SEMANTIK DAN PERISTILAHAN BAHASA MELAYU 1.

1 Definisi Semantik Semantik ialah bidang yang mengkaji dan menganalilis makna kata dan ayat. Kata merupakan unit ujaran yang bebas dan mempunuyai makna. Dalam bahasa, kita dapat menyatakan fikiran, pendapat, emosi, perlakuan dan keperibadian manusia.. Definisi daripada segi istilah pula, semantic berasal daripada perkataan Yunani semantikos yang bermaksud penting atau beerti. Jika dilihat definisi yang diberikan oleh tokoh bahasa, semantic ialah cabang linguistic yang akan membahas erti atau makna (J. .!. "erhar, #$$%&. Selainb itu semantik merupakan bidang pengkajian linguistic yang objek penelitiannya makna bahasa ('bdul (haer, #$$)&. !enurut kamus De*an, semantrik bermaksud kajian tentang makna perkataan dan penambahan makna sesuatu kata. Secara umumnya senantik ialah ilmu tentang erti atau perubahan erti sesuatu perkataan. Secara khusus pula ialah kajian tentang lambang+ lambang atau tanda yang menyatakann makna , hubungan antara makna dengan makna lain serta pengareuh maknan terhadap masyarakat. 1.2 Konsep Semantik Kata semantik berasal daripada kata adjektif bahasa Yunani semantickos yang bermaksud ,penting- atau ,bererti-. Kata ,bererti- memba*a maksud ,makna- yang diertikan sebagai sesuatu peristi*a yang diharapkan (.arigan, #$/01$&. Semantik menurut Kamus De*an 2disi Keempat ialah kajian tentang makna perkataan dan penambahan makna sesuatu kata. !enurut 3erdinand de Saussure, semantik merupakan bahasa yang diucapkan untuk menyampaikan makna. (hoamsky berpendapat baha*a semantik bermaksud makna ayat ditentukan oleh struktur permukaan dan 1

konteks apabila ayat digunakan. 4amun, semantik bukan sahaja merujuk kepada makna tetapi juga kepada perkembangannya yang disebut semantik sejarah5 (!.6real, #/$7& Kesimpulannya ialah semantik dikatakan sebahagian daripada linguistik yang mengkaji bahasa secara teliti. Semantik dapat dijelaskan sebagai sesuatu bidang yang mengkaji maka perkataan dan ayat dalam bahasa secara ringkasnya. Kajian mengenai makna kata boleh dilihat dalam aspek makna denotasi dan konotasi, makna dalam konteks, hubungan makna dengan kebudayaan, perubahan makna dan bentuk+bentuk makna daripada hubungan semantik. Kata+kata dalam bahasa !elayu yang mempunyai pelbagai jenis makna dapat dikategorikan kepada beberapa golongan seperti sinonim (perkataan yang mempunyai makna yang sama dari segi makna nahu tetapi berbe8a daripada segi makna leksikal&, antonim (perkataan yang mempunyai makna yang berla*anan&, hiponim (perkataan yang maknanya sebahagian daripada makna perkataan lain&, homonim (perkataan yang mempunyai bentuk dan bunyi yang sama tetapi maknanya berbe8a&, polisemi (perkataan yang mempunyai makna yang banyak&, dan peribahasa (beberapa perkataan yang mempunyai satu makna&. 1. Pe!ta"iann#a $en%an $isip"in i"m& "ain Setiap bidang disiplin ilmu mempunyai bahasa yang tersendiri. 6ahasa dalam setiap bidang disiplin ilmu mempunyai nilai semantik yang tersendiri. 9leh yang demikian sesuatu bidang ilmu perlu diteliti maknanya supaya ia dapat dimanfaatkan. 1. .1 H&'&n%an Semantik $en%an (a"safa) 3alsafah ialah pengetahuan yang menelaah sesuatu yang istime*a. 3alsafah adalah istime*a kerana falsafah tidak dapat dihuraikan dengan ilmu pengetahuan biasa sebaliknya falsafah memerlukan ilmu pengetahuan tentang hukum dan kaedah berfikir yang logika. 9leh yang demikian logika dalam disiplin 2

ilmu falsafah memerlukan cara berfikir yang tepat untuk mencapai ketepatan makna dalam ilmu falsafah tersebut. 3alsafah yang tidak mempunyai makna menjadi tidak bererti. (ontohnya falsafah ,6iar saya menterta*akan diri saya sebelum orang lain menterta*akan diri saya- memba*a semantik kesedaran kendiri atau muhasabah diri5 perlu difahami pendengar mahupun penutur falsafah tersebut supaya ia bermakna apabila diujarkan. 1. .2 H&'&n%an Semantik $en%an Psiko"o%i :sikologi ialah ilmu ji*a yang mengkaji hakikat dan gerak+geri ji*a. ;al ini bermakna tingkah laku manusia mempunyai makna. !akna yang dimaksudkan adalah tentang kebermaknaan kata atau ujaran dalam bahasa. (ontohnya perkataan ,!akan<- berbe8a berbanding ,!akanlah..- Deretan bunyi dan susunan huruf dalam perkataan tersebut menghasilkan pemahaman makna yang berbe8a oleh seseorang dalam situasi yang berbe8a. Situasi yang berbe8a tersebut melambangkan paksaan dan permintaan penuturnya. ;al ini bertepatan dengan pendapat ahli psikologi yang menyatakan baha*a makna *ujud berdasarkan rangsangan atau tindak balas. 1. . H&'&n%an Semantik $en%an Ant!opo"o%i $an Sosio"o%i. 'ntropologi ialah bidang ilmu yang mengkaji sekelompok masyarakat tertentu yang homogen yang mempunyai pelbagai ciri khasnya. Sosiologi pula ialah bidang ilmu yang mengkaji kelompok masyarakat yang lebih luas dalam perkembangan ekonomi dan sosial yang heterogen. Sosial dan budaya sesuatu masyarakat yang semakin berkembang menyebabkan makna bahasa dalam sesuatu masyarakat semakin berkembang. (ontohnya perkataan ,tamandaripada aspek antropologinya telah berkembang membentuk perkataan ,taman hati-, ,taman buaya-, dan ,taman rimba- yang bukan lagi bermaksud kebun yang ditanam dengan bunga+bungaan. Justeru makna yang difahami adalah berdasarkan bentuk bahasa semasa pertuturan itu dituturkan. ('minuddin #$/0&.

1. .* H&'&n%an Semantik $en%an Saste!a 6ahasa dalam karya sastera berbe8a dengan bahasa yang terdapat dalam karya ilmiah. 6ahasa dalam karya sastera sama adatulisan ataupun pertuturan tidak semuanya diketahui umum. Justeru terdapat pelbagai lapisan makna dalam sastera yang meliputi makna tersurat (makna biasa=denotatif&, makna tersirat (makna yang dapat di agak pembaca=konotatif&, makna kreatif (makna yang dapat difikirkan pengkritik& dan makna peribadi. (makna yang dapat diketahui oleh pengarang sahaja&. (ontohnya seperti ungkapan Kalau asal benih yang baik, jatuh ke laut menjadi pulau. ('bdullah ;ussain, #$/>, hal. $0&5 merupakan makna konotatif yang dapat difikirkan yang memba*a maksud orang yang baik itu biar di mana pun tempatnya tetap akan baik juga.

1. .+ H&'&n%an Semantik $en%an Se,a!a) Sifat bahasa adalah sentiasa berkembang. :erkembangan bahasa merupakan sejarah bahasa. !akna sesuatu perkataan mungkin kekal sehingga kini, mungkin berubah, menyempit, meluas atau menghilang. (ontohnya perkataan ,khal*at- yang bermaksud berseorangan untuk mendekatkan diri kepada+4ya5 telah disempitkan maksudnya kepada berdua+duaan dalam keadaan mencurigakan5. :erkataan ,pondok- yang bermaksud tempat tinggal yang usang5 pula telah dikembangkan maknanya menjadi tempat belajar5. Justeru sejarah bahasa ini perlu direkodkan dalam kamus besar bagi mencatatkan perubahan bahasa yang berlaku dalam setiap hari bagi tujuan penggunaan bahasa dan pengkaji bahasa kelak. 1. .- H&'&n%an Semantik $en%an Komp&te! Komputer dapat membantu penggunaan bahasa dalam bentuk tulisan dan lisan melalui proses penyemakan makna ejaan, pembetulan imbuhan dan struktur ayat. Yang menjadi kekurangannya adalah komputer tidak dapat menterjemah perkataan secara struktural kerana keupayaannya yang terbatas dalam proses menterjemah. :ara penterjemah yang memiliki akal dan perasaan 4

sahaja yang mampu memilih makna yang sesuai dalam konteks struktural ayat. alau bagaimanapun komputer telah membantu dalam bidang penterjemahan terus dapat membantu penterjemah yang mempunyai akal fikiran yang tinggi untuk memikirkan makna yang sesuai bagi sesuatu perkataan berdasarkan konteks ayat. Justeru semantik dalam bidang ilmu pengkomputeran perlu diterokai dan disebarluaskan supaya makna yang ditafsirkan bertepatan dengan kehendak pengguna kelak.

1. .. H&'&n%an Semantik $en%an Lin%&istik ?inguistik ialah kajian tentang bahasa secara saintifik. 6ahasa !elayu jelas mempunyai makna yang sedia ada dan penambahan makna melalui proses akronim, pengimbuhan, penggandaan, dan pemajmukan. (ontohnya makna kata ,kebunberbe8a daripada ,pekebundan ,pengebun-, dalam proses pengimbuhan. Kata kebun5 bermaksud tanah yang ditanami tumbuh+tumbuhan. Kata pekebun5 bermaksud orang yang mengurus kebun5 sementara kata pengebun5 bermaksud orang yang kerjayanya membuat kebun atau bekerja di kebun.5 Dalam proses penggandaan, kata ,langit- juga berbe8a dengan ,lelangityang bermaksud keadaan bumi dan atas bahagian dalam mulut. Dalam proses pemajmukan pula kata ,buah- dan ,hati- mempunyai makna yang berbe8a apabila membentuk kata majmuk ,buah hati-. 6uah ialah benda yang boleh dimakan sementara hati merupakan organ menjadi makna kekasih apabila perkataan tersebut digabungkan.

2.

Makna Leksika"

!akna leksikal bermaksud makna yang terdapat dalam kamus atau makna perkataan yang terlepas daripada hubungannya dengan perkataan lain dalam ayat.

(ontohnya, perkataan lari, selari, berlari, berlarian, melarikan, larian, pelari dan pelarian memiliki makna leksikal, kerana maknanya dapat dirujuk dalam kamus. @rutan huruf seA, berA, berA...Aan, meA (... Akan&, Aan, peA, (peA...& Aan tidak memiliki makna leksikal melainkan memiliki makna gramatis. 2.1 Ke"ompok kata !akna dalam kelompok kata adalah jalinan daripada makna satu perkataan dengan perkataan lain dalam kelompok kata tersebut. !isalnya lima ekor lembu bermakna ada ,lima ekor lembu-. 2.2 Kata pa$&an Kata paduan ialah dua perkataan atau lebih yang pada mulanya memiliki makna masing+masing, tetapi maknanya telah berpadu menjadi satu, misalnya kereta api, kapal api, bunga api dsb. 2.. Kata %a'&n%an Kata gabungan ialah dua atau lebih perkataan yang mengandungi satu makna tetapi deretan perkataan tersebut menyimpang daripada deretan perkataan yang umum dalam bahasa !elayu. !isalnya mahasis*a, mahaputera, maharaja, bumiputera dan sebagainya. . Makna A#at !akna ayat boleh dibahagikan kepada tiga iaitu makna tersurat, makna terselindung dan makna tersirat. .1 Makna Te!s&!at /$enotasi0 !akna tersurat ialah makna yang diperoleh semata+mata daripada makna yang tertulis atau makna yang diujarkan sahaja. Sama ada bahasa bertulis atau bahasa lisan. !isalnya, 6urung itu hinggap di ranting pokok. Jika sesuatu ayat atau bahasa tersebut biasa kita gunakan maka kita menganggapnya sebagai betul.

(ontohnya1 #. Para pelajar-pelajar yang dihormati sekalian. :erkataan para menunjukkan ramai. :erkataan pelajar+pelajar menyatakan ramai. :erkataan sekalian bermaksud ramai. 'yat yang sebetulnya ialah :ara pelajar yang dihormati. .2 Makna Te!se"in$&n% !akna terselindung ialah makna yang terselindung dalam sesuatu ayat kerana perkataannya tidak dihadirkan. !isalnya dalam ayat Adik ke kedai Pak Ali. Kata pergi tidak dihadirkan, tetapi pendengar memahami perbuatan adik ialah ,pergi-. alaupun sesuatu perkataan ini tidak hadir tetapi ia dapat dikesan oleh pendengar atau pembaca. 'tau dengan kata lain perkataan yang tidak hadir dalam sesuatu ayat tetapi masih dapat dikesan maknanya membuktikan adanya struktur dalam, dalam fikiran pendengar atau pembaca, (ontoh lain adalah seperti berikut1 Cikgu Ahmad guru Bahasa Melayu di sekolah kami. !akna yang terselindung dalam ayat ini ialah kata pemeri yang memerikan pekerjaan (ikgu 'hmad, iaitu guru 6ahasa !elayu di sekolah kami. 9leh yang demikian, struktur dalam ayat ini ialah (ikgu 'hmad ialah guru 6ahasa !elayu di sekolah kami.

Makna Te!si!at /konotasi0 !akna tersirat ialah makna yang diperoleh berbe8a dengan makna yang

tertulis atau diujarkan, misalnya dalam kiasan umpama jari di tangan, ada bercincin ada tidak. 6ahasa seperti ini timbul dalam masyarakat !elayu kerana timbulnya keinginan menyatakan sesuatu dengan maksud yang lain. ;al seperti ini dalam bahasa !elayu disebut sebagai peribahasa. :eribahasa ialah ayat yang khusus untuk makna yang tertentu. :eribahasa dibahagikan kepada beberapa bentuk iaitu bentuk kiasan, bentuk bidalan, bentuk pepatah, bentuk perbilangan, bentuk kata hikmah, bentuk ungkapan, bentuk pemeo dan bentuk simpulan bahasa. . .1 Kiasan !embuat perbandingan perilaku manusia dengan alam alam sekitaran dengan cara yang lembut dan tidak sekitaran dengan cara yang lembut dan tidak tepat pukulannya. (ontoh1 Tangkai jering Panjang tangan. Mulut tempayan. . .2 Simp&"an Ba)asa Kata+kata yang dikiaskan atau dibandingkan dengan dengan benda lain dan bentuknya terdiri daripada benda lain dan bentuknya terdiri daripada dua tiga patah perkataan1 (ontoh1 Abu a!as. "aki "aki bangku bangku. "aki ayam.

. . Pe!'i"an%an :erbilangan merupakan susunan kalimat yang bertujuan menjadi pegangan kepada anggota masyarakat sehingga menjadi adat atau peraturan. 6erasal daripada adat resam. 6erfungsi sebagai pedoman pedoman dalam kehidupan bermasyarakat dan dalam kehidupan bermasyarakat dan bentuknya berkerat+ kerat atau berpatah+patah1 (ontoh1 Berakit-rakit ke hulu, berenang-renang ke tepian, #endak seribu daya, tak hendak seribu dalih. Ada padi semua kerja jadi, , ada beras semua kerja deras. :erbilangan ini memba*a maksud menyelesaikan sesuatu perkara dengan sempurna tanpa merugikan mana+mana pihak. . .* Pe!&mpamaan ;asil daripada analogi dua perkara dan biasanya bagai, bak, umpama, laksana dan sebagainya. (ontoh1 $eperti kaca terhempas ke batu. Bagai tikus jatuh ke beras. $eperti bumi dengan langit. . .+ Bent&k Bi$a"an 6idalan adalah susunan bahasa yang menarik dan mudah Bmelekat di mulut orang ramaiB. Ca merupakan bahasa kiasan yang digunakan untuk melahirkan fikiran yang tajam, tepat, mengandungi perbandingan, teladan, pengajaran, nasihat, dan kata+kata hikmat. menggunakan menggunakan kata perbandingan seperti bagai kata perbandingan seperti, bersakit-sakit sakit dahulu bersenang dahulu bersenang-senang senang kemudian.

(ontoh bidalan1 ."alau kail panjang sejengkal, lautan dalam jangan diduga- "alau tidak mahir dalam sesuatu bidang itu, akibatnya buruk.

. .- Bent&k Pepata) Pepata) seakan+akan sama dengan bidalan, tetapi pepatah mempunyai rangkaian perkataan berkerat+kerat atau berpatah+patah. (ontoh1 diam ubi berisi, diam besi berkarat bermaksud orang yang pendiam tetapi berakal itu lebih baik daripada orang yang pendiam tetapi bodoh. . .. Tamsi" $an I'a!at !emberikan penjelasan tentang perkara yang hendak hendak dibandingkan .amsil biasanya bersajak dibandingkan. .amsil biasanya bersajak sedangkan ibarat tidak. (ontoh1 "eras-keras kerak nasi, kena air lembut juga. %barat telur sesangkak, pecah sebiji pecah semuanya. . .1 Li$a) Pen$eta Kata+kata hikmat atau kata+kata pujangga yang mengandungi mengandungi

pengajaran atau falsafah hidup pengajaran atau falsafah hidup. (ontoh1 Bertangguh itu pencuri masa. Bersatu teguh, bercerai runtuh. . .2 Pemeo :emeo ialah perkataan yang popular disebut bertujuan memberi semangat atau menyindir. Sebagai contoh1 10

&ebih baik mati daripada dijajah :emeo ini bertujuan untuk mengukuhkan keahlian sesuatu organisasi atau memperkuat sesuatu perjuangan.

. .13 4o%an Kata ata& Motto (ogan kata atau motto ialah kata semboyan atau sesuatu organisasi samada kerajaan atau s*asta. (ontohnya1 'akyat didahulukan, pencapaian diutamakan. (ogankata ini me*rupakan semboyanh kerajaan !alaysia yang diterajui oleh Dato Seri 4ajib .un 'bdul Da8ak.

*. HUBUN5AN SEMANTIK DALAM TEKS YAN5 DIKA6I *.1 Aspek7aspek Makna 'spek+aspek makna dalam semantik menurut !ansoer :ateda ada empat hal, iaitu1 *.1.1 Pen%e!tian /sense0 :engertian disebut juga dengan tema. :engertian ini dapat dicapai apabila pembicara dengan la*an bicaranya atau antara penulis dengan pembaca mempunyai kesamaan bahasa yang digunakan atau disepakati bersama. ?yons (dalam !ansoer :ateda, >EE#1$>& mengatakan bah*a pengertian adalah sistem hubungan+hubungan yang berbeda dengan kata lain di dalam kosakata.

*.1.2 Ni"ai !asa /fee"in%0 'spek makna yang berhubungan dengan nilai rasa berkaitan dengan sikap pembicara terhadap hal yang dibicarakan.dengan kata lain, nilai rasa yang 11

berkaitan dengan makna adalah kataEkata yang berhubungan dengan perasaan, baik yang berhubungan dengan dorongan maupun penilaian. Jadi, setiapkata mempunyai makna yang berhubungan dengan nilai rasa dan setiap kata mempunyai makna yang berhubungan dengan perasaan.

*.1.

Na$a /tone0 'spek makna nada menurut Shipley adalah sikap pembicara terhadap

ka*an bicara ( dalam !ansoer :ateda, >EE#1$)&. 'spek nada berhubungan pula dengan aspek makna yang bernilai rasa. Dengan kata lain, hubungan antara pembicara dengan pendengar akan menentukan sikap yang tercermin dalam kata+kata yang digunakan. *.1.* Maks&$ /intention0 'spek maksud menurut Shipley (dalam !ansoer :ateda, >EE#1 $0& merupakan maksud senang atau tidak senang, efek usaha keras yang dilaksanakan. !aksud yang diinginkan dapat bersifat deklarasi, imperatif, narasi, pedagogis, persuasi, rekreasi atau politik. 'spek+aspek makna tersebut tentunya mempunyai pengaruh terhadap jenis+jenis makna yang ada dalam semantik. Di ba*ah ini akan dijelaskan seperti apa berkaitan aspek+aspek makna dalam semantik dengan jenis+jenis makna dalam semantik. *.1.*.1 Makna Emotif !akna emotif menurut Sipley (dalam !ansoer :ateda, >EE#1#E#& adalah makna yang timbul akibat adanya reaksi pembicara atau sikap pembicara mengenai atau terhadap sesuatu yang dipikirkan atau dirasakan. Dicontohkan dengan kata kerbau dalam kalimat (ngkau kerbau. Kata itu tentunya menimbulkan perasaan tidak enak bagi pendengar. Dengan kata lain,kata kerbau tadi mengandung makna emosi. Kata kerbau dihubungkan dengan sikap atau perilaku malas, lembam dan dianggap sebagai penghinaan. 9rang yang dituju atau pendengarnya tentunya akan merasa tersinggung atau merasa tidak 12

nyaman. 6agi orang yang mendengarkan hal tersebut sebagai sesuatu yang ditujukan kepadanya tentunya akan menimbulkan rasa ingin mela*an. Dengan demikian, makna emotif adalah makna dalam suatu kata atau kalimat yang dapat menimbulkan pendengarnya emosi dan hal ini jelas berhubungan dengan perasaan. !akna emotif dalam bahasa Cndonesia cenderung mengacu kepada hal+hal atau makna yang positif dan biasa muncul sebagai akibat dari perubahan tata nilai masyarakat terdapat suatu perubahan nilai. *.1.*.2 Makna Konotatif F !akna konotatif berbe8a dengan makna emotif kerana makna konotatif cenderung bersifat negatif, sedangkan makna emotif adalah makna yang bersifat positif (3athimah Djajasudarma, #$$$1$&. !akna konotatif muncul sebagai akibat asosiasi perasaan kita terhadap apa yang diucapkan atau didengar. !isalnya, pada kalimat Anita menjadi bunga desa. Kata bunga dalam kalimat tersebut bukan bererti sebagai bunga di taman melainkan menjadi idola di desanya sebagai akibat keadaan fi8ikalnya atau kecantikannya. Kata bunga yang ditambahkan dengan salah satu unsur psikologis fi8ik atau sosial yang dapat dihubungkan dengan kedudukan yang khusus dalam masyarakat, dapat menumbuhkan makna negatif. *.1.*. Makna Ko%nitif !akna kognitif adalah makna yang ditunjukkan oleh acuannya, makna unsur bahasa yang sangat dekat hubungannya dengan dunia luar bahasa, objek atau gagasan, dan dapat dijelaskan berdasarkan analisis komponenya (!ansoer :ateda, >EE#1#E$&. Kata pohon bermakna tumbuhan yang memiliki batang dan daun denga bentuk yang tinggi besar dan kokoh. Cnilah yang dimaksud dengan makna kognitif karena lebih banyak dengan maksud pikiran. *.1.*.* Makna Refe!ensia" Deferen menurut :almer ( dalam !ansoer :ateda, >EE#1 #>0& adalah hubungan antara unsur+unsur linguistik berupa kata+kata, kalimat+kalimat dan 13

dunia pengalaman nonlinguistik. Deferen atau acuan dapat diartikan berupa benda, peristi*a, proses atau kenyataan. Deferen adalah sesuatu yangditunjuk oleh suatu lambang. !akna referensial mengisyaratkan tentang makna yamg langsung menunjuk pada sesuatu, baik benda, gejala, kenyataan, peristi*a maupun proses. !akna referensial menurut uraian di atas dapat diartikan sebagai makna yang langsung berhubungan dengan acuan yang ditunjuk oleh kata atau ujaran. Dapat juga dikatakan bah*a makna referensial merupakan makna unsur bahasa yanga dekat hubungannya dengan dunia luar bahasa, baik berupa objek konkret atau gagasan yang dapat dijelaskan melalui analisis komponen.

*.1.*.+ Makna Pikto!ika" !akna piktorikal menurut Shipley (dalam !ansoer :ateda, >EE#1#>>& adalah makna yamg muncul akibat bayangan pendengar atau pembaca terhadap kata yang didengar atau dibaca. !akna piktorikal menghadapkan manusia dengan kenyataan terhadap perasaan yang timbul karena pemahaman tentang makna kata yang diujarkan atau ditulis, misalnya kata kakus, pendengar atau pembaca akan terbayang hal yang berhubungan dengan hal+hal yang berhubungan dengan kakus, seperti kondisi yang berbau, kotoran, rasa jijik, bahkan timbul rasa mual karenanya.

*.2 Ke"e8a)an Makna !erujuk Kamus De*an 2disi Keempat, maksud kelewahan ialah hal (keadaan& yg berlebih+lebihan. Berlebih-lebih sehingga tertambah perkara, hal, dan sebagainya yangg tidak perlu (misalnya perkataan yang digunakan dalam ayat&. Kese"a!asan )&!&f 9oka" bermaksud keselarasan atau kesesuaian dua huruf Gokal yang membentuk dua suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara huruf Gokal di suku kata praakhir dengan huruf Gokal pada suku kata akhir tertutup. Dalam sistem ejaan rumi bahasa !elayu selepas #$H>, terdapat #/ keselarasan huruf Gokal. (ontoh1 alih, untung, tidur, lebih, dan sebagainya.. 14

:erkataan daripada bahasa Cndonesia dan bahasa Cnggeris dikecualikan daripada sistem keselarasan huruf Gokal. Kata pin,aman ialah kata+kata yang diambil daripada bahasa+bahasa lain selain bahasa !elayu seperti bahasa Cnggeris, bahasa 2ropah lain,bahasa Ja*a atau bahasa serumpun lain. @ntuk penjelasan lanjut, sila rujuk buku :edoman 2jaan dan Sebutan 6ahasa !elayu (Csmail Dahaman&.

*. Ketaksaan Makna Sepotong ayat dapat menerbitkan beberapa maksud yang tertentu. ;al ini demikian bergantung pada intonasi ayat itu diucapkan. 'yat yang dapat menghasilkan pelbagai maksud dikatakan ayat yang mempunyai unsur ketaksaan (ambiguity&. Dengan kata lain, ketaksaan ditakrifkan sebagai sifat binaan atau konstruksi yang dapat diberi lebih daripada satu tafsiran. (ontoh1 ). %bu bapa Musta*a telah meninggal dunia. 'yat ini mengandungi unsur ketaksaan kerana dapat diertikan sebagai ibu kepada bapa (iaitu nenek& !ustafa telah meninggal dunia, atau kedua+dua ibu bapa !ustafa telah meninggal dunia. @ntuk dapat mengenal pasti perbe8aan erti ini, kita perlu, secara intuisi, menyedari ke*ujudan dua jenis binaan ayat yang berbe8a. Kita begitu mudah memahami maksud yang terkandung dalam ayat ini jika diucapkan dengan lagu bahasa (intonasi& yang berbe8a bersesuaian dengan maksud yang hendak disampaikan. Dalam ayat # di atas, jika kita meletakkan tekanan pada kata ibu, kemudian diikuti dengan jeda (hentian sebentar&, pastilah ayat ini menyatakan baha*a ibu kepada bapa !ustafa (nenek !ustafa& telah meninggal dunia. Sebaliknya, jika tiada tekanan pada perkataan ibu dan tanpa jeda dalam mengucapkan ayat tersebut, maka maksud yang terkandung menyatakan baha*a kedua+dua ibu bapa !ustafa yang meninggal dunia, bukan neneknya. 15

Jelas baha*a dalam ujaran, intonasi dan jeda memainkan peranan sebagai penentu kepada maksud yang didukung oleh sesuatu ayat. Dalam bentuk tulisan, hal ini dapat dijelaskan dengan penggunaan tanda baca untuk menentukan ketaksaan ayat berkenaan. +. Semantik $an Lin%&istik Kita sudah jelas baha*a semantik adalah sebahagian daripada linguistik. Kini semantik sudah boleh diterima sebagai salah satu komponen penting dalam ilmu linguistik seperti bidang fonetik dan tatabahasa. 'hli+ahli bahasa meletakkan bidang semantik pada sebelah hujung, manakala fonetik pula pada sebelah hujung yang lain, dan tatabahasa atau nahu terletak di tengah+tengah deretan ini. 6idang semantik amat penting kerana kajian bahasa tidak akan menjadi sempurna jika tidak ada unsur makna. Semantik menjadi amat penting dalam tatabahasa, dan tanpanya, kita mungkin dapat membina atau melafa8kan ayat atau ujaran yang tepat dari segi rumusnya tetapi tidak tepat dari segi ilmu semantik. (ontohnya, kita tidak boleh menerima ayat Kerusi itu sedang menyampaikan ucapan di De*an Iemilang5, sebagai ayat yang betul, *alaupun ayat ini menepati aturan bahasa, iaitu menurut susunan subjek dan predikat (S A :& di dalamnya. ;al ini kerana maknanya adalah taksa. .egasnya, maklumat semantik amat penting dalam linguistik. +.1 Sinonim $an Antonim +.1.1 Sinonim Sinonim ialah kesamaan makna perkataan, iaitu kata+kata yng mempunyai makna yang sama atau hampir sama. Secara umumnya, sinonim disebut sebagai perkataan seerti , misalnya perkataan ,kereta- dan ,motokar-, 16

,sejuk- dan ,dingin-, ,suka- dan ,gemar-, ,ganggu- dan ,kacau-, ,lupus- dan ,luput-, ,loncat- dan ,lompat- dan sebagainya. Dalam bahasa !elayu, terdapat kamus sinonim yang mengandungi senarai perkataan seerti bahasa !elayu. Dalam semantik, ada beberapa jenis sinonim, iaitu sinonim pinjaman, konteks, laras sosial, dan kolokasi. +.1.1.1 Sinonim Pin,aman ,6elalang- bermakna pepatung dalam kebanyakan dialek !elayu. bagaimanapun, dalam dialek :erak, ,belalang- bermakna ,cakcibau-. Dalam sa*ah-. +.1.1.2 Sinonim Konteks :erkataan ,jemput- dan ,udang- banyak digunakan dalam konteks protokol. Sebenarnya, ,jemput- digunakan dalam konteks lisan, manakala ,undang- dalam konteks tulisan. Cni bermakna konteks me*ujudkan perkataan yang sama makna. +.1.1. Sinonim La!as Sosia" :erkataan+perkataan tersebut digunakan dengan berdasarkan status. !isalnya ,penyanyi- ialah orang yang ,bernyanyi- manakala ,biduan- bermaksud ,status- yang tinggi dalam profesionalisme seni. +.1.1.* Sinonim Ko"okasi Sinonim jenis ini *ujud dalam konteks penggunaan yang tersendiri. (ontohnya perkataan ,banyak- dan ,ramai- mempunyai makna yang sama. (ontoh ayat, 6anyak kilang kekurangan tenaga pekerja mahir5 dan Damai pelajar yang gembira setelah memperoleh pencapaian baik dalam peperiksaan tersebut.5 17 dialek Kedah, ,batasialah ,jalan raya-, yang maksud konGensionalnya ialah ,timbunan tanah yang menjadi sempadan petak+petak alau

:erkataan ,banyak- boleh digunakan sama ada bagi ,manusia-, ,tumbuh+ tumbuhan-, ,hai*an- dan ,benda- tetapi pastikan perkataan tersebut bermakna apabila digunakan tanpa kata sifat. Jika anda menyebut 6anyak pelajar yang gembira setelah memperoleh pencapaian baik dalam peperiksaan tersebut5 akan menunjukkan makna yang salah. 'lasannnya, ramai (untuk manusia sahaja& hanya bermakna jika ada kata sifat (gembira& dalam ayat tersebut. +.1.2 Antonim 'ntonim ialah pertentangan makna perkataan atau kata+kata yang mempunyai makna yang tidak sama. Secara umumnya, antonim disebut sebagai perkataan berla*anan, misalnya sejuk la*annya panas, baik la*annya jahat, cantik la*annya hodoh, tinggi la*annya rendah, miskin la*annya kaya dan sebagainya. 4amun demikian, tidak semua perkataan mempunyai pertentangan makna satu la*an satu seperti contoh tersebut. 9leh itu kata nafi ,tidak- kadang kala digunakan bagi menunjukkan pertentangan makna tersebut, misalnya perkataan ,lena- la*annya ,tidak lena- ataupun ,mati- bermaksud ,tidak hidup-. .erdapat beberapa jenis antonim seperti1 (a& 'ntonim pasangan komplemen (b& 'ntonim hubungan darjah (c& 'ntonim hubungan bertentangan +.1.2.1 Antonim pasan%an komp"emen 'ntonim pasangan komplemen merupakan pasangan perkataan berla*anan yang saling melengkapi antara satu sama lain. (otohnya, perkataan tidur+jaga, hidup+mati, duduk+bangun, tajam+tumpul, kembang+kuncup, sihat+ sakit, gembira+sedih dan sebagainya.

18

Selain itu, perkataan J perkataan seperti tidak hidup+mati, dan tidak mati+ hidup, tidak tidur+jaga dan tidak jaga+tidur dan sebagainya juga termasuk dalam antonim jenis ini. +.1.2.2 Antonim )&'&n%an $a!,a) Jenis kedua ialah pasangan kata antonim yang menunjukkan hubungan darjah seperti perkataan besar+kecil, tebal+nipis, tinggi+rendah, panjang+pendek, kurus+gemuk dan sebagainya. !akna kata adjektif yang menunjukkan pasangan kata ini mempunyai hubungan rujukan dengan benda yang dimaksudkan. Sebagai contoh, sebatang kayu itu dikatakan bersia8 panjang dengan merujuk kepada kayu itu secara spesifik berbanding dengan kayu yang sama jenis. Selain itu, perkataan itu sendiri tidaklah menggambarkan darjah secara mutlak. Sebagai contoh, perkataan ,kecil- pada ,kerbau kecil- sebenarnya ,menunjukkan darjah dan makna yang tidak sama pada perkataan ,tikus kecil-. Demikian juga perkataan ,laju- bagi merujuk kepada kereta lumba tentulah tidak sama darjahnya jika merujuk kepada kereta biasa. +.1.2. Antonim )&'&n%an 'e!tentan%an Jenis pasangan kata antonim yang ketiga dinamakan hubungan bertentangan. Dalam hal ini, kedua+dua pasangan kata itu dari segi semantiknya memba*a makna yang setara, misalnya beri+terima, jual+beli, murid+guru, majikan+pekerja dan sebagainya. (ontohnya jika K ,beri- barang pada Y bermakna Y akan ,terima- barang itu. +.2 Hiponim: Homonim $an Po"isem +.2.1 Hiponim ;iponim ialah kata yang maknanya terangkum dalam makna kata yang lain. Sebagai contoh, melur, ma*ar,melati,kemboja dan cempaka ialah hiponim kepada bunga.

19

Secara umumnya, hiponim merupakan kata umum yang mempunyai hubungan kekeluargaan dengan kata+kata yang lebih khusus atau dalam erti kata lain ialah kata umum yang mempunyai lingkungan atau anggotanya terdiri daripada kata yang khusus. +.2.2 Homonim ;omonim merujuk kepada hubungan antara homonim. Caitu dua kata atau lebih yang mempunyai, sama ada bunyi atau ejaan yang sama, tetapi berlainan makna. :erkataan yang mempunyai sebutan yang sama, tetapi berbe8a makna seperti yang disebutkan tadi dikatakan mempunyai hubungan homonim. Sebagai contoh, perkataan ,kepala- yang memba*a maksud ,ketua- tidak sama maknanya dengan ,kepala kereta api. ,kepala manusia- dan ,kepala surat-. :enggunaan homonim dalam pertuturan atau ayat boleh menimbulkan kekeliruan jika tidak berlatar belakangkan konteks tertentu. ;al ini kerana homonim mempunyai sebutan dan bentuk ejaan yang sama, tetapi berbe8a dari segi makna. +.2. Po"isem :olisem ialah perkataan yang mempunyai beberapa makna yang berkaitan sama ada secara konseptual atau sedarjah. Dengan kata lain, polisem ialah hubugan kata atau frasa yang mempunyai dua makna atau lebih dan mempunyai etimologi yang sama. Sebagai contoh, kata bantu ,tentang- boleh bermaksud berkaitan sesuatu perkara. 'da masanya perkataan ,tentang- boleh memba*a maksud ,la*an-, seperti dalam ayat "ita tentang habis-habisan. (ontoh lain ialah perkataan +bisa, yang memba*a maksud sakit sangat dan boleh. Dalam perbualan di Cndonesia, secara normalnya +bisa, digunakan untuk menggantikan perkataan +boleh,. 6erdasarkan contoh+contoh tersebut, +tentang, dan +bisa, berGariasi maknanya, tetapi ke*ujudan polisem ditinjau dengan berasaskan konteks penggunaan.

20

-. Makna A#at !akna merupakan satu unsur penting dalam mana+mana ujaran atau tulisan. .anpa unsur ini, maka apa sahaja yang diujarkan atau yang dituliskan tidak akan memberi sebarang kefahaman kepada orang yang dila*an bercakap atau orang yang membaca sesuatu yang ditulis. Semua bahasa bergantung kepada makna dalam perkataan dan ayat. Setiap perkataan dan setiap ayat la8imnya dikaitkan sekurang+kurangnya dengan satu makna. 6agi ayat persoalannya sangat rumit. Dalam setiap bahasa untuk membentuk suatu ayat, perkataan hendaklah disusun dan untuk mendapatkan makna ayat bergatung pada makna perkataan yang terdapat dalam ayat tersebut. .erdapat juga perkataan yang memiliki dua makna dan ada juga yang mempunyai tiga makna. 'dakalanya terdapat juga perkataan yang digunakan tanpa memba*a apa+apa makna.Dalam konteks berbahasa, kita beranggapan baha*a pendengar atau penulis memehami makna yang ingin di sampaikan sehinggakan kita mengabai ataupun tidak menyebut atau menulis beberapa perkataan. Dalam bahasa !elayu makna ayat boleh dibahagikan konotatif dan makna denotatif. -.1 Pen%em'an%an Makna Semantik atau makna boleh dilihat dalam dua sudut iaitu pemgembangan makna dan penyempitan makna. :eluasan makna meliputi sintaksis dan pragmatik dan menurut 4or ;ashimah Jalaluddin (#$$>1#& yang memetik pendapat Sperber dan ilson (#$/E& baha*a pengkajian makna belum dapat dipastikan makna sepenuhnya mengikut apa yang dihajati pleh penutur. (akupan makna sekarang lebih luas daripada makna yang lama. (ontohnya ,berlayar-, dulu digunakan dengan pengertian bergerak di laut dengan memakai layar, tetapi sekarang semua tindakan mengarungi lautan atau perairan dengan alat apa saja disebut ,berlayar- . Dahulu kata ,bapa- hanya dipakai dalam hubungan biologis, sekarang semua orang yang lebih tua atau lebih tinggi 21 makna

kedudukannya disebut ,6':'- sedangkan segala orang yang dianggap sama darjatnya disebut ,S'@D'D'-. -.2 Pen#empitan Makna !enurut (haer (#$$0&, :ateda (#$/%&, penyempitan makna ialah gejala yang terjadi pada kata yang mulanya mempunyai makna yang cukup luas,kemudian menjadi makna yang cukup terbatas hanya pada makna tertentu sahaja. Sedangkan Keraf (#$/%1$H& menyatakan baha*a penyempitan makna sebuah kata ialah proses perubahan makna kata daripada makna yang lebih luas kepada makna yang lebih khusus atau spesifik. Sebagai contoh kata -ahli- memba*a makna yang lebih luas iaitu keluarga, sanak+saudara atau orang+orang yang memasuki sesuatu golongan. alau bagaimanapun kata -ahli- juga telah disempitkan kepada makna orang yang mahir atau pandai dalam sesuatu ilmu atau disebut juga pakar dalam sesuatu bidang.

..

Pe!isti"a)an Ba)asa Me"a#&

..1 Definisi Isti"a) !enurut Kamus De*an 6ahasa dan :ustaka (>EEH10$#&, istilah ialah kata, gabungan kata atau frasa yang mengungkapkan konsep yang khusus yang terdapat di dalam sesuatu bidang ilmu atau profesyen. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi konteks bidangnya. !enurut :edoman umum :embentukan Cstilah 6ahasa !elayu (#$$>1 #+7& .ataistilah ialah kumpulan peraturan untuk membentuk istilah ( termasuklah kumpulan istilah yang dihasilkannya&. .ata istilah atau ,terminology- pula merupakan kumpulan istilah bagi satu+satu bidang tertentu yang dibentuk menurut peraturan+peraturan yang ada. !isalnya, tataistilah matematik yang ada yang telah dibentuk berdasarkan sistem tertentu. !anakala tatanama ialah 22

kumpulan peraturan untuk menentukan nama dalam bidang ilmu (termasuklah kumpulan nama yang dihasilkannya&. .erdapat perbe8aan kata biasa dengan kata istilah. Kata biasa atau kata umum ialah kata+kata biasa di dalam bahasa. 4amun demikian, kata umum boleh menjadi istilah. Kata istilah ialah kata yang penggunaannya dan maknanya khusus pada bidang tertentu. (ontohnya, kata hidrogren, nitrogen, neonatal, *onem, alo*on, alormo* dan mor*em merupakan istilah khusus dalam bidang masing+masing. ..1.1 Mo!fem $an P!oses Pe!isti"a)an !orfem ialah unit atau fungsi nahu. !orfem peristilahan ialah kata akar dan imbuhan yang digunakan dalam pembentukan istilah. :roses pembentukan istilah 6ahasa !elayu ialah pengimbuhan, pengandaan dan penggabungan. ..1.2 Kata aka! Kata akar ialah kata yang belum mendapat imbuhan. !isalnya1 rumah, asid, algebra dan sebagainya. ..1. Im'&)an $an Pen%im'&)an !isalnya1 ber+ (berinteraksi&, +an (hasilan&, pe + L+an

Cmbuhan ialah morfem yang digunakan untuk mencipta istilah melalui proses pengimbuhan. (pemprosesan&. ..1.* Pen%%an$aan :enggandaan ialah ulangan kata dasar sama ada sebahagian (rambut M rerambut& atau seluruh (kacang M kacang+kacang& untuk membentuk istilah. ..1.+ 5a'&n%an Iabungan ialah cantuman dua kata atau lebih untuk membentuk istilah melalui proses penggabungan. 'da #% kata majmuk yang mantap seperti setiausaha, *arganegara, bumiputera dan sebagainya. alau bagaimanapun, ada juga antara istilah yang digunakan di dalam konteks umum. De*an 6ahasa 23

dan :ustaka (>EE)&, menjelaskan baha*a hal ini berlaku apabila istilah itu digunakan dengan kerap oleh masyarakat pengguna bahasa, dan penggunaannya itu tersebar melalui media massa. (ontohnya, kata ta-!a merupakan istilah dalam bidang keagamaan Cslam dan belanja!an iaitu istilah dalam bidang ekonomi (de*asa ini istilah ,bajet- digunakan&, sekarang ini kata+ kata berkenaan sudah digunakan secara am di dalam penggunaan bahasa sehari+hari. @saha penggubalan istilah di !alaysia bermula selepas tertubuhnya De*an 6ahasa dan :ustaka (D6:& dalam tahun #$0%.

..2 Pe!anan De8an Ba)asa $an P&staka De*an 6ahasa dan :ustaka memainkan peranan yang penting di dalam pembentukan istilah bahasa !elayu. Di dalam bidang bahasa, D6: berperanan membina korpus dan menyebarkan melalui buku buku istilah, tatabahasa dan perkamusan. 6ahagian pembinaan dan pengembangan bahasa bertanggungja*ab membina dan memperkembangkan istilah, mengadakan penyelidikan dan menyebarkan hasil pemerolehan mereka. 6adan ini juga bertanggungja*ab menga*al penggunaan bahasa dengan mengeluarkan risalah dan panduan umum kepada sektor a*am dan sektor s*asta di samping menyediakan khidmat nasihat. :eranan utama D6: ialah melaksanakan usaha bagi memenuhi matlamat 6ahagian :eristilahan D6:. 9leh itu, antara peranan yang dilaksanakannya ialahN !engumpul istilah bahasa !elayu di dalam pelbagai bidang ilmu. !embentuk istilah bahasa !elayu di dalam pelbagai bidang ilmu. !emperbanyak istilah bahasa !elayu di dalam pelbagai bidang ilmu. !enerbitkan istilah bahasa !elayu di dalam pelbagai bidang ilmu. !e*ujudkan :angkalan Data :eristilahan yang bersistem, sesuai dengan matlamat penyebaran dan pemasyarakatan istilah.

24

!enyelaraskan istilah dan penggunaan istilah bahasa !elayu !'66C!, dan negara+negara lain.

dan

mengadakan kerjasama dengan Cndonesia dan 6runei Darussalam melalui

.. Pe!anan MABBIM !'66C! ialah sebuah badan kebahasaan serantau yang dianggotai oleh tiga negara, iaitu 4egara 6runei Darussalam, Cndonesia dan !alaysia. 'salnya badan ini dinamai !ajlis 6ahasa Cndonesia J !alaysia (!6C!&, yang ditubuhkan pada >$ Disember #$H>. !atlamat penubuhan !'66C! ini untuk membina dan mengembangkan bahasa rasmi atau bahasa kebangsaan di tiga buah negara anggota tetap berkenaan. :endek kata !'66C! bertujuan untuk mendaulat, menyebar dan mengangkat martabat 6ahasa !elayu sebagai bahasa peradapan yang tinggi bukan sahaja di rantau malah di dunia. ..* Dasa! Pem'ent&kan Isti"a) Ba)asa Me"a#& :ada tahun #$0E+an, apabila dasar pelajaran kebangsaan dirangka dan diluluskan oleh De*an @ndangan :ersekutuan dan kemudian oleh De*an :arlimen :ersekutuan .anah !elayu, pengajaran sains dan teknologi diperkenalkan dan ditingkatkan. Dengan itu, istilah sains dan teknologi perlu diadakan dengan segera. 6agi mendapat hasil yang seragam dan lebih cepat maka disusun pedoman pembentukan ini sejak tahun #$0E+an. 'dalah dilarang kita mengambil sembarangan bentuk Cnggeris secara sepenuhnya seperti acid, asiditi, dan asidik, kerana bentuk J bentuk morfologi !elayu berlainan dengan morfologi bahasa Cnggeris. !anakala pada penghujung akhir tahun #$%E+an dan a*al tahun #$HE+an telah disusun semula satu pedoman pembentukan istilah baharu yang lebih terperinci. 6erdasarkan pedoman yang baharu itu ada beberapa bahagian yang ditetapkan serta diperluas dari segi dasar, cara dan pedoman, iaitu1 25

i.

:embentukan istilah baru hendaklah berdasarkan sikap dan pandangan yang progresif dan fleksibel bagi bahasa !elayu modenN

ii.

Cstilah baru hendaklah yang praktis sama ada dalam bidang ilmu atau masyarakat pemakai bahasaN

iii.

:embentukan istilah baru, dalam semua bidang ilmu atau yang popular, hendaklah sentiasa diselaraskan dengan yang dibuat di CndonesiaN

iG.

Cstilah baharu hendaklah memperlihat kekayaan perbendaharaan kata bahasa !elayu dan yang mempunyai sistem struktur menurut kudrat bahasa !elayu+CndonesiaN dan

G.

Cstilah ilmu hendaklah seboleh+bolehnya memperlihat bentuk yang jelas dengan istilah asal atau istilah antarabangsa.

..+ P!insip Pem'ent&kan Isti"a) @saha usaha memajukan istilah !elayu lebih aktif selepas tahun #$H0. D6: dengan kerjasama !ajlis 6ahasa Cndonesia+!alaysia telah menubuhkan Ja*atankuasa :edoman @mum :embentuk Cstilah. Ja*atankuasa ini berfungsi untuk menghasilkan istilah yang seragam antara !alaysia dengan Cndonesia. Di samping itu, badan ini juga bertanggungja*ab mengembangkan istilah !elayu dan menghasilkan istilah yang lebih khusus, abstrak dan tepat bersesuaian dengan bidang bidang ilmu yang terdapat di !alaysia. Di dalam proses pembentukan istilah, ja*atankuasa ini lebih mengutamakan asas bahasa !elayu atau bahasa bahasa serumpun. :injaman juga turut dilakukan. Kerja kerja

26

penggubalan istilah dan pembentukan istilah berdasarkan kepada beberapa prinsip tertentu. Cstilah boleh dibentuk dengan menggunakanN i. ii. iii. iG. Kata tunggal iaitu kata yang tanpa imbuhan. Kata terbitan. Kata ganda. Kata gabungan.

..+.1 Isti"a) Kata T&n%%a" /Tanpa Im'&)an0 Cstilah yang berupa bentuk dasar dipilih antara golongan kata utama, saperti kata nama, kata kerja, dan kata adjektif. (ontoh1 Kata nama1

buruj ra*an cahaya pecut Cmbas reka kenyal Da*ak (emas

constellation gristle light accelerate scan in.ent elastic random an/ious

Kata kerja1

Kata adjektif1

De*an 6ahasa dan :ustaka (>EEH1>%& menjelaskan akronim adalah kependekan yang terbentuk daripada gabungan huruf J huruf pertama atau suku kata beberapa perkataan yang boleh diujarkan sebagai satu perkataan. (ontoh 1 27

(erpen tabika pa*agam !'D' 62D4'!' K9624'

cereka kugiran DCSD' 'D@4 :?@S 62D4'S

32?D' JKD !DS! :JK perhilitan berdikari

..+.2 Isti"a) Kata Te!'itan Cstilah yang berupa kata terbitan dibina daripada kata dasar dengan imbuhan a*alan, akhiran, sisipan atau apitan. Cstilah kata terbitan ini juga termasuk kata dasar yang menerima imbuhan bahasa Sanskrit, 'rab dan Ja*a. ..+.2.1 Pa!a$i%ma kata $en%an im'&)an ber(ontoh1 belajar bertapa bertani pelajar pertapa petani pelajaran pertapaan pertanian

..+.2.2 Pa!a$i%ma $en%an Penam'a) me(N)(ontoh1 !enulis mengajar mengamal membesar mengubah penulis pengajar pengamal pembesar pengubah penulisan pengajaran pengamalan pembesaran pengubahan tulisan ajaran amalan + +

28

..+.2. Pa!a$i%ma $en%an me(N)-, ber(ontoh1 memberhentikan + pemberhentian +pembelajar ..+.2.* Pa!a$i%ma kata $en%an me(N)-, per(ontoh1 !empersatukan !emperoleh mempelajari pemersatu pemeroleh pelajar pemersatuan pemerolehan + persatuan perolehan pelajaran + perhentian pelajaran

..+.2.+ Pa!a$i%ma kata $en%an ke - an (ontoh1 saksi bermakna terbuka penduduk sesuai Kesaksian Kebermaknaan Keterbukaan Kependudukan kesesuaian

..+.2.- Pa!a$i%ma Kata $en%an Sisiapan -en-, -er-, -el-, -em-, -in(ontoh1 Iigi susu tapak kuncup sambung gerigi tenusu telapak kemuncup sinambung

..+.

Isti"a) Kata 5an$a

29

Cstilah yang terdiri daripada kata ganda boleh merupakan gandaan kata dasar sepenuhnya atau sebahagiannya dengan atau tanpa imbuhan atau perubahan bunyi. ..+. .1 5an$a Pen&) (ontoh1 langit+langit labi+labi buku+buku kanak+kanak paru+paru guru+guru

..+. .2 5an$a S&k& Kata A8a" (ontoh1 .etikus (ecair ..+. . rerongga rerambut jejari kekisi

5an$a S&k& Kata A8a" $en%an Im'&)an (ontoh1 dedaunan pepohonan jejarian

..+. .* Kata 5an$a Be!entak (ontoh1 arna+*arni Serta+merta 6olak+balik Dolak+ dalih 6atu+batan 6engkang+bengkok ;ingar+bingar !undar+ mandi

30

..+.* Isti"a) Bent&k 5a'&n%an /ma,m&k0 Cstilah boleh dibentuk dengan menggabungkan dua kata atau lebih. Semua unsur dalam gabungan ini terdiri daripada bentuk bebas, sama ada sudah mendapat imbuhan atau tanpa imbuhan. ..+.*.1 Tanpa Im'&)an; (ontoh1 garis lintang daftar masuk mesin kira tangan ganda tiga atas aras laut mesin atur huruf segi empat tepat kamera laut dalam

..+.*.2 Den%an Im'&)an Pa$a Sa"a) Sat& Uns&!n#a (ontoh+ contoh seperti 1 saksi pendak*a dalam talian mengambil alih penerima janji pelarasan gaji atas talian menerima pakai gelombang melintang

..+.*.2 Den%an Im'&)an pa$a ke$&a7$&a Uns&! (ontoh + contoh seperti1 Jagaan perlindungan :erjanjian ditandatangani kedudukan anggaran perbelanjaan terealisasi

..- SUMBER ISTILAH BAHASA MELAYU ..-.1 Pe!'en$a)a!aan Kata Um&m Ba)asa Me"a#& :embentukan istilah boleh diambil daripada perbendaharaan kata umum bahasa !elayu termasuk kata dari dialek atau bahasa lama. Sesuatu kata yang dipilih untuk dijadikan istilah itu hendaklah memenuhi syarat yang berikutN

31

kata berkenaan tepat memberi makna, konsep, proses, keadaan atau ciri yang dimaksudkan. kata yang dipilih adalah yang paling singkat (sekiranya ada sekelompok sinonim&. (ontoh1 ;ospital dan rumah sakit, dipilih hospital 3isiologi dan kaji tugas organ, dipilih fisiologi kata berkenaan tidak mempunyai konotasi buruk atau sebutan sumbang.

..-.2 Pe!'en$a)a!aan Kata Ba)asa Se!&mp&n Cstilah juga boleh dibentuk daripada perbendaharaan kata bahasa serumpun dengan bahasa !elayu sekiranya tidak terdapat istilah yang diperlukan daripada bahasa !elayu, (ontoh J contoh seperti1 gambut (daripada bahasa 6anjar& J peat nyeri (daripada bahasa Sunda& J pain

engkabang (daripada bahasa Cban& J ellipenut dermaga (daripada bahasa klasik& J !har* dening (daripada dialek Kelantan& J yoke

..-. Pe!'en$a)a!aan Kata Ba)asa Asa" Sekiranya istilah yang diperlukan tidak terdapat daripada bahasa !elayu dan bahasa serumpun dengan bahasa !elayu maka bolehlah diambil kata+kata daripada bahasa asal atau bahasa asing. :enulisan istilah ini hendaklah mengutamakan 32

bentuk ejaannya di dalam bahasa sumber (perlu disesuaikan& tetapi penyebutannya hendaklah mengikut sistem bunyi bahasa !elayu. @ntuk tujuan keseragaman, bahasa Cnggeris yang dianggap paling internasional dijadikan sebagai bahasa sumber melainkan konsep yang berkenaan tidak ada istilahnya dalam bahasa Cnggeris. (ontoh J contoh seperti1 Isti"a) Ba)asa Asa" Isti"a) Ba)asa Me"a#&

Atom E"e<t!on P!ofessiona" Ps#<)o"o%# St!&<t&!e Ra$io Te"e9ision Ra$io%!ap)#

'tom 2lektron :rofesional :sikologi Struktur Dadio .eleGisyen Dadiografi

..-. Pen#e!apan Isti"a) Asin% Cstilah asing boleh dipinjam atas dasarN Sesuai maknanyaN ?ebih singkat daripada terjemahan bahasa !elayunyaN Cstilah asing yang diserap itu mempermudahkan penyelarasan, sekiranya istilah bahasa !elayunya mempunyai banyak sinonim.

33

..-. .1 Bent&k7Bent&k Se!apan Kata yang diambil daripada bahasa asing terdiri daripada bentuk akar atau terbitannya. ;al ini bergantung pada1 Konteks situasi dan pemakaiannya di dalam ayatN Kemudahan belajar bahasaN dan Kepraktisan. :ada prinsipnya diambil bentuk tunggal contohnya, spectrum (spektrum& kecuali kalau bentuk jamaknya yang lebih biasa dipakai. ..-. .2 Isti"a) Asin% #an% s&$a) "a=im Cstilah asing yang sudah lama digunakan boleh terus dipakai *alaupun ada kalanya istilah berkenaan tidak sesuai dengan peraturan. ;al ini dilakukan untuk menjauhkan kekacauan dan kekeliruan. (ontoh J contoh seperti 1 Isti"a) Asin% Isti"a) Ba)asa Me"a#&

(ampaign (ustom Dengue Irant :ension

Kempen Kastam Denggi Ieran :encen

..-. . Pem'ent&kan Isti"a) Pe"'a%ai Bi$an% :elbagai istilah telah digubal dan dibentuk di dalam pelbagai bidang. Sebagai contoh, istilah + istilah mengikut bidang berkenaan diberikan di ba*ah1 34

/a0 Isti"a) Tekno"o%i Mak"&mat $an Kom&nikasi Ba)asa In%%e!is 'udioconferencing 'utosaGe 6roadcast (lient+serGer (onnection+oriented net*ork Data scrambler Digital camera Digital certificate Digital purse Digital signature Ba)asa Me"a#& Sidang audio 'utosimpan SiaranNsiar :elanggan+pelayan Dangkaian berorientasikan sambungan :engarau data Kamera digital Sijil digital Dompet digital .andatangan digital

/'0 Isti"a) Un$an% Un$an% Ba)asa In%%e!is 'dministratiGe order (iGil disorder (iGil rights Double jeopardy Diplomatic immunity 2Otradiction 3raud 3ugitiGe offender 3undamental rights Judicial reGie* ?egitimacy !ala fide !andatory procedure 4atiGe 4atural justice Ba)asa Me"a#& :erintah pentadbiran Iangguan a*am ;ak siGil :endak*aan dua kali Kekebalan diplomatik 2kstradisi 3raud :esalah buruan ;ak asasi Kajian semula kehakiman Kesahan !ala fide .atacara mandatory 'nak negeri Keadilan asasi

35

a0 Isti"a) Komp&te! Ba)asa In%%e!is 'ccess 6ench mark (ursor Data base Do*nload 2nd user 3ont ;ard*are Cntegrated circuit ?ocal area net*ork Ba)asa Me"a#& (apaian .anda aras Kursor :angkalan data !uat turun :engguna akhir 3on :erkakasan ?itar bersepadu Dangkaian ka*asan setempat

'0 Ekonomi > Penta$'i!an Pe!nia%aan Ba)asa In%%e!is 6alance sheet 6ridging loan 6uy out 6uy+back price 6y+product (apital gain (ash flo* (ertificate of authori8ation (hief eOecutiGe officer Deed of trust CnGestment climate ?ong term debt Short+term financing Sole agent Steering committee Ba)asa Me"a#& Kunci kira+kira :injaman penyambung 6eli habis ;arga beli balik Keluaran sampingan ?aba modal = keuntungan modal 'liran tunai :erakuan kuasa Ketua pega*ai eksekutif Surat ikatan amanah Cklim pelaburan ;utang jangka pendek :embiayaan jangka pendek 2jen tunggal Ja*atankuasa pemandu

<0 Isti"a) Pe!)ote"an Ba)asa In%%e!is 6allroom 36 Ba)asa Me"a#& De*an besar

6anPuet 6udget hotel 6uffet 6usiness centre (heck+in (heck+out (ocktail Day use DeluOe room Double room 3unction room ?uncheon .*in bed aiter (?&N *aitress (:&

6ankuet ;otel jimat = hotel kelas ekonomi 6ufet :usat khidmat urusan Daftar masuk Daftar keluar Koktel Iuna siang 6ilik me*ah 6ilik kelamin 6ilik majlis Jamuan tengah hari Katil+kembar :ramusaji

$0 (oto%!afi Ba)asa In%%e!is 'bstract photography 6et*een+the+lens shutter (amera angle Daylight film 2ffectiGe aperture 3lash Iround+angle Gie* ;alf+length portrait CnGisible light ?atitude of eOposure 37 Ba)asa Me"a#& 3otografi abstrak :engatup antara kanta Sudut kamera 3ilem *arna cahaya siang 'pertur berkesan Dengar :andangan sudut ba*ah :otret separuh (ahaya halimunan ?atitude dedahan :encahayaan induk

!ain lighting 9ut of focus :eriscopic lens Quart8 lens Deflect camera

?uar fokus :eriskop Kanta kuar8a Kamera refleO

e0 Isti"a) Matematik $an Statistik Ba)asa In%%e!is 'erial cable 'ffine 'ffine geometry 'ffine Gariety 'ggregate 'ggregation 'ggregatiGe 'ggregatiGe indeO 'ggregatiGe model Ba)asa Me"a#& Kabel arial 'fin Ieometri afin 'neka afin 'gregat :engagregatan 6erdaya agregatN pengagregatan Cndeks pengagregatan !odel berdaya agregat

... 4a'a!an ? 4a'a!an Pem'ent&kan Isti"a) .ugas dan tanggungja*ab Ja*atankuasa istilah amat mencabar. Kritikan yang dilemparkan kepada mereka datang bertubi tubi, khusus daripada kalangan yang kurang memahami rasional di belakang pemilihan sesuatu istilahN dan kritikan sinis ini sering terdengar. alau bagaimanapun, bagi orang bahasa, linguis dan pendidik, mereka amat memahami keputusan yang telah dibuatN mereka akur pada istilah yang telah dibentuk dan menerimanya dengan hati terbuka. 6agi orang yang tidak memahaminya, tidak semudah untuk mencapai kesepakatan dan persetujuan di dalam pembentukan istilah baruN tentu sekali 38

banyak cabarannya.

alau apapun kritikan yang dilemparkan ja*atankuasa

istilah tetap dengan pendirian mereka. ;akikatnya kerja yang mereka lakukan berpandu kepada dua kriteria umum1 Kepesatan ilmu 1 i. ii. :erkembangan ilmu dalam bidang+bidang tertentu. :enyerapan istilah+istilah baru mengikut perkembangan semasa.

Kepakaran 1 i. Kekurangan pakar di dalam bidang tertentu. ii. :enentuan sumber istilah (bahasa asal, bahasa serumpun, bahasa pinjaman&

..1 Konsep $an $efinisi sin%katan $an Lam'an% ..1.1 Definisi Sin%katan !enurut Kamus De*an (>EEH1 #0E#& menyatakan singkatan ialah kependekan, ringkasan , merupakan gejala umum dalam pemakaian bahasa. !anakala 4ik Safiah Karim dan rakan+rakan (>EE/1 %%& 'kronim adalah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf a*al suku kata atau dengan menggabungkan huruf a*al dan suku kata daripada rangkai kata, dan ditulis serta dilafa8kan sebagai perkataan utuh. 6eliau menyatakan ada tiga cara pembentukan akronim. !anakala 'smah ;j. 9mar (>EE$1>H& akronim adalah kata selapis yang dibentuk dengan menggunakan suku kata pada kata+kata unsur. !enurut Ja*atankuasa .etap 6ahasa !elayu K:! (#$$>1#0& singkatan terbentuk dengan empat cara melalui penggunaan 1 a& !enggugurkan satu bahagian atau lebih bahagian daripada dasarnya. !isalnya 1 lab ( laboratory& b& !enyingkatkan huruf ejaan, tetapi sebutannya seperti bentuk lengkap. !isalnya1

39

sin cm cos hab

+ + + +

sinus sentimeter konsinus habitat

c& !enggabungkan suku kata atau bahagian kata. !isalnya1

!ara :erkim 6ernama .adika (erpen Kugiran 6erdikari :a*agam :erkeso

+ + + + + + + + +

!ajlis 'manah Dakyat :ertubuhan Kebajikan Cslam !alaysia 6erita 4asional !alaysia taman didikan kanak J kanak cerita pendek kumpulan gita rancah berdiri dengan kaki sendiri :anggung *ayang gambar :ertubunhan Keselamatan Sosial

d& !enggabungkan huruf pangkal setiap kata, istilah begini dipanggil akronim. !isalnya1 JKD .?D! C:IK.'D ?@.; '6C! 'D@4 CKC! + + + + + + + Jabatan Kerja Daya .entera ?aut DiDaja !alaysia Cnstitut :endidikan Iuru Kampus .un 'bdul Da8ak ?embaga @rusan .abung ;aji 'ngkatan 6elia Cslam !alaysia 'hli De*an @ndangan 4egeri Cnstitut Kefahaman Cslam !alaysia

..1.2 Definisi Lam'an% !enurut Kamus De*an 2disi keempat ( >EEH1 /H%& ?ambang ialah tanda yang me*akili entiti linguistik seperti bunyi, fonem,suku kata, morfem dan kata yang diterima dalam transkripsi fonetik atau sistem tulisan.

40

?ambang huruf ialah singkatan khusus berdasarkan kebiasaan yang terdiri daripada satu huruf atau lebih tanpa titik di belakangnya, dan digunakan untuk menandai sesuatu konsep. (ontoh 1 meter kilogram second ampere degree candela radian steradian mole hecto centi mega giga + + + + + + + + + + + + + meter kilogram saat ampere darjah kandela radian steradian mol hekto senti mega giga + + + + + + + + + + + + + m kg s ' K cd rad st mol h c ! I

..2 E6AAN DAN PERISTILAHAN BAHASA MELAYU ..2.1 E,aan T!ans"ite!asi Da"am Ba)asa Me"a#& Kamus De*an (>EEH1#H#>& menyata transliterasi ada penukaran huruf perkataan daripada abjad sesuatu tulisan (misalanya tulisan 'rab kepada huruf yang selaras bunyinya dalam abjad sistem tulisan lain (seperti Dumi&. 2jaan .ransliterasi atau alih huruf boleh mengikut perakuan CS9 untuk huruf 'rab (:erakuan CS9+D>77& atau :erakuan CS9+D7#0 huruf Yunani. (ontoh transliterasi 'rab. (ontoh 1 6ismillahirrahmanirrahim muslimin hajah fikir hadith !uslimat usta8 ghaib 8akat akad lafa8 solat iman .alak imam taubat haji usta8ah

1.2 E,aan T!ansk!ipsi Da"am Ba)asa Me"a#& .ranskripsi ialah penulisan sebutan yang menunjukkan sebutan dalam bahasa yang bersangkutan. Cstilah asing yang diserapkan ke dalam bahasa

41

!elayu tanpa diterjemahkan, pada umumnya ditranskripsikan lebih dahulu. !isalnya1 bureau police ambulance + + + biro polis ambulans

2jaan nama khas, yang dalam bahasa sumber ditulis dengan huruf ?atin, tidak diubah. Sekiranya nama khas itu ditulis dengan huruf lain, maka diambil ejaannya yang dalam bahasa Cnggeris dan kemudian disesuaikan dengan bahasa !elayu. !isalnya1 6aekelund (anni88aro 'Puadag Dacron Keops Dmitri CGanoGic !endeleeG 'nton (hekhoG !ao .8e .ung

Kesimp&"an 6ahasa merupakan alat komunikasi manusia yang tidak terlepas dari erti atau makna pada setiap perkataan yang diucapkan. Semantik merupakan salah satu cabang ilmu yang dipelajari dalam penyelidikan linguistik. Dalam semantik kita mengenal yang disebut klasifikasi makna, relasi makna, perubahan makna, analisis makna, dan makna pemakaian bahasa. Semantik adalah subdisiplin linguistik yang membicarakan makna iaitu makna kata dan makna kalimat.

42

43