trekzone

Voor veel programmeurs kost de numerieke

vertaling van de zogeheten -grafiek figuur
39 in NEN 6772 de nodige hoofdbrekens
(afb. 2). Om de grafiek goed af te lezen, moet
namelijk dubbel worden genterpoleerd waar-
voor veel tussenwaarden nauwkeurig moeten
worden afgelezen n ingevoerd. Maar ook
voor de gewone constructeur is de grafiek niet
gebruiksvriendelijk, vooral omdat de afstand
tussen de opeenvolgende krommen voor
niet lineair verloopt. Daar komt nog bij dat de
grafiek voor = 6 lange tijd niet goed in de
norm was weergegeven. Hierdoor konden er
bij de interpolatie of bij het aflezen behoorlijke
afwijkingen ontstaan. Inmiddels is deze omissie
in wijzigingsblad NEN 6772/A1 gecorrigeerd.
Kortom: voor alle gebruikers is een numerieke
vertaling in een set formules van de grafiek
uit figuur 39 in NEN 6772 de beste oplossing.
Dit artikel beschrijft de theoretische aanpak
om tot een numerieke oplossing te komen.
Bepaling overgangspunten
De waarde van in de grafiek hangt af van
de geometrie van de verbinding, uitgedrukt
in de parameters
1
en
2
:
In de grafiek lopen de getekende krommen
vanaf een bepaalde waarde van
2
verticaal.
Ter plaatse van deze verticale lijnen hangt

1
=
m
1
m
1
+e
en
2
=
m
2
m
1
+e
23 AUGUSTUS 2003 BOUWEN MET STAAL 173
Verbindingen
Bij een geboute aansluiting van een ligger aan een kolom moet onder meer de capaciteit van de trekzone worden
getoetst. Soms worden de flenzen van de kolom daarbij verstijfd door het inlassen van horizontale schotjes (afb. 1).
Voor deze situatie moet de trekzone worden beschouwd als een reeks van vervangende T-stukken met elk een effectieve
lengte l
ef
. NEN 6772 geeft in art. A.3.4.3.2 een set formules voor de effectieve lengte voor elke boutrij naast de
verstijving. In deze formules komt een factor voor, afhankelijk van de geometrie van de verbinding, waarvan de
waarde moeten worden afgelezen uit figuur 39 van NEN 6772. Die figuur is op basis van proeven bepaald.
Voor programmeurs was deze figuur lastig in numerieke waarden te vertalen. De auteur beschrijft in dit artikel een
methode waarmee dat nu wel mogelijk is met een wiskundige formule.
-Grafiek voor boutverbindingen
omgezet in n formule
ir. S. van Gemerden
Siem van Gemerden werkt als
constructie-adviseur bij Royal
Haskoning in Rotterdam.
1. Boutverbinding met een
gedeeltelijk schot in de trekzone.
2. Oorspronkelijke
figuur 39 uit NEN 6772.
draaid dat de
2
-as overeenkomt met de (hori-
zontale) x-as en de
1
-as met de (verticale) y-
as. Vervolgens tekenen we een willekeurige -
grafiek met de limietwaarde y (=
1
) = 1 en
een horizontale tak voor grote waarden voor
x (=
2
) (afb. 3). De x- en y-waarden horen bij
de functie voor een willekeurig gekozen waarde
voor , terwijl
1
en
2
de uit de geometrie
berekende waarden zijn. Bij de lijn y =
1
= 1
hoort e = 0 en uit formule (2) volgt dan = 4.
Dat betekent dat een kleinere waarde voor
niet mogelijk is!
Voor de willekeurige -grafiek in x = 0 geldt y
= 1. En in het overgangspunt x = a geldt: y = b
en y = 0 (begin horizontale lijn). Volgens for-
mules (3) en (4) geldt dan:
De hierboven beschreven (willekeurige) -gra-
fiek is met de volgende wiskundige formuleset
te omschrijven:
Uit de formule voor de gekromde tak volgt,
na herschrijven:
y=b+(1 b) 1
x
a
f()
voor xa
y=b voor x>a
b=
1,25
2,75
(5)
a =0,5b (6)
Voor de verticale tak geldt dan:
De overgangspunten van de kromme naar
verticale tak in de -grafiek liggen dan hier-
mee vast. Uit formule (2) volgt:
Combineren van formule (1) met formule (3)
levert de waarde voor
2
op:
Wiskundige -grafiek
Om de wiskundige grafiek te bepalen, wordt
de grafiek uit NEN 6772 zo gespiegeld en ge-

2
=1,375
1
+0,625
2
2
=2,75
1
+1,25 =
1

2
=0,5
1
(4)

1
=2,75
1
+1,25

1
=
1,25
2,75
(3)
l
ef
=m
1
=4m
1
+1,25e
m
1
=(2,75m
1
+1,25m
1
) +1,25e
=2,75m
1
+1,25(m
1
+e)
=2,75 +1,25
(m
1
+e)
m
1
=2,75 +
1,25

1
(2)
24 BOUWEN MET STAAL 173 AUGUSTUS 2003
0,0
y
b
a x =
2
x-as (
2
-as)
1
y
-
a
s


(
1
-
a
s
)
1,0
3. Bepaling van de wiskundige grafiek
voor een willekeurige waarde voor .
4. Gecorrigeerde figuur 39 uit
NEN 6772 volgens wijzigingsblad A1.
De grafiek is tevens verlengd
naar de maximale waarde
1
= 1,0.
de waarde van dan uitsluitend af van
1
.
Bij verstijfde verbindingen (met schotjes)
bepaalt de waarde van de effectieve lengte
l
ef
van het vervangende T-stuk. Maar wanneer
de afstand tussen de verstijving en de bout
voldoende groot is, heeft de verstijving geen
invloed meer op de effectieve lengte.
De normale effectieve lengte voor een enkele,
onverstijfde boutrij volgt uit NEN 6772, for-
mule A.3-5b:
l
ef
= 4m
1
+ 1,25e
waarbij tevens geldt l
ef
2m
2
. Een ver-
stijving heeft geen invloed meer op de
effectieve lengte voor m
2
>0,5l
ef
. Daarom
geldt voor het overgangspunt van de
gebogen tak naar de rechte tak:
0,5l
ef
=m
2
=2m
1
+0,625e
m
2
=(1,375m
1
+0,625m
1
) +0,625e
=1,375m
1
+0,625(m
1
+e)
m
2
m
1
+e
=1,375
m
1
m
1
+e
+0,625
(m
1
+e)
m
1
+e

2
=1,375
1
+0,625 (1)
Spreadsheet
Met formule (8) en (9)
worden de krommen van
figuur 36 in NEN 6772
wiskundig beschreven. Om
hiermee voor een bepaalde
verbindingsgeometrie de
exacte waarde voor te
bepalen, moet een iteratie-
proces worden uitgevoerd,
zoals in NEN 6772 om-
schreven. De auteur stelt
hiervoor een (eenvoudig)
programma in Excel gratis
ter beschikking via de site
www.bouwenmetstaal.nl.
Klik op de startpagina op
download en vervolgens
op -Grafiek voor bout-
verbindingen (BmS-173).
25 AUGUSTUS 2003 BOUWEN MET STAAL 173
Met de formules (5), (6) en (7) is vervolgens
een curve fitting gedaan met de grafiek van
figuur 39 van NEN 6772 op basis van de
krommen voor = 2, = 4,50 en = 4,45,
die elk een aantal duidelijk afleesbare steun-
punten (de snijpunten van rasterlijnen) hebben
(zie tabel 1).
Het blijkt dat de verhouding f()/ nagenoeg
constant is (de lezer kan dat zelf controleren
voor andere punten). Voor elke waarde van
luidt dan de formuleset:
Opvallend is dat bij = 6 uit formule (5) volgt
dat b = 0,3846. De grafiek in NEN 6772 was
oorspronkelijk echter getekend op b = 0,4.
Op basis van de afgeleide formules werd daar-
om geconcludeerd dat de kromme voor = 6
in NEN 6772 foutief was afgebeeld. Alle andere
verticale takken in figuur 39 kwamen namelijk
wel overeen met de theorethisch bepaalde
waarden voor b (en dus voor
1
).
De theoretische waarden voor volgens for-
mule (8) en (9) komen perfect overeen met
y=b+(1 b) 1
x
a
0,7
voor xa (8)
y=b voor x>a (9)
f() =
ln
y b
1 b
ln 1
x
a
(7)
Tabel 2. Resultaten van een iteratieve berekening van .
b a y
4,000 1,0000 2,0000 1,0000 0,5000
5,250 0,5000 1,3125 0,5858 0,0858
5,509 0,4531 1,2480 0,5290 0,0290
5,641 0,4323 1,2194 0,5030 0,0030
5,656 0,4301 1,2163 0,5001 0,0001
5,657 0,4300 1,2162 0,5000 0,0000
Tabel 1. Curve fitting van de theoretische waarden met de getekende grafiek.
b a y =
1
x =
2
f() f()/
2 0,3538 1,1115 0,4 0,5 4,4143 0,703
4,50 0,7143 1,6071 0,8 0,5 3,2306 0,718
4,45 0,7353 1,6360 0,8 0,6 3,0835 0,693
Ligger-
kolomverbinding.
de getekende krommen en de gecorrigeerde
kromme voor = 6 in de gecorrigeerde figuur
39 van NEN 6772 (afb. 4).
Bepalen bij gegeven
1
en
2
Met de theoretische formules voor de grafiek
voor een willekeurige waarde van is het
vervolgens mogelijk te bepalen welke waarde
van hoort bij een gegeven
1
en
2
. Om dat
iteratief te kunnen doen, wordt een nieuwe
term ingevoerd: = y
1
(zie afb. 3).
Neem nu als startwaarde = 4: kleiner kan
deze waarde namelijk niet zijn. Vervolgens
wordt hiermee b berekend met formule (5),
a met formule (6) en y met formule (8) of (9).
De bijbehorende waarde van is dan bekend.
Voor de tweede stap berekenen we uit for-
mule (2). Wanneer de verstijving geen invloed
meer heeft, wordt dan direct de goede waarde
van gevonden, omdat dan geldt = 0. In
deze tweede stap worden weer b, a, y en
bepaald. Voor de derde stap gebruiken we
regula falsi:
Vanaf de derde waarde wordt het proces
herhaald totdat = 0. In tabel 2 staan de
resultaten van een berekening voor een
boutverbinding met m
1
= m
2
= e = 50 mm
en
1
=
2
= 0,500.

3
=

2

2

2

1