frymmarrjes, t infeksioneve t veshks dhe rrugve urinare.

Cefpodoxima proxetil

sht m aktive

n rrug orale nga cefalosporinat e tjera kundrejt patogjeneve respirator dhe sht e aprovuar pr infeksionet e rrugve respiratore t siprme dhe atyre t poshtme.

2.5 Antibiotikt betalaktamik t tjer

Aztreonam

sht

nj

batalatamik

monociklik (mono-batamik) me nj spektr antibakterial t limituar t bakteret aerobe Gram negative, prfshi Pseudomonas aeruginosa, Neisseria meningitides dhe Haemophilus influenza; nuk duhet prdorur vetm ose si trajtim fillestar aspecifik pasi nuk sht aktiv kundrejt mikrorganizmave Gram pazitive. Aztreonam sht efikas kundrejt Neisseria gonorrhoeae (por jo kundrejt

infeksioneve nga Chlamydia). Efektet ansore jan t njjt me ato t antibiotikve t tjer betalaktamik.

Imipenem,

nj karbapenem, ka nj spektr

aksioni t gjr ku prfshihen baktere Gram positive dhe negative, aerobe dhe anaerobe. Pjesrisht aktivizohet n veshka n rrug enzimatike dhe pr kt arsye jepet bashk me cilastatinen, nj inhibitor enzimatik specifik, i cili bllokon metabolizmin renal. Efektet e padshirueshme jan t njjt m at t betalktamikeve, sht vrejtur nj neurotoksicitet n doza t larta ose n prezenc t insuficiencs renale.

Meropenen

sht i njjt me imipenem, por

sht i pandjshm karshi enzimave renale dhe mund t jepet pa cilastatinn. Ka m pak aktivitet konvulsionant dhe mund t prdoret pr trajtimin e infeksioneve t sistemit nervor.

Etrapenem

ka nj spektr aksioni i

cili prfshin mikrorganizma Gram + dhe Gram- dhe aerobe. sht i regjistruar pr trajtimin e infeksioneve abdominale, gjinekologjike dhe pulmunitit t marr n komunitet, por nuk sht aktiv kundrejt patogjeneve respirator atipik dhe ka

aktivitet t limituar kundrejt pneumokokeve rezistent kundrejt penicilins. sht regjistruar gjithashtu edhe pr trajtimin e indeve t buta ne kmben diabetike si dhe n trajtimin e infeksioneve t lkurs.

2.6 Tetraciklinat

Tetraciklinat jan antibiotik me spektr t gjr, rndsia e t cilave ka rn si rrjedhoj e rritjes s rezistencs bakteriale, qndrojne, gjithsesi, madikamente t zgjedhjes s par pr infeksionet e shkaktuara nga Chlamydia (trakoma, salpingiti, uretriti dhe linfogranulama verenere), bruceloza dhe spiroketa Borrelia burgdorferi (semundja e Lyme). Prdoren edhe n infeksionet respiratore dhe gjenitale nga Mycoplasma, akne, smundja distruktive e perdidontit, bronkitet kronike (si vyrtit i aktivitetit t tyre kundrejt Haemophilus influenza) dhe n trajtimin e leptospirozes n rast se kemi ndjeshmri kundrejt penicilinave (si alternative e eritromicins). Nga pikepamja mikrobiologjike, midis tetraciklinave ka pak diferenc,

prjashtohet fakti i minociklines e cila ka nj spektr m t gjr; sht aktive kundrejt Neisseria meningitides dhe sht prdorur pr profilaksi n infeksionet meningokoke. Megjithat nuk sht m e kshillueshme pr kt trajtim pasi shkakton efekte ansore t padshirueshme, prfshi ktu marrje mendsh dhe humbje ekuilibri.

2.6.1 Kujdes i veant

Tetraciklinat duhet t prdoren me kujdes n rast t insuficiencs hepatike si dhe n rast t prdorimit t prbashkt me medikamente potencialisht hepatotoksike. Kjo klas medikamentesh mund t shkaktoj nj debules muskulare n pacientt me miastenin grave dhe t prkeqsoj lupus eritematoz sistemik. Antiacidet dhe kriprat e aluminit, kalciumit, hekurit, mangnezit dhe zinkut reduktojn absorbimin e tetraciklinave; qumshti redukton absorbimin e demeclociclins, oxitetraciclins dhe tetraciclins.

2.6.2 Kundrindikimet Tetraciklinat depozitohen n indin kockor dh n dhmb (duke u lidhur me kalciumin) duke shkaktuar kolorim dhe si rjedhoj shkaktojn ipoplazi dentare; nuk duhet t jepen tek fmijt n mosh m t ult s 12 vje ose n grat shtatzan ose n periudh ushqimi me gji. Doxiciclina, megjithate, mund t prdoret n fmij pr terapin e profilaksis post eskspozimit kundrejt antraksit kur trajtimet e tjera jan jo te kshillueshme (prdorim i autorizuar n disa shtete t EU). Tetraciklinat jan t pakshillueshme n rastin e porfiris.

2.6.3 Efektet e padshirueshme Efektet e padshirueshme prfshijne nausea, t vjella, diare (raportohen disa her edhe kolit pseudomembranor), irritim t ezofagut. Efekte t tjera t padshirueshme prfshijn hepatotoksicitet, pankreatit, ndryshime ematike, fotondjeshmri, alergji etj. Shfaqja e dhimbjes s koks dhe shqetsime t shikimit mund t tregojn nj hipertension beninj (me ndrprerjen e terapis zhduken edhe shenjat).

2.7 Tigeciklina Tigeciclina sht nj glicilciklin strukturalisht e lidhur me tetraciklinat; n fakt prdorimi i saj mund t shfaq efekte ansore tipike t tetraciklinave. Tigeciklina sht aktive kundrejt baktereve reziztent kundrejt tetraciklinave (Gram+ dhe Gramdhe disa anaerobeve). sht aktive kundrejt edhe Staphylococcus aureus rezistent me meticilinen dhe kundrejt enterekokeve rezistent kundrejt vancomicins, edhe pse shum specie Proteus spp dhe t Pseudomonas aeuruginosa jan rezistente. Prdorimi i tigeciklins duhet t rezervohet pr trajtimin e infeksioneve t komplikuara t lkurs dhe t indeve t but dhe infeksionet e komplikuara t abdomit t shkaktuara nga mikrorganizma rezistent kundrejt disa antibiotikve.

2.8 Aminoglikozidt Aminoglikozidt prfshijn amikacinn, gentamicinn, neomicinn,

streptomicinn dhe tobramicinn. Jan t gjith bakteriocid dhe jan aktiv kundrejt disa specieve Gram + dhe nj numri t madh Gram -. Amikacina, gentamicina dhe tobramicina jan aktive kundrejt edhe Pseudomonas aeruginosa; streptomicina sht aktive edhe kundrejt Mycobacterium tuberculosis dhe sot prdoret gati vetm pr trajtimin e tuberkulozit. Aminoglikozidt nuk absorbohen nga aparati trets dhe duhet t jepen n rrug parenterale n rast t infeksioneve sistematike. Ekskretimi i tyre kryhet kryesisht n rrug renale dhe kemi nj akumulim t barit n rast t insuficiencs renale. Efektet ansore kryesore varen n varsi t dozs, motiv ky i cili duhet t merret parasysh n vendosjen e dozimit n rast t nj terapie m t gjat s 7 dit. Efektet

ansore m t shpeshta jan ototoksicitet dhe nefrotoksicitet; shfaqen m s shumti n moshat e thyera ose n pacient me insuficience renale. N rast t nj insuficience renale ose t nj prqendrimi plazmatik t lart para marrjes s dozs pasardhse, intervali midis dozave duhet zgjatur dhe nse insuficienca renale sht e lart duhet t reduktohet doza. Aminoglikozidt mund t alternojn transmetimin e neuromuskular dhe nuk duhet t jepen n pacientt e prekur nga miastenia grave. Kjo klas medikamentesh nuk duhet t jepet bashk me diuretikt me efekt ototoksik (furosemidi); nse sht e pamundur prdorimi i njkohshm midis tyre ather duhet t jepen t ndar nga njeri tjetri ne intervalin m t gjat t mundshm.

2.8.1 Marrje e nj doze t vetme n dit Edhe pse aminoglikozidt jepen zakonisht n 2-3 doza n 24 or, marrja e nj dozeje t vetme sht m e prshtatshme (siguron prqndrime plazmatike m t prshtatshme). Nj trajtim me nj doz t vetme ditore n doza t larta duhet t evitohet n pacient me nj endokardit, djegje t gjr ose nj klirenc t kreatins <20ml/min.

2.8.2 Prqndrimet plazmatike Kontrolli i prqndrimit plazmatik konsiston n evitimin e prqndrimit t teprt si ai subterapeutik, duke parandaluar toksicitetin dhe duke siguruar efikasitetin. N pacientt me funksionalitet renal normal, prqndrimet e aminoglikozidve duhet t maten pas 3 ose 4 dozave n nj skem e cila parashikon marrjen e disa dozave ditore.

N pacientt me funksionalitet renal t komprometuar duhet t kontrollohen me shpesh prqndrimet. N skemat t cilat parashikojn marrjen e medikamentit n disa doza ditore, kampionet e gjakut duhet t merren rreth nj ore pas marrjes s medikamentit n rrug intramuskulare ose intravenoze ose pak para marrjes s dozs pasardhse.

Gentamicina

sht

aminoglikozidi i zgjedhjes s par n Britanin e Madhe pr trajtimin e infeksioneve t rnda. Ka nj spektr antibekterial t gjr, por nuk sht aktive kundrejt anaerobve dhe ka efikasitet t ult kundrejt streptokokve emolitik dhe pneumokokve. Zakonisht jepet bashk me nj penicilin n infeksionet e panjohura t rnda ose me metronidazolin. Prdoret n bashketerapi me antibiotik t tjer n trajtimin e endokarditit. Streptomicina mund t prdoret n bashkterapi n rastet kur gentamicina ka shfaqur rezistenc n edokarditet enterokoke. Doza e saj llogaritet n baz t peshs trupore si dhe n baz t funksionalitetit renal, dhe dozat plazmatike kontrollohen do 2 jav. Disa her krkohen doza t larta terapeutike sidomos n infeksionet e rnda tek t porsalindurit ose n pacientet me imunitet t komprometuar. Nse sht e mundur terapia nuk duhet t tejkaloj 7 dit.

Amikacina

sht m e qndrueshme

nga inaktivizimi enzimatik n krahasim me gentamicinn. Prdoret pr trajtimn e infeksioneve t rnda nga G- rezistent kundrejt gentamicins.

Tobramicina

sht e njjt me

gentamicinn. sht disi m aktive kundrejt Pseudomonas aeruginosa por shum m pak efikase kundrejt G-. Mund t jepet klinikisht edhe n aerosol pr trajtimin e infeksioneve pulmunare kronike nga Pseudomonas aeruginosa cistike (28 dit trajtimi i alternuar). n fibrozn

Neomicina

sht shum toksike n

rrug parenterale dhe mund t prdoret vetm n infeksionet e lkurs ose t membranave mukoze ose pr t reduktuar popullatn bakteriale n kolon prpara ndrhyrjeve kirurgjikale t intestinit ose n prezenc t insufiiencs hepatike.

2.9 Makrolidet

Eritromicina

ka

nj

spektr

antibakterial t ngjashm por jo identik me at t penicilinave dhe sht si alternative n pacientt alergjik kundrejt tyre. Prdorimet m t mdha t saj prfshijn infeksionet respiratore, pertosen, legjonellen dhe enteritin nga Campylobacter. Eshte aktive kundrejt stafilokokeve rezistent kundrejt penicilines, por sot disa prej tyre jane rezistent edhe kundrejt

eritromicins. Ka aktivitet t paket kundrejt Haemophylus influenza por sht aktive kundrejt Chlamydia dhe Mycoplasma. Eritromicina shkakton nausea, t vjella dhe diare n disa pacient. N infeksionet e lehta deri n mesatare, mund t jepen doza nga 250 mg 4 her n dit, por n dyshimet e infeksioneve t rnda si polmoniti nga lexhonella, krkohen doza m t larta.

Azitromicina

sht nj makrolid me

nj aktivitet pak m t ult se eritromicina kundrejt Gram +, prfshi edhe H. influenza. Prqndrimet plazmatike jan t ulta, por ato tisutale (indore) jan shum m t larta. Ka nj gjysm jete tisutale t gjat, ka rekomandon marrjen e nj doze t vetme. Prdoret n trajtimin e Lyme.

Claritromicina

sht nj derivat i

eritromicins me nj aktivitet disi m t lart se ajo. Prqndrimet tisutale jan disi m t larta n krahasim me eritromicinn. Jepet 2 her n dit. Azitromicina dhe klaritromicina shkaktojn efekte GI m t vogla se eritromicina.

Telitromicina

sht nj drivat ketolid i

eritromicins. Spektri i aksionit sht i ngjashm me at t makrolidve t tjer, por sht m aktive kundrejt Strptococcus pneumonia rezistent kundrejt

penicilinave dhe eritromicins. Prdoret pr trajtimin e tonsilitit dhe faringitet nga streptokokus beta emolitik, sinusitet, pulmunitet e marra n komunitet, bronkitet kronike t shkaktuara nga mikrorganizma rezistent kundrejt betalaktamikve ose makrolidve.

2.10 Clindamicina sht aktive kundrejt kokve Gram+, prfshi ktu edhe streptokokt dhe stafilokokt rezistent kundrejt penicilinave, edhe pse shum prej tyre jan anaerobe. Prqndrohet mir n indin kockor dhe eskretohet n rrug biliare ose me urinn. Kshillohet pr infeksionet stafilokoke t kockave dhe t artikulacioneve, si osteomieliti dhe sepset intrabdominal. Prezanton nj alternativ prsa i prket makrolideve n rastin e erizipeles ose celulitit n pacientt alergjik kundrejt penicilinave. sht e rekomanduar edhe n infeksionet kundrejt Stafilokokus aureus rezistent kundrejt meticilins. Ka nj prdorim t limituar n saj t efekteve ansore t theksuara. Rasti i nj koliti pseudomembranor i cili mund te jet edhe fatal dhe shfaqet m s shumti n pacientet femra t moshes mesatare dhe moshs s tret, mbi t gjitha pas nderhyrjeve kirurgjikale. Me shfaqjen e diares pacientet duhet t ndrpresin menjeher trajtimin.

2.11 Sulfamidet dhe trimetoprim Rndsia e sulfamideve sht reduktuar si shkak i rritjes s rezistencs bakteriale dhe faktit q jan zvndsuar nga antibiotik me aktiv dhe m pak toksik.

Sulfametoxazoli dhe trimetoprim prdoren sbashku n saj t aksionit sinergjik. Megjithat ky bashkim mund t shkaktoj rall por efekte t rnda t paknaqshme si (sindroma e Stevens-Johnson dhe shqetsime ematike, mbi t gjitha suprimim midolar dhe agranulocitozs) sidomos n pacientt e moshs s tret. Ky bashkim sht zgjedhja e par n trajtimin e infeksioneve pulmunare t shkaktuara nga Pneumomocystis jiroveci, dhe sht e rekomanduar edhe pr trajtimin e toksoplazmoss.

2.12 Metronidazoli dhe tinidazoli

Metronidazoli

sht nj antibiotik

me

aktivitet kryesisht kundrejt anaerobve dhe protozoeve. Prdoret n trajtimin e vaginitit nga Trikomonas, vaginitit bakterial (infeksione nga Gardanela vaginalis) dhe nga infeksione Entamoeba histolytic dhe Giarda lambia, n terapi bashk me antibiotik t tjer. Prdoret edhe n sepset kirurgjike dhe gjinekologjike, fal aktivitetit mbi florn anaerobe dhe kryesisht Bacteroides fragilis. N dozn 400 mg 3 her n dit prdoret pr trajtimin e kolitit pseudomembranor. Rruga rektale sht nj alternative efikase kundrejt asaj endovenoze kur nuk sht e mundur marrja n rrug orale. Tinidazoli sht i njjt me metronidazolin por ka nj jetgjatsi m t madhe.

2.13 Kinolonet

Ciprofloxacina

sht aktive kundrejt

baktereve Gram+ dhe Gram-. sht kryesisht m efikase kundrejt Gram-, prfshi

ktu edhe salmonellen, shiginelen, nesirean dhe pseudomonas. sht aktive kundrejt klamidias dhe disa mikobaktereve. Pjesa m e madhe e anaerobeve nuk sht e ndjeshme. Prdoret n infeksionet respiratore jo pneumokoke, n infeksionet urinare, ato GI (prfshi edhe tifon), infeksionet e kockave dhe artikulacioneve, n gonore dhe n seticemite nga organizma t ndjeshm.

Ofloxacina

prdoret n infeksionet e

rrugve urinare dhe rrugt e poshtme respiratore, gonoren, uretritin dhe cervicitin jo gonokoke.

Levofloxacina

sht aktive kundrejt

Gram+ dhe Gram-. Ka efikasit m t lart kundrejt pneumokokeve n krahasim me ciprofloxacinn. sht regjistruar pr prdorimin n pulmunitit e marr n komunitet, por n kt rast konsiderohet jo si alternative e par. Moxifloksacina sht e rekomanduar pr prdorimin e bronkitit akut n rast t mos prgjigjes nga trajtimi i zakonshm. sht aktive kundejt Gram+ dhe Gramdhe sht m aktive se ciprofloksacina kundrejt Gram+, prfshi edhe pneumokoket. Nuk sht aktive kundrejt Pseudomonas aeruginosa dhe kundrejt Staphylococcus aureus rezistent kundrejt meticillins. Duhet t prdoren me kujdes n paciente m precedenc t episodeve epileptike ose me predispozicion t konvulsioneve, deficit t G6PD, miastenia grave, insufiienc renale, shtatzani dhe ushqyerja me gji. Nuk kshillohen n fmij dhe adoleshent n faz rritjeje pasi shkaktojn artropati n artikulimet e mdha. Rrall

jan raportuar edhe kputje t tendinave n pacient me terapi kinolonike, sidomos gjat kohs q prdoret edhe nj kortikosteroid. Efektet ansore prfshijn nausea, dispepsi, t vjella, dhimbje abdominal, diare, cefale, shqetsime t gjumit, rash, anoreksi etj.

2.14 Kloramfenikoli, Acidi fusidik

Kloramfenikoli

sht nj antibiotik i

fuqishm me spektr t gjr. N rrug parenterale mund t shkaktoj edhe efekte ansore t rnda n nivel ematik dhe duhet q prdorimi i tij t ruhet pr infeksione t rnda si H. influenza si dhe pr trajtimin e tifos. Prdoret edhe pr prdorim lokal n infeksionet okulare ose aurikulare.

Acidi fusidik

dhe kripa e tij e natriumit

jan antibiotik me spektr t ngusht. Prdoren pr trajtimin e infeksioneve stafilokoke rezistent kundrejt penicilinave.

2.15 Vankomicina dhe tikoplanina Antibiotikt glikopeptidike vankomicina dhe tikoplanina kan aktivitet kundrejt Gram+ dhe aerob dhe anerobe, prfshi stafilokokt multirezistent. Megjithat jan

izoluar disa specie S.aureus me ndjeshmri t ult kundrejt aminoglikozidve dhe po shfaqen disa specie enterokoksh rezistent.

Vankomicina

prdoret n rrug endovenoze

n profilaksin dhe n trajtimin e endokarditit t infeksioneve t rnda nga kokt Gram+, prfshi stafilokokt multirezistent; Ka nj jetgjatsi e cila lejon injektim do 12 or. N rrug orale sht efikase n trajtimin e kolitit pseudomembranor. Nj doz 125 mg do 6 or pr 7 -10 dit konsiderohet e mjaftueshme. Nuk jepet n rrug orale pr infeksionet sistematike pasi ka nj absorbim t pamjaftueshm.

Teicoplanina

sht e njjt

me vankomicinn por ka nj jetgjatsi m t gjat, pra mjafton vetm nj doz ditore. Jepet n rrug endovenoze ose intramuskulare.

2.16 Linezolid sht nj oksazolidinon, aktiv kundrejt baktereve Gram+, prfshi S.aureus rezistent me meticilinn dhe Enterococcus rezistent me vankomicinn. Rezistenca me linezolidin mund t shfaqet n rast t trajtimit t tejzgjatur ose n doza m t ulta se ato t rekomanduara. Linezolid sht nj alternativ n trajtimin e infeksioneve t shkaktuara nga S.aureus rezistent nga meticilina, prfshi edhe

pulmonitet dhe infeksionet e lkurs ose indeve t but, nse vankomicina nuk mund t prdoret. Nuk sht aktiv kundrejt Gram- .

2.17 Daptomicina

Daptomicina sht nj lipopeptid m nj spektr aksioni t ngjashem m at t vankomicins, por efikasitetit i saj kundrejt enterokokve nuk sht aprovuar akoma. Prdorimi i saj rezervohet n infeksionet e komplikuara t lkurs ose t indeve t but t shkaktuar nga Gram+ rezistent, prfshi edhe S. aureus rezistent kundrejt meticilins. Gram- dhe anaerobet sht e nevojshme bashkterapia e daptomicines me antibiotik t tjer.

2.18 Quinupristin dhe Dalfopristin

Quinupristin

Dalfopristin

Bashkimi i streptograminave quinupristin dhe dalfopristin eshte i regjistruar ne Britanine e Madhe dhe n Itali pr trajtimin e infeksioneve Gram+, sidomos t S.aureus rezistent t meticilins .

2.19 Polimixine

Colistina mikrorganizmave Gram-, prfshi Pseudomonas

sht

aktive

kundrejt

aeruginosa, Acinetobakter

baumanii dhe Klebsiella pneumonia. Nuk absorbohet nga goja dhe jepet n rrug parenterale. Si colistina dhe polimixina B prfshihen n prgatitje pr prdorim lokal.

3 Rezistenca antibiotike sht aftsia e baktereve pr t qn ose pr tu br rezistent kundrejt antibiotikve, duke sjell probleme n terapin me antibiotik, probleme t mdha n aktualitetin dhe n t ardhmen e kemioterapis antibiotik. Rezistenca kundrejt antibiotikve mund t ndahet n: Rezistenca natyrale Rezistenca e fituar

3.1

Rezistenca natyrale

sht jo ndjeshmria e nj mikrorganizmi kundrejt nj antibiotiku t caktuar e cila lidhet me ndrtimin e vet species. Kjo lloj rezistence sht e pandryshueshme n koh, pra sht gjenetikisht e prcaktuar. Shfaqet n t gjith llojet e nj specjeje. Kjo rezistenc kundrejt antibiotikut varet nga: 1. karakteristikat e antibiotikut, 2. struktura e mikrorganizmit dhe 3. pamundsia e hyrjes s medikamentit n strukturat e jashtme t mikroorganizmit. Sjellim si shembull pandjeshmrin e entrerobaktereve kundrejt penicilinave ose e baktereve Gram- kundrejt glikopeptidve.

3.2

Rezistenca e fituar

sht nj rezistenc e cila shfaqet n llojet, t cilat n pikpamjen e specieve mikrobike t origjins, kan qn t ndjeshme kundrejt nj kemioterapeutiku dhe e

kan humbur ndjeshmrin kundrejt prqndrimeve terapeutike t tij in vivo. Kjo lloj rezistence favorizohet nga shpejtsia e lart me t cilen bakteret riprodhohen dhe ndahet n: kromozomike ose endogjene ekstrakromozomike ose ekzogjene Rezistenca kromozomike prbn vetm 10-15 % t t gjith rezistencs s fituar. Realizohet me an t nj alternimi mutacional spontan t informacionit gjenetik kromozomik. Antibiotiku ushtron nj aksion selektiv (seleksionon mutantet rezistent, duke inhibuar vetm qelizat e ndjeshme). Kjo rezistenc sht vetm pr at lloj antibiotiku (ose t ngjashm) dhe vetm pr at popullsi mutantsh rezistent. Vet bakteret mutant mund t jen rezistent edhe kundrejt antibiotikve t tjer me karakteristika t njjta (rezistenc e kryqzuar). Rezistenca transmetohet vertikalisht nga qeliza nn n at bij. Kjo rezistenc mund t jet multi-step ku nevojiten disa mutacione pr tu shfaqur rezistenca (rasti i beta-laktamikve, makrolidve, kloramfenikoli), ose one-step ku sht e nevojshme vetm nj mutacion pr t prcaktuar shfaqjen e nj specjeje totalisht rezistente (psh. rifamicinat, kinolonet). Prsa i prket rezistencs ekstrakromozomiale prbn rreth 90 % t t gjitha rezistencave t shfaqura (ka nj frekuenc t lart t shfaqjes). Zakonisht nis si shkak i marrjes s nj informacioni gjenetik i cili rrjedh nga mikroorganizma t tjer dhe hyn n qeliz me an t mekanizmave t konjugimit, transformimit dhe prkthimit. Kjo lloj rezistence prfshin m shum antibiotik njkohsisht (rezistenc e shumfisht). sht nj transmetim horizontal (me an t shkmbimit gjenetik) dhe mund t trasferohet edhe nga mikrorganizma t specieve t ndryshme. I detyrohet kryesisht gjeneve t cilt gjenden n plazmide ose n traspozone (element genesh t lvizshm).

3.3

Mekanizmi i rezistencs antibiotike

Mekanizmat me an t t cilave mund t shfaqet rezistenca antibiotike jan: o reduktim i deprtueshmris qelizore o rritje e refluksit (rrjedhjes) o alternimi i targetit molekular o prodhimi i enzimave aktivizuese etj. Prsa i prket reduktimit t deprtueshmris t nj antibiotiku kjo e fundit mund t reduktohet nga ndryshime strukturore t mbshtjelljes siprfaqsore t qelizs prokariote. N antibiotikt Gram-, rezistenca mund ti detyrohet alternimit t numrit t porinave (proteina t membrans m an t t cilave deprtojn shum antibiotik). Prsa i prket rritjes s efluksit i cili ka t bj me nxjerrjen jasht nga qeliza me an t mekanizmave t rrjedhjes, pompat zakonisht jan t lidhura me proteinn G. Alternimi i targetit molekular shkakton mosbashkeveprimin e antibiotikut me targetin molekular. Kjo strategji realizohet duke reduktuar afinitetin, duke rritur numrin e targetit dhe n kt mnyr nuk ushtrohet efekti inhibitor i antibiotikut. Nj mekanizem tjetr sht edhe zvndsimi i targetit molekular me targete t tjer. Gjithashtu n shum mikrorganizma bakterial kemi edhe prodhimin e enzimave aktivizuese t cilat shkaktojn humbjen e aktivitetit biologjik (betalatamazat, acetiltransferazat, fosfotransferazat, adeniltransferazat).

3.4

Prdorimi i kujdesshm i antibiotikve

Kujtes pr prdorimin e antibiotikv Antibiotikt jan barna shum t fuqishm q krkojn vmendje dhe zbatim rigoroz t rregullave t prdorimit.

 Antibiotikt prshkruhen vetm nga mjeku dhe nuk duhet t prdoren me iniciativn e pacientit ose me kshilla t cilido. Antibiotikt nuk kan asnj efekt mbi smundjet me natyre virale, si rrufa apo gripi. Prkundrazi n keto raste mund t ken nj efekt negativ prderisa ato lodhin m kot mlin dhe veshkat. Prdorimi jo rigoroz dhe i tepruar i bn mikrobet rezistente ndaj tyre. Pr kt shkak kalohet detyrimisht tek prdorimi i antibiotikve me t fuqishm, m t kushtueshm dhe m me shum efekte dytsore. N asnj mnyr nuk duhet t ndrpritet kura me antibiotik edhe nqoftse shenjat e smundjes jan zhdukur. I smuri duhet t respektoj dozat dhe oraret n mnyrn m t prpikt ashtu si i ka caktuar mjeku. Antibiotikt duhet t shoqrohen gjithmon me vitamina t grupit B me fermente laktike pr t mbrojtur florn intestinale. Temperatura sht sintom, nuk sht smundje. sht mbrojtje e natyrshme e organizmit. Prpara se t merren antibiotikt duhet kuptuar origjina e saj. Asnjher nuk duhen marr antibiotik q jan prdorur pr nj smundje q pacienti e ka kaluar edhe nj her tjetr. sht e nevojshme q ai t kosultohet gjithmon me mjekun. Prdorimi pa kursim i antibiotikve, q prej hyrjes n treg t penicilins n vitin 1942, por edhe shkaqe t tjera, q do ti rendisim m posht, e kan kthyer antibiotikun n nj lufttar t dobt, prball mikrobeve gjithnj e m t ndryshuara, madje ndonjher edhe m t forta. Nse para disa vitesh nj smundje bakteriale luftohej me nj antibitik t thjesht, sot mjekt jan t detyruar t przgjedhin antibiotik t tjer alternativ, por q jan m t shtrenjt dhe pr m tepr kan edhe efekte ansore.Rezistenca antimikrobiale nuk sht nj problem i ri por sht nj problem q po bhet i rrezikshm n mbar botn.

Nevojiten prpjekje urgjente dhe t konsoliduara pr t shmangur kthimin mbrapa n ern para antibiotikve.Shum nga sukseset n trajtimin me medikamente n shekullin e fundit mund t shkojn kot prmes prhapjes s rezistencs antimikrobike. Si rezultat shum smundje infektive nj dit mund t bhen t pakontrollueshme dhe mund t prhapen me shpejtsi n t gjith botn. Kt vit OBSH-ja n ditn botrore t shndetit trhoqi vmendjen mbi nevojn pr t luftuar rezistencn mikrobike duke prforcuar masat pr t luftuar kt krcnim.Infeksionet e shkaktuara nga mikroorganizmet rezistente shpesh nuk i prgjigjen trajtimit t zakonshm duke uar n zgjatje t smundjes dhe nj risk m t madh pr t vdekur. N Europ do vit humbin jetn 25 mij veta pr shkak t rezistencs ndaj antibiotikve. Sipas t dhnave nga Organizata Botrore e Shndetsis, n 5 vitet e fundit sht dyfishuar rezistenca ndaj tyre. Pr vendin ton nuk ka t dhna t sakta pr numrin e vdekjeve. Statistikat jan alarmante pr shfaqjen e rezistencn kundrejt antibiotikeve. Shtimi i mikrobeve rezistente ndaj antibiotikve sht krcnim pr jetn e pacientve n spitale sepse: 1. Infeksionet dhe infeksionet e mbivendosura me baktere rezistente zgjasin ditt e qndrimit t pacientve n spitale, duke rritur koston e trajtimit. 2. Smundja vshtirsohet dhe rritet vdekshmria. 3. Przgjedhja e antibiotikve t duhur bhet m e vshtir dhe shpesh mjekt jan t detyruar t fillojn terapin me m shum se dy antibiotik. Rezistenca ndaj antibiotikve e mikrobeve n SHBA sht prcaktuar tashm si krcnim pr sigurin kombtare. Rritja e prdorimit t antibitikve dhe prdorimi i paarsyeshm i tyre, jan dy faktort kryesor q kan sjell rritjen e rezistencs s bakterieve. Por

problematika rritet edhe nga faktor t tjer, shpeshtsia e t cilve sht alarmante si: A. marrja e antibiotikve pa recetn e mjekut, B. prdorimi i tyre vetm nga kshillat e jomjekve, C. prdorimi i antibiotikve edhe n smundjet virale, D. mungesa e resurseve t kontrollit t infeksioneve n spitale dhe komunitet, E. rritja e popullats me mosh t thyer, F. udhtimet masive t njerzve, G. shprdorimi i antibiotikve n sektorin e veterinaris.

Nuk jan t pakta rastet kur qytetart pr shqetsimin m t vogl, apo pr nj temperatur t ngritur, drejtohen tek farmacit duke trhequr antibiotik dhe nuk njohin kundrshtime nga farmacistt. Por sht m e keqja, ende sot ka mjek q kmbngulin se griprat stinor parandalohen apo mjekohen me antibiotik. N kt kategori futen edhe prindr t cilt pa u konsultuar me mjekun i dndin fmijt me antibiotik, duke shkaktuar n kt mnyr, jo vetm mbijetesn e mikrobeve t kqija dhe fuqizimin e tyre, por edhe vrasjen e baktereve t mira. Problemet m t mdha shfaqen n pacientt e spitaleve. Shumica e tyre jan t destinuar t marrin antibiotik, por n gati gjysmn e rasteve prdorimi i antibiotikve n fakt sht shprdorim.

3.5

Profili epidemiologjik n Evrop

T dhnat e sistemit t mbikqyrjes s rezistencs n Evrop (EARSS) flasin pr nj gradient t rezistencs n rrafshin Veri-Juglindje, me rast shkalla m e ult e rezistencs vrehet n shtetet e Skandinavis, t Baltikut dhe Holand (1-10%), kurse shkalla m e lart sht n Ballkan, Itali, Spanj e Portugali (30-50%).2

Ka disa shkaqe q sqarojn kt larmishmri t shkalls s rezistencs n Evrop, si: mnyra e prdorimit t antibiotikve, cilsia e shrbimeve spitalore, edukimi i personelit shendetesor, kultura shendetesore e qytetareve,sidomos ne lidhje me perdorimin e antibiotikeve, mbulesa vaksinale, struktura moshore e popullates si dhe faktort social. Rezistenca ndaj antimikrobikve sht problem edhe pr shndetsin shqiptare me shifrat e rezistencs q jan ndr m t lartat n Evrop. Studimet e realizuara n kt fush edhe pse jo t plota, tregojn se rezistenca antimikrobiale sht sa dyfishi i mesatares evropiane pr pothuajse t gjith antibiotikt e prdorur n praktikn klinike spitalore dhe ambulatore. Kjo situat, jo vetm pr shkaqet q renditm m lart, por edhe pr shkaqe t tjera, t cilat mund t duken elementare, por q n llogarin e fundit, jan domethnse...si n rastin e stomatologve, t cilt i japin antibiotikt pasi bakteret jan shumuar, dhe jo m par. N figurn e mposhtme paraqiten t dhnat rreth rezistencs n antibiotik n shtete t ndryshme t Europs.Si vihet re mjaft qart prqindjen m t lart e ka Portugalia me mbi 50%.

Figura 2

3.6

Masat pr promovimin e prdorimit t drejt t antibiotikve

Edukimi i vazhdueshm i mjekve dhe personelit tjetr shndetsor Masat kufizuese pr prdorimin e antibiotikve n spitale pa kriter, si dhe kshillimet me infektolog e mikrobiolog

Udhzuesit dhe protokollet pr antibiotik n spitale, t cilat bazohen n evidenc

Monitorimi i rezistencs dhe prdorimit t antibiotikve n spitale pr t udhzuar terapin empirike tek pacientt e smur rnd

Dhnia e profilaksis me antibiotik n kirurgji n kohn dhe kohzgjatjen e duhur

N disa raste, prdorimi i kursit t shkurtr n vend t atij t gjat t kurimit Marrja e mostrave mikrobiologjike para nisjes s terapis empirike me antibiotik

Monitorimi i rezultateve t kulturs dhe antibioterapia e bazuar n antibiogram

Kto masa q shumkujt mund ti duken fare banale apo shpesh t dgjuara do t ndikonin n shndetin e gjithsecilit. Ndaj sht e rndsishme q jo vetm mjekt por edhe vet qytetart t ndrgjegjsohen pr rrezikun e mikrobeve q pavarsisht padukshmris mund t kthehen n nj arm vrasse pr gjithknd, aq m tepr sot kur edhe aleati yn antibiotiku ka mbetur i armatosur.

3.7

Kshilla pr qytetart

Vizitohu tek mjeku para se t marrsh antibiotik pr t luftuar smundjen Mos u mjeko me asnj antibiotik pa u informuar m par pr efektet ansore t tij Jo gjithmon efektet kuruese t antibiotikut jan m t rndsishme sesa efektet ansore t tij n shndet Mos merr asnjher antibiotik n farmaci pa recetn e mjekut Antibiotikun ka t drejt ta rekomandoj vetm mjeku dhe asnjher farmacisti pa u konsultuar me mjekun Rezistenca e mikrobeve ndaj antibiotikut bn q infeksionet t shndrrohen n smundje shum m t rnda pr shndetin dhe shum m rrnuese pr xhepin e qytetarit Kujdes kur shtroheni n spital! Krkoni pa u lodhur dhe kontribuoni pr nivel t lart higjeni

Larja e duarve me uj e sapun si dhe dizefenktimi i tyre me alkool ul rrezikun e infeksioneve dytsore n spitale Mos pranoni q tju shrbejn n spital apo poliklinik mjek apo infermiere pa doreza dhe pa maska Mos lejoni njerzit tuaj t afrm t hyjn n spital pr tju vizituar jasht orarit t vizitave. Ata jan burim i sigurt infeksioni
3

www.trt.net.tr/trtworld/

Pjesa eksperimentale

4 Studim i fenomenit t prdorimit t antibiotikve n qytetin e Durrsit Si pjes integrale e ksaj teme ishte edhe kryerja e disa anketimeve/pyetesoreve n popullatn e qytetit t Durrsit me qllimin final evidentimin e fenomenit t abuzimit, nga ana e popullats dhe e farmacistve, n prdorimin e antibiotikeve. Qyteti i Durrsit nuk sht przgjedhur rastsisht n kt studim, por ai prezanton karakteristika t prbashkta prsa i prket popullats dhe personelit shendetsor me qytetet e tjera t Shqipris. Ka nj popullsi relativsht t madhe e karakterizuar nga nj eterogjenicitet (krahinor, kulturor, arsimor, social), ka e bn kete qytet t jete nj model i prshtatshm pr tu marr n studim dhe t jet prfaqsues i popullsis shqiptare n trsi. N studim jan prfshir persona n mosh madhore, kryefamiljar (meshkuj dhe femra), persona t cilt jan n gjendje t veprojn dhe t reagojn me koshienc plot duke marr parasysh rrjedhojat e veprim-pesimit. Pyetsori u konceptua duke u bazuar n modele t marra nga pyetsor t zhvilluar n vendet perndimor por jo vetm kaq. Gjithashtu si do trajtohet edhe m posht prgjat ktij kapitulli, n pyetsor jan prfshir katr pyetje me qllim krijimin e nj ideje t qart t situats t prdorimit/abuzimit me antibiotik n Shqipri. Qllimi kryesor ashtu si u theksua edhe msipr ishte evidentimi i prezencs s fenomenit. Pyetsori ishte i njjt pr t gjith dhe nuk u krye n varsi t seksit, moshs apo gjendjes sociale, ekonomike etj. Pyetsorit i jan nnshtruar 100 persona, duhet theksuar se qllimi ka qn perfshirja e nj numri t madh personash por mundsite kohore dhe ato financiare nuk na lejuan q t kishim nj prfshirje edhe m masive.

4.1

Modeli i pyetesorit

Pyetsori sht i ndrtuar nga 4 pyetje me alternativa. Karakteri i pyetjeve bazohet n karakteristikat tipike t cilat sjellin shfaqjen e fenomenit t abuzimit dhe dmtimit eventual t popullats si shkak i mosrespektimit t legjislacionit (nga farmacistt) dhe mos informimi i mjaftueshm i popullats (nga institucionet shndetsore). N kt kontekst pacienti nuk ngarkohet me prgjegjsi, pasi presupozohet se ata nuk jan t informuar pr pasojat q rrjedhin nga mosprdorimi adeguat i antibiotikve. Mposht paraqitet modeli i pyetsorit: Pyetesor 1. N harkun kohor prej 1 viti sa her keni prdorur antibiotik?

anjher 2 her 3 her 4 her 5 her m shum

2. Cilat jan efektet ansore q keni vrejtur nga prdorimi i antibiotikve?

diarre reaksione alergjike kostipacion shqetsime GI t tjera (nausea, t vjella)

3. Kush jua rekomandon prdorimin e antibiotikut?

Me kshilln e mjekut Me kshilln e farmacistit T afrmit, shoqria Me iniciativen tuaj

4. A i blini n farmaci antibiotikt pa recetn e mjekut? Po Jo

4.2

Prezantimi i rezulatateve t pyetsorit

Ashtu si edhe u theksua n paragrafin e msiprm, pyetesorit iu nnshtruan 100 qytetar, nje numr ky i mjaftueshm pr t krijuar nj panoram t prgjithshme se si kryhet shprndarja e antibiotikve. Pyetja e par: 1) N harkun kohor prej 1 viti sa her keni prdorur antibiotik?

anjher 2 her 3 her 4 her 5 her m shum

Tabela 1: Paraqitja e rezultateve te pyetjes se pare te pyetesorit Alternativat anjher Totali 0 Perqindje (%) 0

2 her 3 her 4 her 5 her m shum

10 46 39 5 0

10% 46% 39% 5% 0

Paraqitje skematike e rezultate t pyetjes s pare

5%

10%

asnjehere 2 here 39% 3 here 4 here 5 here me shume 46%

Pyetja e dyt: 2) Cilat jan efektet ansore q keni vrejtur nga prdorimi i antibiotikve?

diarre reaksione alergjike kostipacion shqetsime GI t tjera (nausea, t vjella)

Tabela 2: Paraqitja e rezultateve te pyetjes s dyt t pyetsorit Alternativat diarre reaksione alergjike kostipacion shqetsime GI t (nausea, t vjella) Totali 47 6 4 tjera 43 Perqindje (%) 47% 6% 4% 43%

Paraqitje skematike e rezultate t pyetjes s dyt

Diarre Reaksione alergjike Kostipacion Shqetesime GI (nauze,te vjella)

43%

47%

4%

6%

Pyetja e tret: 3) Kush jua rekomandon prdorimin e antibiotikut?

Me kshilln e mjekut Me kshilln e farmacistit T afrmit, shoqria Me iniciativn tuaj

Tabela 2: Paraqitja e rezultateve t pyetjes s tret t pyetsorit Alternativat Me kshilln e mjekut Me kshilln e farmacistit Te afrmit, shoqria Me iniciativen tuaj Totali 33 14 41 12 Perqindje (%) 33% 14% 41% 12%

Paraqitje skematike e rezultate t pyetjes s tret

50% 40% 30% 20% 10% 0%

Me keshillen e mjekut Me keshillen e farmacistit

41% 33%

14%

12%

Me keshillen e familjareve,shoqerise

Sipas mendimit tuaj

Pyetja e katrt: A i blini n farmaci antibiotikt pa recetn e mjekut? Po Jo

Tabela 4: Paraqitja e rezultateve t pyetjes s katrt t pyetsorit Alternativat Po Jo Totali 65 35 Perqindje (%) 65% 35%

Paraqitje skematike e rezultate t pyetjes s katrt

A blini n farmaci antibiotik pa recetn e mjekut?

JO 35%

PO 65%

5 Konkluzione Antibiotikt jan nj zgjidhje pr kurimin e nj sr infeksionesh, por shum shpesh prdoren n mnyr t gabuar. Pritshmrit tona rreth perdorimit, abuzimit, mos informimit dhe mos respektimit te legjislacionit ne fuqi t shperndarjes s antibiotikve ne popullate, rezultuan se ishin te sakta. Kjo gj u vrtetua m s miri nga pyetja nr. 4 ku rezultoi se nga 100 personat e intervistuar, 65 prej tyre e kan marr antibiotikun n farmaci pa recetn e mjekut. Ky sht nje raport shqetsues pr instutucionet shndetsore t Republiks s Shqipris. Prdorimi i antibiotikve n mnyr t tepruar ose jo t rregullt shkakton shfaqjen dhe prhapjen e baktereve rezistente, q do t thot m pak t ndjeshme ndaj antibiotikve. Kjo mund ta bj m t vshtir kurimin e disa infeksioneve. Ndaj sht shum i rndsishm kufizimi i prdorimit vetm n situatat kur vrtet jan t nevojshm, duk respektuar prcaktimet q ka br mjeku n lidhje me llojin e antibiotikut, me dozn q duht marr dhe me kohzgjatjen e terapis. Nj rol t rndsishm luan edhe figura e farmacistit, i cili shpesh here (65 % e rasteve n studimin ton) rezulton t shprndaj antibiotik pa recetn e mjekut. Ky fenomen presupozon se pacienti ka marr nje trajtim me antibiotik n mnyr krejtsisht t verbr duke rritur riskun e mos kurimit t infeksionit dhe duke kontribuar n rritjen e shfaqjes s nj rezistence te mundshme kundrejt antibiotikve. Farmacisti sht nj figure profesionale e rndsishme n sistemin shndetsor i cili luan nj rol vendimtar n shpndarjen korekte t medikamenteve duke promovuar n bashkpunim me mjekun, nj kultur shndetsore e cila kontribuon n ruajtjen e mirqnies fizike t pacientit n vecanti dhe popullsis n prgjithsi. Duke u pare n kt kndvshtrim, ne farmacistt e rinj, ju farmacistt me eksperienc, nuk duhet kurr t harojm se n radh t par jemi farmacist dhe

me pas jemi tregtar. Ne farmacistve na plqen t trasmetojm njohurit mbi madikamentet, sht n AND-n e profesionit ton. E bjm gjithmon me pasion dhe dashuri dhe pr kt duhet t jen koshient edhe pacientt, t cilt jan t shumt, dhe vazhdojn t frekuentojn farmacit duke na kthyer mbrapsh at knaqsi q ky profesion na ofron. Pr kt arsye ne duhet t vazhdojm t sillemi si profesionist duke u munduar ta ndihmojm dhe jo ta demtojm pacientin duke e par thjesht si nj burim financiar. Megjithat nuk sht totalisht faji yn. Mjeku shpesh her nuk i kushton shum rndsi infeksionit, duke mos zbatuar protokollin e prshkrimit t nj antibiotiku. N kt menyr ai prshkruan nj antibiotik duke u nisur thjesht nga nj gjykim i prgjithshm duke anashkaluar testimin e ndjeshmeris in-vitro t mikrobit. Duke u bazuar n rezultatin e pyetjes nr. 3, rezulton se pjesa m e madhe e pacientve (41 % e tyre) e marrin antibiotikun me an t rekomandimit t familjarve apo t afrmve t tyre. Roli i institucioneve tona shndetsore sht promovimi i nj kulture shndetsore t shndetshme. Duke u bazuar n rezultatet e msiprme duket qart se puna e tyre nuk sht kryer ose transmetuar ashtu sic duhet, duke ln n kt menyr pacientt dhe popullatn ende t pa informuar mbi pasojat q sjell mos konsultimi paraprak me mjekun specialist. Q antibiotikt t mos kthehen n armiq t njerzimit, kontributi i mjekve dhe specialitve pr promovimin e prdorimit t drejt t antibiotikve n spitale merr nj vler t muar. Duhen respektuar disa rregulla pr t patur nj shrim t sigurt dhe pa rishfaqje t simptomave. T merret ekzaktsisht n dozat dhe n oraret q ka prcaktuar mjeku. T mos harrohet marrja e dozs. T merren t gjitha dozat edhe nse pas pak ditsh ndjeheni mir

 Nse pas prfundimit t kurs mbetet ndonj hapk, nuk duhet t riprdoret pa u kshilluar me mjekun. Kshillohuni me mjekun nse shfaqen efekte t padshiruara (diarre, t vjella, njolla t kuqe n lkur q shoqrohen me krruarje ose, gjithsesi, shqetsime pr t cilat nuk kuptohen arsyet).

Bibliografia Gazeta zyrtare e Komunitetit Euripian: 13/07/1999 C195/1, C195/2,C195/3 www.telegrafi.com/shwndetwsi www.trt.net.tr/trtworld/fr/newsDetail.aspx?HaberKodu=d5e22d87-ce3d-4b5d8808-58de6b1fda54 www.farmaciababamusta.com www.pharmaks.com/fbk/ www.buzuku.com/mjekwsi www.wikipedia.com SA Waksman (1947). "What Is an Antibiotic or an Antibiotic Substance?". Mycologia 39 (5): 565 569.doi:10.2307/3755196. JSTOR 3755196.PMID 20264541. antiinfektivwt/ pharmaks.com www.google.com www.dardania.biz/vb/upload/showthread.php?t=20336 www.ballkanWeb.com/mjekwsi www.gazetarepublika.al/?p=4972 www.ikub.al www.stetoskopi.com/node/227 www.lajmeditore.com/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=2 062:perdorimi-antibiotik&catid=58:fashion&Itemid=112 http://journalseeker.researchbib.com/?action=viewJournalDetails&issn=20796382 &uid=rf9f8d

www.trepharm.com www.mediafire.com/view/?31l1fybq9c4muql www.who.int/drugresistance/WHONGObriefingCars.pdf http://nowmedicine.blogspot.com/2011/12/abuzimet-gjate-perdorimitte.html#.UbI9WfmbMQZ http://pathmicro.med.sc.edu/albanian/albanian-chap6.htm www.panorama.com.al/2012/11/03/kriza-e-antibiotikeve-dhe-revolucioni-nemjekesi/#ixzz2OBN6uiHS www.who.int/drugresistance/WHONGObriefingCars.pdf